Многія пакаленні сучасных расейскіх і беларускіх чытачоў выхаваныя яшчэ на савецкай, а дакладней, марксісцка-ленінскай літаратуры.

Менавіта таму яны да гэтага часу гавораць і кажуць пра "народны партызанскі рух" 1812 г. Ужо больш за 10 гадоў мы спрабуем давесці расейскаму чытачу, што ідэалагізаваныя ўяўленні савецкіх часоў не адпавядаюць гістарычным фактам. Беларускай жа публіцы нашыя аргументы, хутчэй за ўсё, застаюцца невядомымі.

Не так даўно мы развянчалі выдумкі беларускага дылетанта М.Галдзянкова, які навыдумляў процьму глупства. У прыватнасці, ён паспрабаваў падаць сябе як "скідальніка міфаў пра народную вайну", але ўсяго толькі развянчаў байку пра "рускага Сцэволу", свядома замоўчваючы той факт, што расейскія гісторыкі даўно ўжо гэта зрабілі.[1]

Галдзянкоў паспрабаваў таксама сказаць "новае слова" пра партызанаў. Ён шматзначна заявіў: "Паміж партызанамі і партызанскай вайной - вялікая розніца. Партызанская вайна - гэта ўдары па інфраструктуры больш моцнага праціўніка ... Такую вайну можа весці як грамадзянскае насельніцтва, так і войска. Калі армія ваюе па-партызанску ... то гэта не азначае , што войска - гэта партызаны.

Партызанамі прынята называць узброеныя шэрагі грамадзянскага насельніцтва. Але гісторыкі, апісваючы 1812, у партызаны запісвалі і спецыяльныя вайсковыя падраздзяленні (тут галоўным "партызанам" стаў Дзяніс Давыдаў), і збеглых прыгонных, і дэзэртыраў-апалчэнцаў".

"Партызаны - простыя сяляне", але колькасць партызан гісторыкі "значна перабольшылі, запісаўшы ў партызаны нават атрады рэгулярнай арміі, якiя выконвалi спецыяльныя дыверсійныя заданні".

Згадаўшы пра атрад Дзяніса Давыдава, аўтар тут жа папярэдзіў: "Не варта блытаць партызанскую вайну і партызан як такіх. Дзянісаў вёў партызанскую вайну, але не быў ніякім партызанам - ён з'яўляўся афіцэрам рэгулярнай арміі, які выконвае спецзаданне. Эскадрон Давыдава быў вайсковай дыверсійнай групай, але прапагандысты зрабілі партызанам і Давыдава ". "Калі і былі сапраўдныя класічныя партызаны, то ў асноўным у Смаленскай губерні", дзе з'явіліся "першыя сялянскія па-сапраўднаму партызанскія шэрагі", якія нападалі на марадзёраў і фуражыраў.

Адчытаўшы савецкіх аўтараў, Галдзянкоў сам выступіў заўзятым прапагандыстам іх фантазіяў. Следам за імі ён запісаў у лік партызан некаторых цывільных асоб, у тым ліку і В.В. Кожыну, хаця і адзначыў, што "толкам апісаць, што ж менавіта гераічнага стварыў атрад Кожынай, ніхто ніколі не мог", так што, магчыма, што гэта "чарговы прапагандысцкі міф". У выніку ён сказаў на заканчэнне, што "партызанскі рух у вайне 1812 года ніяк нельга было назваць масавым".

Спроба Галдзянкова адкрыць нешта новае пра партызанскую і народную вайну вылілася ў чарговую дэманстрацыю цемрашальстве самога "першаадкрывальніка". Будучы незнаёмы з крыніцамі, ён літаральна перавярнуў усё з ног на галаву! У аўтэнтычных крыніцах сялянскія дружыны ніколі не называліся "партызанамі", да якіх тады адносілі толькі "партыі" і "лятучыя карпусы", якія высылаюцца менавіта з войска! Атаясамленне сялянскіх атрадаў з партызанскімі заквітнела "махровым цветам" менавіта ў марксісцкай літаратуры. Выразу "дыверсійны атрад" у тую эпоху не існавала, а слова "дыверсія" мела зусім іншае значэнне, чым цяпер. Зусім не "прапагандысты" зрабілі Давыдава партызанам, а сам ён сябе так называў, ды і ў атрадзе ў яго быў зусім не адзін эскадрон - аўтар відавочна браў інфармацыю пра атрад з таннага савецкага фільма.

Выраз "партызанскі рух" невыкарыстоўваемы да 1812 г., бо ён быў запазычаны марксістамі з рэалій Вялікай Айчыннай вайны 1941-1945 гг. А сцвярджэнне Галдзянкова, што "паміж партызанамі і партызанскай вайной - вялікая розніца", можа растлумачыць бадай што псіхіятр.[2]

Толькі праз паўгода пасля таго, як мы выкрылі глупствы Галдзянкова, на іх зрэагавалі афіцыйныя ідэолагі Беларусі: А.В.Праляскоўскі і Л.Я. Крыштаповіч. Яны абрынуліся на безыменных "парушальнікаў спакою", імёнаў якіх чамусьці не назвалі, і абвінавацілі некаторыя сродкі масавай інфармацыі.[3] Само па сабе развянчанне выразна вар'яцкіх ідэй - справа, вядома, богаўгодная, але пытанне палягае ў тым, з якіх пазіцыяў гэта робіцца, і ці добра самыя крытыкі ўяўляюць сабе гістарычныя рэаліі 12-га году. Ніжэй мы разгледзім па пунктах аргументы не толькі гэтых ідэолагаў, але і іншых беларускіх аўтараў, якія выступілі з дакладамі на навуковых канферэнцыях, праведзеных 17-18 траўня і 26 ліпеня гэтага года у Віцебску і Магілёве.[4]

