Герб горада Ліды, наданы 17 верасня 1590 г.
Kształtowanie świadomości nowych pokoleń jest ważnym elementem ogólnej kultury społeczeństwa. Wiedza humanistyczna odgrywa tu olbrzymią rolę, szczególnie filologia, literaturoznawstwo, filozofia czy socjologia. Jednak wyobrażenia historyczne mają znaczenie kluczowe, a czasem wręcz fundamentalne, mimo osłabienia uwagi do tradycji wśród społeczeństw zachodnich po 1945 roku [zob. 13, s. 3-4]. Historia jako dziedzina wiedzy posiada kilka poziomów. Mimo istnienia zawodowej nauki historycznej, jej dorobek w bardziej przystępnej i masowej formie przekazują podręczniki szkolne. Ten rodzaj publikacji pokazuje nie tylko poziom "zawodowej historiografii", ale istnienie pewnej mitologii czy konstrukcji ideowych, wpływających na określone wyobrażenia indywidualne, ale także z założenia - masowe.
Białoruska nauka historyczna przeżywa w ostatnich 15 latach okres zmian metodologicznych i świadomościowych, które w znacznym stopniu wpływają na proces kształcenia. Oprócz zmian w szkoleniu zawodowych historyków, jeszcze większe zmiany następują w nauczaniu historii w szkole średniej.
Obecnie w szkołach są prowadzone zajęcia z historii Białorusi (przedmiot ten zajął ważne miejsce w ogólnym humanistycznym cyklu kształcenia) oraz historii powszechnej. Ten drugi przedmiot w założeniu powinien pokazać różnorodność dziejów nie tylko kultur europejskich, ale także cywilizacji Orientu, Afryki, obu Ameryk. Stopniowe wycofywanie tendencji "europocentrycznych" i uznanie wartości innych cywilizacji jest jedną z podstaw obecnego nauczania. Oprócz tego znaczne miejsce powinna zajmować historia narodów i krajów słowiańskich, jako najbardziej bliskich Białorusi cywilizacyjnie [zob. 11, c. 243]. Zatem są pewne podstawy do pokazania nie tylko dziejów Rosji, ale także historii innych Słowian, w tym Polaków.
Proces reformowania białoruskiego szkolnictwa obejmuję także stopniowe wprowadzenie 12-letniego cyklu nauczania zamiast obecnie dominującego 11-letniego. W związku z tym odbywa się zamiana poprzednich podręczników na nowe, a w przypadku historii Białorusi ukazują się także tzw. "podręczniki alternatywne", wyróżniające się reanimacją podejścia radzieckiego czy nawet "zachodnioruskiego" (lub różnych modyfikacji czy symbioz tych koncepcji) do historii naszego kraju.
Dzieje Polski w założeniu powinny być ważnym elementem w nauczaniu ze względu na liczne związki historyczne, kulturowe i państwowe Białorusi i Polski. Podręczniki do szkół 11-letnich w pewnym stopniu spełniają to zadanie. Polska i Polacy zajmują swoje miejsce w rozdziałach poświęconych historii narodów słowiańskich.
