Папярэдняя старонка: Агульная інфармацыя пра горад Ліда

Горад Яго Каралеўскай Мосці Ліда ў другой палове XVII і ў XVIІІ стагоддзях 


Аўтар: Лаўрэш Леанід,
Дадана: 13-04-2017,
Крыніца: Лаўрэш Леанід. Горад Яго Каралеўскай Мосці Ліда ў другой палове XVII і ў XVIІІ стагоддзях // Лідскі Летапісец 2016. № 4(76). С. 28-51.



Першым, яшчэ да 1905 г. у Вільні працаваў з інвентаром Лідскага староства 1680 г., лідскі гісторык Міхал Шымялевіч. Фотакопію гэтага інвентара мне перадаваў выбітны беларускі гісторык Яўген Канстанцінавіч Анішчанка.

Копію інвентара Лідскага староства сярэдзіны 1745 г. мне перадаў другі выбітны беларускі гісторык і архівазнавец Дзяніс Лісейчыкаў.

Выказваю вялікую падзяку шаноўным гісторыкам, без іх не было б гэтага артыкула.

Таксама нядаўна мне ў рукі патрапілі дзве лічбавыя копіі двух найцікавейшых дакументаў: «Рэвізійныя спісы Лідскага павета 1775 г.» і «Падымны тарыф Лідскага павета 1775 г.» Абодва дакументы пачынаюцца з апісання нашага горада. «Рэвізійныя спісы Лідскага павета 1775 г.» - адзіная ацалелая лідская падатковая кніга XVIII ст., да 1944 г. захоўвалася ў Галоўным архіве даўніх актаў у Варшаве (AGAD), пасля пажару і знішчэння Варшавы нацыстамі нейкім дзіўным чынам (архівісты не дазналіся як) кніга прывандравала ў кракаўскі архіў, дзе аматары даўніны зрабілі яе лічбавую копію. Я пераклаў тую частку з «Рэвізійных спісаў Лідскага павета 1775 г.», якая датычыць нашага горада.

«Падымны тарыф Лідскага павета 1775 г.» быў перазняты ў Дзяржаўным гістарычным архіве Літвы. У абодвух дакументах фігуруюць прозвішчы адных і тых жа жыхароў нашага горада, напісаныя рознымі пісарамі практычна ў аднолькавай паслядоўнасці. Таму параўноўваючы розныя почыркі, можна амаль што беспамылкова вызначыць прозвішчы месцічаў Ліды.

Можа самае цікавае ў гэтых дакументах для жыхароў нашага горада - прозвішчы лідзян, якія жылі тут ў XVII і XVIII ст. Яны - прамыя продкі сучасных жыхароў нашага горада, некаторыя з прозвішчаў XVIII ст. носяць сучасныя лідзяне.

Ліда ў інвентары Лідскага староства 1680 г.

Знішчальнай навальніцай пракаціліся па нашым краі ваенныя падзеі 1654-1667 г. У 1655 г. маскоўскія войскі спустошылі Ліду і яе ваколіцы. У 1656-1657 г. гэтую мясцовасць спасціг неўраджай. Становішча жыхароў яшчэ больш пагоршыла маравая пошасць, якая лютавала восенню-зімой. У гэтай усеагульнай замятні ў Лідскім павеце з'явілася шмат бадзяг, уцекачоў, перасяленцаў, якіх вайна сагнала з абжытых месцаў. З-за гэтага пачасціліся рабаванні, забойствы, наезды на маёнткі, разносілася эпідэмія.

Увосень 1659 г. маскоўскі ваявода князь Іван Хаванскі, рухаючыся з 30-тысячным войскам з Вільні ў Гародню, падступіў да Ліды. Лідскі замак, не гледзячы на адчайную абарону, быў захоплены, а горад разрабаваны і спалены. Тады былі знішчаны і ўсе лідскія цэрквы. Горад прыйшоў у заняпад [1]. Лідскі павет страціў у тую вайну 24,7% насельніцтва [2].

19 траўня 1662 г. лідская шляхта сабралася на грамнічны соймік ў мястэчку Мыто (у Лідзе ў той час лютавала інфекцыйная зараза). Былі абраныя павятовыя і гродскія службовыя асобы: суддзя - васілішскі стараста Марцін Лімант, Мацей Мікалай Альшэўскі - падсудак [3], Ян Нарбут - земскі пісар [4], Адам Нарбут - падстараста, Ян Зуб - гродскі суддзя [5], Аляксандр Станіслаў Калантай - пісар гродскі і інш. На гэтых людзей былі ўскладзены абавязкі па энергічным выкараненні злачыннасці. Выракі абраных асоб прыраўноўваліся да выракаў трыбунала і павінны былі без абмеркавання выконвацца [6].

Людскія і матэрыяльныя страты былі настолькі вялікімі, што сойм Рэчы Паспалітай 1676 г., каб даць гораду адрадзіцца, выдаў адмысловую канстытуцыю, па якой Ліда на чатыры гады вызвалялася ад усіх грашовых і натуральных павіннасцяў, пастою войскаў, пастаўкі коней для перавозкі пошты і г.д. [7]

Неспакойнымі былі для Ліды і наступныя гады, уначы 29 чэрвеня 1679 г. горад згарэў ад пажару. Пажар пачаўся з невядомай прычыны. З-за сухога надвор'я і моцнага ветру агонь з неверагоднай хуткасцю распаўсюдзіўся па ўсім горадзе. На працягу адной гадзіны пажар знішчыў 38 месціцкіх хат, не лічачы хат манастырскіх і шляхецкіх. Многія хрысціяне і яўрэі згарэлі жывымі, а многія атрымалі цяжкія апёкі. Увесь хатні скарб, быдла і да т.п. зрабіліся здабычаю полымя [8].

Лідскім старастам ў 1671 і 1676/82 гг. быў Дамінік Мікалай Радзівіл [9] (1643-1697) - сын Аляксандра Людвіка Радзівіла, адзін з унукаў Мікалая Радзівліа «Сіроткі». Стараста лідскі, ваўкавыскі, вярбілаўскі. Дамінік Мікалай Радзівіл вучыўся ў Італіі.

Удзельнічаў у бітве з туркамі пад Хоцінам у 1673 г. і ў вайне з туркамі 1683 г. У 1677-81 гг. падскарбі надворны ВКЛ, у 1681-90 гг. падканцлер ВКЛ, з 1690 г. канцлер ВКЛ. У 1685 г. маршалак Трыбунала ВКЛ. Пасол на соймы 1669 г. (удзельнічаў у абранні на каралеўскі пасад Міхала Вішнявецкага), 1674 г. (падтрымаў абранне Яна III Сабескага), 1676 г., 1681 г. Пры канцы жыцця, у 1690 г. стаў клецкім ардынатам і запачаткаваў малодшую клецкую галіну Радзівілаў.

Два разы быў у шлюбе. З Ганнай Мар'янай Палубінскай меў 4 дачкі і сыноў Яна Мікалая Аляксандра, Мікалая Фаўстына, Фелікса і Міхала Антонія. У шлюбе з Ганнай Крысцінай Любамірскай дзяцей не меў [10].

Лідскім падстарастам быў Эліяш Міхал Рымвід, якраз ён і фігуруе ў Інвентары Лідскага староства.

Жыццёвы шлях наверх Эліяша Міхала Рымвіда быў наступны: суддзя гродскі лідскі (1668-1671 г.), падстароста лідскі (1671-1682 г.), падстолі лідскі (1678-1683 г.), сурагатар гродскі віленскі (1682 г.), падкаморы лідскі (1683-1690 г.) і, нарэшце, маршалак лідскі (1690-1696 г.).

У 1669 г. сярод іншых паслоў ад Лідскага павета Эліяш Міхал Рымвід засведчыў абранне караля польскага і вялікага князя літоўскага Міхала Карыбута. З падымнага рэестра Віленскага ваяводства 1690 г. даведваемся, што Эліяш Міхал Рымвід, маршалак лідскі меў 100 дымоў, таксама валодаў Навадворскім староствам - 114 дымоў у 1667 г., 92 дымы ў 1690 г.

Эліяш Міхал Рымвід фігуруе і тастаманце Францкевіча-Радзімінскага. Гэты тастамант ад 22 жніўня 1694 г. сведчыць, што лідскую павятовую эліту звязвалі не толькі сваяцкія, але і сяброўскія адносіны.

Казімір Ян Францкевіч-Радзімінскі (лідскі стараста ў 1682-1694 гг.) не меў нашчадкаў і ў якасці апякуноў сваёй жонкі Аляксандры з Нарушэвічаў прызначыў Эліяша Міхала Рымвіда, маршалка лідскага і Аляксандра Нарушэвіча, старасту ўшпольскага [11].

Нясецкі піша пра Эліяша Рымвіда: «Эліяш Міхал, найперш падстараста гродскі лідскі, потым падкаморы, стараста наваградскі (памылка, насамрэч навадворскі) і лаздзейскі (Лаздзіяй - Л. Л.), быў паслом на розныя соймы, куды яго шматкроць Айчына кідала, таксама дэпутатам на трыбунал скарбовы літоўскі, але ўжо камісарам, Constit. 1678 fol. 15, калі місія для нашых (гэта значыць езуітаў) пры касцёле дэмбраўскім, ад яго і ад ягонай жонкі функцыянавала, быў потым маршалкам лідскім». Ён быў жанаты з Крысцінай Гружэўскай, падкамаранкай жмудскай. Ян - падкаморыч лідскі 1685 г. [12]

Гэтую інфармацыю пра Эліяша Міхала Рымвіда з іншых крыніц дапоўніў Міхал Шымялевіч. Ян Гружэўскі, падкаморы жмудскі меў двух сыноў і ажно дванаццаць дачок: з іх Крыстына, як падаецца вышэй, была жонкай Эліяша-Міхала Рымвіда, Яна-Паўла Стрыеўскага, войскага гарадзенскага, чашніка саноцкага. Эліяш Міхал Рымвід разам з жонкай валодаў у былым Лідскім павеце Дэмбравам, і меў пляц у Лідзе «ідучы з Рынка па вуліцы Каменка, па правай руцэ, праву шляхецкаму падлеглы», раней належаў Крыштафу Багдзевічу, потым ягонаму сыну Мальхеру. Сыны гэтага апошняга, Людвік і Казімір Багдзевічы прадалі гэты пляц Эліяшу Міхалу Рымвіду, падстарасту лідскаму за 80 коп грошаў, а Ян Васілевіч, генерал Яго Каралеўскай Мосці Лідскага павета 4 лютага 1678 г. зацвердзіў гэтае набыццё. Пасля смерці Эліяша Міхала Рымвіда яго сын Ян Рымвід, маршалковіч лідскі і старасціч навадворскі і лаздзейскі 22 снежня 1702 г. спадкаваў пасля бацькі «двор у горадзе Лідзе на вуліцы, якая з Рынка на Каменку ідзе, з агароднікамі [13] там жа жывучымі» і прадаў яго Францішку Мазевічу, маршалку лідскаму. Потым усе звесткі пра гэтую сям'ю знікаюць [14].

Вернемся да лідскага старасты з 1682 па 1694 гг. Казіміра Яна Францкевіча-Радзімінскага (1638-1694). Сын Міхала, стольніка полацкага, і Ганны Кляноўскай. Быў жанаты з Аляксандрай, дачкой Яна Нарушэвіча. Казімір Ян Францкевіч-Радзімінскі займаў шэраг дзяржаўных пасад: падчашага менскага, з 1674 лідскага падкаморага, лідскага старасты, з 1689 г. падскарбія надворнага ВКЛ, у 1682, 1688 і 1693 гг. - маршалак Трыбуналу ВКЛ і г.д. Заснаваў кляштар кармялітаў у Жалудку і базыльянскі манастыр ва Ўшачах [15].

Горад Ліда будаваўся на поўнач ад замка. У XVII ст. горад меў рынак і каля яго школьны двор, а таксама чатыры вуліцы. Вуліца, якая выходзіла на дарогу ў Вільню, звалася Віленскаю. Другая вуліца, якая ішла ад рынка міма замка звалася Замкаваю. Трэцяя вуліца, якая пачыналася ад Замкавай, і выходзіла на дарогу ў м. Васілішкі і Астрыну, ад імя раўчука Каменкі звалася Каменскай. Чацвёртая Крывая вуліца, злучала рынак з Каменскай вуліцай. Працяг Крывой вуліцы ад Каменскай да замка, уладкаваны ў пачатку XIX ст., зваўся да найноўшага часу Нова-Кармеліцкай вуліцай.

Уся зямля, занятая горадам, першапачаткова была ўласнасцю вялікага князя і належала да Лідскага замкавага двара або фальварка, але пачынаючы з XVI ст. некаторыя часткі гэтага абшару пераходзяць у прыватную ўласнасць. Напрыклад, у 1566 г. Павел Рошчым атрымаў ад караля Жыгімонта Аўгуста прывілей на два пляцы ў Лідзе, у 1589 г. Аляхновічу было дадзена пацверджанне на куплю ім таксама двух пляцаў у Лідзе, у 1591 г. Рафаіл Алешыс Згірскі атрымаў прывілей на адзін пляц і г.д. Раздача пляцаў адбывалася і ў больш позні час, так, напрыклад, да 1785 г. кароль Станіслаў Аўгуст выдаў прывілей Паўлу і Ганне Канапніцкім на пляц па Замкавай вуліцы, а ў 1787 г. Яну Ромеру - там жа на ленным праве. Такім чынам у горадзе ўтварыліся цэлыя асобныя кварталы, якія належалі ў XVII-XVIII ст. Куроўскім, Францкевічам, Радзімінскім, Калясінскім і інш. [16] Сваю маёмасць уладальнікі здавалі ў арэнду яўрэям і месцічам на правах вечнага чыншу - рэнты за карыстанне пляцам.

Па сведчанні дакументаў у XVII ст. г. Ліда складаўся з наступных частак: замка, двара, уласна горада і прадмесця Зарэчча.

З Інвентара Лідскага староства ад 1680 г. бачна, што Замкавы фальварак (двор) знаходзіўся за замкам над ракой Каменкай, быў агароджаны плотам з хросту, меўся ўваход праз уязную браму.

Фальварак складаўся з наступных пабудоў:

У двары фальварка, па левым баку каля самых варот стаяў крыты дранкай бровар. Дзверы бровара былі не на завесах, а на бегунках, усярэдзіне мелася мураваная з каменю печ для вырабу піва.

Кухня і насупраць яе лазня з дзвярыма на бегунках, з каменнай печчу і падлогай.

Ідучы далей ад бровара, стаяў крыты саломай жылы дом з сенямі, дзверы ў дом з жалезнай клямкай. У доме па правым баку белы пакой з каморай, у якую дзверы на завесах з жалезнымі зашчапкай і клямкай. У белым пакоі мелася наступная мэбля і начынне: стол сталярнай работы, дзве шкляныя скрыні ў драўляных скрынях на тры вялікія кварты [17]. Малое акенца з застаўкай. Вокны з вялікімі рамамі на завесах з зашчапкай. Печ з шэрай кафлі з комінам, адзін зэдль. З гэтага пакоя ў камору вялі дзверы на завесах з зашчапкай і прабоямі жалезнымі. У каморы мелася адно акно з клямкай ў вялікай раме, каля яго - малое акно з зашчапкай, стаяў вялікі зэдль. Дзверы, якія вялі з каморы ў сені - на завесах, з зашчапкай і жалезнымі прабоямі.

У сенях меліся яшчэ адны дзверы на завесах, з зашчапкай і клямкай, яны вялі ў другі белы пакой з каморай. У пакоі меліся два вялікія зашклёныя акны і трэцяе малое акенца, печ была зложана з шэрай кафлі, на падлозе зялёныя покрыўкі (ходнікі), стаялі дзве лавы. З гэтага пакоя ў камору мелася двое дзвярэй: адны на завесах, з зашчапкай другія на бегунках, з зашчапкай жалезнай і з прабоямі.

Калі выйсці з жылога дома, дык па левы бок мелася піўніца (склеп), крытая саломай, у піўніцы дзверы на бегунках з жалезнай зашчапкай і з прабоямі.

Каля піўніцы меўся крыты саломай хлеў з хросту на сохах, брама ў хлеў - з дошак на бегунках.

Далей стаяла крытае сенам гумно для ссыпання збожжа ў восем засекаў.

Па праваму баку фальварка:

Крытая саломай стайня на двух слупах.

Ад стайні па левым баку пякарня з хросту з сенямі. Уваходныя дзверы ў пякарню - з дошак, на бегунках, у пякарні - чорная печ для выпечкі хлеба, вокнаў з рамамі тры, лавы на цеста, сталы, бочка для нашэння вады.

За пякарняй, у тыле - гумно з хросту, крытае саломай на двух слупах, брамка з жалезнай зашчапкай.

За гумном - адрына з хросту, а таксама малое гумно, агароджанае хростам і два агароды, таксама агароджаныя хростам [18].

Далей ў Інвентары пералічаны зямельныя надзелы месцічаў (гараджан) і шляхты; месцічаў: «Агульная плошча дваццаць тры і адна восьмая валокі, з якіх месцічы плацяць чыншу па два злотыя пяць грошаў» [19].

На Падзамчы, жылі 8 сямей. Яны плацілі па 15 грошаў за арэнду пляца пад дом і абавязаны былі па чарзе адрабляць гвалты [20] па падсыпцы грэблі нават і за некалькі міляў ад горада, разам з іншымі месцічамі талокі і іншыя патрэбы двара [21].

