Папярэдняя старонка: Rouba N. Przewodnik po Litwe i Białejrusi

Kalwarja pod Wilnem - Kuźnica 


Аўтар: Rouba Napoleon,
Дадана: 22-04-2006,
Крыніца: Wilno 1909 - Gdańsk 1995.



Kalwarja pod Wilnem, wieś kościelna o milę od Wilna, o l1/2 wiorsty od Werek położona, na prawym brzegu Wilji. Kościół Sw. Trójcy z byłym klasztorem Dominikanów, założony w roku 1675 przez Stefana Paca. W pobliżu kościoła, wśród pięknego lasu sosnowego jest wzniesionych 33 murów, kapliczek i stacji Męki Pańskiej. Corocznie, począwszy od d. 3 maja, aż dojeaieui, przybywają tu liczne pielgrzymki pobożnych, z uroczystą procesją, feretronami, chorągwiami i t. p. W dni świąt uroczystych tłumy sięgają kilkunastu, a nawet i kilkudziesięciu tysięcy.

Kalwarja Źmudzka, m-ko rządowe w pow. telszewskim, gub. kow., nad rz. Wardawą, o 20 w. od Telsz. Parafjalny kościół N. M. B. murowany, fundowany w r. 1642 przez bisk. Jerzego Tyszkiewicza; niegdyś był tu klasztor Dominikanów. W lipcu 8-12 znane na Żmudzi jarmarki, na które przybywają nawet ze stron bardzo odległych. Fest jednocześnie kościelny i pielgrzymki pobożne.

Kalwarja pod Mińskiem, odwiecz ny wspaniały cmentarz pod miastem gubernjalnem; 2 kościołem murowanym, gdzie jest obraz znanego malarza Jana Damela. Tu spoczywają zwłoki wielu osób zasłużonych w Mińszczyźnie i całem społeczeństwie Litwy i Białorusi.

Kałkuny, st. koi. żel. Warszawsko-Petersburskiej, w pow. dyneburskim, gub. witebskiej, o wiorst 6 od Dyneburga. Od Kałkun idzie kolej żelazna do Radziwiliszek na Poniemunek. 186 w. drogi. Dobra Kałkuny należą do Oettingenów, lecz już leżą w pow. iłłuksztańskim, gub. kurlandzkiej.

Kamieniec Litewski, m-ko w pow. brzeskim, gub. grodzieńskiej, na skraju Puszczy Białowieskiej, nad rz. Leśną, o 37 w. od Brześcia, 165 od Grodna i 25 od Wysokiego - Litewskiego. Mieszkańców przeszło 7500 dusz. Zarząd policyjny. Parafjalny kościół murowany pod wezw. św. św. Piotra i Pawła, zbud. w r. 1723 przez Grzegorza Giżyckiego. Jest również i cerkiew parafjalna. Starożytny ten gród leży przy drodze, po której niegdyś królowie jeździli z Wilna do Krakowa. Od w. XIV Kamieniec dostał się pod panowanie litewskie i przez czas dłuższy zostawał w rękach Kiejstuta, a następnie Witolda. W miasteczku zachowały się ruiny niegdyś wieży obronnej (stołpa po rusku), wzniesionej tu przez ks. ruskiego Włodzimierza Wołyńskiego. W ostatnich latach Rzeczypospolitej starostwo Kamienieckie z dobrami posiadał słynny kuchmistrz w. litewski i polityk Wielhorski.

Kamień, dobra i licha, lecz starożytna mieścina w pow. i gnb. mińskiej, przy granicy pow. oszmiańskiego, nad rzeczką Kamionką, przy gościńcu, wiodącym z Iwieńca do Nalibok. Kościół parałjalny ś w. św. Piotra i Pawła, drewniany, wzniesiony przez Zabrzezińskieh w 1522 r., następnie wznowiony w r. 1679 przez Elżbietę z Isajkowskich Białłozorową. Następnie dobra przeszły do Judyckich.

Kamień, m-ko i dobra w pow. lepelskim, gub. witebskiej, przy drodze z Lepią do Witebska o 17 i pół w. od Lepią, nad jeż. Kamień. Ludność m-ka wynosi około tysiąca głów. Dobra stanowiły niegdyś własność Druckich-Sokolińskich, następnie zaś przeszły w ręce Pakoszów, zaczem zostały sprzedane w ręce obce. W m-ku kaplica filjalna parafji Hubin, cerkiew parafjalna murowana, stacja pocztowa, zarząd gminny i szkoła ludowa. Obszar dóbr wynosi 1088 dz.

Kamień, dobra Tyszkiewiczów (z Łohojska) w powiecie bory sówskim, gub. mińskiej, nad rz. Kamionką położone. Obszar dóbr wynosi 3800 dziesięcin w miejscowości lesisto-górzystej.

Karisberg, dobra i wieś, pow. wilejski, gmina Radoszkowicze, o 3 wiorsty. W dawnych aktach znane pod nazwą "Huja", które należały 'do hrabstwa zasławskiego, potem przeszły do Wołodkowiczów. W 1796 r. Józef Wołodkowicz, marsz, gub. mińskiej, nazwał je od imienia żony Karoliny z Brzostowskich-Karlsbergiem. Po eksdywizji 1822 r. przeszły do Snitków.

Kiejdany, kow. gub. st. kolei. L. R. i miasteczko o 2 w. odległe. Do miasteczka szosa, poczta i telegraf. W miasteczku: mouo pole, młyn parowy, dużo sklepów. 3 doktorów, apteka, oddział artylerji, który zajmuje mury byłego gimnazjummęsk., cerkiew, kircha, 2 kościoły, zbór kalwiński. Była tu w XVII w. rezydencja Radziwiłłów, po których mało pamiątek zostało. Z pałacu Radziwiłłowskiego pozostało tylko parę łuków od mostu przez Datnówkę i kawałek, muru przy pałacu nowym. Majątek ten skonfiskowany został Czapskiemu i oddany za zasługi w wojnie tureckiej lir. Totlebenowi, który na pamiątkę tej wojny zbudował wysoki meczecik w parku. Ze starożytnych czasów został tylko famy kościół, ogromny, w romańskim stylu, podobno jeden z pierwszych kościołów na Litwie, parę domów starożytnych małych, z facjatami wąskiemi na rynku, w kościele kalwińskim bibija "Mikołaja Radziwiłła", gotyckiemi literami wydrukowana, jedna z pierwszych w Polsce, parę komż białycli małej wartości i groby samych ks. Radziwiłłów. Nabożeństwo raz na rok się odbywa, pastor przyjeżdża z Birź, kalwinów mało. W sklepie pod kościołem jest dużo trumien, z których tylko 3 odkrywają. W jednej z nich leży ogromnej postaci Janusz Radziwiłł (a może też i Krzysztof) z roztrzaskaną czaszką. Podobno lokaj jego przeciął go mieczem. Na twarzy widać jeszcze wąsy płowe bez zarostu, leży vv jednej szacie amarantowej bez wszelkich kosztowności. Trumnę srebrną, w której był pochowany i kosztowności podobno zabrali francuzi 1812 roku, zawieźli do. Moskwy, gdzie po icli wypędzeniu, z trumny, która 30 pudów ważyła, zrobili wrota w cerkwi przed ołtarzem gdzieś koło Moskwy. Obok trumny Janusza Jeży jak mówią, trumna Krzysztofa R., ale jej już nie otwierają, gdyż przez ciągłe pokazywanie i dostęp powietrza on już zupełnie stłał. Ciało Janusza z każdym rokiem też coraz więcej się rozkłada. Z drugiej strony trumny leży ciało jakiegoś garbusa, mówią, że to był ksiąuz nadworny, (może to był ks. Kazimierz Siciński, brat zdrajcy-z powieści Veto-Krechowieckiego). Jest tam dużo trumien dziecinnych. Po potężnych niegdyś Radziwiłłach Kiejdariskich zostały tylko smutne szczątki, dziwna rzecz, że teraźniejsi ich potomkowie nic zajmą się prochami swych potężnych przodków. Ludność miasteczka polska, połowę żydów, w okolicy szlachta zagrodowa. Raz w rok, w przewodni poniedziałek, ogromny targ koński. Rzeki: Niewiaźa, do której wpadają Datnówka i Smitya. Grunt dobry, falisty. W 12-tu wiorstach gościńcem od Kiejdan majątek Stołypina "Kałnoberz".

