Герб горада Ліды, наданы 17 верасня 1590 г.
Zabłocie, dwór i wieś, pow. lidzkiego, gub. wił., rz. Dworczanka, Lida w. 35 st. koi. Pet.-Warsz. Marcinkańce w 30. Niegdyś własność skarbu W. Ks. Lit. około r. 1495 nadana ks. Bazylemu Lwowiczowi Glińskiemu. W XVIII w. własność Tyszkiewjczów. Ostatnia z tej linji córka Ludw. Tyszkiewicza (zm.1808) Anna hr. Dunin Wąsowiczowa, w pierwszym małż. hr. Potocka r. 1856 drogą darowizny przyznaje Zabłocić synowi Maurycemu lir. Potockiemu, po którym według działu r. 1880 dziedziczy August hr. Potocki. Ten ostatni wyprzedaje Zabłocie razem z Horodną i przynaleźnościami Tjer-Asaturowowi, Asaturow - hr. Ignatijewowi, Ignatijew - Pleminnikowowym. Roku 1862-go bunt chłopski w Zabłociu gasi gen.-major Abramowicz. Kościół parafjaluy św. Trójcy r. 1623 przez Mikołaja Narbuta fundowany w r. 1812 nanowo wymurowany z funduszów zapisanychhr. Ludwika Tyszkiewicza. Kancelarja włościańska, szkoła ludowa.
Zabołocie, dobra, pow. lepelski, gub. Witebska. Duże lasy, znane na cały niemal powiat. Dawniej attynericja Pyszno Siellawów, od których drogą spadku przeszły do Krystyny ze Szczyttów ks. Druckiej Lubeckiej, ta zaś w 1843 r. sprzedaje je Nikodemowi i Ewie z Borodziczów Spasowskim, dziś Zygmunta i Augusta Spasowskich.
Zabłudów, m-ko nad rzeką Meleciną, pow. białostocki, gub. grodzieńska, o 18 w. od Białegostoku, ma około 5000 mieszk. w tym około 3000 żydów, reszta katolicy. Cerkiew, kościół, synagoga szkółka elementarna chrześcijańska i żydowska, apteka, doktor i kilku felczerów. Z władz mieszczą się tutaj: asesor, policyjny uradnik i zarząd miejski. Drobny przemysł w ręku żydów. Z większych zakładów istnieją tu: fabryka sukna i kortów, 2 młyny parowe, 5 dużych garbarni i wiele drobnych warsztatów tkackich.
Zabrzeż, m-ko nad rzeką Bondarówką, pow. oszmiański gub. wileńska. M-ko ma 150 mieszkańców, cerkiew prawosławną i kościół katolicki paraf, sąd gminny i szkołę.
Zacharyno, m-ko nad rzeką Berezyną, pow. mścisławski, gub. mohylowska, o 45 w. od Mścisławia. M-ko ma 850 mieszkańców wyłącznie żydów, dwa domy modlitwy żydowskie, młyn wodny i folusz, dziekciarnia. Własność gen. Engelhardta.
Zaciemienie, majątek w pow, wilejskim, w którym w ostatnich czasach światły właściciel Adam Bohdanowicz zgromadził dużo pamiątek krajowych.
Zacisze, majątek kowieńskiej gub. i pow. 5 w. od st. kol. L. R. dr. Datnów pana Stanisł. Giejsztora, który ma dużą bibijotekę staroświeckie rzeczy: biurka, portret Jakóba Zawiszy, obrazy, sta roświocki zegar z kurantami Zawiszów ongi, biały ze złoceniami, zegar oparty na kolumnach, do tychczas gra jeszcze nieźle i dużo innych cennych zabytków.
Zadziew, m-ko kościelne, ludność rolna, polsko-bel. od st. Postawy wązkotorowej drogi żel. wiorst 5. nad jeziorem tejże nazwy, po drugiej stronie którego majątek Świętorzeckich, obecnie córki ich hr. Grabowskiej. Granica pow. dziśnieńskiego, Wilejskicgo i święciańskiego.
