Герб горада Ліды, наданы 17 верасня 1590 г.
Bielica, miasteczko na prawym brzegu Niemna w powiecie lidzkim, gub. wileńskiej, przy ujściu rzeczułek Mołczadki i Niemenka, 116 w. od Wilna, i 28 od Lidy. Mieszkańców liczy oko ło tysiąca. Przystań na Niemnie i posterunek obserwacyjny. Bielica była niegdyś własnością Radziwiłłów, następnie przez ks. Hohenlohe została sprzedaną. Kaplica katolicka.
Biniakonie, m-ko w pow. lidzkim, gub. wileńskiej, własność Rymszów, od Wilna w. 47, od Lidy 43. Kościół parafjalny nowy-Św. Jana Chrzciciela, założony niegdyś w r. 1634 przez Jana Czaplińskiego, filja w Butrymańcach. Zarząd gminny, Kółko rolnicze, znaczny sklep chrześcijański.
Dokudowo, m. i dobra w p. lidzkim gub. wileńskiej, na północ od prawego brzegu Niemna, niedaleko ujścia don Dzitwy, o 28 w. od Lidy i 116 w. od Wilna, położone na wyniosłem wzgórzu śród błotnistych przestrzeni. Cerkiew parafjalna, zarząd gminny i szkółka elementarna. Ludności około 400 osób. Długowieczne dziedzictwo Radziwiłłów, następnie Wittgeusteioów, sprzedane pod przymusem przez ks. Hohenlohe w r. 1892.
Ejszyszkj, m-ko pow. lidzkiego, gub. wileńskiej, od Lidy w. 35, st. koi. Pol. Bastuny i Biniakouie w. 22. Ks. Erdziwiłł po zawojowaniu r. 1246 Rusi Czarnej nadaje jednemu z wodzów swoich Ejkszowi "Ostrów, kotory po niem nazwań jest Ejkszyszki i wsio pryleżaczoje ko powietu .Ejkszyskomu". Za czasów Olgierda posiada E. Sudemunt, co się podpisał na umowie Witolda z krzyżakami r. 1384: Sudemont de Vesisken. R. 1392 i 1402 nawiedzają je krzyżacy, a w r.1433-Swidrygiełło. R. 1553 powietrze morowe. Już za czasów Jana Sobieskiego rządzi się prawem magdeburskiem, które Stanisław August r. 1792 odnawia R. 1696-1796 przysadek ziemski lidzki. R. 1791-1796 miasto powiatowe. R 1868 mieszkańców ma 1250, domów 250, sklepów 37, karczm 15, gorzelnię, browar piwny, garbarnię i młyn. Pożar r. 1895 niszczy 204 domy; w nim ginie osób 12. Pożar r. 1908 niszczy ul. Raduńską 63 d. Kościół paraf, r. 1413 od Witolda fundowany, r. 1506 przez Aleksandra, a w r. 1522 przez Zygmunta I uposażony. W r. 1852 murowany staraniem ks. Pawła Kalinowskiego-Pawłowicza. Dawniej E. na trakcie wielkiem z Wilna do Krakowa najwięcej uczęszczanym; już najmniej trzy wieki sławią się swojemi targami co czwartek i jarmarkami. Przedmiot handlu bydło i nierogacizna, a dawniej przeważnie konie. Ten ostatni artykół zwabiał do m-ka cyganów, którzy tu w w. XVIII tłumnie się roili. W ten sposób Ejszyszki stały się niejako stolicą cygańską i czas niejaki służyli za miejsce pobytu starszego cygańskiego, zwykle nazywanego królem. "Królem" cygańskim w r. 1780-1795 był szlachcic miejscowy Jakub Znamierowski, a w r. 1795-1799 również szlachcic Miłośnicki. Miasteczko ruchliwe. Ma synagogę, zarząd mieszczański i włościański, szkołę ludową (od r. 1864), stan, aptekę, szpital wiejski, pocztę, telegraf, towarzystwo kredytu drobnego, kasę pożyczkową; r. 1872 -1903 sędzia pokoju i sędzia śledczy
(od r. 1907 w Biniakoniach), leśniczy skarbowy Koniawski. Mieszk. w r. 1897-3196, dziś według danych urzędowych 2448. Z okolic ożywiona emigracja do Ameryki. O lYa w. od m-ka dawne Horodyszcze podobno zabytek chorąstwa Ejszyskiego, co w r. 1568 do pow. lidzkiego zostało przyłączonem.
