Папярэдняя старонка: Рэлігійная гісторыя

Лідскі дэканат напачатку 20-ых гг. ХХ ст. (Некаторыя матар'ялы) 


Аўтар: Бычак Кацярына, Сыцько Кірыл,
Дадана: 06-07-2016,
Крыніца: Бычак Кацярына, Сыцько Кірыл. Лідскі дэканат напачатку 20-ых гг. ХХ ст. (Некаторыя матар'ялы) // Лідскі Летапісец №4(72)–2015. С. 27–31.



1. Уступ

У Літоўскім дзяржаўным гістарычным архіве захоўваецца шмат цікавых спраў, датычных дзейнасці лідскага рыма-каталіцкага духавенства ў абазначаны перыяд - асабістыя справы, перапіска, рапарты і г.д. У адной з іх - спр. 234 фонда 694 "Віленская рымска-каталіцкая духоўная Кансісторыя" - цэлы шэраг каштоўнейшых гістарычных крыніц, датычных дзейнасці кс. Гіпаліта Баярунца. У выніку падрабязнага разгляду справы і ўскосных крыніц, было вырашана апублікаваць некаторыя, самыя цікавыя дакументы, апрацаваўшы іх археаграфічна.

У 1919 г. Лідскі дэканат Віленскай дыяцэзіі апынуўся ў дастаткова цяжкім стане. Ішла вайна, стары ксёндз дэкан, Канонік Ганаровы Юзаф Шкоп 14.10.1919 папрасіў скласці з сябе абавязкі дэкана Лідскага для таго, каб у ўступіць у шэрагі Войска польскага ў якасці душапастыра для вайскоўцаў-каталікоў [3, арк. 31, 32]. На змену кс. Шкопу, якога, прынамсі, у свой час судзілі па 178 артыкуле ўлажэнняў аб пакаранні Расійскай імперыі за "хуление веры православной" [7, с. 9], прыйшла асоба, якая стала адной з ключавых у рыма-каталіцкай царкве Заходняй Беларусі ў 20-40-ыя гг. ХХ ст. - кс. Гіпаліт Баярунец. Літовец па нацыянальнасці, ксёндз Баярунец, як вынікае з яго мемуараў, быў адным з самых харызматычных прадстаўнікоў прапольскай плыні і, будучы яшчэ настаяцелем францішканскага кляштору ў Горадні, усяляк змагаўся з усімі праявамі беларускасці і рушчызны, а таксама спрабаваў перацягваць мясцовую моладзь з праваслаўя ў рыма-каталіцтва, на ўзроўні падсумлення карыстаючыся створанай яшчэ заходнерусістамі бінарнай апазыцыяй "праваслаўны = рускі - каталік=паляк" [8]. Гэты факт становіцца цікавым у святле таго, што кс. Гіпаліт вельмі прыязна ставіўся да арцыбіскупа Юргіса Матулайціса [1], да якога звяртаўся не інакш, як "… Мой дарагі Эксцэленцыя [2]..." [1, арк. 6] і "…Цалую Вашыя ручкі…" [там жа, арк. 7]. Цікавасць выклікае тое, што блаславёны Ежы быў прыхільнікам беларускай мовы і менавіта з пачаткам яго кіравання ў Віленскай катэдры штонядзелю адбываліся казанні на беларускай мове. Апроч гэтага, біскуп Ежы ( Юргіс) вядомы як чалавек, які рабіў крокі на шляху дэпаланізацыі касцёла ў Літве-Беларусі [5, с. 62-76]. Лісты кс. Баярунца да арцыбіскупа Ежы наогул напісаны больш у сяброўскім ключы, чым у афіцыйным, што неўласціва для дэканаў іншых дэканатаў Гродзенскай дыяцэзіі.

Крыніцы, якія будуць прыведзеныя ніжэй у дадзенай археаграфічнай публікацыі, негледзячы на тое, што справа апублікаваная не цалкам, выклікаюць цікавасць па той прычыне, што праліваюць святло на некаторыя незакранутыя кавалкі дэканальнай гісторыі, а таксама на тыя праблемы і перамогі, з якімі сутыкнулася рыма-каталіцкая царква за часамі першых год пасля падзення Расійскай імперыі. З іх бачыцца, адкуль узялася тая адкрытая варожасць, якую Г. Баярунец адчуваў да партыі бальшавікоў наогул - так, ён сам сядзеў у, з яго ж уласных словаў, "бальшавіцкай" вязніцы як "варожы элемент", апроч гэтага, як вынікае з тых жа словаў - адзін з Лідскіх ксяндзоў, кс. Гелажунас памёр праз знаходжанне ў "бальшавіцкай" вязніцы, а шматлікіх ксяндзоў-пробашчаў і айцоў-францішканаў і піяраў з дэканата альбо прымусова вывозілі ў Расію, альбо гналі іх пешшу, усяляк здзекваючыся.

Гэтыя звесткі кс. Баярунец неаднаразова інтэрпрэтаваў - так, напрыклад, у сваіх мемуарах, якія былі напісаныя ім у 1936 годзе [8].

Апроч гэтага ўзгадваецца ўвесь персанальны склад дэканата, некаторыя асобы якога былі дастаткова бачнымі дзеячамі. Так, напрыклад - кс. Людвіг (Людовік) Балабан. З асабістай справы кс. Балабана вынікае, што ён нярэдка мяняў месца прыбывання ў 1917 - 1921 гг. і з дапамогай лістоў кс. Баярунца становіцца зразумелым чаму - існавала пагроза яго забойства (гл. Ліст №3). Кс. Балабан, замацаваны на пасаду прэфекта [3] ў Лідзе ў 1919 - 1921 гг., быў бачнай персонай і меў адназначна вялікі ўплыў на мясцовых жыхароў, што не магло спадабацца атэістычна настроеным прасавецкім прадстаўнікам грамадства.