Zahacie, kościół po Jezuitach mały drewniany, położony przy jeziorze tegoż imienia. Dwór tegoż imienia duży-obecnie stacja kolejowa Bołogoje-Siedleckiej drogi od kościoła w odległości 5 wiorst. Kościół niedawno odnowiony kosztem kolatorów Poklewskich-Koziełłów, Krezusów Syberyjskich, których grób rodzinny w specjalnem mauzoleum znajduje się w niezbyt odległej a ojczystej ich Bykowszczyźnie w zahackiej parafji.
Zalesię, folw. nad rzeka Zurzą, w pobliżu Wilji, przy trakcie pocztowym z Wilna do Mińska, pow. oszmiański, gubernia wileńska, o 42 w. od Oszmiany, około 76 mieszkańców, cerkiew, kaplica katolicka parafji smorgońskiej, młyn, gorzelnia, oranżerja. Zalesię pozostaje do dziś w ręku ks. Ogińskich. Jest to jedna z najpiękniejszych rezydencji na Litwie.
Załuże, wieś poradziwiłłowska nad lewym dopływem Niemna, pow. nowogródzki, gub. mińska, o 55 wiorst od Nowogródka, ma 125 osad, cerkiew paraf, pod wezw. św. Jerzego. Filja w Zubnie pod wezw. Narodzenia N.M.P. Miejscowość bezleśna, lekkofalista, grunta urodzajne, łąki dobre.
Zameczek, niewielki folwark, położony na prawym przepięknym brzegu Wilji, o 4 w. od Wilna, za przedmieściem Zwierzynieci Soltaniszkami. Jest tu kilka stromo wyniosłych wzgórz nad rzeką, skąd roztacza się czarujący widok na w skrętach wijącą się wstęgę Wilji, na Zakręt, Zwierzyniec i wreszcie samo Wilno. Zameczek stanowił niegdyś folwark uniwersytecki, w którym w r. 1827 został urządzony instytut agronomiczny. Dziś, o ile się zdaje, miejscowość ta zostaje w posiadaniu rodziny rosjan Januczkowów.
Zamość (ihumeński), posiadłość ziemska, pow. ihumeński, gub. mińska, niegdyś do dominjum Dudzicze należało do rodziny Jelskich, obecnie własność Aleksandra Jelskiego, posiada zbiory pamiątkowe i archiwa zgromadzone przez właściciela i ofiarowane na pożytek kraju. Poczta i telegraf Uzlany (6 wiorst) stacja kolei Libawo-Romeńskiej Rudzieńsk (4 w.), parafja katolicka Annopol, gmina Dudzicze stan policyjny 1-szy w Uździe od Mińska wiorst 40. Kaplica katolicka we dworze, wizytowane w roku 1905 przez metropolitę Jerzego hr. Szembeka.
Zamość (słucki), dobra i wieś w powiecie słuckim o 21 wiorstę, od Slucka wsławiony jest misją Ojców Jezuitów w wieku XVII. Świątynia fundowana w r. 1649 przez Andrzeja Wiszkę zabrana na Schyzmę po roku 1863, zaś zwłoki fundatora, uważanego przez lud za błogosławionego, zostały zakopane w ziemię, utworzyła się jednak niedorzeczna legenda ludowa: iż błogosławiony potem "wyszedł do Wilna", po ukazie roku 1905 o tolerancji, wierni wrócili gromadnie do wiary Ojców. Zamość pamiętny jest jako miejsce urodzenia czcigodnego pisarza Antoniego Pietkiewieza (Adama Pługa) w roku 1824.
Zaosie, okolica szlachecka w pobliżu jeziora kołdyczewskiego, z którego bierze początek rzeka Szczera, pow. nowogródzki, gub. mińska, o 7 mil od Nowogródka. Okolice te uważano za miejsce urodzenia Adama Mickiewicza.
Zaskorki, kościół fundacji Korsaków, zaś cały majątek jeszcze przed piętnastu latach należał do tej rodziny. Posiada młyn wodny nad rzeką przy duże m Jeziorze, na trakcie z Połocka do Uszącza.
Zastaw, m-ko nad rz. Swisłoczą, przy ujściu do niej rzeki Czernicy, pow. miński, gub. mińska o 24 w. od Mińska, zamieszkałe przez chrześcjan i żydów. M-ko ma dwie cerkwie prawosławne i jedną małą kapliczkę katol., wybudowaną dwa lata temu. Na cmentarzu pokościelnym w Zasławiu spoczywają zwłoki uczonego oby watela Jana Chodźki.
