Папярэдняя старонка: Рэлігійная гісторыя

Краінскі Ян. Рэляцыя пра гаротны стан царквы хрыстовае 


Аўтар: Краінскі Ян,
Дадана: 25-06-2013,
Крыніца: Краінскі Ян. Рэляцыя пра гаротны стан царквы хрыстовае // Спадчына №1-1993. С. 98-102.



Ян Краінскі, Міністар Слова Божага i Весьнік Цэркваў
РЭЛЯЦЫЯ ПРА ГАРОТНЫ СТАН ЦАРКВЫ ХРЫСТОВАЕ,
што вызнае Пратэстанцкую Рэлігію ў Вялікім Княстве Літоўскім. Пададзеная да ўвагі ўсіх спагадлівых хрысьціянаў.

Пс. XL 1. 1,2.
Багаслаўлёны, хто на мізэрных зважае; у дзень няшчасьця Госпад спасець яго. Госпад яго ўсьцеражэ i жыцьцё захавае яму; на зямлі ён будзе шчасьлівы, i ярасьці ворагаў Ты не аддасі яго.

Плач III. 53, 53, 54.
Усяляк імкнуліся ўлавіць мяне, як тую птушку, ворагі мае, бяз дай прычыны: жыцьцё маё перапынілі ў вязьніцы i каменьне кідалі ў мяне. Воды ўзьняліся вышэй галавы маёй, i сказаў я: «я загінуў».

Плач I. 16.
Аб гэтым плачу я; вока маё, вока маё сплывае вадою, бо далёка ад мяне Пацяшыцель, які ажывіў бы душу маю. Дзеці мае акінутыя, бо вораг узяў сілу.
Пачулі яны, што я енчу, i нікога няма, каб пацешыць мяне; пачулі ўсе мае ворагі пра бяду маю I ўзрадаваліся, i г. д.
Тамсама, в. 21.


Фатальная i крывавая трагедыя, якая ўжо блізка сарака ці болей гадоў зь вялікім рэзрухам граецца на Эўрапейскім тэатры [1] i якая рынула адно на адно наймагутнейшыя каралеўствы, народы i правінцыі, дасягнула нарэшце (з большаю жорсткасьцю, бо пазьней) нашых Сармацкіх краёў, менавіта квітучага Каралеўства Польскага, але асабліва Вялікага Княства Літоўскага i прыналежных да яго правінцыяў, дзе яна гэтак збурыла i зруйнавала мноства вялікасных i шматлюдных гарадоў i безьліч меншых мястэчак i вёсак, што мала i знаку засталося (калі засталося што ўвогуле), дзе яны стаялі раней.

Пайшоў дванаццаты год, як найвышэйшы i найсправядлівейшы Судзьдзя ўсіх несправядлівых народаў, прагнаўшы мір з нашае Краіны, паклікаў у суворым гневе Сваім мноства падступных, лютых, спрытных i магутных народаў, каб выканаць свой прысуд супроць нас. А тыя, ані не справакаваныя намі, але, прагнучы адно нашых набыткаў i крыві, змылі ў ёй свае лютыя рукі, i гэтым не здаволіліся, але да рабунку маёмасьці дадалі самыя вышуканыя катаваньні для целаў сапраўдных вызнаўцоў хрысьціянства.

У 1648 г., калі выбухнула першае казацкае паўстаньне [2], да якога з гатоўнасьцяй прыядналіся татары, шляхта была зь вялікімі намаганьнямі зможана разьюшанымі мяцежнікамі i павыразана; i ўсіх тых, хто не належаў да Грэцкае Рэлігіі, пазабівалі самым ганебным чынам безь ніякага разбору; багата было Кангрэгацыяў Рэфармаваных Пратэстантаў, чыіх Міністраў таксама не ашчадзілі.

I лютасьць разьятраных казакаў была такою барбарскаю, што самі татары, хоць i іхныя саюзьнікі, не хацелі быць вінаватыя ў такім мностве бязьвіннае крыві, але спагадліва выбаўлялі зь іхных рук гэтулькі, колькі маглі.

Са многіх жыўцом злупілі скуру.