У цэлым жа гэты перыяд адзначаецца пэўным перапуццем лідскай грамады. Гэта выклікана тым, што да 28 верасня 1920 г. у Лідзе знаходзіліся часткі Чывонай Арміі, пасля 28 верасня - Польскія Легіёны. Калі чырвонаармейцы негатыўна ставіліся да Хрысціянскай царквы ў цэлым, то паспалітыя легіянеры ставіліся негатыўна толькі да праваслаўных. Так, напрыклад, у першыя дні красавіка 1919 г., натоўп, з нямой згоды мяшканцаў, здзейсніў акт вандалізма ў Свята-Георгіеўскім храме. Падчас гэтага акту быў збіты протаірэй праваслаўнай царквы айцец Іосіф (Каяловіч) [6, с. 25].

Такім чынам, прыведзеныя ў дадзенай публікацыі крыніц карысныя яшчэ і тым, што праліваюць святло на некаторыя грамадскія ўзаемаадносіны, якія існавалі на Лідчыне ў 1919 - 1920 гг.

Важнасць і актуальнасць такой публікацыі відавочная - яна дапамагае разглядзець ваенны і пасляваенны перыяд у разрэзе невялікай лакацыі ў невялікім прамежку часу. Натуральна, што большасць лістоў пэўных духоўных асоб могуць здавацца тэндэнцыйнымі, аднак факт іх існавання ёсць фактам існавання ў гістарычнай рэальнасці пэўных грамадскіх настрояў. Бо царква, негледзячы на канфесійную прыналежнасць, непазбежна набывае рысы таго народа альбо народнасці, на тэрыторыі якога яна ажыццяўляе сваю душапастырскую дзейнасць.

Археаграфічная публікацыя карысная і тым, што яна асвятляе гістарычную рэальнасць такой, якой яна з'яўлялася ў пэўны прамежак часу.

Такім чынам, аўтары працягваюць шэраг публікацый канфесійных гістарычных крыніц, які маецца на старонках часопіса "Лідскі летапісец" і спадзяюцца на тое, што дадзеная справа будзе працягнутая.

2. Лісты кс. дэкана Гіппаліта Баярунца ў Курыю Віленскага Біскупа Юрыя Баляслава Матулевіча-Матулайціса (Юргіса Матулайціса) аб паседжанні ксяндзоў-пробашчаў, а таксама аб стане Лідскага дэканата ў 1919-1920 гг. № 1-4.


№ 1

Lida 1919 r. dnia 18 listopada

[LVIA, Фонд 694, Воп. 3, Спр. 234 "Дело о выдаче метрических выписей", Арк. 1. У верхнім правым куце аркуша маецца атрамантавая пячатка з напісам: Curia Episcopalis Vilnensis (Курыя Віленскага Біскупа) 20.XI.1919, на самім аркушы пазнакі алоўкам: "nr. 3422"; "Lida"; "decanat Lidensis". Сыходны нумар ліста 796. Подліннік].

Do Jego Ekscelencji

Biskupa Wileńskiego

Raport.

Mam szczęście powiadomić Waszą Ekscelencję, że dnia 11 listopada r. b. w m. Lida odbył się Lidzki zjazd dekanalny Księży Proboszczów i całego powierzonego mi dekanatu, na którym powyższe uchwały spisane, podpisem stwierdzone przy niniejszem załączają się. Księża Proboszczowie stawili się wszyscy, za wyjątkiem proboszcza Nowodworskiego Księdza Kazimierza Choławy i przyczyna nieobecności jego dotychczas mi niewiadoma, przypuszczam jednak, że zbytnia odległość od Lidy i brak komunikacji musiały stanowić bardzo poważną przeszkodę.

Dziekan Lidzki [ sygnatura]: Ks H Bojаruniec

Пераклад:

Да Яго Эксцэленцыі

Біскупа Віленскага

Рапарт.

Маю шчасце паінфармаваць Вашую Эксцэленцыю, што 11 лістапада б[ягучага] г[ода] у г[орадзе] Ліда адбыўся Лідскі дэканальны з'езд Ксяндзоў Пробашчаў і цэлага даверанага мне дэканата, падчас каторага вышэйпаданыя рашэнні былі запісаныя, подпісам паццверджаныя і да гэтага рапарту далучаныя. Усе Ксяндзы Пробашчы былі прысутныя, за выключэннем пробашча Навадворскага, Ксяндза Казіміра Халявы і прычына яго адсутнасці мне дагэтуль невядомая, дапушчаю, аднак, што вялікая адлегласць да Ліды і адсутнасць сродкаў камунікацыі маглі быць сур'ёзнай перашкодай.

Дэкан Лідскі Кс[ёндз] Г[іппаліт] Баярунец


№ 2

Lida Środa 11/XI 19 r

[LVIA, Фонд 694, Воп. 3, Спр. 234 "Дело о выдаче метрических выписей", Арк. 2-3. Дадзены тэкст з'яўляецца працягам папярэдняга рапарта. Рэквізіты дэканата і біскупства, пячаткі адсутнічаюць. Подліннік].

11 listopada 1919 r. na plebanii Lidzkiej u ks. Dziekana H. Bojaruńca zebrali się zaproszeni dekanatni Księża: 1) Dziekan Hipolit Bojaruniec, 2) Stanisław Mikulski, 3) Franciszek Ratyński, 4) Dr Witold Kuźmicki, 5) Romuald Świrkowski, 6) Ludwik Stefanowiec [4], 7) Józef Daszuta, 8) Antoni Baradyn, 9) Józef Malinowski, 10) Adam Sokołowski, 11) Edward Zdanowicz, 12) Jan Moroz, 13) Kazimierz Kierznowski, 14) Mateusz Szydafis [5], 15) Bolesław Krasodomski i 16) Ludwik Baloban.

