Кароткі агляд станаўлення і развіцця

Герасімовіч Мікалай Фёдаравіч нарадзіўся 18 сакавіка 1937 года ў в. Мазалі Салігорскага р-на, Менскай вобл. у сялянскай сям'і.

У 1944 годзе пайшоў у першы клас, а ў 1954 г. скончыў Чаплічскую сярэднюю школу з срэбным медалём і паступіў у Беларускі палітэхнічны інстытут на хіміка-тэхналагічны факультэт па спецыяльнасці "Тэхналогія сілікатаў".

Пасля заканчэння інстытута ў 1952 г. пачаў працаваць начальнікам АТК Чыцінскага цагельнага завода, але неўзабаве быў пераведзены ў абласное кіраванне мясцовай прамысловасці, а затым накіраваны на Пятроўска-Забайкальскі шклозавод.

У 1963 годзе пераехаў у Беларусь і пачаў працаваць на шклозаводзе "Кастрычнік" (пас. Ялізава Асіповіцкага р-на), а ў 1965 годзе быў пераведзены на шклозавод "Нёман", на якім працаваў да 2002 г. быў начальнікам лабараторыі, галоўным тэхнолагам, узначальваў кардынацыйна-рабочую групу па распрацоўцы і ўкараненні КС УКП, быў начальнікам тэхнічнага аддзела, а перад сыходам на пенсію нам. начальніка ПТА.

Аўтар больш 20 артыкулаў па розных пытаннях шкляной тэхналогіі; мае 4 аўтарскія пасведчанні на вынаходніцтвы ў вобласці гутніцтва.

Адзначаны ўрадавымі ўзнагародамі.

З 2002 года на пенсіі.

ПРАДМОВА

Праходзяць гады... Мяняюцца пакаленні працаўнікоў... Удасканальваецца тэхніка і тэхналогія гутніцтва. Але нязменнай застаецца магія ператварэння несамавітых зыходных матэрыялаў у празрысты, зіготкі на сонцы камень. І вось ужо амаль 125 гадоў на заводзе гэты цуд паўтараецца дзень за днём.

У станаўленні і развіцці завода можна вылучыць чатыры асноўныя этапы:

а) першы: з дня заснавання "Старой гуты" да года яе перадачы ў арэнду.

Ён ахоплівае перыяд з 1883 г. па 1891г., калі мясцовы абшарнік Зянон Антонавіч Ленскі задумаў і пабудаваў завод і арганізаваў вытворчасць вырабаў са шкла. Коратка яго можна ахарактарызаваць як "Першыя крокі" .

б) другі: з моманту арэнды "Старой гуты" да пачатку другой сусветнай вайны.

Гэта - 1891-1939 гг., калі была пабудаваная "Новая гута", выкуплены завод у Бярозаўцы і "Старая гута", і кіраванне трыма заводамі сканцэнтравана ў адных руках; калі была пабудавана вузкакалейная чыгунка спачатку з паромной пераправай праз раку Нёман, а затым і па драўляным мосце; калі падчас Першай Сусветнай вайны, рэвалюцыі, грамадзянскай і польска-савецкай вайны "Новая гута" была спаленая, а завод у Бярозаўцы спынены і моцна разбураны; і, нарэшце, яго наступнае аднаўленне з укараненнем перадавых тэхналогій, пашырэннем асартыменту і заваёвай новых рынкаў збыту.

Гэты перыяд у гісторыі завода вядомы спачатку як фірма "Краеўскі і Столе" а потым "Столе і сыны" .

в) трэці: з часу ўз'яднання заходніх абласцей Беларусі з усходнімі ў адзіную рэспубліку і да распаду Савецкага Саюза.

Гэта перыяд з 1939 года па 1991 год, калі завод падчас Вялікай Айчыннай вайны быў часткова раз-бураны; яго наступнае аднаўленне; будаўніцтва новых цэхаў і ўчасткаў з укараненнем сучасных тэхналогій, пашырэннем асартыменту і інтэнсіўным нарошч-ваннем аб'ёмаў выпусканай прадукцыі; актыўны ўдзел у міжнародных выставах і кірмашах.

Гэты перыяд у гісторыі завода назавём "Па шляху пашырэння і рэканструкцыі" ;

г) чацвёрты: з 1991 года да цяперашняга часу.

Гэта перыяд спаду вытворчасці і час актыўнага пошуку свайго месца ў рынкавых адносінах; імкненне захаваць калектыў і забяспечыць канкурэнтаздольнасць і запатрабаванасць выпусканай прадукцыі.

Гэта этап "На раздарожжы" .

Пры працы над аглядам ставілася галоўная мэта: прасачыць паэтапнае развіццё завода ад так званай "лясной гуты" да сучаснага прадпрыемства, а таксама нагадаць сучаснікам аб іх папярэдніках - арганізатарах вытворчасці, вядучых адмыслоўцах, майстрах і рабочых, якія ўнеслі значны ўклад у яго дасягненні, аддаць даніну памяці іх працы.

Пры ўважлівым знаёмстве з прыкладанымі звесткамі, сабранымі аўтарам з розных крыніц у працэсе напісання "Агляду…", у чытача можа паўстаць пытанне аб даце заснавання завода з-за наяўных розначытанняў. Аб некаторых з іх я хачу выказаць свае меркаванні.

У "Паказальніку фабарык і заводаў Еўрапейскай Расіі" пад рэдакцыяй М.А. Арлова і С.Г. Будагава, выдадзеным у 1894 годзе, значыцца, што завод быў заснаваны Ленскім З.А. у 1885 годзе. Але ў "Паказальніку фабарык і заводаў Віленскай губерні" паведамляецца, што ў 1885 годзе на заводзе Ленскага З.А. працавала 28 чалавек, і было выраблена прадукцыі на 2 тыс. рублёў. Гэтыя звесткі не стыкуюцца паміж сабой, бо, якім б малым ні быў завод, яго, па існых у той час магчымасцях, нельга было пабудаваць за кароткі час. Бо толькі на выраб і сушку гаршкоў патрабавалася не меней аднаго года. А трэба было яшчэ пабудаваць шкловарную печ і іншыя тэхналагічна неабходныя будынкі.

Таму, хутчэй за ўсё, у "Паказальніку..." прыведзена не дата заснавання завода, а год выпуску першай прадукцыі.

У "Пераліку фабарык і заводаў", выдадзеным у 1897 годзе (С. Пб. 1897. С. 410-411; аддзел IX "Апрацоўка мінеральных рэчываў; Віленская губерня"; №10234), як год заснавання завода названы 1891г. З гэтым нельга пагадзіцца, бо гэта год заснавання фірмы "Краеўскі У.А. і Столе Ю.А.", якія ў 1891 году сталі арандатарамі завода Ленскага З.А.

У "Спісе фабарык і заводаў Расійскай імперыі", выдадзеным у 1903 годзе пад рэдакцыяй Варзара, годам заснавання крыштальнай фабрыкі "Нёман-Б", называецца 1875 г.

З гэтай нагоды можна выказаць здагадку, што на месцы пабудаванага ў 1894-1895 гг. Краеўскім У.А. і Столе Ю.А. гуты раней дзейнічала "лясная гута", заснаваная ў 1875 годзе. Нават калі гэта сапраўды так, то да завода Ленскага 3.А, які з'яўляецца папярэднікам цяперашняга шклозавода "Нёман", гэта не мае ніякага дачынення.

Адкрыццё "Справы" Віленскім губернскім кіраваннем па рапарце Лідскага павятовага паліцэйскага кіравання аб дазволе абшарніку Ленскаму З.А. пабудовы шклянога завода (датавана 10 лістапада 1883 года) і з'яўляецца дакладным пацверджаннем года яго заснавання.

У працэсе працы выкарыстаны матэрыялы з розных архіваў, звесткі з юбілейных выданняў да 100-годдзя і 115-годдзя завода, звесткі перыядычнага друку і аператыўныя справаздачныя дадзеныя, а таксама матэрыялы з гісторыі завода, складзенай Міхасём Сцяпанавічам Сакіным.

Выказваю глыбокую падзяку ўсім працаўнікам, якія аказалі мне садзейнічанне і дапамогу ў зборы звестак і падрыхтоўцы іх да друку.

А таксама з глыбокай пашанай і падзякай успамінаю школьных настаўнікаў: Бранавіцкую М. П., Бародзіч Т.К., Шуберта П.А., Понтуса Н.А., Бараноўскага Б.П., Карповіч Н.Ф., Бранавіцкую С.Ф., Бруй А.А., Холада І.Д., выкладчыкаў інстытута: Безбародава М.А., Жуніну Л.А., Мазелева Л.Я., Новікаву Е.З., Ярмоленка Н.Н., Качана І.С. Міхалевіча П.Ф., а таксама кіраўнікоў прадпрыемстваў і ўстаноў, дзе пачынаў сваю працоўную дзейнасць. Гэта Люксембург І.А., Пасохін А.А., Толпышаў А.П., Кліменка С.І., Мельнікава А.І., Пальшын П.С., Талецкі С.А., Лінкевіч М. Р. Усе яны шчодра дзяліліся сваімі ведамі і досведам, каб іх выхаванцы ўпэўнена ўступалі ў працоўнае жыццё.

ПЕРШЫЯ КРОКІ

У 2008 годзе шклозаводу "Нёман" спаўняецца 125 гадоў.

Дзякуючы ўмеламу кіраўніцтву і эфектыўнай працы тысяч майстроў розных спецыяльнасцяў шкляной вытворчасці ён з звычайнай "лясной гуты", якіх было шмат на Беларусі (1), ператварыўся ў адно з вядучых прадпрыемстваў галіны гатункавага посуду ў былым СССР, займаючы па аб'ёме вытворчасці трэцяе месца сярод прадпрыемстваў аналагічнага профілю, саступаючы толькі Гусеўскаму і Дзяцькаўскаму крыштальным заводам.

А усё пачыналася ў верасні 1883 года, калі Зянон Антонавіч Ленскі адправіў у Лідскае павятовае паліцэйскае кіраванне ліст наступнага зместу:

"Просьбіт жадае зладзіць у лясной дачы маёнтка майго Заенчыцы шкляны завод або "Гуту" для вырабу шкла і шклянога посуду, для чаго жадаю атрымаць дазвол адпаведнай улады.

А таму маючы на ўвазе, што законных перашкод да пабудовы таго шклянога завода або фабрыкі сустрэцца не можа, адважваюся пакорліва прасіць Лідскае павятовае паліцэйскае кіраванне дазволіць мне будаўніцтва і адкрыццё шкляной фабрыкі або "Гуты" ў лясной дачы маёнтка майго Заенчыцы, у чым і выдаць мне належнае пасведчанне." Ліст датаваны 19 верасня 1883 г.

Можна толькі меркаваць, чым кіраваўся Зянон Ленскі, прымаючы рашэнне аб будаўніцтве завода з такой складанай і энергаёмістай тэхналогіяй, якая яшчэ і да цяперашняга часу не раскрыла ўсіх сакрэтаў і магчымасцяў гэтага дзіўнага матэрыялу. Хутчэй за ўсё, гэта імкненне пераканаўча заявіць аб сабе, як аб дзейным і прадпрымальным чалавеку, здольным ажыццявіць сваю мару. І да гонару яго будзе сказана - з пастаўленай перад сабой задачай ён выдатна справіўся.

Ад будаўніцтва завода бачылася вялікая грамадская карысць. Першым чынам, гэта дазваляла задаволіць у акрузе ўсё нарасталую патрэбнасць у ліставым шкле, а таксама ў бутэльках рознага прызначэння. Акрамя таго, тут ужо карысталася шырокай папулярнасцю газавая лямпа, сканструяваная амерыканскім вынаходнікам Сіліманам у 1855 годзе, якая энергічна прыходзіла на змену дымным свечкам і лучыне для асвятлення жылля, і кожная сям'я імкнулася яе набыць, што патрабавала шмат шкляных вырабаў - рэзервуараў, абажураў, лямпавага шкла і інш. Гэта і вызначыла віды першай вырабленай заводам прадукцыі.

На прашэнне Ленскага З.А. прадстаўнікі ўлады адрэагавалі досыць аператыўна.

Ужо 9 кастрычніка 1883 года прыстаў першага стану Лідскага павету ў выніку праведзенага абследавання мясцовасці, дзе меркавалася будаўніцтва завода, адзначаў у пратаколе: "Якіх-небудзь перашкод для адкрыцця шклянога завода ў агледжанай мясцовасці не знойдзена, прычым, апытаныя сяляне суседніх вёсак Ганчарскай воласці вёс. Ганцавічы Дамінік Рахман, Адам Каламыцкі, Іван Казак, Іван Шут, Міхась Каламыцкі; вёс. Агароднікі Казімір Сянкевіч; вёс. Бенявічы Якаў Бялецкі і вёс. Руда Вікенці Буйніцкі і сяла Ганчары Адам Данейка растлумачылі, што лясное ўрочышча, званае абшарнікам Ленскім Устроня, ... належыць Ленскаму; у сярэдзіне ўрочышча працякае невялікая рэчка пад назвай "Чорная рэчка", ... і што да адкрыцця ў азначаным лясным урочышчы шклянога завода, як з іх боку ніякіх перашкод не маецца, роўна і не маецца сустрэчных перашкод..."

Прашэнне Ленскага З.А. разам з пратаколам агляду мясцовасці Лідскае павятовае паліцэйскае кіраванне накіроўвае Віленскаму губернскаму кіраванню, якое 10 лістапада 1883 г. адкрыла "Справу аб дазволе абшарніку Ленскаму З.А. пабудовы шклянога завода". "Справа" было скончана 15 снежня 1884 г.

ПРОТОКОЛ

1883 года октября 9 дня пристав I стана Лидского Уезда вследствие поручения Лидского Уездного Полицейского Управления от 19 минувшего сентября за № 808 прибыл сего числа в лесное урочище, принадлежащее к имению Заенчицы помещика Зенона Антоновича Ленского называемое им, Ленским, Устроня, особого же названия официального это урочище не имеет, производил осмотр местности, где предлагается Ленским открыть стеклянный завод, при чем оказалось следующее: местность состоит из смешанного, а больше соснового леса, отстоит от г.Лиды в 25 верстах, Гончарского волостного правления в 8 верстах, за рекой Неманом, от берега каковой 4 версты; в урочище находится небольшая речка без названия, вытекающая из Новогрудского уезда и впадающая в реку Неман; кругом около местности где имеется быть завод, находится лес, принадлежащий помещику Ленскому, граничит этот лес с двух сторон в расстоянии 3 версты от места предполагаемого завода с лесом помещика Померанского, с одной стороны в расстоянии полуверсты с лесом имения Вашкевичи Ледуховского и с четвертой стороны берегом реки Неман и сенокосами крестьян Гончарской волости, ближайшие деревни находятся в Гончарской волости: Островна в 1 версте, Руда в 3 верстах, Ганцевичи и Огородники в 4 верстах, от линии вновь строящейся железной дороги и станции Селец в расстоянии 4 версты; в означенном лесном урочище находятся разные жилые и хозяйственные постройки, которые отстоят от предполагаемого стеклянного завода в 100 саженях; все постройки, а равно и окружной лес принадлежат помещику Ленскому и каких-либо препятствий к открытию стеклянного завода в осматриваемой местности не найдено, при чем опрошенные крестьяне соседних деревень Гончарской волости дер.Ганцевичи Доминик Рахман, Адам Коломыцкий, Иван Козак, Иван Шут, Михаил Коломыцкий; дер. Огородники Казимир Сенкевич, дер.Беневичи Яков Белецкий и из дер.Руда Викентий Буйницкий и села Гончары Адам Данейко пояснили, что лесное урочище, называемое помещиком Ленским Устроня, расположено действительно, как выше сказано и принадлежит ему, Ленскому, в середине урочища протекает небольшая речка под названием "Черная речка", около которой в некоторых местах (по) их показаниям есть сенокос и что к открытию в означенном лесном урочище стеклянного завода, как с их стороны никаких препятствий не имеется, равно и не имеется встречных препятствий, так как кругом предполагаемого к открытию завода находится лес, принадлежащий к помещику Ленскому, который хочет открыть сказанный завод.

Пристав постановил: о выше изложенном записать настоящий протокол, который прочитан вслух вышесказанным лицам и, утвердив таковой общими подписями, представить в Лидское уездное полицейское управление.

Пристав I стана Подпись

Вышеизложенное нам вслух прочитано, изложенное в нем верно и при осмотре местности находились крестьяне Гончарской волости Доминик Рахман, Адам Коломыцкий, Иван Казак, Иван Шут, Михаил Коломыцкий, Казимир Сенкевич, Яков Белецкий, Викентий Буйницкий, Адам Данейко, а за них, как неграмотных, по их личной просьбе расписался

Ануфрий Иванович Вильбик.

Каб атрымаць той або іншы штучны матэрыял, у нашым выпадку шкло, патрабуецца забяспечыць шэраг неабходных умоў, без наяўнасці якіх проста немагчыма гэтага дасягнуць. Да іх адносяцца:

1) веданне неабходных зыходных матэрыялаў, правілаў іх падрыхтоўкі і рэцэптур;

2) уменне будаваць цеплавыя агрэгаты (шкловарныя, адпальныя і правільныя печы), у якіх можна развіваць высокія тэмпературы (да 1500°С), і мець неабходныя матэрыялы для іх пабудовы;

3) веданне ўсяго комплексу тэхналагічных прыёмаў і патрабаванняў для атрымання высакаякасных вырабаў (варэнне шкломасы, фармаванне і распростванне халяваў у ліст, адпал і г.д.) і неабходныя для гэтай умовы і прылады;

4) уменне вырабляць пасудзіны для варэння шкломасы (шкловарныя гаршкі), здольныя вытрымліваць уздзеянне высокіх тэмператур і даволі агрэсіўных шчолачных расплаваў.

Да гэтага неабходна дадаць магчымасць забяспечыць планаваную вытворчасць палівам, якога спатрэбіцца вельмі шмат. Лясныя масівы маёнтка маглі задаволіць гэтую патрэбнасць на бліжэйшыя 15-20 гадоў.

Для паспяховага вядзення будаўніцтва завода і яго трывалага станаўлення мала было звестак, запазычаных з папулярных выданняў: трэба было шукаць адмысловую літаратуру.

Таму з вялікай ступенню верагоднасці можна выказаць здагадку, што Ленскаму З.А. пашчасціла набыць з серыі "Тэхнічная энцыклапедыя" манаграфію пад рэдакцыяй Дз.І. Мендзялеева "Шкляная вытворчасць" выдання 1864 года ". У ёй утрымоўваліся неабходныя звесткі аб матэрыялах для шкловарэння, рэцэпты разнастайных відаў і гатункаў шкла, апісанне канструкцыі шкловарных, правільных і адпальных печаў, звесткі аб выкарыстаных інструментах для фармавання вырабаў, падрабязнае апісанне паслядоўнасці аперацый пры вырабе халяў, бутэлек і гатункавага посуду. Для Ленскага З.А., як і для любога пачынаючага арганізатара шкляной вытворчасці, гэта было сапраўды неацэннае набыццё. Выкладзеныя там асноватворныя прынцыпы паслужылі практычным кіраўніцтвам пры правядзенні інжынерных работ па будаўніцтву неабходных аб'ектаў, якія ўтвараюць і забяспечваюць паслядоўны тэхналагічны ланцужок у вытворчасці шкла і вырабаў з яго.

На будаўніцтва завода пайшло каля паўтара года, што з улікам складанасці вытворчасці, якая арганізуецца, гаворыць аб яго добрай падрыхтоўцы і высокай інтэнсіўнасці вядзення работ. Нараўне з будаўніцтвам памяшканняў, яно ўключала пабудову шэрагу вытворчых печаў, у тым ліку для абпалу гліны на шамот, фрытавання шыхты і варэння шкла, а таксама распроствання халяў у лісты і адпалу адфармованых вырабаў.

Будаўніцтва нават звычайнай бытавой печы патрабуе вызначаных прафесійных навыкаў, а тым больш гэтага патрабуе печ, тэмпература ў якой павінна развівацца да 1450-1500° С.

У сувязі з гэтым хачу прывесці тут некалькі рэкамендацый, якія змяшчаюцца ў манаграфіі адносна прылады аднаго з самых адказных і ўразлівых элементаў шкловарных печаў - скляпення:

"Што датычыцца формы скляпення, то па практычных разважаннях яно не можа быць проста адрэзкам шара.

Шчолачы …, якія ўлятучваюцца з гаршкоў трапляюць на скляпенне і ўтвараюць з рэчывам яго лучэнне, якое плавілася б і аддзялялася б у выглядзе кропель ва ўсіх месцах ад чыста кругавой паверхні, а таксама трапляла б у гаршкі і брудзіла б шкло. Наадварот, у практыцы часцей за ўсё ўжываецца неба ў верхняй частцы па магчымасці плоскае, якое стромка апускаецца да бакоў, таму што пры такім відзе расплаўленыя кроплі ўверсе моцна прыліпаюць, а па баках хутка сцякаюць, не капаючы. Гэты практычна выпрабаваны від будуецца наступным чынам.

Калі ab ёсць шырыня і cd вышыня скляпення, то адымаюць апошнюю з паловы першай і атрыманую рознасць адкладаюць па баках ad і db , пачынаючы зверху. Атрымліваюць праз тое пунуты f і f' . Лініі af і bf' палавіняць і аднаўляюць у сярэдзіне перпендыкуляры ih і kh . Пункт h перасячэння абодвух перпендыкуляраў служыць цэнтрам для шарападобнай паверхні верхняй часткі скляпення.

Апісваючы круг радыюсам dh атрымліваюць дугу idk . Тады з пунктаў g і h' апісваюць малыя дугі радыюсамі ga і h'b і атрымліваюць дугі ia і kb для ніжняй часткі скляпення. Такім чынам атрымліваецца дуга aidkb для скляпення шкловарнай печы…"

І далей адносна вышыні ўздыму скляпення: "Ад правільнага становішча (і выгляду) скляпення надзвычай моцна залежыць піраметрычнае дзеянне печы, таму што плаўленне адбываецца па большай частцы ад цеплыні, якую адлюстроўвае скляпенне, і што дзеянне прамяністай цеплыні памяншаецца з аддаленнем у геаметрычнай прагрэсіі (г.зн. пры павелічэнні адлегласці ў 2 разы дасягаецца колькасць цеплыні ў 4 разы меншая), то мы ўбачым, што скляпенне павінна быць як мага ніжэй… Мы б прынялі вышыню ў 12", мераючы ад цэнтра плоскасці, якая ляжыць над краямі гаршкоў, як дастатковую для ўсіх выпадкаў, калі б практычныя развагі аб моцы скляпення не рабілі неабходным у печах вялікага памеру даваць скляпенню вялікую вышыню. Таму калі прымем 12'' за min , то 18'' можна разглядаць як max ."

Пабудаваная шкловарная печ была прастакутнай формы на 6-8 гаршкоў і адной прыбудаванай камерай для адпалу бутэлек. Сцены печы былі выкладзеныя з пясчана-гліністых цаглін і блокаў, а скляпенне выканана метадам пластычнага фармавання "у націр". Выкарыстанне пясчана-гліністай масы добрае тым, што яна не змяняецца ў аб'ёме пры змяненні тэмпературы.

Сведчаннем пачатку працы завода служаць звесткі, прыведзеныя ў вопісы фабарык і заводаў Віленскай губерні за 1885 год, дзе паведамляецца, што ў Лідскім павеце на заводзе абшарніка Ленскага 3.А. працуе 28 чалавек, у т.л. дарослых мужчын - 16, дарослых жанчын - 6 і падлеткаў - 6 чалавек. А сума вытворчасці склала 2000 руб.

У 1886 годзе праведзены першы халодны рамонт шкловарнай печы і ўсяго іншага абсталявання. Былі выкананыя работы па замене скляпення, паліц для ўстаноўкі гаршкоў, глінянай каласніковай рашоткі, а таксама праведзеныя асобныя канструктыўныя ўдасканаленні, якія тычацца ўхілення ад трапляння шкломассы ў гарэльню пры ўцечцы гаршкоў, памераў рабочых вокнаў і паляпшэння цягі на ўсіх рабочых печах. Каласніковая рашотка была ўмацавана па баках металічнымі пласцінамі для забеспячэння захаванасці беражкоў.

Усяго за 1886 год выраблена прадукцыі на суму 1500 руб., а колькасць працоўных склала 28 чалавек, у т.л. дарослых мужчын і жанчын адпаведна 26 і 2 чал.

Паніжэнне выпуску прадукцыі ў параўнанні з 1885 г. тлумачыцца вялікімі стратамі часу на рамонт, а таксама працай у апошнія перад рамонтам месяцы на моцна зношанай печы.

Сушка сфармаванага пластычным спосабам скляпення займала 4 месяцы, і знайсці шлях скарачэння працягласці гэтага працэсу значыла наўпрост павялічыць гадавы рэсурс рабочага часу печы. Для гэтага Ленскі 3.А. вырашыў апрабаваць спосаб папярэдняга вырабу скляпення па-за печчу. А каб мець магчымасць яго зманціраваць, валодаючы толькі простымі пад'ёмнымі сродкамі (блок, рычаг, канат), скляпенне рыхтавалася з трох частак. Па ўсталяванай апалубцы яно было адфармавана ў ганчарным аддзяленні, дзе і сушылася разам з гаршкамі. І ужо падчас рамонту ў 1888 года гэтая тэхналогія была паспяхова апрабавана і скарыстоўвалася аж да здачы завода ў арэнду.

Праводзіліся эксперыменты па пошуку магчымасцяў падаўжэння тэрміну службы гаршкоў ад устаноўкі да замены. Для гэтага выпрабоўваліся розныя суадносіны шамоту, краёўкі і гліны ў сумесі, а таксама правяраліся ўплыў тонкасці іх памолу на трываласць сценак і дна. Але асаблівая ўвага надавалася выпрацоўцы і захаванню правілаў сушкі, бо з'яўленне трэшчын яшчэ да ўстаноўкі гаршкоў на абпал сведчыла аб іх парушэнні.

У гэты ж перыяд быў таксама арганізаваны абпал высушаных гаршкоў у асобна стаячай тэмпернай печы. А гэта, нараўне з яе пабудовай, патрабавала вырабу вялікай колькасці дапаможнага абсталявання і прыладаў, якія неабходна было прыдумаць, для вымання гарачых гаршкоў з печы, іх транспартоўкі і наступнай устаноўкі ў шкловарную печ. І усё гэта трэба было рабіць хутка і вельмі акуратна, каб не пашкодзіць іх за лік пераахаладжэння або неспадзяванага выту.

Перыяд працы завода да 1890 г. можна разглядаць як час сталага пашырэння і ўдасканалення вытворчасці. Па звестках, прыведзеным у "Паказальніку фабарык і заводаў Еўрапейскай Расіі", у 1890г. на заводзе было выраблена каля 200 скрынь аконнага шкла і 50 тыс. штук бутэлек, усяго на суму 6 тыс. руб.

Усяго ж на тэрыторыі Беларусі ў 1890 годзе было 17 гут, на якіх працавалі 690 чалавек, і выраблена прадукцыі на суму 341 т.р., у т.л. па губернях :

Назва Колькасць Колькасць Выраблена

губерні гутаў працоўных, прадукцыі,

чал. т.р

Віленская 5 197 56

Віцебская 1 91 38

Гарадзенская 3 111 36

Менская 5 193 151

Магілёўская 3 98 60

Разам 17 690 341

З 20 пералічаных галін прамысловасці на тэрыторыі Беларусі ў 1890 г. гутніцтва займае 12-ае месца.

Развіццё завода патрабавала сталых укладанняў сродкаў, якіх яўна бракавала ад выручкі за вырабленую прадукцыю, і яны браліся з прыбыткаў ад маёнтка, фінансавае становішча якога за гады станаўлення завода значна пагоршылася.

У 1891 годзе перад Ленскім 3.А. востра паўстала пытанне аб неабходнасці прыцягнення сродкаў звонку, адным з варыянтаў якога мог быць закладны крэдыт. Але ён таксама добра разумеў, што гэты крок можа прывесці да поўнага банкруцтва прадпрыемства аж да страты маёнтка, бо да гэтага часу ён ужо вычарпаў свае патэнцыйныя магчымасці як арганізатар вытворчасці і не мог прапанаваць чагосьці кардынальна новага, што магло б рэзка падвысіць яго прыбытковасць. Але яму вельмі хацелася захаваць завод у рабочым стане, каб не ператварылася ў пыл укладзеная ў яго шматгадовая праца. І выйсце з цяжкага становішча, якое склалася, ён бачыць у здачы завода ў арэнду.

ФІРМЫ "КРАЕЎСКІ І СТОЛЕ" ДЫ "СТОЛЕ І СЫНЫ"

І такія арандатары знайшліся. Імі сталі Краеўскі Вільгельм Альбінавіч і Столе Юліюс Аўгусцінавіч.

Як дасведчаныя тэхнолагі і арганізатары шкляной вытворчасці, якія маюць вялікі практычны досвед, яны адразу ацанілі перспектыўныя магчымасці вытворчасці вырабаў з шкла ў дадзеным рэгіёне. Вялікія лясныя масівы, блізкасць ад нядаўна пабудаванай чыгункі і ад ракі Нёман, а таксама адсутнасць канкурэнтнай вытворчасці абяцалі спрыяльныя ўмовы для працы.

Завод атрымаў добры імпульс для свайго развіцця, аб чым сведчаць аб'ёмы вытворчасці, якія штогод нарасталі:

Найменне Адз. вым. 1891 1892 1893

паказчыкаў

Гадавы выпуск т.р. 10,3 76,0 89,0

прадукцыі

Колькасць чал. 52 118 148

працоўных

Ужо ў 1892 г. яны праводзяць паспяховыя варэнні крыштальнага шкла, а каб стварыць умовы для механізавання працэсу нанясення алмазнай грані набываюць і манціруюць у 1893 г. лакамабіль магутнасцю 10 к.с.

Для муроўкі скляпення выкарыстоўваюцца папярэдне сфармаваныя і высушаныя фасонныя цагліны, што спрыяе падаўжэнню тэрміну службы печы, а таксама апрабавана і ў далейшым атрымала паспяховае ўжыванне прыстасаванне паўгазавай гарэльні або так званай печы Баэтыюса, што было асабліва важна для падвышэння якасці шкла, арыентаванага на выраб гатункавага посуду. Вось як апісвае такую печ Э. Дамур: "У печах Баэтыюса маюцца паглыбленыя рашоткі, загружаныя тоўстым пластом паліва, дзякуючы чаму прадукты гарэння, праходзячы праз пласт паліва, з'яўляюцца акісляльнікамі і насычаюцца вокісам вугляроду і прадуктамі адгону лятучых рэчываў. Пры гэтых умовах скрозь тоўшчу паліва не можа паступаць дастатковая колькасць паветра для поўнага спальвання газаў і дадатковае паветра ўводзіцца праз каналы, размешчаныя ў чарэні печы, дзякуючы чаму паветра падаграваецца. Перавага гэтых печаў перад печамі прамога апалу складаецца ў магчымасці лепш рэгуляваць прыток паветра. Акрамя таго, астуджэнне чарэня печы халодным паветрам было карысным для падаўжэння тэрміну яе службы".

Арандатары вельмі аператыўна і паспяхова вырашаюць пытанні рэструктурызацыі вытворчасці.

Асартымент вырабленай у 1893 году прадукцыі характарызуецца наступнымі паказчыкамі:

Найменне прадукцыі Колькасць, Сума,

т. шт т. руб

Сталовы посуд 850,0 64,4

Лямпавы посуд 580,0 11,0

Аптэкарскі посуд 220,0 6,0

Прадметы раскошы 40,0 7,6

Разам 1690,0 89,0

Як відаць з прыведзеных звестак, ужо ў 1893 г. яны адмовіліся на арандаваным заводзе ад вырабу ліставога шкла, вытворчасць якога неўзабавебыло наладжана імі ў п. Ганцавічы (Берасцейская вобл.).

Толькі праведзенай пераарыентацыяй вытворчасці і ўкараненнем звязаных з гэтым тэхнічных і арганізацыйных пераўтварэнняў можна было забяспечыць такі бурны рост аб'ёмаў выпусканай прадукцыі.

На вытворчасць вышэйпрыведзенай колькасці вырабаў у 1893 годзе было выдаткавана:

Найменне Колькасць Сума, руб.

Пясок кварцавы 16000 пудоў 6 400

Сода 3600 пудоў 7 200

Паташ 3600 пудоў 8 101

Мел 2400 пудоў 240

Гліна вогнетрывалая 2400 пудоў 1 200

Фарбы 40 пудоў 400

Золата (у залатніках) 125 залатн. 1 500

Дровы 1400 саж. 840

Разам 25 840

Ленскі З.А. бачыў, як паспяхова вядуць справы арандатары, і што ён не памыліўся ў сваім выбары - завод набіраў сілу і па заканчэнні тэрміну арэнды гэта будзе зусім іншае прадпрыемства.

Але Краеўскі В.А. і Столе Ю.А. не хацелі здавольвацца роляй арандатараў, а паколькі Ленскі З.А. не хацеў прадаваць завод, то яны ў сваім прашэнні Лідскаму павятоваму паліцэйскаму кіраванню ад 3 чэрвеня 1894 г. просяць аб дазволе пабудаваць паравую гуту на арандаванай зямлі ў абшарніцы Ганны Смальян.

12 ліпеня 1894 г. прашэнне было разгледжана будаўнічым аддзелам Віленскага губернскага кіравання, і было прынята рашэнне: "Дазволіць пабудову паравой гуты на зямлі пані Ганны Смальян Лідскага павету Ганчарскай воласці."

Атрымаўшы дазвол, Краеўскі В.А. і Столе Ю.А. паспяхова вядуць будаўніцтва за 4 км ад арандаванага імі завода Ленскага З.А. і ўжо 13 жніўня 1896 г. дакладваюць Віленскаму губернскаму кіраванню: "Маем гонар растлумачыць, што паравая гута на зямлі Ганны Смальян у маёнтку Магадзіно намі ўладкована канчаткова".

Была пабудаваная адна 12-гаршковая шкловарная печ са здымам шкломасы 4200 кг/суткі. У цэху апрацоўкі быў пантограф, 5 гільяшырных машын, пескаструменевы апарат і розныя шліфавальныя станкі для апрацоўкі краю і паверхні вырабаў.

У 1897 годзе была пабудавана яшчэ адна шкловарная печ на 10 гаршкоў. Абедзве печы абсталяваныя паўгазавымі гарэльнямі.

У даведніку "Пералік фабарык і заводаў" паказваецца, што ў 1897 годзе на заводзе Ленскага З.А. пад фірмаю "Краеўскі і Столе" працуе 164 чалавекі і "выраблена посуду сталовага, лямпавага і аптэкарскага і прадметаў раскошы на 116700 руб.", а на заводзе Краеўскага В.А. і Столе Ю.А. у м. Магадзіно працуе 129 чалавек і выраблена бутэлек і посуду на 140 000 руб.

Завод Ленскага З.А. пачалі называць "Нёман-А" або "Старая гута", а ізноў пабудаваны - "Нёман-Б" або "Новая гута".

У гэты ж час надворны дарадца Андрэй Феліцыянавіч Квяцінскі рыхтуецца да будаўніцтва гуты ў сваім маёнтку Астроўня, які мяжуе з ляснымі ўчасткамі Зянона Ленскага і Ганны Смальян.

Неабходныя для гэтага сродкі яму былі прадстаўленыя мясцовымі купцамі Каплінскім, Бронерам і Трубовічам, якія займаліся гандлем, нарыхтоўкай і сплавам драўніны. Укласці сродкі ў будаўніцтва завода ім здавалася вельмі выгадным, бо перад тварам быў наглядны прыклад паспяховай працы Старой і Новай гуты.

Ужо да красавіка 1896 г. была распрацаваная праектная дакументацыя, пра што сведчыць рэзалюцыя архітэктара Полазава ад 20 красавіка 1896 г.: "Нагляд за работамі прымаю на сябе".

У траўні 1896 г. прашэнне Квяцінскага А.Ф. аб дазволе яму пабудаваць гуту Лідскае павятовае паліцэйскае кіраванне перадае будаўнічаму аддзелу Віленскага губернскага кіравання разам з праектнай дакументацыяй, адкуль паступае запыт "даставіць звесткі, ці не маецца з боку паліцыі якіх-небудзь перашкод да задавальнення хадайніцтва просьбіта".

30 траўня 1896 г. паліцэйскае кіраванне "мае гонар данесці будаўнічаму аддзяленню, што па мясцовых умовах не мае быць перашкод да задавальнення хадайніцтва надворнага дарадцы Андрэя Феліцыянавіча Квяцінскага адносна дазволіць яму прылада ў маёнтку яго Астроўня будынкаў для гуты".

5 чэрвеня 1896 г. праектная дакументацыя была разгледжаная і ўхваленая старэйшым фабрычным інспектарам, паколькі адпавядала патрабаванням 1890 года да аб'ектаў, якія будуюцца.

Канчаткова праект быў разгледжаны і ўхвалены будаўнічым аддзелам Віленскага губернскага кіравання пратаколам ад 30 чэрвеня 1896 г. за № 100.

У ім гаварылася: "З прычыны хадайніцтва надворнага дарадцы Андрэя Феліцыянавіча Квяцінскага, фабрычнага інспектара і паліцэйскага кіравання Лідскага павету, што перашкод да будаўніцтва шклянога завода не сустракаецца, і прадстаўленыя праекты правільныя, Губернскае кіраванне вызначае дазволіць надворнаму дарадцу А.Ф. Квяцінскаму пабудову драўляных будынкаў шклянога завода з мураваным будынкам для паравога катла і рухальнай машыны ў маёнтку Астровня ў Першым стане Лідскага павету Ганчароўскай воласці".

Праектам прадугледжвалася пабудаваць:

1) асноўнае памяшканне гуты, якое ўключае ў сябе:

- аддзяленне падрыхтоўкі гліны і фармавання шкловарных гаршкоў;

- аддзяленне падрыхтоўкі сыравінных матэрыялаў і падрыхтоўкі шыхты;

- аддзяленне варэння шкломасы і фармавання вырабаў;

2) памяшканне для шліфоўкі вырабаў з устаноўкай паравога катла і рухальнай машыны для прываду шліфавальных і паліравальных станкоў;

3) памяшканне для падрыхтоўкі фарбаў і правядзення малявальных работ;

4) жылыя памяшканні для працоўных і кантора, а таксама адрыны з падстрэшкамі для гаспадарчых патрэб.

Аддзяленні падрыхтоўкі пакавальнай тары, вырабу і захоўвання драўляных форм, склад гатовай прадукцыі, кузня і іншыя дапаможныя ўчасткі размяшчаліся ў памяшканнях гуты і дэкаравання.

Змест праекту сведчыць аб тым, што яго распрацоўнікі валодалі належным узроўнем адпаведных таму часу ведаў у вобласці тэхналогіі шкляной вытворчасці, а таксама разумелі неабходнасць выкарыстання даступных сродкаў механізацыі для забеспячэння эфектыўнай працы будучага прадпрыемства.

Будаўніцтва завода вялося пад наглядам архітэктара Полазава.

Выдзеленая для гэтага прыкладна за 3 км ад ракі Нёман ва ўрочышчы Бярозаўка: пляцоўка характарызуецца спакойным рэльефам мясцовасці і дастатковымі памерамі для перспектыўнага развіцця. Да гэтага неабходна дадаць бліжэйшыя лясныя масівы, праходзячую побач грунтавую дарогу Ліда-Наваградак, а так-сама блізкасць нядаўна пабудаванай чыгункі. Усё гэта ў комплексе забяспечвала спрыяльныя перадумовы для паспяховай працы.

28 траўня 1898 г. Квяцінскі А.Ф. паведамляе: "Гонар маю дакласці Губернскаму кіраванню, што работы па будоўлі і абсталяванні гуты ў маім маёнтку Астроўня Лідскага павету скончаныя".

Завод арыентаваўся на выпуск ліставога шкла і сталовага посуду. Каплінскі, Бронер і Трубовіч, якія ўклалі сродкі ў яго буданіцтва, выступалі ў ролі арандатараў.

Ужо першыя месяцы працы паказалі, што чаканых прыбыткаў не будзе. Зацягваўся час варэння шкломасы, часта выходзілі з ладу шкловарныя гаршкі, была нізкай якасць фармавання.

Прыманыя меры да паляпшэння працы завода не прыводзілі, бо, не маючы належнага доследу, арандатары не маглі арганізаваць працу так, каб не канстатаваць факт браку, які ўжо здарыўся, а папярэдзіць яго з'яўленне за лік строгага захавання тэхналагічнага рэгламенту па ўсім працэсе вытворчасці. Праявілася неўкамплектаванасць кваліфікаванымі кадрамі і непадрыхтаванасць у пытаннях шкляной тэхналогіі.

Пазбаўленыя магчымасці карэнным чынам змяніць сітуацыю, яны неўзабаве зразумелі, што іх рашэнне аб будаўніцтве гуты поблізу ад заводаў Краеўскага В.А. і Столе Ю.А., якія ўжо набралі сілу было памылковым. Іх прадукцыя ў бліжэйшы час не магла стаць канкурэнтаздольнай, а гэта немінуча вяло да краху прадпрыемства.

Таму ўжо ў 1900 годзе Каплінскі, Бронер і Трубовіч праз Квяцінскага А.Ф. прадаюць завод Краеўскаму В.А. і Столе Ю.А.

Пра гэта Квяцінскі А.Ф. 5 кастрычніка 1900 г. піша так:

"На прад'яўлены мне загад Віленскага губернскага кіравання па будаўнічым аддзеле ад 26 студзеня 1900 г. №123 на імя Лідскага павятовага спраўніка маю гонар заявіць, што гута, якая належыць мне ў маім маёнтку Астроўня Лідскага павету прададзена ў поўную ўласнасць у жніўні месяцы гэтага года шкляным заводчыкам, суседзям па маёнтку Столе і Краеўскаму, да якіх і трэба звяртацца надалей па ўсіх пытаннях, што тычацца згаданага завода."

У 1899 годзе Краеўскі В.А. і Столе Ю.А. выкупілі завод Ленскага З.А. і такім чынам сканцэнтравалі ў сваіх руках усю шкляную вытворчасць у акрузе.

Ініцыятыва, прадпрымальнасць, тэхнічная пісьменнасць і руплівае вядзенне спраў прадпрымальнікамі, якія адносна нядаўна з'явіліся ў павеце, не засталіся незаўважанымі. З 1 студзеня 1899 г. Столе Ю.А. уваходзіць у склад "Лідскага раскладачнага па дзяржаўным прамысловым падатку Прысутствія".

Прыярытэт у развіцці гаспадары аддавалі заводу "Нёман-Б" ("Новая гута"), што пацвярджаецца наступнымі паказчыкамі за 1900 год .

Адз. вым. "Нёман-А" "Нёман-Б"

Гадавы аб'ём, т.р. 117,4 306,1

выпуску прадукцыі

Колькасць працоўных, чал. 208 480

Прыведзеныя звесткі гавораць аб тым, што за тры мінулыя годы аб'ём вытворчасці на Новай гуце вырас у 2,2 разы, у той час як на Старой застаўся практычна без змянення.

У 1902 годзе Краеўскі В.А. і Столе Ю.А. закрылі "Старую гуту", а яе назву "Нёман-А" прысвоілі заводу ў Бярозаўцы, які становіцца галаўным.

Да цяперашняга часу сведчаннем аб месцы размяшчэння "Старой гуты" з'яўляецца вялікая колькасць сустраканага, як на паверхні, так і ў верхнім пласце зямлі каляровага і бясколернага шклабою і вогнетрывалага лому ад разбураных шкловарных печаў і гаршкоў. Адзінкавыя кусты белага бэзу, чырвонай парэчкі і агрэсту, якія захаваліся да цяперашняга часу, нагадваюць аб пражыванні тут працавітых людзей у не такую ўжо аддаленую пару - з тых часоў прайшло 100 гадоў. І толькі Чорная рэчка, як і раней, спакойнай нясе свае воды ў недалёкі Нёман.

Прычынамі закрыцця "Старой гуты", нараўне з крызісам, які нахлынуў у пачатку 1900-х гадоў , з'явіліся:

1) высечка за мінулыя 19 гадоў бліжэйшых лясных масіваў для забеспячэння працы печаў рознага прызначэння;

2) неапраўданае распыленне сілаў і сродкаў па трох вытворчасцям аднатыпнага профілю;

3) цяжкасці з аператыўным кіраваннем прадпрыемствамі, размешчанымі на адносна вялікай адлегласці адно ад другога пры адсутнасці належных сродкаў сувязі.

Акрамя таго, можна выказаць здагадку, што новыя гаспадары не хацелі, каб "Старая гута" пастаянна нагадвала ім аб тым, што свае першыя крокі ў вобласці гутніцтва ў гэтай акрузе яны зрабілі на прадпрыемстве, не імі пабудаваным.

Краеўскі В.А. і Столе Ю.А. на пазасталых гутах пастаянна ўдасканальваюць дзейныя і будуюць новыя шкловарныя печы. Агульны сутачны здым шкломасы ў 1908 годзе дасягнуў 11 900 кг/суткі.

Галоўным тэхнічным дасягненнем гэтых гадоў з'яўляецца паступовы пераход ад печаў з паўгазавымі арэльнямі і прамога апалу да рэгенератыўных шкловарных печаў, якія працуюць на генератарным газе, што забяспечвае лепшыя ўмовы для атрымання высакаякаснага шкла, адным з галоўных паказчыкаў якога з'яўляецца колер бесколернага і чысціня колеру афарбаванага шкла, якія ў вялікай ступені залежаць ад атмасферы печы і магчымасцяў яе рэгулявання.