Z historią Polski uczniowie spotykają się po raz pierwszy za pośrednictwem podręcznika historii średniowiecza do klas 6-ch (w systemie 11-letnim), wydanym w 1998 roku po raz drugi. Struktura podręcznika jest bazowana na chronologicznej zasadzie prezentacji materiału - podziale na wczesne, wysokie i późne średniowiecze [zob. 6]. Na początku rozdziału "Wczesne średniowiecze" są opisane grupy narodów słowiańskich, w tym także zaznaczono, że "Słowianie zachodni byli przodkami polskiego, czeskiego i słowackiego narodów" [zob. 6, c. 31]. W rozdziale "Wysokie średniowiecze" paragraf 19 "Państwa zachodniosłowiańskie" jest całkowicie poświęcony historii Czech i Polski. Opisane jest rozmieszczenie plemion słowiańskich na terenie Polski i utworzenie państwa polskiego. W tym kontekście w szczególny sposób są podkreślane granice Polski na Odrze, system polityczny czasów Mieszka I oraz chrzest Polski, który doprowadził do "upowszechnienia piśmiennictwa łacińskiego, sprzyjał w dalszym okresie umocnieniu w kraju wpływu politycznego papiestwa"[zob. 6, c. 104]. Oprócz tego dużo miejsca zajmuje opis polityki króla Bolesława Chrobrego, jego walka z niemieckimi wpływami i szczególne cechy fizyczne. Walka z krzyżakami i Tatarami oraz osłabienie państwa polskiego są głównymi elementami narracji o stosunkach zewnętrznych [zob. 6, c. 105]. Wnioskując autorzy podkreślają znaczność zjednoczenia ziem polskich. W rozdziale "Wysokie średniowiecze" jest osobny paragraf 37 pod tytułem "Polska"[zob. 6, c. 212-215]. Podzielony jest na trzy części, odpowiednio omawiające sytuację wewnętrzną, politykę zewnętrzną i informacje o kulturze. W pierwszej części opisana jest kwestia zjednoczenia kraju po rozbiciu dzielnicowym i rola królów Władysława Łokietka i Kazimierza III Wielkiego. Szczególne miejsce zajmuję lokacja miast na prawie niemieckim oraz rola Kazimierza Wielkiego w tym procesie (podane jest także przysłowie "dostał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną") [zob. 6, c. 212]. Polityka zewnętrzna koncentruje się przede wszystkim na stosunkach z Litwą i Zakonem. Opisana jest Unia Krewska, ślub Jadwigi i Jagiełły, początek długiego i ścisłego związku Polski i Litwy. Drugim tematem jest bitwa pod Grunwaldem, w szczególny sposób przy tym jest eksponowany udział "polskich, białoruskich, litewskich, rosyjskich i ukraińskich żołnierzy" w tym wydarzeniu oraz wyniki "Wielkiej wojny" dla Polski, która odzyskała "znaczną cześć swych ziem, w tym także wschodnie Pomorze"[zob. 6, c. 213]. Na końcu podkreślono znaczenie polskiej kultury, wymieniono założenie Akademii Krakowskiej, twórczość Jana Długosza i jego "Historię Polski", zabytki sakralne (katedrę Wawelską) i świeckie ("prymitywny wodociąg we Wrocławiu") [zob. 6, c. 214]. Jako dodatek dołączono tu także fragment tekstu J. Długosza o bitwie pod Grunwaldem [zob. 6, c. 214-215]. Zasadniczo ten podręcznik przekazuje dzieje Polski, naturalnie w sposób fragmentaryczny, ale podkreślając ciągłość dziejów kraju.
Następna książka - to podręcznik historii średniowiecza do klas 5-ch (w systemie 12-letnim), wydany w 2003 roku. Jest to zmieniona wersja poprzednio omawianego tytułu, znacznie skrócona i z inną zasadą prezentacji materiału - zamiast poprzedniej chronologicznej wprowadzono geograficzną z podziałem na regiony (Europa zachodnia i Bizancjum, świat słowiański, cywilizacje Azji, Afryki i Ameryki) [zob. 7]. Tu historii Polski (razem z dziejami Czech) jest poświęcony tylko jeden paragraf 17 pt. "Polska i Czechy w X-XV w."[zob. 7, c. 126-133]. Jest to głównie skrócona i bardziej skompresowana wersja, w której większą uwagę nadano roli szlachty w zawarciu Unii Krewskiej, upowszechnieniu prawa magdeburskiego, jednak nie ma już wymienienia terytoriów, odzyskanych przez Polskę w wyniku "Wielkiej wojny" z krzyżakami. Opisanie dziejów kultury poszerzono o stwierdzenie, że "na uniwersytetach Praskim i Krakowskim studiowali nie tylko Czesi i Polacy, ale także studenci z innych krajów, w tym z Białorusi i Ukrainy" [zob. 7, c. 132]. Właściwie autorzy łączą tu cały czas opis kultury czeskiej i polskiej w okresie średniowiecza. Także zamiast fragmentu o bitwie pod Grunwaldem autorzy zamieścili fragment XII-wiecznej "Kroniki Polaków" [zob. 7, c. 133]. Drugim "polskim akcentem" w tej książce jest bardzo dokładna (jak na szkolny podręcznik) wzmianka historyczna o genezie Państwa Zakonnego (wraz z zaproszeniem ks. Konrada Mazowieckiego na ziemię Chełmińską), zamieszczona w rozdziale o dziejach kościoła katolickiego [zob. 7, c. 74]. Historia Rusi, a później państwa Moskiewskiego (w tym także precyzyjne jak na ten rodzaj publikacji opisanie budowy moskiewskiego Kremla) [zob. 7, c. 167] zajmuję w tym podręczniku znacznie więcej miejsca, czym historia Słowiańszczyzny zachodniej i południowej razem wzięta. Jednakże sam fakt zachowania tekstu o Polsce jest momentem pozytywnym.