Kleimy, m-ko, gub. kowieńska, powiat rosieński. Leżą przy szosie, idącej z Mitawy do Taurogów i granicy pruskiej. Ludność od 6 do 7 tysięcy, przeważnie żydowska. Leżą nad dwoma rzekami:Kroźentą i Wielbianą. Mają dwa kościoły: katolicki parafjalny i reformowany. Kościół katolicki murowany, świeżo postawiony, w roku 1908 otwarty, a reformowany zbór fundowany w 1596 roku przez Jana Gruźewskiego, obsługujący i dziś całą Żmudź. Urząd gminny, szkółka ludowa dwuklasowa, poczta, telegraf, zarząd policyjny. Dwóch doktorów i felczer żyd, dwie apteki, magazyn spółki spożywczej, skład narzędzi rolniczych, straż ogniowa ochotnicza, młyn parowy, młyny wodne, gorzelnie. Odległość od najbliższej stacji kolejowej Szawle 40 wiorst, od granicy pruskiej 9 mil. Komunikacja z Szawlami samochodem, dyliżansami i karetami, odchodzącemi od stacji konnej. Odległość od miasta powiatowego Rosień 35 wiorst, odległość od Kroż 21 wiorsta. Handel miejscowy znaczny, około miijona rubli obrotu rocznego. Targi co czwartek, nadane przywilejem Zygmunta Starego ówczesnemu właścicielowi Kielm, Stanisławowi Bartosze wieżowi.

Kiernów, m-ko w pow. i gub. wileńskiej, na prawym brzegu Wilji, na wyniosłym brzegu położone. Ludność uboga, przeważnie rolnicza, około 150 głów. Parafjalny kuściół św. Mikołaja, wzniesiony z drzewa w r. 1739 przez ks. Rogalskiego. Piękną kaplice grobową z muru wzniósł w r. 1851 Stanisław Roemer. Odwieczna osada i prastary gród Litwy pogańskiej, trzecie z kolei miejsce naczelnego arcykapłana Krewe-Krewejte. Niegdyś dzielnica książęca synów Mendoga, Kiernów był własnością Kiersnowskich, którzy stąd ród swój wywodzą (Kiernas nowas po litewsku znaczy "nowy krzew", ód rzeki, mniej więcej o pół wiorsty wznoszą się trzy góry: Zamkowa, Ofiarnicza i Więzienna, tu i owdzie są ślady lochów lub fundamentów. Z gór tych roztacza się prześliczny widok na płaski kraj po za Wilją i na wstęgę samej rzeki.

Kiernówek, niewielki folwark w malowniczem położeniu, w pobliżu Wilji, o w. cztery od Kiernowa, własność znanego artystymalarza Bolesława Rusieckiego z Wilna. Jeszcze przed kilkunastu laty można tu było oglądać mocno już uszkodzony lecz odwieczny dąb-baublis, jako zabytek przedwiecznych puszcz litewskich, a może i jako jedno z tych drzew, niegdyś czczonych przez Litwę pogańską.

Kiszczyna-Słoboda, dobra i wieś z zarządem gminnym, w powiecie borysowskim, gubernji mińskiej, nad rzeką Nacz, niegdyś możnej rodziny. Kiszków, od początku w. XIX Ciundziewickich. Żyła tu, pracowała i zmarła w roku 1830, 18 kwietnia znakomita obywatelka i autorka dzieła "Gospodyni Litewska" Anna z Prószyńskich marszałkowa borysowska Ciundziewicka.

Klasice, wieś i dobra w pow. drysieńskim, gub. witebskiej, ze stacją pocztową, od Dryssy w. 50, nad rz. Niszczą. Obszar dóbr sięga 15 tyś. dziesięciu, w ogromnej większości lasu; niegdyś własność rodziny Zabielskich-Szczyttów, dziś Oubrilów. Jest tu pomnik olbrzymi, na cześć zwycięstwa, odniesionego przez gen. Wittgensteina w r. 1812 nad dwoma korpusami francuskiemi.

Kleck. m-ko powiatu słuckiego. Mieszkańców 7000, przeważnie żydzi, mniej liczni bialorusini polacy i tatarzy. Kleck należy do nieświeako-kleckiej ordynacji ks. Radziwiłłów; posiada pocztę, telegraf, aptekę, dwóch lekarzy, kancelarję włościańską i przerobioną z byłego dominikańskiego kościoła cerkiew i z unickiej cerkwi św. Jaryny cerkiew na cmentarzu, zwanym Oryna,-Kościół katolicki, w którym z pamiątek historycznych widzimy 2 kule armatnie, wprawione do ściany, pochodzenia szwedzkiego.

Posiada pożyczkowo-oszczędnościową kasę, egzystującą przeszło 25 lat-czyniącą obrotu z góry 600,000 rubli i należącą do wyjątkowych w Rosji, gdyż przez cały czas swej egzystencji nie korzystała z subsydjum rządowego, operując własuemi funduszami, które przy założeniu wynosiły 700 rubli wkładów, a które obecnie przechodzą 60,000 rb., normalnie kasa płaci 4 % pobiera 6 %. Kółko rolnicze świeżo powstałe i przy nim biuro komisowe dla obsługiwania członków.

Z instytucji przemysłowych znajdują się w Klecku: młyn parowy walcowy, młyn wodny i kilka wiatraków, fabryka grzebieni rogowych o obrocie około 30,000 rb. Tatarzy zajmują się wyprawą skór i warzywnictwem. Kleck produkuje sporo warzywa, którego znaczną część plantuje się na wałach byłego zamku, masowo soli się ogórki na eksport.

Okolice Klecka zasiane są kurhanami, pochodzącemi z czasów pogromu Tatarów przez Glińskiego pod Krasnym Stawem przy Klocku, z czasów najścia Chowańskiego, kozackich i szwedzkich wojen. W Klecku koncentruje się znaczny handel zbożem, siemieniem Inianem i t. zw. "pakułą" produkcji najbliższeej.

Kleszczcie, m-ko i dobra w pow. bielskim, gub. grodzieńskiej, nad rzeką Nurcem połoźone, przy drodze pocztowej z Bielska do Wysokiego-Litewskiego, o 23 w. od Bielska i 139 w. od Grajewa. Ludność m-ka przeszło 2 tyś. osób. Niegdyś kościół parafjalny, fundowany przez królowę Bonę w r. 1544-dziś cerkiew. Mieszkańcy Kle.szczel słyną z uprawy nasion ogrodniczych, a głównie ogórków i chmielu. Za Rzeczypospolitej było tu niegrodowe starostwo, którego ostatnim posiadaczem emfitentycznym był Czarnooki, łowczy drohicki.

Kliczew, obszerna wieś nad rzeką Olsą w pow. ihumeńskim, gub. mińskiej, gm. Dołhe. Cerkiew parafialna, szkoła elementarna i młyn.

Klimowicze, m. powiat, w gub. mohylowskiej. Powiat klimowicki zajmuje wschodnią część gubernji, graniczy na północy z pow. mścisławskim, na wschód z rosławskim gub. smoleńskiej, na południe z yuraskim gub. czernihowskiej, na zachód z czerykowskim i ma 3711 wiorst kw. obszaru. Grunta w pow na przemian błotniste i żwirowate. Powiat ten jest najbiedniejszy i najmniej zaludniony. Główna rzeka-Soź z dopływami: Ipuć, Biesiedź i Oster. Pod względem administracyjnym powiat dzieli się na 4 okręgi policyjne (stany), których kanuelarje mieszczą się: I-go-w Szumiaczach, II-go -w Klimowiczach, III-go-w Kosciukowiczach i IV-go-w Ghotimsku, oraz 13 gmin, podzielonych na 5 rewirów ziemskich. Prócz Klimowicz, położonych nad rzeczką Kalinicą, w odległości 141 w. od Mohylewa, w powiecie są miasteczka: Białynicze, Kościukowicze, Chotimsk, Szumiaczo i inne.

Ludność miasta wynosi zaledwie 3300 osób płci obój ej. Dwie cerkwie. Za czasów Rzeczypospolitej był tu już kościół w r.1626 wraz z klasztorem Dominikanów. Jako starostwo niegrodowe przez czas długi pozostawało w rodzinie Bielackich, następnie Hołyńskich. W powiecie całym jedna parafja katolicka w Lozowicy.

Kluszczany, m-ko i dobra w pow. święciańskim, gub. wileńskiej, o 70 w. od Wilna i 30 w. Od Swięcian. Ludność m-ka 360 osób. Parafjalny kościół drewniany (w r. 1903 z gruntu odnowiony), pod wezw. św. Joachima, ma filję w Szajkunach. Do st. koi. żel. podjazd, w Łyntupach w. 18. Dobra stanowią własność rodziny Szyrynów i liczą obszaru 875 dziesięcin. Miejscowość falista, lecz grunta dobre, gliniaste.

Kławany, m-ko i dobra w pow.poniewieskim, gub. kowieńskiej, nad rz. Dawgiweną, o w. 39 od Poniewieźa. Zarząd policyjny. Parafjalny kościół św. Trójcy, wzniesiony w r. 1624 z drzewa przez starostę żmudzkiego Wołłowicza. Kaplica w Łaszmanpomuszu.