Карэннай чынам мяняўся працэс спальвання цвёрдага паліва. Ён станавіўся двухстадыйным. Першапачаткова ў газагенератары ідзе поўнае ператварэнне яго гаручай часткі ў газападобны стан пад уздзеяннем кіслароду паветра і высокіх тэмператур, г.зн., яго газіфікацыя, а атрыманы такім чынам газ з калектара па каналах паступаў да шкловарнай, а ў будучым і да іншых печаў, у якіх і праходзіла яго спальванне. Неабходная колькасць паветра ў газагенератар паступае за лік натуральнай цягі, якая ствараецца дымавым комінам, што забяспечвае выдаленне прадуктаў гарэння ад шкловарнай печы. Такім чынам, тры агрэгаты - газагенератар, шкловарная печ і дымавы комін - аб'яднаны каналамі, якія злучаюць іх і абсталяваныя рэгулявальнымі і ахоўнымі прыладамі, утвараюць адзіную цеплатэхнічную сістэму, якая забяспечвае атрыманне і выкарыстанне цеплавой энергіі ў працэсе шкловарэння.

Мяняліся віды ўжыванага паліва - на месца дроў паступова прыйшлі ў торф і каменны вугаль, удасканальвалася канструкцыя газагенератараў і шкловарных печаў, але нязменным заставаўся прынцып двухстадыйнага выкарыстання цеплавой энергіі, якая змяшчаецца ў ім. Пераход на генератарны газ забяспечваў умовы для распрацоўкі і ўкаранення ў далейшым высокаэфектыўных тэхналогій у вытворчасці вырабаў з шкла.

З моманту набыцця завода ў Бярозаўцы Краеўскі В.А. і Столе Ю.А. надаюць яму шмат увагі. Замест дарагіх выдаткаў на рамонт асноўнага абсталявання, якое за кароткі тэрмін у выніку нядбайнай эксплуатацыі ранейшымі гаспадарамі было фактычна выведзена з ладу, яны карэнным чынам яго мадэрнізуюць, замяняючы печы прамога апалу на рэгенератыўныя, якія працуюць на генератарным газе.

Выразным сведчаннем гэтаму служаць выкладзеныя на паверхні цаглянага дымавога коміна ініцыялы "K.S." і лічба "1900" . Яны паказвалі, як на год пераходу авода да новых гаспадароў, так і на год пачатку ўкаранення тут новай тэхналогіі варэння шкла. Яе перавагі былі такія відавочныя, што нават здольнасць генератарнага газу ўтвараць з паветрам выбуховыя сумесі не спынялі іх. Падвышалася кваліфікацыйная падрыхтоўка персаналу, а таксама выпрацоўваліся і строга выконваліся правілы працы з генератарным газам, што гарантавала яго бяспечнае выкарыстанне.

Гэта быў сапраўдны прарыў у тэхналогіі гутніцтва. Выкарыстанне генератарнага газу на заводзе працягвалася да снежня 1961 г., калі на яго месца прыйшоў прыродны газ.

У 1905 годзе трагічна загінуў Краеўскі В.А. - патануў у рацэ Нёман. Выплаціўшы належную суму спадчыннікам Краеўскага В.А., Столе Ю.А. становіцца поўнаўладным гаспадаром заводаў. А у сувязі з тым, што сыны Столе Ю.А.. (Браніслаў і Фелікс) былі жанатыя на дочках Краеўскага В.А. (адпаведна Яніне і Станіславе), то і вялікая частка выплачаных грошай усяроўна засталася ў сям'і.

Заводы працягваюць інтэнсіўна развівацца, з года ў год нарошчваючы аб'ёмы вытворчасці. Павялічваецца патрэбнасць у сыравінных, вогнетрывалых і іншых матэрыялах, пашыраецца геаграфія паставак прадукцыі.

Таму ўсё больш актуальнай становіцца патрэбнасць у пашырэнні магчымасцяў, якія давала чыгунка, што праходзіла за 6 км ад завода, і Столе Ю.А. прымае рашэнне злучыць абодва заводы "Нёман-А" і "Нёман-Б" з аднайменнай чыгуначнай станцыяй "Нёман" вузкакалейнай чыгункай. Распрацоўваецца і ўзгадняецца дакументацыя, вызначаецца найбольш выгадны маршрут, звязаны як з адлегласцю, так і магчымасцю набыцця зямлі ў прыватных уласнікаў па месцах яе праходжання; уладкоўвалася паромная пераправа і вырашаўся шэраг іншых тэхнічных і арганізацыйных пытанняў, звязаных з будучым будаўніцтвам.

Былі набытыя два паравозы па 40 к.с., 16 крытых вагонаў, 80 платформаў грузапад'ёмнасцю 3 тоны кожная, неабходная колькасць рэек і шпал.

У 1908 годзе будаўніцтва чыгункі было скончана. Яно абыйшлося ў 118,6 т. рублёў.

Прайшло 17 гадоў з часу прыбыцця ў тутэйшыя месцы Краеўскага В.А. і Столе Ю.А. Першапачаткова за кароткі час яны здолелі ў некалькі разоў павялічыць аб'ём вытворчасці на арандаваным, а затым выкупленым заводзе Ленскага 3.А., пабудавалі сваю паравую гуту, набылі і мадэрнізавалі завод у Бярозаўцы, пабудавалі вузкакалейную чыгунку да станцыі Нёман, перавялі працу шкловарных і іншых печаў на генератарны газ, арганізавалі вытворчасць сталовага посуду, лямпавых вырабаў і прадметаў раскошы, выкарыстоўваючы крыштальнае і каляровае шкло. І на ўсё гэта патрабаваліся немалыя сродкі, а калі яны знаходзіліся, то гэта значыць, што гутніцтва было па-сапраўднаму прыбытковай справай, калі знаходзілася ў руках падрыхтаваных і энергічных адмыслоўцаў і дынаміка развіцця іх вытворчасці заслугоўвае ўсялякай хвалы.

Ужо ў 1909 годзе з чыгуначнай станцыі Нёман было адпраўленае 169 843 пудоў шкловырабаў, г.зн. 2717,5 тон.

Для будынка газагенератараў, газаходаў, дымавых комінаў і іншых вытворчых патрэб патрабавалася вялікая колькасць марозаўстойлівай чырвонай цэглы высокай механічнай трываласці. Цэгла, якая выраблялася ў павеце не заўсёды адпавядала гэтым патрабаванням. Таму ў пачатку 1900-х гадоў на заводзе быў арганізаваны яе выраб для ўласных патрэб, што з'яўлялася гарантыяй якасці пры пабудове адказных аб'ектаў, якімі і з'яўляліся шахты газагенератараў і дымавыя коміны. Вытворчасць была сезоннай і арганізаваная па найпростай тэхналогіі: ручное фармаванне, натуральная сушка і абпал у падлогавай печы. Вялікая ўвага надавалася падрыхтоўцы гліны і яе мяшанню з пяском, што з'яўляецца абавязковай умовай для атрымання цэглы высокай якасці.

Аб'яднаныя крыштальныя фабрыкі "Нёман-А" і "Нёман-Б" у 1910 годзе па аб'ёме вытворчасці займалі сёмае, а па агульнай колькасці працоўных - чацвёртае месца сярод прадпрыемстваў беларускіх губерняў, якія маюць 100 і больш працоўных.

Параўнанне тэмпаў развіцця завода "Нёман-А" і "Нёман-Б" за перыяд з 1900 г. па 1910 г. паказвае, што на "Нёмане-А" аб'ёмы вытворчасці ўзраслі амаль у 2 разы і дасягнулі 214 т.р. пры колькасці працоўных - 454 чалавекі, а на "Нёмане-Б" практычна не змяніліся, склаўшы 310 т.р. пры колькасці 552 чалавекі.

У 1911 годзе фірма Столе Ю.А. падрыхтавала камерцыйны каталог сваёй прадукцыі. У ім была прадстаўленая прадукцыя, як шклозаводаў "Нёман-А" і "Нёман-Б", так і Ганцавіцкай фабрыкі аконнага шкла, якая таксама належала ім.

Прадстаўлены асартымент па сваім функцыянальным прызначэнні і дызайну, выкарыстаных відах шкла, спосабах выпрацоўкі і дэкаравання заслугоўвае высокай адзнакі. Ён наглядна дэманстраваў, чаго практычна дасягнулі нёманскія гутнікі за мінулы час і служыў добрай рэкламай магчымасцяў фірмы.

Шырокая разнастайнасць чарак, келіхаў, куфляў, графінаў, гарлачоў, шклянак, ваз для кветак і сервіроўкі стала, туалетных набораў, разетак, банбаньерак, лямпаў, абажураў, жырандоляў, прадметаў культавага прызначэння і іншых вырабаў забяспечвала магчымасць задаволіць любы густ пакупніка. Разнастайнасць формаў дапаўнялася разнастайнасцю метадаў дэкаравання. Гэта спрыяла пашырэнню рынкаў збыту і забяспечвала прэстыж фірмы.

Шырока ўкараняецца тэхналогія фармавання вырабаў метадам прасавання. Пераважаюць колеры тыпу смарагд, сапфір, разалін і лалавы.

Удасканальваецца канструкцыя газагенератараў; нараўне з дровамі для атрымання генератарнага газу пачынаецца выкарыстанне торфу і каменнага вугалю.

Перад пачаткам Першай Сусветнай вайны 1914 г. на заводзе Столе Ю.А. працавалі 4 шкловарныя гаршковыя печы са здымам 4500 тн шкломасы ў год, вага гатовай прадукцыі перавышала 2700 тн/год, а колькасць працоўных - 1023 чалавекі. Магутнасць усталяваных рухавікоў дасягнула 196 к.с.

За 1914 г. на заводзе "Нёман-А" было выраблена прадукцыі на суму 281,4 тыс. руб., а рэалізавана - на суму 269,0 т.р. Усяго ж рэалізацыя па двух заводах склала 540,4 т.р.

З справаздачы фірмы за 1914 год па заводзе "Нёман-А" відаць, як размяркоўваліся выдаткі на выраб прадукцыі па артыкулах. У прыватнасці, выдаткі па матэрыялах складалі 11,8%; па паліве - 19,5%; фармаванне і дэкараванне вырабаў - 30,6%, пакаванне - 6,2%, амартызацыя і рамонт - 6,4%; гандлёвыя выдаткі - 6,7%; фабрычныя выдаткі і ўтрыманне адміністрацыі - 10,8%; страхоўка і выплата адсоткаў за заняты капітал - 4,2%; утрыманне конёй - 1,9%; выраб шкловарных гаршкоў і іншага вогнетрывалага прыпасу -1,7%. Удзельная вага заработнай платы ў сабекошце - 35,7%.

Агульная сума выдаткаў на вытворчасць па заводзе "Нёман-А" склала ў 1914 г. 288,4 т.р., г.зн. сума страт па вытворчасці вылілася ў 7,0 т.р. За кошт атрыманага прыбытку ад малявальнай майстэрні ў памеры 1,4 т.р. яны скараціліся да 5,6 т.р.

Але з прыкладанай "Справаздачы…" адначасова відаць, што бухгалтар, які складаў яе вызначыў за 1914 г. па заводзе "Нёман-А" чысты прыбытак у памеры 7020,81 руб. Нараўне з малявальнай майстэрняй ён паказаў прыбытак ад эксплуатацыі вузкакалейнай чыгункі ў суме 12594 руб.

Чысты прыбытак у такім жа памеры паказаны і ў "Балансе крыштальнай фабрыкі "Нёман-А" Ю.А. Столе на 31 снежня 1914 г.

Як на "Справаздачы...", так і на "Балансе..." маюцца па дзве рэзалюцыі Ю.А.Столе, пацверджаныя яго подпісамі:

1) пасля выключэння няіснага ў рэчаіснасці прыбытку ў руб. 12594 па рахунку "Утрыманне фабр..чыг." атрымаецца страта 5573 руб. 19 кап.;

2) з сапраўдным дакладна.

Вядома, недахоп інфармацыі, якой у той час валодаў, як бухгалтар, які складаў "Справаздачу..." і "Баланс...", так і гаспадар фірмы, не дазваляе заняць той або іншы бок, тым больш што часто быў ваенны. Але адно сцвярджаць можна напэўна: бухгалтар валодаў вялікай незалежнасцю пры складанні дакументаў і сваю нязгоду з яго высновамі гаспадар фірмы мог выказаць толькі адпаведнымі рэзалюцыямі і падвойным подпісам.

Раён размяшчэння заводаў у 1915 г. апынуўся ў зоне ваенных дзеянняў, у выніку якіх завод "Нёман-Б" згарэў, а мясцовасць аказалася акупаванай нямецкімі войскамі, і завод "Нёман-А" спыніў працу. На яго тэрыторыі немцы арганізавалі стайню і жывёльны двор, дэмантавалі рэйкі і шпалы, а абсталяванне вывелі з ладу.

І пацягнуліся гады страт, нявызначанасці і разрухі. Яшчэ не паспела скончыцца Першая Сусветная вайна, як Расійская імперыя была ўзрушаная спачатку Лютаўскай, а затым Кастрычніцкай рэвалюцыямі, па слядах якой прыйшла грамадзянская і польска-савецкая вайна. А калі грукоча кананада - людзям у прыфрантавой паласе не да рамёстваў.

Ішоў час. Адгрымелі баі. Сціхла грамадзянская вайна. Паступова ўсё ўляглося. У кастрычніку 1920 года з Польшчай была падпісана дамова аб перамір'і, а ў сакавіку 1921 года заключана мірная дамова, па якой да яе адышлі заходнія вобласці Беларусі, і завод "Нёман" апынуўся на польскай тэрыторыі.

Столе Ю.А. пачынае работы па аднаўленні завода ў Бярозаўцы. Разбурэнні ж на Новай гуце аказаліся такімі значнымі, што пытанне аб яе аднаўленні з-за недахопу сродкаў і ў сітуацыі, якая моцна змянілася, было адкладзена на пазнейшы час, які так ніколі і не наступіў.

У 1921 годзе пачала працаваць адна шкловарная печ на 12 гаршкоў. Асноўная прадукцыя - лямпавае шкло, гатунковы і аптэкарскі посуд. Працуюць два ручныя прэсы.

У 1922 годзе на заводзе была пабудаваная першая ванная шкловарная печ, якая ў 1924 годзе была рэканструяваная з прымяненнем падвеснага скляпення і сценаў, што давала магчымасць захаваць іх поўнасцю або часткова пры правядзенні халоднага рамонту басейна, калі яны былі ў добрым стане, яшчэ на адзін тэрмін эксплуатацыі. Пры гэтым прыкметна зніжаліся выдаткі матэрыялаў на рамонт, а таксама скарачаўся час яго правядзення. Работамі па рэканструкцыі печы кіраваў Герман Шаль .

З яго імем звязаны амаль 50-гадовы перыяд працы завода.

З'яўляючыся пляменнікам Юліюса Столе (сын сястры Ю. Столе - Іяаны), ён з малых гадоў прылучаўся да шкляной вытворчасці.

Асноўныя спазнанні ў вобласці гутніцтва Герман Шаль атрымаў, працуючы з 1906 года на працягу 6 гадоў памочнікам галоўнага інжынера заводаў "Нёман -А" і "Нёман-Б" чэха Іягана Халіка, стараючыся пераняць пабольш ведаў і досведу ад свайго настаўніка. Прыродная дапытлівасць і працавітасць дазволілі яму ў дасканаласці авалодаць шырокім комплексам пытанняў, звязаных з вытворчасцю вырабаў з шкла: саставы гатункаў шкла, працэсы іх варэння, афарбоўванні і абясколерванні; канструкцыі шкловарных печаў, іх будаўніцтва і рамонт; праектаванне металаформаў і мастацкае канструяванне вырабаў; падрыхтоўка фарбаў для вонкавага дэкаравання і інш.

У 1912 годзе ён быў прызначаны галоўным інжынерам завода, і з невялікімі перапынкамі, звязанымі з Першай Сусветнай вайной, рэвалюцыяй, грамадзянскай і польска-савецкай вайной, займаў гэтую пасаду да канца 30-х гадоў.

Побач з укараненнем шэрагу навінак у вобласці шкловарэння, ён распрацаваў і ўкараніў тэхналогію вырабу камбінаваных вырабаў кілішкавай групы з выдзіманай чарай і прасаванай ножкай з бескаляровага і каляровага шкла.

З 1944 па 1952 год, да сыходу на пенсію, займаўся, у асноўным, варэннем, афарбоўваннем і абясколерваннем шкла, а таксама будаўніцтвам і рамонтам шкловарных і іншых печаў, з'яўляючыся бясспрэчным аўтарытэтам у гэтых пытаннях.

У 1957 годзе разам з сям'ёй Герман Шаль выехаў у Польшчу.

Але вернемся ў 20-я гады.

У 1923 годзе сыны Столе Ю.А., Браніслаў і Фелікс , становяцца кампаньёнамі фірмы, і яна ўжо называецца "Столе Ю.А. і сыны" .

У 1924 годзе гаспадары фірмы заканчваюць афармленне дакументаў на лясныя ўгоддзі, якія належаць ім, і прадстаўляюць "План уладкавання лясной гаспадаркі шклозавода "Нёман" на разгляд камісіі па ахове лясоў Наваградскага ваяводства, якая на сваім паседжанні 25.IX.1924 года пастанавіла:

1) план лясной гаспадаркі шклозавода "Нёман" зацвердзіць;

2) дазволіць высечку на працягу першых пяці гадоў трыма роўнымі часткамі штогод паводле Палажэння і Пастановы аб лясных падатках па зацверджаным плане лясной гаспадаркі; пункт першы гэтай Пастановы ўступае ў сілу пасля трох месяцаў з 25.XII. 1924 г.

Уся плошча лясных масіваў была разбітая на тры ўчасткі, на кожным з якіх у роўных мерах і павінна была адбывацца высечка.

Ізноў у поўнай меры раскрываюцца арганізатарскія і творчыя здольнасці кіраўніцтва фірмы.

У 1926 годзе была пабудаваная ванная печ перыядычнага дзеяння і агульны здым шкломасы склаў больш за 2000 тон; колькасць працоўных дасягнула 760 чалавек; магутнасць усталяваных рухавікоў - 110 к.с. усё шклоапрацоўнае абсталяванне працавала на трансмісійнай перадачы.

Але асноўную ролю ў дэкараванні вырабаў яшчэ выконвае цэх мастацкай размалёўкі, у якім працуюць умелыя майстры. Асабліва эфектна выглядалі распісныя вырабы, выкананыя ў спалучэнні бескаляровага і малочнага шкла. Нараўне з выкарыстаннем сілікатных фарбаў, скарыстоўваецца дыфузійнае афарбоўванне з дапамогай пастаў, якія змяшчаюць злучэння срэбра і медзі, а таксама хімічнае траўленне і матаванне.

У гэтым жа годзе споўнілася 35 гадоў з дня пачатку працы Столе Ю.А. у гэтай мясцовасці. На "Нёмане" у Бярозаўцы яшчэ працавала шмат гутнікаў, якія пачыналі свой працоўны шлях на Старой і Новай гутах. І было прынята рашэнне ўрачыста адзначыць гэты 35-гадовы юбілей. Гэта было неабходна, каб паказаць, што і ў новым становішчы завод паспяхова працягвае свае традыцыі, пашырае вытворчасць, заваёўвае новыя рынкі збыту.

Былі замоўленыя і вырабленыя памятныя юбілейныя знакі і каштоўныя падарункі, якімі былі адзначаныя лепшыя працаўнікі і ветэраны завода. Сцэна ўручэння ўзнагарод захаваная невядомым фатографам.

Дзеянне адбываецца на завадскім двары ў прысутнасці шматлікіх прадстаўнікоў змены, якая ў той час працавала. На фатаграфіі відаць, што гэта адбывалася цёплым сонечным днём.

Гэтым фактам фірма як бы падводзіла вынікі сваёй працы па аднаўленні завода пасля спусташальных гадоў вайны і выхад на новы ўзровень развіцця.

Шмат увагі надаецца забеспячэнню стабільнай якасці працы на ўсіх участках вытворчасці.

У прыватнасці, адмыслоўцамі завода праводзяцца пошукавыя працы па павышэнні якасці гаршкоў і падаўжэнні тэрміну іх службы. Заўсёды ў практыцы працы гаршковых печаў асноўныя непрыемнасці прыносіла з'яўленне расколін у дне.

Калі фармаванне гаршка і наступную сушку праводзіць на суцэльным паддоне, то ў працэсе сушкі перамяшчэнне часцінак масы, якія судакранаюцца непасрэдна з паверхняй паддона, пад уздзеяннем вагі гаршка абцяжарана ў параўнанні з верхнімі пластамі, а таму і ўсаджванне ніжніх пластоў будзе значна меншым, чым у верхніх. Як вынік - з'яўленне расколін. Для папярэджання гэтай непрыемнай з'явы было знойдзена простае рашэнне. Паддон пачалі вырабляць з рэек, пазбіваных адна з другой у выглядзе рашоткі з адтулінамі парадку 5-7 см. На такі рашэцісты паддон укладвалася шчыльная папера, на якую раўнамерным пластом таўшчынёй 1,5-2,0 см насыпалі буйназярністы шамотны парашок (дыяметр зерняў да 2 мм). У гэтым выпадку ніжнія пласты дна гаршка, якія судакраналіся з зернямі буйназярністага шамоту, вольна перамяшчаліся разам з імі пры сушцы, і верагоднасць з'яўлення расколін у дне практычна ўхіляецца. Калі знойдзенае рашэнне шматкроць апрабавана і атрыманыя добрыя вынікі, то ўсё здаецца вельмі простым. Але да гэтага простага трэба было дайсці, спалучаючы тэарэтычныя перадумовы з практычнымі мерапрыемствамі па іх рэалізацыі. Адмыслоўцы фірмы паспяхова вырашылі гэтую задачу.

У пачатку 20-х гадоў фірма атрымала вялікую замову на выраб ізалятараў ад Міністэрства пошт і тэлеграфаў і польскіх чыгунак (да 1 млн. штук штогод).

Да гэтага часу на заводзе была добра развітая тэхналогія прэсавання як вырабаў гатункавага посуду, так і іншага асартыменту, што з'яўлялася добрай перадумовай для паспяховага выканання замовы і спрыяльна адбілася на фінансавым становішчы фірмы.

У 1927 годзе ў веку 72 гадоў памёр Ю.А. Столе.

Пайшоў з жыцця дасведчаны прадпрымальнік, дзякуючы розуму, ініцыятыве, творчым здольнасцям якога і сталай нацэленасці на ўкараненне сучасных тэхналогій і навінак у вобласці практычнага гутніцтва створаная ім фірма паспяхова працавала, а выпусканая прадукцыя была высока канкурэнтаздольнай на рынках збыту.

Нарадзіўшыся ў Паўночнай Чэхіі ў сям'і патомных мастакоў па шкле, ён у 1879 годзе, у веку 24 гадоў, пераехаў на Дяцькаўскі крыштальны завод, дзе пачаў працаваць разрысоўшчыкам па шкле, а неўзабаве стаў кіраўніком мастацкай майстэрні, дзе і працаваў да 1891 года, г.зн. да пераезду ў Лідскі павет і арэнды завода З.А. Ленскага сумесна з У.А.Краеўскім.

Ю.А. Столе быў добра знаёмы з сусветна вядомай чэшскай школай гутніцтва і паспяхова пераносіў яе тэхнічныя правілы і прыёмы, арганізацыйныя прынцыпы і элементы дызайну ў практыку працы свайго прадпрыемства. У прынёманскіх месцах ён правёў палову жыцця, стараючыся стварыць прадпрыемства, вядомае сваімі вырабамі далёка за межамі дадзенай мясцовасці. І гэта яму ўдалося.

Пасля смерці кіраўніка фірмы яе ўзначалілі яго сыны: Браніслаў - генеральны дырэктар і Фелікс - загадчык вытворчасці.

У 1928 годзе з'ём шкломасы ў параўнанні з 1926 годам узрос больш чым на 57% і дасягнуў 3150 тон, аб'ём вытворчасці валавой прадукцыі склаў 2205 тыс. злотых. Павелічэнне адбылося за кошт інтэнсіфікацыі працэсаў шкловарэння, пашырэння працоўнай зоны размяшчэння брыгад і ўдасканалення прыёмаў фармавання.

Фірма працягвае традыцыі па ўкладанні сродкаў у выгадныя перспектыўныя праекты. У дадзеным выпадку гэта датычыцца яе ўдзелу ў будаўніцтве драўлянага моста цераз раку Нёман, якое пачалося ў 1929 годзе. Фірма "Столе і сыны" фінансуе 50% яго кошту за дазвол пракласці па мосце вузкакалейную чыгунку і тым самым пазбавіцца ад паромнай пераправы і звязаных з гэтым перагрузак прадукцыі і іншых матэрыялаў. Гэта было добрае рашэнне па ўдасканаленні вытворчай інфраструктуры. Работы па будаўніцтве былі скончаныя ў 1931 годзе.

Фірма адчыняе гандлёвыя прадстаўніцтвы ў Варшаве і іншых гарадах Польшчы, а праз пасярэднікаў гандлюе з Францыяй і яе калоніямі, Англіяй, Аўстрыяй і краінамі Блізкага Ўсходу, а таксама з Канадай і Злучанымі Штатамі Амерыкі. У 1930-1932 гг. аб'ём вытворчасці фірмы "Нёман" складаў 2,94 - 3,9% усёй шкляной прамысловасці Польшчы, а ў экспартных пастаўках яе доля раўнялася: 1930 г. - 21%, 1931 г. - 20% і 1932 г. - 19,7%.

Фірма ў сваёй вобласці займала дамінантнае становішча ў краіне. Гэта забяспечвалася за лік:

- сталай працы па аператыўным абнаўленні форм і дэкораў выпусканай прадукцыі на аснове вывучэння патрэбнасцяў рынку;

- высокай прафесійнай кваліфікацыі арганізатараў вытворчасці, майстроў і рабочых;

- валодання складанымі тэхналогіямі варэння шкла і дэкаравання вырабаў.

У сувязі з гэтым асабліва неабходна адзначыць вытворчасць вырабаў з залатога лалу і дэкараванне паверхні метадам дыфузійнага афарбоўвання, у прыватнасці, медную пратраву. Паколькі ўжо доўгі час гэтыя тэхналогіі па розных прычынах на заводзе не прымяняюцца, хачу сказаць пра іх больш падрабязна, аддаючы доўг памяці былым працаўнікам, якія свабодна імі валодалі.

Як піша М.М. Качалаў у сваёй манаграфіі "Шкло", тэхналогіяй вырабу залатога лалу ў дасканаласці валодаў нямецкі шклотэхнік-алхімік Іяган Кункель і трымаў яе ў строгім сакрэце. Перад смерцю ён напісаў: "Паколькі гэты сакрэт каштаваў мне вялікай працы, старанняў і клопатаў, то хай ніхто не палічыць дрэнным, што я не раблю яго зараз здабыткам усіх".

Пасля гэтую тэхналогію ў Расіі распрацаваў М.В. Ламаносаў.

Гэтае навочнае сведчанне складанасці тэхналогіі атрымання залатога лалу і высокай кваліфікацыі персаналу, звязанага з яго вытворчасцю. Фарбавальнікам тут служыць металічнае золата, а атрымоўваны пурпурны колер з рознымі адценнямі па сваёй мяккасці і напоўненасці ў спалучэнні з паспяхова выдзеленай формай вырабу не можа быць атрыманы з дапамогай іншых фарбавальнікаў.

Металічнае золата да выкарыстання рыхтавалася наступным чынам. Бралі тры аб'ёмы канцэнтраванай салянай кіслаты, змешвалі з адным аб'ёмам канцэнтраванай азотнай і атрымлівалі "царскую гарэлку", у якой рашчынялі некалькі залатнікоў да атрымання 10%-най рошчыны золата. Пры гэтым золата пераходзіла ў AuCl3. Атрыманая рошчына захоўвалася ў зачыненай шкляной бутлі з прыцёртым коркам у прыцемненым месцы і выкарыстоўвалася па меры патрэбы. Каб забяспечыць раўнамернае размеркаванне золата пры падрыхтоўцы шыхты, неабходная колькасць рошчыны папярэдне ўлівалі ў 0,5 кг сухога пяску, дбайна перамешвалі і высушвалі. Пры падрыхтоўцы шыхты ў падрыхтаваную такім чынам навеску пяску дадавалі двухвокіс волава і вокіс сурмы з разліку адпаведна 0,03-0,04% і 0,01-0,02%, дбайна перамешвалі і ўводзілі ў змяшальнік разам з іншымі кампанентамі. У якасці зыходнага выкарыстоўваліся, як свінцовы крышталь, так і простае шкло. Колькасць уводзімага золата мянялася ў залежнасці ад віду шкла і таўшчыні сценак фармаваных вырабаў. Пры вырабе таўстасценных вырабаў (5-10 мм) дастатковым аказвалася 0,01% металічнага золата, а для танкасценных (2 мм) патрабавалася 0,015-0,02%. Пры афарбоўванні свінцовага крышталю колькасць уводзімага золата зніжалася на 10-15%.у параўнанні з афарбоўваннем простага шкла.

Варэнне праводзіцца толькі ў акісляльным асяроддзі.

Зваранае шкло бескаляровае і празрыстае, бо тэмпература плаўлення золата складае 1063°, што ніжэй за тэмпературу пачатку выпрацоўкі, і крышталікі, якія выпалі, вельмі малыя. Афарбоўка выяўляецца пры паўторным разаграванні ўжо гатовых вырабаў у працэсе адпалу, калі адбываецца рост крышталікаў. Колер, які атрымоўваецца ў выніку гэтага моцна залежыць ад тэмпературы і працягласці тэрмаапрацоўкі, якая складала па адпрацаваным на заводзе рэжыме двое сутак у асобным апечку. Праводзіў яго адмысловы працаўнік па добра яму вядомым графіку. Улічваючы слабую забяспечанасць сродкамі кантролю тэмператур, яму трэба было літаральна адчуваць гэты працэс, каб вынік быў добрым. У гэтым і выяўляўся галоўны сакрэт атрымання сапраўднага "Залатога лалу".

Насычаны лалавы колер на заводзе атрымлівалі і метадам дыфузійнага афарбоўвання з выкарыстаннем злучэнняў медзі - так званая медная пратрава. Афарбоўванне адбывалася ў вельмі тонкім павярхоўным пласце (да 0,1 мм), па якім выконваліся гравіравальныя работы.

Для афарбоўвання выкарыстоўвалася адмыслова прыгатаваная паста. У шаравы млын з неметалічнымі шарамі змяшчалі 500 г бязводнай сернакіслай медзі і 250 г парашковай гліны, дадавалі дэкстрын і ваду і здрабнялі на працягу паўтара сутак. Гэта прыводзіла да добрых вынікаў пры яе выкарыстанні, бо забяспечвалася не толькі хімічная, але і зерневая аднастайнасць.

Прыгатаваная паста пэндзлем наносілася на чыстую паверхню вырабаў таўшчынёй пласта прыкладна 0,5 мм і высушвалася. Пасля гэтага праводзіўся агляд для выяўлення магчымых дэфектаў - адслаенне пасты, з'яўленне расколін, нераўнамернае нанясенне і інш. Вырабы, адпаведныя па якасці прад'яўляным патрабаванням, устанаўліваліся ў печ, не дапускаючы дотыку паверхнямі, і праводзіўся першы абпал нанесенай пасты ў акісляльным асяроддзі з вытрымкай пры максімальна дапушчальнай тэмпературы, якая не прыводзіць да дэфармацыі вырабаў, на працягу гадзіны і наступным адпалам.

Пасля астуджэння вырабы вымаліся з печы, і ў гарачай вадзе скарынка пасты размочвалася, а затым выдалялася з паверхні пры дапамозе шчотак.

У выніку першага абпалу паверхня афарбоўвалася ў жоўты колер.

Вырабы правяраліся на раўнамернасць афарбоўкі і чысціню паверхні і ўстанаўліваліся ў печ на адлегласці 1-2 см адзін ад другога для правядзення другога абпалу ў аднаўленчым (чадным) асяроддзі. Для гэтага на адмысловых бляхах размяшчалі ў вызначаных месцах пода печы драўляны вугаль.

Усе няшчыльнасці абмазваліся глінай.

Вытрымка пры максімальнай тэмпературы на працягу 1,0-1,5 гадзін. Гэта найболей адказны этап, бо залішні аднаўляльнік прыводзіў да з'яўлення на паверхні непразрыстай або напаўпразрыстай плёнкі металічнай медзі, а яго недахоп - да атрымання не чорнага, а зялёнага колеру, які ўжо нельга было перавесці ў чырвоны, а толькі ў цёмна-жоўты або памяранцавы.

Вынікам правільна праведзенага другога абпалу быў чорны колер. Для яго пераходу ў чырвоны праводзіўся трэці абпал у акісляльным асяроддзі. Афарбоўка ў вінна-чырвоны колер адбываецца за кошт калоіднага агрэгатавання металічнай медзі ў часціцы памерам 10-100 мкм.

Пры падрыхтоўцы пасты ў яе часам дадавалі закіс медзі, охру і цукар.

Высокая працаёмкасць і хутчэй інтуітыўны прафесіяналізм, чым інструментальны кантроль, пры правядзенні трохразовага абпалу, не дазвалялі шырока выкарыстаць на заводзе атрыманне меднай пратравы ў практычнай працы, але яна служыла мерай дасягнутага спазнання адмыслоўцамі тонкасцяў шкляной тэхналогіі.

У 30-ыя гады працягваюцца работы па тэхнічным удасканаленні вытворчасці. Яркім прыкладам гэтага служыць пачатак пераходу ад паравых рухавікоў да рухавікоў унутранага згарання, якое паклала пачатак вытворчасці і выкарыстанню ўласнай электраэнергіі для прываду тэхналагічнага абсталявання.

Для гэтага быў набыты і зманціраваны газавы рухавік фірмы "Крэйслер", які працуе на генератарным газе, а таксама механічны газагенератар для газіфікацыі сілезскага каменнага вугалю. У парадку падрыхтоўкі генератарнага газу да выкарыстання ён асушваўся ад вільгаці і чысціўся ад смалы.

Патрэбнасць у такой мадэрнізацыі вызначалася неабходнасцю павелічэння ўдзельнай вагі вырабаў, дэкараваных алмазнай і шырокай гранню ў агульным аб'ёме вытворчасці за лік скарачэння жывапісу, якое праглядаецца на працягу ўсіх 30-х гадоў.

У гэты ж час будуецца новы цэх апрацоўкі (новая шліфоўня) які размяшчаўся ў раёне цяперашняга рамонтна-механічнага цэха, што добра відаць на прыкладзеным сітуацыйным плане.

Далейшае развіццё атрымлівае тэхналогія прасавання. Па распрацоўцы Германа Шаля вырабляецца ручны прэс для фармавання ножкі чарак. З яго выкарыстаннем брыгада з двух чалавек (наборшчык і прасоўшчык) забяспечвала адпрасованымі ножкамі дзве брыгады, якія фармавалі чару вырабу, што дазваляла трымаць патрабны тэмп працы і павысіць яе прадукцыйнасць.

Фармаванне ножкі метадам прасавання дазваляла ўнесці вялікую разнастайнасць у яе канструктыўныя рашэнні, як па вышыні і дыяметру, так і па канфігурацыі. Гэта была першая спроба аб'яднаць у адным вырабе дзве тэхналогіі - выдзіманне і прасаванне - і тым самым стварыць умовы для большай разнастайнасці выраблянай прадукцыі.

Фірма пастаянна вяла будаўнічыя работы.

У 1925 годзе было скончана будаўніцтва двухпавярховага будынка завадской канторы, які з'яўляўся вайго роду вонкавым прадстаўніцтвам фірмы і сваім знешнім выглядам павінен быў выклікаць давер і павагу да яе. Гэта тым больш было неабходна, бо ён размяшчаўся непасрэдна каля ажыўленага гасцінца Наваградак-Ліда, і кожны, хто праязджаў міма, міжвольна звяртаў на яго ўвага, незалежна ад таго, знаходзіўся ён з фірмай у дзелавых адносінах або не.

У наступныя гады былі пабудаваныя дом апекі маці і дзіцяці, памяшканне пажарнай часткі, касцёл і сямігадовая школа.

Ішла актыўная забудова вуліц пасёлка. Ужо вызначыліся такія вуліцы як Ўяздовая, Маставая, Шпацыровая, Спартовая, Спакойная, Прага, Новая, Фабрычная, Ясная і іншыя.

У 20-ыя і 30-ыя гады завод не абыйшлі бокам штрайкі і стачкі. У розныя гады яны праходзілі пад рознымі патрабаваннямі, але асноўнымі з іх былі:

- падвысіць заработную плату і забяспечыць яе двухразовую выдачу ў месяц;

- прызнаць прафсаюз;

- арганізаваць касу ўзаемадапамогі, сацыяльнага страхавання і выдачу страхавых у выпадку калецтва на вытворчасці;

- забяспечваць усіх працоўных бясплатным палівам і іншыя.

Апошні штрайк праходзіў улетку 1936 года і працягваўся больш за тры месяцы. Для яго задушэння спатрэбілася ўмяшанне паліцыі. Актыўныя ўдзельнікі штрайку былі асуджаныя ў турмы на розныя тэрміны.

Нейкія патрабаванні штрайкоўцаў выконваліся, іншыя - не, але, увогуле, гэта спрыяла рашэнню пытанняў па паляпшэнні ўмоў працы і побыту працаўнікоў завода.

У верасні 1939 года Нямеччына напала на Польшчу. Пачалася Другая Сусветная вайна. Дзеяннямі Чырвонай Арміі заходнія вобласці Беларусі былі злучаны з усходнімі, і амаль на год і дзевяць месяцаў была адтэрмінаваная акупацыя гэтай мясцовасці немцамі.

У 1939 годзе аб'ём вырабленай заводам прадукцыі склаў 1600 тыс. злотых. Выпускаўся выдзіманы і прасованы гатункавы посуд, а таксама лямпавае шкло, ізалятары, аптэкарскі, гаспадарчы і лабараторны посуд. Каля 30% у агульным аб'ёме займаў крышталь.

ПА ШЛЯХУ ПАШЫРЭННЯ І РЭКАНСТРУКЦЫІ

З уз'яднаннем заходніх і ўсходніх абласцей Беларусі ў адзіную рэспубліку шклозавод "Нёман" быў нацыяналізаваны.

Што сабой уяўляла забудовы пляцоўкі завода і пасёлка да гэтага часу, відаць на сітуацыйным плане, узятым з генплана завода, прыкладзенага да тэхнічнага пашпарта, па стане на сакавік 1941 г.

Асноўныя і дапаможныя вытворчыя будынкі і будынкі завода на гэты час:

- памяшканне гуты, якое ўключае аддзяленне падрыхтоўкі сыравінных матэрыялаў і іх шыхтаванне, а таксама аддзяленне варэння шкломасы, фармавання і адпалу вырабаў і іх першасную апрацоўку і сартаванне;

- два памяшканні дэкаравання вырабаў, з іх так званая старая шліфоўня з аддзяленнем жывапісу, якое прымыкае да кацельні, і новая шліфоўня;

- памяшканне па вырабу шкловарачных гаршкоў і вогнетрывалага прыпасу;

- блок газагенератарнай станцыі з механічным на вугалі і дрывяным газагенератарамі і электрастанцыяй з газавым рухавіком;

- асобныя памяшканні фармавой і кузні;

- тартак;

- склады гатовай прадукцыі, сыравінных і дапаможных матэрыялаў і кіслот;

- аўтагараж;

- паравознае дэпо і разгалінаваная па ўсёй тэрыторыі завода вузкакалейная чыгунка, а таксама пракладзеная вузкая каляя да станцыі Нёман з размешчанымі там складскімі пляцоўкамі і памяшканнямі.

Адносна завода пасёлак размяшчаўся з улікам ружы вятроў. На плане праглядаецца яго спарадкаваная забудова. Нараўне з раней згаданымі аб'ектамі, такімі як касцёл, дом апекі маці і дзіцяці, сямігадовая школа, тут былі дом асветы, стадыён, рынак і пляц.

Славутасць пасёлка - невялікі парк з рэдка сустраканымі для дадзенай мясцовасці дэкаратыўнымі дрэвамі і дзве аранжарэі.

Завод працягваў працаваць у новых умовах, вырабляючы гатункавы посуд, лямпавае шкло, ізалятары і іншую прадукцыю.

Але мірная праца працягваўся нядоўга. 22 чэрвеня 1941 года фашысцкая Нямеччына напала на Савецкі Саюз, і неўзабаве мясцовасць аказалася акупаванай немцамі.

Вызваленне наступіла толькі 9 ліпеня 1944 года. Вялікая частка мужчынскага насельніцтва пасёлка была мабілізаваная ў шэрагі Чырвонай Арміі, а пазасталыя разам з жанчынамі і падлеткамі аднаўлялі завод.

Да канца 1944 года была ўведзена ў эксплуатацыю адна 10-ці гаршковая печ, бо яна была менш разбураная ў параўнанні з іншымі печамі, а таксама мелася ў запасе некаторая колькасць шкловарных гаршкоў. Пачаўся выраб, у асноўным, ліставога шкла так званым "халяўным спосабам", як для ўласных патрэб, так і для жылля працоўных, а таксама лямпавага шкла і найпростага гаспадарчага посуду з выкарыстаннем ручных прэсаў. У 1944 годзе было выпушчана прадукцыі на 265 тыс. руб.

Першым дырэктарам пасля выгнання акупантаў быў некаторы час Брыль Ян Міхайлавіч, са жніўня 1944 г. - Крэнь Васіль Іосіфавіч, а галоўным інжынерам - Шаль Станіслаў Германавіч.

У сувязі з ваеннымі стратамі неабходна было вырашаць пытанне камплектавання завода кваліфікаванымі кадрамі. Таму ўлетку 1945 года ў Смаленскую вобласць на шклозавод "Чырвоны сцяг", які быў поўнасцю разбураны і не падлягаў аднаўленню, быў камандзіраваны Сцефановіч Казімір Андрэевіч з задачай запрасіць пераехаць у Бярозаўку яго былых працаўнікоў. У выніку праведзенай агітацыі пераехалі 245 чалавек дарослых і дзяцей.

У 1945 годзе колькасць працоўных на заводзе склала 393 чалавекі, у т.л. прамыслова-вытворчы персанал - 370 чалавек, з іх рабочых - 327, ІТР і службоўцаў - 43 чалавекі. Усяго было выраблена прадукцыі на 3074 тыс. рублёў, у т.л.больш за 20 тыс.м2 ліставога шкла.

Першыя пасляваенныя годы былі асабліва цяжкімі. Бракавала сыравінных матэрыялаў, асабліва шчолачных, і вогнеўпораў; былі перабоі з палівам; цяжка даставаўся кожны кілаграм металу для вырабу найпростых прылад і для іншых вытворчых патрэбаў. Вельмі часта працоўным прыходзілася спускацца з варштата і адыходзіць ад шліфавальных станкоў, каб расчысціць ад снежных намецяў вузкакалейную дарогу або нарыхтаваць дровы для газагенератараў.

Але гэта былі гады вялікага працоўнага запалу, дзякуючы якому паспяхова ішло аднаўленне і развіццё завода і з года ў год нарошчваліся аб'ёмы выпуску валавай прадукцыі.

У 1946 годзе пачала працаваць ванная печ з ботамі на 10 працоўных варштатаў і малая ванная печ перыядычнага дзеяння на 2 варштаты для вырабу ізалятараў. Аб'ём вытворчасці ў параўнанні з 1945 годам узрос амаль на 90% і склаў 5833 тыс. руб. У якасці паліва было выдаткавана 12804 м3 дроў. Запрацавала сілавая станцыя і было выраблена 213,1 тыс.квт/гадзін электраэнергіі.

Начальнікамі сілавой станцыі ў розныя гады былі Брыль У.П., Фядотаў С.Ф. і Рагоўскі М.У.

У памяшканні "новай шліфоўні" абсталяваны механічны цэх па вырабу і рамонту металаформаў, інструменту, абсталявання і запасных частак. У якасці крыніцы электраэнергіі выкарыстоўвалася ўстаноўленая тут жа паравая машына. У 1957 г. у цэху было 4 такарныя, 2 габлявальныя і 2 свідравальныя станкі, а таксама газа- і электразварачныя апараты.

У 1948 годзе на заводзе ўжо працуе 690 чалавек, з іх ППП - 667, у т.л. рабочых - 622, а ІТР і службоўцаў - 45 чалавек.

Яркім пацверджаннем вялікага імкнення кожнага ўнесці асабісты працоўны ўклад у найхутчэйшае аднаўленне разбуранай вайной гаспадаркі з'яўляецца тое, што ўжо да 1 студзеня 1949 года 23 працаўнікі завода выканалі план першай пасляваеннай пяцігодкі. Сярод іх Вайцюшкевіч А.І., Валеўскі М.І., Палубінскі Я.М., Каламыцкі І.І., Казлоўскі Ў.А., Аўраменкаў А.А., Тарашкевіч У.К., Шэўчык Ф.І., Міхайлава А.Ф., Шыліна О.С, Ракаўская E.З., Стукачова М.П., Казлоўская І.Е., Суворына Е.А., Меляшэнкава А.Я., Мяркулаў А.Ф., Дудэк І.Ф., Мяркулава Я.І., Касцюкевіч А.І., Каламыцкі Л.І., Курыла А.У., Скобля А.І., Тарашкевіч І.К.

У 1945 годзе на базе завода была арганізавана двухгадовая рамесная вучэльня для падрыхтоўкі працоўных вядучых прафесій - выдзімальнік і шліфоўшчык. За гады яе працы было падрыхтавана 270 чалавек.

