Teodor Narbutt pisze o Księstwie Dajnowskim i o założeniu Lidy w 1180 r. Stryjkowski wspomina istnienie Lidy dopiero ok. 1330 r. Niewykluczone, że osada Lida istniała wcześniej, ale dopiero po tym, jak Giedymin wybudował zamek w 1323 r., pojawiają się dokładniejsze informacje o mieście. Białoruscy archeologowie nie znaleźli śladów osady z 1180 r. i jako oficjalną datę założenia miasta przyjęto rok 1323.

Historyk Adam Kirkor w "Живописной России[1.1]" pisał, że Lida była stolicą udzielnego księstwa i można ją uznać za starożytną osadę na granicy Litwy, ziem słowiańskich i dajnowskich. Miasto odgrywało znaczącą rolę w historycznych losach pogranicza. Kirkor uważał, że osada mogła początkowo pełnić funkcję twierdzy, a dopiero książę Giedymin wybudował w tym miejscu zamek, którego ruiny przetrwały do dzisiaj. Lida położona jest niemal na granicy dwóch plemion, zamieszkujących region lidzki, Litwinów i czarnorusinów, oddzielonych od siebie rzeczką Dzitwą. Najstarsza stolica plemion dajnowskich, Dajnawa, to obecnie niewielka wieś opodal Lidy. Księstwo Dajnowskie istniało jeszcze w początkach wieku XIII […].W książce pt. "Diabły z historii i życia narodu litewskiego" Kirkor uściśla tę informację świadectwami dotyczącymi zamku dajnawskiego: Miasto Lida zostało wzniesione na samej granicy starożytnej Litwy i plemion słowiańskich. Zostało założone w drugiej połowie XIII wieku, kiedy udzielne Księstwo Dajnowskie ustąpiło miejsca Lidzie, która początkowo, prawdopodobnie, była niewielką osadą litewską. W informatorze "Osady miejskie w Imperium Rosyjskim" z 1860 r. znajduje się następująca informacja: Miasto Lida należy do najstarszych osad litewskich. Okoliczne majątki stanowiły samodzielny udział książąt dajnowskich, których szczątki pałacu zachowały się w folwarku Dajnawa opodal Lidy.

Od drugiej połowy XIV w. Lida z okolicznymi ziemiami należała do księcia Olgierda. Ok. 1377 r. książę przekazał ją w zarząd swojemu pełnomocnikowi, Wojdyle. Po śmierci Wojdyły Lida przeszła we władanie Jagiełły, który w 1392 r. odstąpił ją Dymitrowi Korybutowi. W tymże roku Witold odebrał Lidę Korybutowi. W styczniu 1392 r. oddziały Krzyżaków - na czele których stali komandor Jan Rumpengajma i Konrad Lichtensztajn - razem z wojskami Witolda (który w tym czasie walczył z Jagiełłą) przeprawiły się w pobliżu miasteczka Olita przez Niemen i po bagnie skutym mrozem podeszły do murów lidzkiego zamku. Razem z wojskiem przybyli również angielscy rycerze, którym przewodził młody syn grafa Northumberlanda - Henry Percy, noszący przydomek "Harry Hotspur" ("Raptus Zapaleniec", starszy syn Henry'ego Percy'ego, pierwszego grafa Northumberlanda). Teodor Narbutt tak opisał najazd Krzyżaków: Pod Olitę przednie oddziały Krzyżaków podeszły w styczniu 1392 roku. W pochodzie uczestniczyli Jan Rumpenheum, Konrad Luchtensteun wraz z zagranicznymi gośćmi. Książę Witold także brał w nim udział. Kiedy wojsko już wychodziło z Olity, Anglicy pokłócili się z Niemcami o prawo do niesienia chorągwi Św. Hieronima. Doszło do krwawej potyczki. Z obu stron w drace uczestniczyły znane osobistości, Anglikami dowodził Percy, syn grafa Northumberlanda, Niemcami Ruprecht z Seckendorff . Celem marszu była Lida, gdzie w tym czasie dla ochrony kraju znajdował się książę Korybut z wojskiem. Przez zamarznięte bagna Krzyżacy niepostrzeżenie podeszli do Lidy. Korybut nie zdołał ochronić jednej z najlepszych twierdz Litwy i uciekł ze swoim dworem i wojskiem, zostawiwszy wszystko co było w zamku i mieście w charakterze łupu dla nieprzyjaciela. Zdobyto wiele broni i uposażenia wojskowego. Harry Hotspur - postać historyczna i literacka znana na całym świecie - jest jednym z głównych bohaterów dramatu "Henryk IV" Williama Shakespeare'a.

4 kwietnia 1392 r. została podpisana słynna ugoda w Ostrowie (Ostrów albo Ostrowo, nieopodal Lidy). Sygnowali ją z jednej strony: król Polski Władysław II, Wielki Książę Litewski, Ruski i Żmudzki Jagiełło i jego żona, polska królowa Jadwiga, z drugiej strony: książę grodzieński Witold i jego żona Anna. Sygnatariusze zdecydowali o zakończeniu wyniszczającej wojny. Witold został faktycznym władcą Wielkiego Księstwa Litewskiego. Ugoda położyła kres bratobójczej wojnie, doprowadziła do pogromu Krzyżaków na polach Grunwaldu i umożliwiła Wielkiemu Księstwu Litewskiemu szybki rozwój. T. Narbutt daje jasną i wyczerpującą informację na temat lokalizacji znamienitego majątku[2.1] Ostrów, w powiecie lidzkim, na zachód od Lidy, niedaleko od Myta, za lewym brzegiem rzeki Dzitwy, wcześniej własność skarbu litewskiego, gdzie znajdował się duży pałac i do dnia dzisiejszego zachowały się jego fundamenty i piwnice, sad o powierzchni 9 mórg. Wcześniej należał do Tadeusza Narbutta, podkomorzego litewskiego. Dziś, w zdrobnieniu przez exdywizye jest niewielkim folwarkiem, należącym do PP. Michałowskich.Obecnie lokalizacja majątku (później folwarku) Ostrów jest ściśle przypisana do tego miejsca.

Zimą 1394 r. Krzyżacy ponownie napadli na Lidę i Nowogródek. W kampanii po raz kolejny wzięli udział rycerze angielscy na czele z grafem Beaufortem, a także oddział rycerzy francuskich. T. Narbutt tak opisał to wydarzenie: Zimą w Prusach zebrali się nowi goście, z Niemiec graf Lenningen, z Anglii graf Beaufort, z Francji równie znani rycerze... Celem napadu była wewnętrzna Litwa, jej ruska część. Kampania rozpoczęła się w dniu Święta Trzech Króli. Przez zamarznięte błota rycerze obeszli Grodno i udali się w kierunku Nowogródka. Jednakże krzyżacy zastali miasto spalone przez mieszkańców, których część przygotowała się do obrony zamku a część ukryła w odległej puszczy. Od Nowogródka, zostawiając po sobie spustoszone wsie, krzyżacy dotarli do Lidy, gdzie również zastali umocniony zamek, stojący pośród spalonej osady. W dalszych planach mieli pochód na Soleczniki, i, być może, na Wilno, ale mrozy wkrótce osłabły, przyszła odwilż i krzyżacy prawdopodobnie dowiedzieli się o armii WKL, która wyszła z Wilna i o zagrożeniu jakie stanowiło dla nich Grodno... To zmusiło ich do ucieczki spod Lidy przez dzitwiańskie bagna... Zdobyczą Krzyżaków tym razem było 2200 jeńców, 1400 koni i duża ilość zwierząt gospodarskich. John Beaufort, hrabia Somerset, pojawia się w pierwszym akcie dramatu "Henryk IV" Williama Shakespeare'a.

