Герб горада Ліды, наданы 17 верасня 1590 г.
Radkowszczyzna, dobra i wieś w powiecie ihumeńskim, gub.mińskiej, parafji katolickiej ihumeńskiej. Niegdyś Ogińskich, z kolei Moniuszków. W latach dwudziestych i trzydziestych zeszłego stulecia dziedzic Dominik Moniuszko, dr. obojga praw, znakomity filantrop, zwolniwszy i uwłaszczywszy lud wiejski, założył głośną szkolę ludową, w której sam uczył poważnie, kształcąc włościan na nauczycieli. Szkoła ta została zwinięta około r. 1838, a Moniuszko zmarł w Mińsku na cholerę roku 1848 i tam pochowany na mogiłach cholerycznych, objętych dziś przedmieściem Komarówka zwanem, gdzie ma kamień, położony przez wiernych włościan z Radków szczyzny.
Radoszkowicze, nadetatowe miasto, niegdyś gród w województwie mińskiem, rządzący się prawami magdeburskiemi. Obecnie leży w powiecie wilejskim, gub. wileńskiej, o 5 mil od Mińska, przy starym trakcie, wiodącym do Wilna, przy połączeniu dwóch niewielkich rzeczułek Hujki i Wiazynki.
Odległość od kolei żel. Lib.-Romeńs. wiorst 7. Radoszkowicze łączy ze stacją tegoż imienia szosa, zbudowana przed paru laty.
Pierwsza wzmianka historyczna o Radoszkowiczach sięga fundacji kościoła w 1467 r. przez Piotra Sieńkę Giedygałdowicza, kasztelana wileń. i żonę jego Bogumiłę. Kościół ten spłonął w 1734 r., ale portrety fundatorów ocalały. Drugi, odbudowany na temźe miejscu, padł ofiarą piorunu w pierwszej połowie zeszłego wieku. Część dokumentów i starych metryk spłonęła, ale portrety Giedygołdowiczów znów ocalały i figurują, jako zabytek przeszłości, we wzniesionej poraź trzeci, za staraniem miejscowego proboszcza, ks. Drawdzika, wspaniałej murowanej świątyni, konsekr. w 1859 r.
Po rozbiorze kraju i zniesieniu starostwa, Radoszkowicze szybko upadać zaczęły. Utraciły olbrzymi szmat ziemi, odjęto miastu liczne wsie, a choć pozostało mu jeszcze z nadań królowej Bony, około 2,000 dziesięcin ziemi, zwanej dotąd "Królewszczyzną" lecz z tego obszaru wskutek złego samorządu, miasto ma zaledwie obecnie paręset rb. dochodu. Gdy się handel urwał, mieszczaństwo poczęło pleśnieć, wpadając w coraz większą ciemnotę, a z niej do złych nałogów i występku. Stąd pomimo posiadanych gruntów i młynu, uposażenia, jakiego inne mieściny nie mają wcale, doszło niemal do ubóstwa.
W niekulturalnych rękach dochody miejskie wciąż maleją i rozpływają się w nicość. Wobec tego, ludzie dobrej woli, ziemiaństwo okoliczne i inteligencja miejska, idąc za inicjatywą p. Ant. Kicińskiego, który wyszedłszy z łona mieszczan, zdołał wzbić się do wyżyn naukowych, zawiązało się przed paru laty, zalegalizowane przez władzę, "Stowarzyszenie obywateli okolic Radoszkowicz, mające na celu szerzenie kultury wśród warstw ludowych i podniesienia poziomu moralnego i umysłowego, wśród mieszczaństwa radoszkowickiego.
Prace Stowarzyszenia, acz wciąż krępowane przez władze, postępują i już zaczynają wydawać owoce. W myśl przeciwdziałania szerzonej kulturze, powstało w miasteczku kilka nowych szkół rosyjskich oraz 4-o klasowa szkoła miejska, gdzie się wykłada dla katolików religja po polsku. Miasto posiada brukowane ulice, latarnie, straż ochotniczą, urząd pocztowy i telegraficzny.
Na cmentarzu miejscowym, gdzie się znajduje wiele ładnych nagrobków, spoczywa ś. p. Aleksander Tyszyński, profesor b. Szkoły Głównej w Warszawie, znany krytyk i literat. Radoszkowicze liczą około 5,000 ludności, z których przeszło 3,000żydów.