Giesztowty, pow. lidzki, gub wił., nad rzeką Dzitwą, wpadającą do Niemna i rzeczką Upiastnią, wpadającą do Dzitwy, położone, zamieszkałe do dziś przez ród Giesztowtów vel Giejsztowtów. Ród ten, jak niesie tradycja litewsko-pruska (od litewskiego słowa "Gieja"-śpiewać,-wajdelota), i uchodząc mordów krzyżackich po różnych kolejach losu, uzyskawszy przywilej W. Ks. Litewskiego, osiedlił się nad Mereczanką w późniejszym czasie, przyj ąwszy herb, "giejsz" wskutek koligacji z Giedygołdami, część takowego osiedliła się w dzisiejszej swej posiadłości przeszło lat 500 temu, o czem świadczą doku ncu Li. Reprezentując stany na sejmie Horodelskim, nie zgodzili się zmienić swego nazwiska na polskie. Podczas najazdów szwedzkich, za Jana Kazimierza, szwedzi, obwarowawszy się od Radunia, przy wsi dziś zwanej Horodyszczem, czego są ślady dotąd, a także od Pielosy na kamiennej grobli, znaleźli się w niedostępnej miejscowości i rozłożyli sio obozem w zamożniejszej posiadłości, Giesztowtach, jednak, będąc ciągle napastowani przez szlachtę pod przewodnictwem tychże Giesztowtów z błot dzitwiańskich przez Dzitwę, musieli udiodzić po specjalnie zrobionych mostach, a na błotach słali groble budowlami Griesztowtów w kierunku na Ołtuszki, co zachowało się w dzitwiańskich błotach do dziś na arszyn głębokości; podobnemu losowi uległy wojska Chowańskiego, tylko te przeprawiały się w kierunku na okolicę Smolaki, czego ślady zachowały się na błotach do tego czasu. Potwierdzają to zaniesione manifesty o spaleniu i zrabowaniu dokumentów na ziemię, zapisane przez tych właścicieli w grodzie lidzkim. Z ostatniego napadu Szwedów, jeszcze za pamięci starych ludzi egzystował i duży spichrz Giesztowtów, który j był przerobiony przez Szwedów na kirchę. Okoliczne wsie: Gudele, Narkuuy i inne mówiły tylko po litewsku, także kobiety i dzieci nie rozumiały nawet po polsku, a dziś wynarodowiły się i są liczeni jako białoruskie.
Giejszyszki, wieś i dwór w pow. i gub. wileńskiej, o w. 33 od Wilna i wraz z folw. Europa, w pięknej glebie położone, za czasów Rzeczypospolitej stanowiły dziedzictwo Białtozorów. Ostatnio były w rękach ks. Giedroyciów. Ostatni właściciel Cezary ks. Giedroyć zmarnował ten piękny kawał ziemi i sprzedał go w ręce obce. We wsi cerkiew murowana.
Giełgudowski żam., w ruinie już obecnie będący, leży na prawym brzegu Niemna w pow. rosieńskim, gub. kowieńskiej. Od r. 1686 była to niegdyś własność i rezydencja Gielgudów, których smutnej pamięci generał (riełgud okrył się tu właśnie hańbą w r. 1831 i o mil kilka nad granicą pruską został zastrzelony przez podwładnego sobie oficera-rodaka Ruiny zamku w czworobok zbudowanego świadczą o jego niegdyś przepychu i obszerności. Podanie wskazuje, iż był to niegdyś obronny zamek, który' bądź to należał do żmudzinów, bądź też pozostawał w ręku krzyżaków. Pod ruinami ciągną się obszerne lochy. Obecnie zamek ten jest objęty inwentarzem posiadłości rodziny Puslowskich, a największe skrzydło w nim zostało jako tako przerobione na spichrze i składy. Z góry zamkowej, silnie zarośniętej, gdzieniegdzie ma się piękny widok na Niemen.
