Герб горада Ліды, наданы 17 верасня 1590 г.
Makowlany, dwór gub. grodzieńskiej, powiat sokolski, poczta i telegraf-Sidra, stacja kolei Petersb.-Warsz. Sokółka lub Kuźnica (odległość 13 lub 14 wiorst). Dom w stylu empire, przebudowany w pierwszej połowie przeszłego spięcia przez dziadka obecnych właścicieli Ottona Baehra, marszałka szlachty powiatu sokolskiego. Makowlany posiadają duży ogród owocowy.
Mala ty, m-ko i dobra w pow. i gub. wileńskiej, o. 67 w. od Wilna, na granicy pow. wiłkomierskiego, nad jeziorem Malackiem położone i rz. Sesarką. Mieszkańców m-ko ma około 2,500 osób. Parafjalny kościół pod wezw. śśw. Piotra i Pawła, drewniany. Dobra stanowią własność Hutten - Czapskich; od dłuższego już czasu pozostają w zaniedbaniu.
Malatycze, m-ko i dobra w pow. Gzerykowskim, gub. mohylowskiej, o 35 w. od Czerykowa, 20 w. od Mścisławia i 18 od Krzyczewa, nad rz. Natoną. Niegdyś była to własność metropolity Siestrzericewicza, który zbudował tu kościół według planu katedry śś. Piotra i Pawła, w rozmiarze 32 razy zmniejszonym; kościół ten wkrótce potem został zamieniony na cerkiew. Dobra stanowią własność rodziny Boguszewskich.
Malecz, m-ko i dobra w pow. pruźańskim, gub. grodzieńskiej, o 22 w. od Berezy Kartuskiej, 18 w. od Pruźany i 180 w. od Grodna. Ludność około 1,300 osób płci obojej. Kilka drobnych zakładów przemysłowych. Cerkiew parafjalna. Dobra należą do rodziny Zawadzkich obszaru 800 dz., gorzelnia, kopalnia wapna.
Malinowszczyzna, dobra Swiętorzeckich, w pow wilejskim, g wileńskiej, przy b. drodze pocztowej z Wilna do Mińska, o 3 w. od st. koi. Lib.-Rom. Prudy i 34 w. od Wilejki. Wzorowe gospodarstwo rolno - hodowlane; gorzelnia, browar, krochmalnia, tartak przy użyciu motorów parowych. Malinowszczyzna była zawsze atynencją do dominium w Lebiedziewie. Przy dworze kaplica.
Małta rz., gub. Witebska, pow. rzeźycki. Rzeka bierze początek około jeziora Raźna, wpada do Łubańskiego jeziora. W czasie wiosny rzeką spławia się materjat leśny.
Mańkowicze, miasteczko i dobra położone w pow. wilejskim na granicy z dziśnieńskim, w gub. wił. Należały niegdyś do ks. Chlewińskiej, następnie przeszły w ręce ks. Druckiego-Lubeckiego, który wzniósł tu cerkiew murowaną, w miejscu kaplicy katolickiej, która po r. 63 została zamknięta. Dziś kaplica została ponownie otwarta. Mańkowicze leżą o w. 9 od st. Postawy kolei wązkotorowej, posiadają zarząd gminny, pocztę i szkółkę elementarną.
Marcinkance, wieś nad rz. Judupis w powiecie trockim, gub. wileńskiej, o 86 w. od Trok. St. dr. ź. Petersburg-Warszawa, pomiędzy Porzeczem i Oranami, o 93 w. od Wilna. Kościół drewniany flijalny pod wezw. Śś. Szymoua i Judy do parafji w Mereczu.
Marjenhauzen, m. nad jeż. g. wit., p. lucyński. Na wyspie jeziora są ruiny sławnego zamku krzyżackiego, w 1293 r. zbudowanego pręż Johanna Vechte, w 1509 r. zamek był odnowiony przez arc. Linde. Kościół pod wezwaniem Mateusza Ap., w 1748 r. zbudowany przez Jana Hylzena, szambelana J.K.M. Ogromne te dobra należą obecnie do hr. Z. Zabiełły.
