Папярэдняя старонка: Дучыц Людміла, Клімковіч Ірына

Аўтар: Дучыц Людміла, Клімковіч Ірына,
Дадана: 25-11-2011,
Крыніца: Полымя №10 за 2010.

Ва ўсіх народаў вяршыня гары - месца выяўлення волі багоў. Успомнім біблейскага Майсея, які на гары Сінай прыняў ад Бога Яхвэ скрыжалі, высечаныя на камені. Адно са слынных казанняў Ісуса, якое акумулюе ў сабе маральны змест хрысціянства, так і называецца - Нагорная. У старажытных грэкаў святымі лічыліся Парнас і Алімп, на Блізкім Усходзе - горы Арарат і Сінай. У беларускай міфалогіі менавіта на гарах легендарныя князі Гедымін і Тур бачылі прарочыя сны, якія прадказвалі лёсавызначальныя падзеі ў гісторыі нашага народа. Прыклады можна доўжыць і доўжыць. У кожнай сусветнай культуры існуе падобны сімвал.

Святыя горы

У міфалогіях розных народаў гара ўяўляе сабою трансфармацыю Сусветнага дрэва і ўспрымаецца як вось і мадэль свету, у якой адлюстраваны ўсе асноўныя элементы і параметры космасу. Міфалагічная гара трохузроўневая. На яе вяршыні жывуць вышэйшыя істоты - багі, у ніжэйшай частцы - злыя духі, а на зямлі - чалавечы род.

Таму не дзіўна, што ва ўсіх народаў ёсць звычай ставіць на ўзвышшах бажніцы і храмы, кумірні і алтары. У нас, беларусаў, на ўзгорках дагэтуль спраўляюць Купалле. Яго асноўныя дзеянні - запальванне вогнішчаў і колаў - відавочнае водгулле культу Сонца. Ад гэтага культу ў беларускім фальклоры захаваўся такі персанаж, як Тром-сын, якому трэба было залезці на высокую гару, каб злавіць там Жар-Птушку - пераўвасобленае Сонца. Адсюль і паданні пра ўзнікненне саміх узгоркаў з камянёў, што назбіралі легендарныя продкі беларусаў - міфічныя волаты ды асілкі. Водгаласам біблейнага падання пра сусветны патоп выступаюць і беларускія легенды. Паводле іх горы і долы на нашай зямлі ўтварыліся, калі вада пасля патопу сцякла ў мора. Нават сёння каля Браслава ў Віцебскім, Смілавіч у Чэрвеньскім і Скірмунтава ў Дзяржынскім раёнах, ды і ў іншых мясцінах можна пачуць як тутэйшыя людзі называюць свае ўзгоркі « Святая Гара ». А з-пад Святой Гары каля в. Скірмунтава пачынаецца сакральная беларуская рака Нёман.

Шмат якія падобныя ўзвышшы ў савецкія часы пазнішчалі, скапалі, як, напрыклад, каля вёскі Плябань Маладзечанскага раёна. Часта побач са святымі ўзгоркамі знаходзяцца святыя азёры, крыніцы, камяні, дрэвы. Гэта шматразова падкрэслівае сакральнасць падобных мясцін. Так, каля вёскі Стралкі ў Верхнядзвінскім раёне побач са Святой Гарой ляжыць Святое возера, дзе мясцовыя жыхары ніколі не ловяць рыбу, бо, паводле падання, тут праваліўся пад зямлю храм. Апрача таго каля гары ёсць святая крыніца з капліцай над ёй, куды раней у якасці ахвяраванняў клалі воўну, кветкі, грошы… А на гары расла паклонная сасна, каля якой спраўлялі Купалле. Другі прыклад: на Браслаўшчыне каля хутара Каранікі ёсць гара Дуб. Такую назву яна атрымала, мабыць, з-за таго, што на ёй рос дуб, які ў народзе лічыўся святым. Спрадвеку тут спраўлялі Купалле і гушкаліся на арэлях.

Пра Святую або Мір-Гару каля вёскі Сорагі на Случчыне існуе паданне, дзе гаворыцца, што даўней на гары расла сасна, на якой з'явіўся абраз Божай Маці. Пасля чаго тут і пабудавалі царкву. На пачатку ХХ стагоддзя ад той сасны заставаўся толькі пень, празваны ў народзе «Божым пяньком» . Да пянька на Пакроў прыходзілі мясцовыя багамольцы і складалі на яго ахвяраванні: сыр, мёд, палатно і інш. Другое паданне тлумачыць паходжанне назвы Мір-Гары. Кажуць, што два князі не маглі ўжыцца па-суседску. Не раз іх дружыны хадзілі адна на адну вайной, з-за чаго па схілах гары лілася кроў. Нарэшце, людзям надакучылі няспынныя бойкі ды звягі. Тады князі сустрэліся на гары без зброі ды заклалі мір. Даўней слова мір значыла і вялікую колькасць паселішчаў у адным месцы з цэнтрам, куды па святах збіраліся жыхары з усіх навакольных гарадзішчаў. У такім месцы зазвычай выбіралі вайсковага начальніка і «гарадскога старца», які кіраваў грамадскімі справамі, тут чыніліся мірскія суды. Натуральна, што ў цэнтры было і радавое свяцілішча.

Адна з горак каля Мазыра, на якой калісьці быў манастыр з царквой Святога Міхаіла, называлася ў даўнія часы Святая Гара. У сярэдзіне ХІХ стагоддзя яна фігуравала ў паданні, паводле якога Мазыр заснавалі два браты з Кіева. Яны пасяліліся ў гэтых мясцінах, каб гандляваць рыбіным тлушчам.

...Старэйшы брат ад нараджэння быў зусім брыдкім. Затое малодшага Бог надарыў нечуванай красой. Вось і занялюбіў старэйшы брат малодшага. Мо, ад зайздрасці, што ў брата ўсё спорыцца: і гандаль ідзе рукою, і на красу яго дзеўкі злятаюцца, як мухі на мёд... А каб не наклікаць бяды якой, надумаўся малодшы брат пасяліцца як мага далей ад свайго зайздросніка. Але напярод трэба было тавар падзяліць пароўну. А старэйшы - ані туды тое! - не хоча. І калі малодшы прыйшоў да яго з гандлёвым інтэрасам - наказаў сваім слугам выгнаць вон шчаслівейшага брата.

