Герб горада Ліды, наданы 17 верасня 1590 г.
Dagda, gub. witebska, pow. dyneburski. Miastecyko. Poszta. Szpital. Kościoł pod wezwaniem Przenajśw. Trójcy zbudowany w 1743 r. Przes księdya M. Rotha zwanego apostołem Lotwy. W kościele tablica pamiątkowa na grobe wojewodz Jana Augusta Hylyena.
Daniuszew, majątek, niegdyś należący do Jezuitów, później oddany przez St. Agusta Klimanskim, drogą sukcesji przeszedł do obecnych właścicieli Kicrsnowskich. Daniuszew znajduje się nad Wilją w pow. święć., g. wilen. o 7 wiorst od st ic. kolej. Smorgonie i 7 wiorst od Żodziszek. W majątku jest parowa fabryka gontów. W pobliżu dworu jest parafjalny kościół, przy kościele herbaciarnia i kramik.
Darew, wieś koś:ielna w powiecie nowogródzkim, mińskiej gub., kościół drewniany Wniebowz. N. M. P., zbudowany w połowie XIX wieku. Parafjan liczy zgórą 11 tysięcy. W Darewskiej parafji i w przeciągu dwóch ostatnich lat otwarto 4 filje kościelne i pobudowano nowe kościoły: w Lachowczach, Lipsku, Swojatyczach i Snowie. Oprócz tego wszyscy katolicy w Baranowiczach należą do Darewskiej parafji. Z Darewa do kolei, poczty i telegrafu 8 wiorst do Baranowicz. W Darewie - gmina (wolost)
Daszkówka, (pow. bychowski ) wspomniane w spisie miasteczek w r. 1794. Odległość od Mohylowa 20 wiorst, od bzchowa 25.
Datnów, kow. gub. i pow. stacja i poczta kolei L. R., o 4 wiorsty od stacji miasteczko Datnów z kościołem i murami po - bernardynskiemi; kościół odrestaurowany został w 1907 r. z funduszów parafjan, robotami kierował energiczny i dzielny ks. prób. Zoris. Mury klasztorne też tego roku zupełnie przerobione zostały. Skarpy zewnętrzne zwalono, poprzeczne mury też. Z frontu zrobiono plebanię, a z drugiej połowy urządzono przytułek dla starców i biednych, fundusz na to zapisał ś. p. biskup Zdano wieź. Kościół murowany wybudowany został podobno pod koniec X.YIII st. W miasteczku jest monopol, herbaciarnia i szkoły rosyjskie dla dziewcząt i chłopców, ludowe. Ludność przeważnie polacy, litwinów mało, i w okolicy dużo szlachty zagrodowej.
W pobliżu stacji jest paręwsi z mieszaną ludnością białoruską, kilkanaście bowiem rodzin przed 60-ciu laty sprowadził tu p. Chwapow. Zachowali oni tylko swój język i to przeważnie tylko starsze pokolenie, młodzi mówią po polsku. Nazywają ich tu "gudami". Przez dwór i miasteczko przepływa rzeczka Datnówka, niezdatna do żeglugi. Miejscowość uizka, błotnista trochę, gleba dobra-czarnoziem z gliną.
Daugi, m-ko rządowe w pow. trockim, gub. wileńskiej, nad jeziorem tejże nazwy, w odległ. 56 wiór. od Trok, 22 w. Od stacji koi. Olkieniki, 80 od Wilna i o 12 w. od stacji pocztowej w Hanuszyszkach. Parafjalny kościół murowany w końcu XIV w. przez Witolda pod wezw. Opieki N.M.P., odbudowany na nowo w 1862 r.
Daugieliszki, m-ko w pow. świeciańskim, gub. wileńskiej, nad jeziorem Wirksztys, o 24 w. Od Święcian. Ludności około 450 osób; zarząd gminny, szkółka wiejska. Drewniany kościół parafjalny, fundowany w r. 1526 przez Gasztolda, odnów, w r. 1822 przez Izabeli ę hr. Platerową, ma trzy filje w Przyjaźni, Sieniszkach i Cejkiniach i jedną kaplicę w Kaczergiszkach. Miasteczko wraz z dobrami należało niegdyś do Gasztoldów, lecz następnie jako wiano weszło w dom królewski i stało się starostwem. Ostatnim starostą był hr. Plater, kanclerz litew., potem zaś starostwo przeszło na własność rządu.
Dawidgródek, starożytna osada na wyspach rz. Horynia (prawego dopływu Prypeci), przy trukcie z Mozyrza do Pińska, m-ko i dobra w pow. mozyrskim, gub. mińskiej. Jest to już od r. 1586 dziedzictwo ks. Radziwiłłow i należy do ordynacij w Nieświeżu.Ludności ogółem jest około 4,500 glow płci obojej, dość zamożnej. Dobra zawierają obszaru do 7000 dziesięciu i są dobrze zagospodarowane, a zaś lasy grubego zwierza, jako to: dziki, łosie i sarny. Ziemia tu wyjątkowo żyzna sróc olbrzymich a jałowych przestrzeni Polesia.
Dąbrowa, m-ko w sokólskim powiecie, grodzieńskiej gub. Mieszkańców żydów i katolików 2500. Poczta i telegraf. Do stacji kolejowej Nowa Kamienna 7 w. (Zaniemeńskiej kolei); do przystanku platforma Krasnostocka 3 wiorsty. Kościół nowy murowany przez ks. Fordona 1902 r. na miejsce drewnianego, starego fundowanego przez króla Zygmunta III w XVII wieku; kościół obecny wielkością i pięknością przewyższa wszytie w powiecie sokolskim. W wielkim ołtarzu umieszczony krzyż z rozpiętym na nim Zbawicielem. Krzyż ten jest zabytkieim z dawnego klasztoru 0.0. Dominikanów w Rożanymstoku, obecnie przerobionym na monaster prawosławny żeński. Krzyż przykuwa ku sobie wszystkich widzów. Figurą Zbawiciela ukrzyżowanego jest tak przecudnie, tak artystycznie, misternie wykonana i przedstawia konającego Boga Człowieka
Dekszniany, powiat wilejski, gub. wileńska, o 3 wiorsty od Radoszkowicz. o 7 wiorst od Olechnowicz (kolei Libawo-Romeńskiej). Grunta silnie faliste, piękna miejscowość. Dawne dziedzictwo Wołodkowiczów.
Delatycze, licha mieścina, wieś i dobra nad Niemnem, nieco powyżej ujścia doń Berezyny, przy drodze z Lubczy do Mikołajewa. Niegdyś własność Radziwiłłów, następnie Wittgensteinów i Hohenlohe. Obszar dóbr około 5700 dziesięcin gleby wyborowej pow. nowogródzkiego, gub. mińskiej. Sprzedane pod przymusem w r. 1891 nabywcom jedynie rosjanom.
Dereczyn, m-ko i pocztowa stacja. grodzieńskiej gub., słonimskiego pow. Ludność: żydów wraz z chrześcijanami 2 tysiące. Od stacji kolejowej dr. ż. Poleskiej Zelwa wiorst 11--do m. Słonima 32 wiorsty, do m, Wołkowyska 39 wiorst, do m. Mosty 5 mil, do Zdzięcioła 5 mil, do Różany 5 mil -- szosy niema żadnej. W miasteczku poczta wraz z telegrafem, przeprowadzonym z Zelwy, apteka, doktor i lecznica gminna. Jedna, garbarnia. Przemysł - przeważnie produkta domowe. I.ud biedny, zarobków blisko niema, podzieleni na drobne kawałki. I tylko murarstwo (murarzy w miasteczku 33) i kamieniarstwo chronią od zupełnej nędzy.
Parafja katolicka dereczyuska utworzona zaledwie przed 2 laty, co do obszaru dosyć duża, w promieniu sięga od 18 wiorst do 24. O l8 wiorst od Dereczyna, w stronę Zdzięcioła, przepływa rzeka Szczara czyli Szara, wpadająca do Niemna, z drugiej zaś strony o 8 wiorst rzeka Zelwianka. Ludność: białorusini.prawosławni, z małemi wyjątkami zamieszkują 32 dużych wsi, a tylko w Dereczynie i we wsi "Starawieś" zamieszkują katolicy pojedynczo, zmieszani często, rozsypani po całej parafji. Ogółem dziś katolików liczą l205 dusz. Sadząc z nazwisk ludności, zamieszkującej Dereczyn i wsie, są to emigranci w znacznej części, za czasów Sapieźynskich z rozmaitych stron, przeważnie z Polski. Szkółek 11, za wyjątkiem jednej cerkiewnej.