Marjina Horka (Marji Góra), obszerne dobra ziemskie ze, st. t.u. przy kolei żel. Libawo-Romeńskiej, w pow. i gub. mińskiej. Niższa szkoła rolnicza rządowa z ferma wzorową: szkolą powstała ze składek obywateli i włościan, w celu kształcenia niższych i średnich oficjalistów gospodarczych oraz rzemieślników. Dobra niegdyś stanowiły własność Burzyńskich, Ratyńskich, wreszcie Krupskich. Po r. 1853 zostały skonfiskowane i oddane ministrowi Makowowi, który tu został pochowany w r. 1883. Cerkiew parafialna i stacja pocztowa.
Masiady, m-ko w pow.telszewskim, gub. kowieńskiej, nad rz. Bartawą, o 48 w. od Telsz. Parafiainy kościół murowany pod wezw. ś. Michała Archanioła, na cmentarzu kaplica, m-ko liczy około 400 mieszkańców.
Mejszagoła, miasteczko w powiecie wileńskim, przy trakcie wiłkomierskim, o 4 mile od Wilna, z którem się łączy drogą bitą, szosową, nad rzeczką Mussą, w otwartem i pagórkowatem położeniu. Poczta, urzędy mieszczański, gminny i policyjny. Kościół paraf, murowany. Mieszkańców przeszło tysiąc osób płci obojga. Według podania Długosza, mieszkający w Mejszagole (Mischoli), po ustąpieniu tronu synowi Jagiełłę, W. X. L. Olgierd pogrzebiony tu został, około 1380 roku, obrządkiem pogańskim. W cienistym gaju dębowym, w pobliżu książęcego zamku i kamiennego posągu Kukowajtysa, zwłoki bohatera Litwy, razem z jego koniem i zbroją, spalono na stosie. Kościół pierwotny zbudowano tu z rozkazu Jagiełły, w 1387 roku. Król Aleksander Jagiellończyk i królowa Bona pomnożyli znacznie fundusze probostwa i potwierdzili prywalne zapisy, zaś Zygmunt III Waza po kilku pożarach kościół na nowo odbudował i hojnie opatrzył. W końcu 18 wieku starostwo mejszagolskie zamieniono na dobra dziedziczne, które po książętach Massalskish przeszły do rodziny Houwaltów. Wystawione niegdyś na najazdy krzyżackie, aż do objęcia rządów przez Witolda. Okolice miasteczka, zwłaszcza zaś góra sypana, w ogrodzie właściciela Mejszagoły, na której stał zamek książęcy, zawierający prawdopodobnie w swych kurhanach niemało ukrytych zabytków dawnej przeszłości.
Merecz, m-ko, położone nad Niemnem w pow. trockim, gub. wileńskiej, wyłącznie prawie żydowskie, bez szerszego ruchu handlowego, bez żadnego przemysłu (jedyny młyn turbinowy, który miół na eksport, spłonął w roku 1908 i odbudowany prawdopodobnie nie będzie), wyludnia się. W Mereczu jest stary kościół murowany parafjalny, cerkiew prawosławna, przerobiona przed 20 laty na środku rynku z byłego ratusza, dom przy rynku, w którym zmarł Władysław IV, odrestaurowany-robi wrażenie nowoczesnej kamienicy; przed kilku laty nabył tę kamienicę zarząd włościański za 5000 r. Merecz połączony obecnie szosami z miasteczkiem Orany o 25 wiorst, Olitą o 30 w., Rotnicą o 24 w., Lejpunami, gub. suwalskiej, o 20 wiorst.
Okolice Merecza, marło zaludnione z powodu lichych piasczystych gruntów, opustoszały skutkiem emigracji do Ameryki jeszcze bardziej. Kultura rolna na b. nizkim stopniu. W bieżącym roku trzy wsie włości Mereckiej rozkolonizowały się, ca zapowiada pewien postęp w gospodarstwie włościańskiem.
Mereczanka rz., w gub. wileńskiej, prawy dopływ Niemna; bierze początek z leśnego jeziora pod Lej piniami w pobliżu Taboryszek (pow. oszm.) i, ubiegłszy 110 wiorst, wpada pod Mereczem do Niemna. Szerokość do 6 sążni, spławna na przestrzeni 60 wiorst.