Іншым паабціналі рукі i ногі. Некаторым жыўцом выпусьцілі кішкі. Іншым прасьвідроўвалі косьці галёнак. Некаторым улівалі расплаўлены сьвінец у раны на галовах альбо на целах. Вочы ім выбівалі; а павешаных не зьлічыць. I лічылася вялікаю ласкаю, калі каго сьціналі мечам або адсылалі ў вечнае рабства да турка. Бедныя бацькі i мужы мусілі глядзець, як гвалцяць іхніх жонак i дачок.

Такія вось жалосныя абставіны, у якіх нашая Краіна i Царква знаходзіліся колькі гадоў падрад падчас грамадзянскіх войнаў. Аднак затым, калі ўсе мы пачалі былі спадзявацца на лепшае, спрычынілася нам новае i менш ведамае няшчасьце, калі мы i перад тым ужо былі амаль вынішчаныя. Бо падступны Масковец, узяўшы ўвагу на нязгоду i спустошаньне, якія спасьціглі нас ад справядлівае Божае рукі, i на тое, што моц Літвы празь няспынныя ўнутраныя войны прыйшла ў заняпад, - адразу скарыстаў з нагоды ўварвацца сюды, і, вынайшаўшы дзеля гэтага сякія-такія пазоры, ён прыйшоў з двухсоттысячным войскам [3] i прыяднаў да сябе шэсьцьдзесят тысячаў мяцежных казакаў, якія зносілі, як паводка, усё перад сабою, рабуючы, палячы, нішчачы ўсё, што ім траплялася, разрабоўваючы моцныя цьвержы i месты, не пакідаючы ўва ўсёй Літве ніводнага кута не абшнаранага. Ніколі дагэтуль не чынілася ў гэтых краёх большага тыранства. Ніхто ня меў ані ўвагі на сьлёзы, ані жалю да тых, хто сам здаваўся; усіх без разбору пасеклі на кавалкі. Люд паспаліты павырэзвалі адразу, але шляхту i магнатаў зводзілі прэч i, памеркаваўшы, або вешалі, або палілі жыўцом. З кожнага кутка, поўнага разьнёю, кроў бегла патокамі па вулках мястэчак i местаў.

Але становішча міністраў Хрыстовых было найбольш жалоснае, бо ўсе, каго пабралі, былі пазабіваныя рознымі спосабамі, з самымі вышуканымі катаваньнямі.

Адрыяна Хілінскага, чалавека найвыдатнейшага як дзеля свайго старога веку, так i дзеля свае пабожнасьці i вучонасьці, якімі ён здабыў знакамітыя заслугі перад Хрыстовай Царквою,- натрапіўшы яго ўва ўласным ягоным доме, зьвязалі яму рукі i ногі, адале, не сьпяшаючыся, сьпяклі яго паступова жыўцом, сабраўшы каля яго толькі крышачку трэсак з саломы. Двом чалавекам слаўнага імя, бацьку i сыну Смольскім, міністрам Хрыстовым паблізу Вільні, найгалоўнейшага места ў Літве, самым лютым чынам адпілавалі галовы сярпом. Іншаму міністру, Славінскаму, у мястэчку Галавезыне, прычынілі новае катаваньне: яго рэзалі na кавалках, дакуль ён быў жывы. Багата іншых міністраў зьвязалі i пакінулі голымі сярод высокіх гор на сьнезе i надта халодным паветры, дзеля чаго ix высакародныя душы мусілі кінуць свае няшчасныя сховішчы. I за апошнюю зіму гэтак было зьнішчана звыш пятнаццёх соцень нявінных душаў, якія, шукаючы схову, былі ў сваіх уцёках здагнаныя. Самых здаровых альбо дужых слалі ў рабства; а зь іншых альбо жыўцом злупілі скуру, альбо пасеклі на кавалкі. Колькасьць тых, каго гэтак прыкра ўсьмерцілі, яксі некалькі катаваньняў, на якія былі аддадзеныя бедныя нявінныя істоты, ніякая гісторыя апісаць не патрапіць.