Historia nowożytna XVI-XVIII w. jest przedstawiona w podręcznikach do klas 7-ch (w systemie 11-letnim) i odpowiednio do klas 6-ch (w systemie 12-letnim). W pierwszym z tych podręczników wprowadza się pojęcie "cywilizacji" oraz geograficzna zasada prezentacji dziejów. Rozdział III pt. "Rosja i kraje słowiańskie" zaczyna się od zdania, że "w XVI wieku na świecie istniało trzy duże państwa, większość ludności których stanowili Słowianie. Byli to Państwo Rosyjskie, Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie" [zob. 3, c. 207]. Dalej w tym wprowadzeniu są opisane skutki rozbiorów pierwszej Rzeczpospolitej: "Białorusini i większa część Ukraińców znaleźli się w składzie Państwa Rosyjskiego. Ale razem z tym Rosja, obok Prus i Austrii w pełnej mierze jest odpowiedzialna za utratę przez naród polski swojej państwowości, niepodległości i jedności etnicznej" [zob. 3, c. 207]. Większość paragrafów dotyczy historii Rosji, ale tu są spore wzmianki o Polsce w kontekście polityki zagranicznej. Wynikiem wojen XVI wieku było zawarcie Unii Lubelskiej, pokój z Iwanem Groźnym i umocnienie pozycji Rzeczpospolitej [zob. 3, c. 214]. Bardzo dokładnie jest opisany przebieg "Dymitriady" 1603-1604 oraz kampanii moskiewskiej lat 1611-1612, zaproszenie na moskiewski tron królewicza Władysława, wygnanie polskich okupantów z Moskwy przez rosyjskie pospolite ruszenie, rozejm w Dywilinie 1619 r. i tereny odstąpione Rzeczpospolitej na jego mocy [zob. 3, c. 217-223]. § 39 pt. "Rosja, Polska i losy Słowian" (autor I. Orżechowskij) prezentuje dzieje Rzeczpospolitej i w swoisty sposób wyjaśnia przyczyny upadku tego państwa oraz rolę w tym Rosji. Sytuacja wewnętrzna Rzeczpospolitej jest przedstawiona w "najlepszych tradycjach radzieckich", z wyraźną niechęcią do tego państwa, na dodatek z powielaniem mitów historiograficznych wywodzących się jeszcze z rosyjskiej myśli społecznej XIX wieku. "Władza królewska, przedstawiciele polskiej szlachty, duchowieństwo katolickie dążyli do podporządkowania prawosławnych cerkwi Białorusi i Ukrainy kościołowi katolickiemu. Wśród ludności miejscowej krzewiono katolicyzm i unię. Miejscowa białoruska i ukraińska ludność była mocno polonizowana.<...> Wszystko to doprowadziło do sprzeciwu ludności miejscowej" [zob. 3, c. 290]. Dalej autor opisuje bardzo krótko powstania i wojny XVII wieku (przy tym prawie pomijając najazd szwedzki na Polskę). Rozbiory Polski przedstawiono krótko, z wymienieniem terenów zabranych, ze zdaniem o powstaniu kościuszkowskim oraz z obowiązującym, niemal rytualnym stwierdzeniem o tym, że "etnicznie polskie ziemie zostały przyłączone do Prus i Austrii. Do ostatniej także odeszły ziemie zachodnio-ukraińskie"[zob. 3, c. 293]. Przyłączenie ziem białoruskich i ukraińskich do Cesarstwa Rosyjskiego jest rozumiane jako zdecydowanie