Mereczowszczyzna, folwark, należący do dóbr Kossów, w pow. słonimskim, gub. grodzieńskiej. Tu d. 12 lutego 1746 był ochrzczony Tad. Kościuszko. Ojciec Tadeusza, miecznik brzeski, trzymał ten folwark w dzierżawie od Pusłowskich. Wand. Pusłowski przez czas długi otaczał wielkiem poszanowaniem dom ten, zw. domem Kościuszki w Mereczowszczyznie, zaś następca Leon Pusłowski sprzedał Kussów wraz z Mereczowszczyzna w obce ręce.
Miadzioł N., m-ko nad jezior. Miastro, w pobliżu St. Miadzioła, około 700 mieszkańców, cerkwie 2 (murów, 'i drewniana), kościół drewniany frijalny św. Andrzeja, kaplica cmentarna i szkoła elementarna. Dawne dziedzictwo ks. Świrskich; Zarząd gminny. W ostatniej chwili Rzplitej trzymał starostwo grodowe Miadzlolskie marszałek oszmiański, Marcin Oskierka.
Miadzioł St., m-ko i dobra w pow. wilejskim, gub. wileńskiej, w pięknem położeniu, pomiędzy jeziorami Miastro i Narocz, o 49, w. od Wilejki i 298 w. od Wilna. Ludność m-ka około 400 osób. Kościół parafjalny drewniany pod. wezw. św. Stefana, wzniesiony w 1858. Cerkiew, meczet mahometański. Stacja pocztowa o 61 w. od Głębokiego i 25 w. od Postaw. Niegdyś był tu klasztor Karmelitów bosych, fundowany przez Koszczyca. Dobra obecnie należą do rodziny Koziełłów.
Miadzioł, jezioro na granicy pow. święciańskiego i wilejskiógo, w gub. wileńskiej, o 4 w. od m-ka Miadzioł odległe, pod wsią Sosnową i folw. Pereczety. Powierzchnia jeziora wynosi 12 w. kw. przy głębokości do 5 sążni. Na jeziorze jest wyspa ze siada ni zamku niegdyś Radziwiłłowskiego.
Miadzioł, jezioro w pow. borysowskim, gub. mińskiej, długie 2,5 w., szer. l w., bardzo rybne. Jezioro to zostało utworzone z rozlewu rz. Berezyny. Na południe jeziora przechodzi przez Berezynę historyczny szlak Batorego i tu leży osada Batoryno, kędy stał obozom Batory r. 1579, w czasie wyprawy na Połock.
Miassota o 4 w. od st. Usza, wieś i majątek rodziny Tyszyńskich, miejsce stałego pobytu Aleksandra Tyszyńskiego filozofa i krytyka, ostatniego prof. literatury polskiej w b. Szkole Głównej w Warszawie. Posiadała piękny księgozbiór, około 2000 tomów liczący, który spłonął wraz ze starym dworem w dniu 24 czerwca 1908 r.
Michaliszki, m-ko nad rz. Wilją w pow. wileńskim na połockim trakcie o 9 mil od Wilna, 14 wiorst ód m-ka Wornian, 12 od osady kościelnej Grierwiat i 18 w. od m-ka świra. Ludności-.około 800 dusz, w połowie-katolicy, i białorusini-reszta żydzi; samo miasteczko brudne, niebrukowane, okolice suche, lesiste. Kościół murowany o dwóch wieźach, płaskorzeźby gipsowe wewnątrz, zbudowany przez hr. Pawła Cyprjana Brzostowsklego w r. 1622; poczta i telegraf na miejscu, szkółka ludowa, apteka i doktór. Najbliższa stacja kol. Gudobaj Libawó-Róm. dr. żel. odległość 32 wiorsty.
Mićhałowszćzyzna, wieś i dobra w pow. oszmiańskim, gub. wileńskiej, nad rz. Klewicą, o 12 mil od Wilna, 4.5 od Oszmiany i 8 w. od Holśzan, w pięknej Okolicy położona. Cerkiew murowana pounicka we wsi, pod wezw. Zmartwychwstania. Pańskiego, fund. w r. 1801 przez Adama Mańkowskiego. Gospodarstwo wzorowe, grunta urodzajne. Dobra stanowią własność rodziny Wittuńskich.