У такіх акалічнасьцях усе міністры Хрыстовыя мусілі пакінуць свае аселішчы. I пра больш як сорак чалавек невядома, якою сьмерцю яны загінулі: але пэўна, што ix ужо няма ў жыцьці, бо яны ані знойдзеныя, ані ўзятыя ў палон. Цэрквы, дакуль толькі вораг дапаў, былі ў бальшыні панішчаныя агнём; званы ўсе пазносілі прэч, так што цяпер ix засталося, можа, некалькі ўва ўсім Княстве. Адно закінутыя палеткі i воды засталіся сьведкамі нахабніцтва барбарскага непрыяцеля, бо ўсе паселішчы i лясы былі зьнесены, высечаны i папалены да тла.

Льга было б думаць, што Край ужо пакараны даволі i што востры дубец нашае паправы мае ўжо быць зламаны; але Бог не схацеў яшчэ пакласьці канец нашым няшчасьцям, бо што ні год на нашую Краіну ўздымаўся новы вораг, i тую драбніцу, што ранейшы быў пакідаў,- паглынаў наступны. Вось жа, у 1655 годзе мноства нашых ворагаў пабольшала з прыходам Швэда [4], чые войскі гэтаксама турбавалі нашую Краіну на працягу пяцёх гадоў, дзеля суседзтва трох правінцыяў - Прусіі, Курляндыі i Ліфляндыі,- што знаходзіліся пад іхнай уладай. I безь ніякае пашаны да Пратэстанцкае Рэлігіі яны паставіліся да нас як да ворагаў i, увайшоўшы ў нашую Краіну, зрабілі нас яшчэ больш ненавіснымі для каталікоў, як дагэтуль. Хоць пасьля таго, як усе польскія войскі пакінулі свайго караля i як Яго Сьвятая Каралеўская Мосьць сам рэтыраваўся з свайго каралеўства дзеля магутнасьці ворагаў, што ціснулі адусюль, i доўгі час знаходзіўся ў Сілезіі [5], - літоўскія цэрквы, аднак, заставаліся ўвесь гэты час цьвёрдымі i вернымі свайму ласкаваму каралю.

Усё гэта спасьцігла нас, несумненна, дзеля грахоў нашае Краіны, але гнеў Божы супроць нас усе яшчэ палаў; бо крыху пазьней Ен наслаў зь іншага кута яшчэ аднаго ворага, а менавіта князя Трансільванскага [6], у чыім войску апрача вэнграў i трансільванцаў знаходзіліся малдаване, валахі, сэрбы ды іншыя барбарскія ўсходнія нацыі, якія прыйшлі, моцна спадзеючыся, узбагаціцца нашым дабром i набыткамі.

Гэта дадало яшчэ адно няшчасьце да ўсіх ранейшых; бо яны пустошылі ўсё, марнавалі i руйнавалі без разбору. Цэрквы, дзе якія яшчэ засталіся, яны зрабавалі; дамы парабавалі i папалілі; людзей зьвялі ў выгнаньне; а хто ня мог уцячы, тых пазабівалі.

Немагчыма досыць аплакаць, а пагатоў выказаць, што перацярпелі нашая Родная Краіна, Царква i кожны яе вернік у такім доўгім цягу няшчасьцяў, сярод такога мноства ўсходніх, заходніх, паўночных i іншых ворагаў. Нежывых i ненароджаных лічылі багаславёнымі; а слабы пол уважалі за самы няшчасны. Бо мы бачылі багата славутых i шляхотных фаміліяў, такіх змарнелых i да такое даведзеных галечы, што яны ня мелі хлеба, каб есьці. Мы бачылі шляхотных мужоў i матронаў, паненак i дзяцей высокага роду, аддадзеных у сваволю i рабства маскавітам, татарам, казакам i іншым, дзе i яны, i шмат хто зь міністраў Эвангельля аж да гэтага дня цяжка стогнуць.