Hermaniszki, m-ko i dobra w pow. oszm., gub. wileń., na rz. Żyżmą położone, o 4 w. od Woronowa. Parałfjany kościół drewniany pod wezw. św. Trójcy, fund. W r. 1686 przez biskupa wił. Brzostowskiego. Miasteczko liczy około 200 mieszk., dobra należą. do bar. Leforta.
Hołdów, dwór i wieś, powiatu lidzkiego, od Lidy wiorst 25, st. koi. Mikoł. Skrybo wo w. 10. Dawniej Ołdow i Oldow, dobra w XVI w. do ks. Wiśnio wieckich należące, którzy wyprzedadają je w r. 1581 Tryznom. Po Tryznach H. r. 1718 przechodzi do Franc. Węckowicza, a po tym ostatnim jako wiano, r. 1762 w dom Skarbków Ważyńskich. Aleksander Tryzna roku 1633 fundował' tu przy cerkwi od dawna będącej, klasztor obrządku wschodniego, który po kilku najazdach, kłótniach i długich mitręgach, w r. 1747 ostatecznie zabrany na Bazyljanów. W cerkwi paraf. starożytny obraz M. B. w stylu bizantyjskim. Dobra H. dzies. 668. Wieś Hołdów dzies. 262, mieszkańców 276. Wyłącznie uprawa roli.
Horodno, dobra w pow. lidzkim, gub. wileńskiej, w odległości od Wilna 70 w.; od Lidy 24 w.; od Ejszyszek 12 w. i od Zyrmun przy trakcie z Wilna do Nowogródka i Słonima 10 w. Niegdyś własność ks. Radziwiłłowej, następnie Ludwika Tyszykiewicza, ożenionego z siostrzenicą Stan. Augusta. Przepyszna magnacka rezydencja (choć drewniana). Po śmierci Tyszk. Horodno przeszło na własn. Aleksandrowej hr. Potockiej, następnie Maurycego Potockiego i w końcu Augusta, po śmierci którego w 1907 r. dobra puszczono na wyprzedaż częściami. Dobra te ogółem liczą obszaru 23200 dz., w tem dwa klucze i 15 większych folwarków. Parafjalny kościół murowany w Ossowej, fundowany przez Ludwika i Konstancję z hr.Tyszkiewiczów.
Lida, miasto powiatowe, gub. wileńskiej, Lida i Kamionka od Wilna wiorst 88. Stać. kol. Pol. i Mikoł. Szosa do Grodna. Narbutt pisze o księstwie Dejnowskim i o założeniu Lidy r. 1180. Lecz Stryjkowski i latop.Woskr. zaledwie około r. 1330 wspominają o Lidzie. Możebne, iż jako osada istniała oddawna i że podwaliny zamku tutejszego rzucone są przez Gedymina roku 1323, lecz pewniejsze wiadomości od połowy w. XIV pochodzą. Lida z włością należała do Olgierda, który ją około r. 1377 wydzierżawił powiernikowi swojemu znanemu w dziejach Litwy Wojdyle. Po śmierci Wojdyły Lidę posiadł Jagiełło, który r. 1392 odstępuje ją Dymitrowi Korybutowi. Wtymże r. Witold odbiera Lidę od Korybuta i nowy zamek wznosi. R. 1394 Lida cierpi od najścia krzyżaków. W r. 1396-1399 włość lidzką z nadania Witolda trzyma Tochtamysz, znakomity han tatarów zawołżańskich, a w r. 1440-1446 Hadży-Gerej, co hanem perekopskim obrany stał się protoplastą Gerejów. Lida spalona r. 1433 przez Swidrygiełłę, w r. 1504, z przyczyny odebrania jej z dzierżawy Glińskiego przez króla Aleksandra i oddana Drozdowi, stała się przedmiotem głośnej sprawy, co znakomite rody litewskie powaśniła i Glińskiego do buntu zagrzała. W r. 1506 zagony tatarskie aż pod Lidę dotarły i zmusiły do wywiezienia ztąd w lektyce nawpół umarłego Aleksandra. W XVI w. miasto podniosło się: płaciło bowiem r. 1550 do skarbu podatku groszy lit. kop. 10. Za czasów Stefana Batorego osiadają tu żydzi,. którzy handel miejscowy podnoszą. R. 1590 