Mickuny, m-ko i dwór nad rz. Wilejką, w pow. i gub. wileńskiej, o 12 w. od Wilna i 5 wiorst od Nowej-Wilejki. Własność rodziny Piller v. Pilchau. Kaplica do parafji Ławaryskiej; browar i młyn. Niegdyś była to majętność rodziny prof. Becu, ojczyma Juljusza Słowackiego, który tu spędzał corocznie wakacje. Zarząd gminny i szkółka parafjalna.
Miedniki, m-ko i dobra w pow. i gub. wileńskiej, o 28 w. od, Wilna. Mieszkańców około 300. Własność p. Komarowej. Przed laty była tu kaplica parafji szumskiej. W r. 1908 właścicielka zaczęła parcelować i sprzedawać częściowo swe dobra, skutkiem czego prasa polska w Wilnie uderzyła na alarm, aby coś podjąć dla ocalenia ruin byłego zamku królewskiego, w Miednikach (w ogrodzie dworskim) od ostatecznego zniszczenia i zaguby. A zamek ten jest dotąd czczony przez ludność w imię podania, że tu zmarł królewicz Kazimierz Jagiellonczyk, który został beatyfikowany i uznany za patrona Litwy. Przed laty był tu kościół parafialny.
Mieźdźyce, dwór, własność p. Marji Zdrojewskiej, gub. Witebska, pow. lepelski, dziesięcin 1383. Położony nad rzeką Ułłą (dopływ Dźwiny) o 12 wiorst od miast. Czasznik i 17 wiorst od powiatowego miasta Lepel, b. majątek ks. Jezuitów, przeszedł potem no własność b. Komisji Edukacyjnej, od której został nabyty przez Kazimierza Kołłb, stolnika W. K. L. W majątku jest starożytna kaplica fundacji ks. Jezuitów.
Młkołajewszczyzna, mała mieścina po-radziwiłłowska w pow. i gub. mińskiej, położona u zbiegu rzeki, Turczanki z Niemnem. Cerkiew parafialna przerobiona z kościoła, około 130 mieszkańców płci obójej.
Milcz, dwór, w gubernji mińskiej, jest ważny z tego powodu, iż ma. przeszłość historyczną. Gdy król Stefan Batory szedł z wojskami pod Smoleńsk, przechodził przez te właśnie miejscowości; wojska, idąc, stratowały pewnemu szlachcicowi pola. Szlachcic ów, zrozpaczony stratą, widząc jadącego króla, rzekł: "Stań, królu" i wypowiedział mu następnie swoje żale. Król, wysłuchawszy skarg owego szlachcica, rzekł mu tylko trzy słowa, ukazując ręką w trzech kierunkach: "bierz, czyść i milcz"; stąd właśnie wzięły nazwę miejscowości i majątki mają nazwy: Stańkról, Bierzki, Czyść i Milcz, miasteczko z tejże nazwy majątkiem.
Milejczyce, m-ko nad rz. Krupą, (dopływ Nurczyka) w pow. brzeskim, gub. grodzieńskiej, o 50 w. od Brześcia. Ludność m-ka wynosi około 1800 mieszkańców płci obojej. Cerkiew paratjalna, przerobiona ze skasowanego kościoła. Liche grunta naokół i miejscowość niezdrowa, błotnista. Oprócz cerkwi głównej są dwie mniejsze i kaplica prawosławna na cmentarzu.
Mińsk, miasto gubernjalne. Obfitość rzek i jezior w gubernji mińskiej, szczególniej w mozyrskim, pińskim i rzeczyckim powiatach, daje możność ludności uprawiać przemysł rybacki na szeroką skalę. Rybołówstwo w niektórych miejscowościach gubernji stanowi główne zajęcie mieszkańców. Z pośród miejscowości takich przedewszystkiem zasługuje na uwagę jezioro Kniaź albo Żyd w pow. mozyrskim, wsie Pechowicze i Lachowicze oraz wszystkie zaludnione punkty wzdłuż Prypeci.
Mińsk, zwany także Mińskiem Litewskim, położony jest po obu brzegach Świsioczy, przy ujściu do niej rzeczek: Krupki i Stepni, a dawniej Niemihi, której koryto już wyschło, w odległości 182 w. od Wilna, dawniej przy krzyźowych gościńcach pocztowych: wileńsko-bobrujskim i borysowsko-nowogródzkim, obecnie przy linjach kolejowych: Moskiewsko-brzeskiej i Libawó-Romeńskiej.