Капшчыну [22] плацілі 18 чалавек. За выраб і продаж піва (2,15 зл.) - 8 чалавек, у тым ліку і бургамістр горада Ян Амановіч, за піва і гарэлку (3,22 зл. і 4 паўгрошы) - 6 чалавек, за мёд, піва і гарэлку (6,7 зл і 4 паўгрошы) - 3 чалавекі, толькі гарэлку вырабляў і прадаваў (1,7 зл. 4 паўгрошы) - 1 чалавек. З гэтых 18 чалавек - 8 былі яўрэямі.

Забойшчыкі быдла і яўрэі-рэзнікі (якія займаліся забоем быдла згодна з рэлігійнымі законам), павінны былі аддаваць двару 1 камень [23] тлушчу ў год.

Інвентар 1680 г. згадвае млын, які належаў да Лідскага замкавага фальварка і размешчаны на р. Лідзейцы. Яго арандаваў лідскі яўрэй, «які здаўна яго трымае і зараз згодна з кантрактам ён жа арандуе ... і абавязаны штогод плаціць па частках пяць (?) злотых згодна з кантрактам, а месцічы ЯКМ гэтага горада Ліды і яўрэі таксама .... ніхто з іх да іншага млына вазіць збожжа не павінен, але толькі да лідскага млына» [24].

Па гэтым інвентары ў склад Лідскага староства ўваходзілі: горад Ліда і вёскі: Гарні, якія знаходзяцца ў пажыццёвым карыстанні ў палкоўніка Давыда Ярдана, Астроўля (26 валок), Цыбары (14 валок) і Боркі [25].

Прамысловасць і гандаль у Лідзе былі развітыя слаба. У дакументах XVII ст. у Лідзе згадваюцца толькі бровары, якія размяшчаліся пры замкавых фальварках, у касцельным фальварку Куроўшчыне або Навасёлках і ў некаторых мяшчан; з рамеснікаў згадваюцца толькі кавалі і гарбары, а таксама рэзнікі. Корчмы мядовыя, гарэлачныя і піўныя існавалі тут яшчэ ў XV ст., у часы Казіміра. У 1680 г. усіх корчмаў у Лідзе было 19, з якіх 10 утрымоўваліся хрысціянамі, у тым ліку адна - бурмістрам панам Янам Амановічам, і 9 - яўрэямі [26].

Штотыдзень па панядзелках адбываўся гандаль, а два разы ў год - кірмашы. Кірмашы існавалі тут здаўна і былі пацверджаны соймам у 1611 г. [27]

Галоўнай крыніцай даходаў лідзян была сельская гаспадарка - горад ўяўляў сабой чыста сельскагаспадарчае селішча. Інвентар сведчаць, што з кожнай валокі месцічы ўносілі ў прыбытак замкавага фальварка па 2 зл. і 5 гр. чыншу штогод, а з ворных моргаў [28] - па 5 гр. і сенакосных - толькі 2 гр. Плата гэтая штогод збіралася бурмістрам і лаўнікамі і дастаўлялася ў фальварак у дзень св. Марціна [29].

Горад у Інвентары Лідскага староства 1745 г.

У 1702 г. адзін з атрадаў шведскіх войскаў разрабаваў і спаліў частку горада і падарваў замкавыя вежы. У Лідзе была пакінута шведская залога, а ўтрыманне яе ўскладзена на жыхароў. У 1706 г. шведы другі раз разрабавалі горад і яго наваколлі, а затым тое самае паўтарылі і ў 1708 г., рухаючыся з Гародні цераз Ліду па Івейскім гасцінцы, пад начальствам самога караля Карла XII. Услед за адходам шведаў паўтарыліся знаёмыя для Ліды карціны голаду, язвы, галечы.

Сойм 1717 г. з увагі на бядотнае становішча горада, пацвердзіў канстытуцыю 1676 г. і дэкрэты Скарбовага Трыбунала, якімі былі прадстаўленыя Лідзе правы і вольнасці. Канстытуцыя 1776 г. пакінула Лідзе, у ліку нямногіх іншых гарадоў, Магдэбурскае права назаўжды, а кароль Станіслаў Аўгуст прывілеем 1788 г. дараваў гораду пляц зямлі для пабудовы на ім ратушы [30].

У Інвентары 1745 г. страчана некалькі старонак, а тыя, што ёсць, ляжаць у адвольнай паслядоўнасці. Таму мне прыходзілася акрамя чытання і расшыфроўкі старога тэксту, яшчэ і разгадваць рэбус і імкнуцца зрабіць звязны тэкст.

На пачатку XVIII ст. дзяржаўная ўласнасць складалася з наступных маёнткаў: Ліда, Кульбакі, Гарні, Цыбары і Пурсці [31].

Рынкавая плошча і Школьны двор

Цэнтрам, сэрцам горада заўжды была Рынкавая плошча, якая ў спісе ідзе як Рынкавая вуліца (заўважу, што адрасы, кшталту: Рынак, 8 існавалі ў Лідзе, як найменей, да 1939 г.).

Рынкавая плошча - так званая «Агора» мелася яшчэ ў старажытнагрэцкіх полісах, Яна з'яўлялася месцам агульнаграмадзянскім. Плошча звычайна размяшчалася ў цэнтры горада, і на ёй знаходзіліся галоўны гарадскі рынак і нярэдка - урадавыя ўстановы. Агору, як правіла, атачалі таксама галярэі з рамеснымі майстэрнямі і храмы. Часам па перыметры агоры ставіліся статуі. Часцей за ўсё агора з'яўлялася адміністрацыйным і эканамічным цэнтрам горада.

Такім чынам рынкавая плошча, на якой сумяшчаліся гандлёвыя і адміністратыўныя функцыі - сталая прыкмета еўрапейскага горада.

Археолагі кажуць, што культурны слой на Лідскай Рынкавай плошчы дасягае 2 метраў. На гэтым месцы спрадвеку ішоў гандаль, гандлёвым днём быў панядзелак. Менавіта тут стаяла ратуша - будынак, у якім размяшчаліся органы гарадскога самакіравання. Як і ўсе еўрапейскія гарады, Ліда карысталася Магдэбургскім правам, якое атрымала 17 верасня 1590 г. Апошні будынак Лідскай ратушы пабудаваны ў XVIII ст., стаяў на Рынкавай плошчы, ён быў упрыгожаны порцікам з калонамі. Пры ім існавала старадаўняя драўляная пабудова ў гатычным стылі. Сам будынак у XIX ст. служыў вайсковай гаўптвахтай, а прыбудова - адрынай у пажарных. Вялікі пажар 1891 г. сярод іншага знішчыў і будынак былой Лідскай ратушы.

Пры Рынку меў свой пляц і двор Лідскага старасты, сярод іншых тут жыў і юрыдычанін Мацей Баркоўскі [32]. Справа ў тым, што акрамя рамеснікаў і гандляроў у горадзе жылі духавенства і шляхта. Шляхта час ад часу наведвала горад і мела тут свае рэзідэнцыі з зямлёй - юрыдыкі. Насельнікі юрыдык - юрыдычане, падпарадкоўваліся толькі ўладальнікам зямлі і не плацілі падаткаў у гарадскі скарб. Гарадскія ўлады заўжды імкнуліся зменшыць колькасць юрыдык, але гэтыя спробы вынікаў не давалі (пра юрыдыкі гл. ніжэй).

На Рынку пяць пляцаў пуставалі ці былі незабудаваныя.

Віленская вуліца

Мела 28 дымоў. Тут стаяла карчма пана Наневіча, якая была ў арэндзе ў Ізраіля Мардухавіча, сярод іншых жылі рамеснікі: кравец Ян Гарасюк, каваль Казімір Гален і Абрам, арганіст касцёла Казімір Перхур [33].

У горадзе меліся наступныя юрыдыкі:

Юрыдыка яснавяльможнага пана Лідскага харунжага, 2 дымы. З 1714 па 1749 гг. лідскім харунжым быў Лукаш Антоні Александровіч (1684-1763). Таксама ён займаў іншыя пасады: у 1710-1713 гг. ён быў лідскім скарбнікам, ў 1713-1714 гг. - лідскім стольнікам, у 1713-1720 гг. - лідскім падстарастам, з 1733 г. - маршалкам каптуровых [34] судоў. Лукаша Антонія Александровіча лідская шляхта абірала паслом на соймы 1718, 1722 і 1738 гг., таксама ён быў паслом на элекцыйным сойме 1733 г. [35] На элекцыйным сойме 1733 г. 13 000 шляхты абралі каралём Станіслава Ляшчынскага, які выступаў за правядзенне дзяржаўных рэформ. Аднак пад ціскам Расіі і Аўстрыі праз месяц быў сабраны яшчэ адзін элекцыйны сойм, які абраў каралём Аўгуста III Саксонскага (1733-1763). Апошні прыйшоў да ўлады з дапамогай саксонскіх і расійскіх войскаў, якія вымусілі Станіслава Ляшчынскага пакінуць радзіму. Жанаты быў Лукаш Антоні Александровіч з Канстанцыяй (†1749), дачкой наваградскага кашталяна.

Юрыдыка яснавяльможнай пані Гадэбскай, 2 дымы.

Юрыдыка яснавяльможнага пана кашталяна наваградскага, 6 дымоў. Наваградскім кашталянам ў той час быў лідскі стольнік Данііл Шышка. Быў намінаваны наваградскім кашталянам 10 лістапада 1744 г. «па смерці Яна Рдултоўскага», памёр Данііл Шышка ў 1756 г. [36]

Юрыдыка пана Рэймана.

Капшчыну плацілі 20 чалавек, з іх не менш за 13 чалавек - яўрэі.

Адным з галоўным элементаў даходу ўладальніка сядзібы быў чынш, г. зн. рэнта за карыстанне пляцам.

Лідскі двор меў наступныя вёскі: Астроўля, Боркі, Кульбакі, Палубнікі [37].

Ліда ў падымным тарыфе Лідскага павета 1775 г.

Яшчэ ў 1772 г. Ліда была занятая рускімі войскамі пад начальствам генерала графа Татлебена, які ўніверсалам ад 20 студзеня 1773 г. абцяжарыў жыхароў Лідскага павета прыняць на сябе пастаўку забеспячэння для яго салдат [38].

Вопіс 1775 г. праводзіўся па пастанове сойму Рэчы Паспалітай 1773-1775 гг. для падліку даходаў дзяржавы пасля скарачэння яе межаў па выніках першага падзелу. Па традыцыі аб'ектам тагачаснага падліку служылі хаты (дымы) і іх уладальнікі. Падаткі налічваліся на «дым». У ВКЛ «дым» - адна з даўнейшых адзінак падаткаабкладання. Дым ўяўляў сабой комплекс гаспадарчых пабудоў, жылога дома, розных сельгасугоддзяў, хатняй жывёлы і сельскагаспадарчага інвентару. Двары месцічаў таксама называліся дымамі.

Разлікі за дым вызначаліся ў флорынах. З сярэдзіны XV с. флорын, акрамя абазначэння залатой манеты, стаў лічыльна-грашовай адзінкай. Залаты флорын (дукат) стаў называцца «чырвоным злотым» (florenus rubeus, florenus in auro). Флорын, як падліковая адзінка, быў прыроўнены да 30 срэбных грошаў; такім чынам, сума ў 30 грошаў пачала называцца «флорынам», або «злотым польскім» (florenus polonicales). Так паўстала новая грашовая адзінка - злоты (сучасная валюта Польшчы).

У 1775 г. увесь Лідскі павет налічваў 11 723 дымы, з іх 10 974 дымы на вёсках і 749 гарадскіх. Згодна з тарыфам 1775 г. Лідскі павет плаціў падаткаў:

Падымнага - 67 701 зл.

Чопавага [39] - 8 606 зл.

Пагалоўнага [40] (падушнага) - 13 277 зл.

Кварты [41] - 47 617 зл.

Млынавага - 1 178 зл.

Разам - 138 327 зл.

У канстытуцыі 1775 г. запісана:

«Магдэбурскія гарады дзеляцца на тры класы.

Да першага класа належаць Вільня, Гародня, Берасце, Коўня, Менск, Слуцк.

Да другога класа належаць Пінск, Наваградак, Слонім, Ліда, Расіены, Кейданы, Друя, Чарэя (Czereia).

Да трэцяй групы належаць усе магдэбургскія гарады, якія не патрапілі ў дзве першыя катэгорыі.

Устанаўліваецца наступная падымная плата:

1. Кляштары, плябані абрадаў, плябані лацінскага абраду і плябані дысідэнцкія, а таксама палацы ў гарадах усіх трох класаў па 50 злотых у год плаціць павінны. ...

Плябані грэцкага абраду (ўніяцкія - Л. Л.), а таксама грэцкага абраду не ўніяты (праваслаўныя - Л. Л.) з-за таго, што яны маюць бедныя фундушы ці наогул ніякіх не маюць, у гарадах усіх трох класаў і па вёсках прыроўнены да вясковых дамоў краю, дзе яны знаходзяцца.

2. За камяніцы (kamienice) і корчмы (domy wjezdne). У гарадах першага класа за іх трэба было плаціць 30, другога - 20 і трэцяга - 10 злотых.

3. Двары (dwory) і будынкі (budynki pokаtniejsze), якія знаходзіліся не ў цэнтры горада. У гарадах першага класа за іх трэба было плаціць 12, другога - 10 і трэцяга - 7 злотых.

4. Дамы ў гарадах, гаспадары якіх жывуць з сельскай гаспадаркі (domy rolnicze). У гарадах першага класа за іх трэба было плаціць 6, другога - 5 і трэцяга - 4 злотыя.

5. Дамы прыватных жыхароў (chalup prywatnych mieszkancow). У гарадах першага класа за іх трэба было плаціць 4, другога - 3 і трэцяга - 3 злотыя.

А лазарэты і шпіталі падымнага падатку плаціць не павінны.

...

«Для складання спісаў і ўрэгулявання падымнага і чопавага падаткаў прызначаем інспектараў (Lustratorow) ... да Лідскага павета паноў Мацея Глушынскага, гродскага суддзю, і Аўгустына Шэмета, краўчага гэтага ж павета» [42].

Усе дымы ў «Падымным тарыфе Лідскага павета 1775 г.» па тыпу маёмасці падзяляюцца на 6 раздзелаў, і ў залежнасці ад якіх устаноўлены памеры выплаты:

1. Кляштары - 50 злотых.

2. Палацы - 50 злотых.

3. Мураваны дом ці карчма - 20 злотых.

4. Дамы не ў цэнтры (pokаtniejsze) - 10 злотых.

5. Дамы, гаспадары якіх жывуць з земляробства (rolnicze) - 5 злотых.

6. Прыватныя - 3 злотыя.

Палацаў у Лідзе не было.

Абодва дакументы пачынаюцца з плябаніі Лідскага Фарнага касцёла, пробашчам якога быў ксёндз Антон Эйсманта. Плябанія лічылася адным дымам і плаціла 50 злотых падатку ў год. У візіце касцёла ад 1882 г. запісана: «Дом плябані каля касцёла драўляны, пабудаваны ў 1750 годзе на мураваным фундаменце ...» [43]. Згодна з візітацыяй 1777 г. на касцельным падворку на вуглах касцельнай агароджы стаялі два мураваныя шпіталі, у якіх жылі нямоглыя і старыя парафіяне і парафіяльная школа, якая адначасова была жылым домам, верагодна - плябанію. У школе навучалася 6 чалавек [44].

Кароткае апісанне нашага горада ў 1784 г., у якім за базавую кропку ўзяты Фарны касцёл, ёсць ў «Вопісе парафій Лідскага дэканата ў 1784 г.»: «Касцёл парафіяльны ў горадзе, павеце і дэканаце Лідскім, ад касцёла ў кірунку на захад праз семдзесят крокаў знаходзіцца касцёл і кляштар кс. кармелітаў antiqua observantia, у кірунку на поўнач праз чатырыста пяцьдзесят крокаў знаходзіцца касцёл, кляштар і павятовая школа кс. піяраў, у кірунку на летні ўсход праз дзевяцьсот крокаў парафільная ўніяцкая царква (ritus graci uniti) (тут памылка, адна ўніяцкая царква каля касцёла піяраў, г.зн. у кірунку на поўнач праз чатырыста крокаў, але яна ўжо магла быць нячынная, другая - паміж зімовым усходам і поўднем якраз праз дзевяцьсот крокаў - Л. Л.) , праз дзвесце пяцьдзесят крокаў у кірунку на зімовы ўсход - стары мураваны замак, у кірунку паміж летнім захадам і поўначчу праз пяцьсот крокаў стаіць яўрэйская бажніца, у кірунку на поўнач праз дзве тысячы пяцьсот крокаў - яўрэйскія могілкі».

Кляштар і касцёл кармелітаў таксама лічыліся адным дымам і плацілі 50 злотых. Мураваныя кляштар і касцёл пры ім знаходзіліся ў цэнтры горада на супрацьлеглым баку вуліцы ад Фарнага касцёла.

Цікавую інфармацыю пра яго мы даведваемся з візіты 1820 г. Кляштар - двухпавярховы будынак, які меў форму літары «L» з паўночным і ўсходнім крыламі, з аднапралётным размяшчэннем памяшканняў і калідорам з двара. Ён прылягаў да сакрыстыі касцёла з поўдня і быў тынкаваны толькі з боку вуліцы. Кляштар крыты гонтай. На другім паверсе было 7 жылых памяшканняў і склады. Каля кляштара ў бок рэчкі знаходзіўся агарод і гаспадарчыя пабудовы, ніжэй - альховы аёк і яшчэ ніжэй - луг.