Адразу скажам, што ўсе гэтыя аргументы былі ўзятыя ідэолагамі з кнігі Е.І. Карнейчыка "Беларускі народ у Айчыннай вайне 1812 г." 1962 г. Ім варта было б спаслацца яшчэ і на Л.Н. Бычкова 1954 г., аднаго з родапачынальнікаў той глабальнай фальсіфікацыі, пра якую пойдзе ў нашым дакладзе. Сама па сабе спасылка на спецыяльнае даследаванне цалкам апраўданая, але тут узнікае пытанне, наколькі фунддзіраваныя крыніцамі былі высновы Бычкова і Карнейчыка. Правядзем "пунктуальныя" даследаванне па пунктах.

1. Следам за Карнейчыкам афіцыйныя гісторыкі пішуць, што "беларускі народ з першых жа дзён вайны падняўся на барацьбу супраць захопнікаў". Але ў чытача адразу ўзнікае пытанне пра "першыя дні", бо спачатку вайна прайшлася па тагачаснай Літве, і толькі потым дакацілася да тагачасных двух беларускіх губерняў. Найбольш разухабіста ў гэтым плане выказаўся Бычкоў, які заявіў, што "сялянскі партызанскі рух супраць заваёўнікаў падняўся ад самага пачатку ўварвання непрыяцеля на тэрыторыю Расеі, адразу ж пры з'яўленні напалеонаўскай арміі ... сяляне Літвы і Беларусі разгарнулі супраць варожых войскаў партызанскія дзеянні".[5] Гэтыя цверджанні з'яўляюцца чыстай вады выдумкай, бо не пацвярджаюцца ніякімі крыніцамі.

2. Следам за Карнейчыкам цяперашнія гісторыкі заявілі, што "сяляне паўсюдна выходзілі з падпарадкавання сваім панам, заўзятым прыхільнікам Напалеона. Яны хаваліся ў лясох або адыходзілі разам з адступаючымі рускімі войскамі". Гэтая думка запазычаная з кнігі В.Г.Краснянскага 1902 г., які пісаў, што "праваслаўныя сяляне беларусы, якія складалі карэнную масу насельніцтва Мінскай губерні, зусім інакш ставіліся да французскага валадарства, чым палякі". Яны беглі ў лясы і "тут сярод іх мы сустракаемся з першымі героямі партызанскай вайны ... Варта было толькі асобным французскім салдатам неабачліва ўдаліцца ў бок ад руху арміі, як яны траплялі ў рукі сялян; расправа з імі была кароткая: іх бязлітасна забівалі".

Але ў якасці доказу Краснянскі прывёў толькі адзін факт, які, паводле ягоных жа словаў, захаваўся "ў летапісе тагачаснай крымінальнай хронікі". А менавіта, два салдаты з корпусу маршала Л.Н.Даву заблукалі і папрасілі сялян вывесці іх на дарогу, але тыя завабілі іх у лес і забілі палкамі. Карны атрад адшукаў вінаватых у гэтым забойстве 3 сялян в Есьман, знайшлі мундзір 8-га лінейнага палка і адвялі вінаватых у суд, але адзін з іх здолеў збегчы.[6] Заўважым, што такога палка ў Вялікай арміі не было, а гісторыкамі за 110 гадоў не прыведзена больш аніводнага прыкладу, хаця ўсе яны дружна пісалі, быццам "такія выпадкі былі не рэдкасць". Ні аднаго факту адступлення беларускага насельніцтва разам з рускай арміяй мы ў крыніцах не сустракалі. Ды і называць згаданых мужыкоў партызанамі язык не паварочваецца.

3. Карнейчык напісаў, што нейкі польскі генерал выслаў у м. Грозава атрад з прадпісаннем забраць пэўную колькасць прадуктаў. Але селянін-праваднік прывёў варожы атрад да рускага ар'ергарду, дзе той і быў знішчаны. Але калі чытаеш сам пераказаны Карнейчыкам дакумент, то разумееш, што ягоны аповед з'яўляецца банальнай фальсіфікацыяй. Насамрэч генералу М.І.Платаву была дастаўленая "перахопленая ўчора ў мужыка запіска на польскім дыялекце пра нарыхтоўку фуражу і іншага непрыяцелем", і дакумент гэты быў падпісаны генералам Ю.Васілеўскім, галоўным камісарам-распарадчыкам 5-га (польскага) армейскага корпусу.[7]

4. Ідэолагі вычыталі ў Карнейчыка, быццам Жэром Банапарт, прыбыўшы ў Гродна "дазволіў сваім войскам (немцам і палякам) адкрыта рабаваць гарадскіх жыхароў", а сам Карнейчык яшчэ дадаў, што "насельніцтва Гарадзеншчыны не давала напалеонаўскім войскам добраахвотна ні крошкі хлеба" .

