Папярэдняя старонка: Rouba N. Przewodnik po Litwe i Białejrusi

Waka - Wyszki 


Аўтар: Rouba Napoleon,
Дадана: 22-04-2006,
Крыніца: Wilno 1909 - Gdańsk 1995.



Waka, w odległości od stacji "Landwarów" w 10 wiorstach i od majątku "Waki" hr. J. Tyszkiewicza w 7 wiorstach na rzece Wace, dopływie Wilji, znajduje się też majątek Waka obywatela p. Leskiego. W roku zeszłym zaczęto tutaj budowę kościoła parafialnego; w sąsiedniej wiosce Wojdatach (pół w. od majątku) od lat już kilku istnieje "Miedziana hamernia".

Niżej ujścia rzeki Waki znajduje się rezydencja p. Niejełowa. W lesie sosnowym są pobudowane letnie mieszkania. (Przystanek kolejowy w odległości 3 wiorst). Z lewej strony drogi żel. Warszawsko - Petersburskiej koło traktu grodzieńskiego znajduje się, folwark Metropolity, należący do kapituły, niegdyś własność mniszek.

Z prawej zaś strony, za mostem kolejowym przy trakcie trockim znajduje się "Masarnia", t. j. (fabryka masy papierowej), z której w Wilejce i Kuczkuryszkach wyrabia się papier. Własność hr. J. Tyszkiewicza.

Warklany, m-ko i dobra, pow. rzeźycki, gub. Witebska, 3,000 mieszk. Kościół kat., fil. ewang., zarząd gminny, apteka, lekarz, niewielka liczba rzemieślników chrz. Starodawne dziedzictwo Borchów. Niegdyś w pałacu znajdowały się wspaniała biblioteka i zbiór, należący do za kresu nauk przyr. Gatunek ziemi lekki, łąki błotniste i niskie, gospodarstwo staranne.

Wasilewicze, wieś skarbowa, pow. rzeczycki, gub. mińska, o 39 w, od Rzeczycy. Około 2500 mk. Cerkiew paraf, pod wezw. św. Michała, żarz. okr. poi. i gminny, szkółka, st. dr. żel.. poczt, i telegr., stacja meteorologiczna.

Wasiliszki, m-ko pow. lidzk., rz. Duma, albo Szkorda, Lida w. 35, st. kol. Mikoł. Skrybowo w. 12. Zawsze skarbowe. Za czasów Aleksandra, około r. 1500 namiestnikiem Wasil. jest kniaź Bazyli Lwowicz Gliński, dziad po matce Iwana Groźnego. Kościół paratjalny na dawniejszej posadzie m-ka w Starych Wasiliszkach o w. 3 od dzisiejszych,W., fundowany przez króla Kazimierza r. 1489, erygowany od Bony r. 1540; po zrujnowaniu od starości w r. 1789, na nowo wybudowany. Ks. Franciszek Sokołowski r. 1903 murowany tu wystawia. R. 1658 Dominik Limont w m-ku przy kościółku św. Jana od dawna będącym funduje konwent Dominikański. W r. zaś 1769 na miejscu starego kościoła Dom. wznoszą nowy kościół murowany, konsekrowany przez biskupa Wołczackiego r. 1790. Klasztor zamknięto r. 1832, a kościół na parafjalny zmieniony. Dziś kościół ten jest na cerkiew zabrany. W m-ku zarząd mieszczański, włościański i policyjny, szkoła ludowa. M-ko dość ruchliwe. Odznacza się targami i jarmarkami na bydło i produkta rolne. R. 1898 mieszkańców 2781, dziś według sprawozdań urzędowych 1983 (?). Poczta i telegraf.

Wasilków, m-ko nadetat. nad rz. Supraślą, pow. sokolski, gub. grodzieńska. Około 3,500 mk. Cerkiew par. mur., kościół kat. dawniej par., zarząd okr. pol., przędzalnia. O 8 wiorst od W. znajduje się puszcza Buksztelska. Założony w drugiej połowie XVI w.

Wasiukowszczyzna, okolica pryw. pow. lidzki, gub. wileńska, o 10 w. od Lidy ku Wilnu. Okolica ma 51 mk. katol.

Wenta rz., wypływa z jeziora Altawo na Żmudzi, w okolicy Łabunowa, w powiecie szawelskim, gub. kowieńskiej, o milę od m-ka Chwałojń. Zbiera wody i z jeziora Wieźeźeris i odtąd staje się większą rzeką już pod miasteczkiem Szawkianami.

Werki, m-ko i dobra w pow. i g. wileńskiej, położone na prawym brzegu Wilji w prześlicznem położeniu. Prawa miejskie zdobyły Werki dopiero w r. 1904, kiedy były w posiadaniu p. Czepielewskiej, Mawrosówny z domu, żony b. gubernatora witebskiego.

W końcu XVIII stulecia Werki, po różnych perypetjach, stały się własnością biskupa wił. Ign. Massalskiego w drodze zamiany i wspaniale zostały zabudowane. Lecz tenże bisk. J. Massalski został powieszony w r. 1794 w czasie wichury rewolucyjnej w Warszawie, a wtedy Werki przeszły w obce już ręce. Wszakże następnie dostały się w ręce ks. Wittgenstejna i jego małżonki, ks. Stefanji Radziwiłłów nej i pozostały w tem posiadaniu do roku 1889, kiedy dobra te wraz z wielu innemi dostały się sukcesyjnie w posiadanie siostry ks. Wittgea stejna, ks. Hoheniohe, zmuszonej następnie do zupełnej wyprzedaży swego dziedzictwa, wynoszącego tylko 845 tyś. dziesięcin ziemi, jako smutnych strzępów z dziedzictwa niegdyś ks. Karola Panie Kochanku.

Dobra nie przenoszą 2 tyś. dziesięcin obszaru w glebie przeważnie piasczystej 'i do niedawno pochłaniały moc zasików, jaka fundum rezydencjonalne, z zprepysznym parkiem, nader kosztownym wodociągiem, pięknem cieplarniami i pędzarniami. Lecz dziś już próżno szukać w pałacu cenniejszych pamiątek: zostały zabrane i wywiezione do Niemiec lub rozsprzedane. W odległości wiorst kilku od pałacu leży prześliczne i nader głębokie jezioro Krzyżaki oraz doskonale funkcjonująca papiernia p. f. - "Werki-Schwartz".