Касцёл выходзіў фасадам на ўсход, быў тынкаваны і выбелены як знутры, так і звонку, у плане меў форму крыжа даўжынёй 44,5 і шырынёй 17,5 локця, пакрыты дахоўкай, над вялікім алтаром меўся купал з сігнатуркай. Бязвежавы фасад падзелены прамымі пілястрамі, меў трохкутны шчыт. Бакавыя фасады таксама былі падзеленыя пілястрамі і мелі вялікія вокны. Разам касцёл меў 11 вокнаў з белага шкла і 6 алтароў [45].

Акрамя двух касцёлаў у спісах прысутнічае і алтарыя ў Фарным касцёле. Алтарыя - тып касцельнай фундацыі, лідскую алтарыю фундаваў біскуп Тамаш Зянкевіч, алтарыстам (ксяндзом, які служыў каля вызаначагана алтара ў Фарным касцёле) быў слонімскі пробашч [46] « ягамосць ксёндз Тадэвуш Лясковіч».

Цікава, што ў абодвух дакументах адсутнічаюць лідскія ўніяцкія цэрквы. Верагодна, з-за беднасці яны былі пазбаўлены неабходнасці плаціць падаткі, ці святар не жыў у Лідзе, а шпіталі, якія дзейнічалі пры ўніяцкіх цэрквах, падаткам не абкладаліся.

Рыма-каталіцкія касцёлы лічыліся як 1 дым ці «кляштар» і плацілі па 50 злотых, алтарыя таксама ішла як 1 дым, але плаціла 20 злотых.

Рынкавая вуліца

Спіс вуліцы Рынкавай пачынаецца з дома маршалка Лідскага павета Ежы Ёдкі (1715-1789), які меў мураваны дом, за які плаціў 20 злотых падымнага падатку. Ежы Антон Ёдка быў жанаты з дачкой смаленскага падчашага Янай з Абрыскіх. Пасля Аляксандра Рылы, з 1732 па 1744 г. заняў пасаду лідскага крайчага. З 10.11.1744 г. па 9.05.1750 г., пасля Даніеля Шышкі, атрымаў пасаду стольніка, з 9.05.1750 па 9.09.1752 г., пасля Канстанты Скіндара быў лідскім войскім, з 9.09.1752 па 8.03.1768 г. пасля Казіміра Сцыпіёна заняў пасаду лідскага падкаморага, і ў гэты час ён - таксама ўжо і дзевянішскі стараста. А 8.03.1768 г., пасля К. Нарбута, Ежы Ёдка атрымаў пасаду лідскага маршалка, якую займаў да сваёй смерці 21.11.1783 г. Пра яго смерць паведамляла «Газета Віленская» ў № 47 ад 21.11.1783 г. [47]

Дом «лідскага маршалка (дзе пошта)» на Рынкавай плошчы пазначаны на карце горада канца XVIII ст. Паштовая станцыя ў Лідзе з часоў караля Станіслава Аўгуста квітнела. На гэтай станцыі прымалі і выдавалі запячатаныя лісты. Міхал Шымялевіч паведамляў, як Інвентар Ліды 1798 г. апісваў дамы па Віленскай вуліцы: «Ад Фарнага касцёла з правага боку знаходзіўся дзедзічны дварок яснавяльможнай пані Ёдкі, у якім пошта». Гэты дварок стаяў на месцы, якая ў 1930-х гг. была нерухомай маёмасцю Фларанціна Длускага (у тыя ж гады, гэта вуліца Сувальская, 58, кінатэатар «Эра» [48]). У гэтым жа доме пошта паказана на плане горада Ліды 1832 г. Праз нейкі час гэтая нерухомая маёмасць становіцца ўласнасцю прапаршчыка Дарожнага. Толькі ў 1842 г. гэты дварок быў знішчаны пажарам [49], і пошту перанеслі на пляц Камінскіх [50].

На Рынкавай вуліцы знаходзілася карчма Ігнацыя Сцыпіёна [51], лідскага старасты, за якую ён таксама плаціў 20 злотых. Карчма - пабудова, дзе падарожнік мог падхарчавацца і знайсці начлег, а таксама месца сходаў, урачыстасцяў і шляхецкіх соймікаў. Корчмы будаваліся на гандлёвых плошчах гарадоў або мястэчак, у вялікіх вёсках і фальварках, на гандлёвых шляхах, каля рачных перапраў, пры млынах і інш. Традыцыйна, карчма ў цэнтры мела заезд (тыпа стайні), па баках - шынок і пакой для пастаяльцаў. Каля карчмы маглі будавацца бровары, разнастайныя гаспадарчыя будынкі, крамы.

Праз усё XVIII ст. лідскімі старастамі былі Сцыпіёны дэ Кампа. Першым, ў 1713 г., дзякуючы падтрымцы Міхала Радзівіла, заняў пасаду лідскага старасты, якая да таго доўга належала Радзівілам, Ян Сцыпіён.

Міхал Шымялевіч пісаў, што, маёмасцю староства была ў тыя часы невялікая Лідская эканомія, якая складалася з фальварка Ліда, пляцаў і прапінацыі ў Лідзе, а таксама ў вёсках Боркі, Зарэчча, Астроўлі. Раней адарваныя ад былой эканоміі Лідскага староства вёскі Гарні, Цыбары, Кульбакі і Пурсці мелі іншых дзяржаўцаў. Звычайна Сцыпіёны жылі ў сваёй маёмасці Шчучыне, а Лідскую эканомію аддавалі ў арэнду сваім падстарастам. У цэнтры горада Ліды, пры даўнім рынку, каля царквы Св. Мікалая ад самага пачатку XVIII ст. Сцыпіёны мелі вялікі пляц, які з фронту прылягаў да рынка і размяшчаўся паміж вуліцамі Камерцыйнай і Пераца, якія былі тут у 1930-х гг. і з тылу абмяжоўваўся ракой Лідзейкай (пасля Другой Сусветнай вайны гэтых вуліц няма, але паглядзеўшы на карту горада ў 1930-х гг. не цяжка зразумець, пра якую пляцоўку ідзе гаворка - Л. Л.). На гэтым пляцы размяшчалася з часоў Сцыпіёнаў гарадская канцылярыя, турма і аптэка. Інстытуцыі гэтыя існавалі тут ажно з канца XVIII - пачатку XIX ст. Таксама тут жа быў і жылы двор, у якім месціліся лідскія старасты ў часы сваіх прыездаў у горад. Спераду, пры самым рынку ці вуліцы Віленскай стаяла вялікая заезджая карчма. У 1756 г. піяры перанеслі свой калегіюм з Веранова ў Ліду і размясціліся на пляцы Сцыпіёна - часова занялі частку заезджай карчмы, «відочна, перарабілі карчму ў школу, павешаны на ёй званок пачаў згуртоўваць дзятву ў навуку адразу, з першых дзён вучэбнага года». Пра гэтую карчму Шымялевіч пісаў, што яна згарэла ў пажары горада Ліды 1827 г., потым на яе месцы ў 1840 г. Беньямін Камінскі пабудаваў новы двухпавярховы мураваны дом, у якім розныя павятовыя ўлады месціліся да 1915 г. У 1920-30-х гг. гэтай нерухомасцю валодаў Фрума Крэйна Ілютовіч, з канца XIX ст. некалькі дзесяткаў іншых уладальнікаў забудавалі былы сцыпіёнаўскі пляц ажно да ракі Лідзейкі [52].

Трэцяя пабудова, за якую плацілі 20 злотых падымнага падатку, была карчма Беньяміна Давідовіча.

З земляробства на Рынкавай вуліцы жыў толькі Казімір Маскалевіч, большасць дымоў адносілася да катэгорыі «прыватныя» - г. зн. уладальнікі гэтай маёмасці жылі з гандлю і рамесніцтва.

З дакумента бачна, што вуліца Рынкавая - гэта не толькі забудова рынку, але і дамы з другога боку вуліцы, г.зн. усходняя частка пазнейшай Віленскай вуліцы. Вуліца Віленская пачыналася толькі пасля Рынкавай.

Віленская вуліца

Вуліца была кароткай - каля 200 м ад рынка на поўнач. Калі глядзець на карту горада канца XVIII стагоддзя, дык бачна, што яна мела з усходняга боку 26 пляцаў з драўлянымі будынкамі, з заходняга - больш за 20.

У «Падымным тарыфе Лідскага павета 1775 г.» на вуліцы Віленскай былі 32 дымы. Жылі тут гандляры, рамеснікі і тыя, хто меў даход з земляробства.

З шляхты дом тут меў толькі Дамінік Нарбут. Верагодна, гэта быў Дамінік (? - пасля 1807?), сын Казіміра (мечніка, войскага і маршалка лідскага). Пасол на сойм 1764 г., удзельнічаў у элекцыі караля Станіслава Аўгуста Панятоўскага. Стараста міжэвіцкі з 1771 г., чашнік лідскі ў 1770-74 гг. і войскі ў 1775-94 гг. У 1789 г. абраны дэпутатам Трыбунала ВКЛ. Пасол на сойм 1782 г. і Чатырохгадовы сойм 1788-92 гг., чалец «Згуртавання сяброў урадавай уставы». Падпісаў Віленскі акт паўстання 1794, чалец «Найвышэйшай літоўскай рады» (яе сакратар, чалец крымінальнага суда). Пасля задушэння паўстання яго расшуквалі як адказнага за смяротнае пакаранне гетмана Ш. Касакоўскага [53].

Таксам тут жылі два Перхуры, Антон і Ежы. Пра Перхураў Міхал Шымялевіч пісаў: «На паўночным баку замкавага ўзгорка ў Лідзе растуць дзве старыя сасны з прыродна сплясканымі і выцягнутымі да замкавых муроў - у бок поўдню, да сонца - кронамі. Чуў з вуснаў Эвеліны Сегень [54] , якая жыве на Зарэччы, і якая - я ўпэўнены - ніколі не бачыла ніякія старыя дакументы, а апавядала так, як чула ад старых людзей, што некалі каля тых дзвюх соснаў расла і трэцяя, якую "лідскі бургамістр Перхур сто, а можа і дзвесце гадоў таму сцяў. Быў пакараны - сам Перхур памёр, і ягоны род загінуў". З старых папер я даведаўся, што ў Лідзе яшчэ ў XVII ст. жыў род Перхураў, месцічаў лідскіх, з якіх каля 1717 г. лідскім бургамістрам быў Стэфан Перхур, а другі Перхур, імя якога не ведаю, таксама быў бургамістрам ў Лідзе каля 1740 г. Перад тым Перхурам бургамістрам Ліды каля 1730 г. быў Якуб Урбановіч, а ў 1759 г. - Казімір Бараноўскі. З паловы XVIII ст. усялякія ўзгадкі пра Перхураў у метрыкальных актах Лідскай фары знікаюць. Адзіным напамінам пра гэты род засталася назва дзялкі гарадской зямлі "Перхураўскі клін", на якой зараз заснаваны парафіяльныя рыма-каталіцкія могілкі на Слабадзе» [55]. І нават у 1902 г. гэты ўчастак меў назву "Перхураўскі клін" і знаходзіўся ў арэндзе ў Міхаіла Клінцэвіча [56].

Школьны двор.У 1775 г. тут жылі Лідскі рабін Янкель Ясялевіч, удава суддзі (вераемна - яўрэйскага) і яшчэ 5 чалавек - верагодна настаўнікі яўрэйскай школы і служкі сінагогі. Цікава, што сінагога не плаціла ніякага падатку, а рабін плаціў 3 злотыя ў год падымнага падатку. Усе астатнія таксама плацілі па 3 злотыя ў год. Школьны двор (яўрэйская школа) ёсць на карце горада канца XVIII ст.

Вуліца Замкавая. Гэтая вуліцы вяла ад замка да рынкавай плошчы. У той час на ёй было няшмат пабудоваў і найбольшую маёмасць меў земскі суддзя Ян Ромер: «Ян Ромер, суддзя земскі, тры малыя двары», якія лічыліся адным дымам, і за якія ён плаціў 20 злотых, што кажа, пра тое, што галоўная пабудова Ромера была мураванай. Таксама на гэтай вуліцы ён меў «два дамы скарбовыя, два дымы», за якія ён плаціў 20 злотых, што кажа, што гэтыя дамы лічыліся дамамі не ў цэнтры. З таго, што дамы Гейлы і Сруля Хаімовіча стаялі «на яго ж юрыдыцы» бачна, што Ромер меў па гэтай вуліцы юрыдыку.

Міхал Шымялевіч піша, што "да 1785 г. кароль Станіслаў Аўгуст выдаў прывілей Паўлу і Ганне Канапніцкім на пляц па Замкавай вуліцы, а ў 1787 г. - Яну Ромеру там жа па ленным праве. Такім чынам, у горадзе ўтварыліся цэлыя асобныя кварталы, якія належалі ў XVII-XVIII ст. Куроўскім, Францкевічам, Радзімінскім, Калясінскім і інш., якія аддававаліся імі яўрэям і мяшчанам на правах вечнага чыншу» [57], гэта значыць, што Ромер пасля 1775 г. атрымаў яшчэ нейкі дадатковы пляц на Замкавай вуліцы.

Юрыдыка Ягамосьці ксендза плябана. Юрыдыкі (лац.: jurisdictio - судаводства) - у ВКЛ з XV ст. адміністрацыйна адасобленыя часткі гарадоў ці прадмесцяў, якія былі пад уладай феадала, царквы або манастыра, і на жыхароў якіх не пашыралася судовая і адміністрацыйная ўлада гарадскога самакіравання. Узніклі ў выніку перасялення прыгонных на ўчасткі ці ў дамы, якія належалі феадалам у гарадах, або перасялення саміх гараджан у межах гарадскіх уладанняў феадала. У кожнай юрыдыцы яе ўласнік прызначаў старасту або войта, засноўваў судовы орган на ўзор гарадской рады. Гарадское самакіраванне дамагалася скасаванне юрыдык, забараняла мяшчанам пераход на юрыдыкі пад пагрозай выгнання з горада. Юрыдыкі паскорылі працэс канцэнтрацыі ў гарадах рамесніцтва і гандлю, што спрыяла пашырэнню іх ролі як цэнтраў дробнатаварнай вытворчасці і абмену. У той жа час пашырэнне юрыдык узмацняла ўплыў феадальнай анархіі на гарады, што перашкаджала іх эканамічнаму развіццю і працэсу саслоўнай кансалідацыі. Юрыдыкі скасоўваліся соймамі 1764 і 1791 гг. [58]

Юрыдыка Фарнага касцёла (ёсць на карце горада канца XVIII ст.) мела назву Куроўшчына. Куроўшчына ў XVI ст. уяўляла сабой фальварак і належала Куроўскім. На працягу XVII ст. пераходзіла ва ўласнасць Кулешаў, Гадэбскіх і нарэшце дасталася мсціслаўскаму ваяводу Аляксандру Масевічу, які ў 1696 г. запісаў яе на карысць лідскага касцёла. У 1854 г. перайшла ва ўласнасць горада Ліды [59].

Тут, разам з карчмой, мелася 12 дымоў. Зараз гэта тэрыторыя мікрараёна Касманаўтаў.

Юрыдыка Замкавая. Гэта юрыдыка, верагодна, была каля двара лідскага старасты - на поўдзень ад замка. Складалася з 7 дымоў.

Юрыдыка ксяндзоў кармелітаў. Вядома, што кармелітам належаў раён горада Зарэчча. Зарэчча яшчэ ў XVII ст. складалася з трох частак - фальварка і некалькіх сялянскіх сядзіб, якія належалі Гадэбскім, а пасля перайшлі ва ўласнасць харунжага Франца Іосіфа Масевіча, з замкавай зямлі і пляцаў, якія знаходзіліся пад веданнем Лідскай магдэбургіі. Фальварак Зарэчча па дароўным запісе Масевіча ад 25 красавіка 1767 г. дастаўся Лідскаму кармеліцкаму кляштару, пасля скасавання якога ў 1839 г. быў прыняты ў скарб. Фальварак гэты пасля быў надзелены гораду Лідзе ў якасці выганнай зямлі, але ў 1854 г. уступлены за фальварак Куроўшчына на карысць Лідскага прыходскога касцёла. Землі, якія былі ў карыстанні сялян вёскі Зарэчча, роўна як і замкавыя нівы ў 1853 г., надзелены сялянам [60].

У 1775 г. юрыдыка складалася з 7 дымоў разам з карчмой.

Юрыдыка васпана Салагуба. Верагодна, гэта была маёмасць Юзафа Антона Салагуба (сына вялікага літоўскага падскарбія Яна Міхала Салагуба гербу "Праўдзіц", які валодаў маёнткам Вашкевічы ў Лідскім павеце) ці кагосьці з яго спадкаемцаў. На юрыдыцы стаяла скарбовая карчма, і меліся яшчэ два дымы.

Юрыдыка Ягамосці пана Фульгента Камінскага. У той час у Лідскім павеце былі два Фульгенты Камінскія гербу Роля, адзін Камінскі (1734-1801) - лідскі чашнік і гараднічы, другі Фульгент Камінскі (1745 - 1790) - ротмістр павета.

Гэта юрыдыка складалася з 9 дымоў разам з карчмой "ксендза празбітара".