Dereczyn to dawne dziedzictwo książąt Sapiehów. Z powodu pięknego parku, pysznego pałacu, kościoła o dwóch wieżach, z zegarem i klasztoru Dominikańskiego, imponującego swoim ogromem, a najwięcej może z powodu życia książąt na szeroką skalę--nazywano Dereczyn Małym Wersalem. Ostatnim żył w Dereczynie książę Franciszek, którego pamiątkową tablicę do dziś posiadają, wraz z herbami rodzinnęmi, wyrytemi na karraryjskim marmurze. W roku 1831 klucz Dereczyński wraz z ziemiami klasztornemi przeszedł na własność rządu. W roku 1867 nieszczęśliwym trafem spaliła się wieża i chór kościelny, ta napozór drobnostka posłużyła powodem kasaty parafji dereczyńskiej i kościoła (Domiuikanów rozpędzono jeszcze w roku 1831). W parę lat po kasacie kościół został zburzony doszczętnie, a cegła rozprzedana żydom. Klasztor i pałac przerobiono na koszary, w których wojsko mieściło się aż do roku 1906. Dziś okna klasztorne zabite deskami i tylko w dalszym pałacu, czyli praw. w oficynie, bo, jak powiadają, pałac zburzono dawniej, mieści się "ochrona" z 20 żołnierzy. Dziś z parku, który obejmował przestrzeń 18 dziesięcinową, pozostało niespełna 3 tylko i tylko tarasy, szerokie aleje kasztanowe i topolowe i stawy zarośnięte świadczą o jego piękności.
Do Sapieźyńskich pamiątek, oprócz, parku pałacu i klasztoru, należą prochownia, Jak nazywają, a może piwnica, ogromna, budowana z cegieł, starożytna, pokryta ziemią, na której wznoszą się 4 ogromne lipy. W centrum miasteczka na rynku stoi duży, wysmukły i kształtny słup pamiątkowy, taki sam słup pamiątkowy tylko znacznie wyższy i więcej zachowany, z krzyżem u góry, znajduje się o 0,5 wiorsty od Dereczyna w drodze ku wiosce Aleksiczy. W miasteczku pozostało jeszcze sporo domów, należących do Sapieżyńskiej administracji, dziś zamieszkałych przeważnie przez żydów i sporo piwnic tak zwanych Sapieżyńskich, potężnych a wielkich.
W parafji deręczyńskiej są przerobione na cerkwie 2 kościoły: w Kotczynie o 2 wiorsty od Dereczyna i w Szczarze. Cerkwi samych jest ze 20 kilka. Dziś parafjanie dereczyńscy posiadają skleconą z desek szopę-kaplicę a ż wiosną r. b. już przystąpią do budowy nowego kościoła; materjął najbardziej potrzebny już zebrany. Dawnego miejsca pokościelnego, niebacząc na staranią, parafjanom nie oddano.
Dereszewicze, dobra i wieś w pow. mozyrskim, gub. mińskiej, na lewym brzegu Prypeci, przy drodze z Leskowicz do Petrykowa. Gleba tu urodzajna i typowo obfita we wszystkie dary Polesia Litewskiego. Dobra te niegdyś stanowiły własność 0. 0. Jezuitów, od końca zaś w. XVIII są własnością rodziny Kieniewiczów. Naogól mają obszaru około 7 tysięcy dziesięcin.
Derewna, jest to obecnie liche miasteczko, przed wiekami zaś stanowiło jedną całość z Nalibokami, należąc do rodziny i książąt Radziwiłłów. W roku i 1594 Mikołaj Krzysztof Radziwiłł "Sierotka" nabył Derewnę w części od Mikołaja Rusieckiego, a w części otrzymał w darze od żony Halszki z Wiśniowieckich. Majętność ta, sięgająca granicami swemi w powiat miński, miała w obrębie swoim: miasteczko Derewna, folwarki: Derewna, Bryniczów, Balewicze, Ostrów, oraz wsie: Ogrodniki, Zarzecze, Dzieraźni, Zabrodzie, Brzuchacze, Starżyna, Sluboda, Siemiakowo, Słoboda Naduiemeńska, Białomosze, Humienowszczyzna, Zykowszczyzna, Zuborowiec, Bielica, Skrudczyzna.
Wówczas Derewna, mająca 39 domów, nosiła szumną nazwę "miasta". Dziś dawnych porządków ani śladu. Folwarki dawniej książęce, potem obywatelskie, zatraciły zupełnie swój charakter osad kulturalnych, z chwila rozparcelowania ich między i drobnych właścicieli. Dobra Derewna przed kilku laty kupił były ober-policmajster m. Warszawy Klejgels. Lasy padły pod siekierą kupców, a grunta zostały rozparcelowane pomiędzy miejscową ludność. I dzisiaj z przykrością się patrzy na zabagnione i porosłe krzakami łąki, na których jeszcze widnieją ślady dawnej kultury.
Lud tu biedny. Przysłowiowa ciemnota szlachty zaściankowej i chłopów nie należy jedynie do przeszłości. Grunta są przeważnie piasczyste. Urodzaje, z po od u lichej uprawy, marne, zaledwie wystarczają na własne potrzeby. Przemysłu żadnego, oprócz drobnych wyrobów z drzewa, jak beczułki, wiadra, niecki i t. p. Jedyny zarobek daje las, gdzie gospodarują kupcy leśni, ale to źródło dochodu wyschnie za lat kilka. Rozumieją to dobrze miejscowi włościanie i już, acz bardzo niedowierzająco, wprowadzają drobne zmiany i ulepszenia w swem gospodarstwie.
Główną ozdobą całej Derewieńszczyzny jest kościół, fundowany w roku 1590, jak świadczą akta kościelne, przez księcia Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła. Styl kościoła, o jednej wieży z krużgankiem, całkiem odrębny, mający coś wspólnego z gotykiem ze względu na łukowe sklepienie; to też akta kościelne dają mu nazwę starego gotyku. Cały kościół murowany z cegły, w stanie dobrym, otoczony wiankiem wyniosłych Jaworów. Plebanja przy kościele uie duża, lecz pomimo, że zbudowana w r. 1785, trzyma się dobrze. Hojność fundatorów uposaźyła dobra kościelne wspaniałomyślnie. Dawniej należało do kościoła kilką wsi i 80 włók ziemi. Rachunki plebanjalne świadczą o skrzętnem gospodarstwie rolnem proboszczów. Jeszcze w r. 1840 ekonoroja plebanji Derewieńskiej sprzedała 9,400 garncy gorzałki, a w r. 1830 płaciła podatku monarszego 1,000 złotych, a cały dochód z krestencji folwarcznej wynosił 2,500 złotych. Dziś plebanja korzysta tylko z 30 dziesięcin obszaru, rozrzuconego działkami między gruntami włościan. Wszystkie zaś dobra rząd przy jął pod swoją opiekę. Młyny i gorzelnie z braku ziarna straciły swoją rację bytu i znikły z widowni.
Cała parafja Derewieńska liczy około 7,000 dusz. Lud wyłącznie katolicki, pobożny; modli się z książki polskiej i po polsku odmawia pacierze. W domowem życiu używa języka białoruskiego; tą samą gwarą posługuje się także szlachta zaściankowa, która zresztą niczem się od włościan nie różni, gdyż tak jedni, jak i drudzy, pełni fałszywych ambicji, jakichś dawnych wspomnień, nie licujących z obecnem ich położeniem, stronią od ciężkiej pracy, i od służby na folwarkach, gdzieby się mogli nauczyć lepszego gospodarowania na roli. Następstwem tego jest bardzo nizka kultura rolna i ogólna bieda.
Typów prawdziwie ludowych, włościańskich nie spotyka się tu wcale, gdyż wszyscy ubrani modnie, a choć się spotka samodział, to będzie skrojony na marynarkę. W najbliższej przyszłości ma się zawiązać kółko rolnicze.
Dniepr rz., starożytny Boristhenesr z wielkości jest trzecią rzeką w Europie (po Wołdze i Dunaju), przebiega część gub. mohylowskiej i odgranicza na wschód gub. mińską. Przy samej granicy gub. mińskiej z kijowską, łączy się z dopływem swym prawym. Prypecią. Od Dorohobuża Dniepr staje się żeglownym, pod Orszą w łożysku spotykamy skały. Dopływy Dniepru z prawej strony, a więc Druć, Prypeć i Berezyna, stanowią jego największe źródła, zasilające z nizin Litwy i Białejrusi. Dniepr jest przez geografów zwany "Sarmackim Renem".