Насамрэч жа Жэром аддаў сваім войскам загад, які прадугледжваў прымяненне самых суровых мер супраць рабаўнікоў. Камандуючы 8-м корпусам генерал Д.Ж.Вандам "прадпісаў зачытаць гэты загад кожнай роце, папярэдзіўшы, што кожны рабаўнік будзе неадкладна адданы ваенна-палявому суду і расстраляны ў дваццаць чатыры гадзіны". Лейтэнант Й.Ф.Гісэ згадваў: "З разгорнутымі сцягамі і грымучай музыка мы перайшлі мост праз Нёман і з энтузіязмам прадэфілявалі праз горад ... Жыхары захапляліся ахайнасцю, прыгажосцю і добрай выпраўкай войскаў, не заўважаючы пры гэтым, як голад прывёў у беспарадак ўсе нашы вантробы" . Падпалкоўнік Л.В.Конрадзі пісаў, што змучаныя голадам вестфальцы спадзяваліся знайсці ў Гродне кватэры, але Жэром, жадаючы абараніць жыхароў ад салдат, размясціў апошніх па-за горадам у пакінутых вёсках, а рабаўнікоў загадў расстрэльваць. Вандом, у роспачы з-за таго, што салдаты ягонага корпусу былі пазбаўленыя рэгулярнага размеркавання харчавання і не маглі самі здабываць прадукты, у рэзкай форме выказаў гэта Жэрому, за што быў адхілены ад камандавання.[8] Такім чынам, сцвярджэнне Карнейчыка прама супярэчыць сдвечанням крыніцаў.

5. "Праходзячы праз Докшыцы, яны цалкам разрабавалі населены пункт і спалілі", - пішуць ідэолагі аб французскіх салдатах следам за Карнейчыкам, які яшчэ і паказаў даты: 19-21 ліпеня. Але знаёмства з рэальнымі дакументамі паказвае, што мястэчка зусім не было цалкам знішчанае, а там толькі некалькі разоў падвяргаліся рабунку крамы.[9]

6. Ідэолагі сцвярджаюць, быццам "на пачатку вайны, пакуль рускае войска адыходзіла ўглыб краіны, беларусы аказвалі яму ўсялякую дапамогу харчаваннем, падводамі, давалі правадыроў і выведнікаў і нават бралі ўдзел у баявых аперацыях разам з рэгулярнымі войскамі. Вялікую дапамогу аказвалі нашыя продкі рускай арміі і ў зборы звестак аб непрыяцелі ". Але і гэтыя заявы супярэчаць рэальным фактам. А яны вось такія.

Штабс-капітан П.Я.Кромін данёс М.Б.Барклаю дэ Толі, што "ў Магілёве вельмі прыкметная прыхільнасць непрыяцелю некаторых абывацеляў". Мясцовыя палякі зладзілі Даву гарачы прыём. Тым не менш, маршал выступіў з прамовай і выказаў здзіўленне, "што не знаходзіць у тутэйшай губерні таго энтузіязму і польскага духу, які бачыў у іншых губернях". Ведаючы, што сярод слухаючых
яго людзей ёсць "партызаны рускія", ён перасцярог іх, "каб асцерагаліся быць шкоднымі, спадзеючыся зрэшты, што дух польскі яшчэ ў тутэйшых жыхарах адродзіцца". Згодна з рускімі дакументамі, у Мсціслаўскім павеце 5 памешчыкаў "былі партызанамі Польшчы. Гэтыя асобы яшчэ пры набліжэнні непрыяцеля да межаў Магілёўскай губерні, сустрэўшы яго, рабілі прыём"[10]. Мы спецыяльна працытавалі гэтыя дакументы, каб слухачы зразумелі, што ў тую эпоху слова "партызан" яшчэ захоўвала сваё першапачатковае значэнне: "прыхільнік", кажучы па сучаснаму, "партыец".

У Лепелі мясцовыя палякі "сустрэлі французаў хлебам і соллю". Чыноўнік паліцыі П.А.Шлыкаў данёс, што "непрыяцель ва ўсіх месцах прымаецца жыхарамі з знакамі іх прыязнасці, але нават і там, дзе няма яго, а толькі чакаецца, яны як бы сустракаюць гасцей, натоўп у тым баку, адкуль чакаюць яго прыходу, і з жыхароў супраціўных гэтаму, ёсць вельмі малая частка". Шлыкаў загадаў жыхарам Бешанковічаў перавезці муку і авёс на другі бераг ракі, але тыя адмовіліся. Казакі прыехалі ў Бешанковічы, каб спаліць крамы, але жыхары ім гэтага не дазволілі. Шлыкаў пісаў, што і "ў горадзе Віцебску ў многіх жыхарах відаць шмат патрыятызму польскага". Рускім чыноўнікам для вядзення выведкі ў Беларусі даводзілася выкарыстоўваць габрэяў.[11]

Зрэшты, сярод чыноўнікаў і памешчыкаў Магілёўскай губерні былі і тыя, хто "аказаў стараннасць расійскаму ўраду", у прыватнасці, яны вялі выведку і адгаворвалі жыхароў ад супрацоўніцтва з непрыяцелем. Мы знайшлі ў архіве звесткі толькі пра семярых такіх асобаў, так што назваць гэтую з'яву масавай ніяк нельга.[12]

7. Ідэолагі заявілі, што "беларускія сяляне таксама вялі і партызанскую барацьбу супраць напалеонаўскіх захопнікаў. Яны здзяйснялі напады на невялікія групы праціўніка", а "сяляне з вёскі Трасцянкі Ігуменскага павета Мінскай губерні арганізавалі партызанскі атрад, які ўзначаліў іх аднавясковец Тарас. Атрад рабіў напады на варожых салдат і мясцовых польскіх памешчыкаў, якія дапамагалі Напалеону".