Тут і малодшы ўжо не стрываў, склікаў дружыну і абвясціў вайну старэйшаму. Тады зайздросны брат пайшоў да чараўніцы прасіць помачы. А чараўніца жыла тамака на самай гары. І гара на тую пару была не адхонная, як цяпер, а спічастая. Чараўніца пагадзілася. Гукнула сваё войска, незлічоных духаў - і пачаўся бой. Калі ж вядзьмарка ўбачыла раптам малодшага брата, здзівілася яна яго хараству і загадала спыніць бойку. Тады старэйшы брат зусім раз'юшыўся і стаў біцца з духамі. А чараўніца ўзняла свой меч, і гара разышлася надвое. От і загінуў у той распадзіне няўдалы ваяка.

А малодшы брат зажыў разам з любай жонкаю на адной з рассечаных гор. Чараўніца ж засталася на другой палове. Але каханне не давала ёй спакою. І зачала яна ўгаворваць суседа перабрацца жыць у свой дом. Той, ведама, як умеў, так адмаўляўся. Не вытрымаўшы, вядзьмарка сама перасялілася на другую палову гары. Ды не маючы жаднай радачкі, узялася яна ад злосці чараваць і здзекавацца ўсяляк з суседа. Жонка малодшага брата вельмі перажывала з усяго гэтага, аж пакуль не прыйшло ёй да галавы паставіць на гары святы крыж. З таго часу ўсе вядзьмарчыны чары страцілі моц. Дый сама яна неўзабаве некуды знікла. А тая палова гары, дзе паставілі крыж, стала звацца Святой Гарой.

Сляды язычніцкіх капішчаў

Пра некаторыя беларускія ўзгоркі ў старадаўніх паданнях захаваліся ўскосныя звесткі, што на іх вяршынях стаялі капішчы або бажніцы. Гэта і Чорная Гара ў Заслаўі, і Хоўхлава ў Маладзечанскім раёне, і хутар Раўгішкі ў Браслаўскім раёне. Некаторыя ўзгоркі маюць нават назву Капішча, як у вёсцы Дрычын Пухавіцкага раёна. У вёсцы Караліна Мінскага раёна на беразе Пцічы пра ўзгорак Шведскі Курган кажуць, нібыта там некалі было язычніцкае капішча, а пазней шведская крэпасць . Гаштольдаву Гару, або Крутагор'е ў Койданаве - цяперашнім Дзяржынску - таксама звязваюць з былым паганскім капішчам. Паводле падання, у Браславе на вяршыні Святой Гары стаялі балваны, і побач з імі гарэлі вогнішчы, а на Малібоўскай Гары каля вёскі Быстрыца ў Капыльскім раёне, некалі была кумірня .

Аб сакральнасці ўзгоркаў сведчаць і тыя паданні, дзе гаворыцца пра закапаныя ў іх скарбы, а таксама павер'і, дзе прыгадваюцца агеньчыкі і полымя на вяршынях. Пра Тамілаву Гару, якая была недалёка ад вёскі Чыжэвічы Салігорскага раёна, і якая цяпер, на вялікі жаль, пахаваная пад тэрыконамі, у 20-я гады ХХ стагоддзя расказвалі незвычайныя гісторыі. То пра невядомага француза, вельмі стомленага ад вайны і спачыўшага на вяршыні гэтай гары, то пра шведа, які закапаў на гары тры бочкі з золатам, і не простыя бочкі, а на залатых колцах. Як вядома, залатая бочка на колцах у сусветнай міфалогіі лічыцца сімвалам Сонца. Таму, верагодна, што тут некалі спраўлялі культ гэтага свяціла.

На гары Метка ў Браслаўскім раёне ў часы старадаўняй вайны, як кажа паданне, стаяў лагер, і ворагі пры адступленні закапалі там каштоўны скарб: грошы і шмат розных залатых ды срэбных рэчаў. У вёсцы Рачэнь Любанскага раёна на Гарадку ва ўрочышчы Лясішча нібыта таксама закапаны скарб. Кажуць, быццам уночы ён выходзіць на паверхню і свеціцца яркім полымем. На гарадзішчы каля вёскі Свідна Лагойскага раёна скарб лічыцца заклятым, а ўночы там нібыта з'яўляюцца агеньчыкі.

Захаваліся звесткі і пра ахвярапрынашэнні на ўзгорках. У Крычаве пра гару каля Праабражэнскай царквы яшчэ ў ХІХ стагоддзі казалі, што на яе вяршыні некалі прыносілі ў ахвяру свойскіх жывёл і птушак. У сярэдзіне ХІХ стагоддзя ў вёсцы Гняздзілава Докшыцкага раёна быў манастыр святых Барыса і Глеба. Потым яго разбурылі, а на тым месцы пабудавалі ўніяцкую царкву Святых Пятра і Паўла. Паводле аповедаў старых, што запісаныя ў 70-я гады ХХ стагоддзя, у дзень на Пятра і Паўла там адбывалася храмавае свята і ладзіўся кірмаш. Тады ў Гняздзілаве варылі піва, а на гары каля вёскі Верацейка рэзалі казлоў і гатавалі іх на вогнішчы. Расказвалі і пра тое, што некалі на Варганскай Гары (вёска Варганы), якая таксама ляжыць у Докшыцкім раёне, запальвалі вогнішчы і спраўлялі свята ў гонар барана. А на Кавальскай Гары, што непадалёк, запальвалі вогнішча ў адказ.

Пацверджаннем таго, што на падобных узгорках некалі маглі быць язычніцкія капішчы, а пазней будаваліся храмы, служаць паданні пра царкву ці касцёл, якія праваліліся і ляжаць пад гэтымі ўзгоркамі. Як, напрыклад, у вёсках Мікуліна Полацкага раёна, Навасёлкі - Маладзечанскага, Воўкаўшчына - Мёрскага і інш. Кажуць, што, на тым месцы, дзе праваліўся храм, з-пад зямлі чуваць бомы і царкоўны спеў, а на паверхні на храмавыя святы з'яўляецца Царская брама. У вёсцы Паўлавічы на рацэ Ракцянцы каля Клімавічаў на гары-гарадзішчы некалі, згодна з паданнем, стаяла царква і правалілася, бо, маўляў, дзяўчаты ў раўкох каля гары дазвалялі сабе непрыстойнасці . На пачатку ХХ стагоддзя сяляне лічылі гару святой і сцвярджалі, нібыта ў Велікодную ноч з-пад зямлі даносяцца гукі званоў. А ад старых людзей можна было пачуць, быццам даўней гэтая гара служыла месцам паганскіх ігрышчаў.

У вёсцы Саннікі Дзятлаўскага раёна пра гару Талерка таксама расказваюць, нібыта там правалілася царква. Памяць пра яе захавала ў народзе паданне пра жанчыну, якая на вяршыні гары мелася памаліцца Богу і паскардзіцца Яму на сваё цяжкое жыццё. Раптам яна ўбачыла, як з'явіўся ланцуг, канцы якога хаваліся ў зямлі. Жанчына стала цягнуць за гэты ланцуг, пакуль з-пад зямлі не паказаўся вялікі цяжкі крыж. Але дастаць яго цалкам не здолела. Сялянка закрычала: Людцы, дапамажыце мне выцягнуць мой крыж! Толькі яна гэта прамовіла, як зніклі і крыж, і ланцуг.