Dniepro-Buski kan., służy za połączenie Morza Czarnego z Bałtykiem. Jest to cały system wodny, który obejmuje: Dniepr, Prypeć, Pinę, kanał Dniepro-Buski, Muchawiec i Zachodni Bug.
Dobejki, m-ko w pow. wiłkomierskim, gub. kowieńskiej, nad rz. Oknistą, o 60 w. od Wiłkomierza, przy trakcie z Wiżun i Uszpola do Wiłkomierza. Parafialny kościół św. Jana, w r. 1660 wzniesiony z drzewa przez Józ. Kuszelewskiego. W roku 1771 obyw. Huszcza fundował tu cerkiew. Ludność m-ka wynosi około 320 osób. Zarząd gminny i szkółka elementarna.
Dobikinie (Wielkie), dobra w pow. szawelskim,gub. kow. o parę wiór. od Oszmiany położone, przy wielkim trakcie z Rygi. Obszar przeszło 100 włók. Niegdyś własność Gruzewskich, następnie Przecisłewski marsz, sprzedał je Heratymowi Sawinowi w r. 1865. Wyborna gleba, wspaniałe budowie murowane.
Dobośnia, duże dobra. Mińska gub., pow. bobrujski, od dość dawna dziedzictwo rodziny Bułhaków. Jest tu pałac murowany o stu pokojach, zawierający liczne dzieła stuki i pamiątki. Dojeżdża się do stacji Rynia Libawo-Rom. dr. żel.
Dobrowlany, majątek, święć, pow. g. wileń., o wiorst 6 od Wilji i 45 w. od st. Łyntup kolei wąskotorowej i st. Smorgonie kol. ź. Lib.-Rom. Niegdyś Dobrowlany należały do hr. Gruntherów, znanych z troskliwości o dobrobyt ludu. To też do dziś pamiętają jeszcze ludzie, iż za czasów pańszczyzny uczono we dworze: felczerstwa, snycerstwa, stolarstwa, rymarstwa i in. rzemiosł użytecznych, obok nauki elementarnej. Więc też ludność miejscowa zachowała aż do dziś ślady jednako większej od sąsiadów kultury, jak również i wiekszej zamożności. Dobra, skonfiskowane po r. 63, dostały się następnie ówczesnemu gubernatorowi w Wołogdzie, Chomińskiemu, i aż do dziś pozostają w rękach jego następców.
Dobrusz, wieś i osada fabryczna i powiatu homelskiego, gub. mohylowskiej, położona nad spławną i rybną rzeką Iput, wpadającą pod Homlem do Soźa, dopływu Dniepru, oddalona od Homla 23 wiorsty koleją. Mieszkańców liczy do 6,000, przeważnie rodzin robotników, zatrudnionych w dobruskiej papierni księżny Ireny Paskiewiczowej, wdowy po synie znanego feldmarszałka za czasów Mikołaja I-go. Ludność, za wyjąłkiem kilkunastu rodzin polskich, oficjalistów papierni i kilkunastu robotników -- polaków -- małoruska, z nieznacznym procentem białorusinów -- prawosławna (są i starowiercy). We wsi jest rządowa szkółka ludowa oraz dwuklasowa (3 nauczycieli j 2 nauczycielki) szkoła bezpłatna dla dzieci robotników fabrycznych. Uczęszcza 300 dzieci. Cerkiew prawosławna, sklep spożywczy udziałowy z jatką, młyn motorowy, kilkanaście sklepów i niestety... sklep monopolowy (świetnie prosperujący). Dobruska papiernia, oddzielona od wsi groblą, zatrudnia 1,250 robotników (830 mężczyzn i 423 kobiet), pracujących w 3 zmiany po 8 godzin na dobę. Przy 6-ciu maszynach parowych o łącznej sile 1,190-ciu koni parowych, jednej turbo-dynamo maszynie o sile 680 koni p. (32 motorach), trzech turbinach wodnych o sile 150 koni p. każda -- papiernia na 5-ciu wielkich maszynach papierniczych, wytwarza rocznie zgórą 500,000 pudów papieru kancelaryjnego, listowego, książkowego, gazetowego i t. p. powyżej średniego gatunku. Przy fabryce wzorowo urządzony szpital z apteką, doktorem, dwoma felczerami i akuszerką, łaźnia parowa z wannami, straż ogniowa ochotnicza, dom zebrań towarzyskich (klub) z czytelnią, salą bilardową, fortepianem i kręgielnią--dla robotników kasa wkładowo-oszczędnościowa z kapitałem rb, 45,000 i dla urzędników kasa wkładowe - emerytalna z kapitałem rb. 31,500, poczta i telegraf; .połączenie telefoniczne z Homlem, Fabryka i osada fabryczna oświetlone są elektrycznością. Do odległej o 2 wiorsty stacji Poleskich dróg żelaznych Dobrusz, prowadzi fabryczna kolejka podjazdowa dla ruchu towarowego i osobowego. Okolica przeważnie lesista, na ogół malownicza. W otaczających pięknych lasach trafia się dużo, dotąd niezbadanych kurhanów. Dobrusz, jako część składowa byłego księstwa Homelskiego, należał niegdyś do książąt Rumiancewych. Do roku 1870 istniały tu nieznaczne hamernie i młyny kaszane (krupiaraie). Rozwój papierni i osady datuje się od roku 1878, t. j. od czasu objęcia zarządu papierni przez fachowo wykształconego i dzielnego dyrektora; inżyniera technologa p. A. Stulgińskiego, polaka, który w stosunkowo niedługim czasie postawił fabrykę papieru pod względem technicznym i administracyjnym w rzędzie wzorowych tego rodzaju zakładów. W najbliższem sąsiedztwie jest tartak parowy i obok niego na folwarku Choroput -- fabryka krochmalu z dość znaczną produkcją. Zamieszkali tu polacy, przeważnie z Litwy i Królestwa. Kościół i parafja--w Homlu.
Dojlidy, wieś i dobra w pow. białostockim, gub. grodź., o 3 w. od Białegostoku. Fabryka kortów E. Hazbacha, browar parowy i fabryka wyrobów lnianych. Skutkiem powyższego ludność wiejska nosi się z miejska i jest zamożna.
Dokszyce, miasto w pow. borysowskim, gub. mińskiej, niedaleko od źródeł rz. Berezyny: o 115 w. od Borysowa i 162 w. od Mińska. Parafialny kościół fundowany w r. 1608 przez biskupa Stan. Kiszkę. Cerkwi 2, z których jedna pounicka, druga zaś zbudowana po r, 1863. Zarząd gminny, ożywiony handel wyłącznie w rękach żydowskich. Ludność miasta przeszło 6 tyś. osób płci obojej.
Dokudowo, m. i dobra w p. lidzkim gub. wileńskiej, na północ od prawego brzegu Niemna, niedaleko ujścia don Dzitwy, o 28 w. od Lidy i 116 w. od Wilna, położone na wyniosłem wzgórzu śród błotnistych przestrzeni. Cerkiew parafjalna, zarząd gminny i szkółka elementarna. Ludności około 400 osób. Długowieczne dziedzictwo Radziwiłłów, następnie Wittgeusteioów, sprzedane pod przymusem przez ks. Hohenlohe w r. 1892.
Dolce (Wielkie), dobra J wieś wpow. borysowskim (przy granicy z gub. Witebska pow. lepelskiro), gub. mińskiej, stare dziedzictwo Wańkowiczów, obszaru przeszło 4800 dziesięcin. Tartak, szkoła elementarna i cerkiew parafjalna.
Dolsk-stary, dobra w pow. pińskim, gub. mińskiej, o 18 w. od Lubieszowa położone za rzeką Prypecią, ów. 56 od Pińska. Starożytna osada niegdyś kniaziów Dolskich. Od r. 1843 własność Paleologów. Dobra mierzą obszaru około 4100 dziesięcin.
Dołhe, dobra i wieś w pow. pruźańskim, gub. grodzieńskiej, o milę od Pruźany, z dawien dawna dziedzictwo Kraszewskich, gdzie Józef Ignacy i Kajetan przy rodzicach zamieszkiwali. Obolica jest obszernem płaskowzgórzem, gdzie jakby rozdział wód sio zaznacza ku Muchawcowi z jednej, a więc do Bałtyku, i ku Jasioldzie z drugiej strony--do morza Czarnego. Kaplica z cudownym obrazem M. B. do parafji w Pruźanie. Obecnie Dołhe jest własnością Bogusława Kraszewskiego (ociemniałego), synowca wielkiego powieściopisarza, który z wielką czcią i staraniem gromadzi i przechowuje pamiątki po stryju.