pozytywne i postępowe [zob. 3, c. 295]. Stosunek do Rzeczpospolitej w podręczniku historii powszechnej wyraźnie kontrastuje z podejściem stosowanym w odpowiednim podręczniku historii Białorusi, gdzie Rzeczpospolita jest zdecydowanie "własnym, swoim państwem" dla Białorusinów [zob. 10, c. 4]. W tym miejscu można także znaleźć pewne paralele z współczesną literaturą szkolną na Ukrainie, gdzie swoisty dysonans w ocenach wydarzeń historycznych w podręcznikach historii Ukrainy i historii powszechnej także ma miejsce i jest bardzo podobny do sytuacji na Białorusi [zob. 12, c. 12]. § 40 "Naród ( etnos) słowiański w walce o przeżycie" tego samego autora poświęcony jest sytuacji narodów słowiańskich w Prusach, Austrii i Turcji. Na początku autor podkreśla, że "Polacy w wyników rozbiorów Rzeczpospolitej, straciwszy swoją państwowość, zostali sztucznie podzieleni pomiędzy Prusy a Austrię" [zob. 3, c. 296]. Podkreślenie "nieobecności Polaków na terenie zaboru rosyjskiego do 1815 r." jest także cechą wspomnianej tradycji dziejopisarskiej. Tłumacząc położenie w Galicji, autor podkreśla sztuczność tej prowincji, stały proces germanizacji ludności polskiej i "częściowo spolonizowanej ukraińskiej", sprzeczności pomiędzy ludnością polską i ukraińską. Szczególnie ciężko było na Ukrainie Zakarpackiej, która cierpiała od ucisku nie tylko polskich, ale także austriackich i węgierskich feudałów [zob. 3, c. 297]. Trudną kwestią jest germanizacja w Austrii, szczególnie kiedy autor wyznaczą ją jako "stały proces", pomijając późniejsze reformy ustrojowe i społeczne w cesarstwie Habsburgów. Polityka Prus na ziemiach polskich jest przedstawiona jako totalna germanizacja, z likwidacją polskich samorządów, konfiskatą ziem kościoła katolickiego, braniem w rekruty, uchodźstwem tysięcy chłopów i mieszczan [zob. 3, c. 297]. Zmiany polityki pruskiej też nie są tu uwzględnione (np. autonomia Wielkiego Księstwa Poznańskiego), na dodatek autor w założeniu opisuje wiek XVIII, a nie wzmocnioną urzędową germanizacje po 1830 roku. Widocznie, celem takiej prezentacji jest pokazanie ogromnego kontrastu między polityką państw niemieckich wobec Polaków a polityką rosyjską. Jednak ta ostania nie jest w tym podręczniku przedstawiona. W odróżnieniu od przedstawienia historii Polski w średniowieczu, które jest zdecydowanie bardziej wyważone i neutralne, dzieje Rzeczpospolitej są pokazane jako historia stałej walki Białorusinów i Ukraińców o wyzwolenie narodowe, religijne i klasowe. Winą za rozbiory, utratę przez Polaków jedności etnicznej i niepodległości, gwałtowną politykę asymilacyjną bardziej są obarczane państwa niemieckie, a nie Rosja ("w końcu XVIII w. Rzeczpospolita stała się faktycznie państwem wasalnym w stosunku do Rosji. Podobny stan nie zadowalał Austrię i Prusy.") [zob. 3, c. 292].