Маркёрамі колішніх капішчаў служаць узгоркі, назвы якіх паходзяць ужо з хрысціянскіх часоў і ад назваў храмаў. Гэта Юр'еўскія, Янаўскія, Траецкія і іншыя горы. Сувязь са Святым Георгіем або Юр'ем сведчыць пра старажытныя аграрныя культы, якія чыніліся на гарах з такой назвай. На Юр'евай Гары ў Віцебску некалі стаяла царква Святога Георгія, а з-пад гары выцякала святая крыніца, над якой збудавалі капліцу. У дзень Святога Георгія, а таксама Святых Барыса і Глеба, тут адбываліся фэсты. Каля вёсак Асташын Карэліцкага раёна і Крэва - Смаргонскага захаваліся ўзгоркі з назвай Юр'ева Гара. Свята Юр'я адзначалі на гары Весялуха каля вёскі Леанардава Мядзельскага раёна. Да сённяшняга часу тут засталіся рэшткі ўніяцкага храма.

У Барысаўскім раёне каля вёскі Смаляры ўзвышаецца сярод лесу гара, якую называюць Святаянскай або Святы Ян. На гэтай гары, вышынёй каля дваццаці метраў, яшчэ ў 30-я гады ХХ стагоддзя стаяла драўляная, вышынёй з дарослага чалавека, скульптура святога Яна, пад якой была капліца. Цяпер нічога з гэтага няма, затое захавалася крынічка, якую называюць Язусік. Лічыцца яна святой і выцякае проста з-пад гары. Нават сёння на Вялікдзень кідаюць у крыніцу грошы. Каля горада Сянно ёсць гара Ільінуха або Ільіна Гара. Кажуць, з-пад яе некалі таксама прабівалася крыніца.

У нашай мікратапаніміцы захаваліся і такія назвы як Траецкія горы, дзе некалі былі язычніцкія капішчы. На іх месцах ставілі храмы з назвамі ў гонар святой Тройцы. Так, у Мінску многія ведаюць гару над ракой, дзе цяпер стаіць тэатр оперы і балета. У сівую даўніну на ёй месцілася язычніцкае капішча, там ляжаў камень-следавік, які карыстаўся вялікай пашанай у мінчан. Потым, у хрысціянскія часы, лічылася, што след на камені пакінуў Святы Пётра, тут збудавалі Траецкую царкву. Сёння гэтая назва перайшла на цэлы сталічны раён - Траецкае прадмесце.

Вышэй мы казалі, што згодна са старажытнымі міфалагічнымі ўяўленнямі, верхняя сфера гары адпавядала свету нябесных багоў, сярэдняя - свету людзей і жывёл, а дольная - свету падземных бостваў і свету продкаў. У народнай свядомасці яна асацыявалася з воднай прасторай. Таму ў Беларусі ручаі і крынічкі, якія бяруць свой пачатак з-пад гары, нярэдка абагаўляліся. Скажам, у Мсціславе пад Траецкай Гарой ёсць святая крыніца Здаравец. А пад адной з Лысых гор недалёка ад Заслаўя таксама некалі была святая крынічка. Пры будаўніцтве лецішчаў яе засыпалі смеццем. На вяршыні гары, з-пад якой пачыналася крыніца, былі выяўлены рэшткі язычніцкага капішча.

Лысыя горы

На тэрыторыі Беларусі амаль паўсюдна ёсць свая Лысая Гара. Апроч таго сустракаюцца сугучныя назвы: Лысуха, Лыска, Лыскагор і да т. п. У народным уяўленні такія горы маюць дачыненне да нячыстай сілы, таму і аблыселі . Аднак прыметнік лысы мае дваісты сэнс: голы, без раслін і дрэў; ясны , светлы , звязаны з сакральнымі рэчамі. Навукоўцы сцвярджаюць, што на такіх узгорках некалі стаялі паганскія свяцілішчы, а пасля прыняцця хрысціянства ўсе рэшткавыя язычніцкія абрады, што адбываліся там, лічыліся шабашам. У свеце самай знакамітай лічыцца Лыса Гура ў Польшчы пад Сандамірам, якую нават называюць польскім Алімпам, за ёй ідзе Лысая Гара каля Кіева, што насупраць Выдубіцкага манастыра і Лысая Гара недалёка ад Заслаўя ў Мінскім раёне. Дарэчы, гара Алтарыя ў Вільні і Успенская Гара ў Віцебску таксама некалі зваліся Лысымі. У Беларусі некаторыя Лысыя горы маюць падвойныя назвы. Так, каля Нісімкавічаў у Чачэрскім раёне Лысая Гара завецца яшчэ і Белая Гара, а Лысую Гару ў Браславе завуць таксама Чырвонай Гарой.

На некаторых такіх узгорках ёсць курганныя могільнікі, як напрыклад, у вёсках Усціж і Старое Сяло Асіповіцкага раёна ды Селішча - Вілейскага. А на іншых, як у вёсцы Кушляны Смаргонскага раёна, ляжаць культавыя камяні. У Залессі ў Глыбоцкім раёне лічаць, быццам Лысую Гару насыпалі французскія салдаты. Пра сакральнасць многіх з такіх узгоркаў сведчаць і паданні пра храмы, якія там праваліліся вёска Спярыжжа Брагінскага раёна). У ХІХ стагоддзі ў вёсцы Крамяніца Зэльвенскага раёна было запісана паданне пра два вяселлі, адно з якіх вярталася з Ваўкавыска, а другое з Крамяніцы. Сустрэўшыся, людзі не хацелі саступаць адзін аднаму дарогі. Пачалася жорсткая бойка, у выніку ўсе загінулі. Іх пахавалі, а на месцы пахавання ўзнікла Лысая Гара.

Згодна з павер'ямі, на Лысагор'ях у купальскую ноч збіраецца нячыстая сіла, здараюцца розныя цуды, нечакана з'яўляецца агонь, вакол якога танцуюць чэрці. У ХІХ стагоддзі ў паўднёвай Беларусі і ў Магілёўскім Падняпроўі бытавалі аповеды, што на Купалле ледзь не ўсе нячысцікі збіраюцца на Лысай Гары блізу Кіева. Даўней у былым Чэрыкаўскім павеце ў гэтую ноч не пакідалі на полі коней, бо вельмі баяліся, што іх скарыстаюць ведзьмы падчас вандроўкі на кіеўскую Лысую Гару.