Zygmunt III nadaje Lidzie prawo magdeburskie, a konst., 1611, potwierdza dawniej istniejące tu jarmarki Władysław IV r. 1640 potwierdza przywilej ojcowski dla Lidy. Lecz następne wypadki spowodowały upadek miasta. R. 1655 wojska moskiewskie rabują i palą miasto. R. 1656 głód, a w jesieni r. 1657 powietrze morowe niszczą ludność. Sejmik gromniczny r. 1658 dla niebezpieczeństwa od powietrza w Lidzie musiał zebrać się w Mycie. Nakoniec r. 1659 ks. Chowański rujnuje miasto do szczętu: Król Michał Wiśniewiecki, bacząc na niedolę miasta r. 1669 kazał, ażeby żydzi na gruntach miejskich osadzeni, pełnili wszelkie obowiązki na równi z mieszkańcami, uwolnił mieszczan od tłok na gruntach dwornych i od obowiązku naprawiania grobli dwornej. Swoją koleją konstytucja r. 1676 uwolniła L. od stanowisk, ugod i ciężarów ze wszystkiemi jurydykami. Lecz pożar w nocy 29 czerwca r. 1679 znowu zniszczył prawie całe miasto. Nadomiar tylu klęsk r. 1702 Szwedzi rabują i znowu palą miasto, a w 1706 podczas pochodu na Moskwę uciemiężają mieszczaństwo nieznośncmi ciężarami i podatkami. Sejm więc 1717 r.wceiach podźwignięcia miasta zostawia Lidziedawne ulgi i ponawia uwolnienie jej od hyberny i lokacji wojska, a król August II 7 sierpnia r. 1727, potwierdzając przywileje swoich poprzedników, nadaje mieszczanom grunta na czynsz wieczny, ustanawia targowe z kramnic i rzeźnicy, pozwala chrześcijanom bicie bydła i nakazuje dawanie wójtowi łopatkowego. August III d. 12 listopada r. 1744 potwierdził te wszystkie przywileje, a konstytucja r. 1776 zaliczyła Lidę do rzędu tych kilku miast litewskich, którym prawa magdeburskie zachowano. Na ten czas Lida powoli się znowu podnosi. R. 1784-1787 komisja bom ordinis porządkuje stosunki i, fundusze miejskie. R. 1792 liczy 242 domy i 1243 mieszkańców. R. 1794 Lida staje się świadkiem jednego z aktów powstania kwietniowego, w którym zamek Lidzki na zawsze upada, w roku 1812 świadkiem popisu korpusu Dochturowowa przed Aleksandrem I, potem najścia francuzów i ucieczki ich, nakoniec d. 23 maja r. 1831-zetknięcia się oddziału rosyjskiego z Chłapowskim. Pozar 1826 zniszczył podzamcze, a w r. 1843 rynek, ulicę Wileńską i przyległą wieś Roslaki. W r. 1851 liczono w Lidzie domów murowanych 2, drewnianych 248 i 4845 mieszkańców, a po r. 1861 zaledwie 4087 mieszkańców. Lustracja r. 1851-1854 nadaje grunta dla miasta i mieszczan mi wieczność. R. 1870 Lida połączona telegrafem z Wilnem, w r. 1886 przeprowadzono tędy kolej Poleską, a w r. 1905 kolej Mikołajewską. Straszny pożar r. 1891 zniszczył tu 444 domy i do 600 budynków niemieszkalnych. Lecz pożar ten wyszedł na dobro dla zewnętrznej strony miasta, bo dziś liczy się w mieście już domów murowanych 207 i drewnianych 669. Kościół parafjalny Podniesienia Krzyża św., fundowany przez króla Władysława Jagiełłę roku 1387, wymurowany przez ks. Tomasza Zieńkiewicza r. 1765-1770. W r. 1672 Narbuttowie fundowali tu karmelitów trzewiczkowych i kościół św. Józefa. Konwent i kościół skasowane r. 1832, a mury kościelne zburzono r. 1908. Ignacy de Campo-Scipion r. 1757 przeniósł do Lidy z Werenowa pijarów, którzy tu kollegium i szkolę założyli, a