Dołhinów, m-ko nieco większe, o 18 wiorst na wschód od Krzywicz, w pow. wilejskim, gub. wileńskiej. Posiada kościół, cerkiew, pocztę, telegraf i aptekę. Główną przyczyną rozwoju miasteczka w przyszłości będzie szosa, wykończona w r. b., a wiodąca do st. Budsław, odległej o wiorst 4. Stacja ta leży tuż przy miasteczku tejże nazwy. Na wschód od Dołhinowa idzie droga do Dokszyc (gub. mińska pow. borys.) i do Szklańców przez Milcz, ze Szklańców zaś do Witunicz; wszystko to są małe miasteczka z cerkwią, monopolem i szkółką, których ludność rolniczą stanowią białorusjni prawosławni. Dołhinów niegdyś był własnością ks. Druckich-Sokolińskich. W pobliżu leżą źródła rz. Wllji.
Dorsuniszki, m-ko w pow. trockim, gub. wileńskiej, położone na prawym brzegu Niemna nad rz. Strawą, o 21 w-, od Żyźmor i o 28 w. od st. k. ż. Koszedary. Murowany kościół Wniebowzięcia N. M. P. parafialny, wzniesiony w r. 1848; do r. 1864 była jeszcze kaplica w Kroniach. Niegdyś była tu warownia obronna. Za Rzeczypospolitej było tu starostwo, opłacające kwarty 1719 złp., dziś zaś dobra są własnością skarbu.
Dowgierdziszki, wieś i dobra w pow. trockim, gub. wileńskiej, o 13 w. od Trok i 5 w. od m-ka Sumieliszek położone. Wieś leleży nad jeziorem t. n., zaś dwór ze wszystkiemi zabudowaniami na wyspie śród jeziora, połączony z lądem za pomocą grobli murowanej z mostem (niegdyś zapewne zwodzonym). Dobra te od r. 1733 pozostawały w ręku Roemerów, zaś w r. 1867, dzięki przywilejowi wyjątkowemu, zostały nabyte przez Józefa hr.Tyszkiewicza i dotąd pozostają w ręku jego sukcesorów. Lasy zostały doszczętnie wycięte, a wszędzie znać opuszczenie i zaniedbanie. W duźem jeziorze poławia się doskonała sielawa.
Dowiattowo, majątek i miasteczko z kościołem, gub. Kowieńska pow. szawelski, poczta, telegraf, telefon i stacja kolej owa: Radziwiliszki--14 wiorst (zimą 9) od majątku odległa, do półstanku Szylany 13 wiór. do pow. miasta. Szawel 21 wiorst. Dowiattowoprzed dwoma wiekami "Pałeczkami" zwane, jeszcze do dziś pod tą nazwą gdzie niegdzie między ludem jest znanem. Od wieków pozostaje w rękach tej samej rodziny. Obszar 2,005 dziesięcin--własność pana Włodzimierza Dowiatta. Miasteczko Dowiattowo nadaje się na ożywione centrum, gdyż schodzi się tu kilka większych dróg i jest otoczone licznemi wioskami i wieloma zaściankami, oddalonemi od większych miasteczek, dla tego też buduje się obecnie szkoła i robią się starania, aby utworzyć spółkę spożywczą.
Drohiczyn, nad Bugiem, miasteczko dzisiaj niewielkie, (gub. grodź., pow. bielski), liczące parę tysięcy mieszkańców. Posiada Drohiczyn kościół, cerkiew, aptekę, pocztę, 2 cerkiewne szkółki i rynek z kilkunasto żydowskiemi sklepikami. Przez Drohiczyn przechodzi też szosa, łącząca Sokołów (powiatów, miast. siedl. gub.) z Wysok. Litewskiem. Najbliższa stacja kolejowa Sokołów 28 wiorst. Oto i wszystko, co można powiedzieć o dzisiejszym Drohiczynie, bo więcej chyba niczem nie może się poszczycić; no chyba świetną kąpielą w Bugu i malowniczą dość, okolicą. Dawniej, jak świadczy o teru historja, Drohiczyn był i jednem z głównych miast Podlasia, a w odległej przeszłości j służył stolicą Jadźwingom. Posiadał aż 4 klasztory: Pijarów, Franciszkanów, panien Benedyktynek, Bazylianów. Pijarski klasztor miał ongi ogromną bibliotekę i utrzymywał szkoły, do których uczęszczała podówczas młodzież z dalekiej nawet okolicy. I dzisiaj jeszcze stoi tuż przy kościele pijarskim opitszczony dwupiętrowy gmach, niegdyś szkoła polska. Przed kilku laty był projekt, aby jakoś zużytkować ten stary gmach murowany i odkryć ministerjalną szkołę realną, lecz projekt ten do dziś dnia pozostał tylko projektem. Gmach tymczasem coraz więcej się psuje, a ruinę jego przyspieszają niegodziwi i ludzie, wypiłowując belki, wydzierając z murów cegłę i kafle z pieców. Innym znów zabytkiem dawnych czasów jest góra i Zamkowa, tuż nad Bugiem położona. Jak mówią ludzie, jest to góra królowej Bony, od niej idzie podziemny loch do takiej samej góry zamkowej w Mielniku (miasteczko nad Bugiem również, 14 wiorst od D.). Opowiadają, że "w lochu Zamkowej góry zachowane były ogromne bogactwa i złożone w wielkiej skrzyni, na niej siedziała zaklęta jakaś niewiasta i pilnowała skarbów. Otóż jednej nocy zjawia się ona we śnie pewnemu człowiekowi i rzecze: Cierpię za moje grzechy tu na ziemi, a za karę muszę pilnować skarbów. Jeżeli chcesz wybawić moją duszę z męki, przywołaj księdza, niechaj przyjdzie tu do mnie i odprawi nabożeństwo, pamiętaj tylko, żeby były wszystkie przedmioty, potrzebne dla odprawienia modłów, jeżeli choć jednarzecz będzie zapomniana--przyprawisz mię o większe stokroć męki. Człowiek ów opowiedział księdzu, co i jak mu się śniło. Niewiele myśląc, wybrał się ksiądz do lochu, ale będąc już na miejscu, zauważył, że nie ma kropidła, więc musiał wrócić. Drugim razem też czegoś zapomniał. Za trzecim razem już nie znaleziono ani skrzyni ani pokutującej niewiasty--zapadła się w ziemię".
Bug podmywa każdego roku górę i obrywa coraz to jej brzegi. O autentyczności historycznej góry świadczą niektóre przedmioty, jakie sin ciągle znajduje u jej podnóża, lizanego nieustannie falą. Są to paciorki, dawne monety, cegiełki polerowane o formie kwadratowej (znaleziono ich przed paru laty kilkaset sztuk), starożytne medaliki, bransolety i t. p. rzeczy. Jest nawet osoba (p. K-i), która prawie że wyłącznie utrzymuje sin z tego, odsyłając znalezione przedmioty do Kijowa, Warszawy i innych miast.
Powracamy jeszcze do kościołów. Z 4-ch pozostał tylko jeden (jak się zdaje po - Pijacki), w którym po dziś dzień odprawia się nabożeństwo. Kościół Benedyktynek został skasowany podczas zawieruchy 63 r. Oddano go dzisiaj ruskim "monaszkom" z Wirowa; obszernym przyległym ogrodem od lat kilkunastu włada miejscowy paroch. Kościół Franciszkanów też stoi pustką, klasztor przy nim przerobiony został na dwuklasową cerkiewną szkołę. Bazyljanie zobaczyliby dzisiaj (gdyby mogli powstać z grobu), że kościół ich przerobiony został na cerkiew prawosławną, a klasztor na mieszkanie dla służby cerkiewnej.
Druć rz., prawy dopływ Dniepru, na dużej przestrzeni przecina Białoruś i uchodzi do Dniepru pod Rohaczewem. Nad jej brzegami są miasteczka: Kruhłe, Białynicze i Stary Bychów, gdzie są mosty. Corocznie spławia się Drucią mnóstwo budulcu i drzewa opałowego oraz nieco towarowych sosen. Rzeka jest sptawną od Białynicz; długość cała jej wynosi 21,5 mili.