Пасля выпускнікі вучэльні Аўраменкаў А.А., Аўраменкаў У.А., Жаваранкаў М.С., Баравікоў П.А., Іваноў М.У., Кротаў У.П., Каралёў М.М., Казлоўскі Ў.А., Мяркулаў А.Ф. .Мітрафанаў А.П,, Сямёнава І.М., Пятрэнка І.Г. Трубянкоў У.К. узначалілі брыгады, а Афанасенкаў Л.Я., Жукаў М.Ф. і Мітрафанаў І.Ф. сталі начальнікамі зменаў.

Дырэктарам рамеснай вучэльні быў Шатаў Іван Максімавіч.

Працягваюцца работы па аднаўленні вытворчых аб'ектаў і павелічэнні прадукцыйнасці шкловарных печаў. 10-ці гаршковая печ перабудоўваецца на 12-ці гаршковую. Нараўне з варкай каляровых гатункаў шкла для фармавання вырабаў, афарбаваных у масе, пачынаецца варка накладных з арганізацыяй вытворчасці вырабаў з наколерам. У першую чаргу гэта селенавы лал (рубін), малочнае і жоўтае шкло, рэцэптура якіх прыведзеная ў ніжэйпададзенай табліцы (тут і ў далейшым - у разліку на сухія матэрыялы). Накладное шкло (ў асноўным, селенавы лал і толькі зрэдку жоўтае і малочнае) варыцца ў адным гаршку, а ў двух суседніх - бясколернае. Склад бясколернага шкла да накладных адрозніваўся ад бесколернага для ваннай печы павышаным зместам аксіду калія.

У астатніх 9 гаршках - каляровыя гатункі шкла (ружалін, сапфір, смарагд, блакітнае і т.д.).

У 1952 годзе на гэтай жа печы пачалі варыць свінцовы крышталь з 18% утрыманнем РbО спачатку ў адным гаршку, а ў 1955 годзе іх стала ўжо тры, у т.л. два- для фармавання выдзіманых вырабаў і адзін - для прасаваных.

Праведзеная ў 1951 годзе рэканструкцыя ваннай печы дазволіла павялічыць колькасць працоўных варштатаў з 10 да 12 штук.

У 1953 годзе была пабудаваная доследная гаршковая печ, якая затым была перабудаваная спачатку на 6-ці, а затым 8-мі гаршковую печ, на якой пасля і была сканцэнтравана вытворчасць накладных вырабаў.

Калектыў завода разумеў, што неабходна не толькі адрадзіць дасягненні мінулых гадоў, але і пайсці далей, пашыраючы каляровую гаму, асартымент і тыпы выкарыстоўваных гатункаў шкла. І гэтае разуменне пацвярджалася практычнымі справамі.

Да ўжо згаданых накладных гатункаў шкла тыпу селенавы лал, малочнае і жоўтае дадаюцца медны лал, кобальтавае, бэзавае, зялёнае і блакітнае.

Для варкі меднага лалу выкарыстоўвалася шыхта, складзеная па наступным рэцэпце: пясок кварцавы -30 кг, сода кальцыяваная - 6,9 кг, мел - 4,8 кг, паташ - 6,9 кг, закіс медзі - 0,9 кг; вокіс волава - 0,45кг і вінны камень - 0,25 кг. Варка праводзілася ў аднаўленчым асяроддзі.

Адмысловага падыходу патрабуе варка зялёнага шкла для накладу, бо пры гэтым неабходна ўвядзенне адносна вялікай колькасці злучэнняў хрому, якія дрэнна рашчыняюцца ў шкле. Каб пазбегнуць так званых "чорных кропак" на паверхні гатовых вырабаў, для афарбоўвання выкарыстоўвалася фрыта наступнага складу: пясок кварцавы - 50 кг, сода кальцыяваная - 70 кг, мел - 12,5 кг, бура тэхнічная - 15 кг, хромпік натрыевы - 15 кг. Звараная фрыта вылівалася ў ваду, гранулявалася, высушвалася, здрабнялася і ўводзілася ў шыхту для зялёнага накладнога шкла, якая складалася па наступным рэцэпце: пясок кварцавы - 80 кг, сода кальцыяваная - 22,4 кг, мел - 14,5 кг, паташ - 1,5 кг, салетра натрыевая - 1,1 кг, сульфат натрыю - 2,6 кг і фрыта - 12,3 кг.

Даволі часта варыцца шкло для імітацыі малахіту. З яго вырабляліся розныя вырабы з шырокай гранню і дэкаратыўныя элементы.

Для атрымання малахіту выкарысталі шыхту двух складаў (Табліца 2.) :

Табліца 2.

Найменне матэрыялаў Адз. вым. I II

Пясок кварцавы кг 70,5 51,7

Сода кальцыяваная кг 20,0 5,6

Мел кг 15,9 13,7

Паташ кг 7,6 8,4

Салетра натрыевая кг 1,6 3,5

Крыяліт кг 2,8 19,5

Каалін кг - 11, 9

Вокіс медзі кг 1,4 2,8

Хромпік натрыевы кг 1,94 1,94

Спачатку праварвалася шыхта I, пасля чаго ў гаршок засыпалі шыхту II. Гатовае шкло не бурлілі, а злёгку перамешвалі бандазіей.

Варыцца залаты лал, аметыст, каляровы крышталь.

У 1958-1959 гг. праведзена шэраг варак з выкарыстаннем у якасці фарбавальніка злучэнняў урану.

На ваннай печы перыядычнага дзеяння выкарыстоўваўся нават "плаваючы" тыгель, у якім варылася малочнае, бэзавае і іншыя гатункі шкла, што давала магчымасць дадатковай вытворчасці гатункавага посуду.

З пазіцый сённяшняга дня можна толькі захапляцца тымі поспехамі, якія былі дасягнутыя ў 50-ыя годы. Не маючы ўстойлівага энергазабеспячэння, стала адчуваючы цяжкасці з забеспячэннем сыравіннымі матэрыяламі, металапрадукцыяй і будматэрыяламі, у сцесненых вытворчых умовах і пры слаба ўладкаваным побыце калектыў завода з года ў год нарошчваў аб'ёмы вытворчасці такімі тэмпамі, якіх не было ні ў 70-ыя, ні ў 80-ыя годы. За 10 гадоў, з 1950 г. па 1960 г. выпуск прадукцыі ўзрос больш чым у 4,5 разы, г.зн. з 9066 т.р. у 1950 г. да 41373 т.р. у 1960 г. (у коштах 1955 года), а колькасць ППП - толькі ў 1,75 раза (з 870 чалавек у 1950 г. да 1523 чал. у 1960 г), г.зн. за лік росту прадукцыйнасці працы ў цэлым за 10 гадоў забяспечана 62 % павелічэння аб'ёмаў вытворчасці.

Людзі імкнуліся хутчэй загаіць раны вайны не толькі фізічныя, але і душэўныя. І шкляная казка дапамагала ім у гэтым, бо кожны ўдзельнік вытворчага працэсу праз разнастайнасць форм вырабаў у спалучэнні з колерам выкарыстанага шкла і наступным дэкараваннем прылучаўся да свету прыгожага.

Працаўнікі завода, дасягнуўшыя высокіх паказчыкаў у працы, заносіліся ў "Кнігу пашаны" (гл. Дадатак).

Першымі з іх былі Паўлоўскі Я.Ф., Мардашкін З.П., Каламыцкі І.І., Рафаенкава Н.І., Ціханава А.К.

На заводзе атрымаў гарачы водгук рух за званне "Ударнік камуністычнай працы", які зарадзіўся ў краіне. Аб тым, якое важнае значэнне першапачаткова надавалася гэтай падзеі, гаворыць той факт, што кожная кандыдатура на прысваенне звання ўсебакова абмяркоўвалася на цэхавым сходзе, разглядалася кіраўніцтвам завода, а канчатковае зацверджанне спісаў праходзіла на паседжанні бюро раённага камітэта партыі.

Першымі гэтым званнем у 1966 годзе былі ўганарованы Навумаў Я.Р., Валеўскі А.І., Шыманскі Б.І., Клімаў Г.Я., Кіеня Д.А., Кісляк П.Я., Мітрафанаў І.Ф., Салянкоў Я.П. і інш. (гл. Дадатак) .

У перыяд свайго зараджэння рух сапраўды служыў справе развіцця працоўнага спаборніцтва ў калектывах і сродкам маральнага заахвочвання лепшых працаўнікоў.

Гэта потым дзеяннямі службоўцаў ён быў фармалізаваны і дыскрэдытаваны, і ўжо ў сярэдзіне 70-ых гадоў пазбавіўся арганізацыйнай сутнасці, хоць працягваў фармальна існаваць, аж да 1987 года.

Характэрная для вытворчасці гатункавага посуду разнастайнасць форм і дэкораў патрабавала прыцягнення прафесійных мастакоў для іх распрацоўкі. На заводзе ў пасляваенны перыяд першым прафесійным мастаком была Даніэль-Бек Кіра Іванаўна, якая працавала з верасня 1951г. па кастрычнік 1952 года.

З прыняццем рашэння аб стварэнні на заводах гатункавага посуду эксперыментальна-мастацкіх аддзелаў і ўвядзеннем пасады галоўнага мастака, з арганізацыяй мастацкай рады пры вышэйстаячай арганізацыі, праз якую ў абавязковым парадку павінен быў прайсці кожны новы выраб, ствараліся ўмовы для планамернай працы па абнаўленні асартыменту выраблянай прадукцыі.

Першым галоўным мастаком завода ў 1957 годзе была прызначаная Растоўцава Ніна Мікалаеўна.

У далейшым, з прыходам на завод маладых мастакоў Мурахвера У.C. і Мягковай Л.М., а затым Раудвеэ С.Я., Вакс К.А., Жохава Ў.П., Дзівінскай У.Г., Малышавай Т.І., Сазыкінай В.Ю. і Анішчыка А.А., склаўся працаздольны творчы калектыў, які вызначыў фармаванне асартыментнай праграмы і дэкаратыўны стыль на некалькі наступных дзесяцігоддзяў.

Нараўне з мастакамі распрацоўкай і фармаваннем новых вырабаў займаліся таксама выдатныя гутныя майстры Шыманскі Б.І., Лінкевіч Г.Б. Пятрэнка І.Г., Федаркоў А.Ф., Багінскі Р.І., Гладкоў Я.К. і інш.

У склад эксперыментальнай брыгады ўвайшлі лепшыя майстры гутнай працы. А ўзначальвалі яе ў розныя гады Шыманскі Б.І., Пятрэнка І.Г., Шыманскі Я.Б. і вось ужо каля 20 гадоў Пухоўскі І.М. Калектыў брыгады першым знаёміцца з распрацоўкай мастака і пад яго кіраўніцтвам вырабляе першыя ўзоры вырабаў. Па ходу працы, зыходзячы з практычнага доследу майстроў, часта ўносяцца нейкія змяненні і карэктыроўкі, асабліва калі гэта звязана са складанымі гутнымі формамі.

Выкананне арганізацыйна-падрыхтоўчых работ вядуць Казлоў М.С., Тарас У.У., Шатава С.С.

А нанясеннем дэкору на новыя вырабы займаліся лепшыя майстры-шліфоўшчыкі Аўраменкаў А.А., Бартосік І.С., Навумаў Я.Р., Чылек М.А. і інш.

У 1958 годзе на Міжнароднай выставе "Экспа-58" выраблены на заводзе набор "Аметыст" (аўтар Ісаевіч Г.А.) быў адзначаны бронзавым медалём.

Гэта быў паспяховы пасляваенны дэбют і прадвеснік шматлікіх узнагарод прадукцыі завода ў будучыні. Бо кожная ўзнагарода выяўляе інтэгральную сукупнасць мастацкай вартасці, тэхналагічнай сталасці і кваліфікацыйнага ўзроўню персаналу, датычнага да вырабу прадукцыі.

Усё нарастальная патрэбнасць насельніцтва ў вырабах гатунковага посуду, нягледзячы на высокія тэмпы штогадовага прыросту, не магла быць задаволеная на адноўленых па часовай схеме вытворчых магутнасцях, разбураных у гады вайны. Памяшканне гуты яўна не адпавядала санітарна-тэхнічным нормам і патрабаванням часу па забеспячэнні нармальных умоў працы. Працаваць даводзілася ў вельмі цесных умовах: бо на плошчы 1500 м2 былі размешчаны дзве ванныя і дзве гаршковые шкловарныя печы; 8 перакладных газавых і паветраных клапанаў; цягун, лер і 22 апечкі; тры тэмперныя печы для абпалу гаршкоў; 24 "зязюлі"; устаноўка для ірызацыі; 21 ручны прэс; 23 пераносныя вентылятары і ўчастак навядзення форм. У нейкай меры, асабліва ўлетку, уздзеянне высокіх тэмператур згладжваў фантан, які дзейнічаў у памяшканні .

Акрамя таго, выклікала боязь надзейнасць эксплуатацыі апорных драўляных канструкцый, замена якіх патрабавала шмат сродкаў і часу.

Пасля неаднаразовых абмеркаванняў у міністэрстве было прынята рашэнне правесці рэканструкцыю завода з павелічэннем яго вытворчай магутнасці.

Пры гэтым прадугледжвалася:

1) правесці карэнную перапрацоўку генплана завода са зносам або рэканструкцыяй часткі існага будаўнічага фонду і будаўніцтвам новых будынкаў і будынкаў з абсталяваннем прампляцоўкі інжынернымі сеткамі;

2) будаўніцтва каналізацыйна-ачышчальных будынкаў у складзе адстойнікаў, палёў фільтравання і мулаватых пляцовак.

3) абсталяванне пасёлка сеткамі цепла- і электра-забеспячэння, вадаправоду і каналізацыі.

2 красавіка 1957 года міністр лёгкай прамысловасці Беларускай ССР Г. Семяніхін зацвердзіў заданне ГПІ-3 (г. Ленінград) на распрацоўку праекту рэканструкцыі завода.

Магутнасць завода вызначалася ў 47,0 млн.руб. гатункавага посуду ў год з бясколернага, каляровага, накладнога і крыштальнага гатункаў шкла, а арыентыровачны каштарысны кошт работ - 15 млн. руб.

Пры распрацоўцы ТЭА за зыходныя дадзеныя былі ўзятыя паказчыкі працы за 1956 год. Асноўныя з іх: выпуск таварнай прадукцыі ў аптовых цэнах - 32,1 млн. руб., гатункавы посуд у натуральным выразе - 7644 т. шт., у т. л. выдзіманы - 5427 т. шт. і прасованы - 2217 т. шт.; плафоны - 60,0 т. шт., ізалятары - 455 т. шт.; выпуск вырабаў па тыпах шкла: з крышталю - 419 т. шт.; накладных - 311 т. шт.; з каляровага шкла - 973 т. шт. і з бясколернага шкла -5940 т. шт.; сярэднегадавая колькасць персаналу - 1468 чал.; у т. л. ППП - 1419 чал., і непрамгрупа - 49 чал.

У параўнанні з 1956 годам намячалася павялічыць аб'ём вытворчасці больш чым на 45%, каб больш поўна задавальняць усё нарастальную патрэбнасць насельніцтва ў вырабах гатункавага посуду.

Так быў пакладзены пачатак доўгаму перыяду рэканструкцыі завода, які працягнецца каля 30 гадоў, аж да 1989 года, калі загадам МПСМ БССР № 56 ад 17.04.1989 г. будзе закрыты зводны каштарыс па яго пашырэнні.

Праектнае заданне на рэканструкцыю завода зацвердзіў намеснік старшыні Саўнаргасу БССР 9 верасня 1959 года пратаколам № 30/59.

Звесткі аб забудове прампляцоўкі па стане на ліпень 1957 г. дае складзены ГПІ-3 генплан завода, а таксама генплан-схема і выкананыя ў адпаведнасці з ім абмерныя чарцяжы адзначаных там памяшканняў: састаўны цэх, цэх адрэзкі, цэх апрацоўкі, цэх паліроўкі, ганчарны цэх, механічны цэх, сілавая станцыя і гараж. Частка з іх разам з памяшканнем гуты падлягала поўнай разборцы (састаўны цэх, цэх апрацоўкі, сілавая станцыя), другая частка - рэканструявалася (механічны і ганчарны цэх), а гараж захоўваўся для далейшай эксплуатацыі.

Працуючы над праектам рэканструкцыі завода, ГПІ-3 нанава праектуе:

- двухпавярховыя, злучаныя паміж сабой галярэямі, карпусы №1 і №2 з размешчанымі ў іх шкловарнымі, адпальвальнымі і тэмпернымі печамі, участкамі першаснай апрацоўкі і дэкаравання вырабаў з простага шкла;

- састаўны цэх прадукцыйнасцю 30 тон шыхты ў суткі;

- цэх апрацоўкі (дэкараванне крышталю і накладу);

- кацельню;

- кампрэсарную;

- зарадную акумулятарную станцыю;

- воданапорную вежу;

- градзірню;

- склад ПЗМ;

- трансфарматарныя падстанцыі (3 шт.);

- супрацьпажарныя вадаёмы (2 шт.);

Акрамя таго, прадугледжвалася будаўніцтва газагенератарнай станцыі з устаноўкай чатырох механічных газагенератараў з выкарыстаннем торфу Дакудаўскага радовішчы ў якасці асноўнага паліва. Але ў сувязі аб тым, што ў снежні 1961 года завод і пасёлак былі падключаныя да лініі забеспячэння прыродным газам, адпала патрэба ў яе будаўніцтве.

Вышэйпрыведзены пералік праектаваных аб'ектаў будаўніцтва сведчыць аб поўнай перапланіроўцы прампляцоўкі завода з улікам дасягненняў таго часу ў вобласці вытворчасці гатункавага посуду. Першапачатковы варыянт забудовы прадстаўлены на малюнку. У працэсе далейшай працы над праектам ён зведаў значныя змяненні. У прыватнасці, карпусы №1 і №2 былі перанесены на месца, якое адводзілася пад газаге-нератарную станцыю, а на паўднёвы ўсход ад іх - састаўны цэх,

Магутнасць завода па выпуску прадукцыі ў аптовых цэнах праектам вызначалася ў 48,0 млн.руб. пры наступным яе размеркаванні па відах шкла і метадах фармавання .

Будаўніцтва аб'ектаў пачалося ў 1960 годзе. Усе пытанні, якія ўзнікалі, як у працэсе праектавання, так і будаўніцтва каардынаваў намеснік дырэктара завода па капітальным будаўніцтве Аўцоў Міхаіл Васільевіч.

Падчас праектавання і будаўніцтва завод не стаяў на месцы, а актыўна нарошчваў аб'ёмы вытворчасці на старых плошчах за лік павышэння прадукцыйнасці шкловарных печаў, укаранення перадавых метадаў арганізацыі працы, усталёўкі дадатковага абсталявання і ўдасканалення прыёмаў фармавання вырабаў. Вельмі важную ролю пры гэтым сыграла падключэнне ў 1959 годзе да цэнтралізаванага электразабеспячэння ад пабудаванай паніжальнай падстанцыі 35/10 кв, а таксама пераход на выкарыстанне прыроднага газу замест генератарнага.

З мэтай больш рацыянальнага выкарыстання працоўнай сілы ў 1958 годзе пачалі скарыстоўваць металічную баначку пры вытворчасці дробных вырабаў. Гэта дазваляла абыходзіцца ў брыгадзе без такой традыцыйнай прафесіі як баначнік без паніжэння дзейных норм выпрацоўкі, г.зн. у брыгадзе па вытворчасці вырабаў чаркавай групы замест пяці чалавек на варштаце можна было абыйсціся чатырма, захоўваючы ранейшы тэмп працы. У 1959 годзе металічную баначку пачалі таксама выкарыстоўваць пры вырабе графінаў для віна.

У гэты перыяд праглядаецца асабліва вялікая актыўнасць у распрацоўцы і ўкараненні тэхналагічных навінак, звязаных з выкарыстаннем новых энерганосьбітаў. Так, у 1962 годзе Зуеў Іван Сцяпанавіч і Гукаў Юры Мікалаевіч распрацавалі, вырабілі і ўкаранілі ў эксплуатацыю карусельную апальную машыну для агнявой паліроўкі верху вырабаў. Прапанаваная канструкцыя з невялікімі змяненнямі выкарыстоўваецца на заводзе да цяперашняга часу.

Пераход на выкарыстанне прыроднага газу замест нізкакаларыйнага генератарнага забяспечыў высокую надзейнасць вядзення працэсу шкловарэння, павысіў эфектыўнасць працы шкловарных, адпальных і тэмперных печаў і стварыў умовы для належнага ўзроўню прамсанітарыі, як на тэрыторыі завода наогул, так і паляпшэння мікраклімату ў зоне працы брыгад.

Адказным за захаванне правілаў бяспечнага выкарыстання прыроднага газу быў прызначаны галоўны энергетык завода Сталяроў Л.Ф., а створаную газавую службу ў розныя гады ўзначальвалі Сцяпанаў І.Г., Ядлоўскі А.П., Вазняк Ю.У., Стромскі А.С., а ў апошні час Анацка Ў.А.

З прыходам устойлівага рэжыму электразабеспячэння пачаўся пераход у цэху апрацоўкі крышталю і накладу да канвеерызацыі, і таксама быў сканструяваны, выраблены і ўведзены ў эксплуатацыю ў 1959 годзе першы электрамуфель для абпалу керамічных фарбаў і золата, выкарыстаных для дэкаравання паверхні вырабаў.

Параўнальныя паказчыкі працы завода ў гэты перыяд характарызуюцца наступнымі дадзенымі

У якасці параўнання ўзятыя 1956 і 1963 гады таму, што першы папярэднічаў пачатку рэканструкцыі завода, а другі - у сувязі з уводам у эксплуатацыю ў лістападзе месяцы вытворчага корпуса №1 па вырабу гатункавага посуду, які з'явіўся яе першынцам. Ва ўведзеным корпусе былі размешчаныя ванная печ бесперапыннага дзеяння прадукцыйнасцю 12 т/суткі і 14-гаршковая печ прадукцыйнасцю 4,2 т/суткі.

Камплектацыя брыгад вялася, як за лік пераводу кваліфікаваных рабочых з старога цэха ў ізноў пабудаваны, так і прыцягненнем дадатковых рабочых з боку. Колькасць ППП у 1964 годзе ўзрасла ў параўнанні з 1962 годам на 357 чалавек.

Першым начальнікам уведзенага ў эксплуатацыю новага цэха быў прызначаны Камар Мікалай Макаравіч.

Разам з корпусам №1 былі ўведзеныя ў эксплуатацыю кампрэсарная, кацельня, воданапорная вежа, станцыя перапампоўкі сцёкавых вод, дзве трансфарматарныя падстанцыі і матэрыяльны склад.

Працягвалася будаўніцтва корпуса №2, складовага цэха, цэха апрацоўкі і іншых аб'ектаў.

У сувязі з шырокім размахам жыллёвага будаўніцтва ў краіне і ростам матэрыяльнага дабрабыту людзей узрастае патрэбнасць насельніцтва ў таварах народнага спажывання, у тым ліку і ў гатункавым посудзе. Таму 15 сакавіка 1963 года прымаецца Пастанова СМ СССР №299 і следам за ёй Пастанова СМ БССР ад 30 сакавіка 1963 года №138 па павелічэнні на заводзе выпуску мастацкіх вырабаў і сувеніраў, на падставе якіх было выдадзена ГПІ-3 (г. Ленінград) заданне на праектаванне, зацверджанае намеснікам старшыні СНГ БССР Батурыным С.Г. 26 красавіка 1963 года.

Тэхніка-эканамічнае абгрунтаванне было распрацавана ГПІ-3 да кастрычніка 1963 года і зацверджана СНГ БССР 4 лютага 1964 года пратаколам №1/64-ТЭА.

Зводны каштарысна-фінансавы разлік на рэканструкцыю завода быў зацверджаны 22 красавіка 1964 года ў суме 3138,4 тыс. руб.

Асноўнымі аб'ектамі другой чаргі былі вытворчы корпус №3, перавалачная база ў г. Лідзе і пашырэнне кацельні.

Ацэньваючы рашэнне аб будаўніцтве перавалачнай базы ў г. Лідзе, цяжка нават выказаць здагадку, якімі перадумовамі пры яго прыняцці кіраваліся праектная арганізацыя і дырэкцыя завода. Бо яшчэ эксплуатавалася вузкакалейная чыгунка, якая злучае завод са станцыяй Нёман, і цалкам паспяхова функцыянавала размешчаная там перавалачная база. Вядома, там трэба было пабудаваць новыя складскія памяшканні, бо старыя "пазнасіліся", але там для гэтага мелася досыць месца. Арыентацыя на аўтатранспарт, як адзіны від перавозкі грузаў, зусім не апраўдвае яго, бо адлегласць у 6 км да ст. Нёман і 26 км да размяшчэння перавалачнай базы ў г. Лідзе навочна паказвае эканамічную "мэтазгоднасць" падобнага размяшчэння. Але гэтыя вызначальныя меркаванні праектыроўнікамі і дырэкцыяй завода чамусьці да ўвагі прынятыя не былі. Дапушчаны прынцыповы промах з размяшчэннем базы ўжо неўзабаве цяжка адгукнецца на ўзроўні рэнтабельнасці прадукцыі.

Перавалачная база была ўведзеная ў эксплуатацыю ў чэрвені 1967 года. Ужо ў 80-ых гадах яе тэрыторыя апынулася ў кольцы іншых аб'ектаў, і калі ў будучыні паўстане неабходнасць яе пашырэння, такая магчымасць папросту адсутнічае. У далейшым, а асабліва з 1991 года, калі цэны на бензін і дызельнае паліва рэзка пайшлі ўверх, гэтае аддаленне перавозак яшчэ больш адмоўна сказалася на павелічэнні выдаткаў на вытворчасць.

У бліжэйшай перспектыве не праглядаецца магчымасць вяртання перавалачнай базы на ст. Нёман, аднак калі завод будзе інтэнсіўна развівацца, гэта абавязкова здарыцца.

Але вернемся да корпуса №1. Запраектаваная канструкцыя ваннай печы з папярочным кірункам полымя і дзвюмя парамі гарэлак у эксплуатацыі аказалася няўдалай. Для размяшчэння рабочых брыгад, здольных зняць 12 тон шкломасы ў суткі пры ручным фармаванні вырабаў гатункавага посуду патрабуецца вельмі вялікі перыметр вырабатачнай часткі, што, натуральна, патрабуе і яе вялікай плошчы. Праекты роўнікамі памеры варачнай і вырабатачнай частак былі вызначаныя адпаведна 19,8 і 11,9 м2 Аўтаномнага ж абагравання вырабатачнай часткі не прадугледжвалася, г.зн. забяспечыць неабходную тэмпературу шкломасы меркавалася за лік цеплавыпраменьвання паходні з варачнай часткі. А гэта ў сваю чаргу не давала магчымасці ўсталяваць рашэцісты экран, які падзяляў іх па палымянай прасторы, што пры найменшым змяненні атмасфернага ціску і наяўных нешчыльнасцях у кішэні і заклінку прыводзіла да трапляння незгарэўшых часціц паліва ў вырабатачную частку, якія, дагараючы там, выклікалі з'яўленне павярхоўных бурбалак. Праца па падборы дыяметра соплаў, вуглоў сустрэчы газавага струменя з паветрам і суадносіны газ:паветра не прыводзілі да жаданых вынікаў. Толькі пасля рэканструкцыі печы з папярочнага на паўпадковападобны кірунак полымя з устаноўкай падзяляльнага рашэцістага экрана была забяспечаная ўстойлівая праца печы па якасці шкломасы.

Каб размясціць на варштаце больш брыгад, было прынята рашэнне аздабляльнікаў вырабаў чаркавай групы размясціць побач з варштатам. Гэта стварала некаторыя нязручнасці пры прыёмцы порцыі шкла для аздаблення донца ад наборшчыка, а таксама пры перадачы трубак ад выдзімальніка аздабляльніку і назад, але дазваляла больш рацыянальна выкарыстаць плошчу варштата. Аднак больш, чым з 35-гадовага досведу эксплуатацыі дадзенай печы хачу сказаць, што для ручной вытворчасці гатункавага посуду, дзе пераважаюць вырабы чаркавай групы і шклянкі малых ёмістасцяў, нельга праектаваць шкловарныя печы прадукцыйнасцю больш за 9 т/суткі. А лепш за ўсё ў практыцы работы завода зарэкамендавалі сябе шкловарныя печы з падковападобным кірункам полымя прадукцыйнасцю 5-6 т/суткі.

Ужо ў 1965 годзе побач з ваннай печчу ў корпусе №1 была пабудавана двухгаршковая печ-спадарожнік для варэння марблітавага шкла, якое выкарыстоўвалася для фармавання донца вырабаў. У наступныя гады для гэтых мэт былі пабудаваныя дзве малагабарытныя ванныя печы, размешчаныя па абедзвюх яе баках. Трэба сказаць, што камбінаваныя вырабы з чорным донцам і бясколернай чарай, якая ў большасці выпадкаў дэкаравалася жоўтым люстрам, вельмі эфектыўна глядзеліся на белым абрусе стала і карысталіся павышаным попытам.

Датычна люстровых фарбаў, хачу сказаць, што іх пачалі выкарыстаць на заводзе ў 1961 годзе. Адным з ініцыятараў і распрацоўнікаў іх рэцэптуры была начальнік базавай лабараторыі Садчанка Н.П., а падрыхтоўкай рэзінатаў і люстровых фарбаў займаліся Сурмач Н.Г., Сенатар Р.А. і Лысёнак Г.Н. Выкарыстаныя для гэтага матэрыялы прыведзеныя ў Табліцы 5:

Злучэнні металаў уводзілі ў расплаўленую каніфоль невялікімі порцыямі пры тэмпературы 180-200°С пры пастаянным памешванні, а затым падвышалі тэмпературу на 30-40°С і вытрымлівалі на працягу 20-25 хвілін. Да гэтага часу раствор павінен стаць аднастайным.

Толькі чатыроххлорысты тытан папярэдне змешвалі з этылавым спіртам і атрыманы эфір уводзілі ў расплаўленую каніфоль.

У атрыманыя такім чынам рэзінаты тонкім струменем пры пастаянным памешванні пры тэмпературы 170°С дадавалі сумесь шкіпінару з нітрабензолам, пасля чаго яны адстойваліся на працягу сутак, а затым фільтраваліся праз капронавую сетку з 6400-10000 адт/см2, разліваліся ў бутлі з цёмнага шкла і захоўваліся пры тэмпературы 5-8°С .

Для ўвядзення ў золатаўтрымальныя люстры рыхтаваўся рабочы раствор золата па наступным рэцэпце: бензол - 152 мл; хлараформ - 152 мл і 12%-ны раствор золата - 122 мл.

Для атрымання люстраў розных колераў рэзінаты змешваліся ў наступных суадносінах (Табліца 6.) :

Люстр наносіўся пэндзлем на сухую чыстую паверхню выраба і замацоўваўся ў электрамуфелі пры тэмпературы 560-580°С.

Дэкараванне вырабаў люстравымі фарбамі ў вялікіх аб'ёмах праводзілася да канца 70-х гадоў.

18 сакавіка 1965 года быў уведзены ў эксплуатацыю новы складовы цэх магутнасцю 30 т/суткі шыхты пры дзвюхзменнай працы. У цэху была механізаваная лінія па падрыхтоўцы шыхты для бясколернага шкла з аўтаматычнымі вагамі тыпу ДВС і талерчатым змешвальнікам. Збор кампанентаў шыхты крыштальных, накладных і каляровых гатункаў шкла праводзіўся ў кантэйнер на паўмеханізаванай лініі з перасоўным электравазком з усталяванымі платформеннымі вагамі і наступным мяшаннем на адмысловай устаноўцы.

У наступныя гады ў сувязі з уводам у эксплуатацыю карпусоў №5 і №4 плошча састаўнога цэха была пашыраная за лік прыбудовы і былі зманціраваныя яшчэ дзве механізаваныя лініі, на адной з якіх рыхтавалася шыхта для машыннай вытворчасці вырабаў на ножцы, а на другі - для крыштальных гатункаў шкла. Магутнасць цэха была даведзена да 40 т/суткі шыхты.

Састаўныы цэх адкрывае пачатак вытворчага працэсу. Менавіта тут шляхам дакладнай дазіроўкі складнікаў кампанентаў і іх дбайнага мяшання закладваюцца перадумовы да наступнага нараджэння новага матэрыялу так непадобнага па візуальным успрыманні і па сваіх фізічных і хімічных уласцівасцях на сваіх "бацькоў".

Што ж гэта за матэрыялы?

Першым чынам, кварцавы пясок, які складаецца больш чым на 99% з двуаксіду крэменю, ён з'яўляецца асноўным структураўтваральным кампанентам будучага шкла.

Асноўная яго фракцыя (дыяметр зерняў 0,4-0,6 мм) складае 60-70%, колькасць зерняў меней 0,4 мм - 30-35% , а больш за 0,6мм - да 6%.

Адным з галоўных шкодных дамешкаў у пяску з'яўляюцца жалезістыя злучэнні, змест якіх не павінны перавышаць 0,025 % для бясколернага шкла і не больш 0,015% - для свінцовага крышталю.

Пясок высушваецца практычна да нулявой вільготнасці, прасейваецца, праходзіць праз магнітны сепаратар для вымання жалезістых злучэнняў і паступае ў расходныя бункеры.

Завод выкарыстоўвае кварцавыя пяскі Навасёлаўскага радовішча (Харкаўская вобл.).

Былі апрабаваныя пяскі, якія залягаюць у Добрушскім раёне Гомельскай вобласці. Пры ўмове будаўніцтва там лініі па іх узбагачэнні, яны могуць быць выкарыстаныя для вытворчасці гатункавага посуду.

Каб знізіць выдаткі энергарэсурсаў на плаўленне зерняў кварцавага пяску, у склад шыхты ўводзіцца шэраг шчолачных кампанентаў. У першую чаргу гэта сода і паташ. Для простага натрый-кальцый-сілікатнага шкла пераважае ўвод соды, а для свінцовага крышталю - паташ, бо аксід калія павышае празрыстасць, бляск і чысціню шкла.

Сода паступае на завод са Стэрлітамака, Беразнікоў, Данецка, Крыма, а паташ - з Волхава і Пікалева.

Па тэхналагічных меркаваннях частку соды замяняем сульфатам натрыю і натрыевай салетрай, а частку паташу - салетрай каліевай. Паступаюць яны на завод, у асноўным, з Беразнікоў, Паўночнаданецка, Магілёва і Светлагорска.

Каб надаць шклу механічную трываласць і хімічную ўстойлівасць ад уздзеяння розных вадкасцяў і іх параў (за выключэннем фторыстых злучэнняў), у склад шыхты ўводзіцца мел. Прывозіцца ён з Ваўкавыскага раёна Гарадзенскай вобласці, а раней выкарыстоўваўся Белгарадскі.

У працэсе падрыхтоўкі да шыхтавання мел сушыцца да вільготнасці 8-12%, здрабняецца ў малатковай драбнілцы, прасейваецца і паступае ў расходныя бункеры.

Каб дасягнуць больш высокага паказчыка праламлення і ўзмацніць бляск шкла ў склад шыхты ўводзяцца сумесна або паасобку свінцовы сурык і глет. Яны паступаюць на завод з Усць-Каменагорска, Чымкента, Яраслаўля і іншых месцаў.

Цынкавыя бялілы дадаюцца для павышэння тэрмічнай і хімічнай устойлівасці шкла і ўзмацнення светлапраламлення. Гэта адзін з асноўных кампанентаў пры варцы селенавага лалу. Атрымліваюць іх, у асноўным, з Кірава і Растоўскай вобласці.

Борная кіслата або бура ўводзяцца для паніжэння схільнасці шкла да крышталізацыі і павышэння яго хімічнай і тэрмічнай устойлівасці. Паступаюць з Прыморскага краю і Кастрамской вобласці.

Вуглякіслы барый дадаём для павышэння бляску і каэфіцыента святлапраламлення шкла. Паступае са Стэрлітамака.

Трыаксід мыш'яку ўводзім у шыхту крыштальнага шкла як хімічны абясколервальнік. Паступае з Урала і Грузіі.

У працэсе працы скарыстоўваецца мноства іншых матэрыялаў. Гэта, у асноўным, фарбавальнікі: злучэнні кобальту, нікелю, медзі, кадмію, хрому, жалеза, марганцу; вокіслы цэрыю, няодыму, празеодыму і эрбію, а таксама селен.

Для атрымання малочнага шкла выкарыстоўваецца крыяліт і крэмнефторысты натрый; пры варцы асобных гатункаў шкла, якія патрабуюць павышанай тэрмаўстойлівасці і хімічнай устойлівасці, дадаецца гліназём.

Для паляпшэння працэсаў шкловарэння пры неабходнасці ў шыхту дадаецца павараная соль.

Усе матэрыялы перад шыхтаваннем прасейваюцца з мэтай выдалення як выпадковых механічных забруджванняў, так і буйнай фракцыі самога матэрыялу.

Для схільных да камякавання матэрыялаў сканструяваныя і вырабленыя непасрэдна на заводзе адмысловыя фрэзы і працірачныя сіты.

У 1998 годзе ў цэху была зманціравана аўтаматычная дазіровачна-змешвальная лінія падрыхтоўкі шыхты для крыштальнага шкла з кампутарным кіраваннем працэсамі дазіроўкі і змешвання.

У 1999 годзе аналагічная лінія ўведзеная ў эксплуатацыю для шыхты бясколернага шкла.

Узважванне праводзіцца на электронна-тэнзаметрычных вагах, падача матэрыялаў на якія ажыццяўляецца шнэкавымі сілкавальнікамі, а падача пяску рэгулюецца засланкай.

Галоўныя перавагі зманціраваных ліній у параўнанні з тымі, якія дзейнічалі раней:

1) высокая дакладнасць дазіроўкі матэрыялаў;

2) паніжэнне запыленасці рабочай зоны за лік надзейнай герметызацыі дазіруючых прылад;

3) павышэнне прадукцыйнасці за лік скарачэння часу зборкі ўваходзячых у рэцэпт кампанентаў;

4) дасягнуты высокі ўзровень навочна інфармацыйнага забеспячэння працэсу шыхтавання.

Актыўны ўдзел у выкананні работ па мантажы новых ліній прынялі Сцяпанаў У.А., Пенда Э.Б., Чайка М.І., Лаўскі А.Ю., Кулікоў А.У., Шэшка Ў.П., Санюк А.У.

Хутка асвоілі новую тэхніку Міхалькевіч М.Н., Ваўчок В.І., Дудзіч А.Д., Лішко Г.А., Спургяш У.С., а таксама Апановіч Я.А., Сакевіч І.Г., Смаляк М.Б., Пугацэвіч У.П.

Гэта ўжо практычна новае пакаленне працаўнікоў састаўнога цэха. Але і ранейшыя, працуючы ў значна горшых умовах, добра спраўляліся з заяўкамі цэхаў выпрацоўкі па своечасовай падрыхтоўцы шыхты патрэбнай якасці. Яны ўжо сыйшлі з завода, перадаўшы свой дослед і разуменне важнасці якаснай працы цэха для ўсяго наступнага тэхналагічнага ланцужка атрымання высакаякаснага шкла. Гэта Шулейка П.У., Сапега Б.А., Говар А.К., Быстрыцкі І.А., Лянцэвіч І.А., Сагайдак Ю..М., Галайдзюк С.Г., Карабач К.К., Ліхарад У.І., Жукоўскі С.С., Міхновіч Б.Б., Калясінскі Т.М., Зноска Ч.Б., Кохан І.А., Кудла М.М. і інш.

Адважаныя матэрыялы транспарцёрнай стужкай падаюцца ў змешвальнік, дзе на працягу 2,5-З,0 хвілін адбываецца іх мяшанне з наступнай разгрузкай прыгатаванай шыхты ў бункер або непасрэдна ў кантэйнер.

Пасля правядзення хімічнага кантролю шыхта дастаўляецца да шкловарных печаў.

Першым начальнікам новага састаўнога цэха была прызначана Пяткевіч Маргарыта Аляксандраўна.

У сакавіку 1966 года пачаў працаваць корпус №2, у якім размясціліся ванная печ бесперапыннага дзеяння з падковападобным кірункам полымя прадукцыйнасцю 5т/суткі шкломасы і 14-ці гаршковая печ прадукцыйнасцю 4,2 т/суткі пры наступным размеркаванні гаршкоў:

- для варэння крыштальнага шкла - 6 шт., у т.л. для вытворчасці выдзіманых вырабаў - 4 шт.

- для варэння каляровых гатункаў шкла - 7 шт., у т.л. для фармавання прасованых вырабаў - 6 шт.

- для працы брыгады эксперыментальна-мастацкага аддзела - 1 шт.

У парадку падрыхтоўкі корпуса № 2 да пачатку працы побач з ваннай печчу былі пабудаваныя тры малагабарытныя печы-спадарожнікі на 2 гаршкі кожная для арганізацыі вытворчасці накладных вырабаў і рассейвальнікаў.

Для вонкавага накаляроўвання варылі ў асноўным селенавы лал, кобальт, "бэз" і зялёнае шкло, а для вырабу рассейвальнікаў (унутранае накаляроўванне) - малочнае і зрэдку бэзавае ды жоўтае.

У новы корпус з старога былі пераведзеныя ўсе пакінутыя брыгады па вытворчасці гатункавага посуду. Нейкі час у старым корпусе працягвала працаваць ванная печ перыядычнага дзеяння, на якой вырабляліся ізалятары, але неўзабаве і яна была зачыненая. Для працаўладкавання гэтых брыгад на першым паверсе пячнога аддзяленні ў корпусе № 2 была пабудавана ванная печ бесперапыннага дзеяння, на якой быў арганізаваны выраб ізалятараў, а ўжо ў 1967 годзе - чорнай абліцовачнай пліткі. У печы пераварвалася шкло з крыніц гаршковых печаў і змешаны шклобой ад накладу. Афарбоўванне вялося з выкарыстаннем пірытных недагаркаў.

Стары корпус годна адслужыў свой рабочы перыяд.

З яго спыненнем адышла цэлая эпоха прафесіяналаў-практыкаў, калі варыць шкло і праводзіць адпал вырабаў было сапраўдным мастацтвам, бо недахоп кантрольна-вымяральнай апаратуры трэба было пакрываць прафесійным нюхам.

Ва ўмовах сучаснай працы ён заменены шырокай разнастайнасцю сродкаў аўтаматычнага кантролю і рэгулявання тэхналагічных параметраў шкловарных і адпальвальных печаў і іншага абсталявання. І хоць аўтаматыка значна больш надзейна кантралюе і вядзе працэс, усё-такі мы заўсёды з вялікай павагай успамінаем шклавараў высокага класу, якія ў дасканаласці валодалі тэхналогіяй варкі ў пасляваенныя гады. Гэта Бартосік С.І., Келмуць І.Ч., Бабкоў М.М., Кострыц М.І., Урбановіч Б.С., Буяк С.М., Субота І.П., Рэвяшка І.К., Смаляк Д.Н., Духоўнік Ю. У., Шумскі Л.Г., Несцер У.С., Кумпяк М.У., Бічэль К.Я., Захараў М.Я., Пуціла А.А., Кашко С.І., Малько П.М., Каравайка А.А. і інш.

Многія з іх яшчэ доўгі час працавалі на гаршковых і ванных печах карпусоў № 1, 2 і 3, перадаючы свой досвед пачынаючым шклаварам. Але гэта ўжо была праца ў іншых умовах: па рэгламентавальных нармалях з сталым аўтаматычным кантролем устаноўленых тэхналагічных параметраў. Прафесійная інтуітыўнасць паступова саступала месца інструментальнаму аб'ектывізму.

Прафесія "шклавар" заўсёды была і застаецца вельмі прэстыжнай. Бо па вялікім рахунку гэта асноўная фігура на гуце, таму што вырашае галоўную задачу - ператварыць прыгатаваную шыхту ў якасную шкломасу. Кожны з іх звычайна пачынаў працу на заводзе засыпшчыкам шыхты і пры жаданні, толькі пасля праходжання адпаведнай падрыхтоўкі па тэхналогіі шкловарэння, будове і эксплуатацыі шкловарных печаў і паспяховым праходжанні праверкі атрыманых ведаў кваліфікацыйнай камісіяй, мог стаць шклаварам. А атрымаўшы гэтую прафесію, стараўся ўдасканальваць свой практычны досвед у разуменні таямніц гэтага складанага рамяства.

Добрымі шклаварамі зарэкамендавалі сябе Буднікаў У.П., Літвінаў С.М., Хомітаў Е.І., Пекар П.І., Сіўчук. М.Ф., Гуц М.М., Камар У.А., Турлюк З.П., Шумскі У.І., Найдзен С.Л., Манкевіч І.І., Драздоў У.Ф., Касямук І.І., Скобля І.І., Карвіга Ў.А., Ёда Ў.С., Абізур І.І., Шаўлоўскі М.А., Бухцінаў У.І., Трафілаў А.П., Малько Г.М., Мядзведзеў П.М., Панятаў У.А., Кіслы І.П., Курачкін У.П., Цяплінскі І.К., Анікевіч Н.А.

Побач са шклаварамі ў кожным цэху працуюць муляры. Калі праца першых ацэньваецца якасцю шкломасы і захаваннем нормаў і правілаў эксплуатацыі шкловарных печаў, то ацаніць працу другіх можна зыходзячы з стану цеплаізаляцыі, герметычнасці і эстэтычнага выгляду печаў. Асабліва значнай была іх роля пры працы на генератарным газе, калі кожная няшчыльнасць на шляху яго руху магла прывесці да выбуху.