w początku w. XIX i kościół św. Kazimierza wymurowali. Kollegium skasowano i szkołę zamknięto w r. 1832, a kościół spłonął w pożarze roku 1843. Ka cmentarzu grzebalnym kaplica drewniana z r. 1804. Cerkiew wyznania wschodniego od dawna na zamku istniejąca, w r. 1533 do miasta przeniesiona i wyświęcona pod wezw. św. Jerzego. Oprócz tej cerkwi w XVI w. są zuane: św. Jana, św. Mikołaja (w rynku), św. Spasa i św. Przeczystej (na Zarzeczu). Wszystkie zabrane na uniję. Dopiero r. 1650 Jan Kazimierz cerkiew św. Spasa zwraca obrządkowi wschodniemu reszta ginie podczas najścia Chowańskiego i Szwedów. Cerkiew św. Przeczystej aż do początku w. XIX istnieje. Dziś istniejąca św. Michała Archanioła z murów b. kościoła św. Kazimierza r. 1863 powstała. Oprócz jej-cerkiew drewniana na cmentarzu grzebalnym i cerkiew wojenna kwaterującego tu 172 Lidzkicgo pułku piechoty. Synagoga żydowska na mocy przywileju Stefana Batorego r. 1579 zbudowana. Król Władysław IV d. 28 lut. r. 1633 pozwolił żydom lidzkim restaurować starą synagogę i wznieść drugą nową. Po r. 1891 synagoga stanęła nowa murowana. Pozatem żydzi mają kilkanaście domów modlitwy. Zakłady dobroczynne: szpital miejski, szpital wojskowy, szpital kolejowy, szpital żydowski (r. 1868), towarzystwo dobroczynności r. 1896 (nie funkcjonuje), jaka taka straż ogeiowa ochotnicza (r. 1898). Założone r. 1904: towarzystwo spożywcze upadło. Sklep spółkowy parafjalny (r. 1908), kółko rolnicze (1907). Zakłady naukowe: po skasowaniu Pijarów w r. 1834 utworzono szkołę powiat. dla mieszczan, którą 1836 zreformowano na 5-cio klas. dla szlachty. Po kilku modyfikacjach r. 1864 zamieniono na szkołę powiatową 2-ch klas. R. 1902 tę ostatnią zreformowano na 3-ch klas. miejską. Szkota parafjalna miejska (od r. 1834) dziś 2-ch klasowa, takaż żeńska, szkołz ludowa z Dubrowna r. 1-886 do Lidy przeniesiona, żydowska męska, talmudthora, kilkanaście hederów. Od niedawna-prywatne gimnazjum żeńskie, progimnazjum męskie i progimnazjum żeńskie. Bibijoteka w szkoło miejskiej, lecz niedostępna. Od roku 1907 wypożyczalnia książek prywatna. Jako zakłady kredytowe istnieją: kantor bankierski i towarzystwo drobnego kredytu (do 100 rb.). Z liczby zakładów fabrycznych celniejsze - skład monopolowy, dwa browary piwne, tartak, odlewnia spiżu, trzy tytoniowych, mydła, rzeźnia. Ogółem zakładów 54, produkcja 1,216,415 rb., robotników fabrycznych 473. Dwie drukarnie. Handel dość znaczny. Dawniej kontrakty, dziś-targi co poniedziałek i kilka nie wielkich jarmarków. Szczupłość rynku i brak odpowiedniego miejsca tamują wzrost handlu. Przedmiot handlu: bydło, nierogacizna i wogóle produkta wiejskie. Mieszkańców 7360, przeważnie żydów, potem katolików, prawosławnych i in. Pułk, zbieg dwóch kolei żel. i znaczna ilość urzędników służą za przyczynę wielkiego popytu na mieszkania. Położenie miasta pomiędzy gruntami włościańskiemi tamuje rozwój jegow stronę najbardziej upragnioną ku st. koi. Stąd brak domów i mieszkań, stąd wygórowane komorne. Ceny na produkta spożywcze wysokie. Towarzyskiego życia żadnego. Rzadkie teatry amatorskie i klub z kartami, w którym zaledwie 13 członków się nazbiera.