Гэты факт запазычаны імі з кнігі Краснянскага, які напісаў, што сяляне на чале з Тарасам Барысенкам па-зверску забілі памешчыка Гласко і ўсю яго сям'ю з 12 чалавек, іх трупы спалілі на вялікім вогнішчы і потым падпалілі маёнтак. Ад сябе заўважым, што ў польскіх дакументах памешчык названы Адамам Хласко, а Тарас Барысёнак - Петруком, і што ўезды ў гэтай губерні называліся паветамі.[13] Такім чынам, адкрыта крымінальную справу, якую сам Краснянскі аднёс да праяваў класавай барацьбы, цяперашнія ідэолагі класіфікавалі як партызанскую барацьбу, што ніяк не адпавядае рэчаіснасці.

Сялянскія паўстанні ў Беларусі былі накіраваны не толькі супраць прафранцузску настроенай шляхты, але і супраць памешчыкаў, якія засталіся на баку Расіі, і душылі іх у роўнай меры і французскія, і рускія карныя атрады. У прыватнасці, "партызан" генерал Ф.Вінцынгеродэ вымушаны быў высылаць са свайго "лятучага корпуса" казакоў для пакарання бунтаўнікоў.[14]

8. Краснянскі пісаў, што "сярод крымінальных спраў гэтай эпохі пераважны адсотак складаюць справы пра хваляванні сялян супраць памешчыкаў, падпалы іх маёнткаў і забойства сваіх паноў", а менавіта 25 з 28 спраў за верасень. Напрыклад, сяляне в. Стараселле, Можан, Есьман і Клеўкі Барысаўскага павета схаваліся ў лясах і нападалі на памешчыкаў. Мінскі губернатар генерал Ж.Барбанегр выслаў карны атрад, каб пакараць бунтаўнікоў і заадно вылавіць ўласных марадзёраў. А вось Карнейчык беспардонна схлусіў, напісаўшы, што гэтыя самыя "сяляне-партызаны" "Барысаўскага павета Мінскай губерні сышлі ў лес, дзе арганізавалі партызанскія атрады, якія нападалі на французскіх салдат і нішчылі іх".[15] Насамрэч гэта таксама было ні што іншае, як праява класавай барацьбы, і нічога партызанскага ў іх дзеяннях не было. Польскі гісторык Я.Івашкевіч канстатаваў, што з усяе Літвы найбольшую колькасць праяў сялянскага непадпарадкавання далі менавіта Барысаўскі і Ігуменскі паветы Мінскага дэпартамента.

9. Ідэолагі прывялі і зусім ужо анекдатычны прыклад: "У Магілёўскай губерні барацьба супраць акупантаў прыняла настолькі вялікі размах, што камандаванне знаходзячагася ў Магілёве гарнізона французскіх і польскіх жаўнераў, асцерагаючыся адкрытага народнага паўстання, загадала нават падвязаць вяроўкамі царкоўныя званы". Думаецца, што ў навуковых спрэчках падобным байкам не месца. Ды і французскіх салдат у гарнізоне Магілёва не было.

10. Афіцыйныя гісторыкі пішуць: "Маштабнымі былі дзеянні партызанскіх атрадаў напрыканцы ў канцы лета 1812 года ў наваколлях Віцебска. Партызаны масава вынішчалі напалеонаўскіх салдат віцебскага гарнізона, якія выпраўляліся з гораду ў вёскі на пошукі харчавання". Інтэндант Віцебска А.Пасторэ прызнаваўся, "што ў яго з вялікай цяжкасцю атрымлівалася забяспечваць харчаваннем 12-тысячны гарнізон горада," з якога выйсці было немагчыма, не рызыкуючы патрапіць у рукі партызан ". Пра пагрозлівы характар партызанскага руху ў Беларусі для акупантаў кажа і той факт, што Напалеон незадоўга да Барадзінскай бітвы вымушаны быў вылучыць са сваіх галоўных сіл атрад у 10 тыс. салдат і адправіць яго на падмацаванне віцебскаму гарнізону, які знемагаў пад ударамі партызан".

Карнейчык ж завяршыў дадзены сюжэт наступным пасажам: "Новае моцнае папаўненне віцебскага гарнізона, зробленае за некалькі дзён да генеральнай Барадзінскай бітвы, калі Напалеон павінен быў лічыць кожнага салдатам, пралівае яскравае святло на тое вялікае значэнне баявога ўзаемадзеяння, якое склалася паміж рускай арміяй і беларускімі партызанамі ў барацьбе супраць арміі Напалеона".[16]

А цяпер паглядзім, як усё было на самой справе. Згодна з рускімі дакументамі, прапаршчык Ласоўскі 18 жніўня пад Віцебскам "для адкрыцця непрыяцеля хадзіў з паляўнічымі, спешыўшы ўзвод драгун, кінуўся ў штыкі на засеўшых ў хаце" 18 чал., 6 забіў, а астатніх узяў у палон. Нямецкі капітан Ф.Рёдэр, які знаходзіўся ў той момант у горадзе, здзівіўся, навошта трэба было падымаць па трывозе ўвесь гарнізон, калі на фуражыраў напалі толькі казакі, якія яшчэ двойчы ў той дзень набліжаліся да гораду. Гэта былі партыі з "лятучага корпусу" Вінцынгеродэ, які 19 жніўня "прыбыў да варотаў Віцебска і навёў жах на ягоны гарнізон, які паспяшаўся прыцягнуць з усіх ваколіц свае каравулы і фуражыраў, значная колькасць якіх трапіла ў рукі нашых казакоў". Па рускіх дадзеных, атрад Вінцынгеродэ захапіў 800 палонных, але адразу пасля гэтага нападу ён адступіў углыб Расеі.[17]

Падвядзем вынік. Колькасць гарнізона Віцебска Карнейчык, следам за Пасторэ, завысіў роўна ў тры разы. Вылучаны супраць атрада Вінцынгеродэ зводны корпус генерала Д.Піно налічваў 8 тыс. чал. і гарнізона Віцебска ён зусім не папаўняў, не маючы такой задачы, а ўваходзячые ў ягоны склад 4 кавалерыйскія брыгады паспелі-такі прыняць удзел у Барадзінскай бітве, да якой яшчэ заставалася 3 тыдні. Такім чынам, не існавала ніякага "шырокага партызанскага руху" ў раёне Віцебска, а, такім чынам, і "баявога ўзаемадзеяння паміж рускай арміяй і беларускімі партызанамі".

