Герб горада Ліды, наданы 17 верасня 1590 г.
Перш чым падыйсці да агляду друкарскае справы полацкіх езуітаў, а пасля іх і піяраў, варта высветліць, ці былі ў манахаў Таварыства Ісуса папярэднікі ў гэтай справе ў Полацку.
Пасля згартання інавацыйнага друкарскага праекту Францішка Скарыны і канчатковага расстання ў 1530 годзе першадрукара з Айчынай, на абсягуВялікага Княства Літоўскага ніводнай дзейнай друкарні не засталося. Толькі з другой паловы XVIст. пад патранатам заможных асобаў пачалі паўставаць друкарні ў Берасці, Нясвіжы, Заблудаве, але ня ў Полацку. Ля паўночных межаў здаўна было неспакойна. Распачатыя Масковіяй у 1558 годзе вайсковыя дзеянні ў Ліфляндыі спакою не дадалі. У 1563 годзе паўночная частка Полацкага ваяводства разам з ваяводскім цэнтрам трапіла пад маскоўскую акупацыю, якая доўжылася больш за 16 гадоў. Пасля вызвалення Полацк уяўляў суцэльнае папялішча і патрэбна было не адно дзесяцігоддзе, каб аднавіць звыклы лад жыцця. Таму ня дзіва, што звестак пра полацкі друк з XVIст. ня маем.
Першае друкаванае выданне XVIІ ст., тэматычна павязаннае з Полацкам, мае назву "Kazanie O świątobliwym Zywoćie y chwalebney śmierći Przewielebnego w Bodze Oyca Iosaphata Kuncewicza, Arcybiskupa Połockiego, Witebskiego y Msćisławskiego W cerkwi Cathedralney Połockiey przy depozyciey ciała iego Odprawowane od Oyca Leona Kreuży Nominata na Episkopstwo Smolenskie. Za wolą y roskazaniem starszych z Ruskiego Ięzyka na polski przełożone y w druk podane." Яно ўбачыла святло ў 1625 годзе ў Вільні, хаця, як вынікае з назвы, Лявон Крэўза прамовіў яго ў полацкай царкве Св. Сафіі. Гэта дае падставу для дапушчэння, што друкарская справа ў Полацку наладжаная не была. У 1654-1667 гадах - чарговая вайна з Расеяй, цягам якой Полацк знаходзіўся ў зоне расейскае акупацыі. Яшчэ перад прыходам расейскіх войскаў базыльяны вывозяць з горада мошчы Язафата Кунцэвіча, бо існавала рэальная пагроза іх знішчэння. Пасля сканчэння вайны ў часе вяртання ў 1667 годзе мошчаў полацкі базыльянін і будучы Кіеўскі мітрапаліт Кіпрыян Жахоўскі гэтаксама ў Вільні выдае твор "Relacya Czternastoletniego Wygnania z Kathedry Połockiey B. Męczennika Iozaphata Przy Szczęsliwym Powrocie Onego Do Teyze Kathedry Czyniona". Тое ж назіраем і між полацкіх езуітаў. Твор прафэсара рыторыкі Полацкае калегіі Андрэя Младзяноўскага "Auguria spei publicae Illustrissimo Domino Casimiro Joanni Sapieha palatino polocensi, capitaneo Volpensi, Onixtensi etc. dum palatinatus sui fasces capesseret exhibita et oblata a Batoreano regio Polocensi S. J. collegio", прысвечаны полацкаму ваяводу Казіміру Яну Сапегу, выходзіць у Вільні. Трохі пазней рэктар Полацкае калегіі ў 1683-1688 гадах палачанін Міхал Буйноўскі свае творы полацкага перыяду "Ranny obiad na posiłek duszy" (1686), "Droga do domu wieczności" (1688), "Ratio status eligendi" (1688) гэтаксамавыдае ў Вільні.