У ваколіцах Мсціслава верылі, быццам перад Купаллем ведзьмары ды вядзьмаркі ператвараюцца ў крылатых жывёл і лятуць на Лысую Гару каля вёскі Кокатава, што пад Мсціславам, каб далучыцца там да шабашу. Апоўначы яны вяртаюцца кожны ў свой двор, бразгаюцца аб зямлю і зноў робяцца людзьмі. На Віцебшчыне пра адну з мясцовых Лысых гор расказваюць, быццам салдат, збіўшыся з дарогі, папрасіўся ў хату пераначаваць, ды гаспадыня там была вядзьмаркай. Адзін толькі пах чароўнай ежы, згатаванай гаспадыняй, перанёс салдата на Лысую Гару. А на Берасцейшчыне ў ХІХ стагоддзі было запісана паданне пра чорта-жаніха, які сваёй нявесце прынёс у падарунак вяршыню Лысай Гары.

Паводле гістарычных, археалагічных і фальклорных звестак, практычна на ўсіх узгорках пад назвай «Лысая Гара» некалі сапраўды існавалі паганскія капішчы. Так, у адным з паданняў, якое датычыць Лысай Гары каля вёскі Латочкі Браслаўскага раёна, расказваецца пра багатага пана, у якога не было нашчадкаў. Перад смерцю, каб яго багацце не дасталося простым сялянам, ён усё сваё золата закапаў у чоўне пад каменем. Скарб ён закляў. Човен з золатам дастанецца толькі таму, хто выканае наступныя ўмовы: распаліць вогнішча на Лысай Гары, здзярэ скуру з жывога каня, запражэ яго і ўзарэ тым канём тры баразны вакол каменя.

З часам старадаўнія міфы і вобразы трацілі свой сакральны сэнс і ператвараліся ў казкі ды прымхі, якія, аднак, захоўвалі некаторыя сляды старажытнага светаўспрымання. З цудатворнай гарой мы сутыкаемся і ў беларускай казцы, дзе героя загортваюць у скуру каня, а груганы падымаюць яго на вяршыню Залатой Гары. Там ён і здабывае вялізнае багацце. Конь і груганы невыпадковыя героі: гэта водгалас далёкіх часоў, калі паганскія святары, накінуўшы на сябе скуру святой жывёлы, як і сучасныя шаманы, умоўна падарожнічалі на сусветную касмічную гару - у іншасвет. Тое ж датычыць і народных аповедаў пра вядзьмарскія палёты ды шабашы на Лысых гарах, якія ў нашых продкаў мелі сакральны сэнс, а за хрысціянскімі часамі набылі негатыўны арэол. Паганскія боствы знішчаліся, іх прыхільнікаў жорстка пераследавалі ды каралі, абвяшчалі д'ябальскім насеннем , служкамі д'ябла .

У выніку, старажытныя жрацы страцілі колішні ўплыў. Часткова іх павынішчалі, часткова яны затаіліся і паступова ператварыліся ў сельскіх знахароў і ведуноў, чараўнікоў і варажбітоў. Просты народ яшчэ доўга карыстаўся іх паслугамі, але пад уплывам царкоўнай ідэалогіі іх сталі лічыць небяспечнымі людзьмі, якія знаюцца з нячыстай сілай. А старадаўнія рытуалы магічных палётаў на касмічную гару спакваля забыліся і былі пераасэнсаваныя як шабашы ды непрыстойныя гульбішчы варожых чалавеку сатанінскіх сілаў.

Красныя Горкі і колеравыя пагоркі

Ці не ў кожным раёне Беларусі сустракаюцца грудкí пад назвай Красная Горка . На думку многіх навукоўцаў, яна паходзіць ад старажытнага язычніцкага свята, прысвечанага архаічнаму абраду ініцыяцыі дзяўчат, якое ў пазнейшыя часы прымяркоўвалася да свята вясны і звалася Ярылавіца або Красная Горка. У гэты дзень, менавіта ў першую нядзелю па Вялікадні, на найвышэйшых узгорках сваёй мясцовасці збіраліся дзяўчаты і маладыя жанчыны. Яны прыносілі туды рытуальныя стравы і напоі, спажывалі іх, потым спявалі абрадавыя песні, вадзілі карагоды, гушкаліся на арэлях. Нашы продкі прымяркоўвалі на гэтую пару сватанне ці вяселле. У некаторых мясцінах у гэты дзень адбываўся абрад абворвання вёскі - правядзення вакол паселішча магічнай баразны, якая, згодна з забабонамі, ахоўвала ад хвароб і эпідэмій. Месцы святкавання Ярылавіцы і правядзення падобных абрадаў замацавалася ў мікратапаніміцы ў асноўным пад назвай Красная Горка.

Красная Горка ёсць каля вёскі Палыкавічы Магілёўскага раёна, Ражанка - Шчучынскага, Налібокі - Стаўбцоўскага, хутара Вінцантова - Шаркаўшчынскага, Купіск - Навагрудскага и інш. У вёсцы Хальч Веткаўскага раёна каля мясцовай Краснай Гары шмат яроў і крыніц. У народзе лічыцца, што там жывуць русалкі, чэрці і чароўныя коні.

Па ўсёй Беларусі сустракаюцца і такія назвы, як Белая і Чорная гара. Белыя горы ёсць паміж вёскамі Рудня і Ліцвінавічы Кармянскага раёна, каля Рагачова, каля вёскі Чудзін Ганцавіцкага раёна, Мазурына - Мёрскага і Лукшы - Браслаўскага. Пра гару паміж Рудняй і Ліцвінавічамі захавалася паданне, якое адлюстроўвае пэўныя падзеі вайны паміж Швецыяй і Расіяй на самым пачатку XVIII стагоддзя.

Кажуць, закапалі швяды пад сасновым крыжам сваё злота і срэбра... Было гэта тады, як разбілі іх пад Лясной. Кінуліся яны ўцякаць праз Прапойск (сённяшні Слаўгарад . - аўт. ), а тут перавознікі спалілі паром на Сажы. Пакуль швяды на левым беразе думалі-гадалі, што рабіць, што чыніць, дык у Краснаполле заявіліся казакі. Сталі на перашкодзе і не далі перабрацца на той бераг, пагналі швядоў на Рудню. Ну й пакідалі яны рыштунак, зброю ў балота ды разбегліся па лясох. А ад шведскага злота-срэбра зямля на гары зрабілася зусім белай. От ад тае пары людзі й кажуць так: «Белая Гара» .