Kniaź, wieś i jezioro tejże nazwy w powiecie mozyrskim, gub. mińskiej, położone o 22 w. Od st. kol. Poleskiej Żytkowicze. Jezioro to słynie nie tylko ze swej przestrzeni bardzo znacznej, lecz i z tego, iż jest nadzwyczaj rybne. Okoliczność tę należy przypisać temu, iż dotąd, mimo kanalizacji gen. Żylińskiego, jezioro Kniaź ma brzegi przez dziesięć miesięcy w ciągu roku absolutnie niedostępne, i tylko w zimie rozpoczyna się połów olbrzymiemi niewodami.
Jezioro mierzy obszaru przeszło 80 w. kwadr, i należy do trzech właścicieli: bar. Heyden, dawniej ks. Wittgensteina, a obecnie nowonabywcy rosjanina, i monaszek z klasztoru w Słucku. Dochód z jeziora wynosi niekiedy kilkanaście tyś. rubli, bywa jednak bardzo nierówny, Słynne tu poławiane są karasie. Cała ludność kilku wiosek najbliższych w zimie trudni się przemysłem rybnym.

Knyszyn, m-ko w pow. białostockim, gub. grodzieńskiej, nad rz. Jaskrzanką położone, o 99 w. od Grodna i 29 w. od Białegostoku odległe. Jest tu stacja kol. żel. Brzesko-Grajewskiej. Ludność wynosi około 3 tyś. dusz płci obój ej. Parafjalny kościół murowany pod wezw. św. Jana Ewangielisty, wzniesiony przez Mikołaja ks. Radziwiłła w r. 1520, filja w Krypnie. Miasto należało niegdyś do Radziwiłłów, następnie zostało darowane Zygmuntowi I. Król Zygmunt August z upodobaniem tu polował na grubego zwierza i utrzymywał piękną stadninę z 3000 sztuk koni. Tu zamieszkiwał rad i tu zmarł d. 7 lipca 1572 r. w dostatnim, lecz drewnianym dworcu królewskim. Następnie Knyszyn wraz z ziemiami i lasem stał się starostwem grodowem. Ostatnio dzierżył je Tomasz Czapski. Dziśniema nawet śladów dworca, obszernego ogrodu, sadzawek i zwierzyńca.

Kobryń, m-ko pow. w gub. grodzieńskiej. Pow. kobryński zajmuje pół. wschodnią część gubernji. Przestrzeń wynosi 4645, s w. kw. czyli 4S3.885 dzies. Połoźenie powiatu Da ogół niskie i płaskie. Przez większą część powiatu przepływa Muchawiec, który dalej przechodzi w kanał Dnieprowsko-Buski i idzie wzdłuż, dopóki nie połączy się z Prypecią, w pow. pińskim. Gleba, szczególniej w poł.-wschodniej części powiatu-urodzajna. Łąki zajmują prawie połowę całej przestrzeni. Lasy wycięte. Ludność powiatu (prócz Kobrynia) w r. 1907 wynosiła 194.709 osób płci obójej.

Kobryń nad rzeką Muchawcem i Kobrynką, przy kolei Brześć-Briańsk odległy jest o 225 w. od Grodna. Dawna to jest osada słowiańska i dawny zamek, który wznieśli kniaziowie wołyńscy. Później panowali tu książęta z rodu Olgierda. Zygmunt I zjednoczył księstwo kobryńskie z państwem swem, wcieliwszy tę dzielnicę jako powiat, do województwa podlaskiego. Dopiero od r. 1569 Kobryń przyłączony został do województwa brzeskiego. R. 1626 pamiętny jest w dziejach Kobrynia, gdyż wówczas odbywał się tu synod duchowieństwa unickiego. Po śmierci St. Batorego starostwo Kobryńskie zostało przyznane jako oprawa królewny Anny Jagiellonki. Był tu zamek drewniany królewski. W dobie późniejszej klucz kobryński został zaliczony do dóbr stołowych królewskich, ekonomj i brzeskiej. Podskarbi Ant. Tyzenhauz pod samem miastem założył folwark zw. Gubernją, który następnie stał się główną rezydencją klucza. Klucz kobryński darowany został przez Katarzynę II w r. 1795 Suworowowi, z wyjątkiem miasta, które na przedstawienie ks. Repnina obrócone zostało na miasto powiatowe gub. grodzieńskiej. Atoli olbrzymie dobra te nie pozostały długo w tym rodzie, gdyż już syn marszałka rozprzedał je w zupełności, dróbnicjszemi częściami, wielu prywatnym nabywcom. Miasto posiada 4 cerkwie i l kościół pod wezw. JN. M. P., wzniesiony z muru w r. 1845. Ludność w r. 1907 wynosiła 8754 osoby.

Kobylnik, in-ko i dwór w pow. święciańskim, gub. wileńskiej, leży przy trakcie połockim, o w.25 od st. kolei wązkotorowcj kolei żel. iloduciszki. Kościół parafialny i cerkiew; ludność przeważnie katolicka, wielu b. unitów, następnie prawosławnych, którzy wracają do katolicyzmu. Zarząd gminny i mieszczański, poczta, szkółka elementarna rządowa.

Kochanow, m-ko i dobra nad rz. Sokolanką w pow. orszańskim, gub. mohylowskicj, położone przy kolei żel. Mosk.-Brzeskiej, 29 w. od Orszy. Ludności około 600 głów. Cerkiew parafjalna. zarząd policyjny i gminny, stacja pocztowa i kolejowa, szpital i szkoła ludow.i. Dobra stanowią dziedzictwo rodziny Goniprowskich, młyn, folusz.

Kojdanów, starożytne m-ko w mińskim pow. i gub., przy trakcie bitym pocztowym z Mińska do Nowogródka, o 8 i pół w. od st. Isiehorełe Moskiew. - Brzeskiej koi. ż., i o sześć mil od Mińska, położone nad rz. Niecieczką. Parafjalna cerkiew murowana w stylu bizantyjskim; starożytny kościół katolicki drewniany, również parafialny, z H] ją w Wiazyniu i kaplicami: w Stańkowie, Harbuzuwie, Norejkach, Rubełkach i Skorodnem. Starożytny zbór helwecki murowany na wzgórzu. Zarząd gminny i policyjny. Kojdanów został przez Zyg. Augusta wraz x przyleglemi dobrami darowany ks. Radznviłłom i stanowił bogate "hrabstwo", należące zrazu do ordynacji birżańskiej, a następnie, aż do r. 1831, do ordynacji nieświeskiej, poczem został puszczony na cksdywizjp i podzielony miedzy licznych posiadaczy (między innemi duża część dóbr dostała się w ręce Czapskich-Stauków).

Dokoła Kojdanowa zamieszkuje w zaściankach i okolicach mnóstwo drobnej szlachty, która w przeszłości była podatnem narzędziem do warcholstwa takiego n p. Radziwiłła Panie Kochanku.

Kujdanów odegrywal ważną rolę w dziejach, jako przytulisko protestantów litewskich, zbór tutejszy zostawał pod kierunkiem zasłużonych i znanych w nauce duchownych protestanckich. Była tu jeszcze do połowy wieku XIX szkółka dwuklasowa, fundowana przez Bogusława Radziwiłła w r. 1641. Dokoła prastarych murów zboru dotąd w części zachowały się mury wałów je opasujących. Znane są w Mińszczyznie dwa jarmarki doroczne w Kojdanowie: 23 kwietnia (na św. Jerzego), i l paździeruiKa ua "Pokrowy".

Kojrany, dobra leśne w pow. j gub. wileńskiej, o 5 wiorst od Wilna, za przedmieściem Antokole. Rozległość dóbr wynosi około 3 tyś. dziesięcin. Dobra te zostały nabyte od marsz, (gn. Łopaciuskiego przez Józ. lir. Tyszkiewicza. zaś przez syna jegu Antoniego, po zupełnem wytrzebieniu lasów, zostały sprzedane w r. 1908 p. Buturlinowi. Są tu młyny na rz. Weczówce, a niegdyś istniała bodaj najdawniejsza na Litwie papiernia o względnie znacznej produkcji. W granicach dóbr .są niewielkie jeziora: Szeszkucie, Szczupaczmk, Jodzie i Topielsk.

Komaje, in-ku niewielkie w pow.świmauskim, gub. wileńskiej, odlegle o wiorst 9 od st. Hoduciszki kolei wąskotorowej. Starożytny kościół murowany ze śladami kuł armatnich, uwięzłych w ścianach z epoki wojen szwedzkich. Ludność polsko-białoruska i żydzi. Zarząd gminny i mieszczański, szkółka elementarna.

Kołoża, prastare przedmieście Grodna. Jest tu stara cerkiew bizantyjska, niegdyś ozdobiona mnóstwem krzyżów w ścjanach, zrobionych z katti polewanych i różnokolorowych. Oprócz tego było tu w ścianach około 100 garnków wmurowanych dla względów akustycznych. Garnki te znane były u ludu pod nazwą "hołośniaków".