Niemen, rzeka uchodząca do Bałtyku przez zatokę Kurońską. Źródło jej w błotnistych lasach pow. ihum. gub. mińskiej, pod wsią Dothinicze, poczem bierze większe od siebie dopływy Losze i Usse. W guber. wileńskiej Niemen przebiega 335 w., zaś w gub. kowieńskiej płynie na przestrzeni 130 w. i pod wsią Poświęte uchodzi do Prus poniżej o 10 w. od Jurborga. Długość Niemna wynosi 841 wiorst. Żeglownym jest Niemen od Stołpców, a więc na przestrzeni 729 w. Przy normalnej głębokości 3,25 do 16 stóp, Niemen bywa nader często dużo płytszy i skutkiem tego ma mnóstwo ławin piasczystych, które wraz z rapami stanowią rzeczywistą klęskę dla żeglugi po nim. Statki parowe kursują w okresie letnim pomiędzy Grodnem a Druskienikami, oraz Druskienikami i Kownem; atoli jedynie dobrą i stałą jest komunikacja pomiędzy Kownem i Jurborgiem. Niemen nie obfituje w ryby, natomiast morskie rybitwy stale towarzyszą podróżnym częstokroć i po za Kownem. W granice Prus W. Niemen wchodzi pod wsią Smolnikami i ośmiu rękawami uchodzi do zatoki Kurońskiej. Dopływów rzeki tej tu nie wyliczamy, gdyż o każdym z tych dopływów jest mowa przy danej miejscowości.
Raduń, m-ko, pow. lidzki, rz. Raduń, Lida 28 w., st. koi. Pol. Bastuny w. 21. Po raz pierwszy wspomina o R. akt dzielczy Władysł. Jagiełły i Skirgiełły r. 1387 st-wo niegrodowe, własność skarbu w. ks. L w r. 1569 do liczby dóbr stołowych lit. zaliczone. Zaledwie r. 1838 ks. Maciejewski przenosi z Koleśnik po ks. ks. Karmelitach kościół drewniany, który wystawia o w. l od m-ka w folw. funduszowym Popiszkach, dawniej Pojodupiem zwanym. W m-ku synagoga, zarząd mieszczański, zarząd włościański, szkoła ludowa (r. 1861), poczta (r. 1905). Miasteczko biedne. Ma ziemi dzies. 1,160 i około 700 mieszkańców zatrudnionych prawie wyłącznie na roli. Handlu prawie żadnego. O pół mili od m-ka przy wsi Horodyszczu-dawniejsze okopy, podobno jedyna pamiątka z czasów chorąstwa Raduńskiego, przyłączonego do. pow. lidzkiego r. 1568. Z parafji tutejszej pochodzi ród Adama Mickiewicza, protoplasta którego Krupos otrzymał od Witolda bojarstwo i ziemię w tej miejscowości po r. 1410. Szczuczyn, m-ko i dwór, pow lidz. nad rzeką Turja, Lida w. 493/4, st. kol. Mikoł.