Drugi podręcznik historii nowożytnej XVI-XVIII w. do klas 6-ch w systemie szkoły 12-letniej zasadniczo różni się od poprzedniej omawianego, mimo że napisany jest przez podobny zespół autorów [zob. 8]. Sporo tematów zostało skróconych, zmieniono podejście metodologiczne i metodyczne (np. fragmenty tekstów źródłowych są rozmieszczone bezpośrednio wewnątrz podstawowego tekstu, a nie na jego końcu, co znacznie utrudnia odbiór informacji przez uczniów). Rozdział III nosi już tytuł "Rosja" (a nie "Rosja i kraje słowiańskie", jak w poprzedniej wersji). Historia innych narodów słowiańskich, niż rosyjski jest zupełnie pominięta. Jeśli w poprzedniej wersji książki pokazano historię Polski, Ukrainy, Czech czy Bułgarii, zaś tu jest tylko historia rosyjska. Polska (obok Szwecji, Wielkiego księstwa Litewskiego i Państwa Zakonu Inflanckiego) jest pokazana jako państwo "przeszkadzające Rosji uregulować związki z Zachodem" w okresie wojny inflanckiej (pierwszej północnej) [zob. 8, c. 133]. "Dymitriada" oraz interwencja polska do Państwa Moskiewskiego na początku wieku XVII są pokazane według poprzedniej wersji podręcznika [zob. 8, c. 158-163]. O rozbiorach Rzeczpospolitej są tylko dwa zdania: że za czasów Katarzyny II "Rosja przyłączyła większą część Rzeczpospolitej" [zob. 8, c. 177] oraz wymieniono ziemie, przyłączone do Rosji w wyniku III rozbioru [zob. 8, c. 181]. Praktycznie są to jedyne wzmianki o Polsce w tym wydaniu. Wyraźna tendencja do skracania materiału jest widoczna na przykładzie dwóch podręczników do szkół 12-letnich. "Ofiarą" owego "ułatwienia" odbioru historii przez uczniów stają się dzieje innych, niż rosyjski narodów słowiańskich, przy tym nie tylko Polaków, ale także wyraźnie eksponowanych poprzednio narodów południowosłowiańskich (głównie Serbów i Bułgarów). Owa tendencja nie dotyczy przeszłości cywilizacji orientalnych, informacja o których jest pozostawiona prawie bez większych zmian i prawie w tej samej objętości.
Historia XIX - początku XX wieku jest prezentowana w podręczniku do klas 8 szkoły 11-letniej (reszta książek do szkoły 12-letniej nie została jeszcze wydana) [zob. 9]. Rozdział III tego podręcznika nosi tytuł "Cesarstwo Rosyjskie. Kraje słowiańskie". We wprowadzeniu do rozdziału wspomina się, że "wojny napoleońskie doprowadziły do nowego rozbioru ziem polskich" oraz, że cesarz Mikołaj I "twardo stłumił powstanie w Królestwie Polskim, dążące do odnowienia niepodległości państwowej" [zob. 9, c. 159, 173]. § 31 "Walka narodowo-wyzwoleńcza narodów słowiańskich" opisuje wydarzenia na terenie trzech zaborów, przede wszystkim nadzieje na Napoleona, kolejny rozbiór ziem na mocy układów Kongresu Wiedeńskiego, antagonizmy etniczne i społeczne między Polakami i Ukraińcami w Galicji, sporo miejsca zajmują Rabacja i powstanie krakowskie 1846 roku [zob. 9, c. 234-236]. Jednak praktycznie nie ma informacji o Księstwie Warszawskim i Rzeczpospolitej Krakowskiej. Punkt dotyczący zaboru rosyjskiego poświęcony jest zmianom ustrojowym po 1815 roku, głównie konstytucji (wymienia się podstawowe prawa i system ustrojowy Królestwa Kongresowego) i powstaniu listopadowemu (także na terenie Białorusi, Litwy i Ukrainy) [zob. 9, c. 237]. § 32 pt. "Narody i kraje słowiańskie w końcu XIX - na początku XX w." oprócz innych ma punkt "Polski ruch narodowo-wyzwoleńczy". Sytuacja w zaborze rosyjskim (dotyczy wyłącznie, wg autorów, terenów Królestwa) jest przedstawiona jako wzmocnienie asymilacji, likwidacja resztek autonomii, prześladowania kościoła, gwałtowna likwidacja kościoła unickiego, powstanie styczniowe. Sporo miejsca zajmuję rewolucja lat 1905-1907, wymienia się przedstawicieli "masowego ruchu rewolucyjnego" - J. Marchlewskiego, J. Sturzeckiego, J. Piłsudskiego, zmiany po 1905 r. - ponowne wprowadzenie języka polskiego do administracji miejscowej, rozwój prasy, ale podkreśla się zachowanie do 1909 r. stanu wojennego w Królestwie[zob. 9, c. 246-247]. Zabory pruski i austriacki są pokazane jako teren germanizacji (dotyczy Poznańskiego), lub reform ustrojowych i społecznych (dotyczy Galicji doby autonomii). Podkreśla się "znaczne zmniejszenie praw politycznych ludności ukraińskiej" w porównaniu ze społecznością polską w Galicji oraz walka krakowskiego i galicyjskiego społeczeństwa o wprowadzenie powszechnego prawa wyborczego w Austrii w 1907 roku [zob. 9, c. 247]. Konkludując, autor zaznacza szczególne przywiązanie Polaków do idei niepodległości oraz udział w wojskach jak państw centralnych, tak Ententy w czasie I wojny światowej [zob. 9, c. 248].