Wiazyń, gub. wił., pow. wilejski, o 20 w. od st. Mołodeczno, m-ko, posiadające cerkiew par. i budującą się kaplicę katolicką, dziedzictwo rodziny Grieczewiczów. Dwa młyny, tartak i gorzelnia. Wzorowe gospodarstwo.

Widukle, m-ko nad rzekami Apurzyna i Kroklis, pow. rosieński, gub. kowieńska, o 14 wiorst od Rosień, ma około 600 mk., kościół katol. paraf. Dzisiejszy kościół, wzniesiony został w 1800 r. przez biskupa źmujdzkiego l-:s. Józefa Arnolda Giedroycia, jako w m-ku, należącym do dóbr wołowych biskupich.

Widzę, m-ko nadetatowe, pow.jezioroski, gub. kowieńska, o 25 w. od st. dr. żel. Dukszty, a 206 -v. od Kowna. Posiada cerkiew paraf, około 450 wiernych, kościół katol., paraf, kaplicę, synagogę i 5 domów modlitwy żyd., meczet, radę miejską, zarząd gminny, szkołę ludową męską i żeńską, sąd pokoju, zarząd akcyzy, st. poczt, i telegr., aptekę. Przemysł fabryczny nie istnieje, handel nieznaczny.

Widziszki, m-ko nad rz. świętą w pow. witkom., gub. kow. położone, o 9 w. od Wiłkomierza, kościół parafialny św. Trójcy, zarząd policyjny asesora. Kościół murowany fundował w r. 1853 Onufry Koszkp, właściciel pobliskich dóbr Świętorzecza.

Widziniszki, m-ko w pow. i gub. wileńskiej, na pograniczu pow. witkom, (gub. kow.), położone nad rz. Sesarką, o 64 w. od Wilna, ludności 270 głów. Parafjalny kościół pod wezw. św. Wawrzyńca, murowany w roku 1618 przez ks. Marcina Giedroycia. Dawniej przy kościele tym byli kanonicy lateraneńscy czyli Augustjanie biali. Niegdyś był tu zamek, założony przez Dowmonta, wodza Kiejstutowego; tenże Dowmont tu życie zakończył. Niejakie ślady tego zamku na górze nad rzeką do dziś pozostały. Na schyłku w. XVIII miał tu miejsce ostatni zajazd na Litwie, urządzony przez rodzinę Kossakowskich. Dobra stanowiły stare dziedzictwo ks. Giedroyciów, dziś zaś już przeszły w obce ręce.

Wieksznie, w pow. szawelskim, gub. kowieńskiej, przy linji kol. żel. Lib.-Rom. o 63 w. od Szawel położone, w malowniczej pozycji nad Wentą, liczące około trzech tysięcy mieszkańców, do niedawna prawie żydowskie miasteczko, mają obecnie ośm sklepów chrześcijańskich. Cztery miejscowe szkoły są przepełuione. Mieszkańcy starają się o otwarcie szkoły czteroklasowej. Kościół parafjalny katolicki pod wezw. św. Jana Chrzciciela z muru wzniesiony w roku 1634 przez parafjan. Stacja kolejowa leży o 3 wiorsty od miasteczka. Wzrost miasteczka w ostatnich kilku latach bardzo znaczny.

Wielatycze, wieś z zarządem gminnym i dobra nad rzeką. Naczą, pow. borysowski o 35 w. od Borysowa, niegdyś królewszczyzna, obecnie należą do skarbu. Cerkiew pod wezw. Przemienienia Pańskiego. Około 2,000 parafjan. Kaplica katol. Opieki N. P. Gmina Wielatycze składa się z 6 okręgów wiejskich, liczy 5,434 włościan pł. męz. Wieś posiada szkółkę.

Wilejka Nowa, osada przy kolei w pow. i gub. wileńskiej, st. kol. żel. od roku 1905 uznana za m-ko. Zarząd poi., dwie szkółki, dużo zakładów fabr. jako to: fabryka kos Possela, fabryki koronek Mozesa i kilka drobniejszych. Miasteczko silnie wzrasta. Obecnie liczy około 5,000 luduości. Ó l w. od stacji kol.,na gruntach wsi Rekanciszki jest olbrzymi szpital okręg. dla 1,500 chorych umysłowo.

Wieliż. m. pow. w g. witebskiej. Powiat wleliski graniczy od północy z gub. pskowską, od wschodu i południa z gub. smoleńską, od zachodu z pow. witebskim i i newelskim i zajmuje przestrzeń 3927,4 wiorst kw. Gleba powiatu przeważnie piasczystogliniasta. Główną rzeką powiatu jest Dżwina, z dopływem Meźą. Jeziora niewielkie; najważniejsze: Uświaty i Usmynia.

Wieliż położony jest na brzegach Dźwiny, przy ujściu rzeki Wieliży, w odległości 81 wiorsty od Witebska. Miasto posiada murowany kościół parafjalny, wzniesiony w roku 1754 przez Bazylego Daszkiewicza.

Za czasów Rzeczpospolitej, Wieliż z dobrami został przez Stefana Batorego naznaczony jednem z lepszych starostw oraz obdarzony herbem w r. 1585. Była to jedna z placówek kresowych, o którą ciągłe toczyły się boje rosjan z polakami. W południowej części miasta są aż dotąd ślady uiegdyś obronnego dworzyszcza i okopów. Ludność pow. tego jest już w części należącą do rodziny wielkorusów.

Wielki Bór, wieś, pow. rzeczycki, gub. mińska, o 52 w. od Rzeczy cy. Była tu niegdyś kaplica kat. par. Ostrohiadowicze. Obecnie jest tu cerkiew paraf, i szkółka cerkiewna.

Wielona, m-ko i dobra nad Niemnem pow. kowieński, gub. kowieńska, o 49 w. od Kowna. M-ko ma obecnie 558 mieszk., zarząd gminny, szkołę ludową, przystań na Niemnie kościół paraf, katol. p. weź. Wniebowzięcia N. M. P., z muru wzniesiony w 1421 r. przez w. ks. Aleksandra. Na cmentarzu grzebalnym kaplica p. weź. Zbawiciela, fundowana w r. 1844 przez dziedziczkę Zaleską.