Zaczął posiedzenie ks. Dziekan, wzywając pomocy Ducha św., na sekretarza powołał ks. Dra Witolda Kuźmieckiego.

Porządek dzienny przywidywał następujące punkty: 1, sprawozdanie ze zjazdu XX Dziekanów, 2, rozgraniczenie dziekanatów, 3) rozgraniczenie parafii, 4) utrzymanie seminaryum, 5). podział krescencji przy tranzlokatach, 6/ wysokość opłat za posługi kościelne, 7/ sprawa metryk, 8/ dom emerytów, 9) sprawa organistów, 10) organizacye społeczne, 11) organizacye księży i ich wzajemny stosunek i 120 określenie przyszłego zjazdu dekanalnego.

Po dyskusyi nad poszczególnymi zagadnieniami uchwalono: prosić ordynaryja o utworzenie dekanatu Szczuczyńskiego, w którego skład weszłyby następujące parafie: 1) Szczuczyn, 2) Różanka, 3) Mikielewszczyzna, 4) Kamionka, 5) Dziembrów, 7) Lack, 8) Iszczolna i 9) Żołudek. Przy Lidzkim dekanacie zostałyby: Lida (2 kośioły), Krupa, ewentualnie Kirijanowce, Żyrmuny, Trokiele, Bielica, Jelna, Nieciecz i Białohruda.

Nowy Dwór mógłby być przyłączony do Wasiliszek, a Hermaniszki - do Bieniakoń, z powodu biskości tych ognisk kościelnych.

W kwestyi zaokrąglenia parafii postanowiono to pozostawić porozumieniu się zainteresowanych księży, którzy [6] dobro parafian i własną wygodę winni mieć na względzie.

W sprawie zaopatrzenia seminaryum dyecezalnego uchwalono od księży zapomogę jaka była zlecona przez kursorya ordynaryatu. Produkty spożywcze ma zbierać delegat biskupi.

Co do podziału krescencji postanowiono przytrzymywać się rozporządzenia konsystorskiego, wydanego w tej sprawie.

Wobec niewspółmiernego podniesienia się wydatków na utrzymanie kościoła i plebanii postanowiono ceny minimalne: 5 Mk za stypendium mszalne, 6 Mk za chrzest, 6 Mk za zapowiedzi, 6 Mk od świadków przy zapisie aktu przedślubnego, 15 Mk za świadectwo przedślubne, 50 Mk za ślub, 40 Mk za egzekwe, 50 Mk za pogrzeb (w mieście 60 Mk). 25 Mk za mszę całunową 6 Mk za metrykę oraz 3 Mk za wszelkiego rodzaju poświadczenia.

W sprawie metryk postanowiono prosić o uproszczenie zapisywania takowych.

Jednocześnie uchwalono prosić o natychmiastowe zrealizowanie domu emerytalnego dla inwalidów.

Z organistami pozostawić status quo. Starać się tylko o to, by oprócz dochodów kościelnych miał dochody poboczne jak nauczycielstwo i t.p.

Prosić w sprawach społecznych o utworzenie Sekretaryatu w Wilnie.

W sprawie organizacyi duchowieństwa postanowiono dążyć [7] do jedności i łączności wzajemnej i z Pasterzem dyecezyi.

Wreszcie postanowiono naznaczyć zjazd dekanalny na pierwsze dnie czerwca roku przyszłego. Do tego czasu Ks. Dziekan ma przygotować odpowiednie tematy z dziedziny nauk kościelnych i rozdać takowe Księżom dekanalnym do opracowania.

Na tem obrady zakończono.

Przewodniczący: Ks H. Bojaruniec

Sekretarz : Ks Dr Witold Kuźmicki

[ sygnatura]

Пераклад:

11 лістапада 1919 г. у Лідскай плябаніі ў кс. Дэкана Г. Баярунца сабраліся запрошаныя ксяндзы, прыналежныя да дэканата: 1) Дэкан Гіпаліт Баярунец, 2) Станіслаў Мікульскі, 3) Францішак Ратыньскі, 4) Др. Вітальд Кузьміцкі, 5) Рамуальд Свіркоўскі, 6) Людзьвік Стэфановец (-ўскі ), 7) Юзаф Дашута, 8) Антоні Барадын, 9) Юзаф Маліноўскі, 10) Адам Сакалоўскі, 11) Эдвард Здановіч, 12) Ян Мароз, 13) Казімір Кежноўскі, 14) Матэўш Шыдац{ ф }іс, 15) Баляслаў Красадомскі і 16) Людзьвік Балабан.

Паседжанне распачаў кс[ёндз] Дэкан, просячы аб дапамозе Святога Духа, на сакратара прызначаны быў кс[ёндз] др. Вітальд Кузьміцкі.

Дзённы план працы прадугледжваў наступныя пункты: 1) справаздача з ХХ з'езду Дэканаў, 2) размежаванне дэканатаў, 3) размежаванне парафій, 4) утрыманне семінарыі, 5) падзел крэсцэнцыі пры транслакацыях, 6) памер аплатаў за касцельныя паслугі, 7) справа метрык, 8) дом пенсіянераў (інвалідаў) [8], 9) справа арганістаў, 10) грамадзкія арганізацыі, 11) арганізацыі ксяндзоў і іх узаемаадносіны і 12) вызначэнне будучага дэканальнага з'езду.