Założenie Mińska ginie w pomroce wieków i o początku jego nic nie bierny. Po raz pierwszy kroniki wspominają o tem mieście pod r. 1067 z okazji walnej bitwy, stoczonej tu między książętami Izisławem i Wszesławem, synami Włodzimierza. W ciągu wieków XI i XII Mińsk przechodził wciąż z rąk do rąk walczących z sobą Rurykowiczów, w XIII zaś wieku cała ziemia krzywiczan zostaje wcielona do państwa litewskiego. W XIV wieku za Witenesa i Gedymina władza w. ks. litewskich coraz silniej się utrwalała na przestrzeni dzielnic, podległych niegdyś berłu potomków Włodzimierza i Rogniedy. Mińsk wówczas i później odegrywał rolę podrzędną. Dopiero w r. 1441 Kazimierz Jagiellończyk po objęciu rządów, jako w. książę, przywilejem, wydanym w Brześciu Litewskim, zaliczył Mińsk do celniejszych grodów litewskich. Odtąd Mińsk wzrasta stale w dobrobyt i znaczenie, pomimo licznych klęsk, jakie go nieraz nawiedzały. Po przyłączeniu do Rosji Mińsk stał się miastem gubernjalnem. W r. 1907 Mińsk liczył 105,203 mieszkańców: w tem katolików 14.958, prawosławnych 33.238, żydów 54.554, protestantów 836, mahometan 1420 i staroobrzędowców 97.
Kościół katedralno-parafjalny pod wezwaniem Narodzenia N. M. P. wzniesiony został przez jezuitów w r. 1710, a po pożarze w r. 1710, a po pożarze w r. 1796 odbudowany przez biskupa Dederkę. Kościół parafjalny pod wezwaniem św. Trójcy na Złotej Górce Wyznawcy kościoła prawosławnego posiadają 4 cerkwie, około 10 kaplic, dwa klasztory: żeński i męski, senynarjum duchowne i dwie duchowne szkoły męską i żeńską. Luteranie posiadają swoją świątynię przy ulicy Za charzewskiej, wzniesioną z muru w połowie ubiegłego stulecia. Mahometanie posiadają drewniany meczet przy ulicy Tatarskiej Izraelici posiadają synagogę przy ul. Zamkowej i kilkadziesiąt domów modlitwy.
Niezależnie od powyższych w końcu r. 1908 już doprowadzano pod dach wspaniały gotycki kościół murowany, wznoszony kosztem p. Edwarda Woyniłłowicza, prezesa Miń. Tow. Rolniczego i członka Rady Państwa z wyboru od gub. mińskiej.
Miory, m-ko w pow. dziśnieńskim, gub. wił., położone nad jeziorem t. n., o 39 w. od Dzisny i 270 w. od Wilna. Niegdyś dziedzictwo Ryłłów. Kościół parafialny pod wezw. Wniebowzięcia N. M. P. z gruntu przebudowany z muru w 1906 r.
Mir, starożytne m-ko i dobra nad rz. Miranką, prawym dopł. Uszy, w pow. nowogródzkim, g. mińskiej położone. O 45 w. od Nowogródka, 16 w. od st. Horodziej kol. ź. Moskiewsko - Brzeskiej i 105 w. od Mińska na równinie w glebie b. urodzajnej, Ludności m-ko ma około 800 osób. Zarząd gminny i policyjny, szkółka wiejska i szpital, stacja pocztowa, apteka. Niegdyś dziedzictwo Illiniczów (hrabstwo Mińskie), zamek wzniesiony głównie w tym celu aby otrzymać nadanie tytułu; następnie Radziwiłłów. W roku 1892 w czasie przymusowej wyprzedaży dóbr po - radziwiłłowskich Mir został nabyty przez ks. Światopołka-Mirskiego, atamana kozaków. Ruiny zamku właściciel o tyle kosztownie, o ile niesmacznie odnowił. A szkoda, jest to bowiem wspaniała gotycka budowla, o 5-ciu wieżach.