Wielony, gub. Witebska pow. rzęży cki. Miasteczko z 1500 mieszkańcami, gmina Oj rańmy, młyn i garbarnia Epstejna. Po-Bernardyńskie dobra, kościół pod wezwaniem św. Mikołaja Archanioła z klasztorem, fundowany w 1753 r. pyzez Michała Ryka, surrogatora dawnego księstwa Inflanckiego klasztor od 1836 r opuszczony. Miasteczko i dobra Daleźą dziś do Janowskich.

Wierszuba, duże dobra lesiste w pow. i gub. wileńskiej, o wiorst 11 od Wilna położone. Dom mieszkalny stoi na malowniczym wyniosłym lewym brzegu Wilji. Dobra te stanowią własność rodziny Aleksandrowiczów i składają. się głównie z obszaru leśnego, który wraz z folwarkiem Pośpieszką zbliża się niemal ku samym granicom Wilna od strony gościńca wiodącego do Mińska. W obrębie dóbr tych jest sporo mieszkań letnich oraz znajduje się tor wyścigowy wraz z trybunami, stajniami i t. p. urządzeniami Wił. Tow. wyścigów konnych. Niegdyś były to dobra wielkoksiążęce i stanowiły zwierzyniec, w którym urządzano polowania w puszczy, sięgającej niemal samego grodu z tej strony.

Wieszynty (lit. Wieszyntai), miasteczko w pow. wiłkomierskim, 500 mieszkańców, kościół parafjalny nowy, zbudowany, 1906 r.

Wietka, m-ko na lew. brz. Soźa, pow. homelski. gub. mohylowska, o 20 w. od Homla, około 6500 mieszk. Zarząd okr. pol., urząd gminny, sąd pokoju, komornik sądowy, szkoła, oddział pocztowy, apteka, ambulatorjum, garbarnie, wiatraki, przystań, cerkiew prawosł. drew. Osada założona została przez zbiegłych z Rosji roskolników. W r. 1735 nastąpiła "pierwsza wygonka" roskolników, wkrótce zbiegli się nanowo. W r. 1764 gen. Małow około 10,000 roskolników przesiedlił na Syberję ("druga wygonka"). Odtąd m-ko stało się z religijnego--handlowem.

Wilejka, m. pow. gub. wileńskiej ma dwie cerkwie (jedna z zabranego kościoła)-obecnie buduje się kościół-szkołę miejską powiatową męską i żeńską, "kaznaczejstwo", urząd policyjny, sąd aptekę, pocztę i telegraf i dominujące nad miastam więzienie, rzeka Wilja przepływa koło miasta, stacja kolejowa przy miasteczku, które posiada nadto "klub szlachecki", gdzie urzędnicy tutejsi zgrywaj ą się w karty. Miasto Wilejka odznacza się prześlicznem położeniem na wzgórzu. Do niedawna było to miasto nader ciche i tanie, lecz dziś już się wszystko zmieniło.

W pobliżu Wilejki jest duży majątek Kasuta. Wilejka obecnie wzrasta z dniem każdym dzięki nowo-wybudowanej kolei Mikolajewskiej, która łączy ją z węzłem kolei Lib.-Rom. w Mołodecznie, stacji-przy miasteczku i majątku tejże nazwy.

Wilenka rz., albo Wilejka rzeka, w pow. wileńskim, gub. wileńska, lewy dopływ Wilji. Bierze początek w dobrach Miodniki, ma ujście w Wilnie, poniżej ogrodu Botanicznego, przy górze Zamkowej. Długa około 50 w., szeroka do 5 sążni, g-łęboka do 3 arsz.; brzegi piasczyste, bieg bystry. Niespławna.

Wilja rz., najznaczniejszy prawy dopływ Niemna. Wypływa z niewielkiego trzęsawiska, położoneo w płn. części pow. borysowskiego. Długa wogóle 682 w., z czego na gub. mińską wypada 43 w., na wileńską 597 w., na kowieńską 42 w. Przybiera znaczną liczbę rzeczek i strumieni, w tej liczbie mających ustaloną nazwę od prawego brzegu 22, od lewego zaś 33. Na brzegach Wilji lezą dwa miasta gub.: Wilno i Kowno, l pow., 9 m-tk, 269 wsi, dworów, zaśc. i pomniejszych osad, w ogóle 281 miejscowości. Szerokość rzeki do Wilejki wynosi do 15 sążni, do Wilna od 20 do 30 sążni, pod Wilnem do 45 sążni, poniżej zaś do 70, a w niektórych miejscach do 130 sążni, głęboka w górnym biegu l i pół st., pod Wilnem 2 st, poniżej od 3 do 6, a przy ujściu 12 st. brzegi w pow. borysowskim błotniste i lesiste, dalej urwiste, złożone z pokładów piasku, gliny i wapienia. Dno rzeki w górnym biegu ilaste, w średnim kamieniste, w dolnym piaszczyste. Bieg wolny. Spław zaczyna się od ujścia Dźwinosy, żegluga od m-ka Wilejki. Rybna.

Wiljampol, słoboda na prawym brzegu Wilji, tuż pod Kownem, należy do m-ta Kowna. Była niegdyś własność ks. Wittgenstejna.

Wilkja, m-ko i dobra nad Niemnem, pow. kowieński, gub. kowieńska, o 28-30 w. od Kowna. Około 1300 mieszk. Zarząd okr. poi., zarząd gminny, szkoła ludowa, st. poczt., przystań. Kościół kat. par. drew. Kaplica św. Barbary w Pocztowie. Była tu niegdyś mała twierdza litewska. Obecnie dobra należą do hr. Benedykta Tyszkiewicza.

Wilno, miasto gubernjalne, oraz poniekąd stolica Litwy i Białorusi. Gub. wileńska graniczy na północy z gub. kowieńską, Witebska i Kurlandją, na wschodzie z gub. Witebska i mińską, na południu z gub. mińską i i grodzieńską i Królestwem Polskiem (od którego przedziela ją Niemen). Przestrzeń gubernji wynosi według wyliczeń gn. Strielbickiego w roku 1882 - 3.89-2.813,1 dzies. czyli 37.371,3 wiorsty kw. (w tem 57.120,45 dzies. zajmują jeziora).