Druja (Sapieżyn), m. nadetatowe w pow. dzisieńskim, gub. wileńskiej, na lewym brzegu Zachód. Dźwiny, przy ujściu rz. Drujki, o 56 w. od Dzisny i 13 w. od Balbinowa, st. kol. ż. Dynebursko-Witebskiej. Magistrat miejski, sąd opiekuńczy, sąd pokoju, zarząd gm., szkółka elementarna, urząd policyjny i śledczy.-- Niegdyś parafjalny kościół św. Trójcy, fundowany przez Lwa Kaź. Sapiehę w 1646 r., po r. 1863 zamieniony na cerkiew, jak również i trzy inne cerkwie, katolickie zaś trzy kaplice. Mieszkańców około 5,500, z liczby których żydzi stanowią 75%.Na przeciwko za Dźwiną, w g. witebskiej, leży m. Przydrujsk; ruchliwa przystań w Drui na Dźwinie. Były tu niegdyś klasztory Bernardynów, Dominikanów. Druja za Rzeczpospolitej była własnością Sapiehów, potem Massalskich, dziś zaś rodziny Miłoszów.
Drujka rz., lewy dopływ Dźwiny Zachodniej, wypływa z jeziora Niedrowo przy m-ku Stobódka, poniżej m. Brasławia.
Druskieniki, zakład kąpielowozdrojowy, którego początek datuje się od czasów Stanisława Augusta. Jako osada ludzka jest prastarą, co być może należy przypisać jej szczęśliwemu położeniu na prawym brzegu Niemna, śród niegdyś olbrzymich lasów, w cichym a malowniczym zakątku, kędy wdzięczna Rotniczanka spływa w jego objęcia. Druskieniki leżą właściwie w gub. grodzieńskiej, lecz na jej skraju, tak iż przejście do gub wileńskiej jest tylko spacerem, jak niemniej i wycieczka za Niemen, czyli do gub. suwalskiej. Od lat trzech, dzięki doskonałej szosie na przestrzeni 18 w. do st Porzecze, kolei Warsz.-Petersburskiej, stały się nader licznie i chętnie odwiedzanem miejscem kąpielowemi uzdrowiskiem nietylko na Litwie i Białejrusi, lecz i śród innych ziem polskich.
Wody druskienickie (bromojodowa solanka) są nader pomocne w wielu cierpieniach wewnętrznych, zaś doskonały i łagodny klimat, obok balsamicznych tchnień lasów najbliższych, zapewniają tu główne warunki tak pożądanego miejsca wytchnienia dla wielu ludzi, szukających jedynie wypoczynku po usilnej pracy umysłowej.
Zakład zdrojowy obecnie już jest postawiony na stopie urządzeń w podobnych zakładach europejskich i cieszy się frekwencją około 20 tysięcy gości w sezonie od 15 maja do 15-go wsześnia. Po za tem jest sanatorjum prywatne, otwarte przez rok cały i zostające pod pieczą lekarzy-specjalistów.
Druskieniki zdawna cieszyły się sympatją śród literatów i artystów, którzy tu szukali cichego odosobnienia i uroczej natury na miejsce zgiełkliwego i denerwującego życia w większych środowiskach życia miejskiego. To też .przechowały się tu tradycyjne wspomnienia o tak popularnych postaciach jak Wł. Syrokomla, Teodor Narbut, znany dziejopis Litwy i Białejrusi, J. L Kraszewski, Stanisław Momuszko, sławny prof. chirurgjl Girsztowt i innych wielu. Obecnie w Drusklenikach już od lat szeregu spędza letnie miesiące Eliza Orzeszkowa, oraz chętnie i również niemal stale bawi literatka Emma Jelenska-Dmochowska. Przepiękne wybrzeża Niemna i Rotniczanki, (w poszumie swycli prastarych drzew, kryją zazdrośnie od lat już tylu toczone tu ciche rozhowory, porywy, natchnienia i artystyczne, porywające wybucliy. Leczą się tedy w Druskienikach zarówno dusze, jak i zbolałe ciała.
Miasteczko ma piękny kościół, kolonje letnie dla biednych dzieci oraz ochronkę parafjalną, gdzie się dzieci uczą nader dobrze zastosowanych drobnych robót, które znajdują zawsze chętnych nabywców śród przyjezdnych kuracjuszów.
Godnem jest zanotowania, iż z jednej strony popularność Druskienik, jako stacji leczniczej, z drugiej ta sympatją wybitnych jednostek z inteligencji, zdziałały to, iż in gratiam Drusklenik wychodziło specjalne polskie pismo balneologiczne pod nagłówkiem "Ondyna", w czasie 1844--1846 r. w Grodnie pod redakcją K. Wolfgauga i przy udziale sił takich, jak: Narbut, Wacław Maciejowski, Ossorja, Zenon Fisch, Kaź. Bujnicki, Jan Czeczott i In. wielu.
Drybin, m-ko w pow. czauskim, gub. mohyl., nad Pronią i Hołyszą, o 30 w. od Czausów. Zarząd gminny. Wraz z dobrami stanowi zdawlen dawna własność rodziny Clechanowiecklch. M-ko liczy około 1,200 głów ludności płci obojej.
Drycany, pow. rzeżyckl. gub. witebska, osada, gmina, kościół parafialny pod wezwaniem Szymona i Judy App. Zbudowany w 1779 r. przez barona Manteuffia. Obecnie należą do księcia Lieena.
Dryssa, m-ku pow. w g. witebskiej. Powiat drysleński leży w zachodniej części gub. witebsklej l zajmuje przestrzeń 2649, i wiorst kw. Z rzek ważniejsze: Dźwina Zach. i Dryssa; z jezior, których na ogół jest 95, znaczniejsze są: Oswiejskie, Lisno, Długie i Białe. W powiecie jest 7 miasteczek: Wołyrice, Kochanowicze, Arikołajów, Oswiej, Przydrujsk, Rosice Uuchowicze.
Dryssa leży przy ujściu rzeki Dryssy do Dźwiny, przy kolei Ryga - Smoleńsk, w odległości 176 wiorst od Witebska. Kiedy i przez kogo Dryssa została założona--nie wiadomo. W XV wieku stanowiła osobną gminę, należącą do Połocka. Kościół parafialny pod wezwaniem Opatrzności Boskiej, jest świeżej daty. Handlu w Dryssie niema prawie żadnego; jest to jedno z najmniejszych miast powiatowych w gub. witebskiej. Ludności liczy Dryssa około 4,200 osób płci obojej. Browar, parę cegielni i trzy garbarnie wyczerpują główniejsze gałęzie przemysłu w mieście. Jest tu stacja k. ź. Dynebursko-Witebskiej. Całkiem świeżej daty jest Dryssieńskie Tow. Rolnicze.
Dryssa rz., prawy dopływ Dźwiny, wypływa z jeż. Dryssa w gub. witebskiej. Długość biegu wynosi 128 w., szerokość od 8--12 sążni; łączy się z wielu jeziorami i cztery z nich przepływa. Spławia się nią dość licznie drzewo opałowe i budulec, a obok tego do sioła Derniewicz kursują po niej t. zw. Łajby, naładowane zbożem, siemieniem Inianem i olejem. Między Borkowiczami a Swołiią rzucony jest przez Dryssę żelazny most kolejowy.
Dryświaty (Trzy światy), m-ko i dobra w pow. jezioroskim, o w. 36 od Jezioros, nad jeziorem t. n. położone. Parfjalny kościół katolicki św. Piotra -i Pawła, wzniesiony przez króla Zygmunta w r. 1514, następnie przebudowany przez ks. Rudominę. Na cmentarzu kaplica murowana św. Jana Chrzciciela. Ludności około 250 osób. Niegdyś starostwo, należące do ekonomji wileńskiej. Dobra kolejno należały do Ogińskich i Łopaciuskich. W r. 1863 ostatniej właścicielce Annie Łopacinskiej rozkazano sprzedać dobra te w 24 godziny. Sprzedała August. Ettingerowi, gubernatorowi ryskiemu.
Dryświaty jeż., położone w pow. nowoaleks., gub. kow., mierzy 9 w. długości i około 10 i pół szerokości, a przestrzeni 41,2 wiorst kwadratowych, dość rybne. Z południowej strony jeziora wypływa rz. Dryświetyca, która uchodzi do Dzisny. Na wyspie, leżącej śród jeziora, był niegdyś zamek, jak wiele innych zamków, także jakoby zbudowany przez królowę Bonę.
Dubinki, miasteczko w malowniczej okolicy nad jeziorem. Na pobliskiej górze są ślady okopów, gdzie niegdyś znajdował się zamek Radziwiłłów. Do niedawna były również malownicze ruiny na wyspie śród pięknego jeziora, lecz, jak fama niesie, rozebrali i rozkupili te resztki żydzi z iasteczka na piece. Obecnie wł. Ben. hr. Tyszkiewicza.