Добрымі адмыслоўцамі-мулярамі зарэкамендавалі сябе Іванюк У.І., Жыгала А.У., Пантус С.А., Урбановіч У.Л., Цыбуль У.А., Здановіч У.А., Курчэйка Ў.П., Раманюк І.У.

З уводам другога корпуса набыла сваё сталае месцазнаходжанне цэнтральная завадская лабараторыя. Упершыню з часу заснавання завода была забяспечана магчымасць размясціць яе аддзелы на плошчы, годнай яе ролі ў вытворчым працэсе.

А гэта ўваходны і аператыўны кантроль усіх сыравінных матэрыялаў і кіслот па ўстаноўленых паказчыках, аналіз хімічных складаў сыравіны і гатункаў шкла, аператыўны кантроль якасці шыхтаў і падрыхтаваных да шыхтавання матэрыялаў, аналіз заганаў, якія з'яўляюцца ў шкле і вызначэнне прычынаў, што іх выклікаюць, кантроль аптычных і фізічных характарысатык шкла, праца з рэцэптамі шыхтаў і гатункаў шкла і інш.

У дапамогу хіміку-аналітыку з яго класічным наборам сродкаў хімічнага кантролю і аналізу прыйшлі полымевая фотаметрыя, электрафотакаларыметрыя, спектрафотаметрыя, патэнцыяметрыя і іншыя сучасныя метады аналізу.

У 1985 годзе праведзена першая атэстацыя ЦЗЛ, а ў 1994 годзе атрыманы "Атэстат акрэдытацыі" аб яе адпаведнасці патрабаванням сістэмы акрэдытацыі паверачных і выпрабавальных лабараторый як выпра бавальных цэнтраў.

У розныя гады ЦЗЛ узначальвалі Лянчэўскі А.У., Вінаградава І.Д., Герасімовіч М.Ф., Кушнярова С.С., Трубач Н.А., а ў апошні час Шаль В.К.

Нараўне з кіраўнікамі забяспечвалі ўкараненне перадавых метадаў працы ЦЗЛ Пятрова А.У., Сурмач Н.Г., Пенда Л.Л., Клюкевіч К.Б., Шаль Я.Б., Табенка Л.А., Бушэйка А.Ю.

З уводам у снежні 1966 года ў эксплуатацыю новага цэха апрацоўкі была скончана першая стадыя рэканструкцыі завода.

Струхлелыя будынкі і пабудовы былі замененыя новымі, адпаведнымі дзейным санітарна-тэхнічным нормам і патрабаванням.

Уведзеныя цэхі - састаўны, вырабаткі і апрацоўкі- ахоплівалі ўвесь вытворчы цыкл вытворчасці вырабаў.

А, гаворачы аб старым корпусе, былыя яго працаўнікі часцей за ўсё ўспамінаюць аб басейне з дзейным фантанам, які знаходзіўся ў ім, і ў які гарачымі днямі часам акуналіся найболей гарэзныя рабочыя.

У новым цэху апрацоўкі ў 1969 годзе была пабудаваная першая механізаваная ўстаноўка хімічнай паліроўкі крышталю па тыпу ЛЗХС. Яна складалася з двух ваннаў - з паліровачнай сумессю і прамывачнай вадкасцю - і праграмнага механізму пачарговага апускання ў іх касет барабаннага тыпу з аўтаматычнай вытрымкай у часе і зададзеным лікам цыклаў. Канчатковае чыставое прамыванне праводзілася ў размешчанай побая ванне, куды касеты перамяшчаліся ўручную.

На месца каромысла, на адным канцы якога падвешвалася карзіна з размешчанымі ў ёй крыштальнымі вырабамі для правядзення хімічнай паліроўкі, а на другім - супроцьвага для палягчэння яе перамяшчэння і пачарговага акунання ў паліровачную сумесь і прамывачную вадкасць, прыйшоў паўаўтамат, што забяспечвае вядзенне працэсу па азначанай праграме. Ручнымі заставаліся толькі аперацыі па загрузцы і разгрузцы.

Вядома, гэта была далёка не дасканалая ўстаноўка, як і ўсякія першыя ўзоры новай тэхнікі, але гэта быў першы крок, зрабіўшы які, трэба было ісці далей, канструктыўна яе ўдасканальваючы.

Ужо ў 1972 годзе працаўнікамі завода Вярбіцкім А.П. і Мураўёвым Р.У. была распрацавана і зроблена механізаваная ўстаноўка хімічнай паліроўкі з кручэннем і сектарным перамяшчэннем касет з паліраванымі вырабамі. Яна складалася з трох радыяльна размешчаных ваннаў (адна - якая паліруе, другая - для між-цыклавай прамыўкі і трэцяя - для канчатковага прамывання), у якіх у адпаведнасці з азначанай праграмай і праходзіў увесь працэс паліроўкі.

Для паніжэння пераносу вадкасцяў з ванны ў ванну пасля пад'ёму ў абавязковым парадку праходзіла вытрымка касет над ваннай спачатку ў вярчэнні, а затым спыненымі. Гэты прынцып выкарыстоўваецца і ў далейшым ва ўстаноўках іншай канструкцыі.

Па ўдзельным выдатку кіслотаў яна была больш эканамічнай у параўнанні з вышэйапісаным варыянтам, але не валодала дастатковай прадукцыйнасцю, каб справіцца з рэзка нарастаўшым аб'ёмам вытворчасці крышталю ў сувязі з укараненнем бесперапыннай тэхналогіі яго варэння і вырабаткі. Справіцца з гэтым на той перыяд маглі толькі шматкасетныя барабанныя ўстаноўкі, зробленыя па тыпу ўстановак Дзяцькаўскага крыштальнага завода. І яны на заводзе былі пабудаваныя. Гэта ўжо, па сутнасці, быў трэці варыянт механізаваных паліровачных прылад, але праца над іхнім ўдасканаленнем працягвалася.

У 1986 годзе па распрацоўках Чылека М.П. была зроблена ўстаноўка поўнапагружнога паліравання, з размяшчэннем вырабаў у ячэйках карзіны, вытворчыя выпрабаванні якой далі дадатныя вынікі. У адрозненне ад касет барабаннага тыпу, у якіх вялікая частка іх дыяметру заўсёды находзіцца над паліровачнай сумессю і працуе, як свайго роду выпарнік, у сувязі з высокай тэмпературай працэсу хімічнай паліроўкі (да 70° С), карзіна поўнасцю знаходзіцца ў паліровачнай сумесі і таму страты ад улятучвання HF у некалькі раз ніжэй за кошт змяншэння паверхні выпарэння, што выяўляецца ў паніжэнні ўдзельных выдаткаў кіслот на 20-30% у параўнанні з барабаннымі ўстаноўкамі.

Для атрымання высокай якасці паліравання вырабы павінны свабодна размяшчацца ў ячэйках, каб забяспечвалася магчымасць іх мікраперамяшчэнняў пры ваганнях карзіны для лепшага змыву соляў. Калі ж ячэйка дэфармаваная або выкананая не ў патрэбных памерах і выраб пазбаўлены магчымасці перамяшчацца, то на яго паверхні ўтвараюцца так званыя "прыціскі", ухіляць якія ў большасці выпадкаў прыходзіцца механічным спосабам.

Пытанне павышэння эфектыўнасці працэсу хімічнай паліроўкі, як за лік скарачэння ўдзельных выдаткаў кіслот, так і павышэння прадукцыйнасці ўстановак, заўсёды быў актуальным. Адным з шляхоў у гэтым кірунку з'яўляецца выкарыстанне рознапалярнага імпульснага току, які, будучы ўведзеным у паліровачны, раствор актывізуе ход іёнаабменных працэсаў паміж паліраванай паверхняй шклавырабаў і паліровачным растворам. Навінка была ўкаранёная на шматкасетных устаноўках у цэхах вырабаткі № 3 і апрацоўкі з прыцягненнем "Расаўтаматбуду" (г. Чэбаксары) у якасці выканаўца.

Дадзеная тэхналогія дазваляе выпрацаваць які паліруе раствор да ўтрымання фторіёна 0,5% і ўжо шматлікія гады выкарыстоўваецца на заводзе.

Удзельная вага выдаткаў на хімічную паліроўку крышталю на ўстаноўках завода ў 1997 годзе складала 16,7% у агульнай яго сабекошце пры наступным узбуйненым размеркаванні па асобных складніках: кіслоты і іншыя матэрыялы - 73%, зарплата - 9% і іншыя выдаткі -18%, пры ўдзельным выдатку на тону гатовай прадукцыі:

- кіслата серная 92% -ая - 1521 кг/т.г.п.

- кіслата плавікавая 40% -ая - 314,7 кг/т.г.п.

- вапна - 1534,8 кг/т.г.п.

Адмыслоўцы завода працягвалі пошук найболей дасканалых тэхналогій паліроўкі, і ў 1997 г. быў падпісаны кантракт з фірмай Нойтра (Нямеччына) на пакупку дзвюх установак з кампутарным кіраваннем працэсам паліравання.

Асноўныя іх адрознення ад установак, выкарыстованых заводам на той час:

1) вядзенне працэсу ў герметычна закрытым аб'ёме;

2) пачарговая змена ў ванне паліровачнай сумесі і прамывачнай вадкасці замест перамяшчэння вырабаў ад ванны да ванны

Склад паліровачнай сумесі:

- серная кіслата - 62-63%;

- плавікавая кіслата - 2,25-3,5%.

Прамыванне вядзецца ў 62-64% -най сернай кіслаце, а пры завяршэнні цыклу - у вадзе.

Паліроўка вядзецца пры тэмпературы 60-65°С, для падтрымкі якой выкарыстоўваецца гарачая вада, што цыркулюе па пракладзеных у ваннах трубах з паліэтылену.

Вырабы ўкладваюцца ў круглыя касеты, якія навешваюцца на вал і змацоўваюцца адпаведным чынам у барабан, які электратэльферам апускаецца ў рабочую ванну, пасля чаго вечка зачыняецца, і ванна запаўняецца прамывачнай вадкасцю для правядзення першапачатковага падагрэву вырабаў на працягу 45 сек. Затым прамывачная вадкасць зліваецца і ванна запаўняецца паліровачнай сумессю.

Адзін цыкл уключае чатыры кантакты вырабаў з паліровачным растворам рознай працягласці: першы - 45 сек, другі - 120 сек, трэці і чацвёрты - па 600-700 сек; працягласць кантакту з прамывачнай вадкасцю - 45 сек, а прамыванне ў вадзе ў канцы цыклу - 90 сек, пасля чаго вечка ванны адчыняецца і барабан тэльферам пераносіцца ў ванну фінішнай прамыўкі вырабаў, якая доўжыцца 180-360 сек.

Барабан па чарзе верціцца па гадзіннікавай і супраць гадзіннікавай стрэлкі.

24 красавіка 1998 г. быў падпісаны сумесны акт аб прыёмцы ўстановак у эксплуатацыю. Пры правядзенні прыёма-здатачных выпрабаванняў былі атрыманыя наступныя велічыні ўдзельных выдаткаў кіслот:

- кіслата серная 92%-ная - 393 кг/т.г.п.

- кіслата плавікавая 70%-ная - 134 кг/т.г.п.

Прадукцыйнасць адной устаноўкі пры паліроўцы вырабаў рознага асартыменту характарызуецца наступнымі паказчыкамі.

Наладчыкам установак працуе Махнач М.М.

Многія гады старэйшымі і зменнымі тэхнолагамі на ўчастках хімпаліроўкі цэхаў вырабаткі №3, №4 і апрацоўкі працавалі Беспалава Р.П., Урбановіч І.П., Сапега Ў.А., Міхалькевіч Г.Г., Сянюта Л.У., Сокал Н.Р., Авакімян З.А., Пудзіноўская Т.І., Ліхарад Г.А., Аўчыннікава С.М., а хімпаліроўшчыкамі - Козел У.М., Мікалаеў У.П., Бурдун П.К., Тарашкевіч А.А., Пікта І.Б., Карабач С.М., Шэўчык С.Р., Грыб М.М., Беспалаў С.А., Баяроўскі А.Б., Чылек У.М., Карзюк У.С., Юрцэвіч У.І., Гурскі У.У., Пракапенка А.П., Савельеў П.П.

З павелічэннем аб'ёмаў выпуску крышталю, натуральна, узраслі і аб'ёмы газавых выкідаў ад установак хімічнай паліроўкі.

Вялікую працу па пошуку шляхоў іх нейтралізацыі і наступнаму вырабу і запуску ў работу апаратаў першай, а потым і другой ступені ачысткі выканалі Карзюк С.Л., Пашук М.Ф., Сафранюк А.І., Комар М.М., Кушнярова С.С., Пракапеня М.А., Рунец Б.Б., Пагодскі У.М., Герасімовіч М.Ф., Трубач П.У., Кушняроў Ф.Ф., Махнач М.М., Рагоўскі М.У., Мураўёў Р.У., Турык М.М., Сталяроў Л.Ф., Бяспалава Р.П., Шэўчык Л.М., Хвашчэўскі Л.С., Стукачоў Г.Ю., Сокал М.Р.

У 1975 годзе была складзены дамова з інстытутам НІПІОТСтром (г. Наварасійск) на распрацоўку апарата для гэтых мэт і ўжо ў 1976 годзе на заводзе па яго распрацоўках брыгадай у складзе Ігнаткава П.І., Кетрыка А.У. і Гурскага Ў.У. быў выраблены і зманціраваны першы пенны абсорбер тыпу ПВПр 10-1-50К, якімі пасля з невялікімі канструктыўнымі змяненнямі пад маркай АП-10М былі абсталяваны ўсе ўстаноўкі хімічнай паліроўкі.

Тэхнічная характарыстыка пеннага абсорбера :

прадукцыйнасць па вычышчаным - 10 т.м.З/гадзіна

паветры

ступень ачысткі пры максімальнай - 96-98 %

загазаванасці

разрэджанне ў апараце - да 3000 Па;

гідраўлічны супраціў - не больш 1800 Па;

вышыня пеннага пласта - 200-400 мм.

Ачыстка адбываецца дзякуючы рэакцыі ўзаемадзеяння фторыстых злучэнняў з вадой у пенным пласце, які забяспечвае неабходную для гэтага вялікую паверхню іх судотыку.

Перад пускам у работу вада ў абсорберы павінна знаходзіцца на ўзроўні рашоткі.

Найболей уразлівым звяном у гэтай сістэме былі вентылятары высокага ціску, крыльчатка і корпус якіх разбураліся ад уздзеяння параў і кропель кіслаты на працягу трох-чатырох месяцаў, і таму даводзілася пастаянна трымаць адмысловую службу для іх рамонту. І хоць рэшткавая канцэнтрацыя фторазмяшчальных злучэнняў пасля пеннага абсорбера складала, 23-30 мг/м3 і знаходзілася ў межах допуску, трэба было шукаць рашэнне па іх паніжэнні, укараняючы другую ступень ачысткі.

Ужо ў 1989 годзе быў выраблены і зманціраваны для гэтых мэт першы 4-х секцыйны апарат з выкарыстаннем у якасці іёнаабменнага фільтра матэрыялу "Фібан АК-22".

"Фібан АК-22" поліфункцыянальны, усе яго іёнаабменныя групы (NH2, NH-2, N-3, COOH-), слаба-асноўныя, што забяспечвае яго выкарыстанне пры сорбцыі газаў, параў і аэразоляў слабых і моцных кіслот.

Тэхнічная характарыстыка іёнаабменнага фільтра:

прадукцыйнасць па газе - да 10 т.м3/гадзіну

канцэнтрацыя НF на ўваходзе ў фільтр - 10-40 мг/м3

ступень ачысткі - 91-96%

час рэгенерацыі -1,5-2,0 гадзіны

расход вады - да 1,0 м 3/гадзіну

Для пазбягання запакоўкі рамак крэмнефтарыднымі і крэмнеземістымі солямі павінна надзейна працаваць аўтаматычная сістэма рэгенерацыі.

У цяперашні час усе дзейныя ўстаноўкі хімічнай паліроўкі забяспечаны дзвюмя ступенямі ачысткі газавых выкідаў ад фторыстых злучэнняў.

Канцэнтрацыя фторыстых злучэнняў у газавых выкідах перад пенным абсорберам па дадзеных розных замераў вагаецца ў межах ад 150 да 2300 мг/м3 на ўстаноўках завода і ад 50 да 1150 мг/м3 на ўстаноўках фірмы Нойтра. Утрыманне фтарыдаў пасля іёнааб-меннага фільтра было практычна аднолькавым і складала ад 1,17 да 2,55 мг/м3.

Выраблялі і абслугоўвалі першыя абсорберы і іёнаабменныя фільтры Яварэц І.І., Кетрык А.У., Шапуцька Ч.У., Сушчэўскі А.С., Стэфановіч М.І., Кіеня М.І.

У 1969 годзе ўведзены ў эксплуатацыю цэх металаформаў з аддзяленнямі ліцця і халоднай апрацоўкі металаў. Вытворчая магутнасць цэха вызначаная ў 500 т/год па выплаўцы чыгуну і 50 т/год па выплаўцы сталі.

Цэх прызначаўся, як для забеспячэння шклоформамі непасрэдна завода "Нёман", так і пяці іншых гут МПСМ БССР. У лепшыя гады тут выплаўлялася па 600 і больш тон чыгуну і да 100 тон сталі.

Плаўка металу вядзецца ў дзвюх высокачастотных плавільных печах, а адліўка - як у фармовачную зямлю па драўляных мадэлях, так і ў кокіль. Засвоеная тэхналогія ліцця з дакладным узнаўленнем гравюры, а таксама атрыманне легіраваных чугунов з вермікулярным і шарападобным графітам.

За мінулыя гады ў цэху склаўся калектыў высокакваліфікаваных працаўнікоў і назапашаны вялікі досвед у вырабе розных формакамплектаў, як для ручнога, так і механізаванага фармавання вырабаў з шкла.

Прыкладам дасягнутага высокага майстэрства ў поўнай меры можа служыць выраб формакамплектаў для адначасовага прасавання 18 шт. шатонаў з дзвюмя скразнымі адтулінамі дыяметрам 2 мм у кожным. Формакамплект складаецца з верхняй і ніжняй матрыц і пуансона. У кожнай матрыцы ўстаноўлена па 18 уставак з нержавеючай сталі маркі 40Х13 з адбіткамі адпаведна верхняй і ніжняй паверхні шатона, атрыманымі метадам пластычнай дэфармацыі.

Формаўтварэнне адбываецца шляхам запаўнення выцісканай пуансонам расплаўленай шкломассы праз літніковыя адтуліны ва ўтвораныя паражніны самкнуўшыхся паверхняў верхняй і ніжняй матрыц, у якіх і адбываецца іх зацвярдзенне. Пры гэтым павінна забяспечвацца дакладнае супадзенне ўсіх супрагальных геаметрычных кропак шатона.

Пасля заканчэння прасавання пуансон разам з верхняй матрыцай падымаюцца, а з ніжняй здабываецца шклонарыхтоўка з 18 адпрасованнымі шатонамі.

Для забеспячэння патрэбнай якасці пры вырабе форм неабходна выконваць шэраг правілаў і патрабаванняў.

Вось некаторыя з іх:

1) прэсавыя ўхілы па цыліндрычных участках фармуючых паверхняў пуансонаў, кольцаў і нераскрыўных матрыц павінны быць у межах 2±0,5°;

2) непаралельнасць і перакос восяў шарніра і плоскасці сутыку раскрыўной формы не павінны перавышаць 0,1мм на ўсёй яе вышыні. Парушэнне гэтага патрабавання выклікае ўзнікненне пасечак і ўвагнутасцяў на паверхні вырабаў у зоне швоў;

3) непаралельнасць кантактуючых тарцоў на кольцах, матрыцах і пуансонах не павінна перавышаць 0,05мм для памераў да 100мм і 0,1мм - звыш 100мм;

4) калі дно вырабу плоскае, то на пуансоне неабходна прадугледзець сферу крывізной 0,01 ад яго дыяметра;

5) формакамплект для вырабу прасованых вырабаў - матрыца, кольцы і пуансон - лепш за ўсё вырабляць з чыгуну адной да той ж плаўкі і адпалу.

Адпаведны ўклад у станаўленне і развіццё цэха ўнеслі Воўк У.І., Кохан І.М., Сабалеўскі І.К., Федарэнка Ў.Л., Дзерваедаў М.Г., Рагоўскі М.У., Сафранюк А.І., Шмыгалёў К.Я., Пракапеня М.А., Стукачоў Г.Ю., Ганчарэнка М.І., Бічэўскі С.М., Сталяроў Л.Ф., Фядотаў С.Ф., Пазняк С.П., а таксама Бобрык У.У., Бурдун А.П., Грышкевіч М.У., Кірэль І.У., Кіеня Ў.М., Мазала А.А., Капцюк Ч.М., Радчанка Ў.У., Грос Я.С., Лысёнак А.С., Калановіч І.У., Чаркоўскі С.К., Яновіч У.М., Шэшка К.Д., Цяліцын Р.К., Гірыновіч Л.С.

У 90-х гадах у сувязі са скарачэннем аб'ёмаў вытворчасці на шэрагу заводаў шкляной галіны рэспублікі знізіўся попыт і на прадукцыю цэха, што прывяло да памяншэння аб'ёмаў выплаўленага чыгуну, а выплаўка сталі практычна спынілася. З-за фінансавых цяжкасцяў не абнаўлялася абсталяванне, якое састарвалася маральна і фізічна. Пры гэтым кіраўніцтва завода ў меру наяўных магчымасцяў спрабавала арганізаваць працу цэха так, каб захаваць кваліфікаваны персанал і набыты ім досвед працы за мінулыя гады.

Такім чынам, з уводам цэха металаформаў, з пераходам на выкарыстанне прыроднага газу, падключэннем да закальцованай сістэмы забеспячэння электраэнергіяй, пабудовай новых цэхаў вырабаткі, апрацоўкі і састаўнога, рашэннем пытанняў водазабеспячэння і каналізацыі, з пабудовай шламазбіральніка і глеевых пляцовак быў створаны ўвесь новы неабходны комплекс інжынерна-тэхнічнага ўладкавання па стварэнні ўмоў для стабільнай працы пры вытворчасці гатункавага посуду. Старая вытворчасць поўнасцю заменена новай.

Дадаткі

Кіраўнікі завода, галоўныя спецыялісты і начальнікі асноўных цэхаў у пасляваенны перыяд (1944-2002 гг.)

Дырэктары шклозавода "Нёман"

Брыль Іван Міхайлавіч, 1944 г.

Крэнь Васіль Іосіфавіч з 08.1944 па 04.1948 гг.

Шульгін Іван Васільевіч з 04.1948 па 07.1953 гг.

Леановіч Лаўрэн Антонавіч з 08.1953 па 03.1958 гг.

Каштанаў Ніканор Фёдаравіч з 04.1958 па 03.1962 гг.

Карзюк Сяргей Лук'янавіч з 03.1962 па 02.1981гг.

Пашук Мікалай Фёдаравіч з 03.1981 па 01.1995 гг.

Жыгала Анатоль Лявонцевіч з 01.1995 па 07.2002 гг.

Рунец Браніслаў Браніслававіч з 07.2002г і далей.

Намеснікі дырэктара

па капітальным будаўніцтве:

Аўцоў Міхаіл Васільевіч з 03.1961 па 10.1967 гг.

Маручак Васіль Арцёмавіч з 04.1968 па 07.1988 гг.

Варановіч Генадзь Карлавіч з 01.1995 па 08.1995 гг.

па агульных пытаннях, кадрах і побыту:

Гарэлік Яўген Сяргеевіч з 06.1969 па 01.1984 гг.

Сафранюк Апанас Іванавіч з 07.1984 па 09.1994 гг.

Сокал Георгій Ігнацьевіч з 01.1995 па 06.2002 гг.

Пагодскі Уладзімір Мікалаевіч з 06.2002г і далей.

па камерцыйных пытаннях:

Жыгала Анатоль Лявонцьевіч з 09.1979 па 01.1995 гг.

Урбановіч Зігмунд Паўлавіч з 01.1995 па 01.1996 гг.

Запольскі Уладзімір Анатольевіч з 02.1996 па 05.1998 гг.

Мядзведзь Аляксандр Васільевіч з 05.1998 па 04.2001 гг.

Афанасенкаў Уладзімір Леанідавіч з 07.2001 па 10.2002 гг.

па якасці:

Аўраменкава Валянціна Лявонцьеўна з 08.1986 па 11.1997 гг.

Сарокіна Ганна Мікалаеўна з 12.1997 і далей.

па інфармацыі:

Пагодскі Уладзімір Мікалаевіч з 10.1998 па 06.2002 гг.

па фінансах і камерцыйных пытаннях:

Несцер Генадзь Мікалаевіч з 12.2002 і далей.

Галоўныя інжынеры шклозавода "Нёман"

Шаль Станіслаў Германавіч з 1944 па 03.1945 гг.

Панкевіч Іван Максімавіч з 03.1945 па 06.1950 гг.

Жучкоў Іван Якаўлевіч з 06.1950 па 02.1952 гг.

Лянчэўскі Альфонс Уладзіміравіч з 02.1952 па 05.1952 гг.

Карзюк Сяргей Лук'янавіч з 05.1952 па 03.1962 гг.

Навагран Яўген Рыгоравіч з 03.1962 па 11.1963 гг.

Пашук Мікалай Фёдаравіч з 11.1963 па 03.1981 гг.

Драздоў Міхаіл Фадзеевіч з 09.1981па 01.1986 гг.

Рунец Браніслаў Браніслававіч з 01.1986 па 07.2002

Бондар Васіль Аляксандравіч з 08.2002 і далей.

Намеснікі галоўнага інжынера :

па ахове працы, тэхніцы бяспекі і пажарнай бяспецы:

Сакін Міхаіл Сцяпанавіч з 03.1961 па 11.1970 гг.

Камар Мікалай Макаравіч з 04.1972 па 08.1982 гг.

Сталяроў Леанід Філіпавіч з 09.1982 па 08.1996 гг.

Арэхва Аляксандр Аляксандравіч з 12.1996 па 08.1999 гг.

Пагодская Ніна Мікалаеўна з 09.1999 і далей

па новай тэхніцы:

Сафранюк Апанас Іванавіч з 08.1982 па 07.1984 гг.

па вытворчасці:

Кушнярова Соф'я Станіславаўна з 02.1985 па 12.1996 гг.

ГАЛОЎНЫЯ СПЕЦЫЯЛІСТЫ

галоўны тэхнолаг :

Лам Беніцыян Аронавіч з 11.1966 па 01.1969 гг.

Герасімовіч Мікалай Фёдаравіч з 01.1969 па 11.1976 гг.

Салаўёў Франц Львовіч з 12.1976 па 07.1980 гг.

Трубач Пётр Уладзіміравіч з 07.1980 г. і далей

галоўны канструктар:

Сафранюк Апанас Іванавіч з 03.1965 па 03.1982 гг.

Пракапеня Мікалай Аляксандравіч з 03.1982 і далей.

галоўны мастак:

Растоўцава Ніна Мікалаеўна з 12.1957 па 08.1959 гг.

Мурахвер Уладзімір Сямёнавіч з 01.1960 па 11.1973 гг.

Мягкова Людміла Міхайлаўна з 12.1973 па 06.1987 гг.,

з 02.1994 па 12.1997 гг.

Сідарэвіч Галіна Майсееўна з 12.1991 па 02.1994 гг.

Самахвалаў Васіль Дзмітрыевіч з 06.1987 па 11.1991 гг., з 12.1997г і далей

галоўны эканаміст:

Гужва Міхаіл Сцяпанавіч з 04.1965 па 05.1968 гг.

Сямёнаў Ярміл Іосіфавіч з 03.1971 па 06.1981 гг.

Герасімовіч Мікалай Фёдаравіч з 03.1982 па 09.1984 гг.

Ладных Георгій Іванавіч з 09.1987 па 07.1990 гг.

Сямёнава Тамара Іванаўна з 10.1991г. і далей

галоўны бухгалтар:

Мацкевіч Канстанцін Канстанцінавіч з 09.1944 па 10.1945 гг.

Дзерваедаў Рыгор Трафімавіч з 11.1945 па 10.1960 гг

Вініцкі Георгій Сцяпанавіч з 10.1960 па 09.1980 гг.

Кіеня Людміла Аляксандраўна з 09.1980 па 06.1996 гг.

Пашкоўскі Мячыслаў Станіслававіч з 07.1996 г. і далей

галоўны энергетык:

Сталяроў Леанід Філіпавіч з 04.1962 па 09.1982 гг.

Арэхва Аляксандр Аляксандравіч з 09.1982 па 12.1996 гг.

Сушчэўскі Васіль Іосіфавіч з 01.1997 г. і далей

галоўны механік:

Тэрасані Эдуард Лук'янавіч з 03.1945 па 05.1946 гг.,

з 09.1947 па 07.1949 гг.

Хадкоў Павел Пятровіч з 06.1946 па 08.1947 гг.

Маціеўскі Іосіф Людвікавіч з 07.1949 па 03.1952 гг.

Зуеў Іван Сцяпанавіч з 03.1952 па 09.1959 гг.

Рагоўскі Мечыслаў Уладзіміравіч з 09.1959 па 10.1992 гг.

Ганчарэнка Мікалай Іванавіч з 10.1992г і далей

галоўны метролаг:

Радзевіч Ігар Аляксандравіч з 02.1977 па 02.1981 гг.

Махнач Міхаіл Мікалаевіч з 02.1985г і далей

НАЧАЛЬНІКІ АСНОЎНЫХ ЦЭХАЎ

Састаўны цэх:

Кострыц Максім Іванавіч з 07.1949 па 10.1951 гг.

Духоўнік Юлій Віктаравіч з 10.1951по 08.1955 гг.

Вінаградава Іраіда Дзямідаўна з 08.1955 па 01.1956 гг.

Паўлоўскі Яўген Фаміч з 02.1956 па 02.1957 гг.

Дамяшчонак Дарафей Дарафеевіч з 02.1957 па 04.1958 гг.

Карвіга Аркадзь Васільевіч з 05.1958 па 10.1959 гг.

Сакін Міхаіл Сцяпанавіч з 11.1959 па 03.1961 гг.

Пяткевіч Маргарыта Аляксандраўна з 03.1961па 01.1986 гг.

Драздоў Міхаіл Фадзеевіч з 01.1986 па 04.1990 гг., з 07.1995 па 04.1996 гг.

Кушняроў Хведар Хведаравіч з 04.1990 па 07.1995 гг.

Міхаяьковіч Марыя Мікалаеўна з 05.1996 г. і далей.

Цэх выпрацоўкі (стары корпус):

Панкевіч Іван Максімавіч з 03.1946 па 03.1949 гг.

Тэлінг Іосіф Антонавіч з 03.1949 па 03.1950 гг.

Гайдук Аркадзь Пятровіч з 03.1950 па 04.1956 гг.

Паўлоўскі Яўген Фаміч з 01.1957 па 03.1966 гг.

Цэх выпрацоўкі №1:

Камар Мікалай Макаравіч, з 06.1963 па 11.1967 гг.

Драздоў Міхаіл Фадзеевіч, з 09.1967 па 09.1981 гг.

Курачкін Пётр Пятровіч з 09.1981 і далей.

Цэх выпрацоўкі №2:

Курачкін Пётр Пятровіч з 04.1971 па 05.1971 гг.

Паўлоўскі Яўген Фаміч з 05.1971 па 03.1980 гг.

Кісляк Пётр Пятровіч з 04.1980 па 04.1995 гг.

Лецка Пётр Пятровіч з 04.1995 г. і далей.

Цэх выпрацоўкі №3:

Пагодскі Уладзімір Мікалаевіч з 09.1974 па 07.1982 гг.

Рунец Браніслаў Браніслававіч з 07.1982 па 01.1986 гг.

Гарэлік Уладзімір Канстанцінавіч з 01.1986 па 10.1988 гг.

Сучкоў Аляксандр Віктаравіч з 10.1988 па 04.1995 гг.

Кісляк Пётр Пятровіч з 01.1995 г. і далей.

Цэх выпрацоўкі №4:

Салаўёў Франц Львовіч з 07.1980 па 01.1984 гг.

Шаль Станіслаў Францавіч з 01.1984 г. і далей.

Цэх апрацоўкі:

Сцефановіч Казімір Андрэевіч з 10.1944 па 11.1953 гг.

Караджаеў Аляксандр Гедгіевіч з 11.1953 па 08.1954 гг.

Гукаў Юрый Мікалаевіч з 08.1954 па 12.1956 гг.

Панкевіч Іван Максімавіч з 01.1957 па 02.1962 гг.

Драздоў Міхаіл Фадзеевіч з 03.1962 па 10.1964 гг.

Афанасенкаў Леанід Ягоравіч з 10.1964 па 06.1966 гг.

Кабыленка Мікалай Іванавіч з 06.1966 па 08.1969 гг.

Кушняроў Хведар Хведаравіч з 08.1969 па 03.1986 гг.

Гарэлік Любоў Канстаўцінаўна з 03.1986 па 09.1988 гг.

Бондар Васіль Аляксандравіч з 09.1988 па 08.2002 гг.

Ігнаткаў Пётр Іванавіч з 08.2002 г. і далей

Цэх металаформаў:

Гулецкі Леанід Уладзіміравіч з 08.1968 па 11.1969 гг.

Воўк Віктар Іванавіч з 11.1969 па 05.1971 гг.

Шмыгалёў Кантанцін Ягоравіч з 06.1971 па 08.1973 гг.

Кохан Іван Мікалаевіч з 08.1973 па 02.2000 гг.

Пазняк Сяргей Пятровіч з 03.2000 г. і далей

КНІГА ПАШАНЫ

За дасягненне высокіх вытворчых паказчыкаў у працы ў "Кнігу пашаны" завода былі занесеныя наступныя працаўнікі:

1951 год.

Паўлоўскі Яўген Фаміч, начальнік змены цэха выпрацоўкі.

Мардашкін Стратон Прахоравіч, брыгадзір-аздабляльнік.

Каламыцкі Іван Іосіфавіч, брыгадзір-выдзімальнік.

Рафаенкава Ніна Іванаўна, алмазчыца.

Ціханава Ганна Кірэеўна, алмазчыца.

1952 год.

Валеўскі Аляксандр Іванавіч, выдзімальнік.

Кострыц Максім Іванавіч, шклавар.

Марчанкава Кацярына Іванаўна, алмазчыца.

Бабкоў Марцін Нічыпаравіч, шклавар.

1954 год.

Суднік Іосіф Іванавіч, брыгадзір-алмазчык.

Бобрык Уладзімір Браніслававіч, токар.

Савельеў Сцяпан Фёдаравіч, выдзімальнік.

1955 год.

Шыманскі Баляслаў Іванавіч, брыгадзір-выдзімальнік.

Шэўчык Раман Станіслававіч, шліфоўшчык.

Казлоўская Ірына Яўхімаўна, шліфоўшчык.

Тарасаў Іосіф Антонавіч, брыгадзір-шліфоўшчык.

1956 год.

Казлоўскі Ўладзімір Аляксандравіч, алмазчык.

Чылек Мікалай Аляксандравіч, алмазчык.

Меркулаў Адольф Хведаравіч, алмазчык.

1957 год.

Валеўскі Мікалай Іванавіч, выдзімальнік.

Шэўчык Хведар Іванавіч, брыгадзір-выдзімальнік.

Кісляк Пётр Якаўлевіч, выдзімальнік.

Мінчанкоў Мікалай Андрэевіч, прасоўшчык.

Жукаў Мікалай Хведаравіч, выдзімальнік.

Савельеў Віктар Філіпавіч, алмазчык.

Афанасенкаў Леанід Ягоравіч, гравіроўшчык.

1958 год.

Пятрэнка Іван Рыгоравіч, выдзімальнік.

Бялецкі Іосіф Андрэевіч, выдзімальнік.

Лысёнак Сямён Іосіфавіч, выдзімальнік.

Каламыцкі Лук'ян Лук'янавіч, прасоўшчык.

Каравайка Аляксандр Аляксандравіч, шклавар.

Мацявіна Раіса Фёдараўна, алмазчыца.

Аўраменкаў Мікалай Аляксандравіч, алмазчык.

Касцюкевіч Аляксандр Іосіфавіч, гранільшчык.

Праторскі Аляксандр Аляксандравіч, алмазчык.

Санюк Іосіф Сцяпанавіч, складальнік шыхты.

1959 год.

Шыхава Раіса Сцяпанаўна, алмазчыца.

Юргель Уладзімір Браніслававіч, алмазчык.

Кончык Іосіф Іванавіч, гранільшчык.

Бартосік Іван Станіслававіч, гранільшчык.

Зязюля Сяргей Васільевіч, выдзімальнік.

Анацкі Аляксандр Мікалаевіч, выдзімальнік.

Салянкоў Яўген Пятровіч, выдзімальнік.

Кіеня Зміцер Аляксандравіч, выдзімальнік.

Казак Ірына Міхайлаўна, адносчыца.

Каламыцкі Ігар Лук'янавіч, выдзімальнік.

Тэрасані Эдуард Лук'янавіч, чаканшчык.

Хаджаеў Іргаш, засыпшчык.

Абдрахманаў Аляксандр Аляксандравіч, гравіроўшчык.

Пенда Іван Антонавіч, гранільшчык.

Дудэк Іван Францавіч, брыгадзір-алмазчык.

Урбановіч Павел Іванавіч, слесар.

1960 год.

Манкевіч Аляксандр Рыгоравіч, прасоўшчык.

Каламыцкі Мікалай Іванавіч, выдзімальнік.

Савельеў Сямён Хведаравіч, брыгадзір-выдзімальнік.

Радзецкі Расціслаў Якаўлевіч, баначнік.

Мурын Міхаіл Іосіфавіч, брыгадзір-выдзімальнік.

Шэўчык Аляксандр Дзмітрыевіч, складальнік.

Германовіч Ірына Аркадзеўна, працаўніца склада.

Глейзер Іван Іванавіч, алмазчык.

Клімаў Генадзь Еўдакімавіч, гравіроўшчык.

Літвінаў Сяргей Мацвеевіч, алмазчык

Барташэвіч Алена Мар'янаўна, адрэзчыца каптурка.

Сідар Іван Уладзіміравіч, слесар.

Першыя ўдарнікі камуністычнай працы

4 красавіка 1960 г. бюро Наваградскага РК КПБ зацвердзіла рашэнне першаснай партарганізацыі завода ад 24 сакавіка 1960 г. аб прысваенні звання "Ударнік камуністычнай працы" наступным працаўнікам:

Кіеня Зміцер Аляксандравіч, выдзімальнік.

Шыманскі Баляслаў Іванавіч, выдзімальнік.

Шэўчык Хведар Іванавіч, выдзімальнік.

Іванюк Ніна Васільеўна, адносчыца.

Мачахіна Галіна Канстаўцінаўна, адносчыца.

Валеўскі Аляксандр Іванавіч, выдзімальнік.

Пятрэнка Іван Рыгоравіч, выдзімальнік.

Кісляк Пётр Якаўлевіч, выдзімальнік.

Салянкоў Яўген Пятровіч, выдзімальнік.

Мітрафанаў Іван Фёдаравіч, выдзімальнік.

Духоўнік Міхаіл Мечыслававіч, выдзімальнік.

Барысаў Яўген Якаўлевіч, выдзімальнік.

Канавалава Людміла Іванаўна, повяртальшчык.

Казлоўскі Ўладзімір Аляксандравіч, алмазчык.

Сцяпанава Тамара Хведараўна, алмазчык.

Гучко Вера Ўладзіміраўна, паліроўшчык.

Літвінаў Сяргей Мацвеевіч, алмазчык.

Касцюкевіч Аляксандр Іосіфавіч, гранільшчык.

Велікашынскі Карл Францавіч, алмазчык.

Кацек Анатоль Кірылавіч, алмазчык.

Гладкоў Васіль Васільевіч, гравіроўшчык.

Яраш Наталля Антонаўна, шліфоўшчыца.

Сечка Аляксандр Віктаравіч, шліфоўшчык.

Савельева Антаніна Сцяпанаўна, нармоўшчыца.

Рабцаў Іван Сяргеевіч, дэкаратар пад чаканнае золата.

Клімаў Генадзь Еўдакімавіч, гравіроўшчык.

Сцяпанаў Анатоль Максімавіч, нумарны шліфоўшчык

Навумаў Яўген Расціслававіч, гравіроўшчык.

Навуменкава Любоў Васільеўна, павяртальшчыца.

Дудэк Іван Францавіч, алмазчык.

Жукава Раіса Фёдараўна, сартоўшчыца.

Шаль Ірына Францаўна, нумарны шліфоўшчык.

Казлоўская Любоў Лаўрэнаўна, алмазчыца.

Сініца Раіса Аркадзеўна, шліфоўшчыца.

Шатава Вольга Іванаўна, паліроўшчыца.

Абдрахманава Леанарда Браніславаўна, шліфоўшчыца.

Джавоўская Ганна Іосіфаўна, сартоўшчыца.

Сідар Іван Уладзіміравіч, слесар.

Урбановіч Павел Іванавіч, слесар.

Анікеенкава Ева Іосіфаўна, ганчар.

ЗАЦВЯРДЖАЮ

Міністр лёгкай прамысловасці Беларускай ССР

Г. Семяніхін

2 красавіка 1957 г.

ЗАДАННЕ НА ПРАЕКТАВАННЕ

Рэгістрацыйны №18

1. Найменне аб'екта праектавання - рэканструкцыя шклозавода "Нёман"

2. Месцазнаходжанне - пас. Бярозаўка, Наваградскага раёна, Гарадзенскай вобласці.

3. Характар будаўніцтва і падстава для праектавання-будаўніцтва новых цэхаў выпрацоўкі, апрацоўкі і прыстасаванне цэха апрацоўкі пад склад гатовых вырабаў. Рашэнне пытанняў водазабеспячэння, каналізацыі, цеплафікацыі і энергазабеспячэння, паводле пратаколу ад 1 сакавіка 1957 года.

4. Магутнасць завода - 47,0 млн. рублёў гатункавага посуду ў год.

5. Асартымент вырабаў - гатунковы посуд з бясколернага, каляровага і накладнога шкла, таксама вырабы з крышталю.

6. Рэжым працы - кругласутачны.

7. Арыентыровачны каштарысны кошт - 15 млн. рублёў.

8. Праектаванне - двухстадыйнае.

9. Тэрмін вырабу праектнага задання - 15 верасня 1957 года.

Нач. вытв.-тэхніч. кіравання МЛП БССР - Л. Казючыц.

Начальнік планава-эканамічнага кіравання МЛП БССР - Л. Троняк.

Начальнік аддзела капітальнага будаўніцтва МЛП БССР - Я. Клясторны.

Начальнік аддзела шкляной прамысловасці БССР - Г. Каўтуненка.

ХАРАКТАРЫСТЫКА І ПАКАЗЧЫКІ ПРАЦЫ ЗАВОДА НАПЯРЭДАДНІ РЭКАНСТРУКЦЫІ (1956 - 1957 гг.)

1. Плошча тэрыторыі - 11,14 га, у т.л. плошча забудовы - 1,66 га.

2. Кошт асноўных сродкаў прамысловага прызначэння па стане на 1.06.1957г. - 11016 тыс.руб.

у т. л. будынкі - 5370 тыс. руб.

збудаванні - 719,0 тыс. руб.

вытворчае абсталяванне - 3035 тыс. руб.

электрасілавое абсталяванне - 766 тыс.руб.

транспартныя сродкі - 1024 тыс. руб.

інвентар - 102,0 тыс. руб.

3. Электраэнергіяй завод забяспечвае ўласная сілавая станцыя на газавых рухавіках.

Па плане на 1957 год выпрацоўка электраэнергіі складзе 1150 тыс.квт/гадзін.

4. Газагенератарная станцыя складаецца з 13 самадуўных газагенератарных шахт.

5. Рамонтна-механічныя майстэрні маюць 4 такарныя, 2 стругальныя і 2 свідравальныя станкі.

6. Працуюць 2 ванныя і 2 гаршковыя шкловарныя печы.

Ванныя печы: адна - перыядычнага дзеяння магутнасцю 2,4 тн/суткі;

другая - бесперапыннага дзеяння з плошчай варачнай часткі 10м2; прадукцыйнасць- 6,5 тн/суткі.

Гаршковыя печы: адна - на 10 гаршкоў;

другая - на 4 гаршкі;

ёмістасць гаршка - 300 кг.

7. Адпал вырабаў ажыццяўляецца ў цягуне і 22 апечках.

8. Спажыванне сыравіны і паліва па плане на 1957 г.:

пясок кварцавы - 1883 тн

мел камяковы - 350 тн

паташ - 78 тн

сода кальцыяваная - 536 тн

сурык свінцовы - 46 тн

салетра натрыевая і каліевая - 24 тн

Выдатак умоўнага паліва - 11717 т.у.п. ,

у т.л. дровы - 4500 мЗ

вугаль - 12810 тн

9. Цэнтралізаваных водазабеспячэння і каналізацыі завод не мае. Вада для вытворчых патрэб і гаспадарча-пітнога спажывання падаецца з артэзіянскай свідравіны.

10. Паказчыкі выпуску прадукцыі за 1956 год:

Найменне паказчыкаў Адз. вым. Колькасць

1. Гатунковы посуд у

натуральным выразе,

Усяго т. шт. 7644,0

у т.л. а) выдзіманая т. шт. 5427

з яе - з б/колернага шкла т. шт. 4857,1

з каляровага шкла т. шт. 110,7

з накладнога шкла т. шт 311,0

з крыштальнага шкла т. шт. 148,2

б) прасованая т.шт. 2217,0

з яе - з б/колернага шкла т. шт. 1083,4

з каляровага шкла т. шт. 862,6

з крыштальнага шкла т. шт. 271,0

2. Ізалятары т. шт. 455,0

3. Плафоны т. шт. 60,0

4. Таварная прадукцыя ў

аптовых коштах т. руб. 32145,0

11 .Завод злучаны са станцыяй Нёман вузкакалейнай чыгункай.