Wilno, po litewsku Vilniuja, po białorusku Wilnia, prastary gród, niegdyś stolica wielkich książąt litewskich, obecnie miasto gubernjalne i powiatowe, siedziba wyższych władz administracyjnych i wojskowych, leży pod 51° 17' płn. szer.-, a 24° 17' wsch. dług. od gr., przy ujściu Wilenki do Wilji, w kotlinie, otoczonej wzgórzami, z których malowniczy otwiera się. widok na daleką przestrzeń. Wzniesione jest na 388 stóp nad poziomem morza. Odległość (po linji kolejowej) od Petersburga stanowi 658 wiorst, od Moskwy 875, od Warszawy 387, od Kijowa 862, od Mińska 173, od Wierzbotowa 177, od Kowna 97, od Grodna 147, od Rygi 365, od Dyneburga 162.

W wieku XIX Wilno było świadkiem doniosłych wydarzeń gościło w swych murach Napoleona i Aleksandra I, przyglądało się potyczkom, stoczonym w okolicy podczas powstania listopadowego, roniło łzy nad zamknięciem uniwersytetu w d. l maja 1832 roku, podejmowało uroczyście Aleksandra II, wreszcie okryło się grubo żałobą za rządów Murawjewa. Od r. 1863, przez lat czterdzieści Wilno wegetowało, przygniecione ciężarem praw wyjątkowych, troszcząc się jedynie o swe potrzeby codzienne. Tradycjie dawnej świetności i znaczenia zacierały się coraz bardziej.

Pierwsza kolej z Wilna do Petersburga i Kowna otwartą została dnia 15 marca, 'do Warszawy zaś 6 września 1862 r. Na mocy ustawy dla miast rosyjskich z dnia 16 czerwca 1870 r. Wilno pozyskało
Zarząd wybieralny. Rada miejska otwartą została d. 27 lipca 1876 r. We wrześniu 1898 r. odsłonięte pomnik Murawjewa na placu Dworcowym, a we wrześniu 1904 r. na placu Katedralnym pomnik Katarzyny II. W d. l września 1905 r. pozwolono na pierwsze pismo polskie w Wilnie po latach czterdziestu przeszło. P. Hipolit Korwin - Milewski założył "Kurjer Litewski". Wreszcie z ogłoszeniem manifestu z d. 17 października nastały dla Wilna czasy swobodniejsze, życie społeczne zaczęło się krzewić bujniej. Obecnie Wilno posiada 188,162 mieszkańców, nie licząc wojska.

Miasto w ciągu ostatnich lat 20 silnie wzrosło i rozszerzyło się, zwłaszcza po przybraniu w swoje granice licznych przedmieść, jako to: Antokola, Popowszczyzny, Popław, Równopopola, Belmontu, Leoniszek, Saskiej Kępy, Markuć; Rosy, Nowego Świata, Kominów, Nowego Miasta, Nowych Zabudowań, Zwierzyńca, Sołtaniszek i willi Łosiewa. Ponieważ Wilno leży po obu brzegach jak Wilji tak Wilenki, przeto dziś już w mieście są dwa mosty żelazne na pierwszej, oraz cztery na drugiej, wszystkie te mosty są przeznaczone dla komunikacji zarówno pieszej jak i konnej.

Wilno, by rzec prawdę, całe swe piękno zawdzięcza prześlicznym okolicom, a więc naturze i świątyniom rzymsko-katolickim. Kościoły wileńskie są pod każdym względem godne bliższego poznania i oględzin. Jest tu historja, są tradycje i drogie dla ogółu tubylców wspomnienia. Dzieł specjalnych temu poświęconych jest kilka, oraz "Przewodników", tam więc przyjezdni winni czerpać wiadomości,

Wiłkomierz, m. pow. w gub. kowieńskiej. Powiat wiłkomierski, położony w połud. - wschodniej części g. kowieńskiej, przedstawia nieforemny pięciokąt i graniczy na północy z pow. jezioroskim, na zachód z święciańskim i wileńskim, na południe z kowieńskim, na zachód z kowieńskim i poniewieskim. Powierzchnia powiatu wynosi 5.185,8 wiorst kw. Powierzchnia zachodniej części powiatu przedstawia niską równinę, poprzecinaną gdzieniegdzie gęstemi lasami i wyniosłemi wybrzeżami rzek. W części wschodniej przechodzi szerokie pasmo wyniosłości. Nadto w niektórych miejscowościach wyniosłości towarzyszą wybrzeżom rzek i rzeczek. Najwyżazy punkt w powiecie znajduje się pod wsią Stworańce 646,5 stóp nad pow. morza. Gleba wogóle jest gliniasta, żyzna; zachodnie części powiatu mają grunt czaruoziemny, iłowaty, pod względem urndzajności mogący współzawoniczyć z pow. poniewieskim i szawelskim. Rzeki zraszające powiat, należą do systematów Niemna i Aa. Z pierwszych najważniejszym jest rzeka Święta, długa w granicach powiatu przeszło 150 w. Dorzecze Świętej zajmuje większą cześć powiatu. Z dopływów jej znaczniejsze są: Wirynta, Cesarka, Szatekszina i Pelisza. Oprócz tego przepływają rzeki Niewiaźa i Ławena (dopływ Muszy). Część wschodnia powiatu, przylegająca do pow. jezioroskiego i gub. wileńskiej obfituje w jeziora. Są one wogóle niewielkie, kształtu okrągłego. Ludność powiatu (prócz Wiłkomierza) wynosiła w r. 1907-236.797 osób płci o bój ej.

Wiłkomierz (litewskie Wiłkomergie), położony Jest na prawym brzegu rz. świętej, przy ujściu strumieni Sokołówki i Wiłkomierki, w odległości 66 w. na północo - wschód od Kowna przy szosie Warszawa - Petersburg. Jest to jeden z najdawniejszych grodów na Litwie. Podanie przypisuje założenie jego Dorszprungowi, potomkowi bajecznego Palemona. Za czasów Rzplitej, Wiłkomierz był miejscem sejmików swojego powiatu, oraz sądów ziemskich i grodzkich. Po przyłączeniu do Rosji w r. 1796, Wiłkomierz został miastem powiatowem namiestnictwa wileńskiego, od r. 1797 miastem pow. gub. litewskiej, a od r. 1842 -gub. kowieńskiej. W r. 1877 prawie całe miasto spłonęło. Obecnie się odbudowało i rozwija się pomyślnie. Kościół parafialny pod wezwaniem św. Piotra i Pawła, pierwotnie wzniesiony przez Jagiełłę, po pożarze, został odbudowany przez ks. Sznajdorowicza.