Od końca XIV do początku XVI w. Lida, miasto książęce, była zaliczana do pierwszej piątki miast Wielkiego Księstwa Litewskiego.

W latach 1396-1399 z nakazu Witolda region lidzki trafił w posiadanie do znamienitego chana zawołżańskich Tatarów, Tochtamysza, a w latach 1440-1446 - do Hadżi Gireja. Latem 1405 r. Witold wziął w niewolę żonę i dzieci księcia smoleńskiego Jurija Światosławowicza i osadził jeńców w zamku lidzkim.

15 czerwca 1410 r. lidzka chorągiew brała udział w bitwie pod Grunwaldem. W czerwcu 1415 r. król Jagiełło odwiedził Lidę, a zatrzymał się w Mycie.

W 1422 r. ówczesny papież - by zbadać sytuację na miejscu - wysłał do WKL swojego wysłannika Antonia Zena, prawnika, wykształconego referenta. Jagiełło wraz z Witoldem przyjęli go w zamku lidzkim - rezydencji księcia WKL. Jak przekonują polskie źródła historyczne, podczas tego spotkania obecna była czwarta żona Jagiełły (niedługo wcześniej poślubiona przezeń w Nowogródku), przyszła królowa Polski, "matka królów" dynastii Jagiellonów - Zofia Holszańska.

W 1433 r. Lida została spalona przez księcia Świdrygajłę.

W 1504 r. król Aleksander przekazał Lidę z rąk Glińskiego - Drozdowi. W 1506 r. armia tatarska pojawiła się niedaleko Lidy; śmiertelnie chory król Aleksander został zmuszony do ucieczki z zamku. Starożytna białoruska "Kronika Bychowca" tak opisuje te wydarzenia: W lato tysiąc piętnastego, a od Bożego Narodzenia tysiąc pięćset siódmego, po wyzwoleniu ziemi litewskiej spod jarzma bezbożnych Tatarów, przyjechał król i wielki książę Aleksander do Wilna i trapiony niemocą zwołał sejm w mieście Lidzie. I podczas jego pobytu ze wszystkimi panami w Lidzie zastała go straszna wiadomość, iż królewicze perokopscy Sułtan Bity-Kirejew i Sułtan Burnoj przybyli z dwudziestoma tysiącami ludzi do Słucka, idą na Nowogródek... Tatarzy przybyli do Nowogródka i wkrótce dotarli za Niemen, i nie dochodząc do Lidy, ze wszystkich stron miasta okrążywszy je, palili cerkwie, domostwa, brali jeńców i zabijali ich […][3.1]. Jednak Tatarzy nie odważyli się przypuścić szturmu na umocniony zamek. W tym czasie zebrało się pospolite ruszenie liczebnością sięgające dziesięciu tysięcy głów, które rozbiło najeźdźców w odległości mili od miasta.

W XVI w. Lida wnosiła do skarbca podatek w wysokości 10 kop litewskiej waluty.

Od czasów Stefana Batorego zaczynają się w mieście osiedlać Żydzi. Trudnią się głównie handlem, co sprzyja rozwojowi gospodarczemu miasta.

17 września 1590 r. Zygmunt III przyznaje Lidzie prawo magdeburskie i herb przedstawiający lwa z dwoma kluczami nad głową. Przywilej z 1611 r. potwierdza istniejące tu od dawna rynkowe dni. W 1638 r. przy ścianie zamku lidzkiego wybudowano magazyn do przechowywania dokumentów Lidzkiego Sądu Ziemskiego i archiwów. 20 kwietnia 1640 r. Władysław IV potwierdził w Warszawie przyznane Lidzie prawo magdeburskie we wszystkich jego punktach, klauzulach, warunkach i paragrafach.

Przemysł i handel były w Lidzie słabo rozwinięte. W siedemnastowiecznych dokumentach wspomina się jedynie o istnieniu browarów, które znajdowały się przy folwarkach zamkowych, w cerkiewnym folwarku Kurowszczyźnie i Nowosiołkach, a także u niektórych mieszczan. Spośród rzemieślników wymienia się tylko kowali, garbarzy i rzeźników. Karczmy oferujące miody, wódkę i piwo istniały tu jeszcze w XV w., za czasów Kazimierza. W 1680 r. w Lidzie było 19 karczm, z czego 10 należało do chrześcijan, w tym jedna do burmistrza pana Jana Omantowicza, a 9 - do Żydów. W poniedziałki odbywały się targi, a dwa razy do roku - jarmarki. Zwyczaj organizowania jarmarków, potwierdzony prawnie przez sejm w 1611 r., istniał tu od dawna.

Sytuacja odmieniła się wraz z wydarzeniami lat 1654-1663. Jesienią 1655 r. ukraińscy kozacy - przeszedłszy wzdłuż Niemna - spustoszyli Lidę. W 1656 r. głód, a jesienią 1657 r. epidemie zdziesiątkowały mieszkańców miasta. Sejmik z 1658 r., z uwagi na zagrożenie epidemiologiczne, został przeniesiony do Myta. Wreszcie w 1659 r. rosyjskie wojska Chowańskiego po długim oblężeniu zamku całkowicie zniszczyły miasto.

W 1669 r. król Michał Wiśniowiecki - ze względu na nieszczęścia, które dotknęły miasto - nakazał, by Żydzi zamieszkujący miasto i pozostali mieszkańcy wypełniali wszystkie zobowiązania. Poza tym, król zwolnił mieszczan z obowiązku pracy na pańskich gruntach i z utrzymywania grobli. 19 kwietnia 1670 r. król - przywilejem przyznanym w Warszawie - potwierdził prawo magdeburskie dla Lidy. Z kolei przywilej z 1676 r. zwolnił Lidę z podatków. 29 czerwca 1679 r. w nocy wybuchł pożar, który ponownie zniszczył całe miasto. Przyczyny pożaru są nieznane. Przy suchej pogodzie i silnym wietrze ogień z niewiarygodną szybkością objął całe miasto. W ciągu godziny pożar zniszczył 38 mieszczańskich i żydowskich domów (mieszkańcy których płacili podatki do skarbu), a także zabudowania klasztorne i szlacheckie. Wielu chrześcijan i Żydów spłonęło żywcem, wielu odniosło ciężkie poparzenia. Płomienie trawiły cały dobytek, zwierzęta gospodarskie itp.

W 1702 r. Szwedzi zrabowali spalone miasto, a w 1706 r. zobowiązali mieszkańców do płacenia bardzo wysokich podatków.