Raduń, m-ko, pow. lidzki, rz. Raduń, Lida 28 w., st. koi. Pol. Bastuny w. 21. Po raz pierwszy wspomina o R. akt dzielczy Władysł. Jagiełły i Skirgiełły r. 1387 st-wo niegrodowe, własność skarbu w. ks. L w r. 1569 do liczby dóbr stołowych lit. zaliczone. Zaledwie r. 1838 ks. Maciejewski przenosi z Koleśnik po ks. ks. Karmelitach kościół drewniany, który wystawia o w. l od m-ka w folw. funduszowym Popiszkach, dawniej Pojodupiem zwanym.
W m-ku synagoga, zarząd mieszczański, zarząd włościański, szkoła ludowa (r. 1861), poczta (r. 1905). Miasteczko biedne. Ma ziemi dzies. 1,160 i około 700 mieszkańców zatrudnionych prawie wyłącznie na roli. Handlu prawie żadnego.
O pół mili od m-ka przy wsi Horodyszczu-dawniejsze okopy, podobno jedyna pamiątka z czasów chorąstwa Raduńskiego, przyłączonego do. pow. lidzkiego r. 1568. Z parafji tutejszej pochodzi ród Adama Mickiewicza, protoplasta którego Krupos otrzymał od Witolda bojarstwo i ziemię w tej miejscowości po r. 1410.
Radziwilimonty, dobra w powiecie słuckim, gub. mińskiej, położone nad rz. Cepra (dopływ Łani), z dawną rezydencją Radziwiłłowską. Pałac z pamiątkami, kaplica katolicka. Atynencja ordynacji Nieświeskiej ks. Radziwiłłów. O dobrach tych pisze Ewa Felińska. Tu, jak się zdaje, urodził się artysta muzyk i rysownik, Artur Bartels.
Radziwiliszki, m-ko, połóż, przy ujściu rz. Oposzny do Niemenka, w pow. poniewieskim, gub. kowień., o 78 w. od Poniewieża. Filjalny kościół pod wezw. N. M. P. murowany, do parafji w Birżach, zbór ewangelicki. Ludność m-ka wynosi około 220 mieszkańców.
Rakiszki, miasto pow. jezioroskiego, gub. kow., 2,000 ludności, większość żydzi. Przestrzeń 4 kw. wiorsty. Rakiski kościół jest najładniejszy nietylko w gub. kowieńskiej, lecz na całą Litwę. Kosztuje miijon z górą rubli. Zbudował go hr. Tyzenhauz. W kościele wszędzie robota artystyczna. Ambona-wspaniała rzeźba, wartości do 50.000. Organy rzadkość, cudne okna kolorowe, na których są herby różne, a też i obrazy świętych. Parafjan 9000. Filji 2: Oknista i Łukszty. Jest litewskie towarzystwo oświaty "Saule", które posiada bibijotekę, czytelnię i księgarnię, oraz początkową szkółkę we wsi Nierszanach. Jest towarzystwo trzeźwości. Członków 2,000 z górą.
Lud mniej więcej oświecony. Wiejska ludność-w.zyscy litwini. W miasteczku szkoły początkujące 4. Kantor pocztowy. Pristaw 4 stanu, naczelnik ziemski, 2 stanu, śledczy 2 stanu, włość, 2 banki: żydowski i włościański. Kółko rolnicze. Skład maszyn kowieńskiego Rolniczego Towarzystwa. 3 wiorsty po szosie do stacji kolejowej Rakiszki. Wspaniały majątek i administracja dóbr hr. Przezdzieckiego. Ochrona dla sierot. O 8 wiorst od Rakiszek, po drodze do Oknisty, słynne swoją zdrową wodą jezioro Wiźuńskie (Wiżunka). W 10 wiorstach, na drodze do Ponedelina sypana od woj n krzyżowych góra Maszkienu, 100 sążni wysoka. Większość wsi przechodzi na kolonje.