Mohylna, staroż. m-ko nad Niemnem, w pow. ihumeńskim, gub. mińskiej, przy gościńcu, wiodącym z Nieświeża do Uzdy, o 105 w. od Ihumenia. Ludność wynosi około 1,000 osób płci obojej. Zarząd gminy, szpital, szkółka elementarna, cerkiew paraijalna, przewóz na Niemnie. Dziedzictwo niegdyś. Pąców, potem Radziwiłłów, wreszcie ks. Wittgensteina. Miejscowość bezleśna, nieurodzajna i głucha. Na wiosnę ruch spławny na brzegu Niemna.
Mohylew (nad Dnieprem), miasto gubernjalne. Ludność gub. mohyl. w r. 1906 wynosiła na ogół 2.099,417 osób, w tem 1.033,151 mężczyzn i 1.036,296 kobiet. Według wyznań ilość ta dzieli się: katolików 66,684 osoby, prawosławnych 1.721.900, staroobrzędowców i sekciarzy 30,167, protestantów 4643, żydów 145789 i mahometan 239; Mohylów znajduje się w prześlicznem położeniu na obu brzegach Dniepru, przy ujściu rzeki Dubrowianki, przepływającej miasto w kierunku z płn. - zachodu ku poł.-wschodowi. Od niezbyt dawna Mohylów został połączony koleją z Petersburgiem z jednej strony i Żłobinem, st. kolei Libawo-Romeńskiej, z drugiej. W bliskiej przyszłości linja ta ma być przedłużona do Kijowa. Główna część miasta leży na prawym brzegu Dniepru, na wyniosłej górze. Góra, na której jest zbudowany środek miasta, a na której dawniej wznosił się zamek, nosi nazwę Kościarni, niby kostnicy. I rzeczywiście przy kopaniu ziemi pod fundamenty znajdują się tu ogromne masy kości ludzkich, świadczące, że było tu zapewne jakieś cmentarzysko pogańskie, skąd też bez wątpienia pochodzi i sama nazwa miasta (mohyła, polskie mogiła). Miasto dzieli się na 3 części; Stare Miasto, Bychowskie i Łupołowo (przedmieście Moskiewskie). Kościołów katolickich jest 3, z nich dwa murowane parafjalne (dawniej archikatedralny, niegdyś karmelicki i tamy, fundacji Zygmunta III), oraz jeden drewniany.
W r. 1906 Mohylów liczył 51,959 mieszkańców, w tem prawos., 3,305 katolików 20,682 i 27,407 żydów. Pod względem przemysłowym miasto żadnego znaczenia niema, handlowe obroty również są nieznaczne.
Mokra Dąbrowa, wieś i dobra, w pow. pińskim, gub. Mińskiej potoźone, przy gościńcu pocztowym nieświesko - pińskim, st. poczt.. Łohiszyn. Obszar dóbr tych, czystb poleskich, wynosi 2,335 dziesięcin; dawniej była to królewszczyzna w województwie brzeskiem. Dziś dobra stanowią własność p. Piotra Stacze wieża.
Mokrany, majątek ziemski dziedziczny w gub. mińskiej powiat słucki, włość kijewicka, oddalony od kolei od stacji Lachowicze 42 wiorsty, poczta Lubieniec, telegraf-Kopyl. Własność rodu Woyniłłowiczów linji Mokrańskiej, obecny właściciel Ksawery Woyniłłowicz, syn Józefa, ostatniego obieralnego marszałka powiatu słuckiego. Dominium Mokrany składa się z dziewięciu folwarków, gospodarstwo rolno - przemysłowe, składające się z gorzelni i rektyfikacji. Własny tartak parowy, który czerpie materjał z własnych lasów z prawidłowem gospodarstwem leśriem, dwa młyny parowe, mleczarnia parowa, wyrabiająca rocznic około dziesięciu tysięcy funtów masła śmietankowego. W samych Mokranach obora zarodowa i sprzedaż cieląt rasy Oldenburskiej.
Mołczadź, m-ko i dobra w pow. słonimskim, gub. grodzieńskiej, przy ujściu rz. Sworotwy do Mołczadki. Stacja kolei Kolesiach, o wiorst 4; ludności, około 1500 osób. Niegdyś kościół, dziś cerkiew parafjalna. Malownicze położenie, grunta piasczysto-źwirowate. Dobra stanowią własność rodziny Mierzejewskich. Stacja "Mołczadź" ma być wkrótce przezwaną "Mickiewicze" na pamiątkę naszego wieszcza.