Dzieje XX wieku są następnym etapem nauczania historii w szkole białoruskiej. Podręcznik do klas 9-ch przedstawia materiał na zasadzie geograficznej, gdzie wiadomości o Polsce są zmieszczone w regionie Centralnej i Południowo-Wschodniej Europy [zob. 2]. Pierwszym tematem jest kwestia granic w systemie wersalskim: podkreśla się przyłączenie Poznańskiego i części Pomorza do Polski, wpływ na to powstań śląskich i poznańskiego, status Gdańska jako wolnego miasta [zob. 2, c. 18, 48]. Ważną kwestią jest ustalenie granicy polskiej na wschodzie, "która była planowana na rzece Bug, po wojnie domowej w Rosji, jednak Polska rozwiązała ten problem samodzielnie, wstępując w wojnę z Rosją Radziecką o teren Białorusi i Ukrainy" [zob. 2, c. 48]. Wojna polsko-bolszewicka jest opisana krótko, zaznaczając, że owe pytanie bardziej dokładniej jest rozpatrywane w odpowiednim podręczniku historii Białorusi [zob. 2, c. 75]. Oprócz tego wśród reżimów autorytarnych jest wymieniony system sanacji, wprowadzony w wyniku przewrotu majowego 1926 r., wysoki poziom bezrobocia na terenach, zamieszkałych przez mniejszości narodowe (Białorusinów i Ukraińców) [zob. 2, c. 50-51]. W kontekście stosunków międzynarodowych w przeddzień II wojny światowej jest informacja o pakcie Mołotow-Ribbentrop i tajnych protokołach do niego, z zaznaczeniem że wg tych umów "był przesądzony los Polski, terytorium której ogłoszono strefą interesów Niemiec i ZSRR" [zob. 2, c. 51]. Wojna obronna 1939 r. jest pokazana jako szybkie zwycięstwo Wermachtu, wkroczenie Armii Czerwonej 17 września nazywane jest "wkroczeniem do Białorusi Zachodniej i Ukrainy Zachodniej". Jednak autorzy podają te wiadomości inaczej, niż w podręcznikach radzieckich: "kierownictwo ZSRR tłumaczyło to tym, że państwo polskie przestało istnieć" - czyli w sposób mniej kategoryczny. Jednocześnie obecne jest sformułowanie o "wzięciu pod obronę ludności Białorusi i Ukrainy Zachodniej" [zob. 2, c. 136]. Przyczynę zerwania stosunków dyplomatycznych między rządami ZSRR i Polski w 1943 r. - odkrycie mordu w Katyniu - autorzy nie podają, dlatego szereg wydarzeń, związanych z wojną nie jest w pełni zrozumiały dla osoby, która będzie czerpać wiadomości wyłącznie z tego podręcznika. Przyczynę działalności AK na terenie Białorusi Zachodniej autorzy także tłumaczą tym, że "AK nie uznawała granicę wschodnią, ustanowioną ZSRR i Niemcami po 17 września 1939 roku" [zob. 2, c. 158]. Fakt niezgodności umów radziecko-niemieckich z normami prawa międzynarodowego nie jest brany pod uwagę i nie przedstawiany w tej książce. Powstanie Warszawskie 1944 roku zasadniczo jest prezentowane prawie wg dawnych norm radzieckiej doktryny historiograficznej (głównie okresu pierestrojki): "swoje plany organizatorzy powstania nie uzgodnili z radzieckim dowództwem i rządem radzieckim. Niemniej dowództwo radzieckie