11. Афіцыйныя гісторыкі пішуць, быццам "гісторыя ведае і прыклады сумесных дзеянняў кавалерыйскіх раз'ездаў рускай арміі і беларускіх партызан. Так, партызаны пад кіраўніцтвам селяніна Максіма Маркава 8 верасня 1812 года разбілі французскі выведны атрад, які імкнуўся заняць вёску Жарцы Полацкага павету. Затым яны былі задзейнічаныя ў баях за Полацак разам з рэгулярнымі войскамі ". Карнейчык напісаў, што Маркаў "устанавіў шчыльную баявую садружнасць з казакамі Іпатава", а генерал Е.І.Уластаў у рапарце "даў высокую ацэнку подзвігу беларускіх партызан. І такія выпадкі былі не адзінкавымі".[18]

Насамрэч у рапарце Уластава кажацца, што жыхары в Жарцы, "рускія мужыкі, даведаўшыся аб набліжэнні праціўніка", упрасілі аднаго казака, каб ён імі камандаваў, і адбілі (а не разбілі) атрад фуражыраў ад сваёй вёскі. Уластаў назваў сялян зусім не партызанамі, а "мужыкамі", якіх "атменная любоў і прыхільнасць да Айчынную-ству, а да ворагаў онага непрымірымая варожасць заахвоцілі ўзброіцца па ўласнай сваёй волі". Такім чынам, гаворка ідзе пра 22 рускіх сяляніна, якія, "хадзілі без дазволу ў апалчэнне", для абароны вёскі трымалі "род бікета" (пікету) і былі падтрыманы казаком з палка падпалкоўніка І.І.Платава 4-га.

100 гадоў назад Н.Палікарпаў ўпершыню ахрысціў гэтых мужыкоў "партызанамі", але ўсё ж адзначыў, што іх подзвіг быў фактычна адзінкавым прыкладам, бо ўся Віцебская губерня "знаходзілася цалкам пад моцным польскім уплывам" і уплывам езуітаў, якія "прапаведавалі антыправаслаўе". Савецкія ж выдумшчыкі пра гэтую агаворку "забыліся", выстаўляючы прыклад гэтых сялян як адзін з мноства падобных выпадкаў.[19] Такім чынам, і ў дадзеным выпадку "беларускія партызаны" анігілююцца, "пакінуўшы ў асадку" рускіх мужыкоў, якія, па выразу крыніцы, "ваявалі некалькі разоў самі сабою з французамі, абараняючы ўласнасць сваю".

12. Бычкоў заявіў, быццам "у Магілёве, Віцебску і іншых гарадах Напалеон быў вымушаны пакідаць цэлыя воінскія часткі для барацьбы з сялянамі Літвы і Беларусі". Мы дэталёва вывучылі склад гарнізонаў Вялікай арміі, і аўтарытэтна заяўляем, што такіх задач варожыя гарнізоны не мелі, але былі вымушаныя, па настойлівых просьбах памешчыкаў, высылаць супраць бунтуючых сялян невялікія карныя атрады. Бычкоў пісаў, што "ў Беларусі, Літве, на Украіне сяляне-партызаны блакавалі гарнізоны напалеонаўскіх войскаў, бесперапынна нападалі на транспарты і абозы суперніка". Карнейчык сцвярджаў, быццам барацьба беларускіх сялян "была ўдарам з тылу па камунікацыях і базах праціўніка. Беларускі народ разладжваў тыл, падрываў баяздольнасць ворага, аслабляў яго сілы".[20]

Усе гэтыя заявы з'яўляюцца рэмінісцэнцыямі падзеяў 1941-1944 г. і не маюць абсалютна аніякагадачынення да вайны 12-га году. З сярэдзіны жніўня 1812 галоўная камунікацыя Вялікай арміі на тэрыторыі тагачаснай Беларусі праходзіла праз Ляды, Дуброўна, Оршу, Коханава, Талачын і Бобр, і ніякіх нападаў "народных партызан" на гэтым участку наогул не было, хаця гарнізоны тут былі мікраскапічнымі.

13. Карнейчык голасна заявіў, быццам "паўсюдны выступ сялян Літвы і Беларусі супраць акупантаў і памешчыкаў пагражаў пакласці канец магутнасці Напалеона ... Нянавісць і непакорлівасць насельніцтва Беларусі і Літвы з'явіліся наймацнейшым ударам па ваеннай магутнасці Напалеона". Спасылаючыся на фразу генерала Ф.П.Сегюра пра тое, што французы знайшлі ў Расіі "другую Іспанію", Карнейчык абвясціў, быццам "гэтай другой Іспаніяй былі Беларусь і Літва, сялянства якіх, падобна іспанскім паўстанцам, не баяліся ніякіх карных атрадаў".[21]

Пасля ўсяго вышэйсказанага гэтыя сцвярджэнні могуць выклікаць хіба што здзіўленне і з'едлівую ўсмешку. Усе варожыя мемуарысты загаварылі аб прадчуванне "другой Іспаніі" толькі пасля таго, як напалеонаўская армія ўступіла ў карэнныя рускія землі, калі пачалася па сапраўднаму "знішчальная вайна", у якой не прызнаваліся аніякія агульнапрынятыя правілы вядзення баявых дзеянняў.