Aby wspomóc rozwój miasta, sejm 1717 r. utrzymał wcześniejsze ulgi i przywileje i zniósł postój wojsk. 7 kwietnia 1727 r. król August II potwierdził przywileje swoich poprzedników, a także zatwierdził podatek handlowy z magazynów i rzeźni. 12 listopada 1744 r. August III potwierdził wszystkie te przywileje, w 1776 r. nadał kolejny, dzięki któremu Lida weszła w poczet miast litewskich zachowujących prawo magdeburskie. Kolejne przywileje przyczyniły się do rozwoju miasta. W latach 1784-1787 komisja "boni ordinis" przeglądała warunki i miejskie wypłaty.

W późniejszym okresie Lida funkcjonowała jako administracyjne, sądowe, handlowe centrum powiatu, okręgu, regionu. Do miasta przyjeżdżano sądzić się, składać wnioski, wymieniać się produktami, spotykać się na balach i uroczystościach. W latach 1759-1834 istniała tu szkoła średnia - kolegium, którego absolwenci wnieśli znaczący wkład w naukę i literaturę. W kolegium uczył się m.in. przyszły profesor Uniwersytetu Wileńskiego, botanik Stanisław Bonifacy Jundziłł.

W 1792 r. w Lidzie były 242 domy. W miasteczku żyło 1243 obywateli.

W 1795 r. Lida, w przeważającej części zamieszkana przez Żydów, została włączona w obręb Imperium Rosyjskiego.

W 1794 r. mieszkańcy Lidy byli świadkami wypadków insurekcji kościuszkowskiej. W 1812 r. odbył się tutaj przegląd korpusu Dochturowa w obecności cara Aleksandra I. Przez Lidę przechodziły dwukrotnie wojska francuskie podczas wojny z Rosją. 23 maja 1831 r. powstańcy Chłapowskiego starli się tutaj z potyczki Rosjanami.

W 1825 r. w Lidzie mieszkało 684 mężczyzn i 809 kobiet. W mieście były: 4 kamienne domy, 269 drewnianych, 2 cerkwie, 2 klasztory, 1 szkoła, 2 przytułki dla osób starszych, 1 łaźnia, 2 sady, 1 ławka, 2 niewielkie szynki, 50 karczm. Więcej karczm znajdowało się: w Wilnie - 630, Witebsku i Mohylewie - 159, Grodnie - 100, Mińsku - 99, Słonimie - 90, Słucku - 76, Brześciu - 71, Połocku - 54.

W pierwszej połowie XIX w. dwa pożary nawiedziły Lidę: w 1826 r. w maju 1843 r. - ten ostatni, począwszy od żydowskiej łaźni, zniszczył cały budynek szkolny, część domów z placu handlowego i całą ul. Wileńską.

Prawa z lat 1851-1854 pozwalały na zawsze brać ziemię dla miasta i mieszczan.

W 1851 r. w Lidzie znajdowały się 2 kamienne domy i 248 drewnianych; w mieście mieszkało 4845 osób.

W 1860 r. Lidę zamieszkiwało 4344 obywateli: 2103 mężczyzn, 2241 kobiet - z czego 2053 osoby narodowości żydowskiej, 216 obywateli stanu szlacheckiego, 19 duchownych i 25 kupców. W lidzkim regionie mieszkało 103 787 osób, w tym 8219 stanu szlacheckiego, 180 duchownego i 30 kupców.

Od drugiej połowy XIX w. nastąpił intensywny rozwój przemysłu w mieście, czemu sprzyjało utworzenie połączenia kolejowego. Wówczas powiększyła się powierzchnia miasta i wzrosła liczba mieszkańców: pojawiły się piwiarnie, sklepy tytoniowe, huty, zakłady produkujące maszyny, tartaki, fabryki słodyczy, makaronu, liczne sklepy, restauracje i hotele. W 1870 r. Lida uzyskała połączenie telegraficzne z Wilnem. W 1886 r. przez miasto przeprowadzono Poleską, a w 1905 r. Nikołajewską trasę kolejową.

W 1895 r. Lidę zamieszkiwało 7864 obywateli: 3954 mężczyzn, 3910 kobiet, z czego 5326 Żydów, 485 osób stanu szlacheckiego, 48 duchownych, 129 kupców, 5693 mieszczan, 1178 chłopów i 311 wojskowych.

W końcu XIX w. w Lidzie żyło 9500 mieszkańców. Terytorium miasta zajmowało 160 ha. W mieście było 14 ulic, 7 uliczek (8 ulic i uliczek wybrukowanych), 4 place. Z 708 domów 200 było dwupiętrowych ceglanych; 272 domy miały toalety. W mieście działały: powiatowe i parafialne szkoły, państwowa i żydowska dwuklasowa szkoła, pensjonat dla Żydówek, a także 10 fabryk: 2 tytoniowe, 1 korkowa, 2 gilzowe, 2 gorzelnie, 3 wytwórnie wód gazowanych. Wśród pozostałych dominowały niewielkie warsztaty: rzeźnia, 4 fabryki garbarskie itd. W Lidzie były 3 szpitale na 45 łóżek: miejski z 20 miejscami, żydowski i więzienny. Działała również apteka. Na rzeczce Lidziejce stał miejski wodny młyn.

7 października 1891 r. pożar zniszczył prawie całą centralną część miasta: 444 domy i ok. 600 budynków niemieszkalnych, w tym miejski ratusz i osiemnastowieczną zabudowę. Na długi czas znacząco wzrosły ceny mieszkań i żywności. W mieście zaczęto wznosić nowe kamienne domy.

W 1898 r. w Lidzie otwarto szpital na 25 łóżek.

W 1904 r. w mieście znajdowało się: 14 fabryk i zakładów, w których pracowało 400 robotników, a wielkość produkcji osiągała 1200 tysięcy rubli; także 170 warsztatów rękodzielniczych, w których zatrudniano 204 rzemieślników. W ciągu roku organizowano 4 jarmarki: sprzedaż bydła dochodziła do 100 tys. rubli. Codziennie odbywał się targ. Działały także kantory bankowe i notarialne, swoje usługi oferowało 10 agentów ubezpieczeniowych, 13 hoteli, 24 szynki, jadłodajnie i herbaciarnie. W mieście było 25 ulic i uliczek, 2 place, 1000 budynków mieszkalnych, w tym 275 kamiennych, 725 drewnianych, 20 krytych żelazem, 680 - drewnem i 300 - dachówką. Wieczorami miasto oświetlało 60 latarni gazowych. W Lidzie mieszkało 15025 osób. Istniały 4 szpitale na 115 łóżek, pracowało 6 lekarzy, 6 akuszerek i 10 felczerów; działały 2 apteki i znajdowało się 5 magazynów aptecznych. W mieście były 4 męskie i 2 żeńskie szkoły początkowe, powiatowa szkoła dwuletnia dla 60 uczniów - w szkołach ogółem pracowało 23 nauczycieli i uczyło się 700 uczniów. Poza tym, istniały 3 drukarnie, zakład fotograficzny, biblioteka z czytelnią. W wyposażeniu miejskiej drużyny pożarniczej znajdowały się 4 pompy pożarnicze oraz 6 beczek pożarniczych. Płace wynosiły: 10 rubli dla mężczyzn, 5 rubli dla kobiet,a dla pracujących "na czarno": 70 kopiejek (mężczyźni) i 50 kopiejek (kobiety) za dzień.