Пасля дыскусіі над асобнымі пытаннямі вырашана: прасіць ардынарыя аб утварэнні Шчучынскага дэканату [9], у склад каторага ўвайшлі б наступныя парафіі: 1) Шчучын, 2) Ражанка, 3) Мікелеўшчына, 4) Каменка, 5) Дзембрава, 6) Ляцк, 7) Ішчолна [10] і 8) Жалудок. У Лідзкім дэканаце засталіся б: Ліда (2 касцёлы), Крупа (Крупава), магчыма Кірыянаўцы, Жырмунты, Тракелі, Беліца, Ельня, Няцеч і Белагруда.

Новы Двор мог бы быць далучаны да Васілішак, а Германішкі - да Беняконяў з прычыны блізкасці гэтых касцельных пунктаў.

У пытаннях заакруглення парафій вырашана пакінуць вырашэнне для зацікаўленых ксяндзоў, каторыя павінны мець на ўвазе дабро парафіянаў і ўласную выгоду.

У справе паставак у дыяцэзыяльную семінарыю вырашана даваць запрапанаваную курсорыяй [11] ардынарыяту [12] дапамогу. Прадукты збіраць будзе дэлегат біскупа.

Што да падзелу крэсцэнцыіі [13], то вырашана прытрымлівацца кансысторскага распараджэння, каторае было прынята ў гэтай справе.

У сувязі са значыным павелічэннем выдаткаў на ўтрыманне касцёла і плябаніі вырашана ўсталяваць мінімальныя кошты: 5 Мк [14]- ахвяра за імшу, 6 Мк за хрышчэнне, 6 Мк за перадшлюбную аб'яву, 6 Мк ад сьведкаў пры запісе перадшлюбнага акту, 15 Мк за перадшлюбнае пасведчанне, 50 Мк за шлюб, 40 Мк за экзэквію [15], 50 Мк за пахаванне (у горадзе 60 Мк). 25 Мк за цалуновую імшу [16], 6 Мк за метрыку і 3 Мк за ўсялякага роду пасведчанні.

У справе метрык вырашана прасіць аб спрашчэнні іх запісу.

Адначасова вырашана прасіць аб неадкладнай рэалізацыі дому для інвалідаў (старцаў).

З арганістамі пакінуць статус кво. Старацца, аднак, аб тым, каб апроч касцельных даходаў былі таксама даходы дадатковыя, як настаўніцтва і г.д.

У грамадзянскіх справах прасіць аб стварэнні Сэкратарыяту ў Вільні.

У справе арганізацыі духавенства вырашана імкнуцца да еднасці і уўаемнага паяднаня між сабой і Пастырам дыяцэзіі.

Урэшце вырашана прызначыць дэканальны з'езд на першыя дні наступнага года. Да таго часу кс. Дэкан мае падрыхтаваць адпаведныя тэмы з галіны касцельнай навукі і раздаць іх дэканальным ксяндзям для апрацавання.

На гэтым паседжанне скончана.

Старшыня: Кс Г. Баярунец

Сакратар : Кс Др Вітальд Кузьміцкі

[ подпіс]


№ 3

Lida Poniedziałek 11-X - 1920 r.

[LVIA, Фонд 694, Воп. 3, Спр. 234 “Дело о выдаче метрических выписей”, Арк. 4-7. Ліст напісаны рукой Г. Баярунца. На тытульнай старонцы маецца неразборлівая рэзалюцыя атрамантам іншага ад асноўнага тэкста колера: „Dz. Źyr... z Ejzcy..k x… zobac tg. 3.XI.1920 r.” і “x. Bojaruniec ”. На левым баку першага ліста пазнака сінім алоўкам “Relatio de vlaku zei in dekanatu 1920”. Подліннік].

Illustrissime ac Reverendissime Domine.

Korzystam z okazji i śpieszę powiadomić Waszą Ekscelencję o stanie dekanatu Lidzkiego [17] i poza dekanatem. Zaczynam od Lidy. Ja z KsKs. Wikariuszami siedzieliśmy przy bolszewikach cały czas, przykroki mieliśmy co nie lada - ale nich to będzie na Chwałę Bożą. Polskie wojsko wstąpiło przy silnej walce do Lidy 28 września o 11-tej rano. Moi Księża chowali się przez kilka ostatnich dni, jeden w obrębie parafii, a drugi z Ks. Leonem i klerykiem Wziekieniczem w obrębie parafii Trokielskiej, ja zaś sam miałem kryjówkę na miejscu, przytem bardzo mnie ochraniał szef sztabu frątowego arm. 3 bolszewickiej, były półkownik mikołajewski, kozak znad Kubania. Ocalałem, Chwała Bogu, jak również moi Księża. Teraz pracujemy dalej. Ks. Bałoban według otrzymanej wiadomości siedzi w Poznaniu (dobrze zrobił, ze usunął się, bo by był zabity, gdyż poszukiwano go), ma wkrótce zjechać. Ten drugi Kościół, czasowo zabrany przez bolszewików, odebrałem z powrotem, nabożeństwo już się odprawia. O Bielicy i Dziębrowie [18] nie miałem jeszcze żadnej wiadomości, lecz śmiem przypuszczać, że też zostały zwrócone. Słyszałem, że do Bielicy Ks. Malinowski już wraca.

W Trokielach [19]dziś jeszcze Księdza niema, lecz ma za chwilę zjechać, przebywał w Rukojniach po Wilnem. Do Kamionki Ks. Raczkowski powrócił. Ks. Świrkowski do Szczuczyna już od tygodnia wrócił.