Raków, m-ko i dobra nad rzeką Isłocz, lewym dopł. Berezyny M., w pow. i gub. mińskiej, przy trakcie handlowym z Mińska do Wołoźyna, o 18 w. od st. koi. żel. Libawo - Rom. Radoszkowicze i 15 mil od Mińska. Prastara osada i pełno tu szczątków życia przedhistorycznego. W. ostatnich chwilach Rzplitej dzierżyli Raków Sanguszkowie. Niegdyś klasztor Dominikanów, od r. 1834 kościół parafjalny drewniany. Cerkiew paraf, p. wezw. Przemienienia Pańskiego. Obecnie Raków jest własnością rodziny Zdziechowskich. Tu się urodził w r. 1860 znany i zasłużony filolog i publicysta, prof. Marjan Zdziechowski. Ludność m-ka wynosi obecne około 3,500 osób płci obójej.
Raśna, m-ko i dobra nad rz. Pulwą, w pow. brzeskim, gub. grodzieńskiej, o 42 w. od Brześcia i 4 w. od Wysokiego litewskiego. Ludność około 440 osób płci obojej. Parafjal. cerkiew, kościół ewang. - reformowany. Własność lir. Grabowskich.
Raśna, m-ko i dobra nad rzeką Wierzbówką w pow. czauskim guber. mohylowskiej. Cerkiew paraf, kościół filialny murowany; ludności około 1,000 głów. Zarządy policyjny i gminny, szkoła ludowa, młyn wodny. Własność obecnie p. Spytkowa, niegdyś w czasach Rzplitej -Pociejów.
Raudan, dobra na prawym brzegu Niemna, przy ujściu rz. Raudonki o 58 w. od Kowna i o 8 w. poniżej Wielony, w pow. i gub. kowieńskiej. Wspaniały pałac - zamek nad Niemnem, z prastarą basztą niegdyś zamku obronnego, nader niesmacznie odnowioną. Stary i piękny park schodzi aż ku brzegom Niemna. Własność niegdyś Kryszpinów, następnie Olendzkich, dziś zaś generałowej Kajsarowej.
Rawanicze, wielkie dobra z rezydencją wzniesioną przez Ludwika Słotwińskiego, byłego marszałka gubernji mińskiej, człowieka światłego i rzadkiej zacności i dobroci. Kościół filjalny parafji Berezyna.
Rażna jez., pow. rzeczycki, gub. Witebska. Po Lubanie największe jezioro w Inflantach, przestrzeni 47 wiorst kwadratowych. Odznacza się obfitością ryb, szczególniej sielawy.
Remigoła, miasteczko p. poniewieskiego, 1,500 ludności, z tego połowa żydów, prawosławnych nie więcej niż 10 osób. Miasteczko dawniej skarbowe, obecnie należy do mieszczan. Kościół stary fundowany przez Tyszkiewiczów, w r. 1902 został rozebrany, a na miejsce jego został wymurowany wspaniały gotycki. Jest szkółka gminna, zarząd gminny, poczta. Od najbliższej stacji kolejowej Poniewieża jest 24 wiorsty. Kiermasze są co środa, oprócz tego 29 września, 4 marca i 24 czer.są większe jarmarki. Ludność koło Remigoły jest czysto litewska, oprócz kilku dworów, należących do polaków.
Renów, dobra w pow. telszew., gub. kowieńskie] nad rz. Wardawą, dawniej zw. "Ławry", była własność Jana Huszczy skarbnika smoleńskiego. Po 3 rozbiorze przeszła w ręce barona Renne. dziś własność hr. Mielżyńskiego.
Repsze, dobra w pow. telsz., gub. kow., nad rzeką Wardawą położone. Niegdyś własność Seweryna Grossa, dowódcy oddziału powstańców w r. 63, dziś własność rodziny Pławskich.
Retów, m-ko położone nad rz. Jurą w pow. rosieńskim, gub. kowieńskiej, o 84 w. od Rosień i o 6 mil od Telsz. Ludności liczy około 1.500 osób płci obojej. Parafjalny kościół murowany pod wezw. św. Mikołaja nader okazały w stylu romańskim, szkoła rolnicza niższa z termą wzorową, szkółka ludowa, przytułki dla sierot i położnic, szpital, apteka. Pałac rezydencjonalny, stacja poczt.-telegraficzna, zarząd policyjny. Przed laty dobra świetnie były zagospodarowane przez ks. Ireneusza Ogińskiego, dziś stanowią własność spadkobiorców ks.Bohdana Ogińskiego. Za Rzplitej było to stare dziedzictwo Sapiehów.