W 1909 r. wśród 54 instytucji fabrycznych istniały: magazyn hurtowy, dwie gorzelnie, tartak, ślusarnia, 3 wytwórnie produktów tytoniowych, wytwórnia mydła, rzeźnia. Produkowano towar o wartości 1 216 415 rubli, zakłady zatrudniały 473 robotników. W mieście znajdowały się 2 poligrafie. Dość imponująco przedstawiał się handel: targi odbywały się co poniedziałek, organizowano kilka niewielkich jarmarków. Handlowano przede wszystkim bydłem, ptactwem domowym i innymi produktami pochodzenia wiejskiego. W Lidzie żyło 17 360 mieszkańców. W mieście stacjonował pułk armii rosyjskiej. Skrzyżowanie dwóch linii kolejowych i znacząca liczba urzędników sprzyjały popytowi na mieszkania. Ceny na towary konsumenckie były wysokie. Choć w mieście nie było miejsc rozrywki, to działało kilka amatorskich teatrów i klub karciany. Wśród miejskich instytucji kredytowych były: kantor bankowy i Towarzystwo Drobnych Kredytów (do 100 rubli).

W 1914 r. Lidę zamieszkiwało 18 tys. ludzi. W mieście było 40 przedsiębiorstw, działała fabryka betonowo-cementowa, tartak Polaczka, fabryka tytoniowa Wilenczyka, piwowarnie Pupko i Papirmeistera, fabryki makaronów i słodyczy, destylarnia Struczana, fabryka mydła Ajzika Epsteina. Odlewnia żeliwa i fabryka budowy maszyn braci Szapiro produkowały kieraty, obrabiarki do przyborów związanych z pielęgnacją koni, młockarnie, sieczkarnie, pługi, brony, wialnie, żelazne krzyże do pomników i miedziane odlewy. Na początku stulecia rozpoczęto budowę lotniska wojskowego.

30 września 1920 r. do Lidy weszły polskie oddziały 2. armii wojska polskiego pod dowództwem gen. Edwarda Rydza-Śmigłego.

Zgodnie z ugodą zawartą w Rydze między Polską a Rosją sowiecką ziemie lidzkie weszły w skład województwa nowogródzkiego, ponownie utworzonego na terenie Rzeczypospolitej. Ziemie nowogródzkie - po 120 latach przynależenia do Imperium Rosyjskiego i po wydarzeniach I wojny światowej -były jednym z najbardziej zaniedbanych regionów nowej Polski. Na Nowogródczyźnie nie istniały duże miasta ani znaczące punkty przemysłowe; małe miasta miały jedynie wartość historyczną. Do 1927 r. najbardziej rozwiniętym miastem województwa nowogródzkiego był Słonim; trzecie miejsce zajmowała Lida, drugie - Baranowicze. W tym okresie na ziemiach lidzkich w przemyśle pracowało jedynie 338 osób.

Od drugiej połowy 1927 r. do końca 1929 r. Lida przeżywała rozwój życia gospodarczego. W tym okresie w mieście aktywnie działały osoby podejmujące inicjatywy i zdolne do gromadzenia niezbędnych środków. Byli to głównie przemysłowcy i żydowscy handlarze, których prywatne kapitały pozwoliły na rozwój przedsięwzięć. Decydującą rolę odegrały prywatna inicjatywa i prywatny kapitał. W latach 1927-1929 w Lidzie pojawiły się nowe obiekty: młyny, tartaki, wytwórnie dachówki, fabryka chemiczna "Korona" i fabryka obuwia gumowego "Ardal". Nie brakowało taniej, niewykwalifikowanej siły roboczej. Lida - dzięki swojemu położeniu na drodze szlaków kolejowych - w odróżnieniu od większości miast województwa nowogródzkiego posiadała doskonałe warunki do rozwoju.

Do 1930 r. Lida była najprężnieszym miastem w województwie pod względem produkcji przemysłowej. W tym czasie w przemyśle miejskim pracowało ok. 800 robotników - 1/3 z fabryki "Ardal".

Od jesieni 1932 r. do zimy 1933 r., w latach kryzysu gospodarczego, ogólna sytuacja ekonomiczna była ciężka, co odbiło się na warunkach pracy robotników. Wiele instytucji zmniejszyło wielkość produkcji, wzrosło bezrobocie. W 1931 r. w Lidzie było zarejestrowanych 122 bezrobotnych; w latach 1932-1933 ich liczba znacznie wzrosła. Jednak lata 1935-1939 przyniosły wyraźną poprawę sytuacji gospodarczej. Zaczął się rozwój przemysłu. Ze zubożałego prowincjonalnego miasteczka Lida stopniowo przekształcała się w znaczące centrum przemysłowe. Wraz z rozwojem przemysłu zwiększała się populacja w mieście. Według spisu 1921 r. mieszkało tu 13 401 obywateli. W ciągu 17 lat liczba mieszkańców prawie się podwoiła. Według statystyki z 17 września 1938 r. Lida liczyła 26 257 mieszkańców. Redaktor przedwojennej "Ziemi Lidzkiej" Władysław Abramowicz w swoich zapiskach krajoznawczych, wydanych w 1938 r., pisał: Obecnie w mieście znajduje się 15 dużych ośrodków przemysłowych, w których pracuje około 3000 robotników. Do września 1939 r. otwarto duże i średnie instytucje przemysłowe. W sumie było ich ok. 50, główne z nich to: fabryka obuwia gumowego "Ardal", fabryka produktów gumowych "Benland" i "Poland", fabryka drutów i gwoździ "Drutindustria", fabryka sprężyn "Zwój", zakład produktów chemicznych "Korona", 2 browary, 3 fabryki cukierków, 3 fabryki wytwarzające dachówki - "Tanur", "Raaf", "Neszer", 2 fabryki obróbki wełny, 2 wytwórnie oleju, 6 tartaków, 8 młynów, 8 piekarń, 4 poligrafie itd.

W latach 20. w północnym miasteczku wojskowym pod Lidą stacjonował 77. pułk piechoty, a w południowym - 5. lotniczy pułk armii polskiej.

Kościół parafialny pw. Wzniesienia Świętego Krzyża został wybudowany przez króla Władysława Jagiełłę w 1387 r. Kamienną świątynię wzniósł o. Tomasz Zienkiewicz w latach 1765-1770. W 1672 r. rodzina Narbuttów ufundowała karmelitański kościół pw. św. Kazimierza. Klasztor i kościół zostały zlikwidowane w 1832 r., a mury kościelne zburzone w 1908 r.