Непадалёк ад вёскі Лукшы на Браслаўшчыне Белая Гара ляжыць якраз насупраць гарадзішча празванага Чорная Гара. Як кажа паданне, паміж насельнікамі гэтых узгоркаў здаўна ішла вайна. Лічыцца, што назву Чорная Гара маюць шмат якія беларускія гарадзішчы ад колеру глебы іх культурнага слою. Але ёсць нямала ўзгоркаў з такой самай назвай без усялякіх слядоў чалавечай прысутнасці на іх у мінулым. Сюжэты паданняў і забабоны пра такія горы наводзяць на думку, што на Чорных гарах таксама былі язычніцкія капішчы. Так, на Чорнай Гары каля Заслаўя паводле падання некалі стаяў манастыр Рагнеды-Анастасіі, а яшчэ раней - свяцілішча. У Некасецку Мядзельскага раёна, кажуць: на мясцовай Чорнай Гары пакланяліся Перуну, а на гары ў Навасёлках гэтага самага раёна быццам закапаны цэлы воз золата. У Чорныя Горы каля вёсак Нурвяны і Опса Браслаўскага раёна нібыта калісьці праваліліся касцёлы.

Шмат хто з навукоўцаў лічыць, што чорны колер уласцівы таксама Трыглаву - боству балтыйскіх славян, чые тры галавы сімвалізавалі яго ўладу над трыма царствамі - небам, зямлёй і таго свету. Некалі ў Шчэціне на галоўным з трох святых узгоркаў стаяў трохгаловы балван. А паводле звестак Масудзі, арабскага аўтара Х стагоддзя, у славян такія балваны стаялі на горах, што зваліся Чорныя. Так, на этнічнай тэрыторыі беларусаў адзін з узгоркаў у Невельскім павеце на Пскоўшчыне, згодна з паданнем, называюць Чорнай Гарой з-за ягонага колеру, які абумоўлены тым, што на ўзгорку раней стаяла « паганская кумірня » і складалі ахвяры.

Каля вёскі Сіняя Гара Валожынскага раёна ёсць вялікая аднайменная гара. Згодна з паданнем, там некалі стаяў замак, які праваліўся пад зямлю. Паводле народнага ўяўлення, слова « сіняя » ў назве ад таго, што гара быццам « дыміцца ». Расказваюць таксама, што даўней на гары была крыніца. Вядома, што сіні колер ў міфалагічнай традыцыі беларусаў звязаны з архаічнымі ўяўленнямі пра замагільны свет, з культам памерлых. На тэрыторыі нашай краіны распаўсюджаны прыдаткі ў назвах не толькі ўзгоркаў, але і камянёў, рэк, азёр: Сіні або Сіняя .

У міфапаэтычнай карціне свету нашых продкаў ландшафтным аб'ектам нярэдка надаюцца паэтычныя азначэнні залаты і срэбны , што ў беларускім фальклоры ёсць сімвалам багацця, дастатку і асацыіруецца з Сонцам, Месяцам, жаночым ды мужчынскім пачаткамі, адпавядае вышэйшаму і ніжэйшаму свету, свету памерлых. Дык і не дзіва, што сустракаюцца і такія назвы як Залатая і Срэбная Гара. Вельмі часта на іх месцяцца старыя могільнікі.

Залатыя горкі ёсць каля вёскі Бакінічы Пінскага, Мішневічы Шумілінскага раёна, Вярба - Дрыбінскага, Прошкава - Глыбоцкага, інш. Пра Залатую Горку ў Мінску ёсць паданне:

Некалі лютавала ў Менску халера. Гора і роспач агарнулі людзей. Шмат жыццяў прапала марна, нямала слёз пралілося. І от неяк раз у капліцы Святога Роха, што на каталіцкіх могілках адпявалі новага нябожчыка. Потым ксёндз разаслаў сваю сутану ды паклаў на яе трохі залатых грошыкаў. Людзі за ім таксама сталі класці грошы. І вырасла цэлая гара залатнікоў. А ўжо на тыя ахвяры заміж капліцы паставілі касцёл Святога Роха. Ён і цяпер бароніць людзей ад страшных хваробаў .

Дзявочыя, Бабіны і Дзедавы горы

Шмат якія даследчыкі лічаць, што ўзгоркі з назвамі Дзявочая Гара і падобнымі маюць дачыненне да культу жаночага боства Багіні-дзевы, а ён нечым нагадвае хрысціянскі культ Дзевы Марыі. Часта з такімі ўзгоркамі звязваліся вельмі архаічныя рытуальныя традыцыі і паданні, якія находзяць ад культу багіні кахання. Аднак слова дзявочая , можа быць і трансфармаваным балцкім словам dievas 'бог', якое мае праіндаеўрапейскую этымалогію. Узгоркі з падобнай назвай вядомыя шмат дзе ў Еўропе. Гэта тры гары на Украіне: у Трыполлі - Дзівіч-Гара са свяцілішчам, датаваным пачаткам нашай эры; Дзявочая Гара ў Сахноўцы на рацэ Рось, дзе на вяршыні стаяць тры крыжы; гара на ўскраіне сярэднявечнага Кіева; і гара Дзевін на Дунаі ў Славакіі са старажытным культавым цэнтрам. Горы пад назвай Дзевін ёсць у Празе над Влтавай і на поўдзень ад Плоўдзіва ў Балгарыі.

Шмат Дзявочых гор і ў Беларусі. Напрыклад, гарадзішча Дзявочая Гара ў горадзе Мсціславе на правым беразе ракі Віхры. Сустракаюцца таксама назвы Дзеўя Горка, Дзеві Гарадок. Некалі на гэтай гары стаяла царква Святога Іллі. У ХІХ стагоддзі, як толькі пачынаў сыходзіць снег, на гары збіралася моладзь і праводзіла традыцыйныя ігрышчы: спявалі вяснянкі, танцавалі, « сеялі проса », « тапталі лён » і г. д. Паводле падання, запісанага ў сярэдзіне ХІХ стагоддзя, гару насыпалі фартухамі дзяўчаты-багатыркі на месцы пахавання багатыра, якога яны ўсе дружна аплаквалі. Потым штогод у пэўны дзень дзяўчаты спраўлялі па ім трызну і ладзілі ігрышча.

Дзявочая Гара вышынёю каля сарака метраў ад падножжа, якую яшчэ завуць Дзявіч-Гара, ёсць каля вёскі Дуброва Маладзечанскага раёна. На гары знаходзіцца курганны могільнік ХІ-ХІІ стагоддзяў. Раней на яе вяршыні святкавалі Купалле. Яшчэ ў канцы ХІХ стагоддзя было апублікавана паданне, згодна з якім, некалі на гары жывой закапалі дзяўчыну, а побач пахавалі двух хлопцаў - яны загінулі, змагаючыся за права стаць яе мужам. На вяршыні гары ляжаў вялізны камень, на якім нібыта сядзела дзяўчына, чакаючы свайго лёсу. На магілах хлопцаў потым выраслі два дубы, а на дзявочай магіле - бяроза.