Mołczadź rz., lewy dopływ Niemna, bierze początek w pow. nowogródzkim w pobliżu wsi Siciewiny, niedaleko; gościńca z Nowogródka do Poczepowa, przepływa przez pow. słonimski i lidzki l wpada do Niemna około wsi Miesiłówki. Długość biegu wynosi około 60 wiorst, z brzegami malowniczemi i dobrem łąkami. Spławna tylko na wiosnę.
Mołodeczno, w pow, wilejskjm, gub. wił. nad rz. Uszą, miasteczko większe i dwór z pałacem, w odległości 3-4 wiorst od st. węzłowej tejże nazwy tu krzyżujących się kolei Lib.-Rom. i Mikołajewskiej (Siedlce-Bołogoje). Dwór z obszernemi lasami własność Jana hr., Tyszkiewicza, z linji t. zw. "waczańskiej", niegdyś należał do Ogińskich. Jest kościół parafialny, niegdyś był tu klasztor Trynitarzy. W pobliźu Mołodeczna są źródła Małej Berezyny. W Mołodecznie dzieje zapisały smutne chwile pobytu Napoleona w r. 1812 w czasie odwrotu; w owym czasie była tu szkoła publiczna, zostająca na koszcie i pod kierunkiem uniwersytetu wileńskiego. Przy Mołodecznie ma posiadłość rodzina Siergijewskich, której głowa był kuratorem okręgu naukowego w Wilnie przez długie i nader ciężkie lata.
Mołodeczno słynęło niegdyś z seminarjum nauczycielskiego, które wydało dużo zdolnych a nawet sławnych ludzi. Oprócz cerkwi, poczty, urz. gminnego i apteki, Mołodeczno ma centralną rektyfikację, do której z wszystkich gorzelni powiatu wilejskiego jest dostarczany spirytus.
Mossarz, dobra ziemskie i wieś kościelna w pow. dziśnieńskim, gub. wił. położone. Kościół pod wezwaniem św. Justyna wraz ze zwłokami tego świętego, które tu zostały przewiezione z Miadzioła, po kasacie klasztoru tamecznego około 30 ubiegłego stulecia.
Mosty, m-ko na lewym brzegu Niemna, poniżej ujścia Szczary w pow. i gub. grodzieńskiej, o 64 wiorst od Grodna, 35 wiorst od Skidla przy byłym trakcie handlowym z Grodna do Słonima. Około 1,500 mieszkańców; przystań na Niemnie i przewóz, oraz składy do zsypywania zboża. Parafjalny kościół drewniany pod wezw. św. Jana Chrzciciela, wzniesiony pierwotnie przez królowę Bonę w r. 1539. Zarząd gminny. Niegdyś dobra tutejsze stanowiły krolewszczyznę.
Motol; m-ko nad rzeką Jasiołda w pow. kobryńskim, gub. grodzieńskiej, na granicy z pow. pińskim, o 84 w. od Kobrynia, 20 w. od Janowa, przy b. trakcie handlowym z Pińska do Prużany. Ludność m-ka wynosi około 2,500 mieszk. płci obojej. Cerkiew parafialna i kaplica cmentarna. Niegdyś starostwo; pozostające w ręku Ogińskich. Dobra przez czas jakiś pozostawały we władaniu ławry Pieczerskiej w Kijowie.
Mozyrz, m. pow. w gub. mińskiej. Mozyrz albo Mozyr położony jest na prawym brzegu Prypeci przy drodze pocztowej z Bobrujska do Owrucza, o kilka wiorst od kolei Briansk-Brześć, w odległości 328 wiorst od Mińska. Leży pod stromą górą, w wyjątkowo malowniczej miejscowości. Jedna z ulic idzie po nad rżęką, druga zajmuje wąwóz pomiędzy górami, na szczycie jednej z nich wznosi się kościół farny, a cokolwiek niżej mury dawnego kościoła klasztoru Bernardynów. Stacja koi. ż. Poleskiej znajduje się o w. 6 od miasta. Natomiast komunikacja z przystanią na Prypeci często jest przerywana.
