Папярэдняя старонка: Эканамічная гісторыя

Аўтар: Душэўскі К.,
Дадана: 04-03-2018,
Крыніца: Душэўскі К. Даваенны бюджэт Беларусі // Крывіч. 1923. №2. С. 35-40.

Часта можна пачуць гутаркі аб тым, што Беларусь, як незалежная дзяржава, ня можа істнаваць, бо яе эканамічны стан ня вытрымае дзяржаўнага апарату. Некаторыя з праціўнікаў незалежнасьці Беларусі даводзяць, што бюджэту беларускага ня хопіць нават на пакрыцьцё расходаў на адну прасьвету i г. д. Яны забываюцца аб тым, што не за прыгожыя вочы беларуса, суседзі, з такой прагавітасьцю i ўпорствам, імкнуцца захапіць калі ня ўсю Беларусь, то хоць сумежныя часткі яе. Можа ня ведаюць яны, a мо ня хочуць ведаць, што, прыкладам, Польшча ў цяперашні час латае свой бюджэт і ўмацовуе свае фінансы, якраз дабром "слабой эканамічна" Беларусі; што Р.С.Ф.С.Р. адзіны, блізка таго, экспорт мае якраз, экспорт дабра беларускага. Яны забываюцца, a можа ня ведаюць, што, пропорціанальна, галоўны цяжар контрыбуцыі за расійска-японскую вайну вынесла тая-ж самая Беларусь.

Есьць ведама што б. Расія не прыплачвавала да "окранн", а наадварот, мела з ix вялікі зыск. Толькі бюджэт Каўказу, ня гледзячы на яго вялікія прыродныя багацьці, даваў дэфіцыт, але i то не з прычыны яго самога, a з прычыны спэцыяльнай расійскай палітыкі. У Ліку "окраин", даваўшых Расіі значны зыск, была i Беларусь. Гэтымі радкамі я не бяруся разглядаць эканамічнага стану Беларусі у цэлым. але хачу зьвярнуць увагу толькі на даваенны бюджэт Беларусі i Літвы. Даваенны, бяру таму, што той час быў больш менш сталы i зьнешне нармальны, цяперашні-ж момант зьяўляецца як ненармальным палітычна, так эканамічна i фінансава, a дзеля гэтага, каб нават былі якія-небудзь лічбавыя матэрылы ці каштарысы, то па ix нельга было бы судзіць аб палажэньні ні эканамічным, ні фінансавым краю i народу.

Бюджэт зьяўляўся, дый цямер зьяўляецца адным з галоўных паказчыкаў эканамічнай моцы i трываласьці народу, як бы градусьнікам яго здароўя, працавітасьці i энэргіі. Есьць ведама, што, прыкладам, дэфіцыт у дзяржаве, зараз жа мае адгалосак на ўсім сьвеце i дзяржава такая часта траціць да сябе i даверье i крэдыт.

Пераходзячы цяпер да самога бюджэту я павінен адзначыць, што аблічыць саўсім пунктуальна бюджэт Беларусі па тых казённых абрахунках i справаздачах, якія друкаваліся быўшым урадам расійскім - даволі трудня. Многія "даходы" аднасіліся да тэй тэрыторыі, на якой прыпадкова ляжала тое чы другое упраўленьне або дэпартамэнт, хаця бы даходы гэты былі i ня з гэтых зямель, але тасаваліся да ўсяго абшару быўшай Расіі. Прыкладам, мыта, адносілася да тае губэрні, дзе знаходзілася мытная камара, a фактычна мытную надвыжку ў цане на тавар плацілі ўсе, хто таварам гэтым карыстаўся i яго купляў, a ня тая губэрня, на якой знаходзілася камара. У афіцыяльных справаздачах ёсьць цэлая катэгорыя даходаў так званых "непадзеленых". Гэта знача, не аднатаваных тэрыторыяльна. Да такіх належаць даходы з мыта, ад эксплоатацыі чыгунак, ад опэрацый дзяржаўнага банку i ад капіталаў, ад акцызу i некатор. другіх. Гэты "непадзеленыя" даходы складалі да 35% усіх звычайных даходаў быўшай Расійскай Імпэрыі.