Rezentów, wieś i dobra w pow. rzeźyckim, gub. witebskiej, w ślicznem położeniu na wzgórzu, u stóp którego przepływa rz. Malta. Przez dobra przechodzi szosa oraz o 0.5 w. kolej Warsz.-Petersburska. Dobra obszaru 3,086 dz. stanowią własność rodziny bar. Felkerzamp, niegdyś Sołtanów. Gospodarstwo rolne i przemysłowe postawione na wysokim stopniu udoskonalenia.
Rodnia, m-ko i dobra w pow.klimowickim, gub. mohylowskiej, o 15 w. od Klimowicz; ludność wynosi około 500 głów. Paraf. cerkiew murowana, zarząd gminny, szkoła wiejska, młyn wodny.Dobra stanowią własność rodziny Osmołowskich.
Rogów (powiat wiłkomierski). Rogów jest sporem, czystem miasteczkiem, posiadającem kościół, cerkiew i wiele domów murowanych, z których jeden mógłby śmiało stanąć .w większem mieście. Niebrak sklepów porządnych, a pomiędzy 'niemi sklep Towarzystwa spożywczego, są: apteka, skład apteczny, zarząd gminny, kasa pożyczkowo-wkładowa, dwie szkoły ludowe i herbaciarnia, oraz hotel i niezbędne cztery piwiarnie.
Rohaczew, miasto powiatowe, przy kolei Ryg.-Orłowskiej (odnoga Witebsk-Żłobin) położone na prawym brzegu Dniepru, przy szosie Moskiewsko - Warszawskiej. Stacja staków parowych Mieszkańców 20,836 (podczas spisu ludności w r. 1897 posiadał zaledwie 8,103), a mianowicie: 13,594 żydów, 5,970 prawosławnych, 1,199 katolików i 73 staroobrzędowców. Od czasu wybudowania kolei (w 1902r.) Roh. znacznie się podniósł. Posiada: Towarzystwo Rolnicze Bank Wzajemnego Kredytu, Towarzystwa wzajemnej Asekuracji od ognia, Tow. pożyczkowooszczędnościowe. Ma szkołę realną (dzięki ofiarności pani Jołszynowej), z tegoż źródła teatr; dalej szkołę miejską i dwie szkoły elementarne (dla chłopców, dziewcząt) minister, oświaty i jedna, cerkiewno - parafjalna. Kościół katolicki i 2 cerkwie prawosławne.
W okolicy Rohaczewa duża kurlyinów, których zawartość wskazuje na pochodzenie z czasów przedchrześcijańskich. Kroniki wspominają o Roh. pod r. 1142, gdy w. ks. kijowski Wsiewołód oddał R. bratu Igorowi. W w. XIII stańowił już własność Litwy i należał do dzielnicy Dowmonda syna Erdźwiłła.
W powiecie kościołów katolickich 4: w Rohaczewie, Czeczersku, Antuszach i Luszewie (filjałny), parafji prawosławnych 50. Sporo zaścianków szlachty ("okolic"), szczególnie w parafji czeczerskiej i około Antusz. Szlachta mówi najbieglej po białorusku, w wielu miejscach zaczynano mówić po rosyjsku, od lat paru jednak chętniej używają mowy polskiej. Znaczna ilość większych posiadłości ziemskich w rękach polskich. Gtównem zajęciem ludności jest rolnictwo. Sporo gorzelni, są kroch
malnie. Dużo ogrodów owocowych. Handel zbożem, materiałami leśnemi, owocami i masłem.
Rohanowicze, folwark pow. lepelskiego. gminy Smolańce, znajduje się tuż nad rzeką Ułłą w pobliżu miejsc, gdzie doń wpadają Łukomka i Olszanka, dwa główne jej dopływy. Tu zatrzymują się zwykle tratwy, oraz tak zwane łajby (to jest płaskodenne łodzie). Osada ogromnie dawna. Grunta urodzajne, dobre zalewne łąki, własność Wołodkowiczów.