Свой артыкул афіцыйныя ідэолагі таксама завяршылі безапеляцыйнай фразай, якая не церпіць пярэчаненяў: "Тое, што беларускі народ падняўся на барацьбу з напалеонаўскім нашэсцем, - непахісная гістарычная ісціна ... Такая праўда гісторыі". Аднак праведзены намі аб'ектыўны аналіз рэальных фактаў наглядна паказаў, якім чынам больш полувеку таму савецкія фальсіфікатары літаральна з нічога выдзьмулі "мыльную бурбалку" "народнага партызанскага руху" ў Беларусі ў 1812 г. Час з'яўлення гэтай фальсіфікацыі цалкам вытлумачальны. Пра "сялянскі партызанскі рух" савецкія аўтары пісалі яшчэ ў 30-я г. 20 ст., але тады яны прызнавалі, што пачаўся ён са Смаленскай губерні.[22] Толькі пасля заканчэння Вялікай Айчыннай вайны, калі насамрэч у Беларусі была разгорнутая партызанская вайна, некаторым зацятым ідэолагам закарцела адшукаць такую ж самую з'яву ў вайне 1812 г., і дзеля гэтага яны пусціліся ва ўсе цяжкія.

Між тым, яшчэ 100 гадоў таму К.А. Военскі канстатаваў, што ў адрозненне ад Літвы, дзе многія спадзяваліся на адраджэнне дзяржаўнасці, "у Беларусі гэтыя чакання і надзеі падзяляла толькі верхняе польскае і апалячанае саслоўе. Сам жа народ, па веры праваслаўны, а па паходжанні рускі, ставіўся да французаў, як і ў чыста-рускіх губернях, варожа і з бояззю страціць рэлігійную і нацыянальную незалежнасць".

"Гістарычна забітае і прыгнечанае насельніцтва не магло, вядома, праявіць таго патрыятычнага ўздыму, які так ярка ўспыхнуў у чыста-рускіх губернях, і абмяжоўвалася толькі ўцёкамі, сыходам у лес без партызанскіх набегаў". Ваенскі лічыў, што Беларусь - "гэта нешта сярэдняе паміж Польшчай, ахопленай патрыятычным духам, і Расеяй". З гэтым меркаваннем можна было б пагадзіцца, але з адным удакладненнем. Да таго часу з насельніцтва Беларусі каля 43% былі уніятамі, каля 38% - каталікамі, каля 7% - праваслаўнымі (разам са стараверамі), 1,6% - пратэстантамі; астатнія - юдэі, мусульмане і інш. Што тычыцца сялян, то каля 80% з іх былі уніятамі.

Военскі пісаў, што сяляне Беларусі "прадстаўлялі інэртную масу, якая хаця і цягацела духоўна да Расеі, але была няздольнаяі да актыўнага выступу і патрыятычнага ўздыму. З няшчасным, забітым беларусам, у рэшце рэшт, можна было зрабіць усё, што заўгодна, і падпарадкаваць якому заўгодна праўленню ".[23] Гісторык тут відавочна "перабраў", бо шматлікія сялянскія бунты, якія ні рускія, ні французскія ўлады так і не здолелі ўціхамірыць да канца вайны, паказваюць на наяўнасць у сялян сацыяльнай актыўнасці. Польскі гісторык М.В.Кукель дакладна заўважыў, што ў Беларусі, пры поўнай палітычнай пасіўнасці вышэйшага слою, роўна мала схільнага як да выступлення на баку Напалеона, так і да абароны рускага царызму, на першы план вылучаліся праблемы сацыяльнага парадку, а менавіта, сялянскае пытанне.

Развіваючы думку згаданых вышэй гісторыкаў, мы яшчэ ў 2002 г. прыйшлі да наступнай высновы: "Зыходзячы з таго, што народны супраціў непрыяцелю, ўзмацненне жорсткасці "скіфскай тактыкі "(шляхам знішчэння не толькі казённай, але і асабістай маёмасці), масавы сыход цывільнага насельніцтва, узмацненне рэлігійнай прапаганды, з'яўленне ў непрыяцеля прадчування "другой Іспаніі" - усё гэта пачалося з часу ўступлення ў Смаленскую губерню, - мы лічым магчымым казаць, што менавіта з гэтага часу проціборства набыла для расейскага народу характар айчыннай, нацыянальнай вайны.

На адданых да гэтага суперніку тэрыторыях, адносна нядаўна інкарпараваных у склад Расійскай імперыі, разлічваць на наданне вайне такога характару ўсё-ж не выпадала. Наадварот, такі характар вайна мела тады для палітычна актыўнай часткі польска-літоўскага насельніцтва, якая марыла аб адраджэнні сваёй радзімы і афіцыйна абвясціла аднаўленне сваёй Айчыны. Цяпер жа непрыяцель ўступіў у карэнныя рускія землі, дзе на падмогу арміі былі закліканыя прадстаўнікі ўсіх саслоўяў, у тым ліку і прыгоннае сялянства. Так што і маніфесты цара, і заклікі Барклая па сутнасці справы заклікалі да яднання саслоўяў перад тварам нацыянальнай пагрозы. Толькі цяпер супрацьборства прымала, з расейскага боку, характар айчыннай вайны. Да гэтага часу ішла звычайная "палітычная" вайна двух імперый за спрэчныя тэрыторыі, якія нядаўна перайшлі да Расіі ў выніку падзелаў Рэчы Паспалітай, і тады менавіта Напалеон разыгрываў нацыянальна-патрыятычную польска-літоўскую "карту", хаця і вельмі асцярожна".[24]