Уважаючы на гэтыя, сапраўды надзвычайныя крайнасьці, мы можам толькі славіць справядлівы Божы Прысуд, які абрынуўся на нас дзеля нашых грахоў, i аплакваць нашае смутнае становішча, тым болей што мала спадзяваньняў на адбудову альбо вызваленьне з гэтага спустошаньня. Бо хоць нас i зрынулі ўжо надта нізка, хоць мы i зазналі ўжо мноства пустошаньняў, вялізных жахаў i бедаў, няспынна маючы сьмерць перад вачыма,- але прадмет для новых узбурэньняў у краі ўсё яшчэ застаецца, i асабліва для тых, хто жадае служыць Богу ў простасьці й чысьціні. Асабліва для гэтакіх адна нягода зьмяняецца другою, як хвалі ў бурным моры зьмяняюць адна другую.

Самі нашыя суседзі аж дагэтуль ненавідзяць i перасьледуюць рэшту нас з такім жа імпэтам, як i чужаземныя нашыя ворагі: яны адбіраюць у нас нашыя цэрквы, дзе якія яшчэ засталіся, а землі, адведзеныя дзеля ўтрыманьня міністраў i школак, раздаюць, нібыта свае ўласныя; міністраў нашых высылаюць, а хто застаецца, тых зьбіваюць i кепска зь імі абыходзяцца. Пагроза поўнага нашага выгнаньня расьце. Усіх Рэфармаваных Пратэстантаў, адным словам, уважаюць за адкіды сьвету i за першапрычыну ўсіх няшчасьцяў, якія спасьціглі Краіну дагэтуль. Вось чаму ix ненавідзяць, вінавацяць, грозяць ім больш i больш; i ўсё агіднае, што толькі льга знайсьці паміж людзей, ускладаецца на ix, каб павялічыць іхныя нягоды.

Мы ня маем сумневу, што кожны, хто прачытае або пачуе пра гэта, i ў каго яшчэ засталося ў сэрцы хоць каліва хрысьціянскае міласэрнасьці, альбо хто бярэ да сэрца Язэпаву бядоту, той мецьме да нас спагаду, крануты праўдаю служэньня Богу, навукі i пабожнасьці якія зьзялі між нас нават сярод нашых злыбедаў.

Што да нас, то мы ня маем іншага прытулку, як толькі ў дабрыні нашага Бога i ў спагадзе вернікаў Ягонае царквы; i таму, трымаючыся практыкі Апосталаў Хрыстовых i прыкладу цэркваў у Палатынаце [7], Багеміі i іншых краёх, якія колькі гадоў таму ў такім самым становішчы благалі дапамогі ў сваіх аднаверцаў з Рэфармаванае Пратэстанцкае Царквы,- гэтаксама i мы прыбягаем да вашае дабрыні i міласэрнасьці. Бо мы перакананыя, што Бог у сёньняшнім часе зрабіў гэтыя царствы i цэрквы больш шчасьлівымі i квітучымі за іншыя, каб яны маглі стацца месцам прытулку i гаваньню бясьпекі для тых, хто церпіць дзе-колечы яшчэ караблекрушэньне за імя куса.

Дык зірнеце ж на нас са шкадобай i дзеля любові Божае, дзеля сьвятых вязяў еднасьці ў Хрысьце кусе працягнеце рукі, каб Вінаграднік Госпадаў ня быў здратаваны дашчэнту. Дашлеце няўцешным адпаведную падтрымку, умацуйце рукі слабога, падтрымайце нямоглага, задавольце сваёй шчадрынёй жаданьні ўбогага, не сумняваючыся, што Госпад, які ўзнагароджвае ўсе добрыя дзеяньні i які прыймае ўсе ўчынкі міласэрнасьці, ахвяраваныя вернікам Яго ваяўнічае Царквы, так, як калі б яны былі ахвяраваныя Яму Самому, - будзе вам дастатковай узнагародай i, дзякуючы гэткім справам, згадае аб вас у Судны Дзень дзеля вашае вечнае суцехі. Гэтак моляцца i гэтага прагнуць тыя, хто ад імя ўсіх літоўскіх цэркваў паслаў да вас свайго весьніка, які ад іхняга імя хадайнічае аб гэтым, шмат дзе быўшы відавочцам іхнага гаротнага становішча i падзяляўшы іхныя злыбеды.