Kołup, gub. Witebska, pow. dyueburski. Kościół pod wężu. Hożego Ciała, założony w 1785 r. przez Józefa lir. Zyberga.

Kołdyczew, wieś przy trakcie z Baranowicz do Nowogródka, w pow. nowogródz., gub. mińskiej, o 2 mile od Baranowicz. W pobliżu znajduje się jezioro Kołdyczewskie, z bioluistemi i topiclistemi brzegami; stąd bierze początek rzeka Szczara.

Kołtyniany, m-ko i dobra w pow. święć., gub. wileńskiej, o . 102 w. od Wilna i o 18 w. od Swięcian. Przez Łopaciuskich zostały sprzedane żandarm, geu. Mawrosowi. a następnie przeszły wianem na jego córkę v. Ekse. Paratjalny kościół N. M. P., drewniany, został wzniesiony w r. 1633 przez Jana Narbutta. Do r. 1832 był przy kościele klasztor Franciszkanów. Zarząd policyjny i gminny, browar, gorzelnia, młyn.

Kołtyniany, m-ko małe w pow. rossieńskicm, gub. kowieńskiej, o 48 w. od Rossień. Parafjalny kościół św. Jana Chrzciciela, wzniesiony na górze w pięknem położeniu; u stóp góry w pobliżu wije się rzeczka Okmiana. Jest tu st. poczt, pomiędzy Niemokszi.um i Worniami, o w. 22 i pół od Worń.

Kopatkiewicze, miasteczko i dobra w pow. mozyrskim, gub. mińskiej, o 63 w. od Mozyrza, nad rz. Ptyczem położone. Stare dziedzictwo rodziny Jeleńskich. Kościół parafialny drewniany, fundacji Jeleńskich w r. 1796; liczy około 1,200 paratjan. Przy kościele był niegdyś mały klasztor Bazyljanów. Cerkiew parafjalna, zarząd gminny. Ludności liczy m-ko około 1800 osób. Dobra te zostały skonfiskowane w r. 1863 i darowane gen. Cyłowowi, autorowi broszury o Zygmuncie Sierakowskim.

Kopyl, m-ko starożytne i dobra w pow. słuckim, gub. mińskiej, nad rz. Kamionką położone; niegdyś stolica księstwa Kopylskiego, miasto starsze od Słucka, a nawet i Mińska. Jako wiano ks. Zofji Olelkowiczówny, dobra kopylskie przeszły w dom ks. Radmriłłów, a następnie ks. Wittgensteina, przez sukce.sorkę którego, ks. Hohcniohe, zostały rozyurdowane i wyprzedane rosjanom. W dobiu swej świetności Kopyl miał wspaniały zamek i bogatą ludność, zwłaszcza doskonałych rzemieślników (tkaczy, biało.skórników i kuśnierzy). W r. 1632 miał sobie nadane prawo magdeburskie przez Jana Kazimierza. Od 6 marca do 5 czerwca odbywa się tu corocznie znany jarmark na konie i bydło. Parafjalny kościół murowany z r. 1859, wzniesiony ze składek, obok tego cerkiew, urząd policyjny. Mieszkańców około 2,400. Dokoła Kopyla jest mnóstwo materjału dla badacza-archeologa.

Kopyś, m-ko w pow. horeckim, miasto powiatowe do niedawna w gub. mohylowskiej, nad Dnieprem, o 65 w. od Mohylewa i 28 w. od Orszy. Ludności około 3500 osób. Niegdyś posiadłość Radziwiłłów, którzy wznieśli tu zamek i zbór kalwiński. Dokoła Kopysia grunta nieurodzaj ue, piasczyste i żwirowate.

Korajewicze, wieś i dobra, oraz szereg zaścianków szlacheckich. Jest to jedna z nielicznych w pow. lepel., g. wit.. osad szlachty zagonowej, biednej i ciemnej. Gmina Niesin odległa o 8 w., od Lepla 31 wiorsta. Parafja rz. katol. Hubińska.

Korciany, m-ko i dwór w pow. telszewskim. gub. kowieńskiej, o w. 50 od Telsz. Parafjalny kościół drewniany pod wezwaniem Zwiastowania N. M. P., pierwotnie wzniesiony przez Mik. Sapiehę w r. 1634. spalił się w r. 1870. Dobra stanowią własność rodziny hr. Platerów.

Korelicze, m-ko i dobra w pow. nowogródzkim, gub. mińskiej, j położone nad rz. Rutą, o 3 mile od Nowogródka, przy trakcie pocztowym przez Turzec i Mir do Slucka. O wiorst 3 przepływa rz. Serwecz. Okolica nader piękna, a gleba niezwykle urodzajna. To też Korelicze zdawna już były świetnie zagospodarowane. Z kolei stanowiły własność Czartoryskich, Radziwiłłów. Wittgensteina, a po jego śmierci zostały nabyte przez Wł. Putkamera. W miasteczku cerkiew parafialna po-unicka, stacja pocztowa, zarząd gminny i szkoła elementarna. Obszar dóbr wynosi przeszło 2 tyś. dz., jest
tam gorzelnia, młyny, a niegdyś była wielka cukrownia.

Korkorzyszki, m-ko w pow. święciańskim, gub. wileńskiej, p 47 w. od Wilna l 30 w. od Swięcian, nad rz. Skirdyczną położone. Ludności około 300 osób. Parafialny kościół drewniany pod wezw. śśw. Piotra i Pawła, odbudowany w r. 1838 po pożarze; filja w Balingródku.

Korma, m-ko i dobra w pow. rohaczewskim, gub. mohylowskiej, w pobliżu rz. Soża położone. Cerkiew paraf, drew., szkoła ludowa, zarząd gminny. Ludność m-ka około 1,400 osób; dość ożywiony handel, zbożowy i leśny. Dobra stanowią własność rodziny Bykowskicli.

Kormiałów, wieś i folwark na lewym brzegu Wilji, w pow. i gub. kowieńskiej, o 14 w. od Kowna i 18 od Janowa. Kościół parafjalny drewniany, z filją w Łopiach, w r. 1529 przez Zygmunta I fundowany. Dobra należą do monasteru w Pożajsciu. W ostatniej chwili Rzeczplitej Kormiałów był nadany w 50-letnie posiadanie emfitcutyczne skarbnikowi kowieńskiemu, Józ. Kończy.

Koroliszczewicze, dobra i wieś w powiecie ihumeńskim. o 15 wiorst od Mińska Litewskiego, od wieku XVIII dziedzictwo starej rodziny Prószyńskich. Kościół katolicki z roku 1785 drewniany, fundacji generała Stanisława Prószyńskiego, do dziś dnia w dobrym stanic. Parafjan około 4,000, dekanat berczyński. Z siostrą obecnego dziedzica Michała P. żonatym był znakomity malarz Henryk Sieroiradzki.

Korsówka, gub. Witebska, pow. lucyński. Miasteczko. Kościół pod wezw. M. P. Marji Różańcowej, założony w 1768 r. pzez Fr. Szadurskiego.

Korycin, m-ko nadetatowe w pow. sokolskim, gub. grodzieńskiej, nad rz. Kumiałką położone, o 31 . od Sokółki. Ludności około 720 osób płci obojej. Parafialny kościół drewniany, pod wezw. św. Krzyża, w. r. 1661 wzniesiony przez Zygmunta III.

Kościeniewicze, m-ko w pow. wilejskim, gub. wileńskiej położone, w odległości 3 w. od Serwecza, od st. k. Mikołajewskiej Krzywicze 12 w. Kość. Leżą rzy dużym trakcie t. zw. "Jekatierinieńskim" (wysadzony brzozami i przeprowadzony za Katarzyny II), który idzie z m. póki Wilejki przez Kurczeniec, zeczki, Kościeniewicze, Dołhinów do Dokszyc. Miasteczko posiada kościół, pocztę i monopol. Ludność białorusini - katolicy.

W promieniu kilku wiorst od Kościeniewicz znajdują się następujące własności ziemskie mniejsze i większe: Orpa, Zabłocczyzna, Kowieuiów, Kostyki, Czerwony -Dwór. Żary, Serwecz Mały, Serwecz Wielki. Te dwa ostatnie nad spławną rzeką tej że nazwy, która bierze początek ;w błotach za Motykami, przepływa przez majątek Krzywicze, miasteczko Krzywicze, następnie między Serweczem Małym i Wielkim i wpada do Wilji w Kostykach. Obydwa brzegi rz. Serwecza na całej prawie przestrzeni usiane są kurhanami, prawdopodobnie mogiłami pogańskiemi, w miejscowym języku zwane "Hury". Dotychczas nikt kurii ano w ty cli nie rozkopywał, ci zaś co próbowali, znajdywali tylko zczeraiałe kości ludzkie i węgle.