Robotna, dobra i wieś w pow. słonimskim, gub. grodzieńskiej, o wiorst 30 od Stonima, 15 od Zdzięcioła. Niegdyś kościół parafjalny, po r. 1863 cerkiew. Własność przedtem Szukiewiczów, obecnie Wołłowiczów. Śliczne położenie, ruiny świątyni średniowiecznej. Od stacji " Nowogródek" kol. Poleskich w. 12.
Romanów, m-ko nad rz. Waswą, lew. dopł. Morocza, w p. słuckim, gub. mińskiej, o 23 w. od Słucka; ludności liczy około 1200 osób. Dwie cerkwie, zarząd gminny, szkółka ludowa. Dobra należały do dóbr ks. Wittgensteina, do dom. Dochtorowicze,
i zostały sprzedane pod przymusem.
Romanowo, m-ko i dobra w pow. horeckim. gub. mohylowskiej, nad rz. Mereją o 18 wiorst od Horek. Liczy mieszk. około 800. Parafjalna cerkiew murowana, st. poczt., szpital, młyn, folusz i gorzelnia. Stacja pocztowa przy drodze ze Szkłowa do m-ka Lady i dalej do Krasnego. Dobra stanowią własność rodziny ks. Dondukowych Korsakowych.
Roś rz., w g. grodzieńskiej, lewy dopływ Niemna, bierze początek w p. wołkowyskim z błota tegoż nazwiska, niedaleko źródeł Zelwy, między miasteczkami Porozowem a Nowym Dworem i uchodzi do Niemna poi wsią Koreniszki (w pow. wołkowyskim), o 8 w. poniżej ujścia Zelwy. Długa do 100 wiorst, szeroka do 8 sążni, spławna na wiosnę; obraca 12 młynów. Brzegi ma nieco wzniesione, dość suche, pokryte dobremi łąkami. Płynie z południowego - wschodu na północny-zachód na Mścibów.
Rosienie, m-ko pow. w gub. kowieńskiej, położone nad rz. Rośsianka odległe jest o 84 w. od Kowna i 182 wiorsty od Wilna. Rzeczka Rossianka, płynąca z południa na północ, w zwrocie ku zachodowi tworzy po obu brzegach dwa przeciwległe pagórki, na których jest zabudowane miasto, przedzielone korytem rzeczki na dwie nierówne części. Na wyższem wzgórzu znajduje się kościół parafjalny podominikański, murowany pod wezw. Wniebowzięcia N. M. P., w r. 1421 przez w. ks. Aleksandra (jedna z dziewięciu najdawniejszych na Żmudzi świątyń, wzniesionych po zaprowadzeniu chrześcijaństwa). Na niższem zaś wzgórzu rozpościera się druga polowa miasta i ona to stanowi większą jego część. Obie połowy złączone są z sobą mostem, poniżej którego rzeczka tworzy rozległy staw. Rosienie są odwieczną siedzibą źmudzką. W dziejach pierwszą wzmiankę o Rosipniach spotykamy pod r. 1254. W XIV wieku miejsce to zaczęło być pustoszonem przez krzyżaków. W XVII wieku Rosienie były miejscem sądów tak ziemskich, jak grodzkich dla całego księstwa Zmujdzkiego. Obecnie miasto jest bardzo porządnie zabudawanc, ma ulice proste, brukowane i obszerny rynek targowy. Mieszkańców w roku 1907 posiadało7,630.
Instytucje społeczne są na stepujące: Rosieńskie T - stwo Rolnicze, Roś. T-stwo hodowli koni, Roś. Tow. Wz. Kredytu, Stowarzysz, mleczarskie Biruta. Z zakładów naukowych było progimnazjum czteroklasowe męskie i pensja przywatna żeńska.
Rososna, m-ko i dobra nad Dnieprem, przy ujściu do niego rz. Rososenki w pow. horeckim, g. mohylowskiej. Ludności około 650 osób płci obojej. Cerkiew drewniana, prom na Dnieprze, młyn wodny l folusz. Dobra stanowią własność ks. Lubomirskich.