Брашура, пераклад якое тут падаецца, была выдадзена па-ангельску ў 1661 г. у Лёндане. Яе аўтар - кальвінскі міністар (сьвятар) Ян Краінскі. Ен быў сынам чэскага выгнанца, таксама сьвятара, Валянціна Грацыяна, i ягонае прозьвішча насіў да 1643 г. Вучыўся ў Польшчы i ў Франжэры ў Нідэрландах, з 1654 г. працаваў у новазакладзенай сэінарыі ў Заблудаве, агульнай для Малапольшчы i ВКЛ. У 1658 г. у Кейданах на Жмудзі быў ардынаваны на міністра i зрабіўся прыдворным казаньнікам Багуслава Радзівіла, канюшага літоўскага.
У Англію ў жніўні 1660 г. яго выслаў кейданскі канвэнт, каб шукаць там матэряльнае падтрымкі для літоўскіх збораў. Краінскі выехаў з рэкамэндацыйным лктом ад Багуслава Радзівіла i з афіцыйнаю просьбаю канвэнту да караля Карла II. 27 жніўня 1661 г. ён атрымаў ад караля Letters Patents, якія заклікалі да публічнага збору сродкаў на патрэбы літоўскае царквы. Таму брашуру, відаць, можна датаваць першай паловаю 1661 г. У Лёндане Краінскі пазнаёміўся з Багуславам Самуэлем Хілінскім (сынам Адрыяна Хілінскага, згаданага ў брашуры) i згадзіўся фінансаваць пераклад Хілінскім Бібліі на летувіскую мову i друк яго. Аднак калі Хілінскі аддаў свой пераклад пад кантроль літоўскага сыноду i рэцэнзэнты яго зганілі, то Краінскі запыніў i друк i стыпэндыю для Хілінскага, а той разгарнуў у Лёндане энэргічную дзейнасьць у сваю абарону, і збор грошай сышоў у Краінскага на нішто. Краінскі, вярнуўшыся на радзіму, стаў казаньнікам у Вэнграве (радзівілаўскае места за 60 км на захад ад Варшавы), дамагаўся ад сыноду згоды на ўзнаўленьне друку Бібліі Хілінскага дзеля пасьпяховага збору сродкаў і яшчэ раз езьдзіў у Англію з той самай місіяй; але справа Хілінскага выклікала ў Лёндане такую непрыхільнасьць да літоўскіх кальвіністаў, што ў 1665 г. Краінскі мусіў вярнуцца на радзіму ні з чым.
Тут яму давялося апраўдвацца ад абвінавачаньня ў незаконным выдаткоўваньні сабраных грошай, i канчаткова абязьвініўся ён толькі ў 1676 г. Але яшчэ ў 1673 г. Краінскі стаў падляскім кансэньёрам і ў гэтай якасьці ў студзені 1676 г. браў удзел у генэральнай канвакацыі ў Хмельніку як адзіны там дэлегат ад збораў ВКЛ. У чэрвені 1676 г. віленскі сынод паклікаў яго на пасаду супэрінтэнданта падляскага дыстрыкту; а калі ў тым самым годзе згарэў вэнграўскі збор, то віленскі сынод прызначыў Краінскаму месца ў Орлі альбо Заблудаве. Памёр Краінскі 13 траўня 1685 г. у Вэнграве, там i пахаваны.
Кальвінства ў сярэдзіне XVII ст. мела на Беларусі моцныя пазыцыі. Біржанскія Радзівілы адкрыта пакінулі каталіцтва яшчэ ў 1553 г. Галоўны асяродак кальвінскае прапаганды месьціўся ў Берасьці. За адносна кароткі час паўстала блізка 200 збораў, i М. Косман мяркуе, што пад канец XVI ст. зборы ў Літоўскіх дыяцэзіях пераважалі над каталіцкімі парафіямі. Спрэчкі між пратэстантамі прывялі да ўзьнікненьня «большага збору» (кальвінскага) і «меншага збору» (антытрынітарнага). Але да паловы XVII ст., дзякуючы біржанскім Радзівілам, кальвінства захоўвае адносна моцныя пазыцыі, нягледзячы на ціск контррвфармацыі. ВКЛ мела тры кальвінскія гімназіі: у Вільні, Кейданах і Слуцку. За мяжу езьдзілі па навуку галоўным чынам кандыдаты на сьвятароў. Заблудаўскую сэмінарыю пастанавілі былі адчыніць яшчэ ў 1625 г., але войны прымусілі адкласьці справу.