Kościukowicze, m-ko powiatu klimowickiego, gub. mohylowskiej.Mieszkańców posiada około 3 tysięcy, ludność składa sio przeważnie z żydów i bialorusinów. W Kościukowiczach był kościół piękny w stylu romańskim, w 1864 roku został zapieczętowany, a parafję przeniesiono do Łozowicy, odległej o 30 wiorst, a w 1903 zostal Sipalony przez mieszkańców Kościukowicz, na miejscu, gdzie stał kościół, nawet nie postawiono krzyża, nie zważając na to, że okolice Kościukowicz są zamieszkałe przez polaków-katolików obywateli. W 1908 r. została tu otwarta 2 kłaswa szkoła, jest tu urząd gminny, poczta, telegraf. W 1904 r. został tu założony szpital ziemski na 24 łóżka. Samo miasteczko jest położono w bardzo malowmczej miejscowości. O 2 wiorsty od Kościukowicz jest pięima i malownicza wieś Prusin Aalooiego Rossetera, wzorowego gospodarza w okolicacii Kosciukowicz. Kościukowicze są odległe od stacji kolejowej Klinice drogi Poleskiej o 81 wiórst Rozpowszechniony tu jest przemysł garbarski.

Kossów, m-ko i dobra w pow. słonimskim. gub. grodzieńskiej, nad rz. Hrywdą i Busiaszką położone, o 42 wiorsty od Słonima, 140 od Grodna i 81 w. od Wołkowyska, przy linji kolei żel. Moskiew. - Brzeskiej. Ludność miasteczka wynosi około 2.700 osób płci obojej. Parafjalny kościół murowany pod wezw. św. Trójcy należy do h. starożytnych. W aktach tego kościoła jest dotąd metryka chrztu Tadeusza Kościuszki, który tu, w Mereczowszczyżnie, atynencji dóbr Kossowskich, spędzał pierwsze lata dziecinne i chłopięce. Dobra kolejno były własnością Chreptowiczów, Sanguszków, Czartoryskich i Pusłowskich, z których ostatni Leon sprzedał je spekulantowi Aleksandrowowi; obecnie stanowią własność w. ks. Oldenburskiego.

Kotowszczyzna, majętność nad Dubissą w pow. rosieńskim, gub. kow., za przewozem przez rzekę, własność rodziny Korewónr. Młyn wodny na rzece. Okolice płaskie, nizinne.

Kowale, m-ko nad jeziorem tegot imienia w pow. trockim, gub. wileńskiej położone, o 74 w. od Wilna i 53 w. od Trok, około 160 mieszkańców. Parafjalny kościół św. Antoniego, murowany, fund. w r. 1800 przez Wawrzeckiego. Dobra stanoirily do końca w. XVIII własność zasłużonej rodziny Wawrzeckich, potem zostały sprzedane i podzielone.

Kowarsk, in-ko o 3 mile na północ od Wiłkomierza, gul), kow., w malowniczej miejscowości nad rz. Świętą. Kościół par., poczta, telegraf. W kościele śliczne rzeźby miejscowego snycerza samouka.

Kownata, gub. Witebska, pow. rzeżycki. Miasteczko, gmina, szpital, poczta, nad jeziorem Raźno. Dawniej należało do Stabrowskich. Kościół paraf., pod wezw. Najśw. Imienia Marji, erygowany w 1715 r. przez Sołtanów. Obecnie należy do Diubina, który w roku 1908 zbudował cerkiew.

Kowno, m. gubernialne. Gubernja kowieńska została utworzoną w r. 1823 z następujących powiatów gub. wileńskiej: telszewskiego, szawelskiego, rosieńskiego, upickiego (dziś poniewieskiego). brasławskiego, wiłkomierskiego i części kowieńskiego. Dziś składa sio z wymienionych siedmiu powiatów, przyczem powiat brsławski przemianowany został na nowo - aleksandrowski (jezioroski). Zajmuje przestrzeń 35.7119» wiorst kw. Największa długość gubernji 350 wiorst, największa szerokość 170 w. Na północ graniczy gub. kowieńska z siedmiu powiatami Kurlandji, jako to: hazcnpockim, gołdyńskim, tukumskim, dobleńskim, bauskim oraz częścią frydrychsztackiego; na wschód z dwoma tejże gubernji powiatami: frydrycinztackim i iłukszciańskim; na południe - z dzisieńskim, święciańskim i wileńskim gub. wileńskiej oraz marjampolskim-suwalskiej; na zachód - z Cesarstwem Niemieckiem oraz częścią grobińskiego powiatu w Kurlandji.

Powierzchnia gruntu gub. kowieńskiej wogólc Jest równa, płaska; tylko północno-zachodnia i wschodnia jej części są wzgórzyste, ale wzgórza to niewielkie, rozdzielają jodynie kotliny różnych rzek. Najwięcej takich wzgórz piasczysto wydmowych ciągnie się między rz. Minią i Wentą w pow. telszew. Najwyższy punkt w gubernji góra Pilkanas (kołu Taurogów) 117,6 sążni.

W wodę gub. kowieńska obfituje. W powiecie jezioroskim jest 400 jezior. Tylko w powiecie szawdskim, na północ od Szawel okolica bezwodna. Prawie wszystkie rzeki tej gubernji wpadają do Bałtyku albo wprost, albo w haf Kuroński i do zatoki Ryskiej. Główne rzeki: Niemen z Wilją, Niewiażą, Dubissą, Mitwą, Jurą i Minią; Wenta, Bartawa, .Mussa i Niemunek. Największe jeziora: Dryświackie Rekijowo, Płotele i Łukszta.

Klimat gub. - umiarkowany. Średnia temperatura roku + 70 .

Ludność gub. kowieńskiej w d. l stycznia r. 1907 wynosiła 1,707,558 osób, w tem 836.693 mężczyzn i 870,865 kobiet. Według wyznań ludność ta się dzieli: katolików - 1,247,660 osób płci obojej, prawosławnych - 47,990, staroobrzędowców -31,121, luteranów 49.533, kalwinów 13,240, żydów-314,583, karaimów 174, mahometan 1910, innych wyznań-1,347. Według stanów ludność ta się dzieli: szlachty 80,181 osoba, włościan 1,167,134, mieszczan i kupców 397,228, duchowieństwa 940, wojskowych 57,265 i cudzoziemców 4805.

Kolei gub. kowieńska posiada bardzo niewiele. Kolej Libawo-Romeńska przecina gubernję, na przestrzeni 395,5 wiorst, Północno-Zachodnia kolej w obrębie gub. kowieńskiej liczy 449,5 wiorst. Oprócz tego kolejka podjazdowa Swięciańska przecina gubernję na przestrzeni 100 wiorst. Dwie szosy, ryska i kowieńska, liczą 323 wiorsty.

Kowno (lit. Kaunas) jedno z najdawniejszych miast Litwy, niegdyś powiatowe województwa trockiego, dziś gubernjalne, leży u zbiegu Wilji z Nierilnem, przy kolei z Wilna do Wierzbołowa, o 97 wiorst od Wilna, o 854 w. od Petersburga, przy dawnej szosie petersbursko-warszawskiej. Ma przystań na Niemnie.

Pod względem administracyjnym dzieli się na trzy części: stare miasto, nowy plac i Zieloną Górę: prócz tego policyjnie należy doń osada Wiljampolska, własność prywatna na prawym brzegu Wilji.

Początek miasta ginie w pomroce dziejów. Dopiero za Olgierda i Kiejstuta Kowno występuje na widownię dziejową. Przez cały czas panowania wielkich książąt litewskich Kowno było stałym terenem walk pomiędzy litwinami i krzyżakami: Nieustanne walki i oblężenia warowni kowieńskiej nie sprzyjały wzrostowi miasta, dopiero Witold zaczął się troskliwie niem opiekować, nadając mu pewne przywileje, osadzając tatarów i karaimów. Do jego czasów odnieść wypada pierwsze murowane domy w mieście, a pomiędzy niemi i ową budowę gotycką przy ulicy; do Niemna wiodącej, wymurowaną z czerwonej cegły, do dziś dnia stojącą, którą błędnie świątynią Perkunasa nazywają. Nawet zamek, tyle razy burzony odbudowywany, Witold ostatecznie, naprawił i uczynił go obronnym, a zarazem mieszkalnym. Najwięcej uczynił dla miasta król Zygmunt Stary, który otoczył miasto wielką pieczołowitością i poczynił mu znaczne nadania. Klęski rozmaite, jako to: napady wojsk nieprzyjacielskich, morowe powietrze, pożary często nawiedzające miasto (najstraszniejszy w r. 1731) zadawały cios po ciosie i doprowadziły w końcu Kowno do upadku.

Była chwila, kiedy można było zwątpić całkiem o jego przyszłości. Z 27,000 mieszkańców (za Stanisława Augusta), ludność miasta spada kolejno na 22,000, dalej na 18,000, 16,000, w r. 1796 już na 8,500 i t. d., aż w latach 1813-1815 ludność Kowna waha się między 2,000 a 3,000łów. Zaczyna się podnosić dopiero od r. 1820 i dziś liczy 74,125 mieszkańców.