Але, мабыць, у Беларусі нашы артыкулы і манаграфію не чыталі. З цяперашніх беларускіх гісторыкаў толькі А.Г.Агееў адважыўся выступіць супраць афіцыйнай канцэпцыі "народнай партызанскай вайны". Ён паставіў пад сумнеў тэзіс Карнейчыка пра тое, што беларускі народ разгарнуў супраць французаў "масавы партызанскi рух", і задаўся пытаннем, "адкуль жа ўзялася міфалагема пра магутны партызанскі рух?". Агееў верна звярнуў увагу на тое, што згаданыя в Стараселле, Есьман і Кляўкі, гэты псеўда-"партызанскі край", знаходзяцца ў Мінскай губерні, якая тады адносілася да Літвы, а ў "Магілёўскай губерні не выявілася партызанскіх атрадаў, якія б ваявалі з французскімі атрадамі ". Ён дакладна прыкмеціў, што савецкія аўтары "звязалі антыфеадальную барацьбу беларускага сялянства з нацыянальна-вызваленчай барацьбой беларускага народа супраць французскіх акупантаў", і што на картах раёны сялянскіх бунтаў "пазначаныя як раёны дзеянняў партызанскіх атрадаў".

На гэта Агееў слушна запярэчыў, што "адназначна звязваць антыфеадальную і нацыянальна-вызваленчую вайну даволі праблематычна. Ніяк нельга абыходзіць той факт, што сялянская вайна разгарнулася на тэрыторыі, занятай як французскім, так і рускім войскамі", і паўстанні душылі атрады абедзвюх армій . Рост класавай барацьбы быў выкліканы некалькімі фактарамі: аслабленнем дзяржаўнай улады, ростам расійскіх падаткаў і павіннасцяў, прысутнасцю ў краіне французскай "рэвалюцыйнай арміі", салдаты якой "неслі ідэі французскай рэвалюцыі". Ён дакладна заўважыў, што пад Віцебскам дзейнічалі не народныя, а вайсковыя партызанскія атрады.

Але высновы Агеева апынуліся "нерашучымі". Ён піша: "Народны партызанскі рух у Беларусі быў значна слабейшы, чым у рускіх расійскіх землях", "у Беларусі няма чаго і казаць пра тысячныя партызанскія атрады, пра тысячы партызан у адным павеце і да т.п.". Шырокі народны супраціў французы сустрэлі толькі пасля Смаленска, а "на прасторах Беларусі барацьба сялянскіх партызанскіх атрадаў не дасягнула памераў партызанскай вайны. Аналіз формаў барацьбы беларускіх партызан паказаў, што большай часткай гэтая барацьба абмяжоўвалася хаваннем скаціны ў балотах і лясах, закопваннем хлеба ў ямах ... Па сутнасці, сяляне вялі барацьбу за выжыванне сваіх сем'яў ва ўмовах вайны ". Ды і іншы даклад Агеева на канферэнцыі ў Магілёве мае словы "Партызанскі рух 1812 года на тэрыторыі Беларусі ...".[25]

Такім чынам, Агееў так і не рызыкнуў сказаць "праўду-матку" да канца, а менавіта, што ніякага "народнага партызанскага руху" у дзвюх беларускіх губернях у 1812 г. не было, а было рэзкае абвастрэнне сацыяльнай барацьбы, якая аніякага дачынення да партызанскай вайны не мела. Уцёкі ў лясы і балоты наўрад ці наогул можна назваць барацьбой з непрыяцелем, а "сялянскіх партызанскіх атрадаў", як і "народнага партызанскага руху" не было не толькі ў Беларусі, але і ў Расіі. Народны супраціў суперніку ў карэннай Расіі ў 1812 г. варта называць "народнай вайной" і адрозніваць яе ад "вайны партызанскай", якую вялі тады толькі атрады, якія высылаліся з войска.
У заканчэнні мы прыкладаем да артыкулу схему, каб беларускі чытач змог ясней зразумець адрозненне паміж партызанскімі атрадамі і народнымі дружынамі ("кардонамі"), створанымі ў карэнных расейскіх губернях у 1812 г.

1. Попов А.И. Иван Сусанин 1812 г. // Отечественная война 1812 г. в Калужской губернии и российской провин-ции. Малоярославец, 2001. С. 44-60; он же. Русские амазонки, Геркулес, Сцевола и Иван Сусанин 1812 года // Известия Самарского научного центра РАН. Спец. выпуск. Самара, 2002. С. 88-98.

2. Голденков М. Наполеон и Кутузов: неизвестная война 1812 г. Минск, 2011; Попов А.И. "Неизвестная" война // Эпоха 1812 года // Труды ГИМ. Вып. 187. М., 2012. С. 429-445.

3. Пролесковский О., Криштапович Л. Вместе мы врага громили // Беларуская дума. 2012. № 6. С. 3-7.

4. Вилейко С.Л. 1812 год: партизанская и народная война // Война 1812 года: события, судьбы, память. Витебск, 2012. С. 128-32; Бережинский В.Г., Горелов В.И. Тактика войсковых партизанских отрядов в Отечественной войне 1812 г. // там же. С. 132-36; Кутырева О.С. Француз боек - да партизан стоек! // там же. С. 136-38.