Ignacy de Campo Scypion w 1757 r. sprowadził do Lidy pijarów. Założyli oni w mieście kolegium i szkołę, a na początku XIX w. zbudowali kościół pw. św. Józefa. W 1832 r. kolegium zostało zlikwidowane, a szkoła zamknięta. Kościół pijarów spłonął w pożarze w 1843 r. i później został przekształcony na cerkiew. Drewnianą kaplicę cmentarną wzniesiono w 1804 r.

Cerkiew, która od dawna istniała przy zamku, w 1533 r. została przeniesiona do miasta i poświęcona jako cerkiew pw. św. Jerzego. Oprócz niej w XVI w. znane były cerkwie pw.: św. Jana, św. Mikołaja (opodal rynku), św. Zbawiciela, św. Przenajświętszej (w dzielnicy Zarzecze). W XVII w. cerkwie te przekształcono w unickie (grekokatolickie). W 1650 r. Jan Kazimierz przekazał cerkiew pw. św. Zbawiciela wyznawcom prawosławia. Wszystkie cerkwie zostały zniszczone w czasie najazdu Chowańskiego. Od końca XVII w. opodal młyna odbudowywano unicką cerkiew pw. Zmartwychwstania Pańskiego. Na początku XX w. istniały cerkwie: pw. Archanioła Michała (były kościół pijarów), drewniana na cmentarzu i wojskowa 192. pułku piechoty.

Żydowska synagoga została wzniesiona w 1579 r. Król Władysław IV 28 lutego 1633 r. zezwolił lidzkim Żydom na odnowienie starej synagogi i wybudowanie nowej. Kamienną synagogę wzniesiono w 1891 r.; świątynia spłonęła podczas II wojny światowej. Ponadto Żydzi posiadali 12 domów modlitewnych.

Wśród lidzkich instytucji medycznych były szpitale: miejski, wojskowy, kolejowy i żydowski (od 1898 r.).

Towarzystwo Dobroczynności powstało w 1896 r., ochotnicza straż pożarna - w 1898 r. Działalność Towarzystwa Sportowego - założonego w 1904 r. - zawieszono do r. 1910.

Szkoły: po rozwiązaniu szkoły pijarów w 1834 r. otwarto powiatową szkołę dla mieszczan, która w 1836 r. została przekształcona w pięcioklasową szkołę dla szlachetnie urodzonych. W 1864 r. ponownie zmieniono ją w dwuklasową szkołę powiatową, a w 1902 r. - w trzyklasową szkołę miejską. Dwuklasowa parafialna miejska szkoła powstała w 1834 r., takąż żeńską szkołę państwową w 1886 r. przeniesiono z Dubrowni do Lidy. W mieście działały także: męska żydowska szkoła talmudyczna, kilka chederów, prywatne gimnazjum żeńskie, przedgimnazjalna szkoła męska i żeńska.

Pierwsze wzmianki o miejskiej bibliotece-czytelni pochodzą z 1897 r. Została ona otwarta przy herbaciarni, zgodnie z decyzją Lidzkiego Powiatowego Komitetu Opieki i Wstrzemięźliwości Narodowej z 12 stycznia 1897 r. Zbiory biblioteczne nie były imponujące. W 1902 r. powstała biblioteka w żeńskim gimnazjum M.K. Nowickiej.

W pierwszej połowie XIX w. Lida niejednokrotnie przyciągała uwagę wędrownych trup teatralnych, zwłaszcza w latach 30. i 40. XIX w. Miasto odwiedzały trupy: Wikentija Wierzbickiego (organizator rosyjsko-polskiego teatru w Mińsku w latach 40.), która występowała na lidzkiej scenie w 1832 r., oraz Stanisława Nowakowskiego, która odwiedziła Lidę w październiku 1840 r. (trupa ta w tym czasie była jedną z najbardziej znanych na Białorusi i nieraz odwiedzała miasto). Oprócz wymienionych trup w XIX w. do Lidy przyjeżdżały grupy Majewskiego, Grunwalda, Kłakockiego i in..

14 kwietnia 1941 r. w Lidzie przyszła na świat gwiazda polskiego kina i teatru, Pola Raksa. Światową popularność zyskała dzięki roli Zofii w filmie Andrzeja Wajdy "Popioły". Sławę przyniosła je także rola Marusi w serialu "Czterej pancerni i pies". W 1960 r. Polę Raksę utożsamiano z ideałem polskiego kobiecego typu urody. Rodzina Raksy wyjechała z Lidy po II wojnie światowej. W końcu lat 50. Raksa studiowała polonistykę na Uniwersytecie Wrocławskim. Wykształcenie aktorskie uzyskała w Łodzi. Pierwszą rolę zagrała w filmie "Szatan z siódmej klasy" (1960). Pracowała w Teatrze Powszechnym w Łodzi, potem w warszawskim Teatrze Współczesnym. Zagrała w filmach: "Rzeczywistość" w reżyserii A. Bagdewicza (1961), "Panienka z okiena" w reżyserii M. Kaniewskiego (1964), "Popioły" w reżyserii A. Wajdy (1965), "Pogoń za Adamem" w reżyserii J. Zarzyckiego (1970) i in. Występowała też w filmach telewizyjnych: "Kapitan sowa na tropie" (serial, 1965), "Czterej pancerni i pies" (serial, 1967-1970) i in. W 2000 r. zagrała w Teatrze "Scena Prezentacje" w sztuce "Kobieta bez znaczenia" Oskara Wilde'a.

"Lidzkie słowo" - codzienna społeczno-polityczna i literacka gazeta była wydawana w Lidzie w języku rosyjskim, od 30 listopada 1912 r. do 31 maja 1913 r.. Na jej łamach drukowano opowiadania, eseje i wiersze miejscowych autorów. Przez krótki okres w 1922 r. wychodziły: "Kurier Lidzki" i "Wiadomości Lidzkie". W latach 1936-1939 ukazało się 35 numerów "Ziemi Lidzkiej" - magazynu lokalnego, redagowanego przez Władysława Abramowicza. Magazyn zawierał materiały dotyczące historii ziemi lidzkiej. W Lidzie ukazywały się także żydowskie czasopisma: "Lider Wochenblatt" (od 1929), "Lider Woch" (1932) i "Lider Leben" (1936). W gazecie "Wieczorny Kurier Grodzieński" znajdowała się miejska kronika poświęcona Lidzie. Pierwszy numer tej gazety ukazał się 1 czerwca 1932 r.

Topografia miasta jest dosyć niezwykła. Główna historyczna część leży między bagnistymi korytami rzeczek Lidziei i Kamieńki, chociaż miasta zwykle zakładano na wzniesieniach. Lida wywodzi się z osady, która zyskała status miasta w późnym średniowieczu, w piętnastym i szesnastym stuleciu. Bardziej intensywny rozwój osady rozpoczął się po wybudowaniu kamiennego zamku.