Kościołów katolickich Kowno posiada siedem. Katedra pod wezwaniem ŚŚ. Piotra i Pawła, wzniesiona w XV wieku niewiadome przez kogo, prastary i piękny zabytek budownictwa w stylu gotyku bałtyckiego, kościół seminaryjny Św. Jerzego, kościół Sw. Gertrudy, murowany i wzniesiony również niewiadome przez kogo i kościół parafjalny Sw. Trójcy, wzniesiony w roku 1634 z muru przez Aleksandra Massalskiego; kościół pod wezw. św. Krzyża i inne. Parafja prawosławna ma 4cerkwię. Kościół ewangielicki--jeden, synagog -kilka.

Po za tem godne są uwagi w Kownie miny, nader licho zachowane, a dziś już niemal wchłonięte przez brudne i zacieśnione domy, prastarego zamku obronnego murowanego, który dawniej stał nad brzegiem Wilji, dziś zaś, skutkiem znacznego obniżenia poziomu wody w Wilji, leży o sążni kilkadziesiąt. Z budowli zaś prawdziwie pięknym jest lekki i wdzięczny w stylu odrodzenia ratusz kowieński, wzniesiony już za panowania St. Augusta.

I Kowno, tak jak Wilno, ma nader piękne okolice i widoki. A więc - Dolina Mickiewicza. Ładne było to niegdyś miejsce, a potne czarownego piękna natury i kojącej ciszy. Dziś zaledwie je odgadnąć można. Z kolei cz.asu linja kolejowa i budowle stacyjne, a wślad zatem forty okoliczne tak ścisnęły, poobcinały i przekształciły tę ustroń, ze i urok pierzchnął już cały. Zielona Góra również daje widok ładny na miasto, a osobliwie widok na Niemen i zaniemeńskie już m-ko, Aleksotę, w gub. suwalskiej.

W Kownie są dwa mosty na Niemnie: jeden stały żelazny dla ruchu kolejowego i pieszego i drugi pływający, a w pewnych godzinach nocy rozwodzony i utrzymywany tylko od^ wiosny do jesieni. Na Wilji także jest odwieczny most drewniany, który bywa rozbierany na zimę.

Oprócz komunikacji kolejowej z Wilnem z jednej, a pogranicznym Wierzbołowem z drugiej strony, Kowno ma przez cały okres nawigacyjny komunikację z Jurborgiem pogranicznym i Birsztanami po Niemnie, oraz z Kobtami, po Niemnie i Nicwiaźy. Parowce kursują dość wygodne i częste. Wycieczka statkiem po Niemnie w stronę Jurborga należy do najpiękniejszych wycieczek tego rodzaju, ze względu na przepiękne wybrzeża tej rzeki.

Kożangródek, stara mieścina i obszerne dobra poleskie, położone nad rz. Cną w pow. pińskim (na granicy z mozyrskim) w gub. mińskiej, o 14 mil od Pińska i 9 w. od st. Łuniniec Poleskiej kol. ź. Cerkiew parafjalna, kościół filjalny do parafji w Dawidgródku fundacji Szczyttów. Dobra stanowią własność rodziny Szczyttów i liczą przeszło 10 tyś. dziesięcin. Ludność miasteczka trudni się flisactwem i rybołóstwem.

Krąjsk, m-ko w pow. wilejskim, g. wił., a mianowicie: na południe od Dołhinowa idzie droga 14 wiorst do małego miasteczka Krajska z cerkwią, szkółką, pocztą i monopolem; droga ta przecina Wilję koło majątku Karolina i wsi Kamień. We wsi tej znajduje się olbrzymich rozmiarów kamień z jakiemiś hieroglifami i od tego właśnie kamienia wieś nazwę przybrała. Na 10-ej w. od Dołhinowa, a 4-ej od Krajska znajduje się majątek Krajszczanka nad rzeczką tejże nazwy, wpadającą do Wilji. Krajszczanka wraz z Rahozinem stanowiła przed laty własność rodziny Kamieńskich, dziś Józ. hr. Tyszkiewicza. Dotąd przechowały się tu mury niegdyś znanej fabryki sukna, zamkniętej już przed kilkudziesięciu laty. Z Krajska droga idzie na południo-zachód przez Olkowicze, Ilje, Rajówkę do Uszy, st. kol. Lib. Rom.

Krakinów, m-ko pow. poniewieskiego, położone na prawym brzegu rz Niewiaźy, w odległości od powiat, miasta 28 wiorst, na trakcie, prowadzącym do miasteczka Kiejdan i stacji kolejowej tejże nazwy, również 28 w. odległej. Krakinów ma około 1,500 mieszkańców, z których połowę stanowią żydzi. Założony został przez Wielkiego Księcia Litewskiego w 1416 r. Witolda i był w końcu XV w. własnością Wyzygirdowiczów, którzy wraz z Małgorzatą Banderową w 1484 r. wznieśli kościół katolicki. Obecny kościół murowany o dwuch wieżach, wzniesiony został w 1901 r. i stoi na wysokim brzegu Niewiaźy, dominując nad całą okolicą w szerokim promieniu. Kościół ten wystawiony w stylu najuboźszego gotyku, ale w proporcjach i nieźle się przedstawia. W wielkim ołtarzu obraz stary Cudownej Najśw. Panny z Dzieciątkiem Jezus, o wyrazie twarzy i wejrzeniu milszem niż na obrazie w Ostrej Bramie, skąd a kiedy przywieziony bodaj wiadomości uiema, wnosić tylko można, że z dawnej krakowskiej szkoły wyszedł.

Wykończenia wewnętrznego dokonano w roku 1908 podług rysunku znakomitego artysty rzeźbiarza Jana Heuricha, z Warszawy; w takm też charakterze gotyckim postawiona ambona i chrzcielnica.

Na wyniosłości dachu od frontu ustawiona figura Najśw. Panny w koronie Jagiellońskiej, kuta w piaskowcu przez nieżyjącego już art. rzeźbiarza Hipolita Marczewskiogo, także warszawianina, i w niszach, po obu stronach drzwi frontowych, dwóch apostołów dłuta tegoż artysty.

Wizerunek Najśw. Panny po mszy bywa zasuwany obrazem Pana Jezusa wśród dzieci, pendzia R. Szwojnickiego. W kościele słynie cudami i łaskami starożytny obraz Matki Boskiej, do którego przybywają pątnicy z dalekich okolic. Obraz ten, wedle podania, został przywieziony przez rycerza Szyllinga i darowany misjonarzowi Albertowi, który opowiadał ewangelję nad brzegami Niewiaźy w pierwszych latach chrześcijaństwa na Litwie. Miasteczko ma urząd 'gminny, urząd mieszczański, kancelrję policyjną, stację pocztowo-telegraficzną, szkołę ludową, Spółka spożywcza "Varpa", licząca 120 członków i robiąca rocznego obrotu na sumę 15 tysięcy rubli.

Krasław, m-ko i dobra w pow. dyneburskim, guber. Witebskiej (w Inflantach polskich), położone nad rz. Dźwiną, przy ujściu rz. Krasławki, o 42 w.. od Dyneburga Prześliczne położenie od natury. Pałac z pięknym parkiem-to rezydencja dziedziców hr. Zyberk - Platerów. Stacja kolei żel. Dynebursko - Witebskiej-Krastawka, o ćwierć mili od m-ka. Duży ruch handlowy w miasteczku. Niegdyś był tu jeden z zamków krzyżackich. Kościół. Założyciel rezydencji Platerów Jan Ludwik nabył tę posiadłość od Czapskich w r. 1729. Kronikarz znany Inflant Jan August Hyizen, spokrewniony z tą linją Platerów. Obecnie kwitnie w Krasławin garbarstwo, zajmując dużo, rąk mieszczan miejscowych. Śliczny kościół parafjalny w stylu odrodzenici. Był plan ustalenia w Krasławie stolicy biskupiej i założono seminarium krasławskie (inflanckie), które następnie zostało przeniesione do Mińska. Był tu również klasztor oo. Misjonarzy. W głównym ołtarzu jest mistrzowski obraz J. Matejki, wykonany pod dozorem tego mistrza.

Był czas, gdy Krasław mógł z powodzeniem konkurować z miastem powiatowem, atoli dziś szansę przechyliły się na stronę Dyneburga. Ludność miasta obecnie wynosi około pięciu tysięcy głów płci obojej, z liczby której żydzi i starowiercy zajmują się wyłącznie handlem i robią dość poważne roczne obroty.