Dubissa rz., dopływ Niemna, niegdyś była granicą Litwy właściwej od Żmudzi; poniekąd na przedłużeniu Dubissy, lecz w kiernoku wprost przeciwnym, płynie Wenta, uchodząc do Bałtyku. W r. 1824 zostały wszczęte roboty około przekopania kanału, łączącego obie te rzeki i trwały, przy olbrzymim nakładzie, lat sześć z górą, a potem nagle przerwane. Odtąd kanał Windawski porzucony nigdy już nie miał zostać skończonym; czego przyczyną, jak się zdaje, były nie tyle rozruchy w kraju r. 1831, cu intrygi niemców. Kanał Windawski połączył by bezpośrednio cały ruch spławny Niemna i Wilji z Bałtykiem i w ten sposób Prasy ze swym Królewcem pozostałyby na lodzie.
Długość Dubissy na ogół wynosi wraz z zakrętami około 130 w., jest spławną dopiero na 70 w. i tylko na wiosnę, ma bibg bystry i wody zdrowe, nawet lecznicze, dzięki domieszce procentu żelaza. Źródła Dubissy nie są wyraźne, początek jej stanowi rzeczka Szwentupis, która wchodzi do dość obszernego jeziora Rayzgie i dopiero po wyjściu przybiera nazwę Dubissy. Kanał Windawski, a pospoliciej zwany Dubiskim, około trzech mil idzie obok Dubissy; wicie śladów robót podjętych pozostało aż do dziś dnia, łączy się. z Wentą pod wsią Tołucie.
Dubissa przepływa żyzną część gubernji kow., mianowice cześci powiatów szawelskiego i rosienskiego, stąd więc na obu jej brzegach skupiają się odwieczne osady ludzkie, dziś w postaci wsi, miasteczek i zamożnych dworów, z których bardzo wielu właśnie to położenie i nazwę nadało "Podubisie", tak jak nad brzegami Muszy jest cały szereg nazw "Pomusze".
Duboja, wieś i dobra w pow pińskim, gub. mińskiej, o 3 mile od Pińska, nad rz. Piną położone, obszaru 6,489 dz. Niegdyś własność jezuitów, następnie rodziny Kurzenieckich. Cerkiew parafjalna i stacja pocztowa. Tu trakt pocztowy dzieli się na dwie odnogi; jedna prowadzi do Równego na Wołyń, druga do Kobrynia. W rezydencji dóbr kaplica katolicka i obszerny park, w którym przed laty były słynne cieplarnie i oranźerje, następnie opuszczone i zniszczone.
Dubrowna, duże m-ko i dobra na lewym brzegu Dniepru w pow. horeckim, gub. mohylowskiej, 38 w. od Horek i 17 w. od Orszy. Ludności przeszło 6 tyś. Kościół parafialny murowany i takaż kaplica cmentarna i 6 cerkwi (3 murowane). Zarząd polic., urząd gminny, szkoła żyd. (rządowa), szkoła ludowa, st. pocztowa, apteka, 2 młyny wodne, 2,garbarnie, 4 fabryki "tałesów". Dobra, mające obszaru 5,639 dz., stanowią własność ks. Lubomirskich. Niegdyś Dubrowna należała do Hiebowiczów, z których Mikołaj wzniósł tu kościół i klasztor Bernardynów. Od Hleb. dobra z m-kiem przeszły do Sapiehów, a następnie do ks. Potemkina, który tu na miejsce Bernardynów osadził Pijarów; od Potemkina zaś zostały nabyte przez ks. Lubomirskich.
Dubrowy, miasteczko i dwórw powiecie i gub. mińskiej, o wiorst kilka od st. Zastaw kolei żel. Lib.-Rom. odległe. Starodawne gniazdo możnej rodziny Hiebowiczów, znanej w swoim czasie, j z wyższego po nad ogół wykształcenia i zasług na polu pracy publicznej. W r. 1453 Hiebowicze fundowali tu kościół, poczerni zwrócili się do kalwinizmu, ale wracając w 1625 r. na łono kościoła Rzymskiego, wznieśli w Dubrowach klasztor Bernardynów. Ostatnia z rodu Hlebowiczów, Krystyna; wniosła tę posiadłość w dom Sapiehów. W r. 1790 nabył Dubrowy Adam Chmara, wojewoda miński, dziedzic Słomkowa, który wzniósł kościół murowany. Kościół i klasztor uległy kolejno konfiskcacię. Dubrwoy należały następnie do Sulistrowskich, potem do Lubańskich, a dziś stanowią własność p. Wańkowicza, który w celach dźwignięcia rolnictwa, wzniósł tu świeżą gorzelnie.
Dudy, wieś kościelna, o 6 wiorst od Iwja, powiatu oszmiańskiego, z kościołem filjalnym, drewnianym, założonym przez biskupa Zienkowicza w 1712 r. Paratja liczy 4 tysiące katolików.
Dudzicze, dobra i wieś w pow. ihumeńskim, gub. mińskiej, nad rzeką Ptycz, o 40 wiorst od miasta powiatowego. Gmina w miejscu, parafja katolicka Annopol. Miejscowość historyczna, wspominana już w wieku IX; w wieku XVI należały D. do możnej rodziny Odachowskich, z kolei do Bychowców, Zaranków, Prozorów i Jelskich, zaś przez wiano Zofji Jelskiej, córki jedynej Michała J.. znanego kompozytora i skrzypka, przechodzi do ro dziny Uniechowsklch. Dwór starożytny z wieku XVIII, w którym rezydował Józef Prozor, wojewoda Witebski, stoi dotychczas, lecz się chyli ku upadkowi; w roku 1812 w komnatach dworu miał chwilowo kawaterę książę Józef Poniatowski.
Dukora, m-ko, wieś i piękne dobra w powiecie ihumeriskim, gub. mińskiej, nad rz. Swisłoczą, o 40 w. od Mińska i 35 od Ihumenia. Własność niegdyś Sapiehów, potem Zawiszów, wreszcie Ogińskich, z których ostatni właściciel hetman Mich. Ogiński zmarnował fortunę całą i z podziału dóbr po jego śmierci Dukora dostała się w ręce b. administratora Osztorpa (prost. żołn. szwedzkiego). Piękny kościół parafialny murowany, wzniesiony przez Moniuszkę (dziada sławnego kompozytora). Syn tego Osztorpa, Leon, był przez czasdługi marszałkiem guber. i wiódł w Dukorze niemal królewskie życie we wspaniałym pałacu. W r. 1851 Osztorp utonął, jadącym swej karocy, załamawszy się na własnym lichym moście na rz. Swistoczy. Od roku 1874 Dukora stała się własnością rodź. Hartingów, W pałacu mieści się piękny zbiór dzieł sztuki i piękna biblioteka. Obszar dóbr wynosi około 2,500 dz., są one dobrze zagospodarowane i w dobrej glebie. Kościół został pa r. 1864 skasowany i przerobiony na cerkiew, oprócz tego są dwie inne cerkwie w m-ku, a obok tego zarząd gmiuny iszpital okręgowy z lekarzem.
Dukszty, drobna mieścina w pow. i gub. wileńskiej, na prawym, wyniosłym brzegu Wilji położona. Dziś posiada ona wspaniałą cerkiew parafjalną, zamienioną z kościoła, zamkniętego w lat kilka po jego wzniesieniu; lecz jest to cerkiew bez parafjan gdyż ludności prawosławnej tu prawie zupełnie niema. Kościół ten został wzniesiony przez ks.Dębińskiego, ostatniego prowinejała pijarskiego na Litwie w r. 1859, ze składek całego kraju i przy dużej pomocy parafjan. Plan opracował i robotami kierował Tomasz Tyszecki; jest to prześliczna świątynia gotycka. Na cmentarzu są groby znanych w nauce pijarów: Gdańskiego, prof. uniw. wił., Sieradzkiego, Daniłowicza i Głogowskiego. Przed kościołem rosną tu prześliczne życiodrzewy (thuje), ci zaś dokoła cmentarza rosną pię kne topole włoskie, zasadzone przez pijarów.
Dukszty, m ko i dobra w pow. jezioroskim, gub. kow., o 2 w. od st. koi. t. d., linji Warsz.-Petersburg.,. o 28 w. od Jezioros. Kościół filjalny Podwyższenia św. Krzyża, fundowany w r. 1601 przez Jana Rudominę. Niegdyś własność (od r. 1573 do 1813 nieprzerwana) rodziny Rudominów, następnie Biegariskich. Przy miasteczku jest jezioro Pereswit. Zarząd gminny. Obszar dóbr wynosi 2340 dziesięcin.
Dugsztygał Szadurskich, wieś i dobra w pow. rzeźyckim, gub. wit. nad jeziorem Raźno położone, o w. 18 od Rzęży cy. Dobra obszaru 1800 dzies., stanowią własność rodziny Pruszyńskich (w drodze wiana od Szadurskich). Ubogi kościółek parafjalny pod wezw. Narodzenia N. P. M. liczy śród parafjan niemal samych łotyszów.