Jest tu rządowe progimnazjum męskie, prywatne gimnazjum żeńskie i 4-klasowa pensja. Mozyrz w dziejach grał pewną rolę, posiadał zamek obronny i nieraz był widownią krwawych walk, staczanych o jego posiadanie. Obecnie jest tu mała mieścina powiatowa, licząca w r. 1907-9,976 mieszkańców.
Moźejki, osada przykolejowa w pow. szawelskim, gub. kowieńskiej. Stacja kolei Libawo - Romeńskiej; od niej idzie bocznica na Mitawę do Kygi. Stacja pocztowa.
Mścisław, m. pow. w gub. mohyl. Niegdyś stolica udzielnego księstwa, a od r. 1566 do r. 1772 główne miasto województwa mścisławskiego, położony jest na prawym brzegu rzeki Wiechry, wpadającej do pobliskiego Soźa. W ciągu roku odbywają się tu cztery jarmarki: w ostatni poniedziałek przed Bożena Narodzeniem w drugą niedzielę postu, w dniu Św. Trójcy i na Wniebowzięcie N. M. P. Kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia N. M. P., dawniej karmelicki, u stóp góry Zamkowej, wzniesiony został w r. 1654 przez Karola Madalińskiego, Wojskiego mścisławskiego. Dwa gimnazja: męskie i żeńskie, Tow. Pożyczk.-Oszczędnościowe.
Mściż , dobra i wieś z zarządem gminnym, gubernja mińska, powiat borysowski, nad rzeką, Mroj. Niegdyś własność Sakowiczów, z kolei Chreptowiczów, Ślizieniów, Bułhaków i wreszcie Wołłowiczów do dziś. W pałacu nieco pamiątek i zbiorów po Józefie Slizieniu. Był niegdyś kościół parafjalny, dziś kaplica parafji Dziedziłowicze.
Mucha, czyli Musza, rzeka, początek swój bierze w powiecie zawelskim, przepływa wzdłuż cały powiat poniewieski, (w gubernji kowieńskiej) i następnie łącząc się pod miastem Bauskiem (g. kurlandzkiej) z rzeką Memlem, i tworząc niejako literę-duźe A, płyną pod wspólną nazwą ogromnej rzeki "Aa", która wpada do zatoki Ryskiej. Rzeka Musza przepływa przez najżyzniejsze okolice, ma w niektórych miejscach brzegi górzyste i strome, z pokładem kamienia wapiennego, używanego przez nadbrzeżnych mieszkańców do gospodarskich zabudowań. Nad brzegiem Muszy, w pobliżu wsi Migańce (powiat poniewieski) wznosi się wysoka góra sypana (Pilkalnis), na której, w odległych czasach, stal litewski zameczek obronny. Z góry tej roztacza się prześliczny widok na rzekę, dworki szlacheckie i wsie zamożne. Przy m. Poswolu wpada do Muszy z prawej strony rzeka Ławena. Na rzece Muszy mnóstwo młynów wodnych, przynoszących znaczne dochody, a należących do wielu przepysznie zagospodarowanych gospodarstw tamtejszych. Zaprawdę jest to niemal Egipt użyźniony przez Nil, a niemniej wybrzeża Muszy są nadzwyczaj malownicze.
Muchawiec rzeka, w gub. grodzieńskiej, wypływa z błota za dworem dom. Prużany; przepływa powiaty prużański, kobryński i brzeski, krajem niskim, jakby zapadłym. Poniżej Brześcia Litewskiego wpada od prawego brzegu do Buga. Długość biegu wynosi około 90 wiorst; za pomocą kanału Muchaweckiego (inaczej kanału Rzplitej lub Królewskiego) służy do połączenia Wisły z Dnieprem, czyli Bałtyku z m. Czarnem.
Mysz Nowa, m-ko i dobra w pow. nowogródzkim, gub. mińskiei, o 54: w. od Nowogródka. Zarząd gminny i policyjny. Ludności około 1,200 osób płci obojej; cerkiew, szkółka, szpital. Parafjalny kościół murowany pod wezw. Przemienienia Pańskiego, wzniesiony w r. 1825 przez ks. Sapiehę. Niegdyś dziedzictwo hr. Chodkicwiczów, potem Sieniawskich, Judyckich, Massalskich i Niesiołowskich, a mianowicie wojewody nowogródzkiego, Józefa Niesiołowskiego.