Юрыдыка Ягамосці пана Сцыпіёна, падстолія ВКЛ. Як ужо адзначалася вышэй, маёмасць лідскага старасты Сцыпіёна - гэта раён горада ад рынкавай плошчы - уніз да ракі Лідзейкі. Дзесьці тут, верагодна, месцілася і яго юрыдыка. Яна складалася з 6 дымоў, уладальнікамі якіх былі гандляры і рамеснікі.

Юрыдыка Ягамосці пана Александровіча, падкаморага. Юрыдыка належала Францішку Аляксандровічу (1733-1808), лідскаму чашніку (1764 г.), лідскаму харунжаму (1766 г.), лідскаму падкамораму (1772-1777) і лідскаму кашталяну (1793 г.). Складалася з трох дымоў.

Юрыдыка Яснавяльможнай пані Статкевіч. З «Падымнага тарыфу Лідскага павета 1775 г.» даведваемся, што гэтая юрыдыка знаходзілася па вуліцы Каменскай. Магчыма, гэтая маёмасць раней належала падстарасту Эліяшу-Міхалу Рымвіду і да 1775 г. перайшла ў рукі Статкевічаў.

На гарадскіх пляцах і на Зарэччы на гарадскіх пляцах. Верагодна маюцца на ўвазе пляцы Лідскай магдэбургіі. З-за таго, што практычна ўсе насельнікі гэтых пляцаў плацілі падымны падатак як земляробы, можна зрабіць вывад, што гэтыя пляцы знаходзіліся па ўскрайках горада.

На юрыдыцы паноў Кастравіцкіх. Уладальнікам гэтай юрыдыкі быў гродскі пісар Самуэль Кастравіцкі (1729-1780). Тут знаходзілася 6 дымоў, усе ўладальнікі якіх займаліся земляробствам.

Лідскі стараста Ігнацы Сцыпіён з замкавага двара ў Лідзе плаціў 6 злотых падымнага падатку. Чопавага падатку Ліда плаціла 224 злотыя ў год. У спісе прысутнічаюць 4 карчмы - Старусень, на Зарэччы, у Гарнях і карчма Рыбацкая, якія разам плацілі 56 зл. чопавага падатку (гл. ніжэй).

Пасля спусташальных войнаў, з другой трэці XVIII ст. горад, загойваючы раны, пачаў няўхільна развівацца. Але падзеі часоў падзелаў Рэчы Паспалітай прыпынілі развіццё горада. Пасля ж далучэння да Расіі рэзка паменшылася саслоўе беларускіх «месцічаў» - колькасць гараджан-хрысціян у гарадах скарацілася больш, чым напалову, у той час, як сялянскае насельніцтва павялічылася. У чатыры разы паменшылася колькасць гараджан-хрысціян у Берасцейскім і Лідскім паветах, у два з паловай разы - у Ваўкавыскім і Слонімскім паветах [61] - гэта былі першыя вынікі інкарпарацыі ў Расійскую імперыю.

Інвентар Лідскага староства 1680 г. [62]

А. 924.

Года тысяча семсот восемдзесят шостага,
кастрычніка, чацвёртага дня.

Падчас свята ў дзень Міхаіла арханёла, у горадзе Яго Каралеўскай Мосці Лідзе in solito indicionim low [63] парадкам Права паспалітага, суддзямі ... Антоніем Скіндарам, старшынём, Ігнатам Нарбутам, Антоніем Аляксандровічам, гарадскім вяльможным пісарам, засядацелямі і ўрадоўцамі Земскага лідскага суда: ... вялебнага пана Тадэвуша Корвіна ...

Інвентар Лідскага староства

Найяснейшага князя ягомасці, вялебнага Дамініка Мікалая Радзівіла, лідскага старасты, падскарбія надворнага ВКЛ. З усімі даходамі як з горада Яго Каралеўскай Мосці Ліды, так і з эканоміі староства ... падстарасту яснавяльможнаму пану Эліяшу Міхалу Рымвіду падстарасту гродс.: Лідск. правам арэндным згодна права, ад Ясна Асвячонага вялебнага князя дадзена дня Св. Пятра і Паўла Св. Рымскага на тры гады згодна з новым календаром, дадзена і пададзена ... Эліяша Катанскага (?) рэвізора па волі Ясна Асвячонага вялебнага князя, ... у годзе тысяча шасцісот васьмідзесятым, дваццаць дзявятага чэрвеня.

Найперш будынкі

Лідскі замак, агароджаны мурам вакол. Брама адна, да яе (шлях праз) вялікія вароты па плаціне з форткай абітай жалезам.

А. 924 адв.

Будынак замкавага фальварка

Сам фальварак за замкам стаіць над ракой Каменкай, агароджаны плотам з хросту да кута, у які (фальварак) уваход праз уязныя памежныя вароты. Уехаўшы, па левым баку каля самых варот бровар, дранкай крыты, у бровары дзверы на бегунках, усярэдзіне печ для вырабу піва, мураваная з каменю. Ёсць кухня і насупраць яе лазня з дзвярыма на бегунках з каменнай печчу і падлогай. Ідучы ад таго бровара, стаіць жылы домік, крыты саломай, у домік уваход праз сені, дзверы з жалезнай клямкай, там жа пры правым баку белая хата (пакой - Л. Л.) з каморай, у якую дзверы на завесах з зашчапкай і клямкай жалезнымі. Стол сталярнай работы. Тут дзве скрыні пад шкло, у драўляных скрынях - па тры вялікіх кварты. Малое акенца з застаўкай. Вокны з вялікімі рамамі на завесах з зашчапкай. Печ з шэрай кафлі з комінам, адзін зэдль. З гэтай хаты (пакоя - Л. Л.) ў камору дзверы на завесах з жалезнымі зашчапкай і прабоямі. У гэтай каморы адно акно з клямкай ў вялікай раме, каля яго малое акно з зашчапкай, тут адзін вялікі зэдль. Дзверы, які вядуць з каморы ў сені, на завесах з зашчапкай і жалезнымі прабоямі. З тых жа сяней насупраць каморы другія дзверы, якія вядуць у другую белую хату (пакой - Л. Л.) з каморай. Гэтыя дзверы на завесах з зашчапкай і клямкай. Тут два вялікія зашклёныя акны і трэцяе малое акенца, печ зложана з шэрай кафлі, на падлозе зялёныя покрыўкі ... дзве лавы. З гэтага пакоя ў камору - двое дзвярэй: адны на завесах з зашчапкай, другія на бегунках з зашчапкай жалезнай і з прабоямі.

Калі выйсці з гэтага дома, па левы бок стаіць піўніца (склеп), крытая саломай, у піўніцы дзверы на бегунках з жалезнай зашчапкай і з прабоямі. Каля гэтай піўніцы крыты саломай хлеў з хросту на сохах, брама ў хлеў з дошак на бегунках. Далей крытае сенам гумно да ссыпання збожжа, засекаў восем ...

А. 925

дзверы з прабоямі і зашчапкай, ад таго ... па правым баку стайня, крытая саломай, на двух слупах ... ад стайні па левым баку пякарня з хросту з сенямі. Уваходныя дзверы ў пякарню з дошак, на бегунках, чорная печ для выпечкі хлеба, вокнаў з рамамі тры, лавы на цеста, сталы, бочка для нашэння вады. За пякарняй, у тыле гумно з хросту крытае саломай на двух слупах, брамка з жалезнай зашчапкай. За гумном адрына з хросту, а таксама малое гумно агароджанае хростам і два агароды... таксама агароджаныя хростам.

Палеткаў тутэйшага двара тры: адзін у Мосцічах, другі за агародам ад Каменкі, трэці за ... ад гасцінца Юсялекага вялікая сенажаць дворная ў Мосцічах - чатыры стагі, у Саўкішках - тры стагі, у Борках ... - чатыры стагі.

Частка дворная

Жыта пасеена валок меры віленскай - 8.

Пшаніцы пасеена - 1/2.

Гароху пасеена - 1/2.

Яські (?) пасеена - 1/2.

Ячменю пасеена - 3.

Аўсу пасеена - 2.

... пасеена ... - 1.

Канопляў пасеена - 1/2

Маку пасеена, гарнцы - ½

А. 925 адв.

Валокі горада Ліды

Валокі

1/2

Ралікоўскай

1/2

Бартламей Яшкель

1/2

Ежы Здановіч

1

Адам Арынялевіч

1/4

Максім Шмей

1/4

Кандрат Рута

1/4

Андрэй Плакса

1/4

Казімір Барысовіч

1/4

Андрей Гарневіч

1/6

Стэфан Хамейка

1/3

Ян Хамейка

1/2

Мікалай Мельніченя

1/4

Міхал Амановіч

1/4

Крыштаф Івановіч

1/4

Марцін Гарневіч

1/4

Ян Пешы

1/4

Ян Гігойць

1/4

Ян Гарадзельніца

1/4

Андрэй Дзядук

1/4

Ян Здановіч

1/4

Ежы Здановіч

1/4

Ян Дзядук

1/4

Мацей Раман

1/4

Ян Івановіч

А. 926.

1/2

Самуэль Сідаровіч

1/2

П. Ян Амановіч, Бурмістр.

1/4

Ярамей Швец

1/4

Ян Коркель

1/2

Ячкелава, ўдава

1/4

Зянон Півута

1

Мойшы, яўрэя

1/4

Крыштаф Шаўкавіна

1/4

Станіслаў Бараноўскі

1/4

Адам Грымялевіч

1/4

Крыштаф Івановіч

1/4

Стэфан Казлоўскі

1/4

п. Лабанова, ўдава

1/4

Казімір Маскалевіч

1/4

Пётр Мельнік

1/4

Ян Міхнюк

1/4

Станіслаў Пятровіч

1/4

Яшкелёва, ўдава

1/4

Марцін Гарневіч

1/4

Станіслаў Гарневіч

1/4

Крыштаф, кравец, Лакушэвіч

1/2

Казімірава Гарневічава, ўдава

1/4

Абрама, яўрэя

1/2

Ежы Здановіч

1/2

Крыштаф Кодзь

1/2

Ян Наўтовіч

1/6

Міхал Грамейка

1/6

Кузьма Жолуд

1/4

Ян Ячкель

А. 926 адв.

1/4

Станіслаў Гарневіч

1/2

Станіслаў Віршыла

1/2

Павел Ёдка

1/2

Лаўрын Ёдка

1/4

Стэфан Сілько

1/2

... Станіслаў Віршыла

1/4

Марцін Гарневіч

1/4

Ян Бараноўскі

1/4

Андрэй Гарневіч

1/4

Ян Здановіч

1/2

Лаўрын Бянейка

1/2

Давід Гаўгарэвіч

1/4

Нядвецкі

1/8

Крыштаф Хвосцік

1/4

Андрэй Хрушч

1/3

Казімір Маскалевіч

Сума валок дваццаць тры і адна восьмая, з якіх месцічы плацяць чыншу па два злотыя пяць грошаў.

Валокі прывілеяваная ў тым жа горадзе, іх трымаюць:

Валокі

2

ЯП [64] Адам Аўзян

2

ЯП Радзімінскі

1

ЯП Францкевіч

2

ЯП лідскі войт

7

ЯП Куроўскі

2

ЯП Калясінскага

1/2

ЯП Абрамовіча

1½

ЯП Хржаноўскага

1/2

ЯП Багаткі

А. 927

Гарадскія моргі

Злоты

Грошы

Моргаў польных, гарадскіх, рэвізор скіх, да пляцу належных 36, з якіх кожны пляц па 5 гр., усяго ў год

7

25

Моргаў сенных над ракой Дзітвой 140, плаціць з морга па 2 ці 4 гр., усяго ў год

11

20

Засценкі, якія належаць гораду, каля Ліды, Агароднікі, якія трымаюць Войцяховічы, плаціць у год

5

Другі засценак Квацюк плаціць у год

2

15

Трэці засценак Лабаўкі плаціць у год

2

Чацвёрты засценак да Жырмун і аддае 3 моргі 15 прэнтаў [65], калі апрацоўвае пляц, у год

3

Месцічы на падзамчы:

Злоты

Грошы

Адам, каваль

15

Стэфан, кравец

15

Ян Раманоўскі

15

Гнашкова, убогая [66] ўдава

15

Герасім Хамека

15

Мікалай Мякіш

15

Андрэй Буял, убогі

15

Ян Нанімец, убогі

15

Устаў тым месцічам, якія жывуць на на Падзамчы толькі на пляцах, а не маючых зямлі ... кожны з свайго пляца па пятнаццаць грошаў польскіх, па дворных спісах, па-чарзе за некалькі міль (ад горада - Л. Л.) у Лідскім павеце павінны адрабіць гвалты па падсыпцы ... грэблі, разам з горадам адпрацаваць павінны талокі і якія-кольвек могуць быць (іншыя - Л. Л.) неабходныя дворныя патрэбы ў горадзе.

А. 927 адв.

Замкавыя агароднікі:

Мікалай Новік

Станіслаў Андужэма (?)

Устава гэтым агароднікам, якія павінны выходзіць па два дні на тыдзень (на працу - Л.Л,) і такім чынам ўзараць і апрацаваць агароды, яны абавязаны ахоўваць уласнасць, адрабляць гвалты на грэблях і талокі разам з горадам да жніва адрабляць павінны.

Асабліва тыя беззямельныя павінны апрацоўваць 15 пустых пляцаў, за якія плацяць па 15 гр.

Дворны засценак замест беззямельных апрацоўвае месціч Кузюк разам з сваімі сябрамі пляц сорак пяць гр.

З ... засценкаў, у якіх месцічы і беззямельныя засяваюць угноеныя палі ... з засценкаў замкавых у Мосцічах плацяць па злотаму з морга, з 15 сенажатных моргаў - па грошу.

З моргаў жытніх дворных як месцічы, так і тыя, якія апрацоўваюць дворныя землі, плацяць з жытняга морга па 15 грошаў ..., а з морга яравых - па 7 грошаў 4 паўгрошы і курыцу. Згодна з даўнім звычаем моргі, якімі загадвае замкавы войт ... даюцца ў часы збору з палёў збожжа і за меру шнуравую ... кожны, згодна кошту за валоку, замку плаціць ... гр.

Капшчына з горада

Адам, каваль, піва - 2 зл., 15 гр.

Сцяпан, кравец, піва - 2 зл., 15 гр.

Ян Раманоўскі, піва - 2 зл., 15 гр.

Адам Грыневіч, піва - 2 зл., 15 гр.

Казімір Палчаніца, піва - 2 зл., 15 гр.

Крыштаф Івановіч, піва - 2 зл., 15 гр.

Станіслаў Віршыла, піва - 2 зл., 15 гр.

Стэфан Казлоўскі, піва, гарэлка - 3 зл., 22 гр., 4 паўгрошы.

Пякарскі, піва - 2 зл., 15 гр.

П. Ян Амановіч, бургамістр, піва - 2 зл., 15 гр.

Абрахам, яўрэй, мёд, піва, гарэлка - 6 зл., 7 гр., 4 паўгрошы.

Барух Яцковіч, мёд, піва, гарэлка - 6 зл., 7 гр., 4 паўгрошы.

Мойша, арандатар, мёд, піва, гарэлка - 6 зл., 7 гр., 4 паўгрошы.

Пейсах, яўрэй, піва, гарэлка - 3 зл., 22 гр., 4 паўгрошы.

Мельхен Саламановіч, піва, гарэлка - 3 зл., 22 гр., 4 паўгрошы.

Рубін Ісаковіч, піва, гарэлка - 3 зл., 22 гр., 4 паўгрошы.

Ахронка, яўрэй, мёд, гарэлка - 3 зл., 22 гр., 4 паўгрошы.

Ізраэль, яўрэй, гарэлка - 1 зл., 7 гр., 4 паўгрошы.

Устава капшчны, кожны як з месцічаў, так і з яўрэяў штогадова павінны плаціць капшчыну: за мёд 2:15, за піва злотых два, 15 грошаў, за гарэлку 1,7, 4 і гэтыя (грошы - Л. Л.) у рэвізіі паказваць.

Рэзнікі месцічы і яўрэі:

Крыштаф Саміла, камень лот - 1.

Крыштаф Андрукевіч, кам. - 1.

Хрышчон, кам. - 1.

Вошчынка, стары яўрэй, кам. - 1.

Лейба Якубовіч, камень - 1.

Русцін, яўрэй, кам. - 1.

Хаім Абрамовіч, кам. - 1.

А. 928 адв.

Гэтыя гарадскія рэзнікі, колькі іх ёсць у горадзе, ... маюць за год малы камень аддаць альбо за кожны малы камень ... пры адданні чыншу павінны грошы ... аддаваць у скарб князя і ЯКМ па 5 зл (?).

Устава і павіннасць як месцічам, гэтак і яўрэям горада ЯКМ Ліды згодна з прывілеямі ЯКМ. Найперш з кожнай валокі павінны двару свайго Ягамосці старасты плаціць з валокі чыншу па 2 зл. і 5 грошаў, з ворных моргаў па 5 грошаў, з гарадскіх і сенажатных маюць плаціць па 2 грошы. Грошы як з валок, так і з моргаў, ... выбраўшы бурмістра з лаўнікам, павінны аддаць у дзень Св. Марціна. Месцічы і яўрэі за год павінны адпрацаваць тры (дні - Л.Л.) жніва дворнага хлеба. На працягу года іншыя службы: колькі будзе патрэба, сыпаць грэблі і дарогі, падчас воднай навалы, колькі патрэбна, усе разам на гвалт павінны выходзіць і рамантаваць плаціны, масты і іншае для горада ... павінны выконваць.