Zdzięciół (Diatłowo), m-ko w pow. nowogródzkim, gub. mińskiej, nad rzeką, do szosy 13 wiorst. od st. Nowogródek Poleskich koi. żel., nad rzeką Zdzięciółką. Od Słonima 35 w., od Lidy 42 w., liczy ludności przeszło 4000 osób płci obojej. Kościół parafialny, fundowany przez Lwa Sapiehę i kaplica cmentarna. Zarząd policyjny i gminny, poczta, szkoła ludowa, apteka. Miasteczko słynie ze swych wyrobów pięknych posadzek, czem się trudni kilkanaście warsztatów. Tafle są inkrustowane w prześliczne wzory i są poniekąd pierwszemi wzorami tak modnej dziś intarsji. Dwa młyny wodne, oprócz tego kilkanaście drobnych zakładów przemysłowych. Bardzo starożytna osada niegdyś ks. Konst. Ostrogskiego, po wielu kolejach własność Dominikowej ks. Radziwiłłowej i wreszcie aż do roku 1836, kiedy dobra przeszły w ręce rządu, pozostawało własnością Sółtanów. Piękny i obszerny niegdyś zamek obronny następnie pałac, dziś służy za pomieszczenie dla szkoły.
Zdzitów, m-ko nad jeziorem Sporowskiem, p. słonimski, gub. grodzieńska o 92 w. od Słonima, około 800 mieszkańców, cerkiew, szkoła. Za czasów Rzeczypospolitej Zdzitów był centrom s-stwa niegrodowego, położonego w pow. słonimskim województwa nowogródzkiego.
Zelwa, m-ko na wysokim lewym brzegu rzeki Zelwy, pow. wołkowyski, gub. grodzieńska o 23 w. od Wołkowyska, a 36 w. od Słonima. Obecnie liczy około 1800 mieszkańców, m-ko posiada kościół drewniany, obok którego okazałą cerkiew prawosławną i wielką synagogę żydowską, zarząd gminny, szkołę ludową, browar, i młyn wodny.
Zelwianka rz. albo Zelwa, w gub. grodzieńskiej, lewy dopływ Niemna. Długa 185 w., spławna na przestrzeni 80 wiorst Brzegi w górnym biegu ma dość wysokie, suche, bliżej ujścia otoczono znaczną przestrzenią drobnych łąk; o kilka wiorst od ujścia brzegi ma piasczyste obraca kilkanaście młynów.
Zlembin, m-ko z zarządem gminnym i dobra nad rzeką Ziembinką, pow. borysowski, gub. mińsk. wśród lasów i błot położone, wskutek czego panują uparte febry. Miasteczko ma 800 mieszkańców. Jest tu oddział poczty listowej, szkoła miejska, cerkiew paraf, pod wezw. św. Michała. Okolica jest pamiętna przechodem wielkiej armji francuskiej w r. 1812. Po strasznej porażce pod Borysowem Napoleon, dążąc ku Wilnu, miał pierwszy nocleg w Ziembiniu.
Złota Górka, cmentarz katolicki wraz z kościołem parafialnym na przedmieściu Komarówka w Mińsku Litewskim. Cmentarz istnieje od roku 1793. Kościół pierwotnie drewniany, został fundowany z muru z zapisów Szymona Leonowicza, Ignacego Laskowicza i Antoniny Kamińskiej w roku 1861 w stylu ostrołukowy m. W ostatniem czterdziestoleciu świątynia ta przechodziła straszne koleje, mając za proboszczów wyuzdanych na wszystko renegatów w swoim rodzaju ludzi historycznych: Ferdynanda Sęczykowskiego i Szymona Makarowicza, później jednak, zaś głównie po ukazie w roku 1905 o tolerancji religijnej wszystko się zmieniło i Złotą Górką zaczęli rządzić zacni kapłani, zaś w ciągu paru lat ostatnich był tu głośny z apostolstwa i rozumu kapłan ks. Kazimierz, Michalkiewicz mianowany obecnie wikarjuszem apostolskim djecezji wileńskiej, po zatronowaniu najczcigodniejszego pasterza barona Roppa. Po ks. Michalkiewiczu został proboszczem najgodniejszy kapłan ks. Michał Makowski, parafjan przeszło 6000.