Zamożność ziemi stanowi jednako o zamożności mieszkańców powiatu i miasta, oraz o nieco źywszein tętnie społeczuem. Z instytucji społecznych są najwybitniejsze: Gimnazjum społeczne męskie, Tow. Roln. Wiłkomierskie, Komit. Wiłk. dośw. rolnych, Tow. Wzaj. Kredytu, Oddział Wił. Banku HandL, Rzymsko-Kat. Towarz. Dobrocz., oraz litewskie Towarz. "Swiesa" Wiłkomierz po za tem wyróżnia się śród wielu innych miast swem malowuiczem położeniem. Ludność w roku 1907 wynosiła 12,977 osób płci obojej.

Wiszkowicze, duża wieś w powiecie lepelskim, gmina Smoleńce, ma przeszło 80 chat. We wsi fabryka masy drzewnej z siłą wodną na rzece Olszance (zwanej też Uświejką, zwłaszcza wyżej w gub. mohylowskiej). Od Czasznik (poczta i telegr.) 8 w., od Bieszenkowicz (parostatki po Dźwinie) 25 wiorst. Poza wioską w kierunku z północy na południe ciągną się dość wyniosłe wzgórza, na których bór Wiszkowski, a w nim kilka źródeł siarczanych. Jedno z nich, najsilniejsze posiadać ma własności lecznicze. Nad źródłem tym na drzewie stary krucyfiks bardzo charakterystyczny. Zarówno źródła jak i cała okolica mało zbadana. W tymże borze Wiszkowskim jest kamień z wykutemi stopami (patrz Maksymiliana Borucha "Boże f stopki" stron. 35), o którym legendy wśród ludu. Za borem w stronie południowo-wschodniej jezioro Żery ńskie w 12,7 kilometrów powierzchni.

Wiszniew, m-ko i dobra nad rz. Łustą, dopływem Berezyny M., w pow. oszmiańskim, gub. wileńskiej, o w. 4.0 od Oszmian i 81 od Wilna. W miasteczku kościół murowany parafjalny pod wezw. Nawiedzenia Naj. Marji Panny, jest. i cerkiew również murowana. Niegdyś dziedzictwo znanego w dziejach podkanclerzego Joachima Chreptowicza, Ludności około 1,800 osób. Poczta i Mograf, zarząd gminny, gorzelnia, młyn wodny. Niegdyś był tu wielki pice hutniczy dla wytapiania żelaza oraz fabryka sukna. Okolica dość nieurodzajna, lecz obfitująca w rudę. Obecnie własność hr. Buteniewa-Chreptowicza.

Wiszniew, m-ko i dwór w pow. święciańskim, gub. wił., nad jeż. Wiszniewskiern (9,6 w. kwadr.). Niegdyś kościół murowany, dziś cerkiew, parafja katolicka w Żodziszkach. Wiszniew stanowił odwieczne dziedzictwo Sulistrowskich i ostatnio przeszedł drogą wiana do rodziny zmarłego przed kilka laty, znanego badacza i filologa ś. p. Jana Karłowicza przez żonę jego, Sulistrowską z domo.

Wiszów, dobra i wieś w pow.słonimskim, gub. grodzieńskiej położone, o w. 23 od Słonima. Dobra obszaru 1,200 dziesięcin, stanowią własność rodziny Gnoińskich. Znana i wysoce ceniena stadnina pełnej, krwi koni angielskich. Wśród lasu wznosi się góra zw. Kaleczą, z wielu mogiłami.

Witebsk, miasto gubęrnjalne. Gubernja Witebska zajmuje przestrzeń 39688,6 wiorst kw., w tem jeziora mają obszaru 1,039 wiorst kw. Gub. Witebska graniczy na zachód z gub. kurlandzką i inflancką, na północ z pskowską, na wschód ze smoleńską, na południe z mohylowską, mińską, wileńską i kurlandzką. Część zachodniej i południowej granicy stanowi rz. Dźwina, która o kilkanaście wiorst poniżej Dzisny wychodzi z terytorjum gubernji i w dalszym ciągu płynie jej granicami.

Witebsk położony jest po obu wyniosłych brzegach rzeki Dźwiny, przy ujściu do niej Wićby, przy dwóch linjach kolejowych: Ryga-Smoleńsk i Petersburg-Żłobin, w odległości 290 wiorst od Wilna i 533 od Petersburga.

Początki Witebska nie są znane. Nazwa Witebska zostaje zapewne w związku z nazwą rz. Wićby. Po raz pierwszy wspomniany jest Witebsk w rocznikach pod rokiem 1021. Odtąd staje się on centrem udzielnego księstwa, to niezależnego, to po większej części ulegającego potężniejszemu Połockowi. W r. 1320 Witebsk przechodzi pod władzę Olgierda, w. ks. litewskiego, jako wiano jego żony Marji, ostatniej ks. witebskiej, następnie wraz z Litwą wchodzi w skład państwa polskiego, w r. 1511 staje się stolicą województwa, a w roku 1772, wskutek pierwszego podziału Rzplitej, wcielony został do Rosji.

Najdawniejsza część miasta leży pomiędzy rzekami Wićbą, Dźwiną i Ruczejem; następnie miasto rozłożyło się po prawej stronie Wićby, gdzie stały w r. 1641 sklepy (gościnny dwór), spichlerze, mieścił się rynek, kościół, ratusz. Dalej następuje część miasta zw. Uzgorje, w r. 1522 jeszcze prawie nie zamieskana, "Zadunaje", zasiedlone już w końcu XVI wieku. Zachodnia część Zaruczajewa była zasiedlona już wcześniej, wschodnia zaś jeszcze w drugiej połowie XVIII wieku stała pustkami. W "Zadwinju", najprzód zasiedlona była północna część, następnie południowa, zwana Rusią. W najdawniejszej części miasta były dwa zamki; górny - murowany i dolny - drewniany. Obecnie niema śladów żadnego z zam ków, a na miejscu górnego stoi teraz gimnazjum męskie.