Арэнда лідскага млына: яго арандуе лідскі яўрэй, які здаўна яго трымае і зараз згодна з кантрактам ён жа арандуе ... і абавязаны штогод плаціць па частках пяць (?) злотых згодна з кантрактам, а месцічы ЯКМ гэтага горада Ліда і яўрэі таксама .... ніхто з іх да іншага млына вазіць збожжа не павінен, але толькі да лідскага млына ...

Сяло Гарні, дваццаць дзве валокі, дымоў 10, і як даўно было.

Згодна з прывілеем Яго Каралеўскай Мосці, Правам дазвольным пажалавана Ягомосці пану Давіду Ёрдану, палкоўніку Яго Каралеўскай Мосці. Вёска адлучана ад Замка і Лідскага двара Яго Каралеўскай Мосці.

А. 929.

Сяло Астроўля, у ёй 26 валок.

Вясковыя падданыя Астроўлі:

валокі

злот

грош

паўгрош

1/2

Апанас Лачак

11

2

1/2

Ігнат Ярмак

11

2

1/2

Сцяпан Курыла

11

2

1/2

Якуб Гервядзь

11

2

1/2

Ілля Варапай

11

2

1/2

Федар Малашка

11

2

Прынятыя валокі ў гэтай вёсцы

1/2

Апанас Лачак

2

15

1/2

Ігнат Ярмак

2

15

1/4

Сцяпан Курыла

1

7

4

1/2

Якуб Гервядзь

2

15

1/2

Ілья Варапай

2

10

1/2

Раман Малашка

2

10

Асабліва валокі адведзеныя пад смалярню, дзе за абодва пляцы плаціць па звычаі.

У пушчы ляжыць 20 валок. Той, хто пачынае іх апрацоўваць, плаціць двару 3/4 ад таго што вышэй апісана.

Засценкі. Пад гэтай вёскай тры засценкі.

злот

грош

паўгрош

У адным 4 морга і 16 пляцаў

2

7

4

У другім 4 морга, у трэцім 3 морга

3

22

4

Гэтыя ўсе пляцы параслі зараслямі.

Прыход з заселеных валок

Авёс ... - 6, гусей - 3, курэй - 6, яйкаў - 30, сена - 3 вазы ...

А. 929 адв.

Сяло Цыбары, 14 валок

валокі

злот

грош

паўгрош

1/2

Крысько Мацюлевіч

11

2

1/2

Той жа, прынятыя валокі

2

15

Пустыя валокі Касцянковы і іншыя пляцы, з валокі па 5 польскіх злотаў. А з валок ... ляжачых шматамі, якія ... згодна са звычаем ад жытняга моргу плаціць павінны па 15 гр. і дзве курыцы, ад яравога засявання - па 6 гр. і адну курыцу.

Авёс, сена, куры, гусі і яйкі з засеенай валокі таксама згодна павіннасці, як заўжды дае Астроўля, і рэшту Цыбары для двара павінны аддаваць.

Пры гэтай вёсцы Цыбары такая дворня і застаецца.

Да вёсак Астроўля і Цыбараў лугі якія называюцца Водступ (гушчар - Л. Л.) у карыстанні васпана Каржанеўскага, плаціць з морга па 5 злотых польскіх.

Устаў і павіннасці сяла Астроўлі і Цыбараў двару старасты лідскага павінны выконвацца. Гэта, з засеенай валокі кожны тыдзень выконваць што скажуць, чатыры дні чыншу, плаціць павінны па васямнаццаць грошаў літоўскіх: аўсу вялікую бочку, сена адзін воз, адну гусь, дзве курыцы, дзевяць яйкаў, а з пустой валокі, якую засяваюць розныя чужыя ... плаціць павінны па пяць злотых, вялікую бочку аўсу. [...]

А. 930.

Сяло Боркі, у ім засееных валок:

валокі

злот

грош

1/3

Васіль Абізер

1/3 1/4

Цімох і Максім Варапай

1/2

Язюк Варапай

1/3

Крыштаф Скеміш

1/4

Сцяпан Амеляновіч

1/8

Васіль Шостак

1/3

Станіслаў Голаць

1/3

Фёдар Скеміш

1/8

Паўлюк Папко

1/8

Абрахам Варапай

Засееных валок па 5 злотых. Валок 2 3/4 і 1/8

Пустымі засталіся 1/8

Пры гэтай вёсцы сенажатных моргаў 41 пляц ... па 2 гр. літоўскія, калі хто іх апрацуе, будзе плаціць 3 зл. 15 гр.

Устава гэтай вёсцы Боркі з кожнай валокі наперад плаціць па 6 зл. польскіх. З моргаў сенных балотных, якіх 41, па 2 гр. літоўскія мае плаціць. Вялікую падводу з валокі да Вільні, а дзве бліжэй таксама служыць мае. У год да жніва на гвалт выходзіць, шэсць да касьбы, таксама у год шэсць да малацьбы. Адпраўляць жытнюю сяўбу і засеяць палі двара. Для дазору цівуна ... павінен быць па чарзе страж. Пад З'яўленне Панскае ў двор мае адправіць да дворнага будынка дрэва. Таксама, калі трэба, супольна з іншымі вёскамі ў двор павінны вазіць, узімку на тыдзень два дні дровы вазіць павінны, для насыпкі грэблі супольна з горадам ..., колькі будзе неабходна.

Пры той жа вёсцы здаўна для лідскага старасты: у пушчы, якая называецца ўрочышча Водступ, звярыныя замкавыя ловы.

З моргаў польных дворных замкавых, калі хто апрацуе, тады пасля збору ўраджаю ... з морга мае заплаціць па 12 гр. літоўскіх і дзве курыцы, а з грэчкі па 6 гр. літоўскіх і 1 курыцу.

З угноеных моргаў, якія стала засяваюць, беззямельныя і іншыя плацяць па 15 гр. польскіх [...], пасля збору збожжа павінны аддаць

А. 930 адв.

даўнія павіннасці месцічы плацяць, як звычайная, увосень на Св. Марціна праз бургамістра, павінны сабраць і аддаць у двор.

З моргаў Баровых, за якія ... месцічы плацяць па 5 гр. чыншу, усялякую плату належыць аддаваць ... бургамістру альбо гарадскому лаўніку, павінны таксама па даўнім звычаі сыпаць грэблю, як вышэй напісана ...

З сенажатных моргаў як беззямельныя, так і месцічы, якія іх апрацоўваюць, павінны плаціць па ... гр. у залежнасці ад таго, колькі іх будзе раздадзена.

Купцы і прыезджыя (у горад - Л. Л.) з рознымі таварамі, а таксама з прывазных і хатніх напояў, з гародніны ... штотыднёва згодна даўняга звычаю плаціць павінны.

Будзе ад Ягамосьці князя да Ліды для заключэння дамовы дасланы гэты інвентар падпісаны: Эліяшам Кавальскім. Гэты інвентар ... Ягамосцем князем Лідскай зямлі назаўжды прыняты і падпісаны.

Антоні Скіндар,

старшыня Лідскага земскага суда.

Камінскі, пісар лідскі.

Інвентар Лідскага староства, 1745 г. [67]

А. 3.

Рэвізія зямель, валок, засценкаў, моргаў сенажацей, заселеных пляцаў, самых людзей месцічаў, яўрэяў, падданых і ўсіх да даходаў з Яго каралеўскай мосці горада Ліда як і з вёсак Эканоміі і іншых ... да маёмасці староства Лідскага прыпісаных, Яснавяльможнаму пану Ігнацію дэ Кампа Сцыпіёну старасту судоваму належных, згодна са старымі інвентарамі і прывілеямі, верыфікавана і выканана ў 1745 годзе, месяца Xbra 4 дня.

Спіс пляцаў і жылых дымоў горада Ліды

Рынак

Пляцы

Дымы

Рафал Сымановіч

1/4

1

Янкель Сейжаровіч

1/2

2

Куся Ясевіч

1/2 1/7

3

Ясь Маневіч

1/2

4

Ізраэль Лейбовіч, школьнага

1/2

5

Мегер Хаімавіч, школьны

1/8

6

Па яўрэю Абраму пустуе

1/2

Якусь Яўнасевіч, вакантна

1/2

Яцка Лейбовіч, канцылярыя

1

7

.. плац і ... двор ЯВ пана старасты Лідскага

Па Сенцы Вяршыле

1

Па яўрэю Пейсаху

1/4

Яўрэй яцка Янкелевіч, жыве арэндным спосабам

8

Мацей Баркоўскі юрыдычанін гэтага двара

Ян Баркоўскі, шавец

Гарнастай, шавец

Яўрэй Вольф

Латаноўскі, кравец і ткач

Латаноўскі, кравец па Яну ...манавічу, вакантна

1/4

Нахім Абрамовіч, па Мардуху Срулевічу, цырульніку

1/4

9

Хаім Абрамовіч, па тым жа Срулевічу

1/4

10

Юзаф Урбановіч, па Самуэлю Амановічу

1/2

11

... Лукаш Вашчанка

1/4

12

... Хаімовіч

1/4

19

... Сейковіч ... па ... Кушчалевічу

1/2

14

... ... ... Давід Азікавіч, ...

... трыма пустуючыя і незабудаваныя

1

... Шмулевіч

1/2

10

... Хаміцкі

1/2

12

... па яўрэю Яцку, незабудаваны

1/2

Лейзаровіч, па тым жа

1/4

... Місановіч, Рубінавіч

1/2 1/4

16

А.3 ад.

Віленская вуліца

Пляцы

Дымы

Шлёма Мойшовіч, па яўрэю Азіку

1/4

19

Мегер Кушнер, па Станіславу Казлоўскаму

1/2

20

Барух Хелмановіч

1/2

21

Бенях Аронавіч

1

22

Арон Лейбавіч Вешчанка

1/2

23

Ізраэль Мардуховіч, карчма ЯМ пана Наневіча

1/2

23

Мойша Аронавіч

1/2

25

Юзаф Іваноўскі

1/2

26

Ежы Палазевіч

1/2

22

Ян Гарасюк, кравец

1/2

2

Лаўрын Ікаш

1

2

Ян Шчэпелевіч і Мацей Матвіловіч

1/2

30

Казімір Перхур, арганіст

1

31

Ян Майсей

1/2

32

Балтрамей Юхневіч

1/2

33

Андрэй Казлоўскі, сын Міхал

1

34

Марцін Ярмаловіч, па Нядведскім

1/2

35

Батлрамей Хрышчон

1/2

37

Міхал Малашкевіч

1/2

39

Казімір Гален, каваль

1/2 1/4

40

Абрам, яўрэй, Нахімовіч

1/4

41

Ежы ...

1/2

21

Ежы Здановіч

1/2

44

яўрэй Абрам, кравец

1/2

44

Міхал Локас

1/2

45

Томаш Гаёўскі, па Лявоне Руце

1/2

42

Міхал Ведарацкі

1/2

49

Батлрамей Шырман

1/2

50

Юрыдака ЯП пана Харунжага Лідскага

Давіда Рэзніка ўдава

1/2

51

Ясь, Шмярловай муж

1/2

52

Юрыдыка ЯВ пані Гадэмпскай

Давід Маневіч

1/2

5...

Юршан Пупковіч

...

...

Іншыя жывуць на кавалках

Юрыдыка ЯВ Пана кашталяна навагр...

Берка, кравец

1/2

...

Давід, кравец

...

...

Кальман, цырульнік

...

...

Кусь Явелевіч

...

58

Ясь Абрамовіч

...

59

Хаім Юраховіч, рэзнік

...

60

ЯВ пана Рэймана юрыдыка

А. 4.

Спецыфікацыя моргаў і пляцаў

моргі

½ моргаў

¼ціна

1/6ціна

1/8міна

Злоты

Грошы

Шэлягі

Казімір Гіцевіч

4

1/2

1/8

1

9

2

Ян Перхур

1

1/2

11

Антон Карповіч

2

1/4

19

Мацей Гарневіч

3

22

1/2

Антон Гарневіч

1/4

1/8

7

1/2

Казімір Нікіпаровіч

1/4

1/8

2

Францішак Хоміцкі

2

1/2

18

2

Ян Бараноўскі

1

1/2

11

Пётр Бабан

1/8

3

Юзаф Урбановіч

4

1/2

1

7

2

Ян Хоміцкі

1/2

3

2

Ян Бараноўскі

2

1/2

18

20

Кандратовічава

1/2

3

2

Крыштаф Кандратовіч

1/2

3

2

Грышко Скібскі

1/2

3

2

Станіслаў Здановіч

1/8

3

Місура

1/8

3

Міхал Янкоўскі

1/2

3

2

Стэфан Падгайны

1

7

2

Андрэй Ётка

1/2

3

2

Міхал Казлоўскі

1/2

3

2

Самуэль Етка

1/2

3

2

Міхал Етка

1/2

1/4

5

2

Стэфан Маслоўскі

1

1/2

11

Ежы Урбановіч

1

7

2

Андрэй Гарневіч

1/2

3

2

Эліяш Гудакоўскі

1/2

3

2

Ян Раманоўскі

1/4

1

2

Ян Майсей

1

7

2

Пётр Бабан

1

7

2

Крыштаф Малашкевіч

1

1/2

11

Стэфан Падгайны, паўторна

1

2

2

Стэфан Маслоўскі, паўторна

1

2

2

Балтамей Юхневіч

1

7

2

Разам тых моргаў ... - 40. Прэнт. - 25.

Грошай, 10 зл. 11 гр.

Да спісу вызначаных моргаў не стае прэнтаў 27 1/2 зл.. А да сумы не стае 25 гр.

Гэтыя моргі штогод належыць перамерваць, бо ў адным годзе болей, а ў другім меней бывае абробленых.

А. 4 ад.

Гарадскія моргі ва урочышчы ... ішчах і іншыя там жа. З жытам, сенам у сённяшнім годзе 1745, плацяць з моргу па 2 зл. і 15 гр.

Моргі

½ морга

пренты

Злоты

Грошы

Шелягі

Мацей Дубовік

1

1/2

2

22

2

Андрей Місевіч

1/2

5

1

20

Ян Баркоўскі

1

1/2

3

22

2

Пётр Эсмант

2

5

Антон Карповіч

3

7

15

Аляксандр Куроўскі

1

5

2

27

1/2

Казімір Галаўня

2

5

Казімір Гарнастай

1

2

15

Андрей Гарневіч

2

5

Станіслаў Місюра

1

8

3

5

Разам гэтых моргаў ... - 16, Прэнтаў - 3.

Атрымліваеца з гэтага грошай 40 зл. 7 гр. 1/2 ш.

Моргі пад гародніну за Каменкай, плацяць з морга па 1 зл. і 15 гр.

Моргі

½ морга

прэнты

Злоты

Грошы

Шелягі

Казімір Нікіпоровіч

1

6

1

27

Пётр Эйсмант

1

1

15

Антон Карповіч

2

1

3

1

2

Станіслаў Місюра

2

9

3

13

2

Ян Пласевіч

3

4

4

21

Андрей Місевіч

1

6

1

24

Стэфан Маслоўскі

1

8

1

22

Масей Гарневіч

1

1/2

2

7

2

Ян Баркоўскі

1

1

15

Васпан Таўгін

4

6

Разам гэтых моргаў пад гародніну - 18 і 1/2, прэнтаў - 6. Грашамі атрымліваецца 28 зл., 1 1/2 гр.

Моргі копных згодна з старым інвентаром 11 ½ . З кожнага морга па 2 зл. і 15 гр. Спецыфікацыя платы за моргі

Моргі

½ морга

прэнты

Злоты

Грошы

Шелягі

Сямён Гіц з Зарэчча

1

2

15

Крыштаф Абізор

1

2

15

Алесь Шчэпель

1

2

15

Казімір Скеміш

1

2

15

Стэфан Борка

2

5

Юрко Гвоздзік

1

2

15

Грышко Скібскі

1

2

15

Мацей Дубовік

1

2

15

Сцяпан Карабан

1/2

1

7

Разам гэтых моргаў - 8 і 1/ 2

Грошаў з іх - 23 зл. і 22 1/ 2 гр.

Згодна са старым інвентаром пра недастатковыя ... моргі трэба дазнавацца, ці яны вольныя, ці апрацаваныя.

З прадмесця Зарэчча тыя ж людзі засявалі гарадскія моргі гародніны ў 1745 г. і плацілі па 1 зл. і 15 гр. за морг.

Моргі

½ морга

прэнты

Злоты

Грошы

Шелягі

Крыштаф Абізор

1

1

15

Стэфан Борка

1

1/2

2

7

1/2

Казімір Скеміш

1/2

22

1/2

Сямён Гіц

1

1/2

2

7

1/2

Разам гэтых моргаў 4 1/2 . Грошай з іх 6 зл. 22 гр.

А. 5.

З сенажатных 140 гарадскіх моргаў над ракой Дзітвой павінна ў год атрымлівацца з кожнага морга па 2 1/2 гр. Сума - 11 зл. 20 гр.

Гарадскія моргі з жытам і сенажаццю ва ўрочышчы з аднаго морга плата 1 зл. 15 гр. у 1745 г.