spróbowało pomóc powstańcom. Nie zważając na bohaterstwo powstańców, w szeregach których walczyli żołnierze jak AK, tak i AL, na początku października poniosło klęskę. Dopiero w styczniu 1945 r. Warszawa została wyzwolona przez wojsko radzieckie" [zob. 2, c. 159]. Podkreśla się bohaterstwo, ale rola ZSRR i czekania Armii Czerwonej na wykrwawienie i stłumienie powstania jest pominięta (podobne oceny powstania są zawarte w ostatnim radzieckim podręczniku historii, wydanym jeszcze w 1992 roku) [zob. 5, c. 92-93]. "Sprawa polska" także jest pokazana w opisie konferencji w Jałcie i Poczdamie, szczególnie w kontekście zmian terytorialnych i przesiedlenia ludności. Okres powojenny w historii Polski autorzy pokazali w kontekście ogólnych tendencji w europejskich krajach "demokracji ludowej", są wzmianki o "Solidarności", Lechu Wałęsie, reformach ekonomicznych i zwycięstwie lewicy w wyborach prezydenckich w 1995 roku [zob. 2, c. 253-254]. Mimo tych znanych faktów, są przykre błędy: "zewnętrzne gwarancje reform demokratycznych Polska, Węgry, Czechy i Słowacja widzą w swojej akcesji do Unii Europejskiej (co już odbyło się) i w dążeniu tych krajów do członkostwa w NATO" (podręcznik został wydany w 2003 r.) [zob. 2, c. 255].
W klasach 10-11-ej uczniowie powtarzają kurs historii na bardziej teoretycznym i ogólnym poziomie. Zasadniczo wiadomości historyczne powtarzają się z omówionych wyżej podręczników z nieznacznymi korektami. Dlatego przedstawiamy tylko zagadnienia, w nich pominięte.
Podręcznik do klasy 10-ej omawia dzieje od czasów najdawniejszych do końca XVIII wieku [zob. 4]. Ważne są wzmianki o Kaszubach i Serbach Łużyckich, którzy zachowali swoje języki i kulturę "w środowisku germańskim" [zob. 4, c. 180] oraz traktowanie rozbiorów Polski jako "spełnienie starodawnego celu Rosji" [zob. 4, c. 351].
W podręczniku do klasy 11-ej (okres XIX-XX w.) jest informacja o utworzeniu i funkcjonowaniu Księstwa Warszawskiego pod egidą Napoleona [zob. 1, c. 99], obietnice cara Aleksandra I poszerzyć autonomiczne Królestwo Kongresowe o teren "guberni zachodnich" [zob.1, c. 100], autonomia Poznańskiego w Prusach do 1830 r. [zob.1, c. 101], represjach antypolskich zaborców, masowej emigracji Polaków do Ameryki w XIX-początku XX w. [zob.1, c. 108]. Wydarzenia XX wieku są przedstawione wg podręcznika do klas 9-ch. Jednak jest szereg błędów, np. to, że rząd polski od razu w 1939 r. wyemigrował do Londynu oraz to, że we wrześniu 1939 roku "wojska radzieckie zatrzymali się na linii Curzona" (chociaż w rzeczywistości ją znacznie przekroczyły) [zob. 1, c. 284]. Na dodatek jest wzmianka, że w 1939 roku "polskie państwo przestało istnieć" [zob. 1, c. 285]. W odróżnieniu od podręcznika do klasy 9-ej prawidłowo podano datę akcesji Polski do NATO w 1999 roku i planowane poszerzenie Unii Europejskiej [zob. 1, c. 393].