Пераклад з ангельскай мовы, прадмова i заўвагі Міколы РАМАНОЎСКАГА



[1] Маецца на ўвазе Трыццацёхгадовая вайна (1618-1648). Яна вынікнула з барацьбы каталікоў i пратэстантаў у Германіі i неўзабаве ахапіла ўсю Эўропу. Узьніклі два лягеры: габсбургскі (каталіцкі) блок (гішпанскія i аўстрыйскія Габсбургі, каталіцкія князі Германіі, падтрыманыя Ватыканам i Польшчай) i антыгабсбургская кааліцыя (нямецкія пратэстанцкія князі, Францыя, Швэцыя, Данія, падтрыманыя Галандыяй, Англіяй i Расіяй). Спустошаньні i страты насельніцтва, спрычыненыя вайною, былі найвялікшыя ў Эўропе з часоў мангольскага нашэсьця. Закончылася яна Вэстфальскім мірам у 1648 г., хоць вайна Францыі з Германіяй яшчэ працягвалася.

[2] Паўстаньне Багдана Хмяльніцкага распачалося ўвесну 1648 г. На Беларусь, сьледам за падбухторшчыкамі, пераапраненымі на жабракоў, гандляроў, манахаў, рушылі збройныя казацкія аддзелы. Тут яны папаўняліся беларускілм сялянамі ды мяшчанамі i пераросталі ў колькітысячныя палкі. Змагалася зь імі літоўскае войска лікам 12-14 тыс. жаўнераў. Калі буйнейшыя паўстанцкія аддзелы былі разьбітыя, то паўтвараліся малыя партызанскія групы. Паўстаньне трывала зь перапынкамі да 1653 г., i хоць паасобныя аддзелы казакаў i сялянаў дзеілі аж на Полаччыне i Браслаўшчыне, але ўсяе Беларусі яно не агарнула i трывала больш на ўкраінскім паграніччы.
Татары на той час (да 1655 г.) былі саюзьнікамі казакаў. Дзеілі яны пераважна на Ўкраіне, дзе йшлі галоўныя баі; Ю. Можы адзначае адзіны іхны наезд на Піншчыну у сьнежні 1653 г.
Вялікіх намаганьняў, каб адолець шляхту, не было патрэбы прыкладаць: шляхта на паспалітае рушэньне не зьбіралася, а баранілі край наёмныя войскі.

[3] Некаторыя сучасьнікі называюць гэткія лічбы, але, відаць, перабольшваюць. Ю. Можы ацэньвае колькасьць расейска-казацкага войска прыблізна ў 80 000 (саракатысячная армія йшла на Смаленск, пятнаццацітысячная - на полацкае i віцебскае ваяводзтвы, два аддзелы - сяміi чатырохтысячны - былі пасланы на Ўкраіну, i дваццацітысячная казацкая армія Івана Залатарэнкі мелася па дамове цара з Хмяльніцкім увайсьці на Беларусь з поўдня). Блізкія лічбы называе Вэспазыян Кахоўскі ў сваім дзёньніку i Януш Радзівіл у лісьце ад 18 верасьня 1654 г. (80 i 83 тысячы). Эрнэст i Трэвар Д'юпюі ў «Энцыклапэдыі ваеннае гісторыі ад 3500 г. перад н. э. да нашых дзён» падаюць (с. 578): «Аляксей асабіста павёў больш як стотысячнае войска ў Літву».
Літоўскія войскі перад вайною налічвалі каля 14 000 жаўнераў, ня лічачы гарнізонаў на цьвержах i паспалітага рушэньня. Напрыканцы чэрвеня 1654 г. у лягеры Я. Радзівіла пад Оршай знаходзілася блізка 12 000 жаўнераў i толькі 2 000 паспалітага рушэньня. У 1661 г. літоўскае войска налічвала 22 860 чалавек.