Дзявіч-Гара або Святая Гара ляжыць недалёка ад вёскі Любонічы Кіраўскага раёна на Магілёўшчыне. Некалі тут была Багародзічная драўляная царква. Цяпер на гэтым месцы стаяць крыжы. Унізе пад гарой святая крыніца. Да крыжоў і крыніцы заўсёды ідуць людзі, асабліва шмат паломнікаў на другі дзень Тройцы.

Існуе паданне і пра Дзеўчыну Гару каля вёскі Малыя Гарадзяцічы Любанскага раёна. Гара, вышыня якой больш за сем метраў, парасла сасновым лесам. Кажуць, што неяк у вёску зайшлі старцы, разам з імі вандравала і нейкая дзяўчына. Неўзабаве яна памерла, і пахавалі яе на гары, пасля чаго назвалі гару Дзеўчына або Дзяўчына-Гара. Раней, паводле ўспамінаў старых, людзі пакідалі на яе вяршыні кавалкі хлеба.

На ўскраіне Лагойска ёсць гарадзішча з семантычна блізкай назвай Паненская Гара, на якой заўсёды традыцыйна ставілі крыжы. Паводле аднаго з варыянтаў падання, нейкі князь прапанаваў паненцы пабрацца з ім шлюбам, але тая адмовілася. Тады раз'юшаны князь скінуў яе з гары. Паводле іншага варыянту, князь скінуў з гары сваю княгіню, бо, маўляў, яна выдала ваенную таямніцу суседняму князю.

Побач з вышэй пералічанымі назвамі ўзгоркаў на Беларусі можна сустрэць і такія, як Бабіна Гара, Баб'я Горка або Бабуліна Гара і падобныя. Напрыклад, такія назвы сустракаюцца каля вёсак Цётча і Мосар на Ушаччыне; Валеўка Навагрудскага раёна, Лапатавічы - Клімавіцкага, Сухопаль - Пружанскага; мястэчка Кажан-Гарадок - Лунінецкага, каля гарадскога пасёлка. Ветрына Полацкага раёна і інш. На гары каля Ветрына ў часы позняга сярэднявечча існаваў могільнік з каменнымі крыжамі. Каля вёскі Хрост Барысаўскага раёна на Бабінай Гары стаіць камень з выявай крыжа, а вакол - агароджа з асобных камянёў. Паводле падання, на гэтым месцы некалі замерзла жанчына, таму ў памяць аб ёй і паставілі вялізны камень.

У беларускай мове слова баба вельмі пашыранае і мае шмат значэнняў. Гэта сведчыць, што даўней, мабыць, існаваў культ Бабы-прародзічкі, гэтак званай Вялікай Багіні-Маці. Магчыма, паняцце « бабы » вобраз продкаў, абумовіла такі міфічна-казачны, праславянскі персанаж, як Баба Яга, якая, на думку даследчыкаў славянскай архаічнай культуры, сама ўспрымаецца як першапродак, як архетып найвышэйшай жаночай істоты, маці-прародзічка. У вядомай рытуальнай гульні-дзеі «Жаніцьба Цярэшкі» « баба » ўяўляе сабою антрапаморфную выяву дажынкавага снапа. Тут варта прыгадаць, што каменныя крыжы і балваны таксама пазначаюць тэрмінам « Баба ». Ці не ёсць яны выявамі архаічных бостваў нашых продкаў?

Тэрмін баба ідзе як парны да дзеда . У некаторых рэгіёнах Беларусі назва « бабы » замяшчае сабой назву задушнага дня (наступны за дзядамі) і сімвалізуе продкаў. Сустракаюцца і такія назвы ўзгоркаў як Дзедавы Горы , напрыклад, у вёсцы Навасёлкі Мядзельскага раёна. З «сівым дзедам» звязана паданне пра Гару Галубец у Гарадоцкім раёне. Расказваюць, нібыта часам можна бачыць уначы, як з гары спускаецца сівы дзед на белым кані. А калі хто спрабуе да яго наблізіцца, стары адразу знікае.

Княжыя, Каралеўскія і Царскія горы

У розных раёнах Беларусі сустракаюцца такія назвы, як Княжыя або Княгініны Горы. Шырока вядома паданне пра Княжую Гару або Княжую Магілу каля вёскі Перавоз на паўвыспе возера Дрысы ў Расонскім раёне. У сусветнай міфалогіі, у тым ліку і ў беларускай, выспа і паўвыспа таксама сакральнае месца, дзе некалі адбываліся таямнічыя абрады. Магчыма, абрады пахавання, бо даўней мелі звычай хаваць людзей на выспах. Гэта пацвярджае шэраг паданняў, якія захаваліся пра ўзгаданую вышэй Княжую Гару.

Паводле аднаго з іх, на гары ўдарам каменнага молата забілі нейкага князя. Паводле іншага падання, тут пахавана князёўна Рагнеда. А яшчэ мясцовыя павер'і кажуць, што напярэдадні вайны з гары на белым кані з'язджае рыцар у панцыры. Таму кажуць, што тут знайшоў вечны спачын князь са сваімі вернымі сабакамі. Ён загінуў, баронячы востраў. Дарэчы, гэты варыянт падання выглядае вельмі старажытным. Ён нагадвае легенду пра міфічнага князя Бая - першага насельніка і першага з памерлых нашага краю, у якога таксама былі два сабакі. А яны, згодна з міфалагічнымі уяўленнямі нашых продкаў, ёсць праваднікамі і ахоўнікамі памежжа двух светаў: жывых і памерлых.

Княжую Гару ў вёсцы Чудзін Ганцавіцкага раёна паданне звязвае з тым, што на ёй паляваў князь Радзівіл. А ў Шчучынскім раёне на адной з горак нібыта палявала каралева Бона. На гары ж каля Радашковічаў у Маладзечанскім раёне адпачываў шведскі кароль Карл ХІІ. Горы пад назвай Княжая ёсць каля вёскі Красова ў Верхнядзвінскім раёне, на Слонімшчыне, каля пасёлка Рось у Ваўкавыскім раёне, каля Століна і ў іншых месцах. Апроч таго паданні, дзе галоўным персанажам быў князь, расказваюць і пра іншыя ўзгоркі. Так, у вёсцы Княжына Браслаўскага раёна пра гару Гарадок кажуць, нібыта на ёй нейкі князь абпальваў цэглу. Пра Вялікую Гару на беразе ракі Пціч каля вёскі Цітва Пухавіцкага раёна апавядаюць, быццам там некалі жыла княгіня, у якой не было нашчадкаў. Паміраючы, яна пракляла княжы церам з усім сваім багаццем. У вёсцы Зборск Асіповіцкага раёна ёсць гара князя Коршака, а на гары каля вёскі Кукарава Бярэзінскага раёна, кажуць, што свае каштоўнасці закапала княжна Рагна.