5. Бычков Л.Н. Крестьянское партизанское движение в Отечественной войне 1812 г. М., 1954. С. 27-28; Бере-жинский, Горелов. 132.

6. Корнейчик Е.И. Белорусский народ в Отечественной войне 1812 г. Минск, 1962. С. 33-34; Краснянский В.Г. Минский департамент великого княжества Литовского. СПб., 1902. С. 47-48; Вилейко. 130.

7. Корнейчик. 35; Сборник РИО. Т. 139. СПб., 1912. С. 73; 1812-1814. М., 1992. С. 78.

8. Корнейчик. 36-37; Попов А.И. Генерал Вандам в России // Эпоха наполеоновских войн: люди, события, идеи. М., 1999. С. 75-77.

9. Корнейчик. 40-41; Акты, издаваемые Виленскою комиссиею для разбора древних актов. Т. XXXVII. Вильна, 1912. С. 210, 215-16, 224, 229.

10. Отечественная война 1812 г. Материалы ВУА. Т. XIV. СПб., 1910. С. 24; Сб. РИО. Т. 139. С. ХVI, 6, 9, 10, 139; РГВИА. Ф. 846. Оп. 16. Д. 3585. Л. 9-10 об.

11. ВУА. XIV. 24, 30, 37-38, 48, 49, 54, 58, 63, 66-67, 93-94.

12. РГВИА. Ф. 846. Оп. 16. Д. 3585. Л. 5-6.

13. Бычков. 28; Корнейчик. 60, 72; Краснянский. 49-50; Iwaszkiewicz J. Litwa w roku 1812. Kraków-Warszawa, 1912. S. 248. Капитан А. Бялковский вспоминал, что польские солдаты "начали втолковывать тамошним кре-стьянам плохо понятую вольность. Они сказали им, что в герцогстве Варшавском введены принципы свободы, заключающиеся в том, что холоп является равным своему помещику. Холопы, пользуясь присутствием наших войск, напали на двор своего барина (мстя ему за особые обиды) и вырезали всю семью. Естественно, что такое убийство не могло избежать заслуженной кары. Упомянутые крестьяне были схвачены, отданы под суд и рас-стреляны в Могилеве" (Bialkowski A. Wsomnienia starego żołnierza. Gdynia, 2003. S. 154).

14. Попов А.И. "Летучий корпус" генерала Ф. Винцингероде в 1812 г. М., 2011. С. 13, 18-19.

15. Краснянский. 46, 48; Бычков. 22; Корнейчик. 60-61, 71; Iwaszkiewicz. 247.

16. Корнейчик. 61-62; Вилейко. 130-31. Некто Червяков соврал, будто помимо отряда Винцингероде, "к Витебску приближались и крестьянские дружины" (Червяков Д. Партизанские отряды в Отечественной войне 1812 г. // ВИЖ. 1941. № 6-7. С. 52-53).

17. Попов А.И. "Летучий корпус" генерала Ф. Винцингероде. С. 21-23.

18. Бычков. 57; Корнейчик. 66-64; Вилейко. 131.

19. ВУА. XVIII. 103; Поликарпов Н. Серые герои Отечественной войны 1812 г. // Тысяча восемьсот двенадцатый год. 1913. № 11-12. С. 417-418; Левшин А.Г. Партизаны в Отечественную войну. М., 1912. С. 16; Бабенышев П. Донские казаки в войне 1812 г. Ростов-н.-Д., 1940. С. 63; Игнатович И.И. Крестьянское движение в России в первой четверти XIX в. М., 1963. С. 95.

20. Бычков. 28, 59; Корнейчик. 75; Вилейко. 132.

21. Корнейчик. 44-46.

22. Барер И. Война 1812 года // Исторический журнал. 1937. № 8. С. 47-56; Бычков Л. Война 1812 года и кресть-янство России // там же. С. 58-70; он же. Крестьянское партизанское движение против нашествия Наполеона в Россию в 1812 г. // Исторический журнал. 1938. № 10. С. 61-73.

23. Сб. РИО. Т. 139. С. XVI.

24. Партизаны и народная война в 1812 г. // Отечественная война 1812 г. Источники. Памятники. Проблемы. Можайск, 2000. С. 172-207; Партизаны 1812 г. // Исторические исследования. Вып. 3. Самара, 2000. С. 73-93; О классовой борьбе крестьянства в 1812 г. // Самарский исторический ежегодник. Самара, 2000. С. 7-19; О народ-ном характере Отечественной войны 1812 г. // Воинский подвиг защитников Отечества. Ч. 2. Вологда, 2000. С. 68-88; Великая армия в России: погоня за миражом. Самара, 2002. С. 102-17, 324-25; Белорусский эксперимент Бонапартия // Родина. 2002. № 8. С. 36-39; Классовая борьба и патриотизм крестьянства в 1812 г. // Известия Самарского научного центра РАН. 2009. Т. 11. № 6. С. 43-51; Добрые поселяне // Родина. 2012. № 6. С. 17-22.

25. Агееỹ А.Р. Партызанскi рух 1812 года на Магiлёỹшчыне: анамалiя цi заканамернасць? // Война 1812 года: со-бытия, судьбы, память. Витебск, 2012. С. 138-41; Агеев А.Г. Партизанское движение 1812 года на территории Беларуси в интерпретации историографии XXI столетия // Отечественная война 1812 года в судьбах народов России и Беларуси. Минск, 2012. С. 6.

Адрозненні паміж партызанскімі партыямі і кардонамі