Według wiadomości otrzymanych od Władz wojskowych wszyscy Księża pozostali przy życiu wracają. Ks. Gwardjan Franciszkanów [20] z Grodna przez Lidę wywieziony do Rosji. Do klasztoru w Grodnie ojcowie już zjechali. Pędzeni do Rosji młodzi Księża dwaj z Fary Grodzieńskiej uciekli, jeden

Ksiądz drapnął zaraz za Lidą, a drugi - Ks. Leosz, przy wsiadaniu do pociągu w Lipnikach, - wiem, że jeden z nich przedostał się za granicę litewską, a Ks. Leosz już z Lidy odjechał do Grodna. Ks. Kuryłowicz powrócił do Grodna, Ks. Żebrowski - dziekan był już w Grodnie, lecz mósi wracać do Warszawy, bo się zapisał do obsługi wojskowego szpitala. Komuniści zawzięcie poszukiwali Ks. Żebrowskiego - dziekana Grodzieńskiego i gdyby byli go złapali, to jak sami bolszewicy [21] Komitecne nam mówili, zdzieraliby mu skurę pasami, tak się rozwściekleni na niego. W Żyrmunach [22] pozostał obecnie tylko jeden staruszek Ks. Sokołowski - jubilat, bo Ks. Gielażunas dnia 16 sierpnia umarł z tyfusu w domu, po powrocie z dwutygodniowego aresztu u bolszewików, tak go dręczyli, że biedak niewolę przypłacił życiem. Ksiądz Aborowicz - dziekan w Jwju przez cały czas ukrywał. się po wsiach, obecnie powrócił na swe stanowisko, ale zato bolszewicy w ostatni dzień jak mówił mi jedne parafjanin Jwiejski, uwieźli z sobą z Jwja młodego Księdza Wacława Gintowta [23] - z Raduszkowicz, przez całych 10 tygodni pędzili to do Grodna, to do Sokółki, z powrotem do Grodna, do Lidy, do Mińska, znowu z powrotem do Lidy, z Lidy, i to wszystko pieszo, znowu do Mińska i dalej do Rosji - bosego, obdartego, głodnego, ledwie żywego - Prosił on bardzo Waszą Ekscelencję o poczynienie natychmiastowych Kroków do wyzwolenia go, bo biedak nie wytrzyma, tak go zdusili. Ks. Hajduk [24] z Piesków i jeśli się nie mylę Ks. Radziuk ze Świsłoczy wypędzeni pieszo do Rosji. Ks. Paukszta Kazimierz pozostał z Lipniszkach, bo się ukrywał przez kilka dni ostatnich w parafii.

Ks. Jan Moroz z Różanki [25] powrócił 6 października do Różanki, i powiadamia mnie o przykrej sytuacji zaszłej z Ks. Zienkiewiczem. O tej sytuacji donoszę Waszej Ekscelencji.

Ks. Zienkiewicz otrzymał od Waszej Ekscelencji polecenie " cuaram animarum in par. Różanka ad tempus gerendam," według mego zdania to polecenie ustaję z chwilą przyjazdu Ks. Moroza, lecz Ks. Zienkiewicz stanowczo uważa siebie za pasterza prawnego i pod żadnym pretekstem nie ustępuję Ks. Morozowi parafii, a zarazem, według doniesienia Ks. Moroza z dnia II-X-1920 na piśmie, prowadzi wśród parafian agitację przeciwko Ks. Morozowi. Ks. Moroz proponował mu zdać sprawy do roztrzygnięcia Ks. Jurkowskiemu lub mnie, jako dziekanowi, lecz Ks. Zienkiewicz stanowczo na to się nie zgodził. Skandalum się staje w Różance. Majcie na uwadze, że podobne scandalum trwać nie może dłużej, a od Waszej Ekscelencji szybkiego załatwienia tej sprawy oczekiwać nie można, na mocy pełnomocnictwa, otrzymanego od Waszej Ekscelencji, sprawę do czasu decyzji Waszej [26], postanowiłem dla uniknięcia dalszego zgorszenia tak: Ks. Moroz ma objąć w dalszym ciągu parafię w Różance, a Ks. Zienkiewicz ma zjechać do Żyrmun [27] na miejsce Ks. Gielażunasa [28], bo Ks. Sokołowski jako stary, nie daję rady obsługiwać parafjan. Wyjazd Ks. Moroza z Różanki był słuszny, bo by go bolszewicy roztrzelali, a Ks. Zienkiewicz też jest uciekinierem.

Mój drogi Ekcelencjo! Ciężkie czasy przeżywamy, widać taka jest Wola Boża, zmiłowanie Pańskie bodaj już prędko nadejdzie, oby tylko coś podobnego więcej się nie powtórzyło. Bóg Łaskawy posyła cierpienia, lecz tenże Bóg zeszle i pociechę.

Może by Wasza Ekscelencja miał sposobność pocieszyć nas choć kilka słowami, bo słowa Pasterza pocieszają, dodają otuchę do cierpienia i pracy. Skołatanie serca naszych Kapłanów - niezmiery pragną słyszeć głos Kochanego Pasterza: " in unitate robur".

List posyłam przez okazję. Wszyscy my Kapłani posyłamy Ci, Drogi nasz Pasterzu, najserdeczniejsze życzenia i wyrazy synowskiego posłuszeństwa.

Przy odrodzonem nowem życiu proszę o pasterskie błogosławieństw o dla Dekanatu

Całuję rączki Waszej Ekscelencji polecam się modlitwom

Sługa uniżony Ks Hbojaruniec

Dziekan Lidzki.

Пераклад:

Блаславёны і правялебны Пан!