-Rożanka w. 6. W początku w. XV posiadłość Piotra Lelusza wojew. trockiego. Około r. 1500 przechodzi w dom ks. Radziwiłłów, potem razem z Iszczołnad Dowojnow i Limontow. W XIX w. Józefowiczów-Hiebickich, po których de-Campo-Scipionow. Od początku w. XIX ks. Druckich-Lubeckich. Kościół parafjalny założony r. 1436. Przy nim r. 1726 Scipionowie fundują kollegiuro pijarskie, jedne z najlepszych na Litwie; zreformowane przez Kom. Edukac. na gimnazjum 3-ch klas. R. 1742 Teresa Scipionowa zakłada zgromadzenie sióstr miłosierdzia i szpital. Na mocy przywileju króla Augusta III d. 18 majci r. 1761 m-ko otrzymało prawo magdeburskie, targi parmarki. R. 1832 Klasz. Prijrów i instytucje dobroczcyne skasowano, a r. 1833 natomiast otworzono szkołę parafjalną 2-ch klasow. R. 1865 założono cerkiew na miejscu zburzonej kaplicy rz.-k., kościół parafjalny murowany wzniesiony przez ks. Ksawerego Druckiego-Lubeckiego r. 1826-1829. M-ko r. 1860 liczyło mieszkańców 570, r. 1897-1738, obecnie 3815. Zarząd mieszczański (1875), gmina (1861), stan, sędzia śledczy, poczta, telegraf, szpital wiejski, straż ogniowa Targi i jarmarki.
Trokiele, fol. skarb., pow. lidzki, o 17 w. od Lidy, około 90 mk. Gorzelnia, cegielnia, karczma. Kościół kat. pod wezw. N.M.P., drewniany. Własność niegdyś Jezuitów.
Wasiliszki, m-ko pow. lidzk., rz. Duma, albo Szkorda, Lida w. 35, st. kol. Mikoł. Skrybowo w. 12. Zawsze skarbowe. Za czasów Aleksandra, około r. 1500 namiestnikiem Wasil. jest kniaź Bazyli Lwowicz Gliński, dziad po matce Iwana Groźnego. Kościół paratjalny na dawniejszej posadzie m-ka w Starych Wasiliszkach o w. 3 od dzisiejszych,W., fundowany przez króla Kazimierza r. 1489, erygowany od Bony r. 1540; po zrujnowaniu od starości w r. 1789, na nowo wybudowany. Ks. Franciszek Sokołowski r. 1903 murowany tu wystawia. R. 1658 Dominik Limont w m-ku przy kościółku św. Jana od dawna będącym funduje konwent Dominikański. W r. zaś 1769 na miejscu starego kościoła Dom. wznoszą nowy kościół murowany, konsekrowany przez biskupa Wołczackiego r. 1790. Klasztor zamknięto r. 1832, a kościół na parafjalny zmieniony. Dziś kościół ten jest na cerkiew zabrany. W m-ku zarząd mieszczański, włościański i policyjny, szkoła ludowa. M-ko dość ruchliwe. Odznacza się targami i jarmarkami na bydło i produkta rolne. R. 1898 mieszkańców 2781, dziś według sprawozdań urzędowych 1983 (?). Poczta i telegraf.
Wasiukowszczyzna, okolica pryw. pow. lidzki, gub. wileńska, o 10 w. od Lidy ku Wilnu. Okolica ma 51 mk. katol.