Выдаткі-ж, з большага, былі ўсе падзелены i непадзеленых было толькі да 2%, гэта выдаткі міністэрства двара, загранічных спраў i ўтрыманьне вышэйшых дзяржаўных установаў.

Даходы i расходы падзеленыя. На табліцы 1-яй прыведзены падзеленыя па губэрнях даходы i расходы за 1912 год паводле: "Статистическій ежегодник на 1914 год№. Табл. СХІ. (лічбы акруглены).

Табл. 1.

Г у б э р н i	Звычайны даход рублёў	Звычайны расход рублёў
Віленская	16 048 000	36 222 000
Вітабская	12 509 000	12 931 000
Горадзенская	18 617 000	23 663 000
Магілёўская	12 583 000	12 826 000
Менская	21 356 000	29 423 000
Смаленская	17 001 000	12 408 000
Чарнігаўская	21 096 000	16 847 000
Ковемская	10 918 000	11 422 000
РАЗАМ	130 128 000	156 742 000

Даходы гэты распадзеляліся гэтым чынам:

Табл. 2.

Даходы з	Губэрнi
	Віленская	Вітабская	Горадзенская	Магілёўская	Менская	Смаленская	Чарнігаўская	Ковенекая	Разам
	Тысячы рублёў
1. Налогаў пазямельных, з нярухомай маямасьці i падаткоў	538	332	534	273	438	252	613	462	3442
2. Дзяржаўнага прамысловага налогу	946	705	886	600	730	519	780	537	5703
3. Збор даходаў ад грашовых капіталаў	417	14	24	17	45	18	25	19	579
4. Зборы гербавыя, судз., канц., i з запісу дакумэнтаў	828	527	578	430	821	431	664	380	4659
5. З пераходзячых маемасьцяў	380	278	211	179	424	345	314	196	2327
6. З застрахаваных ад агня маемасьцяў	6	9	5	7	29	18	22	7	103
7. Пачтовы даход	970	692	800	545	828	457	651	562	5505
8. Тэлеграфу i тэлефон	396	221	240	231	385	175	224	172	2044
9. Ад манаполькі	5836	6577	7562	8030	10118	12912	12101	5133	68269
10. Ад эксплоатацыі лясоў, i нярухом., канцэсыі, чынш i іншыя	5731	3154	7777	2271	75381	1874	5702	2450	37497
Разам	16048	12509	18617	12583	21356	17001	21096	10918	130128

З табл. 1-ай выглядае бытцам Беларусь i Літва давалі дэфіцыт, бо Расходу у 1912 годзе было 156.742.000 рублі, a даходу 130.128.000; але так выглядае дзеля таго, што, як ужо сказана вышэй сюды не ўвайшлі даходы непадзеляныя г. зн. даходы з мыта, чыгунак, опэрацый дзяржаўнага банку, акцызу i некатор. другія менш значныя.

Даходы непадзеленыя. Усе казённыя чыгункі на Беларусі i Літве давалі чыстага даходу 38.524.000 рублёў. Распадзел гэтага даходу па губэрнях паказаны ў табл. 3-яй. Ён вылічаны з сярэдняй павёрстнай даходнасьці чыгунак Эўропэйскай Расіі за 1912 год.

Мытны даход на Эўропэйскай граніцы б. Расіі у 1912 годзе агулам выносіў 295 міл. рублёў. Калі прыняць, што карысталіся таварамі абложанымі мытам, больш-менш, аднолькава ўсе часьці імпэрыі, то без вялікай пагрэшнасьці можна прыняць, што на долю Беларусі i Літвы (лічучы ўсю Смаленскую i Чарнігаўскую губ.) мытнага цяжару прыходзілася 36 міл. рублёў. Падобным чынам можна аблічыць i даход з опэрацый Дзяржаўнага Банку, даход гэты выносіў у 1912 годзе на Беларусі i Літве да 2.400.000 рублёў, i акцызны збор на той жа абшар выносіў да 27.360.000 рублёў.

Гэткім чынам, галоўных непадзеленых даходаў Беларусь i Літва давала:

Табл. 3.