Rotnica, m-ko nad rz. Rotniczanką w pow. trockim o 24 w. od Merecza i 108 w. od Trok, 38 w. od Grodna i 18 w. od Druskienik. Ludność wynosi około 500 głów. Kościół filjalny drewniany do parafji w Mereczu. Na cmentarzu w Rotnicy spoczywają zwłoki Jana Czeczotta, zm. w 1846 r. w Druskienikach, znanego poetyludowego i filarety.
Różana, m-ko i dobra nad rz. Zelwianką, w pow. słonimskim, gub, grodzieńskiej, o 36 w. od Słonima i 119 w. od Grodna. Liczy mieszkańców przeszło 3 tyś. Zarząd policyjny i gminny, urząd miejski, st. pocztowa, cerkiew par. (z b. klasztoru Bazyijanów), parafjalny kościół (po - Dominikański) murowany; kilka fabryk sukna. Za miastem przed laty wznosił się na wzgórzu piękny paląc rezydencjonalny Sapiehów, obecnie zamieniony na fabr. sukna. Za czasu Sapiehów było tu wiele fabryk i zakładów różnorodnych.
Różanka, dwór i m-ko. pow. lidzki, gub. wił. Lida w. 56, stać. kol. Nikoł. Różanka. Dobra R. od najdawniejszych czasów stanowiły własność Paców. R. 1832 po hr. Lud-wiku Pacu skonfiskowane przez rząd. W r. 1840 z tych dóbr utworzono Róż. skarbowe "obszczestwo", włościanie którego, roku 1847 przeprowadzeni na czynsz. Dwór Różanka przeszedł w prywatne posiadanie i dziś stanowi własność bar. Graewenitz. Pacowie oprócz R. w lidzk. posiadali Myto i Żyżmę z przynależnościami, razem w r. 1826 dym. 214. dusz 1729. Żyli nielada jako, bo w r. 1794 grenadjerowie i furmani ks. Cycjanowa, zrabowawszy R. wyprowadzili ztąd źrzebców i kobył 35 nie mniej jak 100 czerw, zł. wartujących każde i wywieźli 4693 zł. czerwonych i do 10 pudów srebra. Kościół parafjalny założony r. 1516 przez Mikołaja Jurjewicza Paca, odnawiany r. 1596 przez Aleks. Tyszkiewiczowę, 1617 przrz Sapiehę i ostatecznie r. 1764 wymurowany przez Paców, już 1599 posiadał fundusz wł. 5 2/3 sioło. Worynty i 96 prętów ogrodu w m-ku R. W Różance obecnie zarząd mieszczański, gmina, szkoła ludowa (z roku 1864) niedawno dotąd z Rakowicz przeprzeniesiona. Mieszkańców w r. 1868-594, obecnie 504. Kilka sklepików.
Różanystok, były klasztor O.O. Dominików z cudownym obrażem N. P. Marji Róźauostockiej, cudami wielkiemi niegdyś słynącym na równi z Ostrobramskim w powiecie sokolskim, grodzieńskiej gub. Obecnie przerobiony na Krasny stok i na klasztor prawosławny żeński. Niegdyś przed kilku setkami lat były tu posiadłości lir. Tyszkiewicza, który fundował klasztor O. 0. Dominikanów, sprowadziwszy doń cudowny obraz Matki Boskiej. W roku 1866 skasowano klasztor, kościół zamknięto, parafję zapisano do Dąbrowy, obrazy przeniesiono tamże. Róźanystok stał się Krasnymstokiem, a kościół cerkwią prawosławną. Obraz cudowny i teraz wisi w cerkwi. Obecnie bardzo bogaty monaster. Szkoła 4 klasowa dla dziewcząt, szpital dla chorych. Druga cerkiew zbudowana. Kilka hotelów. Do kolei st. płat forma Krasnotocka - Zanicmeńskiej kolei 2 wiorsty.
Ruhieżewicze, m-ko i dobra w pow. i gub. mińskiej pomiędzy rz. Sułą i Pierekałką położone, o 58 w. od Mińska i 18 w. od st. Niehorełe dr. ź. Brzesko-Moskiew. Po różnych kolejach dobra dostały się w ręce ks. Wittgenstejna i uległy losowi innych dóbr jego w r. 1892.