12. Сярэднегадовая колькасць персаналу за 1956 год складае 1468 чалавек

у т. л. а) прамгрупа - 1419 чал.

з іх: рабочыя - 1346 чал.

ІТР - 43 чал.

службоўцы - 30 чал.

МАП - 2 чал.

ПСА - 12 чал

б) непрамгрупа - 49 чал.

13. Завод валодае жылым фондам у памеры 7419м2 з колькасцю жыхароў - 1176 чал.

У красавіку 1970 года ў краіне шырока адзначалася 100-годдзе з дня нараджэння Ў.І. Леніна. У гонар гэтай даты перадавікі і наватары вытворчасці за дасягненне высокіх вытворчых паказчыкаў і актыўны ўдзел у грамадскім жыцці былі ўзнагароджаныя юбілейным медалём "За доблесную працу. У адзначэнне 100-годдзя з дня нараджэння Ў.І. Леніна". Усяго па заводзе ўзнагароду атрымалі 244 чалавекі. Сярод іх Бяссолаў А.А., Бурдун П.К., Валеўскі М.І., Велькашынскі К.Ф., Ігнаткаў І.П., Карзюк С.Л., Камар Н.М., Драчылоўскі А.С., Клімаў Г.Е., Мяркулава Н.І., Паўлоўскі Я.Ф., Праторскі С.А., Сакін М.С., Стукачоў Ю.І., Трубянкоў У.К., Вігуль І.І., Чудзін І.Я. ( Дадатак №15) .

За мінулыя 7 гадоў з часу ўводу ў эксплуатацыю корпуса №1, г.зн. з 1963 па 1970 гг. завод падвоіў выпуск таварнай прадукцыі. Асобныя параўнальныя паказчыкі працы прыведзеныя ў ніжэйпададзенай табліцы:

Найменне Адзінка 1963 1970 Тэмп

паказчыкаў вымяр. росту

%

Выпуск таварнай т. р. 4191,0 8483,0 202,4

прадукцыі

ў аптовых

цэнах

Выпуск т. шт. 11258,0 18418,0 163,6

гатунковага

посуду

ў натуральным

выражэнні,

Усяго,

у т.л. выдзіманы т. шт. 7744,0 16435,0 212,2

прасованы 3514,0 2073,0 59,0

Вырабы з крышталю т. шт 583,0 1038,0 177,8

Колькасць ППП чал. 1670 2602 155,8

Падрабязна паказчыкі працы завода за 1970 год выкладзеныя ў дадатку №16.

На перыяд ад уводу ў эксплуатацыю корпуса №2 да замены гаршковай печы ў корпусе №1 на ванную печ бесперапыннага дзеяння для варкі крыштальнага шкла прыходзіцца найбольшая нагрузка на керамічны ўчастак. У гэты час на заводзе працавалі дзве 14-ці гаршковыя і тры 2-х гаршковыя шкловарныя печы, г. зн. адначасова шкло варылася ў 34 гаршках. Гэта значыць, што пры сярэднім тэрміне іх службы на працягу 3-4 тыдняў, трэба было штодня фармаваць па 2 гаршкі. Ні да, ні пасля гэтага такой вялікай патрэбнасці ў іх не было.

Пры пачатку рэканструкцыі завода планавалася пабудаваць новы керамічны цэх магутнасцю 200 тон/год вогнетрывалых вырабаў рознага асартыменту, але ў сувязі з пераходам на бесперапынную тэхналогію варкі і выпрацоўкі каляровых і крыштальных гатункаў шкла было вырашана абмежавацца прыбудовай да дзейнага цэха і ўстаноўкай дадатковага абсталявання.

Асноўнай прадукцыяй участка сталі: шкловарныя гаршкі і тыглі, "кранцы", "рынкі", "кухі," "цэпухі", "дуплешкі", "перадкі", "парожкі", наборныя галоўкі, а ў далейшым - прапелерныя мешалкі, плунжары, фідэрны прыпас і інш.

На прыкладзе керамічнага ўчастка можна навочна прасачыць змяненне ролі падраздзялення ў тэхналагічным ланцугу вытворчасці ў сувязі з удасканаленнем яго тэхналогіі.

Да пабудовы першай ваннай печы - гэта асноўнае падраздзяленне, якое забяспечвае саму магчымасць варкі шкла. У наступным яго роля таксама высокая, таму што варэнне ўсіх каляровых і крыштальных гатункаў шкла вядзецца толькі ў гаршках. З укараненнем жа бесперапыннай тэхналогіі іх варкі і выпрацоўкі значна зніжаецца яго роля і змяняецца асартымент: замест гаршкоў на першы план выходзяць мешалкі, плунжары і фідэрны прыпас. У працэсе эксплуатацыі яны, як і гаршкі, знаходзяцца ў сталым кантакце са шкламасай, таму і патрабаванні да іхняй якасці такія ж высокія, і ў гэтым плане роля ўчастка ніколі не зніжалася.

У розны час узначальвалі брыгады ўчастка Крыпец І.А., Мурын І.П., Клюкевіч Б.Б., Носік К.П., а ў апошнія гады Верамейка Д.Ю.; у складзе брыгад - Будзевіч І.І., Скаева Л.А., Стукачова А.П., Говар А.І., Сабалеўскі П.І., Лебядзеўскі У.П., Бабачкін А.І., Козел А.І., Зінкевіч І.У., Мячкоўскі С.Б., Яновіч Я.П., Етчык А.І., Анікеенкава А.П. і іншыя.

Заканчваецца будаўніцтва аб'ектаў другой чаргі рэканструкцыі завода.

Тэхнічны нагляд за яго ходам і ўзгадненне ўсіх пытанняў з праектыроўшчыкамі і падрадчыкамі ад імя заказчыка ажыццяўляе з 1968 года намеснік дырэктара па капітальным будаўніцтве Маручак Васіль Арцёмавіч.

30 снежня 1970 г. і 30 верасня 1971 г. па чарзе ўводзіцца ў эксплуатацыю корпус №3 з дзвюмя лініямі па вытворчасці вырабаў з шкла агульнай магутнасцю 2,5 млн. руб./год:

першая: ванная печ для варкі бясколернага шкла прадукцыйнасцю 6 т/суткі (1,28 млн. руб./год);

другая: блок з пяці ванных шклаварных печаў прадукцыйнасцю 1,3 т/суткі кожная для бесперапыннай тэхналогіі варкі і выпрацоўкі вырабаў гатункавага посуду шырокага асартыменту з каляровых гатункаў шкла, афарбаваных вокісламі рэдказямельных элементаў (цэрыю, неадзіму, празеадзіму) з дадаткам малекулярных фарбавальнікаў (вокісаў кобальту, медзі, хрому, нікелю, жалеза і металічнага селену).

Разам з корпусам №3 былі ўведзеныя ў эксплуатацыю цэх апрацоўкі №2а; бытавы корпус; цэх апрацоўкі №2б з двума канвеернымі лініямі па апрацоўцы крышталю і накладу і карданажным участкам; супрацьпажарны вадаём; рэзервуар цёплай вады на градзірню і шэраг іншых аб'ектаў.

Да гэтага часу добра склалася праца брыгад па вытворчасці вырабаў з наколерам у корпусе №2 (селенавы лал ужо варылі ў малагабарытнай ваннай печы бесперапыннага дзеяння), і пераводзіць іх у корпус №3 не мела сэнсу. Замест іх туды былі пераведзеныя брыгады па вырабу рассейвальнікаў, для чаго побач з ваннай печчу бясколернага шкла была пабудаваная малагабарытная супрацьточная двухсекцыйная ванная печ бесперапыннага дзеяння для варкі малочнага і каляровых (памяранцавае, бэзавае і інш.) гатункаў шкла, выкарыстаных для ўнутранага наколеру.

Па палымянай прасторы яна была падзеленая суцэльнай сцяной з дынасавай цэглы для падтрымкі ў кожнай секцыі аўтаномнага рэжыму. Супрацьточны варыянт спальвання паліва дазволіў абысціся без глухога экрана, які адлучае варачную частку ад вырабатачнай, і забяспечыў падтрымку неабходнай тэмпературы выпрацоўкі без дадатковага падагрэву.

У распрацоўцы і будаўніцтве малагабарытных ванных печаў-спадарожнікаў прымалі актыўны ўдзел Пашук М.Ф., Саковіч У.У., Кунцэвіч М.М., Трубач П.У., Сіневіч А.К., Герасімовіч М.Ф., Сафранюк А.І., Рунец Л.А. і іншыя.

Асаблівасцю варкі малочнага шкла ў ваннай печы з'яўляецца неабходнасць сталага здыму шкламасы.

Устаноўлена, што калі няма выпрацоўкі 8-16 гадзін, то ступень глушэння шкла значна зніжаецца, а таксама мяняецца каэфіцыент тэрмічнага лінейнага расшырэння. Але нават пры сталым здыме патрэбен інтэнсіўны адбор шкламасы два-тры разы ў месяц з мэтай яе найхуткага абнаўлення. Для гэтага з вырабатачнай часткі печы адбіраецца шкламаса з такім разлікам, каб над пратокай заставаўся пласт таўшчынёй 30-40 мм, а затым на працягу 4-6 гадзін праводзіцца наварка да патрэбнага ўзроўню.

Ужо ў 1972 годзе выкарыстанне ваннай печы замест гаршковай пры вытворчасці рассейвальнікаў дазволіла давесці іх месячны выпуск у сярэднім да 57 тыс. шт. пры працы на адным варштаце.

На астатніх 9 варштатах ваннай печы бясколернага шкла выпускаўся гатункавы посуд, у асноўным, чаркавай групы і шклянкі розных ёмістасцяў.

Першым начальнікам цэха вырабаткі №2 быў прызначаны Курачкін П.П., а затым Паўлоўскі Я.Ф.

Кампактнае размяшчэнне блока печаў дазваляла арганізаваць вытворчасць камбінаваных вырабаў, выкарыстоўваючы для чары шкло аднаго колеру, а для ножкі і донца - іншага. Гэта забяспечвала шматварыянтныя магчымасці для мастацкага канструявання вырабаў рознага прызначэння.

Тэрмічная і хімічная аднастайнасць каляровых гатункаў шкла забяспечваецца іх мяшаннем з выкарыстаннем прапелерных мешалак.

У працэсе засваення бесперапыннай тэхналогіі варкі і выпрацоўкі каляровых гатункаў шкла адмысловых цяжкасцяў не было. Але ў 1972 г. пры імкненні атрымаць інтэнсіўна афарбованы неадзімавы лал на адной з печаў блока, мы сутыкнуліся са з'яўленнем у вырабатачнай часткі шкламасы, працятай вялікай колькасцю бурбалак ад мошкі да 1,5-2,0 мм у дыяметры. Проба ж шкламасы, узятая з варачнай часткі перад пратокай, бурбалак не ўтрымоўвала. Якіх-небудзь змяненняў гідраўлічнага рэжыму і рэжыму спальвання паліва, што маглі прывесці да ўтварэння бурбалак, не было. Ужываныя сыравінныя матэрыялы таксама не маглі быць прычынай гэтага.

На працягу сутак, за кошт зменаў тэхналагічных параметраў, мы спрабавалі ўхіліць загану, якая ўтварылася, але безвынікова. Тады было прынята рашэнне вычарпаць шкламасу да пратокі і правесці інтэнсіўную наварку з паніжаным уводам селену ў шыхту. У выніку ўсё нармалізавалася, але гэта ўжо быў не неадзімавы лал, а проста шкло бэзавага колеру.

Ясна, што з'яўленне незлічонага мноства бурбалак было абумоўлена павышаным уводам металічнага селену, але за паўсядзённай цякучкай нам не ўдавалася правесці серыі доследных варкаў з мэтай вывучэння хімізму гэтай з'явы і вызначыць аптымальныя суадносіны Nd2O3:Se пры атрыманні неадзімавага лалу.

У працэсе эксплуатацыі блока печаў атрымалі пацверджанне выказваныя раней адмыслоўцамі завода заўвагі аб недастатковай плошчы варштата для нармалёвага размяшчэння брыгад, а таксама павышанай тэмпературы ў зоне іх працы, асабліва ў летні перыяд.

Таму ў 1977 г. па ўзгадненні з МПСМ БССР, была праведзеная рэканструкцыя блока. Замест пяці печаў пакінута тры, без паніжэння іх агульнай прадукцыйнасці; па крайніх з іх павялічаная плошча басейнаў і колькасць рабочых вокнаў і пашыраны варштат. Умовы працы брыгад сталі аналагічныя іншым печам.

Да канца 60-х гадоў у краіне значна ўзрос попыт на вырабы з крышталю. Прадпрыемствы гандлю стала патрабавалі ад завода павелічэння іх паставак.

З мэтай пашырэння магчымасцяў па задавальненні гэтых патрабаванняў кіраўніцтва завода (дырэктар Карзюк С.Л., гал. інжынер Пашук М.Ф.) выступілі з ініцыятывай: замест 14-ці гаршковай печы ў корпусе №1 пабудаваць ванную печ бесперапыннага дзеяння для ўкаранення бесперапыннай тэхналогіі варкі і выпрацоўкі вырабаў з крышталю.

24 сакавіка 1970 года праектнаму інстытуту ГПІ-3 (г. Ленінград) быў накіраваны ліст з просьбай выканаць праектныя работы па дадзенай тэме.

Ужо 19 красавіка 1970г. намеснік міністра ПСМ БССР Акуліч С.С. зацвердзіў пратакол нарады №98/71 па разглядзе прадстаўленага тэхна-рабочага праекту замены гаршковай печы на ванную.

Тэхніка - эканамічныя паказчыкі печы :

Тып - ванная печ бесперапыннага дзеяння, праточная, рэгенератыўная, з паўпадковападобным кірункам полымя.

Сутачная прадукцыйнасць - 5 т/суткі.

Колькасць працоўных вокнаў - 6.

Гадавы здым шкламасы - 1785 т.

Гадавы выдатак сыравіны - 1559,9 т.

Гадавы выдатак паліва - 1500 т.нм3.

Каштарысны кошт работ вызначаны ў 199,35 т.р., а гадавы эканамічны эфект - 95,6 т.р. Крыніца фінансавання - сродкі фонду развіцця вытворчасці.

Для размяшчэння ваннай печы былі разабраны таксама адзін апечак і малагабарытная ванная печ-спадарожнік для варкі марблітавага шкла.

Работы па рэканструкцыі былі выкананыя на працягу трох месяцаў (травень-ліпень) у 1971 годзе.

Уводзімая магутнасць вызначана ў 2,2 млн. руб.

Галоўным адрозненнем ізноў пабудаванай печы ад печаў для варкі звычайных гатункаў шкла была падоўжаная кішэнь, круглы вырабатачны басейн з прапелернай мешалкай для мяшання шкламасы і прымусовая сістэма выдалення свінцаўтрымоўвальных золяў, якія выносяцца праз рабочыя вокны з адводам у цыклон і далейшым выхадам вычышчанага паветра ў атмасферу па-за межамі цэха.

Першапачаткова было вырашана варыць свінцовы крышталь з утрыманнем РbО 24%.

Пры арганізацыі выпрацоўкі вырабаў чаркавай групы на ізноў пабудаванай печы ўкаранялася тэхналогія вакуумнай адцяжкі ножкі з выкарыстаннем цэнтралізаванай сістэмы вакууму. Галоўнай яе перавагай перад тэхналогіяй з выкарыстаннем "фарынкі" было скарачэнне складу брыгады на 2 чалавекі і атрыманне ў працэсе фармавання кантаванай ножкі, якая не патрабуе апрацоўкі яе паверхні за кошт выкарыстання ўставак з сталі ЭІ-943 пры вырабе "вакуумнай" формы і цеплавога рэжыму яе работы.

Але пры вакуумным спосабе ўзрастае верагоднасць пераахаладжвання канца ножкі, што ў далейшым парушае трываласць яе зпайкі з донцам. Тэхнолагам, канструктарам і механікам сумесна з брыгадзірамі прышлося шмат папрацаваць, каб не дапусціць гэтага.

Вырабы з крышталю працягвалі карыстацца павышаным попытам, і з мэтай яго больш поўнага задавальнення ў 1978 годзе праводзіцца рэканструкцыя гэтай ваннай печы з павелічэннем вырабатачнай часткі да 8 рабочых вокнаў і ўстаноўкай дзвюх мешалак.

У гэтыя гады начальнікам цэха выпрацоўкі №1 быў Драздоў М.Ф. Ён прыйшоў на завод пасля заканчэння Беларускага палітэхнічнага інстытута ў 1959 годзе. З маладым запалам узяўся за справу, спасцігаючы тонкасці тэхналогіі гутніцтва і дапаўняючы тэарэтычныя веды практычным досведам. Ужо ў 1962 годзе прызначаецца начальнікам цэха апрацоўкі, а ў 1967 году - начальнікам самога буйнога на той час цэха выпрацоўкі, у якім працавала больш за 1000 чалавек. З 1981по 1986 год - галоўны інжынер завода. Актыўна займаецца асваеннем уводзімых у эксплуатацыю новых вытворчых магутнасцяў, у т.л. тэхналогіяй электраваркі крышталю ў корпусе №4.

Арганізацыйна забяспечвае суладную працу вытворчых падраздзяленняў для дасягнення лепшага канчатковага выніку.

У 1990 годзе абіраецца старшынём выканкаму Бярозаўскага гарсавету.

За вялікую творчую працу, удасканаленне тэхналогіі і забеспячэнне сталага росту вытворчасці тавараў народнага спажывання Міхаіл Фадзеевіч узнагароджаны ордэнамі "Працоўнага Чырвонага Сцяга" і "Знак Пашаны", юбілейным медалём "За доблесную працу. У адзначэнне 100-годдзя з дня нараджэння Ў.І. Леніна".

Інтэнсіўнае нарошчванне аб'ёмаў вытворчасці патрабавала сталага прытоку новых кваліфікаваных рабочых, а падрыхтаваць іх можна было толькі на дзейных працоўных месцах. У гэтыя гады кожны брыгадзір займаўся навучаннем і падрыхтоўкай кадраў для арганізацыі і камплектавання новых брыгад. Вялікую арганізацыйную працу па дадзеным пытанні нараўне з начальнікамі цэхаў і змен праводзіла Салаўёва Я.П.

У наступныя гады быў утвораны аддзел падрыхтоўкі кадраў і эканамічнай адукацыі ў складзе Кулікова Ў.А., Салаўёвай Я.П. і Грынюк А.П.

Навучанне і перападрыхтоўка персаналу для працы з пад'ёмна-транспартным і зварачным абсталяваннем і слесараў рознай спецыялізацыі праводзіліся ў вучэбна-курсавым камбінаце, які многія гады ўзначальвала Маркаран К.І.

Дзякуючы эфектыўнай сістэме адбору і падрыхтоўкі кадраў, якая абапіралася на шматгадовыя традыцыі і назапашаны дослед, быў захаваны высокі ўзровень якасці выпусканай прадукцыі, што пацвярджаецца праведзенай у 1972 годзе яе дзяржаўнай атэстацыяй, у выніку якой усе вырабы былі атэставаныя толькі па вышэйшай і першай катэгорыям якасці. Першымі вырабамі, адзначанымі Дзяржаўным знакам якасці (ДзЗЯ), быў набор шклянак зав. нум. 750 ёмістасцю 50, 100 і 150 мл з каляровага шкла, афарбаванага РЗЭ і вырабленых на блоку печаў цэха выпрацоўкі №2.

У наступныя гады колькасць вырабаў з ДзЗЯ была даведзена да 40 найменняў, а іх удзельная вага ў агульным аб'ёме выпусканай прадукцыі дасягала 20% і больш. Добры прыклад па іх вырабу паказвалі брыгады Сцефановіча С.У., Грос Р.М., Баяроўскага Ў.У., Вайцюшкевіча Г.М.

Вялікім поспехам завода было атрыманне ў 1973 году на Міжнароднай выставе ў г. Яблонец-на-Нісе "Гран-пры", якім быў адзначаны набор ваз пад агульнай назвай "Кветка" і залатога медаля за дэкаратыўную кампазіцыю "Кветкі", а ў 1979 годзе - залатога медаля за камплект ваз, выкананых па тэхналогіі маліравання (аўтары, адпаведна, Федаркоў А.Ф., Жохаў У.П і Мурахвер У.С.).

На заводзе паспяхова ўкараняецца сістэма бездэфектнай працы. Колькасным выразам якасці працы становіцца каэфіцыент рэшты прадукцыі з першага прад'яўлення, які становіцца адным з асноўных паказчыкаў пры налічэнні прэміяльных выплат. Калі ў 1971 году па вырабах з крышталю і накладу ён складаў адпаведна 74% і 63%, то за 1977 год ён дасягнуў 84% і 75%. Лепшым гэты паказчык быў у брыгадах Казлоўскага Ў. А., Жука Б.А., Абдрахманава А.А., Бабкевіч П.У., Праторскага А.А., Кротава Ў.П., Ігнаткова І. П. і Мяркулава А.Ф. Адказнасць за якасць пераносілася непасрэдна на выканаўца.

Упершыню быў разарваны заганны ланцуг, калі адны дапушчалі дэфекты, другія іх выпраўлялі, а адказнасць за нізкую якасць прадукцыі нёс трэці - кантралёр, які яе правяраў.

Вялікі ўклад у яго распрацоўку, укараненне і паўсядзённы кантроль за функцыянаваннем нараўне з персаналам цэхаў выпрацоўкі і апрацоўкі ўнеслі Аўраменкава Ў.Л., Татарчанка М.У., Данільчык У.А., Роман І.Б., Русакова Л.Л., Верамейчык Е.І., Кохан Р.К., Якутовіч Я.Ф., Петрыман Я.Д., Бубноўская І.А., Дубарэвіч Я.І., Турык Я.Н., Конюх Г.А.

За час выкарыстання сістэмы бездэфектнага вырабу прадукцыі высветлілася, што яна не ахоплівала ўсіх ступенек вытворчага працэсу. Таму, вывучаючы досвед працы перадавых прадпрыемстваў краіны ў гэтым кірунку, завод у 1976 годзе пачаў распрацоўваць комплексную сістэму кіравання якасцю прадукцыі.

КС УКП - гэта сукупнасць тэхнічных, арганізацыйных, эканамічных і сацыяльных мерапрыемстваў, рэгламентаваных стандартамі прадпрыемства, накіраваная на атрыманне максімальнага эканамічнага эфекту ад вытворчасці і спажывання прадукцыі і рэалізуецца на ўсіх стадыях жыццёвага цыклу вырабу. Мэтай КС УКП з'яўляецца таксама павелічэнне ўдзельнай вагі прадукцыі з Дзяржаўным Знакам якасці і павышэнне яе канкурэнтаздольнасці на сусветным рынку.

У лістападзе 1976 года была створана кардынацыйна-працоўная група, кіраўніком якой быў прызначаны Герасімовіч М.Ф. На яе ўскладалася ўся аператыўная праца па стварэнні КС УКП. У першую чаргу групай было распрацавана, узгоднена і зацверджана вышэйстаячай арганізацыяй тэхнічнае заданне, якое вызначала аб'ём работ па стварэнні КС УКП. У яго было ўключана 35 стандартаў прадпрыемства, якія ахопліваюць такія бакі вытворчай дзейнасці як планаванне якасці выпусканай прадукцыі, атэстацыя, метралагічнае забеспячэнне, матэрыяльнае і маральнае стымуляванне працоўных, арганізацыю бездэфектнай працы і кантролю вытворчасці ды інш.

Актыўны ўдзел у распрацоўцы стандартаў прадпрыемства прымалі Герасімовіч М.Ф., Аўраменкава Ў.Л., Іванюк Г.М., Паўлоўскі Я.Ф., Кісляк П.П., Драздоў М.Ф., Пагодскі У.М., Лучына Л.А., Шэўчык Л.М., Сталярова Т.В., Сцефановіч А.І., Янзіна Т.П., Кушнярова С.С., Вінаградава І.Д., Рунец Я.А., Трубач П.У., Мураўёва А.М., Палічэйка М.І., Курачкін П.П., Кохан І.М., Салаўёў Ф.Л.

Метадычную і кансультатыўную дапамогу ў распрацоўцы КС УКП аказвалі работнікі МПСМ БССР і трэста "Аргтэхбуд" Вількоцкая Г.А., Рудакова М.У., Кусонская Я.К., Ціценка Т.Н., Смірнова А.Ф., Федасеева Н.І., Кожух У.Я., Сідарэнка А.К.

5-9 чэрвеня 1978 года камісіяй МПСМ БССР з удзелам прадстаўніка Дзяржстандарту распрацаваная заводам КС УКП была прынятая і зарэгістраваная ў Гарадзенскай лабараторыі Дзяржнадзору за стандартамі і вымяральнай тэхнікай 19 чэрвеня 1978 года за № 16 (Дадатак №17) .

Прыкладам брыгад з высокай якасцю выканання работ сталі брыгады Сцефановіча І.А., Хвашчэўскай Г.І., Пячуры Г.І., Шулейкі М.І., Лабінскага Я.Д., Кіені Г.А., Мацкевіча А.С., Шатавай У.У., Нячаева Ў.Н., Шанько С.Н., Мінько А.І., Свораба М.У., Бандарэнка І.У., Шэўчыка П.Н., Судніка Р.М., Келмуця А.Н., Гяцольда Е.К., Прашчыцкага Б.Э., Веремейкі І.І., Жодзь М.М., Бабкевіч П.У., Казлоўскага Ў.А., Ігнаткова І.П., Праторскага А.А., Кротава Ў.П., Захаранкава А.А., Кіені Д.А., Кірэля С.У., Зязюлі С.У., Чылека Г.І., Трубянкова Ў.К., Беняша С.Н., Лінкевіча Г.Б., Валеўскага М.І., Казака Р.С., Федаркова А.Ф., Воўкава П.А., Дзешука А.Ф., Анацкага К.М., Хлябовіча Б.А., Драчылоўскага А.С. У поспехі, якіх дасягнуў завод, яны ўнеслі вялікі ўклад.

Яшчэ працягваецца будаўніцтва корпуса №3, а ўжо на падставе Пастановы СМ СССР ад 24 лістапада 1969 г. № 900 Міністэрства прамысловасці будаўнічых матэрыялаў СССР выдае загад № 623/39 ад 10 снежня 1969 г. аб далейшым нарошчванні магутнасцяў па вытворчасці гатунковага посуду на прадпрыемствах міністэрства, у тым ліку і на шклозаводзе "Нёман".

Распрацоўкай праектнай дакументацыі займаецца інстытут "Поўдзгіпрашкло" (г. Кіеў). Галоўным інжынерам праекту быў спачатку Яцуноў І.А., а затым Айзенберг І.Д. У забеспячэнні прагрэсіўных рашэнняў пры праектаванні карпусоў №4 і №5 важная роля належала галоўнаму інжынеру праектнага інстытута Гурскаму І.Т.

У адпаведнасці з загадам МПСМ СССР №7 ад 6 студзеня 1972г. "Аб арганізацыі вытворчасці гатункавага посуду і тэрмасаў на імпартным абсталяванні", па якім на шклозаводзе "Нёман" прадугледжвалася ўстанавіць дзве машыналініі па фармаванні вырабаў гатункавага посуду на ножцы, была праведзеная карэкціроўка задання на праектаванне, зацверджаная намеснікам міністра ПСМ СССР Д.І.Алёхіным 5.03.1972 г.

Адкарэктаваны праект быў разгледжаны і зацверджаны пратаколам №28-193/72 ад 28 жніўня 1972 г.

Праектам прадугледжвалася пабудаваць два вытворчыя корпусы (№4 і №5) па вырабу гатункавага посуду з шкла і крышталю з скончаным вытворчым цыклам і шэраг дапаможных аб'ектаў.

У сувязі з тым, што закупленыя па імпарце ў фірмы "Інтэрглас" (Бельгія) дзве машыналініі павінны былі манціравацца ў корпусе №5, з яго і пачалося будаўніцтва ў студзені 1972 года. Пры гэтым прадугледжвалася:

1) вытворчасць вырабаў рознага асартыменту з крышталю;

2) механізаваная дзвюхстадыйная вытворчасць вырабаў на ножцы (чарка, фужэр, келіх, крэманка).

Магутнасць корпуса №5 вызначалася ў 6,5 млн. руб./год, у т.л. па крышталі - 2,6 млн. руб. і мехвытворчасць - 3,9 млн. руб.

Для варкі крыштальнага шкла была пабудаваная ванная печ бесперапыннага дзеяння прадукцыйнасцю 5т/суткі з поўным падзелам варачнага і вырабатачнага басейнаў па палымянай прасторы і аўтаномным абаграваннем вырабатачнай часткі. Астатнія паказчыкі аналагічныя ваннай печы крышталю ў корпусе №1.

Схема шклаварнай печы для механізаванага фармавання вырабаў характарызуецца наступнымі паказчыкамі:

прадукцыйнасць - да 20 т/суткі

плошча басейнаў: варачнага - 25,15 м2

вырабатачнага - 8,8 м2

глыбіня басейнаў: варачнага - 900 мм

вырабатачнага - 500 мм

пратока: даўжыня - 1200 мм

шырыня - 600 мм

вышыня - 300 мм

колькасць пар гарэлак - 2 шт.

Печ абсталяваная сістэмамі аўтаматычнага кантролю і рэгулявання тэмпературы палымянага абшару ў варачнай і вырабатачнай частках і фідэрах, рэжыму ціску, узроўню шкламасы і пераводу кірунку полымя.

Мантаж і наладку закупленага абсталявання вялі прадстаўнікі фірмы "Інтэрглас" з удзелам спецыялістаў завода.

Кожная машыналінія ўключала:

- два фідэрныя сілкавальнікі;

- шклофармавальную машыну фірмы "Алівота" тыпу М16-115 для фармавання чар;

- прэс ПЖА для фармавання ножкі з донцам і яе знітоўкі з чарай;

- канвекцыйную печ адпалу;

- аўтамат фірмы "Бібейк" для адрэзкі каптурыка, шліфоўкі, фацэтавання і дыстыроўкі краю вырабаў і наступнай іх разгрузкі на канвеер;

- машыну агнявой паліроўкі краю вырабаў;

- канвеерную канвекцыйную печ для замацавання фарбаў і золата пры дэкараванні вырабаў;

- паўаўтамат фірмы "Кутчар" для нанясення алмазнай грані;

- канвеер для міжаперацыйных перамяшчэнняў вырабаў;

- перастаўнікі вырабаў;

- устаноўку для механізаванага пакавання вырабаў.

Вывадка печы, наварка шкламасы і мантаж абсталявання былі выкананыя ў адпаведнасці з устаноўленым графікам.

Але ў далейшым, як гаворыцца, справа не заладзілася. Калі аўтамат М16-115 працаваў нармалёва, то прэс ПЖА працаваў нездавальняльна, зводзячы на нішто старанні спецыялістаў. Фірме прыйшлося два разы яго мяняць і замест нарматыўных трох месяцаў на мантаж і наладку было выдаткавана больш за год.

Абсталяванне было прынята ў эксплуатацыю толькі ў чэрвені 1975 года па выніках прыёмаздатачных выпрабаванняў з уцэнкай кошту з-за паніжэння прадукцыйнасці на 16,6%, г.зн., магутнасць устанаўлівалася 3,25 млн. руб. замест 3,9 млн. руб., а сутачная прадукцыйнасць адной лініі пры фармаванні чаркі ёмістасцю 50 г - 16,5 тыс. шт/суткі.

Заводам строга выконваліся ўсе патрабаванні, якія змяшчаюцца ў дакументацыі, па складзе шкла, што дазволіла пазбегнуць прэтэнзій з боку фірмы на нізкі выхад прыдатнай прадукцыі. Фірма неаднаразова перадавала шкло на хімічны аналіз незалежным лабараторыям і па іх выніках заўсёды пераконвалася ў тым, што ён адпавядае азначанаму.

Рэкамендаваны фірмай "Інтэрглас" склад шкла ўтрымоўваў (у % па масе): 69,5 SiO2; 4,5 СаO; 3,4 BaO; 2,1 PbО; 1,6 Al2O3; 1,4B2O3; 11,6 Na2O; 5,4 К2О ; 0,5 SO3. Звыш 100% на 100кг шкла ўводзілася 0,5кг As2O3. Частка Na2O уводзілася праз сульфат натрыю.

Для адмыслоўцаў завода ён здаўся некалькі своеасаблівым з-за нязвыклага спалучэння сульфату натрыю, вокісу свінцу і вялікай колькасці мыш'яку. Практыка варкі паказала, што ён адрозніваўся вельмі высокай адчувальнасцю да атмасферы палымянай прасторы печы.

Калі быў падпісаны акт прыёмкі і прадстаўнікі фірмы пакінулі завод, пасля шматразовых доследных варэнняў з наступнымі лабараторнымі даследаваннямі ўзораў шкла мы спыніліся на наступным хімічным складзе (у % па масе): 71,0 SiO2; 6,5 САО ; 3,0 BaO; 1,65 Al2O3; 0,85 B2O3; 11,6 Na2O і 5,4 К2О. Звыш 100% на 100кг шклы ўводзілі 100-150 г As2O3 .

На распрацаваны адмыслоўцамі завода хімічны склад шкла для механізаванай вытворчасці вырабаў на ножцы было атрымана аўтарскае пасведчанне № 608772 з прыярытэтам ад 16 жніўня 1976года. У групу распрацоўкі ўваходзілі Герасімовіч М.Ф., Трубач П.У., Трубач Н.А., Сіневіч А.К.

У далейшым пад карэнную рэканструкцыю падпала пазіцыя перадачы вырабаў з машыны М16-115 на ПЖА.

Па прапанове Пагодскага Ў.Н., Ляцко П.П., Грынько Г.Л. і Фядотава А.Ф. грувасткі гарачы канвеер быў заменены нахільнай горкай з фтарапласту.

Быў выкананы шэраг мерапрыемстваў па забеспячэнні стабільнага цеплавога рэжыму ў зоне размяшчэння шклофармавальнага абсталявання (аптымізацыя працы прытокава-выцяжной вентыляцыі, ухіленне скразнякоў, дадатковыя гарэлкі на ПЖА і інш.).

Вялікую працу прарабілі супрацоўнікі ЦЗЛ Кушнярова С.С., Трубач Н.А., Шаль У.К., Табенка Л.А., Пенда Л.Л., Шаль Г.Б. і іншыя, укараніўшы штодзённы кантроль шчыльнасці шкла, палымяную фотаметрыю, комплекснаметрычнае і патэнцыяметрычнае тытраванне і іншыя сучасныя метады аналізу.

Першым начальнікам цэха выпрацоўкі №3 быў прызначаны Пагодскі Уладзімір Мікалаевіч.

Ужо да канца 1975 года была стабільна дасягнутая ўстаноўленая прадукцыйнасць машыналіній пры нарматыве 12 месяцаў, г.зн. завод датэрмінова асвоіў уведзеныя магутнасці.

За ўкараненне ўпершыню ў краіне тэхналогіі машыннага фармавання вырабаў на ножцы і яе датэрміновае асваенне група спецыялістаў у 1978 г. была адзначаная прэміяй Савета Міністраў СССР, у т.л. ад завода - Карзюк С.Л., Пашук М.Ф., Рагоўскі М.У., Пагодскі У.Н. і Грос У.У.

Пры мехвытворчасці, калі нізкі працэнт выхаду прыдатнай прадукцыі з-за шматлікіх дэфектаў фармавання, часта ўзнікаюць спрэчкі паміж механікамі і тэхнолагамі аб тым, чыя недапрацоўка з'яўляецца таму прычынай.

З досведу сваёй працы хачу сказаць, што часцей за ўсё прычынай браку з'яўляецца дрэнная падрыхтоўка або зношанасць формакамплекту, неадрэгуляванасць працы вакуумнай і выдзімальнай сістэм, нізкі ўзровень тэхдогляду і парушэнне цеплавога рэжыму ў зоне размяшчэння абсталявання. Верагоднасць адхілення складу шкла ад азначанага, якое прыводзіць да з'яўлення масавага браку, вельмі малаважная. Вялікую ролю тут іграе падтрымка тэмпературы шкломасы ў фідэры, ад якой у вялікай ступені залежыць вязкасць і фармовачныя ўласцівасці шкла і якая павінна надзейна падтрымлівацца аўтаматычна.

Магутнасці па вытворчасці крышталю ў корпусе №5 у суме 2,6 млн. руб. у аптовых цэнах былі ўведзены ў снежні 1974 года. У пускавы комплекс уваходзілі: бытавы корпус з пераходам у корпус №5, два дымавыя коміны па 50 м, склад дапаможных матэрыялаў, падземны склад аварыйнага паліва на 300 м3, супрацьпажарны рэзервуар на 250 м3, станцыя перапампоўкі каналізацыйных сцёкаў, унутрыпляцовачныя сеткі: кабельныя, вадаправодныя, каналізацыйныя, газазабеспячэння, сціснутага паветра; аўтапраезды, пазапляцовачныя сеткі (пашырэнне палёў фільтравання) і іншыя аб'екты.

Для своечасовага будаўніцтва і паспяховай эксплуатацыі ўведзеных вытворчых магутнасцяў у корпусе №5 шмат зрабілі Карзюк С.Л., Пашук М.Ф., Маручак У.А., Сталяроў Л.Ф., Аўраменкава В.Л., Фядотаў С.Ф., Дзяшчэня Л.Я., Сучкоў У.П., Пантус І.А., Сцяпанаў І.Г., Рагоўскі М.У., Мураўёў Р.У., Шмыгалёў К.Е., Жыгала А.Л., Вольскі С.У., Радзевіч І.А., Махнач М.Н., Пагодскі У.М., Бурлыка А.Г., Пракапеня М.А., Грынько Г.Л., Фядотаў А.Ф., Палічэйка М.І., Кулікова Р.Ю., Мураўёва А.Н., Вігуль І.І., Сталярова Т.У., Шэўчык Л.М., Іванюк Г.М., Кохан І.М., Сямёнава Т.І., Кісляк Л.І., Радчанка Г.М. і іншыя.

Першымі машыністамі і наладчыкамі шклофармавальных машын былі Курачкін У.П., Швадчык А.Т., Холад І.Б., Субота С.І., Санкевіч А.С., Дудкін М.А., Урбановіч А.Л., Скобля Ў.У., Грос У.Б., Ляцко Я.А., Проторскі А.Л., Грыб М.М., Карыцкі І.І.

Наладчыкамі абсталявання халоднай часткі працавалі Міхневіч Г.І., Пячурчык Ф.Ф., Міхайлаў У.У., Сцефановіч Ф.Н., Смаляк Г.Е., Мацукевіч А.Н., Юралевіч У.Я. Наладку і абслугоўванне электраабсталявання і сродкаў КІПІА вялі Гаўрош У. У., Дзяжноў У. І. і Пышко С.П.

У 1977 годзе інстытут "Поўдзгіпрашкло" праводзіць карэктыроўку тэхнічнага праекту па заданні намесніка міністра ПСМ БССР Акуліча С.С., зацверджанага намеснікам міністра ПСМ СССР Кабанавым Н.П. 26 сакавіка 1976 года па павелічэнні выпуску крышталю ў корпусе № 5 на 2,5 млн. руб. за лік устаноўкі дадатковага абсталявання і пашырэння зоны працы брыгад. Пры гэтым сумарная праектная магутнасць карпусоў № 4 і № 5 даводзіцца да 13,2 млн. руб. у дзейных коштах на 1.01.1975 года і колькасці персаналу, які працуе ў іх, да 2439 чал, у т.л. корпус № 4 - 876 чалавек і корпус № 5 - 1189 чалавек.

Карэктыроўка прадугледжвала таксама будаўніцтва "Школы майстроў" і прывядзенне дапаможных служб завода ў адпаведнасць з магутнасцямі асноўнай вытворчасці.

Пытанням рэканструкцыі і тэхнічнага пераўзбраення завода стала надавалі ўвагу працаўнікі МПСМ БССР Кожух У.Я., Сідарэнка А.К., Рудакова М.В., Зубей Л.М, Федасеева Н.І. і інш.

26 снежня 1978 года прымаюцца магутнасці ў памеры 1,3 млн. руб., звязаныя з вышэйпрыведзенай карэктыроўкай. У склад уступнага комплексу ўвайшлі: медсанчастка на 50 ложкаў, пераходная галярэя паміж карпусамі № 5 і № 2, пажарны пост на 2 аўтамашыны, воданапорная вежа тэхнічнай вады, рэзервуары для тэхнічнай і гаспітной вады адпаведна на 500 і 250 м3, рэзервуар для пажаратушэння, тры артэзіянскія свідравіны з помпавымі станцыямі першага ўздыму, магільнік для шкодных адходаў, рэканструяваныя бытавыя памяшканні састаўнога цэха і іншыя аб'екты.

За актыўную працу па павелічэнні выпуску тавараў культурна-бытавога прызначэння і іх высокую якасць завод у 1978 годзе быў узнагароджаны Ганаровай граматай Прэзідыюма Вярхоўнага Савета БССР.

Пяць гадоў, якія аддзялялі ўвод у эксплуатацыю корпуса №5 і першых аб'ектаў корпуса №4, дазволілі калектыву завода:

1) надаць належную ўвагу пытанням якасці выпусканай прадукцыі, пашырэнню асартыменту і камплектнасці;

2) забяспечыць належны ўзровень кваліфікацыйнай падрыхтоўкі рабочых вядучых прафесій (выдзімальшчык, аздабляльнік, шліфавальшчык);

3) падняць тэхнічны ўзровень абсталявання дапаможных участкаў (рамонтна-механічны, карданажны, рамонтна-будаўнічы і інш.) для якаснага выканання запатрабаванняў асноўнай вытворчасці.

Аб тэмпах росту аб'ёмаў выпуску прадукцыі ў 70-я гады можна судзіць па паказчыках, прыведзеных у ніжэйзгаданай табліцы:

Найменне Адз. 1970 1979 Тэмп

паказчыкаў вым. росту, %

Выпуск таварнай т. р. 8483,0 22926,0 271,4

прадукцыі ў

аптовых коштах

Гатункавы посуд

у натуральным

выражэнні,

усяго т. шт. 18418,0 45912,0 249,3

у т. л.: выдзіманы т. шт. 16435,0 44727,0 272,1

прасованы т. шт. 2073,0 1185,0 57,1

Вырабы з крыштал. т. шт. 1038,0 6397,0 616,2

Рассейвальнікі т. шт. 470,0 552,0 117,4

Колькасць ППП чал. 2602 4423 170,0

28 лістапада 1980 г. была ўведзеная ў эксплуатацыю першая чарга корпуса №4 магутнасцю 2,9 млн. руб. гатункавага посуду з каляровага шкла ў дзейных аптовых коштах.

Першым начальнікам цэха выпрацоўкі №4 прызначаны Салаўёў Франц Львовіч.

У пускавы комплекс увайшлі дзве шклаварныя печы з наступнымі тэхнічнымі характарыстыкамі:

1) тып - ванная печ бесперапыннага дзеяння, рэгенератыўная, двухсекцыйная пад агульным скляпеннем (з двума варачнымі і двума вырабатачнымі басейнамі і двума пратокамі), з падковападобным кірункам полымя:

плошча варачнага басейна - 7,52х2=15,04 м2;

плошча вырабатачнага басейна - 2,23x2 = 4,46 м2;

колькасць працоўных вокнаў - 6;

прадукцыйнасць - 3 т/сут.х2=6 т/сут;

2) тып - ванная печ бесперапыннага дзеяння рэгенератыўная, праточная з падковападобным кірункам полымя;

плошча варачнага басейна - 9,7 м2;

плошча вырабатачнага басейна - 3,3 м2;

колькасць рабочых вокнаў - 6;

прадукцыйнасць - 4 т/суткі,

а таксама такія дапаможныя аб'екты, як станцыя нейтралізацыі кіслых сцёкаў, зарадная станцыя на 25 электрапагрузчыкаў, пераходная галярэя паміж карпусамі № 4 і № 5; дымавы комін вышынёй 50 м, унутрыплашчадачныя і пазаплашчадачныя сеткі (кабельныя, каналізацыйныя, газазабеспячэння і інш.).

Гэта былі апошнія ўведзеныя аб'екты, калі дырэктарам быў Сяргей Лук'янавіч Карзюк - у лютым 1981 года ён пайшоў на пенсію, прапрацаваўшы на заводзе 29 гадоў, з іх 19 гадоў на пасадзе дырэктара.

Сяргей Лук'янавіч прыйшоў на завод у 1952 годзе на пасаду галоўнага інжынера, валодаючы ўжо вялікім практычным досведам працы. Пры Леановічу Л.А. і Каштанаве М.Ф. ён актыўна ўдзельнічае ў мадэрнізацыі і ўдасканаленні старой вытворчасці і распрацоўцы прапаноў па яе карэннай рэканструкцыі.

Заступіўшы на пасаду дырэктара ў 1962 годзе, з уласцівай яму энергіяй і глыбокім веданнем справы кіруе стварэннем завода, які дынамічна развіваецца і адпавядае па сваіх тэхнічных і арганізацыйных параметрах сучасным патрабаванням.