Апроч назвы Княжая Гара ў Беларусі сустракаецца і назва Каралеўская Гара. Напрыклад, каля вёскі Іжа Вілейскага раёна і каля былой вёскі Баля Велька пад Гроднам. А недалёка ад вёскі Горск Бярозаўскага раёна ёсць Каралёва Гара, пра яе расказваюць такую гісторыю:

Неяк пастушкі гулялі ў вайну і выбралі сабе «караля». Потым яны нахілілі бярозу і прывязалі яго да яе. Аж тут у статак уварваўся воўк. Дзеці забыліся на свайго «караля» ды кінуліся ратаваць жывіну. Калі ж вярнуліся да бярозы, то ўжо бядак той быў нежывы. Пастушкі доўга плакалі, гаравалі, а з таго й вырасла гара .

Сустракаюцца і такія назвы, як Царавы Горы. Каля вёскі Зябкі ў Верхнядзвінскім раёне над ракой Свольнай ёсць Царава Гара. Лічыцца, што там у час лівонскіх і польскіх паходаў адпачываў рускі цар Іван Грозны. Царава Гара ўзгадваецца і каля мястэчка Крынкі на Беласточчыне. Некалі на гэтай гары таксама стаяў крыж. Пра гару ў лесе каля вёскі Глівін Барысаўскага раёна расказваюць, што там калісьці быў замак царыцы, дзе яна і загінула.

Міфічныя персанажы, людзі і прырода ў назвах гор

Назвы шмат якіх узгоркаў звязаны з міфічнымі персанажамі. Перш-наперш з язычніцкімі боствамі. Асабліва - з богам навальніцы - Перуном. Мольбішчы, прысвечаныя Перуну, згодна з паданнем, адбываліся на Туравай Гары ў горадзе Тураў і на Чорнай Гары каля вёскі Некасецк на Мядзельшчыне. На востраве Асвейскага возера ёсць гара Пярунка, ці, як яе яшчэ называюць, Пірунова Гара. Назва ў народзе тлумачыцца тым, што сюды заўсёды б'юць перуны. Кажуць, нібыта даўным даўно жыла на гары чараўніца Княгіня, якая на Купалле перакідвалася вялізнымі бярвёнамі са сваёй знаёмай валатоўнай Даротай.

Яна жыла на гары, назва якой пайшла ад яе імя - Дароціна, што каля вёскі Канчаны. Перунова або Перынова Гара ёсць у лесе паміж вёскамі Коўгары Асіповіцкага і Буда Старадарожскага раёнаў, а Перуновы Горкі - каля вёсак Шчурок і Вензаўшчына ў Шчучынскім раёне, у іншых мясцінах.

Дахрысціянскае паходжанне мае і вобраз Чорта, які ад непаслушэнства, ілжывасці і зайздрасці сварыцца з Богам-Грымотнікам - Перуном. Грымотнік палюе на Чорта перунамі. На думку шмат якіх навукоўцаў, Чорт - гэта аналаг старажытнага бога Вялеса, які заўсёды, згодна з нашай міфалогіяй, апекаваўся над светам памерлых, адказваў за жывёлу, багацце і дабрабыт продкаў, і таму быў антаганістам Перуна.

Назвы кшталту Чортава Гара сустракаюцца па ўсёй Беларусі, сюжэты паданняў пра іх вельмі падобныя. Напрыклад, пра Чортаву Гару на берагах Віліі кажуць, што Чорт за нешта пакрыўдзіўся на раку і надумаўся яе засыпаць. Але ў той час, калі ён набліжаўся да Віліі, раптам праспяваў певень - птушка, якая суадносіцца з Перуном. Чорт спужаўся і высыпаў з меха пясок недалёка ад рэчкі. Ад таго і ўтварылася гара з адпаведнай назвай. Падобнае паданне існуе і пра Шайтан-Гару каля Мазыра. Згодна з ім чорт Шайтан зазлаваў на Мазыр і падумаў яго знішчыць. Ён схапіў вялікую гару і панёс, каб уначы скінуць яе на горад. Але, калі нёс, таксама праспяваў певень. Ад сполаху чорт кінуў гару раней часу. Тая звалілася каля горада і празвалі яе - Шайтан.

Назва Чортава Гара, згодна з некаторымі паданнямі, можа тлумачыцца інакш, як, напрыклад, каля вёскі Гаравыя Полацкага раёна, дзе ёсць гара Таўкач або Таўкачак, а насупраць - Чортава Гара. Паводле зафіксаванага тут падання, варожыя плямёны жылі на гэтых горах: адно - на гары Таўкач, а другое - на Чортавай Гары. Дык апошняя нібыта атрымала сваё найменне з-за таго, што тутэйшыя ваякі насілі рагатыя шаломы .

Даволі шмат у нашай краіне сустракаецца і такіх узгоркаў, паданні пра якія звязаны з волатамі і багатыркамі. Гэтыя персанажы, згодна з беларускай міфалагічнай традыцыяй, сведчаць пра іх дахрысціянскае паходжанне. Напрыклад, Чортава Гара каля вёскі Варонічы Полацкага раёна, паміж вёскамі Чамярня і Вялікія Нямкі Веткаўскага раёна. У прыватнасці, на Чортавай гары каля вёскі Чамярня паводле падання некалі жыў асілак-велікан, які мог на дзесяць вёрст кідаць каменныя молаты. А на суседнім узвышшы каля вёскі Стаўбун нібыта існаваў манастыр. На Мазыршчыне Каршакова Гара лічыцца магілай магутнага волата Каршака. На Расоншчыне ёсць Багатыр-Гара, пра якую расказваюць:

Жыла некалі на гары высачэная, страшнай сілы жанчына. Ваду на гару яна насіла за дзесяць вёрст ад возера Нешчарда. І адразу - па два цэбры, што тоўпілі ў сабе па трыццаць вёдзер. Каромыслам ёй служыў дубовы вочап ад студні. Аднаго разу яе запынілі татары і пытаюць, як прайсці да Полацка. Жанчына ім кажа, што не ведае такога места. А напраўду з гары пры яснай пагодзе заўсёды відаць Святая Сафія. Татары ўзлаваліся і накінуліся на жанчыну. А яна сваім каромыслам, бадай што, усіх і перабіла. Але адна з татарскіх стрэлаў лучыла-такі ёй у сэрца. От таму й назва такая - Багатыр-Гара. А з цэбраў пацякла вада і сталася рэчка Багатырка .