Współczesne białoruskie podręczniki historii są w dużym stopniu wzorowane na poprzednich pomocach naukowych z czasów radzieckich (głównie późnego okresu), jednak autorzy znacznie poszerzyli materiał i stopniowo zmieniają oceny omawianych wydarzeń. Wyobrażenie o Polsce w XIX wieku pomija wszelką aktywność Polaków na "ziemiach zabranych" (obecnie Białorusi, Litwy i Ukrainy), zostawiając poza narracją kwestię Polaków na Wschodzie, w tym historię polskiej mniejszości na ziemiach białoruskich. Interpretacja historii XX wieku pozostaje w znacznym stopniu pod wpływem historiografii radzieckiej i obecnej rosyjskiej (szczególnie w "kwestiach spornych", takich jak Katyń czy Powstanie Warszawskie). Także "podejście klasowe" [zob. 14, s. 43], stosowane przez szereg autorów komplikuje mniej jednostronny pogląd na przeszłość, wzmacniając mity i stereotypy, a nie samodzielne myślenie uczniów. Najnowsze podręczniki do szkoły 12-letniej demonstrują także tendencję do skracania i eliminacji wiadomości o innych, niż Rosja krajach słowiańskich. Tendencja owa idzie raczej w kierunku zupełnego pominięcia historii Polski (wraz z pominięciem dorobku innych narodów słowiańskich).
Literatura:
1. Всемирная история ХІХ-ХХ вв.: Учеб. для 11-го кл. общеобразоват. шк. с рус. яз. обучения/ В. С. Кошелев, В. И. Синица, И. В. Оржеховский и др.; под ред. В. С. Кошелева. - Мн., 2002.
2. Всемирная история новейшего времени: Учеб. пособие для 9-го кл. общеобразоват. учреждений с рус. яз. обучения/ Г. А. Космач, Г. Г. Лазько, С. В. Панов и др.; под ред. Г. А. Космача. - Мн., 2003.
3. Всемирная история Нового времени XVI-XVIII вв.: Учеб. для 7-го кл. общеобразоват. шк. с рус. яз. обучения/ под ред. В. С. Кошелева. - Мн., 2000.
4. Всемирная история: с древнейшіх времён до конца XVIII в. Учеб. для 10-го кл. общеобразоват. шк. с рус. яз. обучения/ В. С. Кошелев, Г. И. Довгяло, О. В. Перзашкевич и др.; под ред. В. С. Кошелева. - Мн., 2000.
5. История Отечества: Учеб для 11 кл. сред. шк./ В. П. Островский, В. И. Старцев, Б. А. Старков, Г. М. Смирнов. - М., 1992.
6. История средних веков: Учеб. для 6-го кл./ под. ред. В. А. Федосика. - Мн., 1998.
7. История средних веков: Учеб. пособие для 5-го кл. общеобразоват. учреждений с рус. яз. обучения/ под. ред. В. А. Федосика. - Мн., 2003.
8. Кошелев В. С., Кошелева Н. Г., Синица В. И. Всемирная история Нового времени XVI-XVIII вв.: Учеб. Пособие для 6-го кл. учреждений, обеспечивающих получение общ. сред. образования, с рус. яз. обучения с 12-летним сроком обучения/ под ред. В. С. Кошелева. - Мн., 2003.
9. Кошелев В. С., Оржеховский И. В., Синица В. И. Всемирная история нового времени XIХ- нач.ХХ вв.: Учеб. для 8-го кл. общеобразоват. шк./ под ред. В. С. Кошелева. - Мн., 1998.
10. Лойка П. Гісторыя Беларусі XVI-XVIII стст.: Вучэб. дапам. для 7-кл.агульнаадукац.шк./ Пад.рэд. Г. Я. Галенчанкі.-Мн., 1998.
11. Общее среднее образование. Социально-гуманитарные дисциплины: Руководящие документы Республики Беларусь (образовательные стандарты).-Мн., 1999.
12. Портнов А. Terra hostica // Критика. Київ, 2002. № 6 (56). С. 11-13.
13. Lewandowski J., Funkcje specyficzne historycyzmu w krajach systemu sowieckiego, "Zeszyty Historyczne", z. 23, Paryż 1973, s. 3-17.
14. Winnicki J. Z., Współczesna doktryna i historiografia białoruska (po roku 1989) wobec Polski i polskości, Wrocław 2003.