Толькі пры самым канцы XVIІ ст. з'яўляюцца звесткі пра друк у Полацку. Расейскі бібліёграф Чарткоў у працы "Всеобщая библиотека России ..." ў розных месцах і пад рознымі нумарамі падае выданне "О Сакраментахъ", якое, як адзначае аўтар, іншым бібліёграфам невядомае. Да першага запісу бібліёграф дадае, што аўтарам твору ёсць Лявон Кішка, а дазвол на друк падпісаў М. Белазор у Полацку. Другі запіс суправаджае кароткая згадка, што кніга надрукаваная ў Полацку1. Пазней гэта дазволіла К. Эстрэйхерузрабіць выснову, што выданне выйшла ў Полацку ў дзвюх частках2. Аднак ёсць падставы для сумневу ў тым, што месцам друку быў Полацк. Варта адзначыць, што Лявон Кішка ў 1697 годзе быў архімандрытам Віленскага базыльянскага манастыру Св. Тройцы і падпарадкоўваўся базыльянскаму протаархімандрыту Сымону Агурцэвічу, але не Марцыяну Белазору, які ад 29 верасня 1696 году ачольваў Полацкую епархію. Таму подпіс Полацкага архібіскупа, як аўтарытэтнай духоўнай асобы, ёсць толькі пацверджаннем таго, што праца Кішкі згодная з навукай Царквы, аднак не дае падставаў уважаць Полацк за месца друку. Зважаючы на тое, што ўжо Кіеўскі мітрапаліт Кіпрыян Жахоўскі, а пазней і ягоны спадкаемца на мітрапалічым пасадзе Лявон Кішка, значныя намаганні прыкладалі ў справе развою Супрасльскае друкарні, дзе ў 1722 годзе была надрукаваная праца самога Кішкі пад назвай "Собрание припадковъ краткое, и духовнымъ особомъ потребное", і як пададзена на тытуле: "Имущее в себе Науку о Сакраментахъ, о десяти Божиихъ Приказаняхъ, о Приказаняхъ Церковныхъ, и о Науце Христианской, съ выкладомъ Символа или Исповедания Веры Православныя Кафолическия, съ выкладомъ Молитвы: Отче нашъ: и Богородице Дево: Такожде Науку, како подобаетъ наставляти малыхъ или невежовъ в Веры Православной, содержащее". Лагічна разглядаць кнігу "О Сакраментахъ" адной з частак гэтага катэхізіса, якая раней асобна з'явілася гэтаксама ў Супраслі.
Надыход XVIІІ ст. ніяк не паўплываў на лад друку выданняў полацкае тэматыкі. Гэтак творы, якія полацкія езуіты прысвячалі полацкім ваяводам Станіславу Дангофу "Campus electoralis sub ducali campestris gradivi clava, ad militiam apertus foederatam in vota Illustrissimi ac Excellentissimi Domini, Sacri Rom. Imp. Comitis, D. Stanislai Donhoff Palatini Polocensis, Campiducis M. D. L. Neocorcinensi, Kosciericensis, Lucinensis, Kaluszynensis &c. Capitanei, atque eidem, per vivae vocis oracula, pacifice et secundissime electo, sub auspicatu, in palatinatum ingressum encomiastico consignatus stylo, a collegio Bathoreano polocensi Societatis Jesu" (1721), "Konwokacya planet na Sarmackim firmamencie sławą honoru, imienia y cnoty iaśnieiących pod elektoralnem polskiem niebem, na iasnoświetną Senatorskiego ingressu do Woiewodzińskiego Kasztelu apparencya, JWżnego Jmci Pana Stanisława Donhoffa Woiewody Połockiego, hetmana polnego W. X. L., Nowokorcińskiego, Kościerzyckiego, Lucyńskiego, Kałuszyńskiego, itd. Starosty ogłoszona, przy wypogodzoney prezencyi dziedzicznych luminarzów, JWżney Jmci Pani Zofii z Sieniawskich Donhoffowey woiewodziny połockiey, hetmanowey W. X. L. podczas tryumfalnych oyczystego świata applauzów polskim rytmem opisana od Kołlegium Bathorowego Połockiego Soc. Jesu" (1725) і Аляксандру Сапегу "Viae ad honores rationesq: amplissimi de animis liberorum patriae civium perpetuique triumphi Illustrissimae Sapieharum familiae communes, igrediente palatinam Polociae urbem Illustrissimo Excellentissimo Domino Domino Alexandro Sapieha ... equite Aquilae albae liberis nuper civium suffragiis electro palatino Polocensi, a Collegio Polocensi et universa provincia Litvana Soc. Jesu, immortaliter illustrissiae suae familiae addicta, populo ad trimphum congregato propositae anno MDCCLV. concongregato propositae" (1755) убачылі святло, як і раней, у віленскай акадэмічнай друкарні.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. У выданні А. Д. Чарткова "Всеобщая библиотека России, или Каталог книг для изучения нашего отечества во всех отношениях и подробностях" на стар. 444 і 620 пададзеныя адпаведна наступныя запісы:
№ 47. О Сакраментахъ: выдалъ Леонъ Кишка; позволеніе подписалъ М. Біалозоръ въ Полотске, року 1697. 204 двойн. стр. въ 12.
№ 3. О Сакраментахъ. Полоцкъ 1697. 74 дв. стр. въ 16.
2. Гл. Estreicher - VIII, XVIII і Estreicher - XIX, 267.