W średniowieczu na Lidę składały się: zamek, dwór książęcy, miasto z podzamczem i Zarzecze. Książęcy dwór czy zamkowy folwark (tak nazywano go jeszcze w XVIII w.) znajdowały się nad rzeczką Kamieńką, na północny zachód od zamku. Obok były: młyn (wspomina się o nim w spisie z 1680 r.), browary i budynki gospodarcze. Samo miasto leżało na północ od zamku. Jego historyczne centrum stanowił rynek, od którego odchodziły tylko cztery ulice: Wileńska w kierunku Wilna, Zamkowa w kierunku zamku, Kamieńska ku rzece Kamieńce i dalej na Grodno oraz Krzywa, łącząca ul. Kamieńską z rynkiem, jej przedłużenie od Kamieńskiej do zamku w początkach XIX w. nosiło nazwę Nowokarmelitańskiej. W mieście znajdowało się ok. 250 budynków. Na Zarzeczu do końca XIX w. stało kilkadziesiąt domów. Od XVII w. zamek zyskał dodatkowe umocnienie - sztuczne jezioro, które osłaniało go od wschodu. Jezioro to obecne jest na wizerunkach Lidy z XVII-XIX w., a nawet na pocztówce z początku XX w.

W końcu XVIII w. za kościołem farnym pojawiła się ul. Dworowa. W 1839 r. ulice Wileńska i Zamkowa zostały wybrukowane. W 1892 r. rynek zaczęto nazywać placem bazarowym. Do głównych ulic: Wileńskiej, Dworcowej, Zamkowej, Kamieńskiej i Krzywej dołączyła Aleksandrowska, pojawiło się 9 uliczek: Zawalna, Lidzka, Handlowa, Policyjna, Sadowa, Szklana, Targowa, Szkolna i Jarosławska. W dzielnicy Ferma nie było jeszcze ani jednego domu, ale wytyczono już ulice.

W połowie XIX w. Lida to jedna długa ulica Wileńska, która przecina miasto na całej długości na odcinku wiorsty. W poprzek leży druga ulica - Kamieńka, po bokach krótkie ulice: Senatorska i Krzywa, i, wreszcie, rynek, na którym sprzedawane są rozmaite produkty. Na planie miasta, sporządzonym po pożarze w 1842 r., widać, że obszar miasta wydłużył się w kierunku północnym, wzdłuż drogi Wileńskiej, i na zachód - wzdłuż drogi na Grodno. Ul. Pocztową w 1892 r. przemianowano na Policyjną.

W 1903 r. w Lidzie znajdowało się 14 ulic: Aleksandrowska, Wileńska, Dworzańska, Zamkowa, Kamieńska, Handlowa, Krzywa, Lidzka, Policyjna, Postawska, Sadowa, Siedlecka, Szklana, Targowa oraz 10 uliczek: Aleksandrowska, Zawalna, Zamkowa, Lidzka, Krasna, Krupska, Michałowska, Targowa, Szkolna i Jarosławska, a także dwa place: Rynkowy i Szkolny. W 1906 r. pojawiły się dwie nowe ulice: Dworcowa i Szkolna oraz dwie uliczki: Margowska i Sienna. Przed I wojną światową, w 1913 r., w Lidzie było 17 ulic i 11 uliczek; powstała ul. Krupska z uliczki o tej samej nazwie.

Na początku XX w. miasto całkowicie zapełniło obszar międzyrzecza Lidy i Kamieńki. Wokół powstały trzy przedmieścia: Postawszczyzna z młynem wodnym (204 mieszkańców, z czego 118 mężczyzn, 96 kobiet), Kurowszczyzna (250 mieszkańców, w tym 130 mężczyzn i 120 kobiet), Kamieńka (108 mieszkańców, w tym 52 mężczyzn i 56 kobiet); zaścianek Zakasańka (612 mieszkańców: 318 mężczyzn i 294 kobiet) z 25 dziesięcinami ziemi; okolica Wismonty (155 mieszkańców: 73 mężczyzn i 82 kobiet) z 125,5 dziesięcinami ziemi; wieś i folwark Zarzecze (141 mieszkańców: 69 mężczyzn i 72 kobiet) z 161 dziesięcinami ziemi. W wiosce Dworcowa Słoboda było 328 mieszkańców (166 mężczyzn i 162 kobiet) z 19 dziesięcinami ziemi, Roslaki (61 mieszkańców: 32 mężczyzn i 29 kobiet) z 123 dziesięcinami, Nowogrudce z młynem wodnym Sadowskiego (388 mieszkańców: 108 mężczyzn i 116 kobiet) z 183 dziesięcinami, Lajkowszczyzna (40 mieszkańców: 20 mężczyzn i 20 kobiet) z 46 dziesięcinami, zaścianek Mostowszczyzna (35 mieszkańców: 16 mężczyzn i 19 kobiet) z 52 dziesięcinami ziemi.

W latach 30. miasto sukcesywnie rozbudowywano - pojawiły się dziesiątki nowych ulic na Słobodzie, Wygonie, Koszarach, Pieskach, Zarzeczu. W końcu 1938 r. było ich 110. Do rynku i dziedzińca Szkolnego dołączył pl. Chwały na skrzyżowaniu ulic Zamkowej i Suwalskiej. Niedaleko skrzyżowania ulic Suwalskiej i 3 Maja powstał niewielki skwer Zbawiciela.

W latach 20. i 30. XX w. miasto podzielone było na następujące części:

• centrum zlokalizowane na rynku - tu znajdowały się: ratusz, cerkiew Mikołajewska, pasaż handlowy;
• do rynku z północnego wschodu przylegał dziedziniec Szkolny z główną synagogą, żydowskimi szkołami początkowymi i znakomitą jesziwą J. Reinesa;
• dzielnica położona na wschód od rynku w XVIII w. należała do starosty lidzkiego Scypiona de Campo. Podczas trzeciego rozbioru Rzeczypospolitej ziemie Scypionów przeszły na własność skarbu państwa. Skutkiem carskich dekretów o wysiedleniu Żydów ze wszystkich wiosek guberni grodzieńskiej - rodziny żydowskie osiedliły się w okolicznych miastach oraz osadach i wybudowały niemal sto domków przy wąskich uliczkach sięgających Lidziejki. Dzielnica otrzymała nazwę "Żydowskiej". W latach 1920-30 największą właścicielką ziemską w okolicy była Furma Krejna Ilutowicz;
• obszary wraz z łąkami i stawami między kościołem farnym i rzeczką Lideją nosiły nazwę "Dziekanki". Tu mieszkali lidzcy dziekani, stąd nazwa, która używana była powszechnie jeszcze w latach 50. i 60.;
• terytorium między zamkiem, cmentarzem katolickim i linią kolejową nazywano "Fermą". Nazwa związana jest z płodnymi glebami na ziemiach będących dawniej własnością książęcą. Po 1795 r. wszystkie ziemie królewskie przeszły we władanie rosyjskiego skarbu państwa. Początkowo jedynie dworzanie mieli prawo osiedlać się na terenie Fermy. W latach 20. i 30. Ferma pozostawała oddzielną dzielnicą, zamieszkiwaną przez bogatych obywateli;
• obszary zlokalizowane wokół dzisiejszej ul. Lenińskiej do linii kolejowej nosiły nazwę "Kamieńka". Nazwę tę otrzymały od rzeczki Kamieńki. Rzeczka wypływała z parku, jej dopływ zaczynał się u zachodniego krańca stadionu;
• obszar współczesnej dzielnicy Kosmonautów od połowy XVI w. nazywany był Kurowszczyzną. Około 1550 r. wieś Kurowszczyzna należała do rodziny Kurowskich - stąd wywodzi się jej nazwa. W 1696 r. wojewoda mścisławski Aleksander Majewicz przekazał Kurowszczyznę na własność lidzkiego kościoła parafialnego. W 1854 r. Kurowszczyzna została włączona w obszar miasta w zamian za folwark Zarzecze. W latach 20. nazwa Kurowszczyzna przestała być używana, pojawiła się nowa - "Morgi" (morga - działka o powierzchni 0,71 ha);
• podmokłe tereny, przylegające do rzeczki Kamieńki, zajmujące obszar 345 dziesięcin (377 ha) do XIX w. wykorzystywane były jako pastwiska dla bydła i koni i nazywane "Wygonem". W latach 30. Wygon został osuszony i na jego miejscu utworzono dzielnicę, w której mieszkały rodziny władz miejskich. Zostały tu wybudowane ceglane budynki: szpitala (1921-1923), szkoły (1926-1929), gimnazjum (1929-1930), urzędu pocztowego (1935) oraz domy mieszkalne dla lidzkich urzędników. Ta część Wygonu między parkiem i stadionem w latach 30. nosiła nazwę "Wielka Lida";
• "Wismonty" to obszar zlokalizowany na południe od cmentarza katolickiego, przylegający do dzisiejszej ul. Engelsa. W 1507 r. łowca Zachar Kuźmicz otrzymał od króla Zygmunta 6 włók (128 ha) ziemi na południowym krańcu miasta. Majątek ten do 1717 r. nazywano "Kuźmiszkami". W 1668 r. Kuźmiszki przeszły we władanie Aleksandra Wismonta. Później zostały podzielone między licznych krewnych i zaczęły być nazywane Wismontami. W 1797 r. w Wismontach utworzono cmentarz, który przez następne półtora wieku służył jako miejsce pochówku szlachty katolickiej. Ród Wismontów zajmował wysoką pozycję wśród lidzkiej elity. Leon Piotr Wismont w latach 1906-1914 był burmistrzem miasta;
• od strony południowej miasto kończy się "Nowogrudcami". Osada ta znana jest od końca XVIII w. i nazwę otrzymała od stawów powstałych podczas budowy młyna na rzeczce Lidziei;
• Postawszczyzna - folwark za rzeczką Lidzieją po lewej stronie drogi ku Dworiszczom, znany jest od końca XVII w. Władali nim podkomorzy wileński Michał Hansowski, później lidzki regent ziemski Tomasz Józef Umiastowski. W 1775 r. folwark Postawszczyzna wchodził w skład majątku Postawszczyzna, do którego należały również młyn na rzeczce Lidziejce oraz wieś Roślaki. W kwietniu 1778 r. Umiastowski sprzedał ów majątek pijarom za 26 000 zł. Mnisi zapłacili 11 tys. gotówką, 15 tys. uzyskali jako pożyczkę od Michała Eismonta;
• Roślaki - wieś z 6 domami, w których mieszkali chłopi Fedorowicze, w kwietniu 1778 r. przeszła we władanie pijarów, a w związku z likwidacją zakonu - na własność skarbu państwa. Na początku XX w. w Roślakach żyło 60 mieszkańców na 123 dziesięcinach ziemi. W 1912 r. we wsi mieszkali chłopi: Waśniewscy, Rzeźmielewicze, Bamrezowie, Bielawscy, Bołuccy, Fedorowicze, Ławcy;
• w latach 20. na północ od Roślaków, między dzisiejszą ul. Mickiewicza i linią kolejową istniała jeszcze niewielka osada zwana "Krzywce";
• Zarzecze - to dzisiejsza ul. Kalinina i przylegające do niej ulice i uliczki. Jako przedmieście Lidy Zarzecze wspomniane zostało w spisie z 1680 r.; składało się z folwarku, ziemi zamkowej i placów znajdujących się w dyspozycji samorządu terytorialnego. Folwark początkowo należał do Kurowskich, a następnie był własnością kolejno: Kuleszów, Godebskich i chorążego lidzkiego Franciszka Józefa Masewicza;
• na wschodnim krańcu Zarzecza w pierwszej połowie XX w. istniał niewielki zaścianek Mostowszczyzna. Mieszkały w nim rodziny Pawłowskich i Wiażali. W latach 30. Mostowszczyzna funkcjonowała jako folwark;
• od południowego zachodu terytorium miasta zamykało Miasteczko Południowe, które powstało w 1907 r., kiedy w Lidzie przeprowadzono 9. lotniczą kampanię wojskową. W latach 1910-1912 wojskowa komisja budowlana na ziemiach wykupionych przez państwo od Iwana i Michała Sadowskich wybudowała koszary i domy mieszkalne dla oficerów;
• terytorium wzdłuż współczesnej ul. Świerdłowa przez długi czas nazywane była "Zakasanką". Nazwę otrzymało od Żyda Zaksa, który na południowym krańcu miasta za prawosławnymi cmentarzami wybudował karczmę. Amatorzy trunków nazwali ją Zakasanką. W początkach XX w. Zakasanka urosła do rozmiarów sporego osiedla; jego mieszkańcy pracowali w lidzkich przedsiębiorstwach przemysłowych. W latach 30. samorząd miasta sprzedał (na dziesięcioletni kredyt) biednym ludziom ziemię wzdłuż ul. Rzecznej, podzieloną na dziesięcioarowe działki;
• na północ od Zakasanki znajdowała się wieś Srugi. Mieszkali tam przed wojną Chrulowie, Korzunowie, Andrzejewscy, Czarnowąsowie, Zapaśniccy, Ejdyci, Juszkiewicze, Bancewicze, Szymczyki;
• "Okopy" to terytorium wokół dzisiejszej ul. Tuchaczewskiego, które nazwę otrzymało przed II wojną światową, kiedy powstawały tam liczne okopy;
• Miasteczko Północne powstało w latach 1905-1912 dla 172. lidzkiego pułku piechoty. Zbudowano trzypiętrowe domy mieszkalne (powierzchnia do 700 m2) dla oficerów, koszary, sztab oraz stajnie. Kompleks wzniesiono w stylu rosyjskiego neoklasycyzmu. Mieszkania mają powierzchnię do 54-55 m2, wysokość sufitów wynosi 3,2 m. W latach 30. w Miasteczku przebywał 77. pułk piechoty i dzielnica zyskała nazwę Koszary;
• wieś Dworcowaja Słoboda[8.1] niegdyś wchodziła w skład ziem książęcych dworu lidzkiego starosty. Z uwagi na te okoliczności wieś nazwano Dworską. Około 1860 r. w tym miejscu zdecydowano się utworzyć kolonię. Miejscowe władze osiedliły tam cztery żydowskie rodziny: dwie rodziny Lipniszskich, jedną Baruchowiczów i jeszcze jedną o nieznanym nazwisku. Po jakimś czasie, kiedy wiadomość o osiedleniu Żydów w Dworcowej Słobodzie dotarła do Petersburga, okazało się, że projektanci teren ten wyznaczyli dla osiedlenia rodzin prawosławnych. Żydom groziło wysiedlenie z miejsca, do którego zdążyli się już przyzwyczaić, a ok. 20 dziesięcin ziemi dla każdej z rodzin przedstawiało niemałą wartość. Żydzi poszli na "dalekowzroczny kompromis" i przyjęli prawosławie. Po przyjęciu chrztu i przypisaniu do cerkwi Lipniszscy przyjęli nazwisko Lipińscy, Baruchowicze zostali Borysewiczami, a czwarty Żyd został Krzyżanowskim. W 1866 r. zezwolono na wykup naddziałów ziemi i koloniści pośpiesznie zajęli się pracą na roli. W 1884 r. uruchomiono linię kolejową Wilno - Lida - Łuniniec. W latach 1903-1905 wybudowano linię Mołodeczno - Lida - Wołkowysk. Podczas budowy linii rodziny z Dworcowej Słobody czerpały znaczne korzyści finansowe. Przy okazji urodziwe miejscowe panny znalazły mężów wśród żandarmów kolejowych. Stopniowo zaczęły osiedlać się nowe rodziny, powstawały nowe domki i zabudowania. W miarę upływu lat mieszkańcy Dworcowej Słobody zmienili charakter swojej działalności - z rolnictwa przeszli na usługi transportowe. Dzielnica zaczęła się rozszerzać. W latach 30. pojawiły się prywatne sklepy, apteka, łaźnia, wieża pożarnicza, komisariat policji, budynek siedmioklasowej szkoły;
• Uroczysko Sojkiszki, czy, jak się mówi obecnie, Chasanowska, znane jest od 1785 r.