Najdawniejszy kościół famy, fundacji w. ks. Witolda, w roku 1640 oddany był jezuitom przez Aleks. Gosiewskiego. Dziś jest to sobór prawosławny św. Mikołaja. Obecnie kościoły katolickie są: św. Antoniego, fundowany w r. 1685 przez Kazimierza i Teklę Sakowiczów i św. Barbary, fundacji Antoniego Kossowa. Z świątyń innych wyznań w Witebsku jest kościół ewangelicki, kilkanaście synagog i kilkadziesiąt domów modlitwy.

Witebsk, według ostatniego spisu ludności, liczył 65,871 mieszkańców, w tem 34.429 czyli 52.2% żydów.

Wiźuny (Wiźuuas - w pogańskiej Litwie smok mytyczny). M-ko i dobra w powiecie wiłkomierskim, gub. kow., nad jeziorem Lidekis i rzeką Wiźunką blisko ujścia jej do Świętej położone. Część dawniejszego starostwa Świętorzeckich. Wiźuny należały ongi do Radziwiłłów, potem Pusłowskich, w roku 55 sprzedane hr. Edwardowi i Rozalji z Boźyckich Czapskich w r. 65 po zesłaniu lir. Czapskiego skonfiskowane. W r. 68 połowa dóbr Wiżińskich wraz z miasteczkiem hrabinie Czapskiej zwrócono, drugą zaś połowę, pod nazwą " Wiżunki" gen. Włodzimierzowi Werowkinowi darowana, który ją na "Btagodać" przechcił. Wiźuny drogą wiana przeszły w r. 72 dohr. Plater Zyberków. Dzisiaj własność Meysztowiczów.

Kościół murowany gotycki w połowie XVI w. na zbór kalwiński zabrany. Tu w r. 1604 pochowanym został zmarły w Łowieśnie Krzysztof T. Radziwiłł, wielki hetman litewski, dla szybkich napadów Piorunem zwany. W r. 1664 kościół katolikom zwrócony. Kalwini zaś zbór nowy drewniany sobie zbudowali, w którym jeszcze w 1720 r. nabożeństwo się odbywało. Dziś śladów po nim nie pozostało. Wiźuny kilkakrotnie przez Szwedów były spalone. W murach kościelnych dotąd pociski armat szwedzkich wraz z wmurowaną paszczęką smoka widzieć można. Podanie o tym smoku atoli już zaginęło. Od stacji poczt, i tel koi. Udany wiorst 12. Urząd włościański, Spółka Spożywcza, 2 szkoły.

Władyki, wieś w pow. wilejskim, na pograniczu pow. borysowskie go, nad rzeką Ilią. Pamiętna z 1863 roku strasznym bojem, jaki tu wrzał, między partją Koziełły a wojskiem, sprowadzonem sekretnie przez mieszkańców tejże wsi. Powstańcy, napadnięci znienacka, zrazu bronili się zawzięcieZdzisław Ratyński na czele kosynierów, dokazywał cudów waleczności. Ale w krotce, gdy i wódz główny, Koziełło padł ugodzony w czoło kulą, słabo uzbrojony oddział uległ przeważającej sile. Część powstańców, ratując życie, rzuciła się do rozlanej szeroko Ilji, po za którą wielka, czarna puszcza zdawała się być jedyną obroną. Ale pod gradem kuł, większość nieszęśliwych śmierć znalazło w rzece, której jasne fale zakrwawiły się szeroko.

Zginęło pod Władykami około 100 powstańców. Cały kwiat młodzieży ziemiańskiej i drobnej szlachty. Pochłonęła ich wspólna we Władykach mogiła, gdzie obecnje, ze składek tych, co czczą pamięć poległych ofiar, ma się wznieść pomnik odpowiedni. Dotąd ta smutna mogiła zupełnie była zaniedbaną.

Już po bitwie, zamordowany był we Władykach hr. H. Tyszkiewicz, który się ukrył w chacie chłopskiej.

Wojstom, wieś w por. święciańskim, o 15 wiorst od stacji kol. Smorgonie, 6 wiorst od Narocza. We wsi tej znajduje się parafjalny kuściół, gmina, szkoła gminna, poczta i parę lichych sklepików. Na cmentarzu parafjalny m spoczywają zwłoki ś. p. znanego na całą Litwę Ignacego Chodźki, następnie ś. p. Michała Kąikowskiego, autora dzieła "Podwójny rachunek" oraz ś. p. Apolinarego Pietkiewicza autora mefceorologji jedynej w polskim języku i tłómacza dzieła popularnego Mitchela "O ciałach niebieskich". Koło Wojstomia znajduje się góra formy prawidłowej (ucięty stożek), na której, podług podania miejscowego, był kiedyś, za czasów Litwy pogańskiej bożek, któremu składano całopalne ofiary i wskutek tego ziemia tam i teraz czarna.

Wołczyn, m-ko i dobra nad rzeką Pulwą, pow. brzeski, gub. grodzieńska, o 36 w. od BrześciaOkoło 1,000 mieszk. 2 cerkwie paraf., zarząd gminny, szkoła, sklepy, młyn wodny. -W 1733 r. w W. był prześliczny kość. kat. pod wezw. św. Trójcy, Nawiedzenia N. M. P. i św. Stanisława bisk. W XVI w. należał do Sołtanów, w począt. XVII w. właścicielami byli Gosiewscy, następnie należał do Sapiehów, Flemaningów, ks. Czartoryskich. Na wspaniałym dworze ks. Czartoryskich wrzało życie polityczne, dotyczące całej Rzpitej, drogą wiana W. przeszedł do Stanisława Ciołka Poniatowskiegb. Tam też przyszedł na śwfat Stanisław August Poniatowski. W 1828 r. ks. Konstanty Czartoryski sprzedał je Karolinie Pusiowskiej, a od niej przeszły na własność Bronisława i Konstancji Narbuttów, następnie syna ich Tadeusza.