Бесперапынная тэхналогія варэння і вырабаткі каляровых і крыштальных гатункаў шкла, механізаваная вытворчасць вырабаў на ножцы, арганізацыя вытворчасці вітражнага шкла, смальты, абліцовачнай пліткі і рассейвальнікаў, выплаўка чыгуну і сталі - вось далёка няпоўны пералік мерапрыемстваў, якія былі паспяхова ўкаранёныя ў практыку работы завода пад яго кіраўніцтвам. Усе, каму прыходзілася асвойваць новую вытворчасць, ведаюць з якімі цяжкасцямі прыходзіцца пры гэтым сутыкацца. Сяргей Лук'янавіч з ўласцівай яго характару таварыскасцю і працавітасцю ўмеў паставіць работу так, што пытанні вырашаліся як быццам самі па сабе, а гэта не кожнаму дадзена.

Разам з пашырэннем завода расце і развіваецца пасёлак. З'явіліся 4-х і 5-і павярховыя дамы, пабудаваныя два дзіцячыя садкі і дзве сярэднія школы, палац культуры, крамы, лякарня, інтэрнат, забудоўваюцца і асфальтуюцца новыя вуліцы, шырока вядуцца работы па добраўпарадкаванні (газіфікацыя, водазабеспячэнне, каналізацыя і інш.). І да ўсяго гэтага Сяргей Лук'янавіч мае непасрэднае дачыненне.

Ён - "Заслужаны работнік прамысловасці БССР", лаўрэат прэміі Савета Міністраў СССР, узнагароджаны ордэнам Леніна і Працоўнага Чырвонага Сцяга, неаднаразова абіраўся дэпутатам раённага, абласнога і Вярхоўнага Савета БССР.

Ягоная шматгадовая праца на заводзе ў памяці людзей, якія працавалі з ім, пакінула глыбокі след. Як напамінак аб гэтым, адна з вуліц Бярозаўкі ў 1997 годзе была пераназваная ў вуліцу імя С.Л. Карзюка, а на доме, у якім ён жыў, усталявана памятная дошка.

Новым дырэктарам завода быў прызначаны Пашук Мікалай Фёдаравіч, які працаваў на працягу амаль 18 гадоў галоўным інжынерам.

Працягваецца будаўніцтва аб'ектаў рэканструкцыі завода, у т. л. і "Школы майстроў", дзе прадугледжвалася рыхтаваць спецыялістаў рабочых прафесій - наборшчык, выдзімальшчык, аздабляльнік, шліфавальшчык - замест ужыванага на заводзе метаду навучання ў брыгадзе, а таксама павышаць кваліфікацыю і майстэрства рабочых, якія жадалі валодаць навыкамі вытворчасці шырокага асартыменту вырабаў.

Але ўжо ў канцы 1981 года прымаецца рашэнне замест "Школы майстроў" арганізаваць прафесійна-тэхнічную вучэльню, выпускнікі якой размяркоўваліся б на шклозавод "Нёман" і Барысаўскі крыштальны завод.

Пабудаваны корпус вучэльні быў абстаўлены ўсім неабходным абсталяваннем (14-ці гаршковая шкловарная печ, лер, апечкі, тэмперныя печы, шліфавальныя станкі і інш.) для навучання практычным навыкам і плошчаамі для вучэбных класаў.

Першы набор навучэнцаў праведзены ў 1982 годзе.

А першым дырэктарам вучэльні быў прызначаны Гальперын Леанід Ібрагімавіч.

31 снежня 1982 года ўведзеная ў эксплуатацыю другая чарга корпуса №4 магутнасцю 1,3 млн. руб. у дзейных аптовых коштах. У пускавы комплекс увайшлі:

- ванная шкловарная печ прадукцыйнасцю 4,0 т/суткі для варэння бесколернага шкла;

- прафесійна-тэхнічная вучэльня;

- інтэрнат на 395 месцаў і іншыя аб'екты.

Завод упэўнена ўступіў у юбілейны 1983 год. Па ініцыятыве дырэктара завода Пашука М.Ф. праводзяцца вялікія падрыхтоўчыя работы да святкавання 100-годдзя заснавання завода: па распрацоўках архітэктара Спясіўцава Ю.М. акультурваюцца вытворчыя карпусы і тэрыторыя, добраўпарадкоўваецца пасёлак і аб'екты ацкультбыту; шырокі размах атрымала спаборніцтва па годнай сустрэчы юбілею; сродкі масавай інфармацыі распавядаюць аб дасягненнях калектыву па павелічэнні выпуску тавараў народнага спажывання. Кіруе падрыхтоўчымі работмі намеснік дырэктара па кадрах і побыту Сафранюк А.І.

62 брыгады і дзве змены асноўнай вытворчасці выканалі план трох гадоў адзінаццатай пяцігодкі да гэтай юбілейнай даты.

Падрабязныя звесткі аб працы завода за 1983 год прыведзеныя ў дадатку №18.

За вялікія дасягненні па павелічэнні выпуску тавараў народнага спажывання і іх высокую якасць і ў сувязі са 100-годдзем з дня заснавання завод быў узнагароджаны ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга, 45 працаўнікоў адзначаны высокімі ўрадавымі ўзнагародамі, а двум: Жукоўскаму Іосіфу Сцяпанавічу і Бартосіку Івану Станіслававічу, прысвоена званне "3аслужаны работнік прамысловасці БССР" (Дадатак № 15.).

Параўнанне паказчыкаў працы завода з вядучымі прадпрыемствамі аналагічнага профілю за 1983 год прыведзеныя ў ніжэйзгаданай табліцы.

З прыведзеных дадзеных відаць, што завод займае трэцяе месца ў краіне па аб'ёму выпуску таварнай прадукцыі і гатункавага посуду ў аптовых і рознічных цэнах.

Вялікі досвед завода па вырабу вітражных гатункаў шкла ў 80-х гадах быў шырока выкарыстаны для вытворчасці модуляў дэкаратыўна-прасторавых кампазіцый Менскага метрапалітэна. Вітражнае шкло і смальта адпраўляюцца для аздаблення розных аб'ектаў у Гародні, Віцебску, Ташкенце, Благавешчанску, Хабараўску, Казані, Кіеве і іншых гарадах.

Кіраўніцтвам завода стала падтрымліваліся сувязі з навукова-даследчымі і вышэйшымі вучэбнымі ўстановамі, асабліва з Беларускім Палітэхнічным інстытутам і Менскім НДІСМ. Выкладчыкі БПІ Безбародаў М.А., Жуніна Л.А., Мазелеў Л.Я., Ярмоленка М.М., Левітман С.Я., Качан І.С., Кашпар М.А., Новікава А.З., Ракаў І.Л., Манчанка З.Ф. аказвалі кансультатыўную дапамогу інжынерна-тэхнічным работнікам завода па розных пытаннях шкляной тэхналогіі і хімічнага кантролю вытворчасці, а таксама выконвалі шэраг гасдамоўных работ, накіраваных на павышэнне яго эфектыўнасці. Па прапановах завода групай супрацоўнікаў НДІСМ у складзе Дзямідовіча Б.К., Пялецкага Ў.І., Фісюка Г.К., Сабалеўскага А.Б., Ёда С.С., Губскай А.Г., Садчанка М.П., выкананыя даследчыя работы па ўзбагачэнні кварцавага пяску ў кіпячым пласце, а таксама па ўтылізацыі нейтралізаваных шламаў ад хімічнай паліроўкі крышталю. Атрыманыя на ўзроўні лабараторных выпрабаванняў гіпса-бетонавыя ўзоры вырабаў пацвердзілі магчымасць іх выкарыстання ў якасці зыходнай сыравіны для вытворчасці будматэрыялаў.

Але распад Савецкага Саюза і шэраг негатыўных з'яў, якія рушылі за гэтым, не далі магчымасці перайсці ад доследных узораў да прамысловай вытворчасці.

Лічу, што надышоў час вярнуцца да гэтага пытання.

Паспяховая праца завода, як па энергічным нарошчванні вытворчых магутнасцяў, так і высокай канкурэнтаздольнасці выпусканай прадукцыі паслужыла падставай вызначыць яго месцам правядзення галіновых саюзных і рэспубліканскіх нарад па абмене перадавымі метадамі працы ў вытворчасці гатункавага посуду і тарнага шкла.

Такія нарады-семінары ў 60-80 гады праходзілі на заводзе рэгулярна, і кіраўніцтва забяспечвала належны арганізацыйны ўзровень для плённай працы яго ўдзельнікаў.

Заканчаецца будаўніцтва і мантаж тэхналагічнага абсталявання ў корпусе № 4.

29 снежня 1984 года ўводзіцца ў эксплуатацыю электрапеч для варкі крыштальнага шкла прадукцыйнасцю 2,5 т/суткі і магутнасцю 2,2 млн. руб. гатункавага посуду ў дзейных аптовых цэнах, а таксама кампрэсарная станцыя прадукцыйнасцю 200м3/хвіл. сціснутага паветра, і склад плавіковай кіслаты на перавалачнай базе (дзве ёмістасці па 50м3 кожная).

На першым паверсе корпуса № 4 быў размешчаны ўчастак па вырабу і зборцы кардонных скрынак з хромэрзацу і каляровага кардону. Разам з участкам па перапрацоўцы гофракартона, размешчанага ў корпусе №2б цэха апрацоўкі, тут вырашаліся ўсе пытанні, звязаныя з упакоўкай шклавырабаў.

Узначальвалі карданажна-падрыхтоўчы ўчастак Мыслівец І.У., Грыгаровіч А.Я., Козел І.М., а апошнія гады Грос С.У. Тэхнолагам участка шмат гадоў працавала Жыгала М.У. Добрымі работнікамі зарэкамендавалі сябе Бобрынская А.С., Несцер М.М., Урбановіч Я.М., Буська Н.. І., Лейтар Н.П., Шэдзька Ў.У., Філіпчык П.П., Гук Я.Ф., Жых А.К., Шыпіцына П.П., Генец І.У., Казак А.І., Рахман У.Д., Гірыновіч У.І., Каляда Ў.І., Суднік Г.А.

У 1987 годзе электрапечка была рэканструяваная з мэтай павелічэння прадукцыйнасці да 4 т/суткі.

Асартымент прадукцыі - прасованыя вазы рознага прызначаная і лодачкі з наступнай поўнай дапрацоўкай паверхні алмазнай гранню і хімічнай паліроўкай, а пазней дадаткова элементы жырандоляў, а таксама выдзіманыя штофы і некаторыя іншыя вырабы.

Выкарыстаныя хімічныя саставы крышталю для варкі ў газапалымяных і электрычнай печах прыведзеныя ў ніжэйзгаданай табліцы:

Шыхта для электраваркі крышталю не ўтрымоўвае каліевай салетры, а колькасць уводзімага свінцовага сурыку на кампенсацыю страт на ўлятучванне PbO у працэсе варкі паменшана напалову.

У другой палове 80-х гадоў у краіне пачынае мяняцца сітуацыя, і, як гэта адбілася на працы завода, разгледзім некалькі ніжэй. А тут хачу адзначыць, што на падставе задання, зацверджанага МПСМ СССР 24.06. 1982 г. інстытут "Поўдзгіпрашкло" праектуе блок дапаможных цэхаў у складзе рамонтна-механічнага, электрарамонтнага і аўтатранспартнага цэхаў.

З пералічаных аб'ектаў быў пабудаваны толькі аўтатранспартны цэх за тэрыторыяй пляцоўкі завода, які на стадыі падрыхтоўкі да здачы ў эксплуатацыю быў перададзены ізноў створанай жыллёва-камунальнай службе.

У снежні 1986 года МПСМ БССР разгледзела дакументацыю па кансервацыі аб'ектаў пашырэння завода, а 17 красавіка 1989 года быў выдадзены загад №56 "Аб закрыцці зводнага каштарысу на пашырэнне шклозавода "Нёман".

Так было прынята рашэнне аб канцы работ па рэканструкцыі завода за кошт дзяржаўных капітальных укладанняў. У наступныя гады ўсе работы па ўкараненні новых тэхналогій, закупцы абсталявання, выкананні іншых мерапрыемстваў вядуцца за кошт уласных сродкаў і крэдытаў.

Тут дарэчы сказаць аб чалавеку, які на працягу 20 гадоў займаўся на заводзе пытаннямі капітальнага будаўніцтва. Гэта намеснік дырэктара Маручак Васіль Арцёмавіч. Адказваючы за своечасовы ўвод аб'ектаў у эксплуатацыю, ён забяспечваў узгодненыя дзеянні генеральнага падрадчыка і змежнікаў, вырашаў пытанні з праектыроўнікамі, будбанкам і вышэйстаячымі арганізацыямі па профілі сваёй працы, а таксама прыцягваў неабходныя службы завода да рашэння цяжкасцяў і затрымак, якія ўзнікаюць, а ў будаўніцтве яны здараюцца вельмі часта. Сваёй шматгадовай працай ён унёс годны ўклад у стварэнне цэласнага вытворчага комплексу па вырабе тавараў народнага спажывання з шкла і ў тым, што завод стаў адным з вядучых прадпрыемстве галіны, ёсць і яго вялікая заслуга.

Зменлівая сітуацыя ў краіне вельмі моцна адбілася на працы завода. Абвешчаная кампанія барацьбы за цвярозасць паставіла па-за законам асноўны асартымент прадукцыі: чаркі, фужэры, келіхі, шклянкі малой ёмістасці, графіны - бо прадпрыемствы гандлю ў 1986 і наступных гадах адмаўляліся атрымліваць іх на продаж у рознічную сетку.

Сотні формакамплектаў аддадзенага анафеме асартыменту прыйшлося адправіць на пераплаўку. Звыш 30% персаналу, звязанага з фармаваннем гэтых вырабаў, трэба было тэрмінова перападрыхтаваць на выпуск іншых. Быў ўзяты кірунак на павелічэнне выпуску гарлачоў, шклянак ёмістасцю 200 мл і вышэй, розных вазаў для кветак і сервіроўкі стала. Акрамя гэтага, у якасці прыярытэту было вырашана значна пашырыць выпуск рассейвальнікаў, як па асартыменце, так і па тыражу.

Ужо ў 1987 годзе была рэканструяваная адна шкловарная печ у корпусе № 4 для арганізацыі выпуску прасованых вырабаў - вазы для садавіны, талеркі, разеткі, попельніцы і г.д.- з выкарыстаннем аўтаматычнага прэса АПП-12 з фідэрным сілкаваннем і канвеерам агнявой паліроўкі.

Хутка асвоілі прафесію машыністаў і наладчыкаў Ціханаў А.К., Барысевіч Ч.Т., Філонаў У.У., Шапель У.П. і інш. Актыўны ўдзел у распрацоўцы і ўкараненні дадзенай тэхналогіі прымалі Рунец Б.Б., Шаль С.Ф., Кушнярова С.С., Грынько Г.Л., Пракапеня М.А., Рагоўскі М.Б., Мураўёў Р.У., Трубач П.У., Вініцкі Ю.Г., Герасімовіч М.Ф., Аўраменкава Ў.Л., Драздова Л.І., Сямёнава Т.І., Кісляк Л.І., Арэхва А.А., Кохан І.М., Цяцярук А.І., Урбан А.У., Рунец Л.А., Жынко С.М., Махнач М.М., Міхалькевіч І.М., Ядлоўскі А.П., Вазняк Ю.У.

З мэтай паніжэння выдаткаў на выраб форм была асвоеная і ўкаранёная з дапамогай Беларускай палітэхнічнай акадэміі тэхналогія атрымання прэсформаў з набліжанай гравюрай метадам дакладнага ліцця.

Для павелічэння выпуску рассейвальнікаў з малочнага шкла ў 1987 годзе па праекце ПКБ Гусеўскага філіялу ГІС была пабудаваная электрапеч. Праектная прадукцыйнасць - 700 кг/суткі; фактычна здымалі да 1,0 тн/суткі.

У якасці электродаў выкарыстоўваліся малібдэнавыя стрыжні дыяметрам 38 мм, агульнай даўжынёй - 1500 мм і працоўнай даўжынёй - 600 мм (ад халадзільніка да канца электрода).

Новая тэхналогія варэння дазволіла значна знізіць выдатак фторыстых злучэнняў для атрымання глушанага шкла за лік скарачэння страт фтору на ўлятучванне і забяспечвала стабільнасць к.т.р., што з'яўляецца вызначальным пры выпрацоўцы накладных вырабаў. Параўнальныя дадзеныя па складзе шыхты для малочнага шкла пры варцы ў газаполымевай і электрычнай печах прыведзеныя ў ніжэйпададзенай табліцы:

Найменне Адз. К-сць на 1 тн шкла, кг

матэрыялаў вым. Газаполы- электрапеч

мевая печ

Пясок кварцавы кг 617,0 673,0

Мел кг 20,1 64,9

Барый вуглякіслы кг 19,6 -

Бялілы цынкавыя кг 26,0 21,0

Сода

кальцыніраваная кг 111,9 158,2

Паташ кг 77,9 81,1

Гліназём кг - 10, 1

Крыяліт кг 240,4 101,2

Пры першай наварцы электрапечы сутыкнуліся са з'яўленнем лугу (шчолаку), які прыйшлося выпальваць з дапамогаю пілавіння. Прычына яго з'яўлення - неўсталяваны рэжым энергаспажывання. Надалей выпадкаў з'яўлення лугу не было.

У працэсе работы быў устаноўлены наступны рэжым:

- напруга - 750 - 800 В;

- сіла току - 52 - 55 А.

Рэгуляванне электразабеспячэння забяспечвалася трансфарматарам тыпу РОТМ-250 і пячнымі трансфарматарамі ПА-180.

Выдатак вады на халадзільніках: 4 - 5 л/хвін.; тэмпература вады, якая выходзіць - не больш за 50°С.

Увод электродаў праводзіцца пасля таго, як узровень наваранай шкломасы перавысіць на 50 мм узровень іх устаноўкі. Адтуліны да ўводу электродаў затыкаюцца шамотнымі затычкамі.

Актыўны ўдзел у будаўніцтве печы і асваенні тэхналогіі варкі прымалі Рунец Б.Б., Герасімовіч М.Ф., Трубач П.У., Трубач Н.А., Кісляк П.П., Лецка П.П., Валеўскі А.М., Арэхва А.А., Махнач М.М., Салянкоў А.П., Рунец Л.А., Урбановіч У.І., Ядлоўскі А.П., Вазняк Ю.У., Бухцінаў У.І., Кіслы І.К.

Замовы на пастаўку рассейвальнікаў раслі з года ў год, і хоць у 1990 г. іх было выраблена больш за 2,82 млн. штук, але поўнасцю задаволіць патрэбнасць Лідскага завода электравырабаў, Віцебскага завода "Эвістар", Менскага завода вылічальнай тэхнікі і шэрагу іншых прадпрыемстваў шклозавод "Нёман" не мог. Гэта быў вялікі і, здавалася, доўгатэрміновы рынак, і трэба было адшукваць шляхі па яго насычэнні.

У 1990 годзе спецыялісты завода прапрацоўваюць пытанне закупкі імпартнага абсталявання для фармавання рассейвальнікаў.

Ужо ў сакавіку 1991 года абсталяванне, закупленае ў фірмы "Лінднер" (Нямеччына), было ўведзена ў эксплуатацыю. Праграмная прадукцыйнасць - 4,5 кроплі/хвіл.

Праект рэканструкцыі печы, расстаноўкі абсталявання, энергазабеспячэння і іншых пытанняў інжынернага ўладкавання быў распрацаваны канструктарскім бюро завода пад кіраўніцтвам галоўнага інжынера Рунца Б.Б. і з актыўным удзелам Пракапені М.А., Шмыгалёва К.Я., Кругліка А. І., Рунца Л. А., Стукачова Г.Ю.

Шмат энергіі і творчага запалу ў забеспячэнні паскоранага мантажу абсталявання прыклалі Рагоўскі М.У., Арэхва А.А., Пашук Г.Н., Урбан А.У., Цецярук А.І., Дзяшчэня Л.Я., Кісляк П.П., Лецка П.П., Ядлоўскі А.П., Вазняк Ю.У., Махнач М.Н. Актыўна працавалі над новым хімічным складам шкла, рэжымамі варкі і фармавання рассейвальнікаў Рунец Б.Б., Трубач П.У., Трубач Н.А., Валеўскі А.М., Кушнярова С.С., Герасімовіч М.Ф., Аўраменкава Ў.Л., Вініцкі Ю..Г. Хутка асвоілі новую тэхніку Махнач М.М., Харунжы Ў.М., Гук І.Г., Дудкін М.А. Пытаннямі нармавання і рацыянальнай расстаноўкі персаналу актыўна займаліся Кісляк Л.І., Воўк У.П., Сямёнава Т.І., Чхала Т.У., Іванюк Г.М., Кіеня А.К., Марушка С.М., Рунец Я.А., Воўкава В.М.

Якасны мантаж і імкненне хутчэй атрымаць аддачу ад новага абсталявання дазволілі аператыўна правесці яго асваенне і датэрмінова выйсці на праектную магутнасць.

Працягваўся пошук новых вырабаў для арганізацыі іх вытворчасці на заводзе, і з 1989 г. пачалася актыўная праца па падрыхтоўцы вытворчасці да вырабу элементаў жырандоляў тыпу "Шатон", "Меч" і "Сляза". Галоўная цяжкасць была ў атрыманні ўставак з нержавелай сталі з адфармованай паверхняй элемента, бо завод не меў неабходнага абсталявання, з дапамогай якога можна атрымліваць патрэбныя адбіткі па тэхналогіі пластычнай дэфармацыі. Развязаць гэтую праблему ўдалося, размясціўшы замову на іх выраб на Менскім заводзе "Тэрмапласт".

Вялікую работу па канструяванні і вырабе неабходнага абсталявання, распрацоўцы нарматыўна-тэхнічнай дакументацыі і асваенні тэхналогіі фармавання элементаў жырандоляў правялі Пракапеня М.А., Кохан І.М., Мазала А.А., Кіеня Ў.М., Цяліцын Р.К., Бушэйка В.І., Герасімовіч М.Ф., Аўраменкава Ў.Л., Іванюк Г.М., Шаль С.Ф., Гірыновіч М.С., Кісляк Л.У., Расейна Л.І., Герасімовіч С.М. і.інш.

У 1989 годзе завод закупіў першыя 10 персанальных кампутараў фірмы "Алівеці" (Італія) з мэтай забяспечыць аператыўны кантроль за выкананнем плану паставак прадукцыі спажыўцам у асартыменце ў адпаведнасці з заключанымі дамовамі. Першыя кампутары былі ўстаноўленыя ў цэхах выпрацоўкі №№1, 2, 3, 4, цэху апрацоўкі, аддзеле збыту і планава-эканамічным аддзеле.

Усе пералічаныя і шэраг драбнейшых мерапрыемстваў дазволілі заводу ў вельмі сціслыя тэрміны пераразмеркаваць структуру асартыменту выраблянай прадукцыі. Але галоўная праца ўсё-такі была ў перанавучанні персаналу на ручное фармаванне іншага асартыменту замест вырабаў чаркавай групы, у вырабе вялікай колькасці новага абсталявання, у пераабсталяванні рабочай зоны брыгад. І трэба сказаць, што, нягледзячы на вялікія цяжкасці ў гэты перыяд, не было дапушчана зніжэння аб'ёмаў выпуску таварнай прадукцыі.

Параўнальныя дадзеныя аб працы завода за 1983 і 1990 гг. прыведзеныя ў ніжэйпададзенай табліцы.

Вытворчасць прасованых вырабаў узрасла амаль у 5 раз, рассейвальнікаў - у 4,7 раза, а выпуск выдзіманых вырабаў скараціўся амаль напалову за кошт спынення выпуску чарак, фужэраў, келіхаў і шклянак малой ёмістасці. У 1990 годзе выдаткі на 1 руб. таварнай прадукцыі склалі 80 кап., а балансавы прыбытак - 6026,0 т.р. (Дадатак № 19.) .

Вялікі ўклад у паспяховую працу завода ўнеслі брыгады Аляшкевіча С.Г., Грыб К.К., Жукоўскага І.С., Сянько Ў.Г., Хвашчэўскай Г.І., Лінкевіча Г.Б., Кіені Г.А., Куляша К.К., Ігнатовіча Л.У., Міхайлава А.У., Грынько Ў.І., Козел А.Н., Шыманскага М.А., Хаджаева Ў.І., Данейкі Ў.М., Канатоўскага А.А., Проніна Ў.І., Сосіка І.М., Багінскага Ў.Р., Міхайлава А.У., Даўлюда А.У., Шкляра Ў.А., Савіцкай І.К., Навумовіча Ў.У., Лапаць Л.С., Машко І.Л., Кашко А.С., Манькоўскага А.А., Баяроўскага Ў.У., Шавель А.У., Чарнікевіча Ў.М., Шпарко С.П., Цішука С.С., Дымовіча В.І., Крыпца А.К., Александрука А.А., Сцекаленкі А.І., Нясон К.Б., Кіені П.М., Пенды Ў.І., Белана І.А., Курачкіна Ў.П., Воўкава П.А., Валеўскага Ў.М., Стальмакова А.А., Зубовіча С.А., Чудзіна І.Я., Багуцкага І.Р., Верамейчыка Г.М., Марцуля М.К.., Стомы М.А, Нясона М.Б. і многіх іншых.

Важная роля ў забеспячэнні добрай працы асноўных цэхаў належыць працаўнікам так званых дапаможных падраздзяленняў, кожнае з якіх па сваім кірунку стварае неабходныя для гэтага ўмовы.

Энергетычнае забеспячэнне вытворчага працэсу арганізуецца работай электрацэха, кацельні, кампрэсарнай, сантэхучастка і газавай службай, галоўнае прызначэнне якіх забяспечыць бяспечнае, рацыянальнае і безаварыйнае выкарыстанне электраэнергіі, прыроднага газу і вады для вытворчых патрэбаў.

У розныя гады энергетычную службу ўзначальвалі Брыль У.М., Фядотаў С.Ф., Сталяроў Л.Ф., Урбановіч І.П., Арэхва А.А., а ў апошнія гады - Сушчэўскі У.І. Кіраўнікі і спецыялісты ўчасткаў Дзяшчэня Л.Я., Сцяпанаў І.Г., Ядлоўскі А.П., Вазняк Ю.У., Урбан А.У., Бібелашвілі Р.К., Шылін І.Е., Радзевіч І.А., Рудоквас І.Г., Сучкоў У.П., Грэйба Л.С., Рахман А.П., Сінітоўскі У.Я., Капцюк У,І., Пышко Я.А., Аўраменкаў М.І., Жыдкоў Н.Ф., Бяспалаў У.К., Петрыман Д.І., Буяк Б.С. і іншыя.

Служба метралогіі і аўтаматызацыі забяспечвае інструментальны кантроль работы цеплавых агрэгатаў рознага прызначэння па ўстаноўленых параметрах, расходных і дазавальных прылад, а таксама падтрымку ў працаздольным стане наяўных сродкаў аўтаматызацыі, як набытых, так і самастойна вырабленых.

Кіраўнікі і спецыялісты службы Кіеня І.Г., Чылек М.П., Радзевіч І.А., Махнач М.Н., Міхалькевіч І.М., Запольскі У.У., Пенда Э.Б., Бурлыка М.І, Макоўскі І.І., Бакач В.І., Пышко С.П., Коска К.С., Рабкоўскі С.С., Анішчук С.П., Салянкоў А.П., Рэксць В.Ф., Буката Р.І., Мікалайчык Ю.М. сумесна з іншымі супрацоўнікамі стала ўдасканальвалі яе працу для павышэння ўплыву на паляпшэнне канчатковага выніку.

Са стварэннем механічных службаў у асноўных цэхах рамонтна-механічны цэх займаецца вырабам нестандартнага абсталявання для патрэб вытворчасці з мэтай скарачэння ручной працы, вядзе капітальны рамонт дзейнага абсталявання, а таксама аказвае дапамогу асноўным і дапаможным цэхам у рашэнні пытанняў сваёй кампетэнцыі.

Узначальвалі РМЦ Сафранюк А.І., Шмыгалёў К.Е., Мураўёў Р.У., Цяцярук А.І., а станочныя, слясарныя і зварачныя работы выконвалі Гладкоў У.І., Вярбіцкі А.П., Сянкевіч Л.І., Камінскі Ў.К., Грыпіч У.С., Зубкоў У.Д., Міхайлаў У.М., Сенатар І.С., Ларын А.Ф., Бельскі Я.А. і шэраг іншых спецыялістаў.

Рамонтна-будаўнічы цэх нараўне з вырабам драўлянага інвентару, прылад і прыстасаванняў для патрэб асноўнай вытворчасці вядзе работы па падрыхтоўцы будынкаў да працы ў восеньска-зімовы перыяд, рамонт падлог і даху, нарыхтоўку і распілоўку лесу, падрыхтоўка бетону і рошчыны для мулярных работ, малярныя работы, афарбоўку абсталявання і нарыхтоўку пяску для класіфікацыі. Работнікі цэха актыўна прыцягваюцца да выпраўлення недаробак пры ўводзе ізноў пабудаваных цэхаў у эксплуатацыю і на выкананне іншых вытворчых патрэб.

Начальнікамі цэха ў розныя гады былі Пакалюеў У.М., Насуля П.С., Дмухоўскі Т.І., Сечка Э.А., Шатаў С.У., Макарэвіч А.П., Барысаў В.Т., а сталярныя, цяслярныя, мулярныя і малярные работы вялі Каравайка Ў.К., Жодзь У.М., Дзевяты М.І., Кашко Ў.П., Мурын А.С., Воўкаў Я.П., Шунько Г.І., Жамойцін П.К., Захараў У.М. і іншыя спецыялісты.

Аўтатранспартны цэх забяспечвае дастаўку на завод сыравіны, вогнеўпораў, металу, кіслот, пакавальных, будаўнічых і іншых матэрыялаў, неабходных для вытворчай дзейнасці, а таксама дастаўляе гатовую прадукцыю на перавалачную базу для адпраўкі спажыўцам.

З другой паловы 70-х і да 90-х гадоў уключна цэх забяспечваў штозменны прыезд на працу і ад'езд працоўных, якія жылі ў бліжэйшых вёсках (Ганчары, Бенявічы, Агароднікі, Дроздава), а па заканчэнні змены - іх дастаўку да месцаў пражывання.

У розныя гады цэхам кіравалі Рыбалкін І.К., Гарэлік У.К., Урбановіч З.П., Лапата Г.І., а кіроўцамі працавалі Горбач В.К., Паршын А.А., Сай У.Б., Бянько П.І., Варановіч К.У., Тарашкевіч Л.І., Кумпяк С.І., Скобля Ч.К., Тарашкевіч С.І., Буцкевіч Я.М., Шкода М.Ф., Раманоўскі М.Ю., Гота А.Ф. і іншыя.

У кожнай службе і на ўчастку ёсць свае высока-кваліфікаваныя спецыялісты, ролю якіх у адзіным вытворчым працэсе нельга пераацаніць.

Вялікае садзейнічанне і дапамогу кіраўніцтву завода ў арганізацыі спаборніцтва і розных форм вучобы, выхаваўчай працы і правядзення культурна-масавых мерапрыемстваў аказвалі ў розны час работнікі грамадскіх арганізацый Рыбакоў М.І., Мітрафанава А.С.,Сокал Г.І., Касацікаў Г.А., Міхалькевіч Г.Г., Янзіна Т.П., Кулікоў У.А., Гарэлік У.К., Казак М.І., Лучына Л.А., Пашкоўскі М.С., Сарокін М.Д., Сасноўскі С.С., Шаль Р.Ф., Урбан А.Г., Бічэўская Т.Г., Вінніцкая Ж.Н., Нясон І.І., Хацяневіч Л.П.

Так, дзякуючы аператыўным дзеянням кіраўніцтва і суладнай працы ўсіх падраздзяленняў, завод паспяхова вытрымаў прад'яўленае выпрабаванне на трываласць.

Здавалася, што ўсё дрэннае ўжо ззаду. Нажаль, гэта толькі здавалася.

Дадатак 15.

УЗНАГАРОДЫ КАЛЕКТЫВУ , АСОБНЫМ ПРАЦАЎНІКАМ І ПРАДУКЦЫІ ЗАВОДА .

Урадавыя ўзнагароды калектыву завода :

1972 г . - юбілейная Ганаровая грамата ЦК КПБ, Прэзідыюма Вярхоўнага Савета БССР, Савета Міністраў БССР і Белсавпрофа.

1978 г . - Ганаровая грамата Вярхоўнага Савета БССР.

1983 г . - ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга.

1998 г . - Ганаровая грамата Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь.

Работнікі завода, якія атрымалі ўрадавыя ўзнагароды за дасягненне высокіх паказчыкаў у працы:

Ордэн Леніна

Беняш Сцяпан Мікалаевіч, апрацоўшчык.

Ігнаткоў Іван Пятровіч, шліфоўшчык.

Карзюк Сяргей Лук'янавіч, дырэктар завода

Трубянкоў Віктар Кірэевіч, апрацоўшчык

Шмыгалёва Вольга Іванаўна, шліфоўшчыца.

Ордэн Кастрычніцкай Рэвалюцыі

Буднікаў Віктар Паўлавіч, шклавар.

Мяркулаў Адольф Фёдаравіч, шліфоўшчык.

Сусуновіч Антаніна Максімаўна, майстар змены.

Ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга

Аўраменкава Валянціна Лявонцьеўна, нам. дырэктара.

Андрушкевіч Сяргей Лук'янавіч, шліфоўшчык.

Бартосік Іван Станіслававіч, шліфоўшчык.

Беняш Сцяпан Мікалаевіч, апрацоўшчык.

Барысенкава Валянціна Мікалаеўна, выдзімальшчыца.

Валеўскі Мікалай Іванавіч, апрацоўшчык.

Драздоў Міхаіл Фадзеевіч, начальнік цэха.

Жукоўскі Іосіф Сцяпанавіч, прасоўшчык.

Зязюля Сяргей Васільевіч, апрацоўшчык.

Кіеня Зміцер Аляксандравіч, апрацоўшчык.

Кірэль Сяргей Уладзіміравіч, апрацоўшчык.

Карзюк Сяргей Лук'янавіч, дырэктар завода.

Мяркулава Ніна Іванаўна, шліфоўшчыца.

Надольская Раіса Аляксандраўна, шліфоўшчыца.

Пятрэнка Іван Рыгоравіч, апрацоўшчык.

Праторскі Аляксандр Аляксандравіч, шліфоўшчык.

Прашчыцкі Баляслаў Эдуардавіч, апрацоўшчык.

Трубянкоў Віктар Кірэевіч, апрацоўшчык.

Хвашчэўская Галіна Іосіфаўна, апрацоўшчыца.

Чылек Георгій Іосіфавіч, апрацоўшчык.

Юргель Уладзімір Браніслававіч, шліфоўшчык.

Ордэн Дружбы народаў

Кохан Аляксандр Аляксандравіч, выдзімальшчык.

Мінько Арсень Ільіч, апрацоўшчык.

Пашук Мікалай Фёдаравіч, дырэктар завода.

Рунец Браніслаў Браніслававіч, галоўны інжынер.

Ордэн "Знак Пашаны"

Барысенкава Валянціна Мікалаеўна, выдзімальшчыца.

Васіленкава Валянціна Іосіфаўна, шліфоўшчыца.

Драздоў Міхаіл Фадзеевіч, начальнік цэха.

Жук Барыс Андрэевіч, шліфоўшчык.

Захарэнкаў Аляксей Мікалаевіч, апрацоўшчык.

Іванова Ганна Аляксееўна, апрацоўшчыца.

Іванюк Рыгор Васільевіч, шліфоўшчык.

Кіеня Пётр Мікалаевіч, апрацоўшчык.

Кірэль Сяргей Уладзіміравіч, апрацоўшчык.

Казлоўскі Ўладзімір Аляксандравіч, шліфоўшчык.

Казлоўскі Леанід Лаўрынавіч, апрацоўшчык.

Кротава Антаніна Фёдараўна, шліфоўшчыца.

Кулікоў Уладзімір Андрэевіч, сакратар парткаму.

Курачкін Пётр Пятровіч, начальнік цэха.

Машко Адам.Людвігавіч, апрацоўшчык.

Мянькоўскі Аляксандр Аляксандравіч, апрацоўшчык.

Мінчанкоў Мікалай Андрэевіч, прасоўшчык.

Мацкевіч Часлаў Іосіфавіч, апрацоўшчык.

Паўлоўскі Яўген Фаміч, начальнік цэха.

Пашук Мікалай Фёдаравіч, галоўны інжынер.

Пуціла Вера Ўладзіміраўна, шліфоўшчыца.

Рагоўскі Мечыслаў Уладзіміравіч, галоўны механік.

Сцяпанава Тамара Фёдараўна, шліфоўшчыца.

Сучкоў Віктар Пятровіч, начальнік ЖКГ.

Ордэн Працоўнай Славы II ступені

Вярбіцкі Анатоль Паўлавіч, электрагазазваршчык.

Казлоўская Дар'я Іосіфаўна, шліфоўшчыца.

Лабінскі Яўген Дзмітрыевіч, апрацоўшчык.

Ордэн Працоўнай Славы III ступені

Арапава Аляксандра Іосіфаўна, размалёўшчыца.

Вярбіцкі Анатоль Паўлавіч, электрагазазваршчык.

Вайцюшкевіч Генадзь Аляксандравіч, апрацоўшчык.

Гаўрыленкава Людміла Іванаўна, размалёўшчыца.

Говар Валянціна Ільінічна, выдзімальшчыца.

Духоўнік Георгій Васільевіч, выдзімальшчык.

Кацык Анатоль Кірылавіч, шліфоўшчык.

Кіеня Генадзь Аляксандравіч, апрацоўшчык.

Кіеня Аляксандр Аляксандравіч, апрацоўшчык.

Кіслая Марыя Іванаўна, выдзімальшчыца.

Казак .Рышард Станіслававіч, апрацоўшчык.

Козел Станіслава Станіславаўна, выдзімальшчыца

Казлоў Рыгор Антонавіч, шліфоўшчык.

Казлоўская Дар'я Іосіфаўна, шліфоўшчыца.

Канавалава Раіса Рыгораўна, шліфоўшчыца.

Карыцкі Іосіф Іосіфавіч, выдзімальшчык.

Каско Віктар Міхайлавіч, слесар.

Кулеш Казімір Канстанцінавіч, апрацоўшчык.

Куранная Марыя Мікалаеўна, шліфоўшчыца.

Лабінскі Яўген Дзмітрыевіч, апрацоўшчык.

Мацюшка Галіна Мечыславаўна, шліфоўшчыц

Міхайлаў Віктар Мікалаевіч, электрагазазваршчык.

Несцер Рыгор Рыгоравіч, апрацоўшчык.

Петракова Ядвіга Станіславаўна, ст. інжынер-тэхнолаг.

Прашчыцкі Юры Баляслававіч, апрацоўшчык.

Пухоўскі Іван Міхайлавіч, апрацоўшчык.

Свораб Міхаіл Васільевіч, выдзімальшчык.

Свораб Ніна Антонаўна, шліфоўшчыца.

Скрэнда Ўладзімір Феліксавіч, прасоўшчык.

Сідар Тамара Яўгенаўна, апрацоўшчыца.

Трафілава Ларыса Сяргееўна, выдзімальшчыца.

Чылек Анатоль Іосіфавіч, апрацоўшчык.

Шаль Рышард Францавіч, нам. нач. цэха.

Шэўчык Сяргей Раманавіч, апрацоўшчык.

Яцына Наталля Рыгораўна, выдзімальшчыца.

Медаль "За працоўную доблесць"

Абдарахманаў Аляксандр Аляксандравіч, шліфоўшчык.

Аўраменкава Валянціна Лявонцьеўна, начальнік АТК.

Апановіч Яўген Аляксандравіч, апрацоўшчык.

Багмут Сафія Ўладзіміраўна, шліфоўшчыца.

Бяссолава Галіна Сцяпанаўна, выдзімальшчыца.

Бобрык Уладзімір Браніслававіч, токар.

Багуцкая Антаніна Рыгораўна, шліфоўшчыца.

Баярчык Алег Міхайлавіч, выдзімальшчык.

Верамейка Іосіф Іванавіч, апрацоўшчык.

Войдак Зофія Ўладзіміраўна, шліфоўшчыца.

Герасімовіч Мікалай Фёдаравіч, галоўны тэхнолаг.

Германовіч Сафія Аляксандраўна, размалёўшчыца.

Грыгаровіч Антаніна Ягораўна, майстар змены.

Грыпіч Васіль Сельвестравіч, слесар.

Ётчык Ганна Раманаўна, резчыца на агні.

Кісляк Пётр Пятровіч, начальнік цэха.

Курыла Любоў Рыгораўна, шліфоўшчыца.

Кушняроў Фёедар Фёдаравіч, начальнік цэха.

Лапкоўская Марыя Маратаўна, наборшчыца.

Лысёнак Андрэй Сямёнавіч, фармоўшчык-заліўшчык.

Матус Соф'я Яўгенаўна, шліфоўшчыца.

Навумовіч Валянцін Уладзіміравіч, апрацоўшчык.

Арэхва Аляксандр Аляксандравіч, галоўны энергетык.

Астравух Ян Казіміравіч, слесар-сантэхнік.

Савельева Надзея Міхайлаўна, шліфоўшчыца.

Сянкевіч Лідзія Віталеўна, шліфоўшчыца.

Сафранюк Апанас Іванавіч, галоўны канструктар.

Сталяроў Леанід Філіпавіч, галоўны энергетык.

Сусуновіч Антаніна Максімаўна, начальнік змены.

Сучкоў Віктар Пятровіч, начальнік ЖКГ.

Тарашкевіч Леанід Анатольевіч, кіроўца.

Шэўчык Раман Мікалаевіч, выдзімальшчык.

Шмыгалёў Кастусь Ягоравіч, нач. цэха металаформаў.

Яновіч Валянцін Міхайлавіч, гравёр па метале.

Медаль "3а працоўную адзнаку"

Анацкая Алена Максімаўна, шліфоўшчыца.

Аляшкевіч Сяргей Георгіевіч, апрацоўшчык.

Атаповіч Вольга Іосіфаўна, выдзімальшчыца.

Барташэвіч Алена Мар'янаўна, рэзчыца на агні.

Бяспалава Руфіна Паўлаўна, майстар змены.

Бондар Таіса Пятроўна, шліфоўшчыца.

Баяроўскі Уладзімір Віктаравіч, апрацоўшчык.

Браслаўскі Яўген Феліксавіч, апрацоўшчык.

Буцкевіч Уладзімір Яўгенавіч, апрацоўшчык.

Гетка Сцефаніда Ігнацьеўна, выдзімальшчыца.

Гарэлік Любоў Канстаўцінаўна, ст. інжынер-тэхнолаг.

Грышукевіч Ірына Ўладзіміраўна, выдзімальшчыца.

Дзяшук Галіна Пятроўна, размалёўшчыца.

Захараў Валеры Мікалаевіч, маляр.

Зубава Вольга Аляксандраўна, шліфоўшчыца.

Ігнаткова Святлана Сяргееўна, шліфоўшчыца.

Кашко Аляксандр Сяргеевіч, апрацоўшчык.

Кісляк Уладзімір Сяргеевіч, прасоўшчык.

Касцюк Ружа Іванаўна, выдзімальшчыца.

Кохан Васіль Міхайлавіч, электраманцёр.

Малько Жорж Канстанцінавіч, апрацоўшчык.

Мітрафанава Вольга Андрэеўна, шліфоўшчыца.

Мягкова Людміла Міхайлаўна, галоўны мастак.

Несцер Аляксандр Віктаравіч, апрацоўшчык.

Орда Валянціна Міхайлаўна, выдзімальшчыца.

Радзецкая Аграфена Іванаўна, шліфоўшчыца.

Раманоўскі Міхаіл Юльянавіч, кіроўца.

Рунец Станіслаў Станіслававіч, электраманцёр.

Сцекаленка Анатоль Іванавіч, апрацоўшчык.

Трубач Пётр Уладзіміравіч, галоўны тэхнолаг.

Урбановіч Уладзімір Міхайлавіч, электраманцёр.

Шайпук Кастусь Віктаравіч, выдзімальшчык.

Шатава Вера Ўладзіміраўна, размалёўшчыца.

Шэўчык Ніна Іванаўна, шліфоўшчыца.

Шеўчык Мікалай Гаўрылавіч, выдзімальшчык.

Шэўчык Пётр Мікалаевіч, шліфоўшчык.

Юбілейны медаль "За доблесную працу. У адзначэнне 100-годдзя з дня нараджэння Ўладзіміра Ільіча Леніна"

Абдарахманаў Аляксандр Аляксандравіч, гравіроўшчык.

Аўраменкава Валянціна Лявонцьеўна, начальнік АТК.

Аўраменкаў Уладзімір Аляксандравіч, паліроўшчык.

Адамовіч Марыя Міхайлаўна, шліфоўшчыца.

Анацкі Аляксандр Мікалаевіч, выдзімальшчык.

Андрушкевіч Соф'я Лук'янаўна, шліфоўшчыца.

Арапава Аляксандра Іосіфаўна, размалёўшчыца.

Афанасенкаў Леанід Ягоравіч, майстар змены.

Бабкевіч Вячаслаў Пятровіч, слесар.

Багмут Андрэй Андрэевіч, запраўшчык ГСМ.

Башко Ванда Іосіфаўна, выдзімальшчыца.

Бялінка Ўладзімір Максімавіч, апальшчык.

Бялушка Алена Іванаўна, шліфоўшчыца.

Беняш Сцяпан Мікалаевіч, апрацоўшчык.

Бяссолаў Аляксей Аляксандравіч, выдзімальшчык.

Бабкова Антаніна Мартынаўна, кантралёр АТК.

Бобрык Уладзімір Браніслававіч, токар.