Kraśne, miasteczko powiatu wilejskiego, gub. wileńskiej, nad rzeką Uszą, przy stacji kolei L.-R. Usza, posiada 2 cerkwie parafjalne, z których jedna za miasteczkiem położona w osadzie, plebanja zaś przerobiona została z kościuła katolickiego. Posiada czasową kaplicę katolicką, poświęconą w dniu 15 kwietnia r. 1908 i budujący się kościół parafialny pod wezw. Wniebowzięcia N. P. M., założony 15 sierp. 1908 r. i wznoszony ze składek.

Krasnopole, m-ko i dobra w pow. czerykowskim, gub. mohylowskiej, nad rz. Turją położone, o w. 30 od Czerykowa. Parafjalna cerkiew murowana, zarząd policyjny i gminny, sąd pokoju i sędzia śledczy, szpital gminny, lekarz, kilkanaście drobniejszych zakładów przemysłowych. Ludność m-ka około 2,800 osób. Dobra, liczące przeszło 3,400 dziesięcin, należą do rodziny von Benkendorfów: są tu 3 młyny i folusz.

Kretynga. Na skraju g. kow. Od wschodu leży w pow. telszewskim, w odległości dwóch wiorst od granicy pruskiej, starożytne m-ko Kretynga i dwór wspaniały z rezydencją, jakicli niewieleznaleźć by można na Litwie i Białejrusi. Miasteczko malowniczo się rozłożyło śród falistych wzgórz i wąwozów nad rz. Okmiana (Daugą), a zaś dwór z pałacem właściciela leży nieco opodal, nad pięknym stawem i w otoczeniu prastarych drzew parkowych i alei; aleja też, wysadzona z obu stron starem topolami piramidalnemi, łączy dwór z miasteczkiem.

Miasteczko to, wyznać trzeba, jest jednem z niewielu i bardzo niewielu na Litwie, co wygląda schludnie, zabudowane jest porządnie i ma wszelkie znamiona zamożności i dobrobytu.

Nie ulega wątpliwości, że jego położenie geograficzne w znacznym stopniu przyczyniło się do tego. Kretynga ma komorę celną, a leży o 3 mile od pruskie Kłajpedy (Memla), wiorst 21 od miasteczka Gorźd, w. li od Połągi (gub. kurlandzka) i wiorst 66 od Telsz. Jest tu porządny hotel, dwie restauracje i resursą, gdzie się odbywają teatry, koncerty, bale i t. p.

Kościół parafjalny Zwiastowania N. M. P., fundowany w r. 1610 przez J. K. Chodkiewicza, ówczesnego właściciela Kretyngi, klasztor Bernardynów z nowicjatem i kaplicą, szpital, dwie szkoły, dwie gorzelnie, browar i t. d A wszystkie budynki murowane.

W końcu w. XVIII miasteczka wraz z dobrami dostało się w posiadanie jednego z Zubowych i dopiero przed dwudziestu kilku laty zostało nabyte przez Józefa hr. Tyszkiewicza, którego syn najstarszy Aleksander, członek Rady Państwa z wyborów gub. kowieńskiej, jest obecnie dóbr właścicielem i stale tu zamieszkuje. Obecny pałac posiada nader kosztowną przybudówkę ze szfcła i żelaza, w której jest prześlicznie urządzony ogród zimowy.

Kreuzburg, miasteczko i majątek bar. Korfa, w pow. dyneburskim, nad Dźwiną, około stacji Rygo-Orłowskiej kol. żel. tejże nazwy, leży wprost powiatowego m. Jakobsztatu za Dźwiną g. kurlandzkiej.

Obecnie Kreuzburg parceluje Bank Włość. Tu się kończy łotwa katolicka i zaczyna, w stronę Rygi, łotwa luterańska, najbliższy kościół katolicki o wiorst 30 w Liewenhofie.

W r. 1237 wzniósł tu zamek biskup ryski Mikołaj, w r. 1561wszedł w posiadanie Polski. W pobliżu zamku znajduje się wspaniały, w stylu gotyckim, kościół luterański.

Krewo, m-ko rządowe w pow. oszmiańskim, gub. wileńskiej, nad rz. Krewianką, 97 w. od Wilna i 28 w. od Oszmiany. Ludności około 2300 osób. Dwie cerkwie (jedna z kościoła), zarząd gminy; kościół parafjalny, niegdyś tu będący, był wzniesiony pierwotnie przez Jagiełłę w liczbie pierwszych ośmiu kościołów na Litwie.

W obrębie miasteczka są jeszcze potężne ruiny niegdyś obronnego zamku wielko-ksiąźęcego, dziś oczywiście w zaniedbania pozostające. Zamek był zabudowany w prostokąt i mierzył z dłuższego boku murów 140 kroków. Była tu niegdyś potężna siedziba udzielnego księstwu Krewskiego; w lochach tutejszych został zaduszony stary bohater Litwy Kiejstut. Tu przebywał również czas jakiś wychodźca rosyjski, kniaź Andrzej Kurbski. Za czasów Rzplitej było to stastarostwo niegrodowe, które ostatnio dzierżył Józef Skarbek-Ważyński, podkomorzy oszmiański.

Kroki, m-ko 10 w. od st. kolej. Datnów, w powiecie i gubernji kowieńskiej Ludność litewska i żydowska. Doktor, apteka, szkoła ludowa, kościół stary drewniany, buduje się nowy murowany. Klasztor Katarzynek, staraniem sędziego grodzkiego rossieńskiego Babiańskiego nie skasowany po powstaniu, ale przeznaczony na wymarcie. Teraz, po ukazie tolerancyjnym, przyjmują się kandydatki. Część klasztornej ziemi i ogromne lasy zostały skonfiskowane na rzecz rządu. W czasie powstania z rozkazu gen. Murawjewa lasy te zostały pasami przetrzebione.

Kronie, m-ko w pow. trockim, gub. wileńskiej, o 76 w. od Wilna, 55 w. od Trok nad rz. Kronią lub Kronką, położone przy trakcie z Kowna do Grodna, o 35 w. od Kowna. Ludności około 800 dusz. Niegdyś stare dziedzictwo książąt Ogińskich, ruiny zamku których widoczne są i dziś mniej więcej o pół wiorsty za miasteczkiem.

Kroszyn, m-ko w pow. nowogródzkim, gub. mińskiej. Mieszkańców około tysiąca, kościół parafjaluy, parafjan około 3000. Tuż przy kolei Moskiewsko-Brzeskiej w pobliżu stacji "Pohorelec", o wiorstę od Baranowicz, a także od poczty i telegrafu.

Kroże, m-ko w pow. rosieńskim, gub. kowieńskiej, nad rz. Kroźentą położone, o 43 w. od Rossień, należy do dwóch właścicieli ziemian Szukszty i Przeciszewskiego. Tradycja wskazuje, iż na górze w pobliżu Kroż, zw. Miedziakoi nie, pogańska Litwa oddawała cześć bogini myśliwstwa Medżiejma. Niegdyś dziedzictwo Radziwiłłów, Chodkiewiczów. Zamieszkiwał tu przez czas dłuższy jezuita Kaź. Sarbiewski, znakomity mówca i poeta. Za Rzeczypospolitej były tu klasztory Karmelitów i Jezuitów. Od roku 1797-1817 była tu szkoła 6-cio klasowa, utrzymywana przez Karmelitów, potem do r. 42 gimnazjum męskie. Tu był nauczycielem późniejszy biskup Jędrzej Benedykt Kłągiewicz. W Krezach było również seminarjum, następnie przeniesione do Worń (Miednik). Był tu również trzeci jeszcze klasztor Panien Benedyktynek z kościołem drewnianym.

Obecnie Kroźe liczą przeszło 2 tyś. ludności płci obój ej. Z dwóch kościołów, jeszcze istniejących po. r. 1863, z rozporządzenia rządu, jeszcze dobry murowany został zamknięty, zaś na użytek licznej parafji pozostawiono lichy, niemal walący się kościół drewniany (po-Benedyktyński). Wreszcie w r. 1893 rząd polecił z kościoła murowanego wynieść aparata kościelne, a sam kościół zabrać na cerkiew. Lud okoliczny przeciw temu zaprotestował. Zrodziła się słynna sprawa "Kroźańska", na przebieg której burzyły się nawet prasa rosyjska i społeczeństwo rosyjskie za szereg gwałtów i bezprawi. Niemniej przeto w słynnym procesie wił. Izba sądowa skazała czterech głównych przywódców "buntu" na więzienie.Dopiero w roku 1908 kościół ten został nareszcie zwrócony krożanom.

Krucza, m-ko dość świeżej daty, w gub. mohylowskiej, o 62 w. od Mohylewa. Ludności około 500 głów. Cerkiew parafjalna i szkoła elementarna.

Kruhłe; m-ko i dobra w pow. i gub. mohylowskiej, na lewym brzegu rz. Druci i nad jeziorem Sitno położone, 50 wiorst od; Mohylewa, przy byłym trakcie pocztowym wileńskim, 20 w. od st. k. ź. Tołoczyn. Ludności około 1000. Zarząd gminny, szkoła elementarna. Dobra liczą przeszła 1000 dz. obszaru; mają 3 młyny i folusz i należą do ks. Krapotkina.