Зарачане абрабляюць

Моргі

½ морга

прэнты

Злоты

Грошы

Шелягі

Стэфан Борка

5

11

8

1

1/2

Алесь Шчэпель

5

4

7

21

Стэфан Дубовік

1/2

22

1/2

Казімір Гарнастай

1/2

22

1/2

Казімір Скеміш

2

5

3

7

1/2

Грышко Скібскі

1

8

1

27

Казімір Нікіпоровіч, занядбаны

1

1

8

Разам тых моргаў - 15, прэнтаў - 13.

Сума з іх - 23 зл. і 20 гр.

Яшчэ моргі ў бары, якія замку належаць, апрацоўваюцца падданымі вёскі Сукурчы і засяваюцца грэчкай. З кожнага морга плацяць па грошу - 25 па 1 гр.

У 1745 г. грэчкай засеялі моргі:

Шымук …

Балтрамей, кравец

Бабан

Пашкель

Тых моргаў - 4, прэнтаў - 5

Сума - 3 зл. і 15 1/ 2 гр.

Каралеўская маёмасць вёска Пурсці ў дзяржанні і да маёмасці Скурчы далучана. Пусташы гэтай вёскі за межамі замкавых моргаў. За гэтыя пусташы … жытам і сенам плачана 1 зл. і 15 гр.

Вёска Пурсці

Моргі

½ морга

прэнты

Злоты

Грошы

Шелягі

Войцік

5

7

15

Юрук Гурчын

1

1/2

2

7

1/2

Шамрэй

6

9

Лойгіс

2

3

Казімір Гурчын

1

1

15

Мацей Федарук

1

1

15

Ясюк Федарук

2

1/2

3

22

1/2

А. 5 ад.

Моргаў - 9 1/2 .

З іх грошай - 6 зл.

З гэтай жа вёскі Пурсці Шамрэй баярын аддаў чыншу 15 зл.

З вёсцы Чэрнікі баяры аддалі чыншу 30 зл.

Разам гэтага чыншу - 45 зл.

Гэтыя замкавыя моргі ў малых Барах засяваюцца гароднінай, сенам. Абрабляюць падданыя з вёскі Сукурчы, плацяць з моргаў па два бітыя шэлягі, пра што вышэй напісана.

Спецыфікацыя гарадскіх засценкаў:

1. Першы, належны замку засценак каля Шнуроў з замкавай гароднінай, засявалі месцічы Вайцяховічы, штогод плацілі па пяць злотых.

Зараз падданыя ягамосцяў ксяндзоў кармелітаў абрабляюць, па якому праву - трэба іх дапытваць.

2. Другі засценак там жа, недалёка Шнуроў гародніны, апрацоўваў месціч Кузюк, плаціў за яго штогод па ... два злотыя і пятнаццаць грошаў.

Зараз падданыя ягамосцяў ксяндзоў кармелітаў абрабляюць, па якому праву - трэба іх дапытваць і ўдакладняць.

3. Трэці засценак трымае месціч Лабенскі, плаціў два злотыя. Зараз невядома, у якім стане засценак, і трэба даведацца, абрабляецца ці зарос.

4. Чацвёрты гарадскі засценак, належны замку, недалёка ад гасцінца на Жырмуны, у ім тры моргі 15 прэнтаў. За яго плачана ў год па тры злотыя.

5. Пяты Дворны засценак каля Агароднікаў трымаў Кузюк з сябрамі, плаціў за яго па 5 злотых.

Зараз абрабляе Казімір Борка з Зарэчча, павінен плаціць 5 злотых. Але сабраўшы з засценка свой ураджай, павінен будзе пакінуць яго месцічу Шчыпялевічу, бо Шчепялевіч на гэты засценак мае застаўное права на 25 злотых. ... павінен плаціць Двару па 5 злотых

Капшчына з горада ад яўрэяў і хрысціян за шынкаванне піва, мёду і гарэлкі за 1745 год

злотыя

грошы

Якуб Карповіч

1

8

Нохім, цырульнік

3

24

Яська Зыскантовіч

3

24

Гершан Ілютыжэнц

3

24

Хаім Абрам

1

8

Ветко

1

8

Ясь Пупковіч

1

8

Куся Ясёвіч

1

8

Арон, рэзнік

3

24

Гірш Дакудаўскі

1

8

Шмуль Шмуклер

3

24

Ясь Куселевіч

3

24

А. 2.

Працяг капшчыны

злотыя

грошы

Янкель Лейзяровіч

3

24

Бенамін Рубіновіч

6

10

Шмуклер, стары

3

24

Рубін Лейбовіч

3

24

Яхна

1

8

Казімір Гален

1

8

Юзаф Урбановіч

3

24

Мегер Хаімовіч

3

24

Сума капшчыны не поўная, бо не ўсе заплацілі, якія павінны заплаціць, (ёсць) 56 зл. 8 гр.

Рэзнікі горада Ліды

Хаім Вашчынка, камень [68] тлушчу - 1.

Арон, яўрэй, рэзнік, камень тлушчу - 1.

Хаімовіч, Вашчынкі сын, камень тлушчу - 1.

Еся, сляпы сын рэзніка, камень тлушчу - 1.

Кожны з гэтых рэзнікаў, згодна з старой уставай і іх абавязкамі, павінен ад асобы кожны год да Замкавага двара аддаць па каменю тлушчу, ад пяці рэзнікаў павінна быць аддадзена пяць камянёў тлушчу, а калі б было болей рэзнікаў, яны павінны былі б даваць болей тлушу. Запісваем гэта для памяці, і калі рэзнікі не маглі б плаціць Двару, ... тады кагал павінен плаціць гэта ў каробкавым падатку, пра што самі рэзнікі з даўніх часоў дасканала ведаюць, гэта інфармацыя перад тым была дадзена ім камісарам - гэты тлушч павінен даць кагал, бо кагал ніякага прыбытку з горада Замку не дае.

Вёска Астроўля, валок 26

Валокі заеленыя

Валокі przyiemne

Валокі пад гарод

Сенныя могі

Аўса, бочкі

Вазы сена

Гусі

куры

Яйкі

Злоты

Грошы

Шэлягі

1

Ян Скурка, з моргу па 2 з паловай гр.

1/2

1

1½

1

1/2

1/2

1

5

5

12

2

2

Марцін Кербядзь, ... не служыць і не дае дзякла

1/2

1

1½

25

4

3

Крыштаф Кербядзь

1/2

1

1½

1

1/2

1/2

1

5

5

16

2

4

Мацей Боландзь, малады

1/2

1

1½

1

1/2

1/2

1

5

5

16

2

5

Ежы Боландзь

1/2

1

1½

1

1/2

1/2

1

5

5

16

2

6

Мацей Боландзь, стары

1/2

1

1½

1

1/2

1/2

1

5

5

16

2

7

Балтрамей Станцэвіч

1/2

1

1½

1

1/2

1/2

1

5

5

16

2

8

Аляксандр Боландзь, малады

1/2

1

1½

1

1/2

1/2

1

5

5

16

2

9

Аляксандр Боландзь, стары

1/2

1

1½

1

1/2

1/2

1

5

5

16

2

10

Анна Баландзёва, удава

1/2

1

1½

1

1/2

1/2

1

5

5

16

2

А. 2 ад.

Разам заселеных цяглавых валок 5 1/ 2

Дадатковых - 11. Моргаў сенных 16 1/2

Вёска Астроўля

Разам даходу з валок і моргаў 80 зл. і 20 гр. Пустых валок 9 1/2.

З гэтымі валокамі трэба разабрацца, калі яны будуць агародам, тады за іх павінны плаціць па 2 зл. і 15 гр. а калі будуць засеяны жытам, дык павінны будуць плаціць ... па 5 зл. за валоку. Пустуючых сенных моргаў... ад тых жа падданых трэба па 5 і 1/2 зл. За гэтыя моргі ўся вёска павінна плаціць, як за свае ўласныя або даведацца, хто на іх зарабляе.

Падданыя гэтай вёскі павінны з засеенай валокі для Двара лідскага старасты адрабляць кожны тыдзень ... чатыры дні. Чыншу з засеенай валокі шастакоў бітых два, аўсу з валокі дзве бочкі, сена адзін воз, адну гусь, дзве курыцы, дзесяць яйкаў, а з дататковай чыншавай валокі па пяць злотых плаціць павінны. З валокі пад агарод па два злотыя і пятнаццаць грошаў. Выконваць прачыстку става Лідскага замка і працы на плаціне, калі гэта будзе патрэбна, усе павінны адрабляць гвалты, маюць вартаваць па чарзе штотыдзень згодна са звычаем. З той жа зямлі збіраецца дзякла, пры якое вышэй пісалася.

Даходы з гэтай вёскі

Аўсу - 11 бочак.

Сена дзякельнага - 5 1/ 2 воза.

Гусі дзякельныя - 5 1/2 , за іх 2 зл. 22 1/2 гр.

Куры дзякельныя - 11, за іх 2 зл. 6 гр.

Яйкі дзякельныя - 55, за іх 18 гр.

Засценкі да гэтай вёскі

1. У першым засценку - моргаў 4, прэнтаў 15.

За яго плаціць ... 2 зл. 7 1/4 гр.

2. У другім засценку моргаў 4.

3. У трэцім засценку моргаў 3 і прэнтаў 15. За іх 3 зл. 22 1/2 гр.

Гэтыя засценкі пазарасталі, а калі б хто б разрабіў зямлю, павінен плаціць як звычайна.

Да гэтай жа вёскі сенажатных моргаў над ракой Дзітвой ад Дакудаўскай мяжы да вёскі Пескі - 22 зл., плаціць з морга па два з паловай грошы.

Гэтая ж вёска ад пчол палову мёду ў Двор аддаваць павінна.

А. 6.

Вуліца на Зарэччы

Агароднікі Лідскай эканоміі ЯВ пану Старасты Лідскага ад якіх наступныя выплаты

злотыя

грошы

Стэфан Борка, на агародзе

2

17 ½

Крыштаф Абізор, з агарода

2

17 ½

Ежы Войдзік, з агарода

2

17 ½

Сямён Гіц з агарода

2

17 ½

Казімір Скеміш

2

17 ½

Аляксандр Шчэпель з-пад Раслякоў

2

17 ½

Разам

15

15

Па ўставе Замкавых агароднікаў, акрамя вышэй прызначанай платы, яны павінны кожны тыдзень па два дні, з чым загадаюць Замкаваму Двару служыць: праполваць агароды, вартаваць Двор, гвалты на грэблі, а таксама талокі разам з горадам павінны адпрацоўваць ... .

Колькасць забудаваных пляцаў - 71 1/2

Незабудаваных пляцаў - 8 1/2 - 1/12

Дымоў - 109.

Спецыфікацыя гарадскіх валок, з якіх, згодна з даўнімі Прывілеямі і Інвентарамі, ЯВ пану старасту лідскаму павінны плаціць тыя, якія іх абрабляюць. З кожнай валокі - па 2 зл. і 26 гр. Таксама спецыфікацыя прывілеяваных валок, якія ... трымамае.

Платных усіх валок - 42.

Прывілеяваных валок - 15.

Спецыфікацыя прызначаных валок і платы за іх у 1745 г. Валокі пад жыта і сена

Горад Ліда

валокі

паловы

чвэрці

вастміны

траціны

шасьцтгы

злоты

грошы

шэлягі

Юзаф Урбановіч

1/2

1/4

2

Лаўрын Зянковіч

1

1/4

3

10

Казімір Нікіпаровіч

1/2

1/4

1/8

2

10

Казімір Перхур

1

1/8

3

Грышко Скібскі

1/2

1

10

Ежы Скібскі

1/2

1

10

Францішак Хаімскі

1/2

1

10

Казімір Галянеўскі

1/2

1

23

1

Лаўрын Хрышчон

1/2

1/3

1

26

2

Кандратовічава

1/4

20

Юзаф Іваноўскі

1/4

20

Гусель

1/4

20

Тамаш Гаеўскі

1/4

20

Ян Гарасімовіч

1/2

1

10

Станіслаў Здановіч

1/4

1/8

1

10

Балтрамей Хрышчон

1/2

1

10

Ян Закрэўскі

1/2

1/4

2

Ян Шчэпелевіч

1/2

1

10

Latus валок 10 ½ ½

Старасту - 28 і 10 гр.

А. 6 ад.

Таксама горад Ліда на другіх палетках

валокі

паловы

чвэрці

вастміны

траціны

шасьцтгы

злоты

грошы

шэлягі

Ян Майсей

1/2

1/8

1

20

Ян Казлоўскі

1/4

20

Юзаф Юхневіч

1/2

1

10

Базыль Ведарацкі

1/2

1

10

Ежы Здановіч

1/4

1/8

1

Ян Юхневіч

1/8

10

Ян Перхур

1/2

1/8

1

20

Давід

1/4

20

Міхал Ётка

1/4

20

Лаўрын Гарнастай

2

1/4

2

Казімір Галоўнюк

1/4

20

Антон Гарневіч

1/2

1

10

Куроўскі

1/4

20

Ілюта, яўрэй

1/8

10

Балтрамей Шырман

1/4

20

Андрэй Гарневіч

1/2

1

10

Казімір Гіцэвіч

1/2

1

10

Стэфан Маслоўскі

1/2

1

10

Казімір Бутунеўскі

1/2

1

10

Крыштаф Малашкевіч

1/2

1

10

Ян Птаха

1/4

20

Томаш Машко

1/8

10

Ежы Саласевіч

1/2

1

10

Томаш Паўлоўскі

1/4

20

Міхал Казлоўскі

1/4

20

Томаш Пітуновіч

1/4

20

Ян Бараноўскі

1/2

1

10

Ежы Перхур

1/8

10

Стэфан Дубовік

1/8

10

Яскель

1/8

10

Мацей Гарневіч

1/2

1/4

2

Матэвуш Зянковіч

1/4

20

Мантвіловіч

1/4

Ежы Гарневіч non in cluditur

Мацей Борка

1/8

10

Ковалёва

1/8

10

Ежы Шолах

1/8

10

Міхал Локіс

1/4

20

Самуэль Етка

1/4

20

Пётр Ярмаловіч

1/4

20

Latus валок 13. 34 зл. і 20 гр.

Сума у 1745 г. засееных валок 23 1/2 і 1/8 , з якіх выплачана 63 зл.

Згодна са спісам валок належыць удакладніць 12 1/4 і 1/8 зарослых валок, да гэтага спісу ўдакладніць 6 1/4.

З гарадскіх рэвізорскіх моргаў да платы належыць ва ўрочышчы за Каменкай ... моргаў 41, прэнтаў 22 і 1/2. З кожнага морга плачана па 7 і 1/2.

А. 1 ад.

Вёска Боркі, якая належыць Лідскай эканоміі. Падданыя і землі гэтай вёсцы, валокі - 3.

Валокі

1

Міхал Шостак

1/3

2

Томаш Варапай

1/6 1/6

3

Пётр Варапай па Паману і Ігнату Варапаях

1/6 1/6

4

Пётр Шостак па Крыштафу Шостаку

1/4 1/6

5

(жонка) Крыштафа Шостака па Міхалу Хілімону

1/3 1/16

Па Якубу Бельчаняці

1/6 1/10

Па Крысюку Аліхвяровічу ...

1/6

Па Яўхіму Аліхвяровічу ...

1/6

Па Хвецьку Скемішу ...

1/3

Па Мацею Скемішу

1/3

Тыя самыя падданыя плацяць агулам штогод 15 зл.

Тыя самыя падданыя ... плацяць штогод 25 зл.

У гэтай жа вёсцы 41 сенны морг, якія належаць ЯП Міхалу Нарбуту, ён няслушна вярнуў іх Перапечыцы, і якія трэба памятаць. Пры гэтай вёсцы Боркі дворная сенажаць над ракой Лідзейкай на тры стагі. Пры гэтай жа вёсцы пушча, якая мае назву Скем Бор, належыць Замку старасты лідскага. Гэты бор няслушна далучаны да Дакудава, аб чым ёсць дакумент размежавання ..., пра што належыць памятаць. Другая пушча недалёка той жа вёскі мае назву Чтэмп, тыя ж падданыя павінны яе пільнаваць, абы не была спустошана ... .

Павіннасць вёсцы Боркі з кожнай валокі плаціць па пяць злотых, з трох валок 15 зл. ... З сенных моргаў 41, як здаўна плацілі, павінны з морга плаціць па два з паловай грошы. Павінны адслужыць 6 гвалтаў і таксам падчас жніва 6 гвалтаў. Падчас жытнай малацьбы, ажно покуль усе палі Двара не будуць апрацаваны павінны выходзіць. ... павінны для будоўлі даваць дрэва ... адпрацоўваць на плаціне і грэблі Лідскага замкавага става разам з горадам і іншымі вёскамі, калі на тое будзе патрэба. Ад пчол даваць палову мёду Двару павінны.

Вёска Кульбакі

валокі

Жыта, бочкі

Аўса, бочкі

Гусі

Куры

Яйкі

Злоты

Грошы

Шэлягі

1

Тукала Нямчын

1/2

1/2

1/2

1/2

1

10

5

2

Казімір Нямчын, у яго пустуе дзве валокі

1/2

1/2

1/2

1/2

1

10

5

3

Францішак Нямчын

1/2

1/2

1/2

1/2

1

10

5

4

Мікалай Бурдунавер, па Станіславу Савасюку засеяў на 1746 г.