Historyczne nazwy ulic zachowały się w przeważającej mierze do lat 20. XX w., kiedy to zostały zmienione. Wileńska otrzymała nazwę Suwalskiej (41. pułku suwalskiego; pułk ten rozbił pod Lidą cząstki Armii Czerwonej uciekające po klęsce pod Warszawą). Ul. Kamieńską przemianowano na 3 Maja, na cześć Konstytucji z 1794 r. Ulice Zamkowa i Krzywa zachowały swoje nazwy, a Zarzecze zostało Wyzwoleniem. Wiele innych ulic zmieniło swoje nazwy. 26 maja 1955 r. decyzją Miejskiego Komitetu Wykonawczego przyjęto listę nowych nazw ulic miasta; w dokumencie znalazło się 166 nazw ulic, z czego 100 przemianowano według sowieckiego wzoru. Nazwy te obowiązują do dzisiaj.

Ostatni raz nazwy ulic miasta zostały zmienione w 2010 r. W Lidzie pojawiły się ulice: Grunwaldzka i Zamkowa, a także bulwar Giedymina i al. Zwycięstwa. Ul. Grunwaldzka zastąpiła byłą ul. Engelsa, od Sowieckiej przy kościele farnym do przecięcia z ul. Radiuka, koło starego cmentarza katolickiego. Ul. Zamkowa zmieniła położenie. Domy położone przy jednej z najstarszych ulic miasta zostały zburzone, ulica zniknęła i pozostawiła miejsce dla nowego jeziora. Ul. Zamkową nazwano część ul. Komsomolskiej - od kościoła farnego do ul. Zwycięstwa. Ulicę dla pieszych od dworca autobusowego do zamku (niegdyś Czapajewa) przemianowano na bulwar księcia Giedymina.

Dzisiejsze oblicze miasto uzyskało w latach 60.-80. XX w. Lidzka architektura jest dość uboga, zachowały się jedynie trzy znaczące zabytki architektoniczne:

• czternastowieczny zamek, wzniesiony przez wielkiego księcia Giedymina;
• kościół pw. Podwyższenia Krzyża Pańskiego (XVIII w.), wybudowany według projektu architekta I. Glaubitza;
• kościół-rotunda pw. św. Michała (XIX w.).

Zachowały się także interesujące wolnostojące budynki z końca XIX w. i początku XX w. oraz katolicki cmentarz, założony w początkach XIX w.

Stare miasto już nie istnieje. 22-23 czerwca 1941 r., po nalotach bombowych i pożarach, historyczne centrum miasta przestało istnieć, zachowały się jednak kościoły, zamek, ale pomiędzy dwoma kościołami (farą i kościołem pijarów) nie przetrwał ani jeden budynek. E. Jarmont wspomina ranek 24 czerwca: Jak za dotknięciem różdżki złego czarnoksiężnika zniknęła biblioteka, gdzie często zaglądałam, i hotel, w którego wnętrzu nigdy nie byłam. Niewielka księgarnia pani Szkop jakby rozpłynęła się w powietrzu, razem z podręcznikami szkolnymi… Zniknęły kina z nienumerowanymi miejscami, gdzie można było przesiedzieć kilka seansów z rzędu. Sklepy, duże i małe, te z eleganckimi witrynami, o których szkło rozpłaszczaliśmy nasze nosy, zachwyceni czekoladowymi zajączkami, barankami i jajkami z niespodzianką w środku. I te, i obuwnicze, w których sprzedawca sadzał małego klienta na stołeczek, i klęcząc pomagał mu przymierzyć kilka par butów. Przestały istnieć sklepy z odzieżą, gdzie sprzedawca sam ubierał klienta, zachwalając towar tak, że każda kolejna rzecz jego zdaniem była bardziej szykowna i bardziej pasowała klientowi… We wspomnieniach pozostały sklepy z tekstyliami, których właściciele witali każdego potencjalnego klienta, kłaniając się w pas od samych drzwi i przekonując o swojej gotowości do służenia pomocą i dalej… A te sklepy mięsne, wabiące rozkosznymi zapachami, obok których nie sposób było przejść obojętnie… Ten świat przestał istnieć… Po ulicy Suwalskiej… Jak mury wznosiły się wysokie zwały cegieł z bezkształtnymi grudami żelaza.

Prawie całkowicie zniknęli tutejsi Żydzi. Po wojnie zostało mało rodowitych lidczan: NKWD, wojna, kilka fal emigracji do Polski - wszystko to znacząco odmieniło oblicze miasta.

Obecnie w Lidzie jest ponad 300 ulic i uliczek. Mieszka tu ponad 100 tys. ludzi; ok. 40 % z nich jest narodowości białoruskiej, 35% - polskiej, 20% - rosyjskiej. 18 największych przedsiębiorstw przemysłowych to: "Łakokraska", "Оptyk", Koncentratów spożywczych Lida, Przemysł Maszyn Rolniczych, "Niemen", gorzelnia, odlewnia, fabryka remontująca wagony kolejowe, zakład przemysłu elektrycznego, fabryka obuwia, fabryka mebli, wytwórnia konserw i mleka, przetwórnia mięsa, wytwórnia chleba, fabryka chleba, liczne banki. W mieście działa 15 szkół średnich, a także gimnazjum, liceum, techniczne i pedagogiczne kolegia, szkoła muzyczna i trzy uniwersytety.