Duksztygał Stary, wieś i dobra niegdyś rozległe w b. Inflantach polskich, obecnie w pow. rzeźyckim, gub. witebskiej, nad jeziorem Raźno położone, o 14 w. od Rzeżycy. Przez wieki całe posiadłość dziedziczna Manteuflów. Kościół parafjalny pod wezw. Świętej Trójcy nad jeziorem zawiera cudowny obraz Matki Boskiej, w wielkiej czci zostający u ludności miejscowej, przeważnie łotewskiej. Obecnie dobra stanowią własność rodziny Wereszczyńskich, po wielu obcięciach i podziałach.
Duniłowicze, m-ko i dobra w pow. wllejskim gub. wileńskiej, nad jeż. Siridoo położone, przy trakcie z Wilm do Połocka, o v. 84 od Wilejki i w. od st. poczt. w Głębokiem. Stacja pocztowa, urząd policyjny, zarząd gminny, szkółka elementarna i murowana cerkiew parafjalna. Parafjctlny kościół, drewniany śś. ap. Piotra i Pawła i kaplica na cmentarzu. Niegdyś dziedzictwo ks. Holszańskich, następnie dobra królewskie. W r. 1683 Elźbieta Białłozorowa fundowała tu murowany kościół i klasztor Dominikanów, który następnie został zajęty na cerkiew. Dziś dobra stanowią własność Józ. hr. Tyszkiewicza.
Dusiaty, m-ko i dobra rządowe w pow. jezioroskim, gub. kow., o 30 w. od Jezioros, nad rz. Świętą i jeziorem Dusiackiem. Ostatnio dobra te stanowiły własność hr. Platerów i po r. 1831 zostały skonfiskowane przez rząd. Parafjalny kościół pod wezw. św. Trójcy został wzniesiony w r. 1520 z drzewa, a w r. 1774 przez hr. Platera przebudowany prócz tego dwie kaplice. Miejscowi włościanie cieszą się istotnym dobrobytem.
Duszków, wieś i dobra w pow. i gub. mińskiej, przy drodze z Wołmy do Rakowa, w prześlicznem położeniu. Do końca w. XVIII własność Sanguszków, następnie Rylskich, z których Franciszek ozdubiał i zagospodarowywał swą siedzibę nader starannie. W pierwszej ćwierci w. XIX Duszków przeszedł w ręce Karola Morawskiego, którego ojciec Ignacy, generał, był szwagrem ks. Panie-Kochanku i tu w Duszkowie zgromadził istne skarby archiwalne i pamiątkowe z rozproszonej fortuny radziwiłiowskiej. Atoli te skarby przeszły następnie w ręce niegodne i zostaly najokropniej zmarnowane. Od r 1862 Duszków należy do Bułhaków. Z pamiątek pozostał tu tylko w pobliżu dworu grobowiec Morawskich, bardzo kosztownie przybrany w urny rzeźbione i piękny obraz Wieczerzy Pańskiej.
Nowy Dwór, m-ko w pow. lidzkim, gub. wileńskiej, przy drodze z Grodna do Zabtocia, o w. 52 od Lidy i 28 od Szczuczyna--liczy ludności około 800 osób. Prawo miejskie od Augusta II w r. 1720. Parafjalny kościół drewniany pod w. Wniebowzięcia N. P. M. i kaplica na cmentarzu. Okolica nizinna i zroszona mnóstwem drobnych rzeczułek. Niegdyś cząstka dóbr królewskich, potem starostwo, wreszcie własność rządu.
N. Dwór, m-ko rządowe nad dopływem rz. Bobra w pow. sokolskim, gub. grodzieńskiej, o 20 w. od Grodna, 26 od Sokółki i 16 od Kuźnicy, o ludności wynoszącej około 1700 osób płci obojej. Parafialny kościół pod w. Jezusa Chrystusa mdrowany i kaplica cmentarna, cerkiew i szkoła elementarna. Za czasów Rzeczpospolitej Nowy Dwór należał do grodzieńskiej ekonomji królewskiej.
Nowy Dwór, m-ko nad rz. Miedzicłanką w pobliżu źródeł Rosi, w pow. wotkowyskim, gub. grodzieńskiej, z ludnością około 1400 osób, przy drodze z Prużany do Wolkowyska. Miejscowość smutna, piasczysto-błotoista i uboga, cerkiew parafjalna.
Dworzec, m ko i dwór w pow. słonimskim, nad rz. Mołczadką, w gub. grodzieńskiej położonej Ludność m-ka liczy około 800. Okolica górzysta i kamienista, lecz malownicza. Parafialny kościół drewniany, pierwotnie wzniesiony przez Mikołaja Kieżgajłłę w r. 1516, pod wezw. Bożego Ciała i kaplica cmentarna. We dworze śliczny pałacyk rezydencjalny właściciela.
Dworzec, wieś i dobra w pow. nowogródzkim, gub. mińskiej, niegdyś własność możnej rodziny Kieźgajłłów, następnie wianem przeszły do domu Zawiszów i w ich ręku dotąd pozostają. Tu mieszkał znany archeolog Jan Zawisza.
Dworzec Nowy, wieś i dobra w pow. pińskim, gub. mińskiej, niemal nad granicą pow. mozyrskigo, nad rz. Cną. Stare dziedzictwo rodziny 'Szczyttów. Obszar dóbr wynosi około 9 tyś. dz. jest to typowa kraina poleska z całom jej bogactwem przyrodzonem, o czysto miejscowym kolorycie.
Dyneburg (Dźwińsk), m. powiatowe w gub. witebskiej. Pow. dyneburski (dźwiński) stanowi jądro dawnych Inflant Polskich. Zajmuje przestrzeń 3985 wiorst kw., tem jeziora -- 124,7 w. kw. Miasteczek w powiecie jest 7: Wyszki, Grtazmanka, Dagda, Krastaw, Kreuzburg, Liewenhof i Prele. Rozległość pow. wynosi 3973 w. kwadr.
Dyneburg (Dźwińsk) leży na prawym brzegu Dźwiny o 244 wiorst od Witebska i 161 w. od Wilna. Jest to miasto wielkiej wagi pod względem handlowym, a zarazem jedno ze starożytnych w kraju. Około r. 1277 mistrz prowincjonalny krzyżaków Ernest Rassburg zbudował tu silny zamek, z którego obecnie zaledwie ślady pozostały. Do składu Rzeczypospolitej Dyneburg wszedł w latach 1561--1569. W XVII wieku i pierwszej połowie XVIII wieku Dyneburg miał niemałe znaczenie, jako rezydencja djewzjalnych biskupów inflanckich, mających tu swoją katedrę, tudzież jako gród stołeczny najprzód województwa, a od r. 1678 księstwa inflanckiego. W r. 1788 Dyneburg przeszedł pod panowanie Rosji. Na rozkaz Aleksandra I w r. 1811 rozpoczęto roboty około dzisiejszej twierdzy, które ukończono dopiero w r. 1829. Dyneburg wskutek swej rozległości, szerokich ulic, licznych ogrodów oraz ożywionego ruchu nad Dźwiną robi wrażenie wielkiego miasta. Składają je: l)twierdza, wzniesiona na niezbyt obszernej równinie, 2) właściwe miasto Dyneburg, niegdyś miano Nowego przedmieścia noszące, oddalone o ćwierć mili od twierdzy i przedmieście, zwane przez rosjan "Dumowka". Wszystkie te dzielnice położone są na prawym brzegu Dźwiny, w nisko położonej dolinie, zabezpieczonej wszakże potęźnemi tamami od wiosennych wylewów. Na lewym zaś brzegu Dźwiny rozciąga się żyzna Kurlandja z miasteczkiem Grzywka, wchodzącem w skład dóbr kałkuóskich. Położenie Dynę burga nad Dźwiną i przy zbiegu pięciu linjj kolejowych, rozchodzących się w kierunku Petersburga, Wilna, Rygi, Witebska i Libawy, sprzyja ogromnie rozwój owi ekonomicznemu miasta. Jedynie bliskość fortecy stoi pod tym względem na zawadzie. Niemniej przeto zakłady przemysłowe Dyneburga są dość poważne, a głównie garbarnie. Według ostatniego spisu ludności Dyneburg liczył 69.675 mieszkańców. W r. 1893 Najwyżej rozkazano przemianować Dyneburg na Dźwiósk. Latem 1908 r. straszliwy pożar obrócił w perzynę przedmieście Dyneburga, zwane Gaikiem. Kościół parafjalny, pod wezwaniem ś. Piotra, wymurowany został dopiero w r. 1848, gdyż dawny kościół jezuicki przerobiono na cerkiew. Dyneburg posiada także 2 zbory ewangelickie, dwie synagogi i kilkadziesiąt izraelickich domów modlitwy.