1/2

1/2

1/2

1/2

1

10

5

5

Мацей Гурнач, па Яну Чарнамазым, заселенай валокі 1/4

Тую ж зямлю Казімір Нямчын 1/4 валокі абрабляе, сваю кінуўшы

1/4

1/4

1/4

1/4

1/2

5

2

15

6

Мікалай Цвербут, пасля яго жа пустуе, з 1/4 трэба мець прыбытак ...

1/2

1/2

1/2

1/2

1

10

5

А. 1.

Працяг вёскі Кульбакі

валокі

Жыта, бочкі

Аўса, бочкі

Гусі

Куры

Яйкі

Злоты

Грошы

Шэлягі

7

Стэфан Гарнастай

1/2

1/2

1/2

1/2

1

10

5

8

Грышко Гарнастай

1/4

1/4

1/4

1/4

1/2

5

2

15

9

Самуэль Гарнастай

1/4

1/4

1/4

1/4

1/2

5

2

15

10

Міхал Станюк

1/2

1/2

1/2

1/2

1

10

5

11

Пётр Нямчын

1/4

1/4

1/4

1/4

1/2

5

2

15

12

Міхал Бічэйка

1/4

1/4

1/4

1/4

1/2

5

2

15

13

Міхал Гурнач

1/2

1/2

1/2

1/2

1

10

5

14

Андрэй Нямчын

1/4

1/4

1/4

1/4

1/2

5

2

15

15

Ежы Шэшка

1/4

1/4

1/4

1/4

1/2

5

2

15

16

Якуб Марцэвіч, ён пасля Яна Савасцюка на 1746 г. засеяў 1/4 валокі

1/2

1/2

1/2

1/2

1

10

5

17

Ежы Марцэвіч

1/2

1/2

1/2

1/2

1

10

5

18

Марцін Ірыховіч, войт

1/4

1/4

1/4

1/4

1/2

5

2

15

19

Марцін Ірыховіч, другі, пасля яго пустуе 1/4 валокі. Узяў Ежы Шэшка

1/4

1/4

1/4

1/4

1/2

5

2

15

20

Ян Шэшка

1/4

1/4

1/4

1/4

1/2

5

2

15

Пасля Лаўрына Шэшкі пустуе 1/4. На 1746 г. узяў ...

1/4

21

Міхал Бічэйка, пасля яго пустуе 1/4

1/4

1/4

1/4

1/4

1/2

5

2

15

22

Якуб Гарнастай, пасля яго пустуе 1/4 валокі

1/4

1/4

1/4

1/4

1/2

5

2

15

23

Матэвуш Бічэйка, гарбаты, з братам ...

1/2

1/2

1/2

1/2

1

10

5

24

Ежы Ірыховіч

1/2

1/2

1/2

1/2

1

10

5

25

Удава Васіля Бічэйкі

1/4

1/4

1/4

1/4

1/2

5

2

15

26

Крыштаф Бічэйка

1/2

1/2

1/2

1/2

1

10

5

27

Стэфан Гурнач

1/2 1/4

1/2

1/4

1/2

1/4

1/2

1/4

1 1/2

15

7

15

28

Ясюк Гарнастай

1/2

1/2

1/2

1/2

1

10

5

29

Янук Гарнастай

1/2

1/2

1/2

1/2

1

10

5

30

Мацей Гарнастай, сваей 1/4 і пасля Васіля 1/4

1/2

1/2

1/2

1/2

1

10

5

31

Ясь Гарнастай

1/4

1/4

1/4

1/4

1/2

5

2

15

Пасля Васіля Вончкі пустуе 1/4 , плаціць Мацей Гарнастай, гл. вышэй

32

Ежы Лаўчыла

1/3

1/3

1/3

1/3

1/2 1/6

1/6

3

10

33

Захар Лаўчыла

1/3

1/3

1/3

1/3

1/2 1/6

1/6

3

10

Пры канцы гэтай вёскі мае зямлю

1

А. 7 ад.

Вёска Палубнікі, адвечная маёмасць

Валокі заеленыя

Валокі przyiemne

Аўса, бочкі

Гусі

куры

Яйкі

Злоты

Грошы

Шэлягі

1

Балтрамей Шашко які добра жыве ў сваёй хаце, зямлю не абрабляе, але Ежы Шашко абрабляе і плаціць за яго

2

Ежы Адасюк

1/2

1/2

1/2

1

10

?

?

3

Казімір Шашко

1/2

1/2

1/2

1/2

1

10

3

?

4

Ян Клімцэвіч

1/2

1/3

1/2

1/2

1

10

2

?

5

Якуб Чайка

1/2

1/3

1/2

1/2

1

10

2

?

6

Раман Савасцюк

1/2

1/3

1/2

1/2

1

10

2

?

7

Лаўрын Дзюрма

1/2

1/3

1/2

1/2

1

10

?

?

8

Па памерлым Ежы Чайку, сыны Міхал і Балтрамей Чайкі, малыя

1/2

1/3

1/2

1/2

1

10

?

?

9

Міхал Чайка

1/2

1/3

1/2

1/2

1

10

?

?

10

Мікалай Чайка

1/2

1/3

1/2

1/2

1

10

?

?

А. 7.

Пряцяг вёскі Палубнікі,

Валокі заеленыя

Валокі przyiemne

Аўса, бочкі

Гусі

куры

Яйкі

Злоты

Грошы

Шэлягі

11

Ежы Шашко за Балтрамея Шашку ...

1/2

1/3

1/2

1/2

1

10

2

5

За сябе, дзякла не дае

1/2

1/3

7

12

Шымук Клімцэвіч

1/2

1/3

1/2

1/2

1

10

2

5

13

Лаўрын Клімцэвіч

1/2

1/3

1/2

1/2

1

10

2

5

14

Ян Дзюрма

1/2

1/3

1/2

1/2

1

10

2

5

15

Шымук Савасцюк

1/2

1/3

1/2

1/2

1

10

2

5

16

Андрэй Шашко

1/2

1/3

1/2

1/2

1

10

2

5

17

Казімір Дзярма

1/2

1/3

1/2

1/2

1

10

2

5

18

Стасюк Клімцэвіч

1/2

1/3

1/2

1/2

1

10

2

5

19

Ян Чайка

1/2

1/3

1/2

1/2

1

10

2

5

20

Юрко Савасцюк

1/2

1/2

1/2

1

10

15

21

Ян Адасюк

1/2

1/3

1/2

1/2

1

10

2

5

22

Андрэй Чайка

1/2

1/3

1/2

1/2

1

10

2

5

Сума зямель і прыбыткаў вёскі Палубнікі.

Валок засееных - 11.

Валок дадатковых - 7.

Аўса дзякельнага - 10 1/2 б.

Гусі дзякельныя - 10 1/2.

Грошы за чынш ....

.....

З валок засееных і цяглых - 46 зл.

Грошы, сума - 57 гр.

Павіннасці вёскі Палубнікі: штотыдзень зімой і летам ..., мужчыны і жанчыны па тры дні адпрацаваць павінны.

Гвалты для арання, касьбы, жніва, вывазкі гною разам з іншымі ..., штотыдзень вартаваць разам з Астроўляй і Гарнямі па чарзе павінны, таксама з ночы па чарзе з тымі ж вёскамі павінны даваць падводы да Вільні, ці да Гародні, ці туды, куды будзе патрэба Двара. Дзякла аўсянага з азімай валокі 1 бочка, 1 гусь, 1 курыца, 20 яйкаў, грошы 1 зл., а з прыемнай валокі чыншу 5 зл. выплаціць павінны.

Ад пчол павінны, мабыць, мёд Двару даваць.

Сумарны штогадовы даход з Лідскай эканоміі і іншых каралеўшчын і дзедзічных вёсак.

злотыя

грошы

З юрыдыкі павінны Двару старасты плаціць

15

Яўрэі ... штогод плацяць

16

Кравец з ткачом якія ў судовым доме жывуць, з другога двара плацяць

16

З другога двара юрыдычане ... плацяць

5

2

Юрыдычане, якія жывуць на падзамчы, плацяць

4

15

Агароднікі на якія на Зарэччы жывуць, плацяць з агародаў

15

15

Рэвізійныя спісы Лідскага павета 1775 г. [69]

Лідкая парафія, 1775 г.

Горад Ліда

Падымны

Чопавы

Дымоў

Злоты

Злоты

Ягамосць ксёндз Антоні Эйсмант, плябан Лідскі, з плябаніі адзін дым

1

50

Ягамосці ксяндзы-кармеліты з лідскага кляштара, адзін дым

1

50

Ягамосці ксяндзы-піяры з кляштара, адзін дым

1

50

Ягамосць ксёндз Тадэвуш Лясковіч з алтара адзін дым

1

20

Вуліца Рынкавая

Ягамосць пан Ежы Ёдка ... з дварка, адзін дым

1

20

Носель Шкляны, адзін дым

1

3

Ёсель Срулёвіч, адзін дым

1

3

Нотка Майшовіч, адзін дым

1

10

Супко Ёсяловіч, адзін дым

1

3

Мейр Абрамовіч, адзін дым

1

3

Зэльман Срулёвіч, адзін дым

1

3

Беньямін Срулёвіч

1

3

Ягамосць пан Адам Квінта, з дома адзін дым

1

10

Гірш Яськовіч, адзін дым

1

3

Ягамосць пан Ігнацы Сцыпіён, з карчмы адзін дым

1

20

Хайка, яўрэйка, адзін дым

1

3

Абрам Беньяміновіч, адзін дым

1

10

Казімір Маскалевіч, адзін дым

1

10

Лейба Хаімовіч

1

3

Шлёма Лейбовіч, адзін дым

1

3

З карчмы Беньяміна Давідовіча, адзін дым

1

20

Ён жа з дома, адзін дым

1

10

Абрам Градзенскі, адзін дым

1

3

Сохар Ёсілевіч, адзін дым

1

10

Абрам Шчуцловіч, адзін дым

1

10

Гершон Кушлевіч, адзін дым

1

3

Мардух Калмановіч, адзін дым

1

3

Стэфан Аўдакімовіч, адзін дым

1

3

Мендэм Майшовіч

1

10

Разам

29

342

С. 2.

Лідкая парафія, 1775 г.

Горад Ліда

Падымны

Чопавы

Дымоў

Злоты

Злоты

Тая ж самая вуліца Рынкавая

Мейр Баруховіч, адзін дым

1

3

Мейр Якубовіч, адзін дым

1

10

Ёсель Шмайловіч, адзін дым

1

10

Носель Ёсяловіч, адзін дым

1

10

Арон Ёсяловіч, адзін дым

1

10

Казімір Маскалевіч, адзін дым

1

5

Шмуйла Абрамовіч, адзін дым

1

10

Янкель Шмуйловіч, адзін дым

1

3

Арік Гіршовіч, адзін дым

1

3

Ёсель Гіршовіч, адзін дым

1

10

Вуліца Віленская

Анель Чашовіч, адзін дым

1

3

Нісан Гіршовіч, адзін дым

1

3

Тэвя Сраловіч, адзін дым

1

3

Мейр Майшовіч, адзін дым

1

3

Шмуйла Ілютовіч, адзін дым

1

3

Вехма Абрамава, адзін дым

1

3

Сруль Арановіч, адзін дым

1

10

Францішак Раеўскі, адзін дым

1

5

Ягамосць пан Юзаф Санкевіч, адзін дым

1

10

Тадэвуш Зункевіч, адзін дым

1

5

Казімір Бурнейка, адзін дым

1

5

Адам Маскалевіч, адзін дым

1

5

Станіслаў Матусеіч, адзін дым

1

5

Антон Перхур, адзін дым

1

5

Адам Зянкевіч, адзін дым

1

5

Зелман Арановіч, адзін дым

1

10

Казімір Шчапукоўскі, адзін дым

1

3

Стэфан Ройша, адзін дым

1

5

Пётр Борка, адзін дым

1

5

Міхал Кудраўскі, адзін дым

1

5

Разам

30

175

С. 3.

Лідкая парафія, 1775 г.

Горад Ліда

Падымны

Чопавы

Дымоў

Злоты

Злоты

Ян Пятроўскі, адзін дым

1

5

Ежы Перхур, адзін дым

1

5

Міхал Будзяловіч, адзін дым

1

5

Якуб Антановіч, адзін дым

1

5

Міхал Яўхімовіч

1

5

Францішак Крыжановіч, адзін дым

1

5

Барталамей Крыжановіч, адзін дым

1

5

Юзаф Юхневіч, адзін дым

1

5

Ян Мошка, адзін дым

1

5

Васпан Пётр Паўловіч, адзін дым

1

3

Ян Кунель, адзін дым

1

5

З дома Ягамосьці пана Дамініка Нарбута, адзін дым

1

3

Школьны двор

Рабін Янкель Ясялевіч, адзін дым

1

3

Авадзія Срулёвіч, адзін дым

1

3

Суддзёвая, удава, адзін дым

1

3

Барух, дым адзін

1

3

Юрша Давідовіч, адзін дым

1

3

Вольф Юршовіч, адзін дым

1

3

Яцка Маўшовіч, адзін дым

1

3

Вуліца Замкавая

Ягамосць пан Ян Ромер, суддзя земскі, тры малых двара

1

20

Таго ж, два дома скарбовыя, два дыма

2

20

Таго ж, Гейла на таго ж юрыдыцы, дым

1

3

Таго ж, Сруль Хаімавіч, адзін дым на таго жа юрыдыцы

1

3

Лейба Юршовіч, адзін дым

1

3

Юзаф Бобрык, адзін дым

1

5

Мейр Маўшовіч, адзін дым

1

3

Юрыдыка Ягамосьці ксяндза плябана

Абрам Ілютовіч, адзін дым

1

3

Лейзар Якубовіч, адзін дым

1

3

Шары Гуцэвіч, адзін дым

1

10

Разам

30

150

С. 4.

Лідкая парафія, 1775 г.

Горад Ліда

Падымны

Чопавы

Дымоў

Злоты

Злоты

Ежы Скорабагаты, адзін дым

1

5

Міхал Дзярваноўскі, адзін дым

1

5

Ян Сумяновіч, адзін дым

1

5

Бартламей Цыбульскі, адзін дым

1

3

Абрам Якубовіч, адзін дым

1

3

Карчма ўяздная, адзін дым

1

20

Шмуйла Ілютовіч, адзін дым

1

10

Юзаф Міхалоўскі, адзін дым

1

10

Казімір Нікіпяровіч, адзін дым

1

10

Юрыдыка Замковая

Янкель Гершановіч, адзін дым

1

10

Казімір Скорабагаты, адзін дым

1

5

Зарух Кушаловіч, адзін дым

1

10

Іцка Маўшовіч, адзін дым

1

10

Янкель Іршавіч, адзін дым

1

10

Якубава Карповічова, адзін дым

1

3

Мацей Чукевіч, адзін дым

1

3

Юрыдыка ксяндзоў Кармелітаў

Карчма ксяндзоў Кармелітаў, адзін дым

1

20

Мацей Катулевіч, адзін дым

1

3

Сымон Гавароўскі, адзін дым

1

5

Пётр Згорскі

1

5

Мацей Грыгулевіч, адзін дым

1

3

Матуліўнава ўдава, адзін дым

1

3

Еся Рубінаўна, адзін дым

1

3

Юрыдыка васпана Салагуба

Дом уяздны скарбовы, адзін дым

1

20

Зэлман Ёсяловіч, адзін дым

1

3

Гэцка Срулява, адзін дым

1

3

Юрыдыка Ягамосці пана Фульгента Камінскага

Тамаш Карповіч, адзін дым

1

10

Андрэй Кохан, адзін дым

1

3

Разам

29

199

С. 5.

Лідкая парафія, 1775 г.

Горад Ліда

Падымны

Чопавы

Дымоў

Злоты

Злоты

З карчмы Ягамосці ксяндза празбітара, дым

1

20

Юрыдыка Ягамосьці пана Сцыпіёна, падстолія ВКЛ

Яцка Маўшовіч, дым

1

3

Абрам Злотнік, дым

1

3

Яцка Срулевіч, дым

1

3

Гнедзява, ўдава, дым

1

3

Антоні Ступновіч

1

3

Стефан Гарнастай

1

3

Юрыдыка Ягамосьці пана Александровіча, падкаморага

Юрш Вольфавіч, дым

1

10

Якуб Мошка, дым

1

3

Ян Раманоўскі, дым

1

3

Юрыдыка Яснавяльможнай пані Статкевічавай

Азік Якубовіч, дым

1

10

Цэркі Нахімавай, дым

1

3

Ян Маслоўскі

1

3

На юрыдыцы васпанаў Данейкі, (дом) Нохіма Ізраэлевіча

1

3

Тобяш Маўшовіч, дым

1

3

На юрыдыцы яснавяльможнай пані Статкевічавай, два дыма

2

10

На гарадскіх пляцах

Ежы Хівовіча, дым

1

5

Казімір Кандратовіч, дым

1

5

Андрэй Здановіч, дым

1

5

Мацей Бараноўскі

1

5

Юзаф Бараноўскі, дым

1

5

Ян Зянкевіч, дым

1

5

Марцін Гарневіч, дым

1

5

Ежы Бутурля, дым

1

3

Разам

26

129

С. 6.

Лідкая парафія, 1775 г.