Rudnia, m-ko i dobra nad rzeką Berezyną, w pow. orszańskim, gub. mohylowskiej, o 70 w. od Orszy, przy szosie witebsko-smoleńskiej, o 2,5 w. od st. kol. żel. Witebsk - Smoleńsk, t. n. Mieszkańców przeszło l,5 tysiąca. Dwie cerkie, mur. i drew. Paraf, kościół katol. skasowany w r, 1866; nieco zakładów przemysłowych drobniejszych. Zarząd gminny, szkółka ludowa, sąd pokoju i sędzia śledczy. Dobra obecnie należą do rodziny Szebeków.
Rudniki, m-ko rządowe nad rzeką Mereczanką, w pow. trockim, gub. wileńskiej, 5 w. od Wilna i 22 w. od Trok. Ludności przeszło 300 osób płci o bój ej. Parafjalny kościół pod wezw. św. Trójcy, murowany. Za Jagiellonów był tu dworzec myśliwski dla polowań w słynnej swojego czasy puszczy Rudnickiej. Przez Rudniki w przeszłości przechodził główny trakt, łączący Wilno z Krakowem. Nazwa miejscowości, jak się zdaje pocliodzi od znacznej ilości rudy żelaznej na łąkach i w
lasach. W w. XV był tu piec do wytapiania rudy żelaznej. Jako starostwo niegrodowe dobra ostatnio pozostawały w ręku Brzostowskich.
Rudomino, m-ko nad rz. Rudominka w pow. i ^ub. wileńskiej, o 17 w. od Wilna przy trakcie poczt, oszmiańskim. Ludność m-ka około 230 osób płci obojej. Cerkiew parafjalna, zarząd gminny, szkółka. Paraf, kościół, fundowany w 1592 roku przez Grz. Masalskiego, skasowany w r. 1865.
Rukojnie, m-ko rządowe w pow. i gub. wileńskiej, o 18 w. od Wilna; około 45O mieszkańców. Parafjalna cerkiew murowana, zarząd gminny, szkoła elementarna. niegdyś stac. pocztowa. Kościół parafjalny skcisownny po ostatniem powstaniu. M-ko należało do kapitały wileńskiej. Od m-ka do Borcjkowszczyzny 3 i pół wiorsty.
Rumszyszki, m-ko rządowe, przy ujściu rz. Proweny do Niemna, w pow. i gub. kowieńskiej, o 21 w. od Kowna. Ludność m-ka wynosi 1,100 osób. Parafialny kościół drewn. pod wezw. św. Michała Archanioła, na cmentarzu kaplica św. Anny. Zarząd gminy, st. obserwacyjna i przystań na Niemnie, szkoła elementarna. Za Rzplitej starostwo niegrodowe. Poniżej Rumszyszek jest w Niemnie rapa (rafa) zw. Biczeniata, złożona z głazów podwodnych na przestrzeni kilkuset kroków; tylko na środku rzeki jest wolna droga, którą przechodzą statki. Zaś o pól mili za Rumszyszkami jest największa rapa na Niemnie t. z w. Most djabelski v. Bicze, Kilkakrotnie już próbowano usunąć te rapy, lecz to się nie udaje.
Rusinowicze, piękne dobra i wieś w powiecie mińskim, o wiorst 18 od Mińska Litewskiego, o wiorst 12 od stacji Tanipol Moskiewsko - Brzeskiej dr. żel. nad rzeką Ptyczem, parafja Annopolska, dawne dziedzictwo starej rodziny Uniechowskich herbu Ostoja. We dworze, dużo pamiątek rodzinnych i krajowych, ciekawe okazy broni siecznej i palnej, tudzież zbroi i wogóle zebranych starannie i uporządkowanych przez obecnego dziedzica pana Janusza Uniechowskiego ożenionego z Zofją z Jelskich. Tu na cmentarzu familijnym w parku spoczął w roku 1904 Michał Jelski, właściciel niezbyt odległych Dudzicz.
Russakowicze, wieś i dobra nad Ptyczem, pow. ihumeński, gub. mińskiej, poczta i stacja Libawo-Romeńskiej drogi żel. Rudzieńsk. Niegdyś Jaksów - Bykowskich, teraz Weyssenhoffów Henryk Weyssenhoff obecny właściciel, znany malarz rodzajowy, ma piękne zbiory z dziedziny sztuki i pamiątek krajowych.