Карыстаюся з нагоды і спяшаюся паведаміць Вашай Эксцэленцыі аб стане Лідскага дэканату і па-за дэканатам. Пачынаю ад Ліды. Я з Кс.Кс. ( Ксяндзамі - мн. лік ) Вікарыямі сядзелі пры бальшавіках увесь час, прыгоды ў нас былі цяжкія - але няхай гэта будзе на Хвалу Божую. Польскае войска ўвайшло ў Ліду 28 верасня аб 11-ай раніцы пасьля цяжкой бітвы [29]. Мае Ксяндзы хаваліся апошнія некалькі дзён, адзін у межах парафіі, а другі з кс. Леошэм і клерыкам Узекевічам у межах Трокельскай парафіі, я сам меў укрыццё на месцы, пры гэтым надта мяне ахоўваў кіраўнік франтавога штабу 3 арміі бальшавікоў, былы мікалаеўскі палкоўнік, казак з-над Кубані. Перажыў, Хвала Госпаду, так сама, як і мае Ксяндзы. Зараз працуем далей. Кс. Балабан паводле атрыманай інфармацыі сядзіць у Познані ( і добра зрабіў, што ўцёк, бо забілі б яго, бо шукалі), мае хутка вярнуцца. Той другі Касцёл, часова забраны бальшавікамі, я ўжо адабраў абратна, набажэнствы ўжо там адбываюцца. Аб Беліцы і Дзембраве не было яшчэ ніякіх інфармацый, аднак асмелюся спадзявацца, што таксама былі вернутыя. Чуў толькі, што да Беліцы кс. Маліноўскі ўжо вяртаецца.

У Тракелях сёння Ксяндза яшчэ няма, аднак хутка ўжо збіраецца ехаць, быў у Рукойнях пад Вільняй. Да Каменкі кс. Рачкоўскі вярнуўся. Кс. Сьвіркоўскі ў Шчучыне ўжо тыдзень як.

Паводле інфармацыі, атрыманай ад вайсковых уладаў, усе Ксяндзы, што засталіся жывыя ўжо вяртаюцца. Кс. Гвардыян Францішканаў з Гродна вывезены ў Расію. У гарадзенскі кляштар айцы ўжо вяртаюцца. Маладыя Ксяндзы, каторых гналі ў Расію, абодва з Гарадзенскай Фары, ўцяклі. Адзін Ксёндз драпнуў адразу за Лідай, а другі - кс. Леош, падчас пасадкі ў цягнік у Ліпніках - ведаю, што адзін уцёк за літоўскую мяжу, а кс. Леош ужо з Ліды паехаў у Гродна. Кс. Курыловіч вярнуўся ў Гродна, кс. Жэброўскі - дэкан, у Гродна быў, аднак мусіў вяртацца ў Варшаву, бо запісаўся ў абслугу вайсковага шпіталя. Ксяндза Жэброўскага камуністы зацята шукалі і калі б яго паймалі, то, як самі бальшавікі з камітэту нам казалі, здзіралі б з яго скуру паскамі, так ён іх раззлаваў. У Жырмунах застаўся зараз толькі адзін стары кс. Сакалоўскі -юбілят, бо кс. Геляжунас 16 жніўня памёр ад тыфу дома, пасьля двух тыдняў арышту ў бальшавікоў, так яго мучылі, што бедны за няволю заплаціў жыццём. Ксёндз Абаровіч - дэкан у Іў'і увесь час хаваўся па вёсках, на сённяшні дзень вярнуўся на пасаду, аднак бальшавікі ў апошні дзень - так казаў мне адзін іў'еўскі парафіянін - забралі з сабою маладога Ксяндза Вацлава Гінтаўта з Радашковіч. Цэлыя 10 тыдняў гналі яго то да Гродна, то да Сакулкі, потым зноў да Гродна, да Ліды, да Мінску, зноў да Ліды, з Ліды і ўсё гэта пешшу, зноў да Мінску і далей у Расію - босага, падзёртала, галоднага і ледзьве жывога. Прасіў ён вельмі Вашую Эксэленцыю аб пільных кроках, каб яго вызваляць, бо бядота не вытрымае, так яго змучылі. Кс. Гайдук з Пяскоў і, калі не памыляюся, Кс. Радзюк са Свіслачы пагнаныя пешкі ў Расію. Кс. Казімір Паукштас застаўся ў Ліпнішках, бо хаваўся апошнія дні ў парафіі.

Кс. Ян Мароз з Ражанкі вярнуўся 6 кастрычніка ў Ражанку і паведаміў мне аб прыкрай сытуацыі з кс. Зінкевічам. Аб гэтай сытуацыі паведамляю Вашую Эксэленцыю:

Кс. Зінкевіч атрымаў ад Вашай Эксцэленцыі загад "cuaram animarum in par. Różanka ad tempus gerendam" [30], каторае паводле майго меркавання губляе моц разам з вяртаннем кс. Мароза, аднак кс. Зінкевіч пераканаўча лічыць сябе законным пастырам і пад аніякім прэтэкстам [31] не аддае Кс. Марозу парафіі, мала таго, з пісьмовага данясення Кс Мароза ад II -X-1920 даведацца можна, што кс. Зінкевіч праводзіць сярод парафіянаў агітацыю супраць кс. Мароза. Кс. Мароз прапанаваў яму перадаць справы да вырашэння кс. Юркоўскаму альбо мне, як дэкану. Кс. Зінкевіч аднак на гэта не згадзіўся. Скандал ў Ражанцы. Трэба, каб Вы разумелі, што падобны скандал ня можа існаваць далей, а ад Вашай Экцэленцыі хуткага вырашэння гэтай справы чакаць нельга, таму правам паўнамоцтва, што я атрымаў ад Вашай Эксэленцыі да часу Вашага рашэньня я вырашыў так: Кс. Мароз мае далей кіраваць парафіяй у Ражанцы, а кс. Зінкевіч мае ехаць у Жырмуны на месца кс. Гелажунаса [32], бо кс. Сакалоўскі чалавек стары і не дае рады абслугоўваць парафіянаў. Выезд кс. Мароза з Ражанкі быў слушны, інакш яго б бальшавікі растралялі. А кс. Зінкевіч таксама з'яўляецца ўцекачом.