[4] У 1655 г. расейскія войскі занялі ўсю Беларусь i частку Літвы, апрача Берасьцейскага i поўдня Наваградзкага ваяводзтваў. Швэды ў 1655 г. сьпярша прапанавалі Расеі чатыры варыянты падзелу ВКЛ, але тая не згадзілася, i швэды наважылі заняць Літву, спадзеючыся на здраду літоўскіх магнатаў, асабліва князёў Радзівілаў, перамовы зь якімі вяліся ўжо ў сакавіку 1655 г. Пасьля ўзяцьця расейцамі Вільні (8 траўня 1655 г.) Януш Радзівіл з часткай літоўскага войска адышоў у Кейданы i 18 жніўня абвясьціў акт падданьня ВКЛ Швэцыі. Унія з Швэцыяй была падпісаная 20 кастрычніка 1655 г. Швэды занялі Жмудзь i паветы: Вількамірскі, Упіцкі, часткова Браслаўскі i Ковенскі. Літоўскае войска па абвешчаньні кейданскага акту сканфэдэравалася, адмовілася падпарадкавацца гэтману Янушу Радзівілу i абрала за генэральнага рэгімэнтара віцебскага ваяводу Паўла Сапегу. 4 500 жаўнераў затым адышлі на Падляшша. Партызанскае змаганьне з швэдамі пачалося ўжо ўвосень 1655 г., а ў наступным годзе выбухнула паўстаньне, i швэды адышліся ў Курляндыю i пад Шаўлі. Ачысьціў Жмудзь В. Госеўскі ў 1657 г. Пазьней, у 1660 г., швэдаў разьбілі ў Курляндыі i занялі Мітаву. Маёнткі Януша Радзівіла былі па 1657 г. аддадзеныя літоўскім войскам, якія развалілі гаспадарку ўшчэнт.

[5] Пасьля капітуляцыі Варшавы (у верасьні) i Кракава (у кастрычніку 1655 г.) i пераходу ў кастрычніку каралеўскіх войскаў на пераможны швэдзкі бок кароль Ян Казімір перабраўся ў Сілезію i заклікаў Апольскім унівэрсалам (20 лістапада 1655 г.) увесь народ да змаганьня з швэдамі.

[6] Паводле Раднацкага (Radnot у Вэнгрыі, 12 сьнежня 1656 г.) трактату аб падзеле Рэчы Паспалітае, швэдзкі кароль Карл Густаў пакідаў за сабою ўсю поўнач дзяржавы аж да Падляшша ўключна, брандэрбургскаму электару прыэначылі Вялікапольшчу, Багуславу Радзівілу - Наваградзкае ваяводзтва i спадчынныя маёнткі, а рэшту, разам з Кракавам, Варшаваю i каралеўскім тытулам, - трансільванскаму князю Дзьёрдзю Ракочы. Ужо цераз месяц, у самыя студзвньскія маразы, Ракочы пераваліў цераз Карпаты з саракатысячным войскам, складзеным з вэнграу, валохаў, цыганаў i казакаў. Яны прайшлі Чырвонаю Русьсю да Кракава, потым занялі i Варшаву, але калі надышлі аўстрыйцы (польскія саюзьнікі) i адабралі Кракаў, а гэтман польны Любамірскі пачаў пустошыць Трансільванію, то мусілі вяртацца. Чарнецкі i Павел Сапега перанялі Ракочы па дарозе i прымусілі да ганебнага пагадненьня, у далейшых уцёках яго разьбілі татары, а нарэшце Порта, чыім васалам ён быў, за гэты самавольны наезд выгнала яго з краю.

[7] Палатынат, або Рэйнскі (Ніжні) Пфальц, - пфальцграфства на паўдневым захадзе Германіі, з 1365 г. - курфюрства.

 
Top
[Home] [Maps] [Ziemia lidzka] [Наша Cлова] [Лідскі летапісец]
Web-master: Leon
© Pawet 1999-2009
PaWetCMS® by NOX