Z instytucji społecznych godne są zanotowania: Tow. Op. Nad zwierz., Tow. rat. od utonięć, Kat. Tow. Dobroczynności, Tow. pom. biedn. uczn., Tow. Pożyczkowo-oszczędnościowe, filja Rysk. Banku HandL, filja Mosk. Banku Handl. i Bank Miejski.
Dywin, m-ko rządowe w pow. kobryńskim, gub. grodzieńskiej, przy trakcie z Kobrynia do Kowla, o 30 w. od Kobrynia i 245 od Grodna położone. Niegdyś Kościół parafjalny, dziś z niego cerkiew i druga obok tego. Zarządy policyjny i gminny. Około 3 tyś. mieszkańców. Okolica płaska, bagnista, lecz dość żyzna.
Dziakowicze, wieś i dobra w pow. mozyrskim, niedaleko sławnego jeziora Kniaź w gub. Mińskiej położone, o 20 w. od st. k. ź. Poleskiej Żytkowicze. Cerkiew parafialna, szkółka elementarna i zarząd gminny. Dobra wchodziły w skład t. zw. leśnictwa Dziakowickiego i liczyły około 100 tyś. dzies. przeważnie lasów i należały do Radziwiłłów, następnie Wittgensteinów, wreszcie uległy cząstkowej rozprzedaźy, gdy się stały własnością ks. Hoheiilohe w r. 1893. Pełno tu było zwierza grubego, jak niedźwiedzie, łosie, a nawet i bobry. Jezioro Kniaź również należało do tego leśnictwa. Przed laty była we wsi kaplica katolicka.
Dziedziłowiczę, dobra w pow. borysowskim,g.miń. dawne dziedzictwo Podberezkich, od wieku XII-go Ślizieniów nad rzeką Mraj. Kościół zbudowany z drzewa w roku 1798, parafjan około 2500 dusz. Obszar dóbr przeszło 11,000 morgów, głównie w lasach; miejscowość malownicza, rezydencja piękna, zawiera pamiątki.
Dziewieniszki, miasteczko, pow. oszmiańskiego, położone nad rzeczka Gawją, w miejscowości piasczystej, pokrytej dosyć gęsto sosoowemi lasami. Nazwę swą prawdopodobnie biorą od słowa litewskiego: "dzieveniszki", co znaczy: pokład czerwonego piasku. Dziewkniszki były niegdyś starostwem, obecnie należą do większych miejscowych miasteczek, liczące około 3000 mieszkańców, przeważnie żydów. Odlegte są od powiat, m. Oszmiany o 35 wiorst, od stacji zaś kolejowej Biniakoń (Polesk. koi.) o 20 wiorst. Posiadają mały drewniany kościół, przedtem tiljałny, od roku zaś 1906 parafjalny, fundowany w r. 1474 przez księcia lit. Al. Gasztołda, urząd gminny, szkolę ludową i filję pocztową. Fabryk i zakładów przemysłowych niema. Handel drobny zostaje w ręku żydów. Odbywają się tu cztery razy do roku większe jarmarki, przeważnie na konie i bydło. Ludność tutejsza należy do narodowości litewskiej, mówiącej gwarą tak zwaną "dźuków". Trudni się przeważnie rolnictwem. Z powodu piasczystycli gruntów i niskiej kultury ziemi, lud jest biedny i dosyć ciemny. O cztery wiorsty od Dziewieniszek po drodze do m. Konwaliszek, jest grobla, która się nazywa "szwedzką". Koło tej grobli w lesie jest masa dosyć wysokousypanych kopców. Podanie ludowe głosi, że kiedyś tu była bitwa ze Szwedami, którzy i usypali wyżej wspomniane kopce i groblę.
Dziewiętnia, wieś i folwark, dawna własność zasłużonej w literaturze rodziny Chodźków, w pow. święciańskim, g. wileńskiej, położone nad rz. Wilją, o 79 w od Wilna. Obecnie Dziewiętnia należy do wnuków ostatniego Chodźki -- Ignacego, rodziny Świąteckich. W domu do dziś istniejącym urodził się Ignacy Chodźko.
Dzisna, m. powiat, gub, wileńskiej. Powiat dziśnieński obejmuje północno-wschodnią część gubernji i graniczy: na północy i wschodzie z gub. Witebska, od zachodu z Kurlandją, gub. kowieńską i pow. święciańskim, od południa z powiatem wilejskim i gub. mińską. .Zajmuje przestrzeń 5,184,8 wiorst kw. Powierzchnia ziemi przedstawia wyniosłą równinę, dochodzącą przy wsi Kowale do 753,3 stóp nad powierzchnią morza. Z rzek najważniejsze są: Dźwina Zachodnia i dopływ jej Dzisna, zabierająca wszystkie prawic rzeki powiatu. Błotniste miejscowości grupują się przeważnie w pół. zachodniej części powiatu, pomiędzy dopływami Dzisny. Jeziora rozsypane są po całej przestrzeni: jest ich 27; znaczniejsze: Akla i Perebrodzie w północnej części, Plisa i Sito w pół. wschodniej i Bohińskie w zachodniej. Grunta na ogół urodzajne, łąki wyborne, uprawa lnu znaczna. Ludność powiatu wynosiła w r.'1907--229,256 osób płci obojga. Miasteczka znaczniejsze: Druja (5.513 mieszkańców). Głębokie, Postawy, Szarkowszczyzna i Łuźki. Powiat dziśnieński został utworzony w r. 1795 z wschodniej części powiatu brasławskiego województwa wileńskiego i z pół. zachodniej części wojew. połockiego, które, jak wiadomo, nie było podzielone nd powiaty.
Miasto powiatowe Dzisna położone jest na lewym brzegu Zachodniej Dźwiny, przy ujściu Dzisny. W odległości 300 wiorst od Wilna. 16 wiorst od st. Borkowicz koi. Witebsk-Dyneburg. Dzisna została wyniesiona do rzędu miast przez Zygmunta Augusta po utracie Połocka w roku 1563. W czasie wyprawy Batorego na Moskwę, Dzisna była waźnem stanowiskiem wojennem. Parafię katolicką fundował w Dziśnie Stefan Batory w r. 1583, powierzając ją Jezuitom połockim. W r. 1630 Krzysztof Malchewicz Chcłchowski osadził tu Franciszkanów. Oni tu w r. 1773 wznieśli istniejący do dzisiejszego dnia murowany kościół, pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia N. M. P. Ludność w r. 1907 wynosiła 7138 osób płci obojej. Pow. dziśnieński liczy stosunkowo największą ilość mieszkańców prawosławnych w gubernji. W Dziśnie na jeden kościół jest aż sześć cerkwi prawosławnych.
Dzisna rz. jest lewym dopływem Dźwiny. Długość jej biegu wynosi 21 mil, szerokość 7 do 70 sążni, przy głębokości 8--12 stóp, lecz żegludze przeszkadzają kamienie, zawały i mielizny. Bierze w siebie wody wielu strug i rzeczułek, oraz przepływa kilka jezior, lecz obok tego i odlewa kilka mniejszych jezior, jak np. pod wsią Bogdanowem i pod Kuźardyszkami, oraz w okolicy Michaliszcz.
Dźwina Zachodnia, bierze początek w gub. twerskiej z jeziora Dźwińca, z wyżyny Wałdajskiej tylko o 2 milo od źródeł Wołgi. Najważniejszy dopływ lewy Dźwiny, rz. Ułła, za pomocą kanału Herezyń^kiego łączy się z wodami Dniepru. Brzegi jej niekiedy są bardzo wyniosłe i skutkiem tego tworzą nader malownicze widoki; najpiękniejsze pomiędzy Stablisten i Kokenhauzen, dzięki ruinom starożytnego zamczyska. I na Dźwinie są również porogi, tak jak na Dnieprze, to tez strugi z trudnością tylko mogą je przebywać W Jakobsztacie jest specjalne stowarzyszenie sterników do przeprowadzania statków przez porogi. W korycie Dźwiny, jest dużo ogromnych głazów, a niektóre z nich z nadpisami, co, jak się zdaje, stwierdza, iż były to niegdyś znaki graniczne. Długość biegu Dźwiny wynosi 70 mil, szerokość w lecie nie więcej niż 300 sążni.