Мой дарагі Эксцэленцыя! Цяжкія часы перажываема, відаць такая Воля Божая, літасьць Пана хутка надыйдзе, абы толькі нічога падобнага больш не паўтарылася. Бог Ласкавы пасылае пакуты, аднак той жа Бог дашле і пацяшэнне.

Можа б Вашая Эксцэленцыя меў магчымасць пацешыць нас парай словаў, бо словы Пастыра пацяшаюць, дадаюць мужнасці ў пакутах і працы. З прагненем у сэрцы нашыя Святары прагнуць чуць голас Любага Пастыра : " in unitate robur" [33].

Ліст дасылаю з нагодай. Усе мы Святары дасылаем Табе, Дарагі наш Пастыр, сардэчныя вітанні і выраз сыноў'ей паслухмянасці.

Пры адраджэнні новага жыцця прашу аб пастырскім бласлаўленні для Дэканата.

Цалую ручкі Вашай Эксцэленцыі, прашу памятаць у малітве

Паніжаны служка Кс. Г. Баярунец

Дэкан Лідзкі.


№ 4

Lida Не пазней 1927 г.

[LVIA, Фонд 694, Воп. 3, Спр. 234 “Дело о выдаче метрических выписей”, Арк. 23а. Табліца складзеная Г. Баярунцам. Подпіс замацаваны атрамантнай пячаткай з выявай крыжа, касцельнага будынка і надпісам “DECANUS LIDENSIS”. Подліннік. У дадзенай публікацыі інфармацыя аб Лідскім дэканаце, прыведзеная ніжэй, замяняе геаграфічны ўказальнік].

Informacje. Dekanat Lidzki.

Nazwa Parafii

Powiat

Stacja pocztowa i odległość w km

Stacja kolejowa i odległość w km

Ilość dusz

Przecięta rozległość par. i krańce najdalsze w km

Ilość benef[icjium] w hektarach i odległość od Kość[ioła]

Uwagi. Co sprostować, dodać lub opuścić w infor. Podanych w rubryki.

1

Lida

Powiat lidzki

Loco.

1/2.

Loco.

1

17.191.

580 km²

17 km

30 ha

loco.

Sprostować liczbę dusz

Kościół Piajrów

Loco.

-

loco.

1/2.

-

-

-

80 ha

Rektor: ks. Ferdynand Kozłowski; prefekt szkoły powiatowej Ks. Aloizy Napieracz. Junkernat.

2.

Krupa

Lida

7 hm

Lida

7 km

2421

110 km²

8 km

12 ha

loco.

3.

Gawje

Lida

26 km

Lida

26 km

1536

150 km²

9 km

24,68 ha

loco.

Kinamowce - Berdówka - fiłja

Lida

17 hm

Lida

17 km

1300

32 km²

4 km

18 ha

loco.

4.

Żołudek

loco.

-

Skrzybowce

10 hm

12863

700 km²

25 km

30 ha

loco.

5.

Szczuczyn

loco.

-

Różanka

7 km

3168

140 km²

10 km

34 ha (14 ha - 20 ha)

loco. 1½ km

6.

Białohruda

loco.

-

Białohruda

2 hm

3113

256 km²

8 km

30 ha

2 km

7.

Trokiele

loco.

-

Bastuny

12 km

4121

300 km²

10 km

33 ha

loco.

Kościół drewniany w r. 1927 staraniem Ks. M. Szotkiewicza i kosztem parafian gruntownie odnowiony

Dworyszcze - fiha

Trokiele

5 km

Bastuny

12 km

-

-

-

½ ha

loco.

8.

Jelnia

Bielira

3 hm

Niemen

6 km

1573

160 km²

14 km

35 ha

loco.

Niemen

Niemen

9 km

Niemen

9 km

957

42 km²

9 km

35 ha

loco.

9.

Bielica

loco.

-

Niemen

10 km

1607

352 km²

24 km

30 ha

loco.

10.

Żyrmuny

loco.

Bastuny

8 km

4279

143 km²

8½ km

32 ha

loco.

Sprostować: ks. Stefan - Aleksander Wrenbowski

11.

Nieciecz

Bielica

9 km

Niemen

15 km

3070

250 km²

15 km

30 ha

loco.

12.

Różanka

loco.

-

Różanka

4 km

4410

150 km²

15 km

36 ha

loco.

Skreślić: "Assupt BMV"

13.

Iszczołna

Skrzybowce

7 km

Skrzybowce

7 km

4305

150 km²

10 km

36 ha

1½ km

Ks. H. Bojaruniec

Dziekan Lidzki

Пераклад:

Інфармацыя. Дэканат Лідскі.

Назва парафіі

Павет

Паштовая станцыя і адлегласць да яе ў км

Чыгуначная станцыя і адлегласць да яе ў км

Колькасць душ

Прыблізныя памеры парафіі і найадлеглыя межы ў км

Колькасць бенефіцыюм у гектарах і адлегласць ад Касцёла

Увагі. Што скрэсліць, дадаць альбо абмінуць у інфармацыях паданых у рубрыках.

1

Ліда

Лідзкі павет

лакалізацыя

1/2.