Wołkowysk, m. pow. w gub. grodzieńskiej, nad rzeką Wolkowyją, niedaleko ujścia jej do Rosi, stacja węzłowa kolei BiałystokBaranowicze i Połock - Siedlce, odległy jest od Grodna o 85 wiorst na płd. - wschód, Wołkowysk jest bardzo starą osadą. O założeniu jego krąży kilka podań. Należał najpierw do jednego z książąt ruskich, następnie przeszedł w ręce litwinów. Mendog odbudował i upiększył zamek. Tutaj Jagiełło przyjmował posłów krakowskich i tu zawartą została umowa o przyjęcie religji chrześcijańskiej przez całą Litwę. W r. 1796 Wołkowysk przeznaczony został na miasto powiatowe krótkotrwającej gub. słonimskiej, następnie litewskiej, a od r. 1802 grodzieńskiej. W czasie odwrotu Napoleona z pod Moskwy, zaszła w Wołkowysku mordecza bitwa między 28,000 korpusem Sackena a oddziałem francuskim Raynera, przyczem miasto zostało spalone do szczętu. Kościół pod wezwaniem św. Wacława z muru został wzniesiony w latach 1841-48. W r. 1907 ludność miasta wynosiła 10.301 osób płci obojej.

Z instytucji społecznych i zakładów naukowych istnieją tu obecnie: szkoła realna, gimnazjum żeńskie, Tow. Rolnicze, Tow. Wzaj. Kredytu, Tow. Poźyczk.-Oszczędn., Tow. Spożywcze i Straż ogniowa ochotnicza.

Wołoźyn, in-ko nad rzeką Wołożynką, pow. oszmiański, gub. wileńska, 112 w. od Wilna. Około 3000 mieszkańców, 3 cerkwie, zarząd okr. poi. i gminny, st. poczt, tel., apteka, 2 doktorów, szpital. W pałacu kaplica domowa. Wołoźyńskie dobra położone są w pow. oszmiańskim i mińskim, należą do Michała hr. Tyszkiewicza.

Wołpa, m-ko przy ujściu rzeki Wołpy do ,Rossy, pow. grodzieński, gub. grodzieńska, o 57 w. od Grodna, zarząd gminny, szkoła gminna, kilka drobnych zakładów przemysłowych. Cerkiew prawosławna, kościół paraf, katolicki pod wezw. św. Jana Chrz. Własność Platerów.

Wołyńce, m-ko na prawym brzegu Dryssy, pow. dryssieński. gub. Witebska. Garbarnia, cegielnia, 3 sklepy. Cerkiew paraf., kościół katolicki pod wezw. św. Jerzego. W 1716 r. przy kościele Dominikanie.

Worończa, dobra nad rzeką Dorogówką, pow. nowogródzki, gub. mińska, o 28 w. od Nowogródka, okolica malownicza, wyborna, pszenna gleba. Kościół murowany św. Anny, fundacji ówczesnego dziedzica, ostatn. wojewody nowogrodzkiego Józefa Niesiołowskiego. Obecnie własność rodziny Lubańskich. Dobra Worończa mają przeszło 104 włóki. Gorzelnia, rektyfikacja.

Woronecz, m-ko i dobra nad Uszaczą, pow. lepelski, gub. Witebska, o 53 w. od Lepią, około 200 mieszkańców, zarząd gminny, cerkiew paraf., kaplica kat. paraf. Zaskórki, st. pocztowa, szpital. Dobra rodziny Lisowskich 2509 dzies.

Worniany, m-ko i folwark, pow. wileński, gub. wileńska, 60 w. od Wilna. Cegielnia, szkółka, zarząd gminny, przytułek, kościół katolicki pod wezw. św. Jerzego. W 1907 r. dobra przeszły w ręce Miłoszów. W Wornninach grób Andrzeja Śniądeckiego.

Wornie, dawniej Miedniki, m-ko nad rzeką Wornianką, pow. telszewski, gub. kowieńska, o 50 w. od najbliższej stacji drogi żel. Kurszany. Otoczone jeziorami. Około 550 mieszkańców, zarząd okr. pol. i gminny, garbarnia, młyn, szkoła, kość. par. kat. pod wezw. św. Piotra i Pawła. Kaplica na cmentarzu. Niegdyś siedziba Zmudzkich. Seminarjum duchowne kat. przeniesione do Kowna.

Woronicze, folwark, gub. mińska, powiat ihumeński, o 4 wiorsty od stacji Rudzieńsk Lib.-Rom. dr. żelaznej. Miejsce urodzenia uczonego Michała Bohosza-Szyszki 8 listopada 1811 roku.

Wsielub, m-ko z zarządem gminnym i dobra, pow. nowogródzki, gub. mińska, o 12 w. od Nowogródka. Około 900 mieszkańców. Cerkiew paraf, pod wezw. św. Michała, wzniesiona przez hr. 0'Rourke. Kościół katolicki mur. p. w. św. Kazimierza. Własność Andrzeja Niemiryczowa, Stanisława Dowojny, Mikołaja Radziwiłła; Ant. Nowosielskiego, w końcu 0'Rourków.

Wyhonicze, wieś i dobra w gub. i pow. mińskim, niegdyś książąt Sanguszków, z kolei Rylskich, Wojdziewiczów i wreszcie do dziś dnia Hrusznickich. Tu się urorodził 1828 r., tu żył czas dłuższy i umarł 1904 r. zamożny obywatel, artysta muzyk i kompozytor ś. p Michał Hruszwicki. Miejscowość malownicza, poczta i parafja katolicka Raków.

Wysoki Dwór, m-ko w trockim powiecie. gubernji wileńskiej położone, z majątkiem Wysoki Dwór (oddalonym o 1/4 wiorsty od miasteczka)-stanowiły niegdyś własność wielkich książąt litewskich. Król Polski i W. K. Litewski nadał je Iwanowi Laćkiemu, synowi Wasilja-bojarynowi moskiewskiemu, który za panowania tego króla przeniósł się z Moskwy do Litwy, będąc prześladowany przez oprytczynę. Historja podaje, że był to człowiek biegły w sprawach rycerskich.