Губэрн і.	Даходы у тысячах руб. з
	Мыта	Чыгунак	Дз. Банку	Акцызн. збору	Разам
Па ўсей Літве i Беларусі	36000	38525	2400	27360	104285
Віленская губ.	4000	4095	-	3010	11105
Вітабская	3800	5808	-	2850	12458
Горадзенская	4000	5656	-	3040	12696
Магілёўская	4600	3718	-	3500	11818
Менская	6000	5883	-	4450	16333
Смаленская	4000	5511	-	3100	12611
Чарнігаўская	6000	5100	-	4650	15750
Ковенская	3600	2754	-	2760	9114

Калі мы дадамо гэты непадзеленыя даходы да падзеленых, то абраз саўсім зьменіцца

Табл. 4. Падзеленыя i непадзеленыя даходы гіа губэрнях разам.

Г у б э р н i	Падзеленыя	Непадзе леныя	Разам
	тысячы рублёў
Па ўсей Беларусі i Літве	130128	104285	234413
Віленская	16048	11105	27153
Вітабская	12509	12458	24967
Горадзенская	18617	12696	31313
Магілёўская	12583	11818	24401
Менская	21356	16333	37689
Смаленская	17001	12611	29612
Чарнігаўская	21096	15750	36846
Ковенская	10918	9114	20032

Мы бачым, што, Расія мела з Беларусі i Літвы звычайнага даходаў 234.313.000 рублёў, a расходу, як відаць з табліцы 1-ай, 156.742.000 рублі. Калі ж мы далучым сюды расходы ненадзеленыя гэта знача, на вышэйшае упраўленьне 1%зьнешнія зносіны i прадстаўніцтва 0,2% i некаторыя другія 0,8% усяго да 2%, то расходы па Беларусі i Літве выразяцца ў суме 156.742.000 + 3.134.840 - 159.875.840 руб.

Расход 159.876.840 рублёў у даных афіцыяльнай статыстыкі тэрыторыяльна па стацьцях не разьнесены, толькі некаторыя стацьці расходу паказаны. Дзеля гэтага, ў ніжэй пададзенай табліцы 5-й, паказаны распадзел расходаў у процэнтах на ўсю Расійскую Імпэрыю. Без вялікай пагрэшнасьці гэты распадзел можна прыняць i для Беларусі з Літвой.

Табл. 5. Распадзел расходаў ў процэнтах, па стацьцях расходу.

Вышэйшае упраўленьне ... 1,0

Зьнешнія зносіны дзяржавы (пасольствы, консуль., i др.) ... 0,2

Абарона Дзяржавы ... 25,8

Цывільная адміністрацыя ... 4,2

Суд ... . . 1,6

Падтрыманьне ўнутранага парадку ... 3,7

Асьвета i духоўныя справы ... 6,2

Мэдыцына, санітарн. часьць, вэгэрынарыя ... 0,3

Гаспадарскія справы ... 5,5

Почта, тэлеграф i тэлефон ... 2,6

Казенныя гаспадарскія апэрацыі ... 27,1

Аплата дзяржаўных даўгоў ... 14,5

Пэнсыі i арэнды ... 4,1

Дзяржаўны кантроль ... 0,4

Параўнаўшы цяпер па губэрнях усе звычайныя даходы i расходы мы атрымаем:

Табл. 6.

Г у б э р н i	Даход	Расход	(+) астача (-) дэфіцыт
	Тысячы рублёў
Па ўсей Бел. i Літ. Віленская губ. Вітабская Горадзенская Магілёўская Менская Смаленская Чарнігаўская Ковенская	234413 27153 24967 31313 24401 37689 29612 36846 20032	159877 36222 12931 23663 12826 29423 13408 16847 11422	+ 74536 - 9069 + 12036 ˅ 7650 + 11575 х 8266 + 16204 + 19999 + 8610

Як бачым Расія ня толькі не дакладала да Беларусі i Літвы, a наадварот мела з ix даволі вялікі, бо аж 74 с паловай мільёны рублёў, зыск што складала звыж 31% ўсіх даходаў Беларусі i Літвы. Трэба прыняць пад увагу яшчэ i тое, што ў даходы не ўвайшлі зыскі ад эксплоатаціі казённых заводаў i другіх прамысловых прэдпрыемстваў.