Горад Ліда

Падымны

Чопавы

Дымоў

Злоты

Злоты

Яна Гарневіч, дым

1

5

Юзаф Маслоўскі, дым

1

5

Ян Ніцэвіч, дым

1

5

Ян Стэцкі, дым

1

5

Эльяш Кандратовіч, дым

1

5

На юрыдыцы паноў Кастравіцкіх

дом Себасцяны Вайцяхоўскай

1

5

Сымон Ёдка, дым

1

5

Ян Бараноўскі, дым

1

5

Ігнацы Хамейка

1

5

Якуб Кандратовіч

1

5

Пётр Серкуцеўскі

1

5

На Зарэччы на гарадскіх пляцах

Стэфан Ступновіч

1

5

Бартламей Ступновіч

1

6

Ваўжынец Ступновіч

1

3

З горада Ліды чопавага

224

Ягамосць пан Ігнацы Сцыпіён, падстолі літоўскі, з Замкавага двара ў Лідзе, дым

1

6

---

З карчмы Старусень ў горадзе

20

З карчмы Зарэчнай

15

...

З карчмы ў Гарнях

10

...

З карчмы Рыбацкай

11

[1] Шимелевич М. Город Лида и Лидский замок (Исторический очерк) // Виленский календарь. Вильно, 1906. С. 50.

[2] Сагановіч Г. Невядомая вайна 1654-1667. Мінск, 1995. С. 140.

[3] Падсудак - памочнік суддзі або пісар земскага суда, замяняў суддзю.

[4] Пісар земскага суда. Разгляду ў земскім судзе падлягалі грамадзянскія і крымінальныя справы шляхты, апроч справаў, падсудных гаспадарскаму і гродскаму судам. Таксама ў земскі суд маглі падавацца скаргі на пазапраўныя дзеянні службовых асобаў гэтага павета. Земскі суд аддзяляўся ад іншых органаў дзяржаўнай улады і быў выбарным. У яго склад уваходзілі суддзя, падсудак і пісар. Усе яны абіраліся шляхтай павета (з 4-х кандыдатураў на кожную пасаду) і зацвярджаліся на пажыццёвае займанне пасады вялікім князем. Абранымі маглі быць толькі шляхціцы, жыхары ВКЛ, якія мелі нерухомасць у гэтым павеце. Усе чальцы суда прымалі прысягу. Судовы пісар, які з'яўляўся чальцом земскага суда, прыносіў асобную прысягу, якой абавязваўся добрасумленна запісваць паказанні бакоў і іншых удзельнікаў судовага працэсу, нічога не дадаючы і не выключаючы. Закон абавязваў запісы рабіць " словы рускими", г.з. тагачаснай беларускай мовай.

[5] Гродскі суд - павятовы суд для шляхты, мяшчан і сялян у ВКЛ. Першапачаткова знаходзіўся ў замку (горадзе, гродзе), адкуль і пайшла назва. Першапачаткова ў замкавым судзе разглядаліся амаль усе мясцовыя справы, але пазней, са з'яўленнем іншых судоў (напрыклад - земскага), у кампетэнцыі гродскага засталіся толькі "гарачыя справы" - аб нападах на дамы шляхты, забойствах, цяжкіх і менш цяжкіх цялесных пашкоджаннях, падпалах, разбоях, згвалтаваннях, атручваннях, а таксама грамадзянскія справы аб вяртанні збеглых прыгонных сялян. Асноўнай задачай гродскага суда было ажыццяўленне правасуддзя адносна асобаў, злоўленых на месцы ўчынку, а таксама затрыманых на працягу 24 гадзінаў пасля здзяйснення злачынства. Гродскі суд таксама сведчыў грамадзянска-праўныя дамовы, забяспечваў судовыя доказы і г. д.

[6] АВАК. Т. XIII. С. 99-100.

[7] Volumina Legum. Petersburg, 1860. T. V. S. 218.

[8] Шимелевич М. Город Лида и Лидский замок // Виленский календарь. Вильно, 1906. С. 50.

[9] Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy. Pod redakcją Andrzeja Rachuby. Warszawa, 2004. T. 1. S. 714.

[10] Вялікае Княства Літоўскае. Энцыклапедыя ў 3 т. Мінск, 2005. Т. 2. С. 488-489.

[11] Амелька С. Да пытання аб складзе палітычнай эліты шляхты Лідскага павета ВКЛ у другой палове // Герольд Litherland 2006. № 17. С. 87-89.

[12] Herbarz polski Kaspra Niesieckiego. Lipsk, 1841. Т. 8. S. 210.

[13] Па «Уставе на валокі» 1557 г., участак зямлі ў 3 морга, лічыўся агародам і гэту катэгорыю сялян пачалі называць агароднікі.

[14] Szymielewicz Michał. Skąd pochodzi ród Adama Mickiewicza // Ziemia Lidzka 1938. № 9. S. 113-116.

[15] Вялікае Княства Літоўскае. Энцыклапедыя ў 3 т. Мінск, 2007. Т. 3. С. 705.

[16] Шимелевич М. Город Лида и Лидский замок // Виленский календарь. Вильно, 1906. С. 46.

[17] Кварта - чвэрць. Да 1766 г. раўнялася 1/4 гарнца (адзінка вымярэння сыпкіх рэчываў у ВКЛ, 3,28 л.). Кварта ў той час была роўнай 0,82 л. У 1766 г. сойм зацвердзіў новую меру гарнца - малы (шынкавы), роўны 2,8237 л. (адпаведна кварта пачала ўмяшчаць 0,70577 л.) і ў 2 разы большы - вялікі (цэхавы), роўны 5,6474 л. 144 малыя (шынкавыя) гарцы складалі віленскую бочку - 406,54 л. Адзінка, у 4 разы меншая за кварту, называлася кватэрка.

[18] НГАБ. Ф. 1767. Воп. 1. Спр. 22. А. 924 адв. - 925.

[19] НГАБ. Ф. 1767. Воп. 1. Спр. 22. А. 925 адв. - 926 адв.

[20] Гвалты - феадальная павiннасць якую трэба было адпрацоўваць.

[21] НГАБ. Ф. 1767. Воп. 1. Спр. 22. А. 927.

[22] Капшчына - у ВКЛ піцейны падатак, спаганяны за выраб і продаж гарэлкі, мёду і піва.

[23] Старая адзінка вагі - 12,96 кг, назва паходзіць ад каменя, якія ўваходзяць у склад жорнаў.

[24] НГАБ. Ф. 1767. Воп. 1. Спр. 22. А. 928 адв.

[25] НГАБ. Ф. 1767. Воп. 1. Спр. 22. А. 929 - 930.

[26] Шимелевич М. Город Лида и Лидский замок // Виленский календарь. Вильно, 1906. С. 49-50.

[27] Volumina Legum. Petersburg, 1859. T. III. S. 25.

[28] Морг - адзінка вымярэння плошчы зямлі ў сярэднявечнай Заходняй Еўропе і Рэчы Паспалітай, роўная прыблізна 0,71 гектара. Выдадзены ў 1884 г. том VI "Геаграфічнага слоўніка Каралеўства Польскага і іншых славянскіх краін" пісаў: «Морг (ням. Morgen (раніца), азначае плошчу зямлі, якую адзін чалавек можа на працягу 1 дня скасіць або ўзараць. Памеры морга былі рознымі».

[29] НГАБ. Ф. 1767. Воп. 1. Спр. 22. А. 928 адв.

[30] Шимелевич М. Город Лида и Лидский замок // Виленский календарь. Вильно, 1906. С. 49-50.

[31] Volumina Legum. Petersburg, 1860. T. VI. S. 187.

[32] LVIA Ф. 598 Воп. 1 Спр. 1086. А. 3.

[33] Там жа. А. 3 адв. - А. 4.

[34] Часовы надзвычайны суд у Рэчы Паспалітай для разгляду тэрміновых спраў у часы бескаралеўя.

[35] Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy. Pod redakcją Andrzeja Rachuby. Warszawa, 2004. T. 1. S. 318, 390.

[36] http://www.gaiba.narod.ru/kasztaliany.html

[37] LVIA Ф. 598 Воп. 1 Спр. 1086. А. 3-5.

[38] Шимелевич М. Город Лида и Лидский замок // Виленский календарь. Вильно, 1906. С. 51.

[39] Чопавы падатак - падатак з усякага роду напояў як замежных, так і мясцовых. У каралеўскіх гарадах захоўвалася да канца XVIII ст. і перавышаў ўсе астатнія падаткі разам узятыя

[40] Пагалоўны падатак - форма падатку, калі падатак спаганяецца ў аднолькавым або прыкладна аднолькавым памеры з кожнага чалавека, які па выніках перапісу, падлягае абкладанню.

[41] Кварта - назва падатку, уведзенага ў 1563 г. Яго плацілі дзяржаўцы каралеўскай маёмасці ў памеры 0,25, а потым 0,2 ад даходаў.

[42] Volumina Legum T. VIII. Petersburg, 1860. S. 398.

[43] Інвентарны вопіс Лідскага рымска-каталіцкага касцёла і бенефіцыі // Лідскі летапісец 2002. № 2(18). С. 9.

[44] Pyzel K. Kosciol parafialny p.w. Podwyzszenia krzyza Sw. w Lidzie // Koscioly i klasztory rzymskokatolickie dawnego wojewodztwa wilenskiego. Kraków, 2008. T. 2., cz. III. S. 127.

[45] Pyzel K. Kosciol parafialny p.w. Podwyzszenia krzyza Sw. w Lidzie // Koscioly i klasztory rzymskokatolickie dawnego wojewodztwa wilenskiego. Kraków, 2008. T. 2., cz. III. S. 172.

[46] Там жа. S. 100.

[47] Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy. Pod redakcją Andrzeja Rachuby. Warszawa, 2004. T. 1. S. 332., 391., 401., 359., 339., 662.

[48] Зараз - Савецкая, 16.

[49] Пажар 23 жніўня 1842 года ў Лідзе ўзнік з-за перагрэву печы ў яўрэйскай лазні. У выніку пажару згарэлі касцёл піяраў, школьны двор, частка дамоў каля Рыначнай плошчы і 43 дамы ўздоўж вуліцы Віленскай, паводле іншых звестак, згарэлі 80 яўрэйскіх дамоў і 40 хрысціянскіх, а таксама павятовая драўляная паштовая кантора.

[50] Szymielewicz Michał. Dawna poczta i telegraf w ziemi Lidzkiej // Ziemia Lidzka 1939. №2. S. 55.

[51] Ігнацы Сцыпіён (1728-1791 г.) адзіны нашчадак вялікай спадчыны Сцыпіёнаў. Нягледзячы на маладосць, дзякуючы прывілею дадавання гадоў Ігнацый ужо ў 1743 г. стаў лідскім старастам. У 1743-1746 г. яго настаўнік Мацей Догель (1715-1760 г.) - вядомы гісторык-архівіст і правазнавец - парушыўшы загад апякуна Яна Тарла, ваяводы сандамірскага вывез Ігнацыя Сцыпіёна на вучобу за мяжу. Юны Сцыпіён вывучаў філасофію, права і дакладныя навукі ў Ляйпцыгу, наведаў Парыж і Рым. У 1748 г. Ігнацы Сцыпіён быў першы раз абраны дэпутатам на сойм ад Лідскага павета. На працягу жыцця ён неаднаразова абіраўся лідскім дэпутатам, хаця ў 1745 г. прадстаўляў «Галіцкую зямлю». На паседжаннях сойму Ігнацы Сцыпіён вызначыўся памяркоўнасцю ды імкненнем да дакладнасці фармальнага боку соймавай працы. Вядомы толькі яго скаргі гетманам на злоўжыванні расійскіх войскаў у Лідскім павеце ў 1757 г. (падчас Сямігадовай вайны). Падчас "элекцыі" 1764 г. Ігнацы Сцыпіён аддаў свой голас ад Лідскага павета за Станіслава Аўгуста Панятоўскага. Вясной 1759 г. ён атрымаў званне генерала-маёра літоўскага войска і пачаў шукаць якой-небудзь грамадзянскай дзяржаўнай пасады. 9 снежня 1765 г. Ігнацы Сцыпіён быў прызначаны падстоліем літоўскім. Невядома якія маёмасныя ці палітычныя разлікі прымусілі яго ў лістападзе 1786 г. адмовіцца ад гэтай пасады, прадаўшы яе. Ігнацы Сцыпіён прымаў удзел у масонскім руху. Ён быў братам ложы «Вялікага французскага Ўсходу», а ў 1766 г. уступіў у шатландскую ложу Э. Брухля. Неўзабаве Ігнацы Сцыпіён стаў кавалерам найвышэйшых узнагарод Рэчы Паспалітай: ордэна Святога Станіслава (1776 г.) і ордэна Белага Арла (1781 г.). Маёмасныя справы Ігнацыя Сцыпіёна хіба былі найлепшымі за ўсю гісторыю роду. Пасля смерці бабкі Тарэзы з Глябіцкіх-Юзафовічаў (пасля 1746 г.) ён акрамя спадчыны Сцыпіёнаў і Фірлеяў атрымаў і маёнтак Глябіцкіх-Юзафовічаў Шчучын. Гэта дазволіла Ігнацыю Сцыпіёну стварыць у заходняй частцы Лідскага павета сапраўдную латыфундыю - «добры шчучынскія» (у пачатку ХІХ ст. - 2172 прыгонныя). Другім вялікім уладаннем Ігнацыя Сцыпіёна былі «добры Серакомля» ў Лукаўскім павеце. У Шчучыне Ігнацы Сцыпіён падтрымліваў дзейнасць калегіюма піяраў і канвента сясцёр міласэрднасці. Значныя ахвяраванні атрымалі і лідскія піяры. У 1773 г. тут з'явілася аптэка, а ў 1785-1792 г. - батанічны сад. Намаганнямі Ігнацыя Сцыпіёна мястэчка Шчучын 23 траўня 1761 г. атрымала Магдэбурскае права, што прадугледжвала гандлі па нядзелях і чацвяргах, 12 кірмашоў у год і выбары мясцовага самакіравання. Варта адзначыць, што вялікае будаўніцтва Ігнацы Сцыпіён разгарнуў таксама ў Серакомлі, дзе з'явіліся палац, сад і, магчыма, касцёл. Як мецэнат ён фінансаваў выданне свайго настаўніка Мацея Догеля «Дыпламатычны кодэкс ВКЛ», а таксама даў грошы на абнаўленне піярскай друкарні ў Вільні і пакупку для яе манускрыптаў. Ігнацы Сцыпіён ажаніўся ў 1755 г. з Марыянай Вадзіцкай, дачкой Пятра Вадзіцкага, кашталяна сандэцкага. Ад гэтага шлюбу нарадзілася дачка Вераніка і 5 сыноў: Павел, Юзаф, Караль і Вінцэнт. Усе дзеці атрымалі адукацыю ў Шчучынскім калегіюме піяраў, дзе іх настаўнікам быў славуты вучоны Станіслаў Баніфацы Юндзіл (1761-1847 г.). Ён пакінуў вельмі цікавую характарыстыку культурнага ўзроўню Сцыпіёнаў, як адукаваных людзей, якія былі ўзорам шляхецкай культуры: «Знаходжанне маё ў Шчучыне […] прынесла мне такую яшчэ карысць, што наведваючы дом жыўшых там тады Сцыпіёнаў, падстоліяў літоўскіх, у іх шляхетным грамадстве навучыўся добрых і належных манераў і зусім адвык ад вымаўлення і выразаў правінцыяльных, якія паўсюль і адразу вылучаюць маіх землякоў ліцвінаў» - Цыт. па: Данскіх Сяргей. Шляхта італьянскага паходжання ў Лідскім павеце ВКЛ: пытанні рэцэпцыі і асіміляцыі // Герольд Litherland 2006. № 17. С.57-68.

[52] Szymielewicz Michał. Dzieje pijarów lidzkich // Ziemia Lidzka 1936. №9. S. 3-4.

[53] Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Мінск, 1999. Т. 5. С. 280.

[54] Эвеліна Сегень (1867-1942), родная сястра Яна Сегеня, аўтара мемуараў «Успаміны пра Ліду канца ХІХ стагоддзя», сябра і суседа Міхала Шымялевіча, дзеда майго сябра Януша Сегеня (Варшава). Да 1915 г. была таемнай настаўніцай польскай мовы.

[55] Szymielewicz Michał. Nasze drzewa. Sosna // Ziemia Lidzka 1938. № 1. S.7-8.

[56] Виленские губернские ведомости № 78, 2 октября 1902.

[57] Шимелевич М. Город Лида и Лидский замок // Виленский календарь. Вильно, 1906. С. 50.

[58] Беларуская энцыклапедыя. Т. 18. Мн., 2004. С. 217.

[59] Шимелевич М. Город Лида и Лидский замок // Виленский календарь. Вильно, 1906. С. 50.

[60] Там жа. С. 57.

[61] Швед В., Данскіх С. Заходні рэгіён Беларусі ў часы напалеонаўскіх войнаў. 1805-1815 гады. Гродна, 2006. С. 32-35.

[62] НГАБ. Ф. 1767. Воп. 1. Спр. 22. АА. 924-939.

[63] Па звычаёвым праве.

[64] Ясны Пан

[65] Старажытная мера вымярэння якая выкарыстоўвалася у гарадах з магдэбургскім правам, роўны 15 стопам ці 180 цалям.

[66] Бедная

[67] LVIA Ф. 598 Воп. 1 Спр. 1086.

[68] Старая адзінка вагі. Назва паходзіць ад каменнага жорна, 12,96 кг.

[69] З асабістага электроннага архіва аўтара.

 
Top
[Home] [Maps] [Ziemia lidzka] [Наша Cлова] [Лідскі летапісец]
Web-master: Leon
© Pawet 1999-2009
PaWetCMS® by NOX