Krupczyce, wieś w pow. kobryńskim. gub. grodzieńskiej, o 2 mile od Kobrynia, przy drodze do Brześcia, w pobliżu rzeki Trościanicy. Tu 18 wrześ. 1794 r. była stoczona smutna w skutki bitwa korpusu gen. Kar. Sierakowskiego z korpusem gen. Suworówa. Sierakowski, po całodziennej walce, cofnął się da Brześcia. Kościół parafjalny istniał tu do r. 1865, poczerń zo sisił przerobiony na cerkiew. Niegdyś istniał tu również klasztor 0.0. Karmelitów.

Kryniczyn (lit. Krinczinas), m-ko nad rzeczką Wieszmno w pow. poniewieskim, - 450 mieszkańców. Kościół parafjalny. W pobliżu dwór tejże nazwy, niegdyś nadany księciu Kurbskiemu zbiegłemu z Moskwy od Iwana Groźnego.

Krynki, ro-ko w pow. i gub. grodzieńskiej, w pobliżu rzeki Swisłocz położone, o 21 w. od Sokółki i 46 w. od Grodna. Mieszkańców przeszło 3500. Parafjałny kościół pod wezw. św. Anny, wzniesiony z drzewa w r. 1522 przez króla Zygmunta.

Krypno, wieś kościelna, pow. biał., gub. grodź, piękny kościół, zbudowany 1884- 1880 r., liczba parafjan 5400 osób, cudowny obraz Matki Boskiej, objawił się na lipie nad krypą do pojenia koni przyjezdnych, stąd i nazwa wsi Krypno (legenda), 2 wiorsty od stacji Knyszyn Nadwiślańskich kolei żelaznych; urząd gminny; wieś leży na połowie drogi między Knyszynem a Tykocinem.

Krzyczew, m-ko w pow. czerykowskim, gub mohylowskiej, na prawym brzegu rz. Soża położone, o 4 mile od Czerykowa i 15 m. od Mohylewa odległe. Kościół parafjalny pod wezw. Wniebowzięcia N. M. P. Pod Krzyczewem w r. 1507 pobił na głowę Michała Glińskiego z rosjanami Stanisław Kiszka, hetman polny litewski. Po unji Litwy z Polską Krzyczew pozostawał z koleji w używalności Sołomereckich, Parów, Mniszchów. Po upadku Rzplitej m-ko otrzymał ks. Potemkin. Na miejscu, gdzie niegdyś stał zamek, dziś jest cerkiew sw. Mikołaja. Obecnie m-ko liczy 6 tyś. mieszkańców, 5 cerkwi. Parafjalny kościół murowany w r. 1855 fund. przez Stef. Hoiyńskiego (śliczny gotyk).

Krzywicze, m-ko w pow. wilejskim, gub. wileńskiej, odległe od st. kolejowej tejże nazwy w. około 9-ciu, posiada ładny kościół murowany (po-Trynitarski z figurą cudowną Chrystusa), cerkiew, szpital (ziemski), urząd gminny i szkołę. W promieniu kilku wiorst od Krzywicz znajdują się folwarki: Kościewicze, Klarjanów, Paszkowszczyzna, Kniahmin, (dwór i m. m-ko z cerkwią, urz. gminnym, szkółką i monopolem), Berkowszczyzna i Malinówka. Krzywicze były gniazdem, skąd wyszło trzech zasłużonych mężów dla nauki i literatury polskiej, Jan, Leonard i Ignacy Chodźkowie.

Kublicze, m-ko i dobra w pow. lepelskim, gub. witebskiej, o 40 w od Lepią, 50 od Połocka i Głębokiego, 20 od Uszacza, 45 od Dzisny i 60 od Dokszyc. 2 cerkwie (murowana i drewniana), zarząd gminny, poczta, apteka, szkoła elementarna. Ludność-około 900 osób płci obojej. O wiorstę od miasteczka leży dwór, dziedzictwo niegdyś Kublickich, Klonowskich, Sielawwów. Kościół parafjalny pod wezw. Zwiastowania N. M. P. istniał tu do roku 1867, fundowany przez Józ. Kłonowskiego. Piękną tę świątynię murowaną oddano na cerkiew. Okolica jest piasczysta, małourodzajna, obfituje w małe jeziora. Lasy wycięte, budowle i piękny ogród zniszczony. Obszar
dóbr wynosi przeszło 2 tysiące dziesięcin.

Kuczkuryszki, dwór z papiernią w pow. i gub. wileńskiej, o 6 wiorst od Wilna i l w. od st. kolejowej Nowa Wilejka i miasteczka t. n. Papiernia w pięknem położeniu nad rz. Wilenką. Własność rodziny lir. Pusłowskich. Papiernia znana jest już od lat kilkudziesięciu, lecz została postawiona Da stopie pierwszorzędnej dopiero od czasu, kiedy ją oddano w dwunastoletnią dzierżawę czterem kapitalistom z Wilna: 2 braciom Lipiecom, Papirnie i Szabadowi. Do Kuczkuryszek należy również Puszkarnia, w pięknem także położeniu, z duźemi stawami i dużym młynem. Puszkarnia po za Belmontem i Leoniszkami stanowi poniekąd przedłużenie przedmieścia wileńskiego.

Kukuciszki, m-ko w pow. święciańskim, gub. wileńskiej, p 98 w. od Wilna i 53 w. od Święcian nad potokiem Kukuwentą położone. Ludności około 400 osób. Parafjalny kościół drewniany, p. wezw. św. Jana Chrzciciela, wzniesiony w r. 1604 przez biskupa .Woynę, i kaplica na cmentarzu.

Kule, m-ko w pow. telszewskim, gub. kow., nad rz. Alantką położone, o 48 w. od Telsz. Parafjalny kościół drewniany pod wezw. św. Stanisława fundow. przez Władysława IV w 1644 r. Na cmentarzu drewniana kaplica.

Kurkle, m-ko przy szosie petersburskiej, w pow. i gub. kowień., od Wiłkomierza w. 28 połoźoźone. Do Onikszt, st. koi. wąskotorowej, wiorst 14. O 5 w. od Onikszt leży słynny z nadzwyczajnej wielkości kamień, zwany Puntuk, o którym śród ludu miejscowego przechowały się liczne podania. Kościół paratjalny św. Jerzego, fundowany przez Zawiszę.

Kurszany, m-ko i dobra w pow. szawelskim, gub. kowieńskiej, o 4 wiorsty stacja kolei ź. Libawo-Romeńskiej t. n. Dobra mierzą obszaru 172 włóki i są własnością p. J. Grużewskiego. Po jednej stronie rz. Wenty leży dość schludne m-ko, po drugiej piękny dwór z dużym starym ogrodem i pięknem a licznemi zabudowaniami. Miasteczko liczy ludności około 1300 dusz. Sąd pokoju, zarząd gminny i policyjny, sędzia śledczy, apteka, szkoła, gminna. Jedno z dawniejszych jest tu towarzystwo pożyczkowo-wkładowe. Parafjalny kościół drewniany pod wozw. św. Jana Chrzciciela. Kaplica murowana św. Krzyża.
Gospodarstwo rolno-przeinystowe w dobrach jest wysoko podniesione: słynne bydło czystej krwi, serowarnia i t. d.

Kurzeniec, m-ko i dobra w pow. wilejskim, gub. wileńskiej, nad rz. Pienią położone, o 8 w. od Wilejki, przy trakcie z Mińska do Dzisny wiodącym. Ludność m-ka przeszło 1500 osób. Względnie duże obroty handlowe. Do r. 1872 był tu kościół parafjalny, który następnie został przerobiony na cerkiew. Dobra stanowią własność rodziny Hurczynów.

Kuźnica, m-ko w pow. sokolskim, gub. grodzieńskiej, nad rz. Łosośną, o 22 w. od Grodna i 15 w. od Sokółki położone. Dawniej był tu klasztor Bazyljanów, który następnie został przerobiony na cerkiew. Kościół parafjalny murowany, wzniesiony na nowo z muru w r. 1860, przez ks. Pisankę. Ludność in-ka około 1300 osób. Przy miasteczku stacja kolei żel. Warsz.-Petersb. Zarząd policyjny i zarząd gminny. Jako królewszczyzna, Kuźnica w ostatnich chwilach Rzeczypospolitej była w posiadaniu Ant. Tyzenhauza. Godnem jest zanotowania, iż w okoJicy Kuźnicy często poławiają się pstrągi.

 
Top
[Home] [Maps] [Ziemia lidzka] [Наша Cлова] [Лідскі летапісец]
Web-master: Leon
© Pawet 1999-2009
PaWetCMS® by NOX