Грошы гэты не аставаліся ў краі i ня йшлі па культурныя i эканамічныя патрэбы Беларусі i Літвы. Яны выдаткаваліся, галоўным чынам, на даволі авантурную i захватніцкую палітыку Царскай Расіі. На абагачваньне мільёнаў чыноўнікаў якія, для апраўданьня свайго істнаваньня, уцягвалі Расію ўсё ў новыя авантуры, часам прыкрываючыся вялікімі ідэямі i мэсыянізмам, a найчасьцей нават i бяз гэтага прыкрыцьця. За гэты ўсе авантуры i рызыку прыходзілася плаціць галоўным чынам "акраінам", г. знача, Беларусам, Літвівам, Украінцам, Латышам i другім.

Саўсім зразумела, што калі-бы, гэты грашовыя засабы ўжыць на падняцьце краю, то, пры тэй коласальнай працавітасьці i энэргіі, пры тым жаданьні навукі i веды, a так сама пры тым прадпрыемніцкім духу, які маюць народы Беларускі i Літоўскі, наш край быў бы цяпер адным з найбольш культурных, багатых i эканамічна моцных краёў ня толькі ў межах быўшай Расіі, але i агульна на эўропэйскім грунце.

Нам скажуць праціўнікі незалежнасьці Беларусі, што на асьвету, калі-б яе паставіць як належыцца, патрэбны вялікія грошы. На падняцьце інтэнсыўнасьці гаспадаркі, на давядзеньне балотаў беларускіх да культурнага стану, на выкарыстаньне торфу, i завядзеньне пляновай лясной гаспадаркі, ўрэшце, на сваё ўласнае войска патрэбны зноў-такі аграмадныя капіталы. Так, грошы патрэбны вялікія. Але, ёсьць ведама, што культурнасьць народу падымае інтэнсыўнасьць жыцьця, хуткасьць грашовых абаротаў, a разам з тым i павялічвае даходнасьць дзяржавы. Есьць ведама, што затрачаныя капіталы на падняцьце інтэнсыўнасьці гаспадаркі акупляюцца вельмі хутка i далей, так сама, даюць вялікія зыскі жыхарству, a знача i даходы дзяржаве. Мы ведаем, што работы экспэдыцыі гэн. Жылінскага па асушцы Палескіх балотаў, акупілі сябе ў 4-5 гадоў, ня гледзячы на тое, што асушка ня была даведзена да канца. Тое-ж самае можна сказаць аб торфе i лесе. Утрыманьне войска каштуе шмат, але раз, што мы плацілі i за войска расійскае, можа нават яно нам каштавала больш, чым каму другому, з прычыны блізкасьці Беларусі i Літвы да граніцы нямецкай. Другое, калі, у незалежнай Беларусі ўвесьці працоўную павіннасьць, то войска можна дужа добра выкарыстаць для грамадзкіх работ. Магчымасьць правядзеньня ў жыцьце такой повіннасьці, ўжо некаторымі дзяржавамі даведзена, прыкладам, у Баўгарыі пры Стамбулійскім. Адным словам, ёсьць ведама, што рацыянальнае павялічаньне расходаў - павялічвае яшчэ ў большай меры даходы, i дзяржава ня толькі ня церпіць дэфіцыту, a наадварат, усё больш i больш крэпне i павялічвае свае грашовыя засабы.

В ы в a д ы.

1. Бюджэт Беларусі i Літвы ня толькі не даваў дэфіцыту, але, наадварот, даваў даволі значную астачу.

2. Астача гэта ня йшла на патрэбы Краю, a ўліваючыся ў агульнадзяржаўны скарб б. Расіі, йшла на Расійскую палітыку, нічога супольнага ні з Беларусяй, ні з Літвой, ня маючую.

3. Беларусь так сама як i Літва, з боку эканамічнага фінансавага можа істнаваць незалежна.

4. Пры незалежным істнаваньні, Беларусь магла-бы куды лепш выкарыстаць свae фінансавыя засабы i падняць сваю дзяржаву i народ на вышэйшую ступень культуры i эканамічнай моцы.

 

Top