Багуцкі Іван Раманавіч, апрацоўшчык.

Бондар Віктар Максімавіч, апрацоўшчык.

Барысенкава Валянціна Мікалаеўна, выдзімальшчыца.

Барташэвіч Алена Мар'янаўна, рэзчыца на агні.

Буднікаў Віктар Паўлавіч, шклавар.

Буднікава Ніна Ільінічна, кантралёр АТК.

Бурдун Пётр Канстанцінавіч, хімпаліроўшчык.

Буяк Уладзімір Іванавіч, апрацоўшчык.

Буяк Валянціна Сцяпанаўна, размалёўшчыца.

Буяк Уладзімір Іосіфавіч, электраманцёр.

Буяк Валянцін Іосіфавіч, цясляр.

Валеўскі Мікалай Іванавіч, апрацоўшчык.

Валеўская Казіміра Антонаўна, маркіроўшчыца.

Васілеўскі Аляксандр Іванавіч, апрацоўшчык.

Васіленкава Валянціна Іосіфаўна, шліфоўшчыца.

Велькашынскі Кароль Францішкавіч, слесар.

Вярбіцкі Анатоль Паўлавіч, электразваршчык.

Верамейчык Генадзь Міхайлавіч, апрацоўшчык.

Вігуль Іосіф Іосіфавіч, начальнік лабараторыі НАП.

Вініцкі Георгі Сцяпанавіч, галоўны бухгалтар.

Вісельскі Мікалай Карлавіч, апрацоўшчык.

Вадэйка Ян Станіслававіч, выдзімальшчык.

Воўкава Феона Мартынаўна, выдзімальшчыца.

Гаўрыленкава Людміла Іванаўна, размалёўшчыца.

Герасімовіч Мікалай Фёдаравіч, галоўны тэхнолаг.

Германовіч Тэрэза Аляксандраўна, укладчыца ў лер.

Герус Марыя Трафімаўна, шліфоўшчыца.

Гізоўская Валянціна Іванаўна, наборшчыца.

Гірыновіч Яўген Паўлавіч, транспартоўнік.

Гладкоў Васіль Пятровіч, слесар.

Гладкова Любоў Максімаўна, шліфоўшчыца.

Говар Вячаслаў Аляксандравіч, апрацоўшчык.

Грышкевіч Валянціна Іванаўна, шліфоўшчыца.

Гузоўская Таццяна Аляксееўна, шліфоўшчыца.

Гукава Яўгенія Міхайлаўна, шліфоўшчыца.

Дагіль Уладзімір Пятровіч, апрацоўшчык.

Дзяшук Галіна Пятроўна, размалёўшчыца.

Джывоўскі Іосіф Уладзіміравіч, прасоўшчык.

Дзюба Вольга Сяргееўна, шліфоўшчыца.

Драчылоўскі Аркадзь Сямёнавіч, апрацоўшчык.

Дробыш Ніна Астапаўна, выдзімальшчыца.

Драздоў Міхаіл Фадзеевіч, начальнік цэха выпрацоўкі.

Дукі Вера Сяргееўна, кантралёр АТК.

Духоўнік Уладзіслава Міхайлаўна, выдзімальшчыца.

Дычак Уладзімір Аляксеевіч, слесар.

Ермаловіч Тамара Міхайлаўна, выдзімальшчыца.

Етчык Ганна Раманаўна, рэзчыца на агні.

Жаваранкаў Міхаіл Сямёнавіч, апрацоўшчык.

Жамойда Пётр Герасімавіч, баначнік.

Жодзь Іван Міхайлавіч, тынкоўшчык.

Жук Барыс Андрэевіч, шліфоўшчык.

Жукаў Мікалай Фёдаравіч, майстар змены.

Жукоўскі Іосіф Сцяпанавіч, наборшчык.

Запольскі Анатоль Яўхімавіч, выдзімальшчык.

Заходная Любоў Георгіеўна, размалёўшчыца.

Звярко Фелікс Аляксандравіч, выдзімальшчык.

Зязюля Сяргей Васільевіч, апрацоўшчык.

Зянкевіч Ірына Аркадзеўна, рабочая склада.

Зінкевіч Галіна Фёдараўна, выдзімальшчыца.

Змітрэвіч Таццяна Іосіфаўна, выдзімальшчыца.

Зубаў Васіль Іванавіч, шліфоўшчык.

Зубрыцкая Ядвіга Аляксандраўна, майстар змены.

Іванова Марыя Пятроўна, шліфоўшчыца.

Іванюк Алена Васільеўна, рабочая склада.

Ігнаткоў Іван Пятровіч, шліфоўшчык.

Ігнаткова Вера Аляксандраўна, кантралёр АТК.

Капцюк Яніна Іосіфаўна, кантралёр АТК.

Капцэвіч Яўген Фёдаравіч, апрацоўшчык.

Капцэвіч Зінаіда Іосіфаўна, рабочая склада.

Кардаш Міхаіл Міхайлавіч, слесар.

Капцюк Аляксандра Акімаўна, шліфоўшчыца.

Карзюк Сяргей Лук'янавіч, дырэктар завода.

Касацікаў Рыгор Аляксандравіч, слесар.

Катушонак Мікалай Іосіфавіч, цясляр.

Кашко Сяргей Іванавіч, шліфоўшчык.

Кіеня Дзмітры Аляксандравіч, апрацоўшчык.

Кірэль Сяргей Уладзіміравіч, апрацоўшчык.

Кісляк Іосіф Сяргеевіч, апрацоўшчык.

Кісляк Уладзімір Сяргеевіч, прасоўшчык.

Кісляк Пётр Якаўлевіч, апрацоўшчык.

Кісляк Соф'я Ўладзіміраўна, шліфоўшчыца.

Клімаў Генадзь Еўдакімавіч, майстар змены.

Кажура Мікалай Іванавіч, апрацоўшчык.

Казак Рычард Станіслававіч, апрацоўшчык.

Козел Станіслава Станіславаўна, наборшчыца.

Козел Аляксей Іванавіч, шліфоўшчык.

Козел Альфонс Іосіфавіч, шліфоўшчык.

Казлова Марыя Яўгенаўна, наборшчыца.

Казлова Тамара Яўгенаўна, павяртальшчыца.

Казлоў Мікалай Сяргеевіч, мадэльшчык.

Казлоўскі Леанід Лаўрэнцевіч, апрацоўшчык.

Казлоўскі Ўладзімір Аляксандравіч, шліфоўшчык.

Каляда Вячаслаў Іосіфавіч, машыніст кардонарэз. машыны.

Каламыцкі Уладзімір Іосіфавіч, слесар.

Каламыцкі Антон Іванавіч, выдзімальшчык.

Каламыцкая Галіна Антонаўна, рабочая склада.

Калановіч Іван Уладзіміравіч, слесар.

Камар Мікалай Макаравіч, начальнік ПТА.

Каравайка Аляксандр Аляксандравіч, шклавар.

Каравайка Ўладзімір Уладзіміравіч, цясляр.

Каравайка Кастусь Паўлавіч, цясляр.

Каско Віктар Міхайлавіч, выдзімальшчык.

Корзікава Раіса Сцяпанаўна, шліфоўшчыца.

Корзікаў Аляксей Мікалаевіч, шліфоўшчык.

Кохан Іван Мікалаевіч, слесар.

Кохан Пётр Аляксеевіч, апрацоўшчык.

Краснухіна Руфіна Паўлаўна, эканаміст.

Кротава Антаніна Фёдараўна, шліфоўшчыца.

Кудла Зінаіда Іосіфаўна, размалёўшчыца.

Кулікоў Уладзімір Андрэевіч, сакратар парткаму.

Курыла Ігар Мікалаевіч, цясляр.

Курачкін Пётр Пятровіч, інжынер-канструктар.

Курчэйка Вера Станіславаўна, шліфоўшчыца.

Кучынская Соф'я Ігнатаўна, грэльшчыца шклавырабаў.

Кучынскі Уладзімір Канстанцінавіч, слесар.

Кушняроў Фёдар Фёдаравіч, начальнік цэха апрацоўкі.

Ларын Апанас Фядотавіч, токар.

Лянцэвіч Іван Аляксандравіч, састаўшчык шыхты.

Лінкевіч Георгі Барысавіч, апрацоўшчык.

Лішко Яўген Іосіфавіч, выдзімальшчык.

Лукашэвіч Ірына Іосіфаўна, шліфоўшчыца.

Лянцэвіч Аляксандр Аляксандравіч, састаўшчык шыхты.

Магер Анатоль Іосіфавіч, апрацоўшчык.

Макарэвіч Лідзія Іванаўна, грэльшчыца.

Максімовіч Соф'я Мікалаеўна, кантралёр АТК.

Манько Гаўрыіл Рыгоравіч, шліфоўшчык.

Маркевіч Вера Сямёнаўна, шліфоўшчыца.

Марцуль Мікалай Кандратавіч, апрацоўшчык.

Мацюта Ўладзімір Васільевіч, апрацоўшчык.

Мяркулаў Адольф Фёдаравіч, шліфоўшчык.

Мяркулава Ніна Іванаўна, шліфоўшчыца.

Мяркулава Алена Іванаўна, шліфоўшчыца.

Мінько Арсень Ільіч, апрацоўшчык.

Мітрафанова Антаніна Сцяпанаўна, нам. старш. завкаму.

Мінчанкаў Мікалай Андрэевіч, прасоўшчык.

Міхайлаў Пётр Міхайлавіч, рабочы цэха апрацоўкі.

Міхайлава Ала Сямёнаўна, пашпартыстка.

Міхайлава Зінаіда Міхайлаўна, кантралёр АТК.

Міхайлава Марыя Якаўлеўна, бухгалтар.

Мацкевіч Браніслаў Іванавіч, апрацоўшчык.

Мацкевіч Аляксандр Іосіфавіч, прасоўшчык.

Мыслівец Тамара Іванаўна, шліфоўшчыца.

Мыслівец Іван Вікенцевіч, майстар падрыхтоўчага ўчастка.

Навумаў Яўген Расціслававіч, шліфоўшчык.

Нясон Рэгіна Феліксаўна, жывапісец.

Несцер Якаў Паўлавіч, шліфоўшчык.

Орда Яўген Леанідавіч, экскаватаршчык.

Арэхва Ніна Фёдараўна, выдзімальшчыца.

Арловіч Тамара Рыгораўна, кантралёр АТК.

Паўлоўскі Яўген Фаміч, нам. нач. цэха выпрацоўкі.

Пашук Мікалай Фёдаравіч, галоўны інжынер завода.

Петарсон Іосіф Ігнацьевіч, начальнік планавага аддзела.

Пятрэнка Іван Рыгоравіч, апрацоўшчык.

Пятроўскі Станіслаў Антонавіч, слесар сантэхучастка.

Плотнікава Яўгенія Фёдараўна, кантралёр АТК.

Памаха Кастусь Міхайлавіч, цясляр.

Патрасава Паліна Мікалаеўна, няня дзіцячага садка.

Праторскі Сяргей Аляксандравіч, майстар змены.

Праторскі Аляксандр Аляксандравіч, шліфоўшчык.

Прашчыцкі Баляслаў Эдуардавіч, майстар змены.

Пугацэвіч Алена Данілаўна, грэльшчыца шклавырабаў.

Пухоўскі Іван Міхайлавіч, апрацоўшчык.

Радулаў Віктар Канстанцінавіч, прасоўшчык.

Радчанка Васіль Аляксеевіч, слесар.

Рахман Мікалай Міхайлавіч, выдзімальшчык.

Рагоўскі Мечыслаў Уладзіміравіч, галоўны механік.

Раманоўскі Міхась Юльянавіч, кіровец.

Раўкоўскі Генрых Пятровіч, апрацоўшчык.

Рунец Крысціна Іосіфаўна, адносчыца шклавырабаў.

Рыбак Ганна Якаўлеўна, шліфоўшчыца.

Рыбакоў Мікалай Іванавіч, старшыня завкаму.

Рыбкіна Тамара Іванаўна, выхавальніца дз/садка.

Рабцаў Іван Сяргеевіч, жывапісец.

Савельева Аляксандра Сяргееўна, кантралёр АТК.

Саковіч Уладзімір Уладзіміравіч, нам. начальніка цэха.

Сакін Міхаіл Сцяпанавіч, нам. гал. інжынера па АПІТБ.

Салімгараеў Анас Сахібьзянавіч, шліфоўшчык.

Сямёнава Маргарыта Міхайлаўна, шліфоўшчыца.

Сянкевіч Пётр Іванавіч, слесар.

Сідар Ганна Іванаўна, наборшчыца.

Сідар Міхаіл Уладзіміравіч, апрацоўшчык.

Салянкоў Яўген Пятровіч, інжынер па АПІТБ.

Сафранюк Апанас Іванавіч, галоўны канструктар.

Сцяпанава Тамара Фёдараўна, шліфоўшчыца.

Сцяпанаў Іван Рыгоравіч, слесар.

Сталяроў Леанід Філіпавіч, галоўны энергетык.

Стукачоў Юлі Мікалаевіч, апрацоўшчык.

Субота Іван Пятровіч, шклавар.

Сусуновіч Іван Васільевіч, выдзімальшчык.

Сусуновіч Антаніна Максімаўна, майстар змены.

Сучкова Вольга Рыгораўна, выхавальніца дз/садка.

Сучкоў Віктар Пятровіч, майстар сантэхучастка.

Тарашкевіч Юзэфа Станіславаўна, шліфоўшчыца.

Тэрасані Алена Іосіфаўна, рабочая першаснага ўліку.

Цяцярук Анатоль Іосіфавіч, шафёр.

Цітоў Зміцер Тарасавіч, машыніст кацельні.

Трубач Пётр Уладзіміравіч, нам. начальніка цэха.

Трубянкоў Віктар Кірэевіч, апрацоўшчык.

Урбановіч Уладзімір Міхайлавіч, электраманцёр.

Фёдарава Людміла Пятроўна, інжынер лабараторыі НАП,

Фядотаў Анатоль Фаміч, апрацоўшчык.

Хвашчэўскі Іосіф Сяргеевіч, выдзімальшчык.

Хвашчэўскі Леанід Сяргеевіч, слесар.

Хлябовіч Ванда Антонаўна, кантралёр АТК.

Хрышчановіч Уладзімір Андрэевіч, выдзімальшчык.

Чаркоўская Марыя Віктараўна, выдзімальшчыца.

Чачотка Лілея Васільеўна, шліфоўшчыца.

Чылек Апанас Яўгенавіч, выдзімальшчык.

Чылек Юрый Іосіфавіч, апрацоўшчык.

Чыстаў Іпаліт Пятровіч, нач. штаба ГА.

Чубкін Аляксандр Фёдаравіч, камендант ЖКГ

Чудзін Іван Яўстаф'евіч, шліфоўшчык.

Шатава Вера Ўладзіміраўна, размалёўшчыца.

Шэўчык Раман Мікалаевіч, выдзімальшчык.

Шэўчык Кастусь Антонавіч, майстар змены.

Шэўчык Іна Іванаўна, шліфоўшчыца.

Шаршнёва Алена Іванаўна, укладчыца шклавырабаў.

Шылкоўскі Баляслаў Міхайлавіч, баначнік.

Шыман Іван Васільевіч, шліфоўшчык.

Шмыгалёў Кастусь Ягоравіч, майстар цэха.

Шулейка Мікалай Іосіфавіч, выдзімальшчык.

Шулейка Зоя Віктараўна, выдзімальшчыца.

Шулейка Хведар Іванавіч, цясляр.

Юргель Галіна Максімаўна, шліфоўшчыца.

Юргель Уладзімір Браніслававіч, шліфоўшчык.

Яновіч Аркадзь Міхайлавіч, гальваншчык.

Яновіч Валянцін Міхайлавіч, слесар.

Медаль "За працоўныя заслугi"

Ігнатовіч Ларыса Васільеўна, апрацоўшчыца.

Ганаровая грамата Вярхоўнага Савета БССР

Аўраменкава Валянціна Лявонцьеўна, начальнік АТК.

Аўраменкаў Сяргей Апанасавіч, шліфоўшчык.

Апановіч Платон Максімавіч, цясляр.

Баяроўскі Віктар Уладзіміравіч, выдзімальшчык.

Бусюк Вера Яўгенаўна, выдзімальшчыца.

Гарэлік Клаўдзія Кірылаўна, інжынер-канструктар.

Жук Барыс Андрэевіч, шліфоўшчык.

Захарэнкаў Аляксей Мікалаевіч, апрацоўшчык.

Капцэвіч Зінаіда Іосіфаўна,

ст. прыёмаздатчык гатовай прадукцыі.

Карзюк Сяргей Лук'янавіч, дырэктар завода.

Ларын Апанас Фядотавіч, токар.

Літвінаў Сяргей Мацвеевіч, шклавар.

Мітрафанава Антаніна Сцяпанаўна, майстар змены.

Міхайлава Ніна Аляксандраўна, шліфоўшчыца.

Мурахвер Уладзімір Сямёнавіч, мастак.

Пячура Леакадзія Іванаўна, шліфоўшчыца.

Сава Алена Купрыянаўна, запраўшчыца шклавырабаў.

Сокал Георгі Ігнацьевіч, старшыня прафкаму.

Сцефановіч Сігізмунд Іосіфавіч, апрацоўшчык.

Сафранюк Апанас Іванавіч, галоўны канструктар.

Грамата Вярхоўнага Савета БССР

Абізур Яніна Антонаўна, шліфоўшчыца.

Буяк Ніна Паўлаўна, размалёўшчыца.

Дзябіна Галіна Якаўлеўна, шліфоўшчыца.

Жыгала Анатоль Лявонцьевіч, намеснік дырэктара.

Заходняя Любоў Георгіеўна, размалёўшчыца.

Іванова Марыя Пятроўна, запраўшчыца шклавырабаў.

Кашко Аляксандр Сяргеевіч, апрацоўшчык.

Кумпяк Ніна Ільянаўна, выдзімальшчыца.

Кулеш Казімір Канстанцінавіч, апрацоўшчык.

Мурахвер Уладзімір Сямёнавіч, мастак.

Раўкоўская Ганна Станіславаўна, шліфоўшчыца.

Скобля Алена Іванаўна, выдзімальшчыца.

Сцефановіч Іван Аляксандравіч, выдзімальшчык.

Сягла Галіна Ўладзіміраўна, выдзімальшчыца.

Федаровіч Ларыса Васільеўна, шліфоўшчыца.

Хвашчэўская Марыя Станіславаўна, шліфоўшчыца.

Хрышчановіч Ірына Канстанцінаўна, рэзчыца на агні.

Ганаровая грамата Савета Міністраў РБ

Жыгала Анатоль Лявонцьевіч, дырэктар завода.

Герасімовіч Мікалай Фёдаравіч, нам. начальніка ПТС.

Ігнаткова Святлана Сяргееўна, шліфоўшчыца.

Казлоў Аркадзь Яўгенавіч, апрацоўшчык.

Мягкова Людміла Міхайлаўна, мастак.

ГАНАРОВЫЯ ЗВАННІ

Заслужаны работнік прамысловасці

Бартосік Іван Станіслававіч, шліфоўшчык.

Жукоўскі Іосіф Сцяпанавіч, прасоўшчык.

Кіеня Зміцер Аляксандравіч, апрацоўшчык.

Карзюк Сяргей Лук'янавіч, дырэктар завода.

Жыгала Анатоль Лявонцьевіч, дырэктар завода.

Заслужаны дзеяч мастацтваў

Мурахвер Уладзімір Сямёнавіч, мастак.

Мягкова Людміла Міхайлаўна, галоўны мастак.

Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі СССР

Кірэль Сяргей Уладзіміравіч, апрацоўшчык.

Лаўрэат прэміі Савета Прафсаюзаў СССР

Кулеш Казімір Канстанцінавіч, апрацоўшчык.

Лаўрэат прэміі Ленінскага камсамолу СССР

Багінскі Валеры Рамуальдавіч, апрацоўшчык.

Лаўрэат прэміі Савета Міністраў СССР

Грос Уладзімір Уладзіміравіч, наладчык.

Карзюк Сяргей Лук'янавіч, дырэктар завода.

Пашук Мікалай Фёдаравіч, галоўны інжынер.

Пагодскі Уладзімір Мікалаевіч, начальнік цэха.

Рагоўскі Мечыслаў Уладзіміравіч, галоўны механік.

Заўвага: прафесія або пасада паказаныя на дзень атрымання ўзнагароды.

Міжнародныя ўзнагароды прадукцыі завода

1958 г . Бронзавым медалём "ЭКСПО-58" ( г. Брусэль) адзначаны туалетны набор "Аметыст" (аўтар Г.А. Ісаевіч).

1973 г . Гран-Пры міжнароднай выставы ў г. Яблонец-на-Нісе

(Чэхаславакія) адзначаная кампазіцыя "Кветкі" (аўтар А.Ф. Федаркоў).

1973 г . Залатым медалём міжнароднай выставы ў г. .Яблонец-на-Нісе (Чэхаславакія) адзначаная кампазіцыя "Кветкі" (аўтар У.П. Жохаў).

1979 г . Залатым медалём міжнароднай выставы ў г..Яблонец-на-Нісе (Чэхаславакія) адзначаны камплект ваз, выкананых метадам маліравання (аўтар У.С. Мурахвер).

1995 г . Прадукцыя завода адзначаная адмысловым прызам Арка Еўропы "Залатая зорка" (г. Мадрыд).

1998 г . Асацыяцыяй-каардынатарам праграм "Партнёрства дзеля прагрэсу" прадукцыя завода адзначаная прызам Гран-пры (г. Парыж).

1998 г . Цэнтрам даследавання еўрапейскага рынку прадукцыя завода адзначаная прыэам "Еўрамаркет-98" (г. Брусэль).

1998 г . Міжнароднай арганізацыяй "Клуб лідараў гандлю" прадукцыя завода адзначаная прызам "За якасць" (г. Парыж).

1999 г . Адмысловы прыз "Еўропа і дызайн" (г. Мадрыд).

1999 г . Плацінавая зорка за якасць і актыўны ўдзел у кірмашах (г. Мадрыд).

2001 г . Лаўрэат конкурсу "Лепшыя тавары Рэспублікі Беларусь на рынку Расійскай Федэрацыі" па праграме "100 лепшых тавараў Расіі" (падарункавы набор № 6413: чарка, фужэр, келіх, шампанка).

Узнагароды ВДНГ СССР , гандлёва - прамысловай палаты і іншых арганізацый

1960 г ., красавік. Дыплом ВДНГ СССР.

1961 г ., студзень. Дыплом другой ступені ВДНГ СССР.

1961 г . Дыплом першай ступені за вырабы, экспанаваныя на выставе "Мастацтва і побыт".

1963 год. Дыплом другой ступені ВДНГ СССР за распрацоўку і ўкараненне ў вытворчасць новых вырабаў з шкла і крышталю.

1968 г ., лістапад. Дыплом першай ступені ВДНГ СССР.

1971 г ., чэрвень. Ганаровы дыплом прэзідыюма Ўсесаюзнай гандлёвай палаты СССР за вырабы, экспанаваныя на выставе "Інгандльмаш-71".

1971г., верасень. Дыплом Усесаюзнай гандлёвай палаты СССР за вырабы, экспанаваныя на выставе "Будматэрыялы-71".

1981 г ., люты. Ганаровая грамата Міністэрствы культуры Армянскай ССР

1981 г . Дыплом першай ступені Дзяржаўнага камітэта Беларускай ССР па справах будаўніцтва за распрацоўку і асваенне выпуску вітражоў з адліванага шкла.

1982 г ., травень. Дыплом гандлёва-прамысловай палаты СССР за актыўнае садзейнічанне развіццю гандлю , эканамічных і навукова-тэхнічных сувязяў з замежнымі краінамі.

1983 г ., люты. Дыплом Гарадзенскай абласной выставы тавараў народнага спажывання.

1986 г ., люты. Дыплом гандлёва-прамысловай палаты СССР.

1986 г . Ганаровая грамата журы Ўсесаюзнага конкурсу па стварэнні і ўдасканаленні гандлёвага інвентару і абсталявання.

1988 г . Ганаровая грамата за высокі мастацкі ўзровень вырабаў з шкла, прадстаўленых на выставе "Мелодыі агню".

1990 г . Срэбныя медалі Акадэміі майстэрстваў СССР (Мягковай Л.М. і Мурахверу B.C.) за распрацоўку высока-мастацкіх вырабаў сучасных форм і разборак

Дадатак №16.

ХАРАКТАРЫСТЫКА І ПАКАЗЧЫКІ ПРАЦЫ ЗАВОДА ЗА 1970 ГОД

1. Колькасць асноўных рабочых печаў 5 шт.

у т. л.1) ванныя печы бесперапыннага дзеяння 3 шт.

з іх: а) для фармавання гатункавага 2 шт.

посуду і рассейвальнікаў

б) для фармавання шклопліткі 1 шт.

і інш.вырабаў

2) гаршковыя печы на 14 гаршкоў кожная 2 шт.

2. Колькасць рабочых печаў-спадарожнікаў 4 шт.

у т.л.1) малагабарытная ванная печ 1 шт.

бесперапыннага дзеяння для варкі

марблітавага шкла (корп.№1)

2) двухгаршковыя печы для варкі 3 шт.

накладных гатункаў шкла (селенавы

лал, бэзавае, зялёнае, малочнае, кобальт)

3. Вага гатовай прадукцыі 5301 т

у т. л. ванныя печы 4169 т

гаршковыя печы 1132 т

4. Гадавое спажыванне: электраэнергіі 8787 т.квт/гадзін

прыроднага газу 21120 т.нм3

5. Колькасць персаналу, усяго 2771 чал.

у т.л. ПВП 2602 чал.

з іх: рабочыя 2419 чал.

непрамгрупа 169 чал.

6. Наяўнасць прамыслова-вытворчых фондаў,

усяго 6925 т. р.

у т.л. будынкі і збудаванні 467,5 т. р.

рабочыя машыны і абсталяванне 1441 т. р.

перадатачныя прыстасаванні 446 т. р.

сілавыя машыны 84 т. р.

вымяральныя і рэгулявальныя прыборы 126 т. р.

транспартныя сродкі 96 т. р.

вытворча-гаспадарчы інвентар 57 т. р.

7. Асноўныя фонды невытворчага прызначэння 3730 т. р

8. Таварная прадукцыя ў дзейных коштах 8483 т. р

у т.л. гатункавы посуд 7356 т. р

9. Аб'ём рэалізацыі прадукцыі ў аптовых цэнах 8486 т. р

10. Гатункавы посуд у натуральным выразе 18418 т. шт.

у т.л. выдзіманы 16435 т. шт.

з яго: крышталь 894 т. шт.

наклад 566 т. шт.

афарбаваная РЗЭ 58 т. шт.

прасованны 2073 т. шт.

яго: крышталь 134 т. шт.

11. Рассейвальнікі 470 т.шт.

12. Шклоплітка 165 т.м2

13. Чыгуннае ліццё 430 тн

14. Сталёвае ліццё 40 тн

15. Сабекошт ТП па артыкулах выдаткаў:

сыравіна і матэрыялы 12,5%

паліва і электраэнергія 8,1%

зарплата асноўная і дадатковая 43,6%

выдаткі па эксплуатацыі абсталявання 14,0%

цэхавыя выдаткі 8,5%

агульназавадскія выдаткі 5,7%

пазавытворчыя выдаткі 7,6%

Разам: 100,0%

16. Рэнтабельнасць у % да сабекошту ТП 31,5%

17. Выдаткі на 1 руб.ТП 76 кап.

18. Наяўнасць абаротных сродкаў 1174 т.р.

19. Аб'ём капукладанняў на прамысловае 1198 т.р.

будаўніцтва

у т.л. будаўніча-мантажныя працы 788 т.р.

20. Увод у эксплуатацыю вытворчых 1280 т.р.

магутнасцяў

21. Аб'ём капукладанняў 182 т.р.

на жылкультбытбудаўніцтва

22. Увод у эксплуатацыю жылой плошчы 1990 м2

23. Фонд матэрыяльнага заахвочвання 482 т.р.

24. Фонд развіцця вытворчасці 125 т.р.

25. Фонд сацкультмерапрыемстваў 117 т.р.

і жылбудаўніцтва

26. Выпрацоўка прадукцыі 3309 руб/год

на аднаго працоўнага

27. Сярэдняя зарплата з выплатамі з ФМД 1464 руб/год

ХАРАКТАРЫСТЫКА І ПАКАЗЧЫКІ ПРАЦЫ ЗАВОДА У ГОД СТАГОДДЗЯ З ДНЯ ЗАСНАВАННЯ

Найменне паказчыкаў Адз. вым. Кольк.

1 Кошт прамыслова-вытворчых

фондаў на канец года

у т.л. будынкі і збудаванні

перадатачныя прылады

машыны і абсталяванне

транспартныя сродкі

прылада і інш.асн.фонды

2. Кошт невытворчых асноўных

фондаў

у т. л. жыллёвы фонд

3. Сярэднегадовая магутнасць па

вытворчасці гатункавага посуду

4. Агульная прадукцыйнасць усіх

эксплуатаваных печаў на канец

года

5. Танаж прыдатнай прадукцыі

у т.л. крышталь

6. Нарматыўная чыстая прадукцыя

7. Таварная прадукцыя ў аптовых

цэнах

8 Рэалізацыя ў аптовых цэнах

9. Тавары культбыту і гасабіходу

ў рознічных цэнах

10. Гатункавы посуд у рознічных

цэнах

у т.л. з крышталяю

11. Электраарматурнае шкло

12. Гатункавы посуд у натуры

13. Ліццё чыгуннае

14. Ліццё стальное

15 Выпуск прадукцыі з ДЗЯ:

колькасць найменняў

аб'ём выпуску

16. Прадукцыйнасць працы

17. Сярэдняя зарплата з выплатамі

з ФМД

18. Колькасць ПВП

19. Прыбытак ад рэалізацыі

прадукцыі

20. Налічанае за год:

ФМД

ФСКМ і ЖС

ФРП т. руб. 159,0

21. Вытворчасць прадукцыі:

а) гатункавы посуд

з яго: крышталь

з наколерам

афарбаваны РЗЭ

б) негатункавая

прадукцыя з шкла:

рассейвальнікі

вітражы

смальта

в) іншае (ліццё, тара, вада,

цеплаэнергія і інш.)

22. Вытворчасць гатункавага посуду

ў асартыменце:

а) выдзіманы

з яго: шклянкі

графіны

гарлачы

чаркі

фужэры

келіхі

вазы рознага прызнач.

попельніцы

цукарніцы

іншы

б) прасованы

з яго:

вазы рознага прызнач.

салатнікі, талеркі

цукарніцы, цукерніцы

селядзечніцы

маслёнкі

попельніцы

іншы

23. Выручка ад рэалізацыі

прадукцыі

24. Падатак з абароту

25. Выдаткі на 1 руб. таварнай

прадукцыі

26. Поўны сабекошт фактычна

выпушчанай прадукцыі

у т.л. па артыкулах выдаткаў:

сыравіна і матэрыялы

паліва і электраэнергія

зарплата асноўная і дадатковая

адлічэнні на сац. страхаванне

выдаткі на ўтрыманне

абсталявання

цэхавыя выдаткі

агульназавадскія выдаткі

іншыя вытворчыя выдаткі

пазавытворчыя выдаткі

27. Набыта абсталявання

28. За лік выканання мерапрыемстваў

па падвышэнні тэхнічнага

ўзроўню вытворчасці атрыманы

эканамічны эфект у памеры

105,0 т.руб; укаранёна 65 рацыяналізатарскіх

прапаноў з эканамічным эфектам 107,4 т. руб;

на выкананне мерапрыемстваў

па ахове працы. і тэхніцы бяспекі

выдаткавана 145,4 т.р.

29. Выдаткавана матэрыяльных

рэсурсаў:

а) сыравінныя матэрыялы, усяго

у т.л.: пясок кварцавы

мел

сода кальцыяваная

паташ

сульфат натрыю

салетра натрыевая

салетра каліевая

борная кіслата

сурык свінцовы.

гліназём

бялілы цынкавыя

барый вуглякіслы

тытана двухвокіс

цэрыя двухвокіс

крыяліт

мыш'яку трохвокіс

селен

кобальту вокіс

іншыя фарбавальнікі.

б) дапаможныя матэрыялы:

гофракардон

кардон скрынкавы

папера абгортачная

стружка драўняная

пемза

гліна вогнетрывалая

каалін

кіслата серная

біфтарыд амонія

кіслата плавіковая

в) прыродны газ

г) электраэнергія

д) цеплаэнергія

Дадатак №19.

ХАРАКТАРЫСТЫКА І ПАКАЗЧЫКІ ПРАЦЫ ЗАВОДА ЗА 1990 ГОД

1. Колькасць рабочых асноўных

шкловарных печаў

з іх:

а) ванныя печы бесперапыннага

дзеяння

у т.л. газаполымевыя

электрычныя

б) гаршковая печ (14 гаршкоў)

2. Колькасць рабочых малагабарытных

ваннаў печаў-спадарожнікаў

з іх: а) газаполымевыя

у т.л. для варкі

селенавага лалу

для варкі

бэзавага шкла

6) электрычная для варкі

малочнага шкла

3. Агульная прадукцыйнасць усіх

эксплуатаваных шкловарных печаў

4. Спажыванне за год:

а) сыравінныя матэрыялы,

усяго

б) дапаможныя матэрыялы:

кардон гафрыраваны

кардон скрынкавы

пемза

каалін

гліна вогнетрывалая

папера абгортачная

стружка драўняная

кіслата серная

кіслата плавіковая (40%-ая)

біфтарыд амонія

в) прыродны газ

г) электраэнергія

д) цеплаэнергія

е) вада

5. Сярэднеспіскавая колькасць

працоўных

з іх: а) прамыслова-вытворчы.

персанал

у т.л. рабочыя

службоўцы

б) непрпмысловы персанал

6. Усяго асноўных сродкаў на канец

1990 г.

у т.л. за выняткам зносу

7. Вытворчыя асноўныя сродкі

асноўнага віду дзейнасці

(на канец 1990 г.)

8. Невытворчыя асноўныя сродкі

з іх: сродкі жыллёвай гаспадаркі

9. Выпуск тавараў народнага

спажывання ў рознічных цэнах:

у т. л. гатункавы посуд

з яго: крышталь

10. Гатункавы посуд у натуральным

выразе

у т.л. з бесколернага шкла

з каляровага шкла

з крыштальнага шкла

з накладнога шкла

11. Размеркаванне вырабаў гатункавага

посуду па спосабе

фармавання:

выдзіманне

у т.л. з крышталю

прасаванне

у т.л. з крышталю

маліраванне

12. Рассейвальнікі, усяго

у т.л. з бесколернага шкла

з каляровага шкла

з малочнага шкла

13. Чыгуннае ліццё

14. Сталёвае ліццё

15. Вітражнае шкло

16. Таварная прадукцыя ў дзейных

аптовых цэнах

17. Выручка ад рэалізацыі прадукцыі

18. Балансавы прыбытак

19. Вага гатовай прадукцыі

у т.л крышталь

20. Выдаткі на 1 рубель таварнай

прадукцыі

21. Прадукцыйнасць працы

22. Выдаткавана сродкаў:

фонд матэрыяльнага

заахвочвання

фонд сацыяльнага развіцця

фонд развіцця вытворчасці,

навукі і тэхнікі

23. Абарачальнасць абаротных

сродкаў

24. Тэмп росту вытворчасці да 1989

года у супастаўных цэнах

25. Паступіла інвалютных рублёў

ад пастаўкі прадукцыі на экспарт

26. Выпуск прасованых элементаў

для вырабу жырандоляў:

- з крыштальнага шкла:

колькасць найменняў

аб'ём выпуску

- з каляровага шкла:

колькасць найменняў

аб'ём выпуску

НА РАЗДАРОЖЖЫ

Ужо зусім побач было выпрабаванне больш цяжкае.

У 1991 годзе распаўся Савецкі Саюз. Гэта быў наймацнейшы ўдар па жыццядзейнасці завода.

Абвешчаны "парад суверэнітэтаў" рэспубалік былога Саюза прывёў да разрыву эканамічных сувязяў, якія даўно склаліся. Для завода гэта азначала страту пастаўшчыкоў сыравіны, якія знаходзіліся, у асноўным, у Расіі, Украіне і Казахстане, і большасці спажыўцоў яго прадукцыі.

З усталяваннем межаў рэзка ўзрос час знаходжання тавараў у дарозе. Ускладніліся разлікі. Да гэтага неабходна дадаць імклівы рост цэнаў на прыродны газ, электраэнергію, сыравінныя матэрыялы, запасныя часткі, метал і інструменты, што прывяло да рэзкага павелічэння выдаткаў на вытворчасць. Уведзеныя падаткі на дададзеную вартасць, акцызны падатак і мытныя зборы ўнеслі ў гэта свой значны ўклад. З-за росту неплацяжоў пагоршыўся фінансавы стан завода.

Як гаворыцца, у адзін момант завод апынуўся ў нязвыклай для сябе сітуацыі. Маючы сталы дэфіцыт кадраў на працягу ўсяго перыяду рэканструкцыі, ён раптам сам становіцца крыніцай спараджэння лішніх людзей, а прадукцыя з разраду дэфіцытнай паступова пераходзіць у мала запатрабаваную. У гэта верыцца яшчэ з цяжкасцю, і нягоды, якія абрынуліся, успрымаюцца як часовае непаразуменне, якое вельмі хутка будзе ўрэгулявана.

Спецыялісты і арганізатары вытворчасці актыўна шукаюць шляхі зніжэння выдаткаў за кошт укаранення новай тэхнікі і тэхналогій. У 1991 годзе былі набытыя тры робаты фірмы "Нокія" з сістэмамі кіравання "Сфера-36" і скамплектаваны тры робататэхнічныя комплексы для нанясення алмазнай грані на вырабы з крышталю. Да гэтага заводам выкарыстоўваліся паўаўтаматы фірмы "Кутчар" (Нямеччына) і УПС-17 (Вугоршчына) для дэкаравання дробных вырабаў простымі малюнкамі. А скамплектаваныя РТК валодалі значна большымі магчымасцямі і ўключалі ў сябе дзве асноўныя сістэмы - кіраўнічую і выканаўчую.

Сістэма кіравання грунтуецца на мікрапрацэсарнай тэхніцы і ўтрымоўвае адзін цэнтральны працэсар і па адным кіраўніку на кожны шарнір робата. Дысплей, клавіятура і пульт кіравання забяспечваюць аператыўнае інфармацыйна-кіраўнічае вядзенне працэсу дэкаравання, а таксама выкарыстоўваюцца пры распрацоўцы праграм і навучанні робата іх выконваць.

Выканаўчая сістэма складаецца з робата і шліфавальнага станка САГ-3 з абразіўным інструментам, а таксама з захопных прыстасаванняў, назапашвальных прылад і праграмнага забеспячэння.

Трымальнік да рукі робата далучаецца праз фланец, а выраб у трымальніку замацоўваецца з дапамогай вакууму.

Распрацоўка праграмы і навучанне робата ажыццяўляецца па ўзоры, вырабленым ручной нарэзкай.

"Навучанне" робата ўключае:

- наданне вырабу патрэбнай арыентацыі (лініі рэзання павінны знаходзіцца ў плоскасці круга, каб не дапусціць заваленасці грані);

- запамінанне каардынат пачатковай, прамежкавых і канчатковай кропак адрэзкаў, на якія падзеленая траекторыя перамяшчэння нарыхтоўкі;

- заданне глыбіні рэзання, уключэнне станка САГ і карэктыроўка каардынат кропак для забеспячэння збежнасці канцоў граняў - падаўжэнне або пакарочванне іх, а таксама забеспячэнне скрыжавання на адной глыбіні.

Уся паверхня выраба дзеліцца на вызначаны лік зон, кожная з якіх утрымоўвае ўсе элементы малюнка.

Каб ухіліць негатыўны ўплыў адхіленняў у памерах, распрацавана адмысловая праграма аўтаматычнага абмеру вырабаў па базавых узроўнях з адначасовай карэктыроўкай каардынат базавых кропак, у якасці якіх выбіраюцца кропкі пачатку і канца асноўных ліній малюнка, іх скрыжавання або збежнасці, цэнтры размяшчэння асобных дробных элементаў і г.д. Для кожнага малюнка выбіраюцца свае базавыя ўзроўні і размешчаныя ў іх базавыя кропкі. Акрамя гэтага ажыццяўляецца абмер па вонкавай паверхні дна для карэктыроўкі вышыні размяшчэння малюнка.

Паслядоўнасць нанясення элементаў пранумаравана на малюнку. Яна выбіраецца з умовы найменшага перамяшчэння рукі пры пераходзе ад аднаго элемента да іншага.

Пры распрацоўцы малюнка неабходна зыходзіць з таго, што ўсе элементы павінны выконвацца шліфавальным кругам аднаго тыпапамеру.

Найбольшая эфектыўнасць атрымліваецца пры нарэзцы граняў складанай траекторыі, якую цяжка ўзнаўляць уручную.

Пры выкарыстанні робататэхнікі ў 2,0-2,5 разы зніжаецца ўдзельны выдатак алмазнага інструмента, значна скарачаецца выдатак кіслот пры хімічнай паліроўцы за кошт высокай чысціні грані, узрастае прадукцыйнасць працы (адзін аператар на тры РТК), павышаецца культура вытворчасці, ухіляюцца перадумовы да прафесійных захворванняў і забяспечваюцца ўмовы для бесперапыннага працоўнага цыклу.

Дапамогу ў мантажы РТК, распрацоўцы першай праграмы і навучанні персаналу аказваў Карбоўскі У.П. (НВА "Робат", г. Мінск). У далейшым распрацоўкай праграм і наладкай РТК у розныя гады займаліся Салавей А.І., Бухцінаў І.У. і Гірыновіч А.М., а аператарамі працавалі Рудзяк У.І. і Шпарко Ю.С.

РТК працавалі надзейна і эфектыўна.

Нажаль, у 2001 годзе прыйшлося адмовіцца ад іх выкарыстання з-за немагчымасці набыць запчасткі для замены знасіўшыхся дэталяў у сувязі з пагаршэннем фінансавага стану завода. Але гэта была сапраўдная сучасная тэхналогія вытворчасці, да якой завод яшчэ абавязкова вернецца.

Якасці выпусканай прадукцыі на заводзе заўсёды надавалася адмысловая ўвага. У дасягненні гэтай мэты актыўна ўдзельнічаюць усе функцыянальныя падраздзяленні, кіраўнікі цэхаў, тэхнолагі, майстры і начальнікі зменаў, але адмысловае месца тут належыць работнікам аддзела тэхнічнага кантролю, якія ажыццяўляюць візуальны і інструментальны кантроль вырабаў на адпаведнасць патрабаванням дзейных стандартаў на завяршальнай стадыі кожнай перапрацоўкі. На працягу многіх гадоў АТК узначальвала Валянціна Лявонцьеўна Аўраменкава. Праца аддзела шматпланавая і нараўне з высокай тэхнічнай падрыхтоўкай кіраўніка прадугледжвае таксама наяўнасць такіх рыс характару як арганізаванасць, патрабавальнасць і зычлівасць, якія былі ў поўнай меры ёй уласцівыя. Асабліва важным з'яўляецца захаванне ўзаемнага паважлівага стаўлення паміж кантралёрам і брыгадай, не дапускаючы патуранняў і саступак, але і не злоўжываючы сваім становішчам. Гэтаму В.Л. Аўраменкава настойліва навучала сваіх падапечных.

У дасканаласці валодаючы тэхналогіяй вытворчасці, яна накіроўвала працу аддзела не толькі на выяўленне дэфектаў, але і на аператыўную інфармацыю брыгад аб магчымых прычынах іх з'яўлення.

Валянціна Лявонцьеўна актыўна ўдзельнічала ў правядзенні штогадовых спаборніцтваў на званне "Лепшы па прафесіі" сярод шліфоўшчыкаў, што мела важнае значэнне, як для павышэння іх прафесійнага майстэрства, так і якасці прадукцыі ў цэлым.

У 1997 годзе Аўраменкава В.Л. пайшла на пенсію з пасады намесніка дырэктара завода па якасці прадукцыі, прапрацаваўшы на заводзе больш за 37 гадоў.

За вялікі асабісты ўклад па павелічэнні заводам выпуску тавараў народнага спажывання і павышэнне эфектыўнасці вытворчасці Аўраменкава В.Л. узнагароджана ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга, медалямі "За працоўную доблесць", і "За доблесную працу", Ганаровай граматай Вярхоўнага Савета БССР.

Для павелічэння разнастайнасці форм выраблянай прадукцыі ў 1992 годзе была закуплена па імпарце (Фінляндыя) устаноўка цэнтрабежнага фармавання. Яе асваенне вялося ў цэху выпрацоўкі №1, і ў ім актыўна ўдзельнічалі Курачкін П.П., Петракова Я.С., Шаль Р.Ф., Кардаш М.М. Асноўны асартымент - талеры, вазы для сервіроўкі стала, рассейвальнікі.

Нягледзячы на цяжкасці, 1991 і 1992 гады завод прайшоў практычна без страт. Праўда, у кастрычніку 1992 г. была спыненая печ-спадарожнік для варэння бэзавага накладнога шкла ў корпусе №3. Але ў гэтым яшчэ не бачылася фатальнай непазбежнасці скарачэння вытворчасці - бо яшчэ зусім нядаўна ўсім была так патрэбная прадукцыя завода.

Але з кожным месяцам напруга нарастае. Растуць неплацяжы. Перыядычна праводзімыя ўзаемазалікі на нейкі час паляпшалі становішча, але праходзіла 5-10 дзён і цяжкасці вярталіся.