Zabłocie, dwór i wieś, pow. lidzkiego, gub. wił., rz. Dworczanka, Lida w. 35 st. koi. Pet.-Warsz. Marcinkańce w 30. Niegdyś własność skarbu W. Ks. Lit. około r. 1495 nadana ks. Bazylemu Lwowiczowi Glińskiemu. W XVIII w. własność Tyszkiewjczów. Ostatnia z tej linji córka Ludw. Tyszkiewicza (zm.1808) Anna hr. Dunin Wąsowiczowa, w pierwszym małż. hr. Potocka r. 1856 drogą darowizny przyznaje Zabłocić synowi Maurycemu lir. Potockiemu, po którym według działu r. 1880 dziedziczy August hr. Potocki. Ten ostatni wyprzedaje Zabłocie razem z Horodną i przynaleźnościami Tjer-Asaturowowi, Asaturow - hr. Ignatijewowi, Ignatijew - Pleminnikowowym. Roku 1862-go bunt chłopski w Zabłociu gasi gen.-major Abramowicz. Kościół parafjaluy św. Trójcy r. 1623 przez Mikołaja Narbuta fundowany w r. 1812 nanowo wymurowany z funduszów zapisanychhr. Ludwika Tyszkiewicza. Kancelarja włościańska, szkoła ludowa.
Żołudek, dwór i m-ko pow. lidzki, rz. Żołudka, Lida 40 w., st. kol. Mikoł.-Skrybowo w. 8. Niegdyś własność skarbu w. ks. lit. R. 1506 zniszczony od tatarów. R. 1516 król Zygmunt I zastawia Żołudok z włością, miastem i dochodami ks. Bazylemu Połubińskiemu, a w r. 1535 nadaje zbiegowi z Moskwy ks. Iwanowi Łąckiemu pierwjako dzierżawę, a w r. 1552 jako lenno. W w. XVII własność Sapiehów, po których około r. 1680 przechodzi do Frąckiewiczów Radzimińskich. W XVIII w. należy do Tyzenhauzów. Kościół tutejszy parafjalny od początku w. XV istniejący eryguje król Kazimierz r. 1480, a po spaleniu go przez tatarów-król Zygmunt I, który r. 1529 w sobotę przed św. Jerzym fundusz dla kościoła wyznacza i dawniejszy potwierdza. R. 1702 kościół ten z przyczyny w nim dokonanego zabójstwa Kaczanowskiego od Krzysztofa Zawiszy na niejaki czas zamknięty. Kazimierz Frąckiowicz Radzimiński z małż. Anna ur. Naruszewiczówną r. 1680 fundują w m-ku Żoł. kościół i klasztor ks. ks. Karmelitów, co konfirmuje konstytuc. r. 1685. W r. 1706 w klasztorze tym przebywał król szw^zki Karol XII w oczekiwaniu przejścia przez Niemen pod Orlą. R. 1832 klasztor skasowany. R. 1835 na tym miejscu hr. Hermancya Uruska kościół nowy murowany wznosi. W kościele dawniejszym był grób Antoniego Tyzenhanza podskarbiego czasów. St.-Augusta. (zm. 1785) właścicieja Ż. Dokąd się dzisiaj podział-niewiadome. Dobra Żołudek dziś stanowią własność ks. Sapiożyny, ur. hr. Uruskiej. W m-ku zarząd mieszczański i włościański, w r. 1872 - 1900, sędzia pokoju, poczta, telegraf, synagoga żydowska, szkoła ludowa, ochotnicza straż ogniowa. Mieszkańców w r. 1897- 1860, sklepów 52. Dziś mieszkańców 1969. Słynny jarmark na konie w dzień Zesłania Ducha św. Targi co poniedziałek. Od r. 1908 T-wo kredytu drobnego.
Źyrmuny, dwór i wieś, pow. lidzkiego, Lida w. 14, st. kol. Pol. Bastuny w. 9. Dawniej dobra do Montowta należące. Marja ks.Holszańska, wdowa po Montowcie i potem po Michale Kozińskim, r. 1571 wiążąc się w trzecie małżeństwo wnosi Żyrmuny jako posag, w dom kniazia Andrzeja Kurbskiego, znakomitego zbiega z Moskwy z czasów Iwana Groźnego. Około r. 1600 Ż. przechodzą do Zawiszów, a dziś stanowią własność p. Anny Szwanebach. Król August U d. 28 listopada r. 1724 nadał Żyrmunom prawo magdeburskie. Dwór ziemi 2107 dz. We wsi-zarząd włościański od r. 1861 i szkoła ludowa od r. 1862.