W następstwie przywilejem Króla Zygmunta Augusta, dnia 9 sierpnia 1569 roku wydanym dziedzicowi Wysokiego Dworu Iwanowi Łąckiemu - Wysoki Dwór mianowany został miasteczkiem. Syn Iwana Teodor Łącki, dzielny rycerz, wykształcony. za granicą-był za panowania Stefana Batorego i Zygmunta III-go namiestnikiem i prawą ręką Hetmana Chodkiewicza w Inflantach. W 1605 r. bohatersko odznaczył się pod Kirchholmem. Posłował na sejmach. Umarł w 1616 r. Syn Teodora-Jan Alfons Łącki, podkomorzy wileński, starosta źmudzki, od r. 1640 do 1646 r. łącznie walczył przeciwko Turkom i Szwedom nieustannie. Odbywał rozmaite poselstwa i położył wielkie oraz liczne zasługi dla Rzeczypospolitej i kraju. Umarł w 1646 r. W r. 1629 aktem d. 3 lipca Jan Alfons Łącki i żona jego Joanna z Talwojszów fundują w m. Wysokim Dworze murowany kościół z klasztorem 00. Dominikanów i uposażają konwent na osób dwanaście. Dokument pergaminowy z trzema wiszącemi pieczęciami, przechowywał się w miejscowym klasztorze. W tym kościele był obraz. N.M. P. Różańcowej, na blasze, pogięty ód kuł rusznicznych, któremi doń strzelano, podczas rozruchów wojennych w 1656 roku.

W 1832 r. parafja wysokodworska została skasowana i rozdzielona pomiędzy sąsiednie. Kościół i klasztor księży Dominikanów, z kilkoklasową egzystującą przy nim szkołą-zostały zamknięte i skonfiskowane, razem z należącymi do klasztoru folwarkami, jeziorami i lasem. Dwa duże po-Dominikańskie murowane gmachy (jeden jednopiętrowy, drugi dwupiętrowy) zostały przerobione na koszary, jednak teraz od lat kilkunastu świecą pustkami i dochodzą do coraz większej ruiny. Duży kościół został przerobiony na cerkiew prawosławną, a w 1866 r. był przebudowany zupełnie na małą względnie cerkiew; przyczem przed dziesięcin laty przyłączono też do niej i po-Dominikańskie gmachy.

W miasteczku są: poczta, telegraf, młyn z krupiarnią, cerkiew (dla 300 prawosławnych, rozsianych między 36000 katolików), synagoga, urząd gminny, szkoła ludowa zwyczajna gminna (ma być zamienioną na dwuklasową), łaźnia, kancelarja naczelnika ziemskiego, monopol, dwie piwiarnie, skład piwa, domy dla przyjezdnych i kilkanaś cie kramików żydowskich; w przeciągu roku odbywa się w Wysokim Dworze sześć dorocznych jarmarków.

Wysoki Dwór oddalony: od m. Wilna i Kowna około 60 wiorst, od m. Trok-30 w., od miasteczek: Butrymańc - 20 w., od Stokliszek - 14 w., od Sumieliszek - 14 w., od Hanuszyszek-12 w., od stacji Rudziszek Warszawskiej drogi żelaznej latem 23 wiorst, a w zimie 17 w. (jeziorami) i od stacji Jewje kowieńskiej kolei-31 wiorsta. Zatwierdzona już budowa szosy z Butrymańców przez Wysoki Dwór do powiatowego miasta Trok.

W ostatnich czasach zaczął Wysoki Dwór znacznie podnosić się, dzięki poczęści zezwoleniu wyższej władzy na budowę kościoła i na założenie na nowo wysokodworskiej rzymsko-katolickiej parafji. Nabożeństwo odbywa się już w czasowej kaplicy (mieszczącej około 1000 osób od dnia 6 (19) lipca 1908 roku.

W 1906 roku osiadł w Wysokim Dworze lekarz, otwarto przytem aptekę; założono na części z ogromnych źródeł wody krynicznej wzorową pstrągarnię, a także wapiennicę, cegielnię, a na rzece Wierzchni - gontarnię i olejarnię. Zjawiło się przytem w Wysokim Dworze kilku doskonałych rzemieślników fachowych.

Z pamiątek przeszłości znajdują się w majątku Wysokim Dworze, należącym teraz do rodziny pp. Malewskich, co następuje: l) Zamkowa góra z fundamentami byłego obronnego zamku Łąckich przy zamkowem jeziorze i rzece Wierzchnia, w której znaleziono duże kamienne kule; 2) Ogromne doły, w owocowym ogrodzie, znające się, napełnione kośćmi ludzkiemi i końskiemi (po jakiejś bitwie z niepamiętnych czasów); 3) Szubieniczna góra tak zwana-chyba pozostałość z czasów rozruchów krajowych; 4) Kamienny fundament-w lasku przy drodze, wiodącej do Trok, jak mówią z pod figury S-go Jacka pozostały. Przed kilkunastu laty były wymyte rzeką Wierzchnią z Góry Zamkowej - młoty kamienne i czerepy sarn z rogami.

Wysokie Litewskie, m-ko nad rzeką Pulwą, pow. brzeski, gub. grodzieńska, o 39 w. od Brześcia. Kościół parafjalny, kaplica św. Barbary, wspaniały pałac, szpital. Około 5000 mieszkańców. Handel i przemysł średnio rozwinięty. Gospodarstwo rolne poprawne i inwentarze zarodowe, produkcja wyborowych nasion. Szpital chrz. p. w. św. Jana Nepomucena, rozpoczęto budować w r. 1763, i zniesiony w 1773 r. przystąpiono do nowej budowy i wprowadzono doń ks. Bonifratrów, kosztem których stanął kościół. Po usunięciu Bonifratrów klasztor zamknięto, szpital utrzymano pod kierunkiem osób świeckich. Własność Jerzego Jednowicza i Pietkiewicza, ostatniemi zaś z tej rodziny właścicielkami były Anna Jodkówna i Józefowa Pietkiewicz, następnie należały do Chlewickich, Wojny, Sapiechów, obecnie Potockich. W pałacu dużo cennych dzieł sztuki, najpiękniejszy park w kraju. W kościele piękne obrazy znanych malarzy krajowych i zagranicznych.

Wyszki, m-ko i wieś, pow. dyneburski, gub. Witebska o 25 w. od Dyneburga. Około 550 mieszk. zarząd gminny, kościół parafjally katol. pod wezw. Zwiastowania N.M.P. Przy kościele istniał dawniej niewielki klasztor dominikański. Dobra należały niegdyś do Sielickich, po których odziedziczyli Mohiowie.

 
Top
[Home] [Maps] [Ziemia lidzka] [Наша Cлова] [Лідскі летапісец]
Web-master: Leon
© Pawet 1999-2009
PaWetCMS® by NOX