Ruszona jeż., wieś i dobra w pow. dyneburskim, gub. witebskiej. Dobra obszaru 2661 dz. stanowią stare dziedzictwo Żotędziów; dziś, po wygaśnięciu linji męskiej należą do starszej córki, Marji z Żołędziów Dymszyny. Parafialny kościół św. Michała Archanioła, przed laty był kościołem klasztornym Dominikanów. O 4 w. od wsi jest st. dr. żel. Warsz.-Pet. "Ruszona". Ogród dworski schodzi niemal ku płaskim brzegom jeziora t. n. Jezioro to ma długości 8 w. i szerok. 4 w., zajmuje przestrzeń 16 w. kwadr., ma dziesięć pięknych wysepek pośrodku i wogóle odznacza się malowniczością widoków oraz przejrzystością swych wód. Nad brzegiem jeziora są jeszcze dwie piękne rezydencje ze staremi parkami: Hieronimowo Oskierków i Kamieniec Reuttów. Jezioro daje rz. Russonice, która łączy je z jeż. Zolwa po krótkim, 2,5 w. biegu.
Rybiniszki, pow. rzeczycki, gub. Witebska, miasteczko mające około 1,200 mieszkańców. Kościół pod wezwaniem App. Piotra i Pawła założony w 1781 r. przez Weysenhoffów. Należy do Kierbedziów; w majątku piękny pałacyk zamieszkany przez kolonję malarzy, którzy odbywają studja.
Rzeczki, m-ko rządowe nad dwoma strugami, w pow. wilejskim, gub. wileńskiej, o w. 16 od Wilejki i 146 w. od Wilna przy b. dr. poczt, z Dołhinowa do Wilejki. Cerkiew drewn. św. Ducha, młyn wodny. Ludność: około 270 osób. Ma to być według Korejwy ważny punkt strategiczny.
Rzeczyca, m. powiatowe gubernji mińskiej, (białoruskie Ręczyca) starożytny gród w ziemi Drewlanów w XII wieku, należący do W. ks. Kijowskiego, od XIII-go wieku przyłączony do Litwy, następnie m-to powiatowe gub. mińskiej. Położona jest na prawym brzegu Dniepru w pobliżu ujścia rz. Wiedrec albo Wiedryk, przy kolei Briansk - Brześć, w odległości 178 wiorst od Mińska. Kościół po-dominikański pod wezwaniem św. Trójcy spalił się w r. 1762, poczerń wzniesiono nowy, murowany. Ludność w roku 1907 wynosiła 11,423 osoby. Pensja 4-klasowa żeńska oraz kilka szkół miejskich i elementarnych stanowią cały zasób szkół miejscowych.
Rzeżyca, m. pow. w gubernji witebskiej, leży nad rzeką Rzeżyca. przy kolei Warszawsko-Petersburskiej, w odległości 324 wiorst od Witebska i 80 w. od Dyneburga. W środku t. zw. Starego Miasta stoją dotąd ruiny zamczyska, wzniesionego w r. 1285 przez wójta krzyżackiego Wilhelma de Schauerburg. W r. 1559 zamek z okolicą odstąpiony został przez inflanckich rycerzy Rzeczypospolitej, i w roku 1561 utworzono z tych ziem starostwo pograniczne. W roku 1772 starostwo rzeźyckie, pod nazwą traktu rzeżyckiego, dostało się pod panowanie Rosji, a przy utworzeniu gubernji witebskiej w r. 1802, m-ko Rzeżyca podniesione zostało do godności miasta powiatowego wspomnianej gubernji. Katolicy posiadają tu obszerny kościół drewniany, pod wezw. Serca Jezusowego, założony w r. 1685 przez Franciszka Bielińskiego, starostę malborskiego.
Z instytucji społecznych należy zanotować Rz. - Kat. T-stwo Dobrocz., Bank miejski, prywatną 4-klasową szkołę handlową i straż ochotniczą.
Rzeżyca rz., pow. rzeżycki. Największa rzeka w powiecie. Bierze początek z jeziora Raźno i wpada do jeziora Łubana. Na przestrzeni 100 z górą wiorst, spławiają po niej belki przez Lubań do Dźwiny.