Вышэй мы расказвалі паданне пра Перунову Гару на востраве Асвейскага возера, дзе ўспаміналася валатоўна Дарота, што на Купалле перакідвалася бярвёнамі з чараўніцай Перуновай Гары. Далей у тым самым паданні гаворыцца, як у час адной вайны валатоўна Дарота змагалася і загінула. Яе пахавалі на гары, адсюль і назва Дароціна Гара. У беларусаў, на думку некаторых навукоўцаў, культ жанчыны-валатоўны, ці багатыркі, паходзіць ад вобраза Багіні-Маці (Дзевы), і ў большасці выпадкаў фальклорная памяць нашых продкаў звязвае яго не са стваральнай, а з разбуральнай сілай, са стыхіяй вайны і смерці. Наогул, вобраз жанчыны-валатоўны характэрны для ўсёй еўрапейскай міфалагічнай традыцыі. Нашы валатоўны маюць паралелі з кельцкай багіняй вайны - Морыган, германскімі ваяўнічымі дзевамі-валатоўнамі Валькірыямі і Дысамі.

У беларускім фальклоры і міфалогіі вельмі папулярныя такія персанажы, як рабаўнік, салдат, скамарох, казак і інш. Усе яны адлюстраваныя ў нашай мікратапаніміцы, у тым ліку і ў назвах узгоркаў. Астахову Гару каля Гомеля паданне звязвае з тым, што на гары нейкі час жыў злодзей Астахі. Гара Гарадок каля вёскі Марціянаўка Бярэзінскага раёна нібыта была ўзведзена разбойнікамі, якія потым доўгі час там жылі. А салдатавы горы называюцца гэтак, бо, згодна з паданнем, там пахаваныя салдаты, што загінулі ў старадаўніх войнах.

Вядомая вялікая і разнастайная роля жывёл у рэлігіях розных народаў. У вобразе той ці іншай жывёлы людзі ўяўлялі сабе бостваў. Жывёла лічылася спадарожнікам і памагатым бога. Захавалася гэта і ў беларускай міфалогіі. Пра тое сведчаць архаічныя назвы ўзгоркаў, якія і мянуюцца ад жывёл. Гэта Туравы, Валовыя, Казіныя, Баранія, Барсуковы, Зайцавы, Воўчыя, Мышыныя, Бабровыя і іншыя ўзгоркі. Напрыклад, з вобразам архаічнага звера тура ў нашых продкаў быў звязаны старажытны культ сонца і ўрадлівасці, тур сімвалізаваў мужчынскую сілу. У даўнія часы на некаторых адметных узгорках нашай бацькаўшчыны, паводле археалагічных і этнаграфічных звестак, адбываліся магічныя дзеянні, звязаныя з культам той ці іншай жывёлы, іх водгаласы захаваліся ў некаторых паданнях. Так, гара каля вёскі Кавалеўшчына ў Смалявіцкім раёне, дзе некалі быў казіны базар , атрымала назву Казіная Гара.

Паміж вёскамі Крайцы і Мсціж на Барысаўшчыне ёсць Язева Гара. Паводле падання, тут была ваенная крэпасць. Зямлю на гару салдаты насілі шапкамі і харчаваліся рыбай - язямі. З птушыных назваў сустракаюцца Зязюліна Гара, Петухоў Гаршчок і інш.

У беларускай міфалогіі захаваўся вобраз змея, а з ім і вобраз змагара са змеем, які ўрэшце перамагае і забівае гэтую істоту. У выніку змагання, нібыта з'яўляюцца пэўныя аб'екты, якія называюцца Змеевымі. Так, вядомая легенда пра Божых кавалёў Кузьму і Дзям'яна, што злавіўшы змея, аралі на ім, тлумачыць паходжанне Дняпра і некаторых Змеевых горак. У некаторых беларускіх варыянтах гэтай легенды кавалёў замяняюць простыя сяляне або нейкі герой, які з дапамогай чорнага пеўня і лапця (сувязь са светам памерлых) перамагае Змея, або Цмока. Герой запрагае ў стары лапаць чорнага пеўня і такім чынам тры разы ездзіць па зямлю, якой потым засыпае «страшыдлу» .

Каля дарогі з Даўгінава ў Язні на Вілейшчыне ёсць узвышша, што называецца Змеева Гара, ці Змяёўка. Кажуць, некалі на гары стаяла хата чарнакніжніка. Калі надышоў час ягонай смерці, ён ніяк не мог спакойна памерці. Развітаўся з гэтым светам ён толькі тады, калі людзі здагадаліся разабраць дах ягонай хаты. Святар забараніў хаваць чарнакніжніка на могілках, таму пахавалі яго на гары і празвалі яе Змяёўкай. Пра ўзгорак у былой вёсцы Сінякі Гарадоцкага раёна расказваюць, што ён насыпаны над забітым некалі змеем.

...змея злавілі, звязалі, а забіць ніяк не маглі. Тады надумалі засыпаць яго зямлёй, але як ні стараліся, на раніцу - зямля раскіданая ў бакі, а змей ляжыць споверху. Ды неяк з'явіўся ў гэтых мясцінах чалавек, які ведаў як забіць і пахаваць змея. Ён запрог чорнага пеўня ў стары лапаць. Тры разы гнаў таго пеўня ў далёкія мясціны, прывозіў па поўным лапцю зямлі і пачаў засыпаць змея. Ад першай жмені змей зароў і задрыжэў. Раскіданая ім зямля стала насоўвацца на яго. Урэшце, яна зусім пахавала змея і вырасла ў вялікую гару.

Пра Змееву Гару на беразе ракі Лясная каля вёскі Млыны на Берасцейшчыне паданне кажа, нібыта змей пераплываў там рэчку і рабаваў вёскі. Людзям, нарэшце, гэта надакучыла, надумалі яны забіць змея і накармілі яго салёным мясам. Той, само сабою, стаў пакутаваць ад смагі і мусіў прыпаўзці да ракі, каб напіцца вады. Людзі, якія ўжо пільнавалі там, забілі змея і пахавалі яго на гары. Ёсць Змеева Гара і каля вёскі Вароніна ў Сенненскім раёне, у іншых мясцінах.

Белая, Чорная, Сіняя, Бабіна, Дзявочая... прыгожыя, але разам з тым незразумелыя непасвячонаму чалавеку назвы нашых гор зачароўваюць і прымушаюць асэнсоўваць іх. І вось, калі знойдзены ключы да іх, робіцца зразумелым, наколькі багатая і старажытная наша спадчына. А непаўторная і ўнікальная яна яшчэ і тым, што спалучыла ў сабе даўнія язычніцкія ўяўленні з хрысціянскімі.

 

Top