Дырэктар завода Пашук М.Ф. сумесна з галоўнымі спецыялістамі і іншымі працаўнікамі прымалі пасільныя меры па стабілізацыі становішча. Але да сярэдзіны 1993 года абвал стаў настолькі моцным, што справіцца з ім без страт на асобна ўзятым прадпрыемстве магчымасці не было.

Каб хоць неяк змякчаць становішча, было прынята рашэнне па спыненні працы нізкарэнтабельных печаў з улікам колькасці занятых там працоўных. Па-колькі завод з'яўляецца горадаўтваральным прадпрыемствам, і іншых вытворчасцяў у горадзе няма, то, натуральна, што скарачэнне персаналу наўпрост вяло да з'яўлення беспрацоўных і ўзнікнення сацыяльнай напружанасці, чаго нельга было дапусціць. Таму ў першую чаргу спыняліся печы з меншым лікам працоўных, каб лягчэй вырашалася пытанне іх працаўладкавання на печах, што застаюцца ў працы, або на іншых участках, а працаўнікі, якія дасягнулі пенсійнага ўзросту, адпраўляліся на заслужаны адпачынак.

У чэрвені, верасні, кастрычніку і лістападзе 1993 года паслядоўна былі спыненыя чатыры шкловарныя печы, і першай з іх спынялася 14-гаршковая печ, як найбольш затратная. Спыненне печы механізаванай выпрацоўкі прасованых вырабаў у корпусе №4 было праведзена, як па прычыне неабходнасці абсалютнага скарачэння выдатку сыравінных матэрыялаў, так і ў сувязі з невялікай колькасцю персаналу, які працаваў там. А лістападаўскае спыненне працы дзвюх машына-ліній, на якіх да гэтага часу вырабляліся розныя шклянкі для напояў, была звязаная з фізічным зносам уведзенага ў эксплуатацыю яшчэ ў 1975 годзе шклофармавальнага абсталявання. З-за адсутнасці да яго запасных частак адходы па заганах фармавання і на іншых аперацыях дасягалі 50% і вышэй.

Спыненне электрапечы для варкі малочнага шкла было выклікана, як неплацяжамі за пастаўленыя рассейвальнікі, так і неабходнасцю абсалютнага скарачэння спажыванай электраэнергіі.

Персанал спыненых печаў часткова быў пераразмеркаваны на печы, якія заставаліся ў рабоце, часткова накіраваны на іншыя ўчасткі, а, дасягнуўшыя пенсійнага ўзросту, адпраўленыя на пенсію.

Завод працягваў працаваць, але напруга не спадала. Працягвалі расці неплацяжы. Завод набліжаўся да крызіснай сітуацыі. Галопны рост цэнаў на энерганосьбіты, за якія цяжка было разлічвацца, пагражаў поўным спыненнем вытворчасці.

У снежні 1994 года з-за сістэматычных неплацяжоў асноўнымі спажыўцамі за пастаўленыя рассейвальнікі прыйшлося спыніць яшчэ адну печ, на якой вялося іх механізаванае фармаванне - нядаўна зманціраваная і асвоеная лінія фірмы Лінднер па іх вытворчасці апынулася не пры справе.

Трэба адзначыць, што ў гэты цяжкі час завод не прастаяў ні аднаго дня з-за адсутнасці сыравінных матэрыялаў. Заслуга ў гэтым належыць аператыўнай мэтанакіраванай працы Жыгалы А.Л., Вольскага З.У., Смаляка Ў.І., Казловай Г.І., Конюха Ў.М., Урбановіча З.П. і іншых.

У студзені 1995 года пайшоў на пенсію дырэктар завода Пашук М.Ф. Ён прыбыў на завод маладым спецыялістам пасля заканчэння Беларускага палітэхнічнага інстытута ў 1957 годзе. Працаваў на розных участках, а апошнія 14 гадоў узначальваў калектыў. Пры ім прайшоў увесь працэс рэканструкцыі завода. Працуючы галоўным інжынерам, актыўна ўдзельнічаў у асваенні ўводзімых вытворчых магутнасцяў, укараненні новых тэхналогій, абнаўленні асартыменту, асваенні новых відаў прадукцыі. Ужо на пасадзе дырэктара арганізацыйна і тэхнічна забяспечыў пераход у сціслыя тэрміны на выпуск прадукцыі ў адпаведнасці з праводімай у краіне кампаніяй барацьбы за цвярозасць, а пасля распаду Савецкага Саюза прымаў пасільныя меры па падтрымцы працы завода. За высокія дасягненні па павелічэнні выпуску тавараў народнага спажывання ўзнагароджаны ордэнамі "Дружбы народаў" і "Знак пашаны", юбілейным медалём "За доблесную працу. У адзначэнне 100-годдзя з дня нараджэння Ў.І.Леніна" і ўганараваны званнем "Лаўрэат прэміі СМ СССР 1978 года" за паспяховае асваенне ліній механізаванай вытворчасці шклавырабаў.

Новым дырэктарам быў прызначаны Жыгала Анатоль Лявонцьевіч, які да гэтага шмат гадоў працаваў намеснікам дырэктара па камерцыйных пытаннях.

Фінансавае становішча завода працягвала пагаршацца. Расла напруга з аплатай за энерганосьбіты. Таму ў студзені прыйшлося спыніць малагабарытную ванную печ для варэння селенавага лалу, а ў траўні - ванныя печы №9 і №14 адпаведна ў карпусах №3 і №4.

Спыненне печаў, вядома, наўпрост скарачала спажыванне сыравінных матэрыялаў і паліўна-энергетычных рэсурсаў. Але з кожным спыненнем усё цяжэй станавілася працаўладкоўваць пакінутых без справы працаўнікоў. Ды і нельга чакаць паляпшэння, калі менш працаваць.

Новаму дырэктару сумесна са спецыялістамі розных звёнаў вытворчасці і кіравання трэба было спыніць спад вытворчасці і стабілізаваць сітуацыю. І першым этапам да гэтага стала карпатлівая аналітычная праца па ўсіх кірунках: арганізацыйным, тэхнічным і фінансавым, каб выпрацаваць пэўныя мерапрыемствы, а затым планамерна і паслядоўна ажыццяўляць іх на справе, адпаведна зменлівым умовам і магчымасцям.

Адным з першых крокаў стаў сістэматычны перагляд асартыменту выпусканай прадукцыі ў адпаведнасці з попытам. Прыйшлося значна скараціць выпуск буйных вырабаў, замяніўшы іх дробнымі і сярэднімі, для чаго на працягу 1995-1997 г.г. было праведзена перанавучанне шэрагу брыгад на выпуск хадавога асартыменту.

Стала надавацца павышаная ўвага рытмічнасці выпуску прадукцыі, як па аб'ёме, так і ў асартыменце. Гэты паказчык стаў адным з асноўных пры налічэнні прэміяльных выплат па выніках працы за месяц.

Для сталага вывучэння попыту на выпусканую прадукцыю была арганізаваная служба маркетынгу.

Завод пачаў рэгулярна ўдзельнічаць у працы міжнародных вясновых і восеньскіх кірмашоў у Нямеччыне, каб адчуваць асноўныя кірункі дызайну гатункавага посуду. Была праведзеная адпаведная праца па стварэнні ўмоў для размяшчэння большай колькасці брыгад на дзейных печах з мэтай павышэння эфектыўнасці іх працы. Акрамя таго, была распрацаваная сістэма часовага пераводу брыгад са спыненай на рамонт шкловарнай печы на дзейную ў дадзены перыяд на час адпачынку сталых брыгад, якія працуюць там, што дадатна адбілася на паніжэнні спажывання энергарэсурсаў і іншых матэрыяльных выдаткаў. Стала вялася праца па павышэнні кваліфікацыі кадраў з мэтай павелічэння ўдзельнай вагі працоўных вядучых прафесій і шэраг іншых мерапрыемстваў.

У 1995-1998 г.г. быў выкананы шэраг тэхнічных мерапрыемстваў, накіраваных на падвышэнне эфектыўнасці вытворчасці.

Дапамога інжынерна-тэхнічным працаўнікам у пошуках эфектыўных рашэнняў стала аказвалі работнікі тэхнічнай бібліятэкі, у якой у розныя гады працавалі Петарсан М.М., Чылек Э.М., Каравайка М.П., а ў апошні час Кумпяк Т.І. Бо менавіта ў бібліятэках знаходзяцца і назапашваюцца перыядычныя выданні і манаграфіі, якія змяшчаюць звесткі аб тэхнічным прагрэсе, таму на набыццё падобных выданняў кіраўніцтва завода накіроўвала неабходныя сродкі.

Атрымала шырокае распаўсюджванне тэхналогія гарачай адрэзкі каптурыка вырабаў адразу пасля іх фармавання. Першапачаткова гэта шклянкі розных ёмістасцяў, а затым вырабы дыяметрам да 250 мм і больш.

Усё неабходнае абсталяванне было сканструявана і выраблена ўласнымі сіламі. Пры працы выкарыстоўваецца прыродны газ і кісларод. Для забеспячэння іх рацыянальнага выдаткоўвання ўжытыя электрамагнітныя клапаны, якія поўнасцю перакрываюць іх падачу пры раскрыванні гарэлкі акрамя адключэння запальніка. Замяняючы пяць аперацый пры апрацоўцы краю па традыцыйнай тэхналогіі, новая ў разліку на 1000 шт. шклянак дазваляе зэканоміць: прыродны газ - 16 нм3, сціснутае паветра - 180 нм3, вада -1,5м3, электраэнергія - 29 квт/гадзін, а таксама знізіць страты ад бою і браку з-за скарачэнні ліку аперацый. У распрацоўцы і вырабе абсталявання і ўкараненні дадзенай тэхналогіі актыўна ўдзельнічалі Рунец Б.Б., Пракапеня Н.А., Круглік А.І., Герасімовіч М.Ф., Цецярук А.І., Урбан А.Е., Ядлоўскі А.П., Вазняк Ю.В., Лецка П.П., Курачкін П.П., Шаль С.Ф., Махнач М.Н., Салянкоў А.П., Макарэвіч Ф.С., Харунжы Ў.М., Пшыгодская А.П., Весялуха М.К., Шапель В.П., Ігнаткова Н.М., Кашко А.У., Анацкі А.Г., Міхайлаў У.М., Зубкоў У.Д., Сенатар І.С., Бельскі Я.А., Грыпіч У.С.

Атрымала далейшае развіццё пры выпрацоўцы вырабаў з крышталю тэхналогія фармавання ножкі складанай канфігурацыі па метадзе падпрасоўкі, якая дазволіла значна пашырыць магчымасці творчай фантазіі мастака пры распрацоўцы новых вырабаў. Хутка асвоілі дадзеную тэхналогію брыгады Крывапуста Ў.А., Шайпука К.У., Мурына Л.І., Міхневіча С.У., Курачкіна Ў.П., Чуйко Т.У., Смаляка С.К., Стракоўскага Ў.У. і інш.

У 1996 г. былі набытыя па імпарце і пачалі шырока скарыстоўвацца нізкатэмпературныя фарбы для дэкаравання шклавырабаў. Усяго за 1997 г. з іх выкарыстаннем было дэкаравана 626,1 тыс. шт. вырабаў, а эканамічны эфект пры гэтым склаў 173,3 млн. руб. у дзейных цэнах. Адпрацоўкай аптымальных тэхналагічных параметраў іх замацавання займаліся Ганчарэнка В.М., Рунец Я. А., Сенчурына Л. С.

Упершыню ў айчыннай практыцы была засвоена і ўкаранёна тэхналогія дэкаравання крыштальных вырабаў золатам у спалучэнні з алмазнай гранню.

Для рынку гэта было прывабнай навінкай, і вырабы карысталіся павышаным попытам. Адпрацоўкай тэхналогіі замацавання золата займаліся Воўкава В.М., Рунец Я.А., Сычэўская Л.І., Ганчарэнка В.М., Марушка С.М. і працаўнікі цэхаў выпрацоўкі №3 і апрацоўкі.

У 1995-1998 гг. была засвоеная і атрымала шырокае распаўсюджванне тэхналогія фармавання вырабаў з ужываннем каляровай шклопудры, якая забяспечвае магчымасць выкарыстання яе шырокай каляровай гамы пры вытворчасці вырабаў рознага прызначэння. Практычна гэта быў новы кірунак у вытворчасці гатункавага посуду. Яе хутка асвоілі брыгады Пухоўскага І.М., Шыманскага М.Я., Багінскага Ў.Р., Сянько Ў.Г., Міхайлава Ў.Б., Куляша К.К., Грынько Ю.Г., Сподара Г.Г, Куляша С.К., Казёл У.У., Лінкевіча Г.Б. і інш.

У гэты час на заходнім рынку карысталіся добрым попытам камбінаваныя вырабы, якія спалучаюць бескаляровае і каляровае шкло. Для арганізацыі іх выпуску былі канструктыўна распрацаваны і пабудаваны дзве малагабарытныя шкловарныя печы на 2 гаршкі кожная, праведзена пераабсталяванне працоўных месцаў і падрыхтаваныя кадры для ўсёй тэхналагічнай лініі іх вытворчасці. Нараўне з іншымі мерапрыемствамі гэта дазволіла ў 1997 годзе паставіць у краіны далёкага замежжа прадукцыі ў памеры 11,2% ад яе агульнага выпуску заводам.

У 1996-1997 гг. засвоеная тэхналогія вытворчасці шэрагу вырабаў па метадзе склейвання з двух частак. Вялікая іх частка пастаўляецца на экспарт.

У 1997 годзе выкананы вялікі аб'ём работ па змяненні канструкцыі вырабатачнага басейна печы крышталю ў цэху выпрацоўкі №3 з мэтай забеспячэння ўмоў для добрага асераднення шкломасы і магчымасці аўтаномнага рэгулявання тэмпературы ў кожным працоўным аддзяленні ў адпаведнасці з асартыментам вырабаў.

Мінулы час паказаў высокую эфектыўнасць дадзенай працы і ў наступныя гады яна была праведзеная на іншых печах: 1998 год - крыштальная печ цэха апрацоўкі; 2001 год - печ бесколернага шкла ў корпусе №4. У яе ажыццяўленні прымалі актыўны ўдзел Рунец Б.Б., Трубач П.У., Пракапеня М.А., Рунец Л. А., Сарокін М.Д., Кетрык А.У., Кісляк П.П., Ганчарэнка М.І., Урбановіч І.П., Махнач М.Н., Цецярук А.П., Урбан А.У., Ядлоўскі А.П., Вазняк Ю.У., Багмут У.А., Жынко С.М., Бондар У.А., Ігнаткоў П.І., Шалль С.Ф., Сушчэўскі У.І., Рудзяк У.І., Сянюта Л.У., Шыман У.І.

З мэтай павышэння эфектыўнасці выкарыстання абразіўных кругоў з сінтэтычных алмазаў у 1996 годзе пачалі ўкараняць тэхналогію іх электраэразійнай праўкі. Яе сутнасць складаецца ў разбурэнні ўтварыўшагася засальвання рабочай паверхні і ўскрыцці новых пластоў алмазных зерняў пад уздзеяннем электрычных разрадаў і спадарожнай ім высокай тэмпературы, што дасягаецца выкарыстаннем генератара імпульсаў, які ператварае аднафазны ток прамысловай частаты і напругі ў уніпалярны ток імпульсаў, рэгуляваных амплітуды і частаты. Адзін генератар забяспечвае магчымасць электраэразійнай праўкі на 10-15 станках. Праўка праводзіцца пры рабочай хуткасці круга і той жа колькасці астуджальнай вады і займае 10-15 сек на адзін бок рэжучага краю круга А2П.

Дадзеная тэхналогія з'яўляецца вельмі эфектыўнай для ўхілення радыяльнага біцця круга, якое ўзнікае ад нераўнамернага зносу рабочай паверхні або па іншых прычынах і не павінна перавышаць 0,03 мм, а таксама для аднаўлення геаметрычнай формы профілю.

Укараненне электраэразійнай праўкі на ўсіх канвеерных лініях дэкаравання крышталю дазволіла значна скараціць выдатак шліфавальных брускоў, а таксама падвысіць прадукцыйнасць працы пры нанясенні алмазнай грані як за лік скарачэння выдаткаў часу на праўку, так і фармаванні добра развітога рэжучага. рэльефу працоўнай паверхні круга.

Над вырабам неабходнага абсталявання, уладкаваннем месцаў праўкі і адпрацоўкай яе параметраў непасрэдна працавалі Раманцаў І.М., Жынко С.М., Усцюжанін Б.У., Сычэўская Л.І., Смаляк Т.А., Бычко М.М. пры актыўным садзейнічанні начальнікаў цэхаў выпрацоўкі №З і №4 і цэха апрацоўкі.

У гэтыя гады праводзіцца вялікая праца па ачыстцы дымавых газаў шкловарных печаў крышталю ад свінцаўтрымальных злучэнняў з выкарыстаннем касетных фільтраў тыпу ФКІ-280С у камплекце з цеплаўтылізатарамі тыпу ВГА. Утрыманне пылу на ўваходзе ў фільтр - да 128 мг/нм3, а на выхадзе - да 7мг/нм3, г.зн. ступень ачысткі - 92,5%.

Хімічны склад уловліванай аэразолі: PbO - 58-66%; SiO2 - 0,4 -0,6%, ZnO - 0,7-0,9%; B2O3 - 4,5- 6,6%, Na2O - 0,2-0,4%: K2O - 4,6 -7,6%: K2CO3 - 1,5- 2,6%, NO3 - 1,3-2,5%, ППП -18-20%, а яе грансклад: часціцы да 0,05мкм - 16-20%; 0,05- 0,5мкм- 60 -70%; 0,5-20мкм - 12-18% і больш за 20мкм - 2-5%.

Штогадзінная колькасць утылізаванай пры гэтым цеплыні на адной устаноўцы ВГА раўназначна атрымоўванаму ад спальвання 20нм3 прыроднага газу. Сістэмы ачысткі зманціраваныя на трох печах варкі крышталю. Наладку і кантроль за іх працай вядуць Салаўёў Ф.Л., Лукашэвіч Ю.А., Макарэвіч М.М., Саладоўнікава Л.П., Шыман Л.М.

Як ужо згадвалася раней, у 1997-1999 гг. за кошт крэдытаў былі набытыя па імпарце дзве ўстаноўкі хімічнай паліроўкі фірмы Нойтра і дзве дазіравальныя лініі падрыхтоўкі шыхты з кампутарным кіраваннем працэсамі адпаведна паліроўкі і шыхтавання. Іх выкарыстанне спрыяльна адбілася на паніжэнні выдаткаў матэрыяльных і энергетычных рэсурсаў у вытворчасці шклавырабаў.

Усяго ж на працягу 1995-1999 гг. штогод укаранялася ад 15 да 25 розных мерапрыемстваў, накіраваных на стабілізацыю працы завода. Гэта дазволіла ўжо ў 1996 г. забяспечыць тэмп росту таварнай прадукцыі ў памеры 114,8%, у 1997 г. - 111,2%, у 1998 г. - 115,9% і 1999 г. - 107,5% адпаведна да папярэдніх гадоў. Ужо ў 1996 годзе завод выйшаў на ўзровень вытворчасці 1991года.

Нармалізавалася фінансавае становішча. Была поўнасцю пагашаная адтэрмінаваная раней запазычанасць за прыродны газ і своечасова аплачвалася бягучае спажыванне энерганосьбітаў. Па стане на 1.01.1998 г. завод не меў запазычанасці па плацяжах у бюджэт і па заработнай плаце.

У гэты ж перыяд былі атрыманы першыя сертыфікаты адпаведнасці і паходжання на выпусканую прадукцыю, а таксама прызы і ўзнагароды розных міжнародных арганізацый, у т. л. у 1995 годзе прыз '"Арка Еўропы "Залатая Зорка" (Мадрыд), а ў 2001г. завод стаў лаўрэатам конкурсу "Лепшыя тавары Рэспублікі Беларусь на рынках Расійскай Федэрацыі" па праграме "100 лепшых тавараў Расіі" (набор вырабаў №6413: чарка, фужэр, куфель, шампанка). У атрыманым у 1995 г. сертыфікаце, у прыватнасці, гаварылася, што ён выдадзены заводу "за невымерны ўклад у дзелавы свет, высокае становішча і прафесіяналізм, за адзнаку ў агульным іміджы і якасці". Больш падрабязна аб гэтых і іншых узнагародах прадукцыі - у дадатку .№ 15.

У 1999 годзе была зробленая спроба асвоіць вытворчасць парфумернай тары з выкарыстаннем паўаўтамата ВШМ. Але паколькі яе выпуск першапачаткова быў арыентаваны толькі на аднаго спажыўца, далей доследных партый справа не пайшла, а ў 2002 годзе наогул была прыпынена.

За 1999 год было выраблена прадукцыі на суму 4095,3 млрд. руб. у бягучых коштах, выпуск у натуральным выразе склаў 26,8 млн. шт., у т.л. 7,8 млн. шт. - вырабы з крышталю, а прыбытак ад рэалізацыі - 520,3 млрд. руб.

Добрымі вынікамі ў працы сустракалі трэцяе тысячагоддзе брыгады Барташэвіч П.І., Шыманскага С.Я., Бранкоўскага С.Ч., Лінкевіча Г.Б., Ігнатовіча Л.У., Аляшкевіча С.Г., Чарняўскага І.Ф., Кетрыка А.А., Данейкі Ў.М., Шкляра Ў.А., Казлова А.Я., Лапаць Л.С., Ігнатчыка А.М., Несцера А.У., Ігнатковай С.С., Рахмана Ю.М., Юрцэвіча Ў.І., Кашко А.С., Шавель.А.У., Стома М.А., Паўлоўскага А.Я., Кротава Г.У., Чарнікевіча Ў.М., Кіраля С.У., Зубовіча С.А., Лабінскага Я.Л., Багінскага Ў.Р. і многіх іншых.

Свае веды, энергію і досвед у забеспячэнні добрых вытворчых і эканамічных паказчыкаў працы завода стала ўносяць галоўныя спецыялісты, начальнікі цэхаў, аддзелаў, служб і іншыя адмыслоўцы. Гэта Рунец Б.Б., Трубач П.У., Сокал Г.І., Сямёнава Т.І., Пракапеня М.А., Ганчарэнка М.І., Махнач М.М., Мядзведзь А.У. Барысаў У.Т. Самахвалаў У.Д., Курачкін П.П., Шаль Р.Ф., Лецка П.П., Сямёнаў У.У., Кісляк П.П., Сарокін М.Д., Шаль С.Ф., Шыман У.І., Бондар У.А., Ігнаткоў П.І., Кіеня Л.А., Пашкоўскі М.С., Чхала Т.У., Кісляк Л.І., Воўк У.П., Пагодскі У.М., Сечка Э.А., Казак С.Ф., Драздоў М.Ф., Кохан І.М., Пазняк С.П., Міхалькевіч М.Н., Радчанка Г.М., Мягкова Л.М., Мурахвер У.С., Кушнярова С.С., Герасімовіч М.Ф., Круглік А.І., Шылін І.Я., Лапата Г.І., Вольскі З.У., Урбановіч І.П., Сарокіна А.М., Фядотава С.М., Русакевіч Э.П., Сушчэўскі У.І., Родзевіч І.А., Яшына Г.У., Шаль В.К., Табенка Л.А., Пагодская Н.М., Салаўёў Ф.Л., Цецярук А.І., Сянюта Т.Я.,Урбан А.У., Вініцкі Ю.Г.

У рэальных умовах, якія склаліся да гэтага часу, становішча завода можна было ацаніць як стабільнае.

Але 2000-ы год паднёс нечаканы сюрпрыз, які адмоўна адбіўся на фінансавым становішчы. Хоць ён і быў завершаны з тэмпам росту вытворчасці 102,8% да 1999 году ў супастаўных коштах і з прыбыткам ад рэалізацыі ў суме 570,3 млн. руб., але выдаткі на 1 руб. таварнай прадукцыі склалі 100,88 кап (дадатак №20). У выніку праведзенага рэгулявання і аптымізацыі плацяжоў у бюджэт і змянення методыкі разліку памераў ПДВ яны ўзраслі на 1967,5 млн. руб., а ў фонд сацыяльнай абароны - на 786,3 млн. руб. у параўнанні з 1999 годам. Знайсці нейкае вельмі эфектыўнае рашэнне, якое дазваляе за лік прыбытку кампенсаваць узрослыя плацяжы ў сціснутыя тэрміны і пры адсутнасці вольных сродкаў было практычна немагчыма - бо да гэтага часу наяўныя рэзервы, якія не патрабуюць укладання сродкаў, ужо былі вычарпаныя. А рост плацяжоў аказаўся сапраўды вельмі рэзкім. Калі ў 1999 годзе з кожнага выгандлёванага рубля ў бюджэт адбіралася 27,9 кап., то ў 2000 г. - 37,09 кап. Гэта быў сапраўдны накаўт, ад якога завод і па гэты дзень не можа акрыяць.

Нарастаюць цяжкасці з набыццём самых неабходных матэрыялаў і інструментаў, з разлікамі за энерганосьбіты і выплатай заработнай платы. У ліпені 2001 года ў сувязі з паніжэннем пакупальніцкага попыту на вырабы з крышталю, а таксама з мэтай абсалютнага скарачэння спажывання энергарэсурсаў і сыравінных матэрыялаў была спынена электрапеч варкі крыштальнага шкла ў корпусе №4. Увесь персанал, звязаны з фармаваннем вырабаў, быў працаўладкаваны на дзейных печах, шліфоўшчыкі і іншыя спецыялісты ў большасці пераведзены на іншыя ўчасткі, а дасягнуўшыя пенсійнага ўзросту - адпраўлены на пенсію.

2001 год завод скончыў з мінусовай рэнтабельнасцю ў памеры 1,2% і стратамі ў суме 449,6 млн. руб. пры тэмпах росту вытворчасці тавараў народнага спажывання 100,3% у супастаўных коштах і 102,7% у натуральным выразе.

Фінансавае становішча завода працягвае пагаршацца. Нарастае напруга ў разліках з бюджэтам, пастаўшчыкамі сыравінных матэрыялаў і за энерганосьбіты. Паездкі на кірмашы і гандлёвыя прадпрыемствы ў розных рэгіёнах Расійскай Федэрацыі не рыносілі жаданага выніку - астаткі гатовай прадукцыі на складзе за 2001 год узраслі на 593,1 млн. руб.

2002 год не прынёс якія-небудзь змяненняў у сітуацыю. Плацяжы ў бюджэт і пазабюджэтныя фонды ўзраслі да 39,7 кап. з кожнага выгандлёванага рубля. Не маючы сродкаў і часу для правядзення тэхнічных мерапрыемствваў, здольных у адпаведнай меры аздаровіць становішча, у канцы ліпеня 2002 года пераходзіць на іншую працу дырэктар завода Жыгала А.Л.

Ён прыйшоў на завод у 1964 годзе і пачаў працаваць старэйшым таваразнаўцам у аддзеле матэрыяльна-тэхнічнага забеспячэння, а з 1967 года - намеснік начальніка аддзела. У 1971 годзе прызначаны начальнікам АМТЗ, а ў 1979 г. - намеснікам дырэктара па камерцыйных пытаннях. Добра зарэкамендаваў сябе ў арганізацыі своечасовага забеспячэння дзейнай вытворчасці і аб'ектаў, якія будаваліся, неабходнымі матэрыяламі, абсталяваннем і камплектуючымі, наладжваючы і падтрымліваючы доўгачасовыя сувязі, як з пастаўшчыкамі, так і са спажыўцамі прадукцыі завода.

Узначаліўшы завод у студзені 1995 года, здолеў арганізаваць працу спецыялістаў і калектыву ў цэлым па пераадоленні спаду вытворчасці і ўжо ў 1996 годзе завод дасягнуў узроўню 1991 года. Добра разумеючы значэнне новай тэхнікі і перадавой тэхналогіі ў забеспячэнні стабільнай працы, ініцыяваў выкарыстанне нізкатэмпературных фарбаў, укараненне сучаснага абсталявання з кампутарным кіраваннем працэсамі шыхтавання і хімічнай паліроўкі, падтрымаў укараненне камбінаванага дэкаравання вырабаў з крышталю алмазнай гранню ў спалучэнні з золатам, рэканструкцыю шкловарных печаў крышталю і шэраг іншых мерапрыемстваў.

Жыгала Анатоль Лявонцьевіч мае ўрадавыя ўзнагароды Рэспублікі Беларусь, неаднаразова абіраўся дэпутатам раённага і абласнога Саветаў, з'яўляецца "Заслужаным работнікам прамысловасці Рэспублікі Беларусь".

Новым дырэктарам завода быў прызначаны Рунец Браніслаў Браніслававіч, які з 1985 года працаваў галоўным інжынерам.

Добра разумеючы цяжкасці, у якіх апынуўся завод, ён імкнецца актывізаваць працу па іх пераадоленні.

Ужо ў верасні 2002 г. завод выбіраецца ў якасці аб'екта даследавання па распрацоўцы сумеснага праекту ПРААН і дэпартамента па занятасці Міністэрства працы і сацыяльнай абароны Рэспублікі Беларусь "Развіццё дыялогу па прадухіленні росту беспрацоўя і беднаты пры рэструктурызацыі горадаўтваральных прадпрыемстваў". У распрацаваных метадычных рэкамендацыях сфармуляваны агульныя прынцыпы правядзення работ па дадзенай тэме, якія будуць садзейнічаць прыняццю эфектыўных рашэнняў у кожным асобнай выпадку з улікам фактычнага становішча спраў на прадпрыемстве. У іх аснове - павышэнне адказнасці кожнага працаўніка за выконваны ўчастак працы; удасканаленне структуры кіравання, планавання, маркетынгу і збыту; а таксама ўкараненне перадавых тэхналогій і новых відаў прадукцыі. Для іх рэалізацыі неабходна адшукваць фінансавыя сродкі, што з'яўляецца адной з найскладаных задач на дадзены перыяд. Аб сапраўднай эфектыўнасці прапанаваных мерапрыемстваў можна будзе меркаваць, зыходзячы з таго, як будзе вырашаная галоўная задача - забеспячэнне занятасці працаздольнага насельніцтва горада.

На прафсаюзнай канферэнцыі, якая праходзіла ў сакавіку 2003 года было прынята рашэнне прасіць Міністэрства архітэктуры і будаўніцтвы дазволіць правядзенне акцыянавання завода ў бягучым годзе, на што і была атрымана прынцыповая згода. Створанай працоўнай групай ужо падрыхтаваны ўсе неабходныя для гэтага матэрыялы. Само па сабе акцыянаванне, вядома, нічога не зменіць, але яно павялічвае магчымасць прыцягнення пабочнага фундатара. Вядома, завод зведае адпаведныя структурныя змяненні. Хутчэй за ўсё, сыйдуць у муніцыпальную ўласнасць або да іншых гаспадароў Палац культуры, прафілакторый.

Магчыма, будзе вылучаны ў асобнае прадпрыемства цэх металаформаў. Верагоднасць вылучыцца маюць дапаможныя цэхі і ўчасткі, напрыклад, аўтатранспартны або карданажны. Іншая справа, што для гэтага спатрэбіцца знайсці зацікаўленага прадпрымальніка з дастатковым стартавым капіталам, здольнага забяспечыць патрэбнасці завода ў паслугах і вырабах, атрымоўваных ад дадзеных падраздзяленняў.

Праз нейкі час будзе выведзена з эксплуатацыі пячное аддзяленне корпуса №1 - неабходна заручыцца заключэннем экспертызы аб магчымай працягласці тэрміну службы жалезабетонных ферм у рэальных тэмпературных умовах.

У залежнасці ад выбранага віду новай прадукцыі будзе перапрафіляваны на яе вытворчасць корпус №З або корпус №4. Бо яшчэ далёка не вычарпаны асартыментны пералік шкляных вырабаў для камплек авання рэстаранаў і кавярняў, падарункавага і сувенірнага асартыменту. Варта дэталёва вывучыць магчымасці арганізацыі вытворчасці гарачатрывалага посуду, розных рассейвальнікаў для вулічнага асвятлення, шкла да асвятляльных прыбораў трактароў і аўтамабіляў, розных відаў ахоўнага шкла да сродкаў сігналізацыі і па іншых кірунках.

Пры разглядзе прапаноў па рэструктурызацыі вытворчасці заўсёды была вялікая спакуса замест вырабу гатункавага посуду арганізаваць на частцы вытворчых магутнасцяў выпуск найпростых вырабаў тэхнічнага прызначэння тыпу пенашкла, шклаваты, плёнкавых гатункаў шкла і г.д. Але гэта азначала б, што ў канцы канцоў сыйдуць на "не" тыя прафесійныя навыкі рабочых і інжынерна-тэхнічных работнікаў, якія былі назапашаныя за больш чым стогадовую збіральную практыку гатункавага гутніцтва і замест шкляной "вясёлкі", якой неаднаразова захапляліся чальцы міжнароднага журы, будзе нязвыклая для "Нёмана" аднастайная шэрая маса ізаляцыйнага матэрыялу, а ў атмасферу ў дапаўненне да злучэнняў цяжкіх металаў і фтарыдаў дададуцца сінтэтычныя смолы і мірыяды найтонкіх шкляных парушынак, якія не самым лепшым чынам паўплываюць на здароўе жыхароў горада, трапляючы ў дыхальныя шляхі. І тады ўжо ад дадатковых выдаткаў на набыццё лекаў не абыйсціся.

Мясцовыя кіраўнікі завода на сабе адчувалі гэтую адказнасць, што і служыла стрымлівальным фактарам у пошуку рацыянальных шляхоў стабілізацыі яго працы. І як мы бачылі вышэй, гэтыя шляхі заўсёды знайходзіліся ў плоскасці традыцыйнага асартыменту і перадавых матэрыяла- і энергазахавальных тэхналогій.

Толькі паспяхова выбраны варыянт вытворчасці новай прадукцыі здольны кампенсаваць страты, якія ўжо склаліся, і не дапусціць новых. Калі гэта будзе зроблена з удзелам пабочнага фундатара, то гэтая вытворчасць можа быць вылучана ў асобнае прадпрыемства з утварэннем юрыдычнай асобы.

Астатнія ж вытворчыя магутнасці будуць удасканальвацца арганізацыйна і тэхнічна на вытворчасці традыцыйнага для завода асартыменту прадукцыі.

Акрамя краін СНД, прадукцыя завода штогод пастаўляецца ў розных колькасцях у 12-15 краін далёкага замежжа. Прыкладам доўгатэрміновага ўзаемавыгаднага супрацоўніцтва можна назваць фірму "Дзюмонт" (Нідэрланды), з якой завод звязаны ўжо каля 10 гадоў. Абяцае быць перспектыўным супрацоўніцтва з фірмай "Сандра Рыч" (Нямеччына), якая праяўляе вялікую цікавасць да асартыменту выпраблянай заводам прадукцыі.

Завод даражыць сувязямі, якія ўсталяваліся, бо актыўны ўдзел на заходнім рынку дазваляе стала адчуваць кан'юнктуру і аператыўна адклікацца на яго запыты.

Перад калектывам пастаўленая задача ўжо ў 2004 годзе забяспечыць 30% выручкі ад рэалізацыі прадукцыі ў далёкае замежжа ад яе агульнага аб'ёму. Вынікі ўдзелу ў жнівеньскім кірмашы ў г. Франкфурт-на-Майне даюць для гэтага важкія падставы. Шляхамі дасягнення дадзенай мэты з'яўляецца шматпланавая праца па паляпшэнні колеру шкла, укараненне сродкаў механізацыі пры фармаванні вырабаў, сталая праца па павышэнні кваліфікацыі персаналу і паступовы пераход на больш канструктыўна дасканалыя шкловарныя печы і высакаякасныя вогнеўпоры для іх муроўкі.

Да аднаго з крокаў па ўмацаванні фінансавага становішча завода можна аднесці ажыццёўленую адмову ад бартэру.

Заслугоўвае ўвагі праведзеная праца па выкарыстанні адходаў вытворчасці, у прыватнасці, для атрымання крэмнефтарыдаў з мэтай іх наступнага ўжывання ў шкловарэнні.

За гады працы завод неаднаразова аказваўся ў цяжкіх сітуацыях, але заўсёды годна выходзіў з іх. Так будзе і на гэты раз. Бо з часам вызначыцца рацыянальны памер плацяжоў у бюджэт і пазабюджэтныя фонды, у сапраўднасці адбудзецца пераход да энергазахавальных тэхналогій, належнае месца зойме аўтаматызацыя вытворчых працэсаў і кіравання, узрасце пакупніцкая здольнасць насельніцтва, а разнастайны асартымент вырабаў бытавога і дэкаратыўнага прызначэння шырокай каляровай гамы зноў будзе высокаканкурэнтаздольны і шырока запатрабаваны.

І праз 120 гадоў "шкляная казка" прыносіць радасць людзям, гэтак жа як некалі і яе заснавальніку ў першыя гады ажыццяўлення "крыштальнай мары".

2002 - 2003 гг.

Дадатак №20

ХАРАКТАРЫСТЫКА І ПАКАЗЧЫКІ ПРАЦЫ ЗАВОДА ЗА 2000 ГОД

1. Плошча тэрыторый:

- вытворчая плошча

- палі фільтравання

- шламавыя плошчы

- перавалачная база (г. Ліда)

2. Колькасць асноўных цэхаў

3. Колькасць дапаможных цэхаў,

участкаў і служб

4. Колькасць асноўных печаў, якія

працуюць,

з іх: а) газаполымевыя

б) электрычныя з газаполымевым

падагрэвам вырабатачнага аддзялення

5. Колькасць печаў-спадарожнікаў,

якія працуюць,

з іх: а) двухгаршковыя

б) малагабарытная ванная

6. Спажыванне за год:

а) сыравінныя матэрыялы, усяго 9 630 т

у т.л.:

пясок кварцавы 5426 т

мел кавалкавы 865 т

сода кальцыяваная 761 т

паташ 1085 т

салетра натрыевая 139 т

салетра каліевая 189 т

сульфат натрыю 41 т

сурык свінцовы 919 т

барый вуглякіслы 83 т

борная кіслата 76 т

бялілы цынкавыя 33 т

мыш'яку трохвокіс 10,1 т

б) прыродны газ 27754 т.нм3

в) электраэнергія 19115 т.квт./гадзіна

г) цеплаэнергія 31903 Гкал

д) сціснутае паветра 21600 т.нм3

е) вада 1849 т.м3

7. Спіскавая колькасць працоўных 4838 чал.

на 31.12.2000г. ,

з іх:

а) прамыслова-вытворчы персанал 4628 чал.

6) непрамысловая група 210 чал.

Паказчыкі працы завода

№ Найменне паказчыкаў Адзінка К-сць

вымярэння

1 Тавары народнага спажывання

ў дзейных цэнах, усяго млн. руб. 11305,8

у т. л. а) гатункавы посуд млн. руб. 11055,4

з яго крышталь млн. руб. 5544,0

б) рассейвальнікі млн. руб. 250,4

2. Гатункавы посуд у натуральным выразе,

усяго т. шт. 25371

у т. л. а) з бескаляровага шкла т. шт. 17514

з яго: выдзіманы т. шт. 17209

прасованы т. шт. 305

б) з крышталю т. шт. 7857

з яго: выдзіманы т. шт. 7285

прасованы з дапрацоўкай т. шт. 572

3. Рассейвальнікі т. шт. 487

4. Чыгуннае ліццё тн 278,3

5. Сталёвае ліццё тн 3,0

6. Таварная прадукцыя ў дзейных млн. руб. 9702,2

цэнах

7. Выручка ад рэалізацыі прадукцыі млн. руб.11989,0

8. Рэнтабельнасць рэалізаванай % 6,3

прадукцыі

9. Балансавы прыбытак млн. руб. 198,0

10. Вага гатовай прадукцыі тн 6294

у т.л. крышталь тн 2642

11. Асваенне новых відаў шт. наймен. 298

вырабаў

12. Сярэднеспіскавая колькасць чал. 4562

працоўных

у т.л. ППП чал. 4268

з іх: рабочыя чал. 3907

службоўцы чал. 361

13. Сярэднемесячная зарплата руб. 65130

аднаго працоўнага

у т.л. за снежань руб. 76198

14. Балансавы кошт млн. руб. 26755,5

асноўных фондаў

у т.л.

а ) вытворчая сфера млн. руб. 22223,0

з іх: будынкі млн. руб. 12921,5

пабудовы млн. руб. 1849,0

перадаткавыя прылады млн. руб. 515,7

сілавыя машыны млн. руб. 379,4

рабочыя машыны млн. руб. 5607,5

транспарт млн. руб. 390,5

вымяральныя сродкі млн. руб. 302,4

вылічальная тэхніка млн. руб. 97,1

іншыя млн. руб. 159,9

б) невытворчая сфера млн. руб. 3832,7

в) сфера іншых галін млн. руб. 699,8

15. Ступень зношанасці % 50,97

асноўных фондаў

у т.л. актыўнай часткі % 82,58

16. Ступень загрузкі магутнасці % 78,5

17. Прадукцыйнасць працы т.р./чал. 1556,6

18. Экспарт прадукцыі тыс.дол. ЗША 5471,5

19. Імпарт (сыравіна, энерганосьбіты і г.д.) 4050,5

20. Структура выдаткаў на вытворчасць:

- сыравіна і матэрыялы % 27,0

- работы і паслугі вытворчага % 1,1

характару

- паліва % 11,2

- электраэнергія % 5,4

- іншыя матэрыяльныя выдаткі % 0,2

Разам матэрыяльныя выдаткі % 44,9

выдаткі на аплату працы % 32,0

адлічэнні на сацыяльныя патрэбы % 12,4

амартызацыя % 1,6

іншыя выдаткі % 9,1

Усяго % 100,0

21. Плацяжы ў бюджэт і ў не- млн.руб. 4155,6

бюджэтныя фонды

Тэмп росту вытворчасці да 1999 году ў супастаўных коштах склаў 102,8%.

Дзейныя вытворчыя магутнасці завода забяс-печваюць поўную занятасць працаздольнага насельніцтва горада.

Плацяжы ў бюджэт узраслі на 1967,9 млн.руб., а ў фонд сацыяльнай абароны насельніцтва - на 786,3 млн.руб. у параўнанні з 1999 годам.

Адгрузка прадукцыі па рэгіёнах ад агульнага яе аб'ёму склала:

Рэспубліка Беларусь - 60,0 %

краіны СНД - 23,2 %

краіны далёкага замежжа - 16,8 %

Асноўнымі пакупнікамі з краін далёкага замежжа з'яўляюцца фірмы Нямеччыны, Нідэрландаў, Грэцыі, Францыі і Прыбалтыкі, а ўсяго прадукцыя завода адпраўлялася ў 18 краін.

КРЫНІЦЫ ІНФАРМАЦЫІ

1. М.М.Яніцкая "Беларускае мастацкае шкло", ХIX - пачатак XXст.; Мiнск, "Навука и тэхніка", 1984 г.

2. Исторический архив Республики Литва (F - 382; Ар-1, М-1883-1884; В-1183; L -3). г. Вильнюс, 1972 г.

3. "Технология стекла", т. 1, под редакцией И.И. Китайгородского; Госиздат "Легкой промышленности", Москва - 1939 - Ленинград.

4. "Стеклянное производство" (из серии "Техническая энциклопедия") под редакцией Д.И. Менделеева; Санкт-Петербург; издание товарищества "Общественная польза", 1864 г.

5. Исторический архив Республики Литва (ф. 380, оп. 101, д. 1873; л. 4), г. Вильнюс, 1980 г.;

6. Указатель фабрик и заводов Европейской России; составили П.А. Орлов и С.Г. Будагов; С-Петербург; 1894 г.

7. Дакументы i матэрыялы па гісторыі. Беларусі; Том 2 (1772-1903г.г.), выдавецтва Акадэміі навук БССР; Мінск, 1949 г. (пад рэдакцыяй акадэміка Н.М. Нікольскага і ст.навуковых работнікаў Д.А. Дудкова., I.Ф. Лочмеля)

8. Исторический архив Республики Литва (ф. 389 оп. 1, д. 930), г. Вильнюс, 1980 г.

9. Э. Дамур "Стекло" (перевод с французского под редакцией инженера И.С. Шур); Укргизместпром, г. Киев, 1935 г.

10. Национальный исторический архив Беларуси "Перечень фабрик и заводов", 1897 г., г. Минск.

11. «Памятная книжка Виленской губернии на 1902 г.», г. Вильно, 1902 г.

12. "Список фабрик и заводов Российской империи" под редакцией Варзара; 1903 г.

13 Д.Б. Гинзбург "Газогенераторы и газовое хозяйство в стекольной и керамической промышленно-сти". Промстройиздат, г. Москва, 1948 г.

14. М.Ф. Жаврид "Белорусское стекло", издательство «Наука и техника», Минск, 1969 г.

15. "Список фабрик и заводов Российской империи" под редакцией Варзара, 1912 г.

16. Pawel Banas. Szklo Huty "Nieman", Muzeum Mazowiezkie w Plocku, 1984.

17. Н.Н. Качалов. "Стекло", издательство Академии наук СССР, Москва, 1959 г.

18. И.А.Безбородов "Очерки по истории русского стеклоделия", Промстройиздат, Москва, 1952 г.

19. Бюллетень "Технико-экономические показатели работы заводов сортовой посуды и тарного стекла за 1983 год", г. Гусь-Хрустальный, 1984 г., выпуск 37.

20. Н.Ф.Герасимович "Огневая отрезка колпачка изделий в горячем состоянии", "Стекло и керамика", 1998 г., № 12; "Использование робототехники для декорирования хрустальных изделий", "Стекло и керамика", 2000 г., №2.