лакалізацыя

1

17.191.

580 км²

17 км

30 га

лакалізацыя

Паправіць колькасць душ

Касцёл Піяраў

лакалізацыя

-

лакалізацыя

1/2.

-

-

-

80 га

Рэктар: Кс. Фэрдынанд Казлоўскі, прэфэкт павятовай школы кс. Алаізы Наперач. Юнкернат.

2.

Крупа

Ліда

7 км

Ліда

7 км

2421

110 км²

8 км

12 га

лакалізацыя

3.

Гаў'ё

Ліда

26

км

Ліда

26 км

1536

150 км²

9км

24,68 га

лакалізацыя

Кінамоўцы - Бердаўка - філія.

Ліда

17 км

Ліда

17 км

1300

32 км²

4 км

18 га

лакалізацыя

4.

Жалудок

лакалізацыя

-

Скрыбоўцы

10 км

12863

700 км²

25 км

30 га

лакалізацыя

5.

Шчучын

лакалізацыя

-

Ражанка

7 км

3168

140 км²

10 км

34 га (14 га - 20 га)

лакалізацыя

6.

Белагруда

лакалізацыя

-

Белагруда

2 км

3113

256 км²

8 км

30 га

2 км

7.

Тракелі

лакалізацыя

-

Бастуны

12 км

4121

300 км²

10 км

33 га

лакалізацыя

Драўляны Касцёл, грунтоўна адноўлены ў 1927 годзе стараннямі кс. М. Шчаткевіча і коштам парафіянаў.

Дворышча - філія

Тракелі

5 км

Бастуны

12 км

-

-

-

½ га

лакалізацыя

8.

Ельня

Беліца

3 км

Неман

6 км

1573

160 км²

14 км

35 га

лакалізацыя

Неман

Неман

9 км

Неман

9 км

957

42 км²

9 км

35 га

лакалізацыя

9.

Беліца

лакалізацыя

-

Неман

10 км

1607

352 км²

24 км

30 га

лакалізацыя

10.

Жырмуны

лакалізацыя

Бастуны

8 км

4279

143 км²

8½ км

32 га

лакалізацыя

Паправіць: кс. Стэфан - Аляксандр Врэнбоўскі

11.

Няцеч

Беліца

9 км

Неман

15 км

3070

250 км²

15 км

30 га

лакалізацыя

12.

Ражанка

лакалізацыя

-

Ражанка

4 км

4410

150 км²

15 км

36 га

лакалізацыя

Скрэсліць: "Assupt BMV"

13.

Ішчолна

Скрыбоўцы

7 км

Скрыбоўцы

7 км

4305

150 км²

10 км

36 га

1½ км

Кс. Г. Баярунец

Дэкан Лідзкі

Спіс выкарыстанных крыніц і літаратуры

1. О выдаче метрических выписей. Dekanat Lida // Lietuvos Valstybinis Istorijos Archyvas. - Фонд 694. - Оп. 3. -Д. 234. - Л. 1 - 7, 23a.

2. О проведении ревизии деятельности деканатов Виленской епархии 1900-1913 г. // Lietuvos Valstybinis Istorijos Archyvas. - Фонд 694. - Оп. 1. -Д. 2617. - Л. 43.

3. Личное дело кс. Юзефа Шкопа 1887 - 1938 гг. // Lietuvos Valstybinis Istorijos Archyvas. - Фонд 694. - Воп. 3. - С. 1210. - Л. 1 - 57.

4. Личное дело кс. Людвика Балобана 1897 - 1936 гг. // Lietuvos Valstybinis Istorijos Archyvas. - Фонд 694. - Воп. 3. - С. 1005. - Л. 1 - 38.

5. Пономарев В. Архиепископ Матулайтис / В. Пономарев // Покров. 2003. - № 16. - С. 62-76.

6. Протаіярэй Іосіф Каяловіч. 90 год з дня смерці // Лідскі летапісец. 2009. - № 45-46. - С. 25.

7. Сыцько К.В. Ментальнасныя і ідэалагічныя дэфармацыі Лідскага Рыма-каталіцкага духавенства пачатку ХХ стагоддзя на прыкладзе жыцця і дзейнасці ксяндза Іосіфа (Юзафа) Шкопа / К. В. Сыцько // Лідскі летапісец. - 2015. - № 3 (71). - С. 7 -10.

8. Boyarunets H. Zapisy o Krzyzy i Kaplicy w Cwiermah / H. Boyarunets - Lida, рукапіс. копія, 1936. -50 с.



[1] Юргіс Матулайціс - Сапраўднае імя біскупа (пазней - арцыбіскупа) блаславёнага Ежы (Юрыя) Баляслава Матулевіча-Матулайціса (годы жыцця: 13.04.1871 - 27. 01.1927)

[2] Эксцэленцыя - Высокаправялебнасць

[3] Прэфект - духоўны інспектар, інспектар духоўных семінарый

[4]Магчымы варыянт Stefanow ski

[5] Магчымы варыянт - Szy datis

[6] którzy устаўлена ў тэкст і напісана паверх радка

[7] Слова выпраўлена больш тлустым атрамантам. Перад ім стаіць закрэсленая літара "о"

[8] У выніку быў пабудаваны Г. Баярунцам. У сваіх мемуарах ён сцвярджаў: ''…На працягу некалькіх гадоў я апекаваўся старымі, а акрамя мяне ніхто старымі не цікавіўся і нічым не дапамагаў, я мусіў пачаць хадайніцтвы ў Магістраце, і той прыняў старых пад сваю апеку. Магістрат апекаваўся старымі два гады. А потым прытулак старых згарнулі, старых выслалі ў маёнтак Міхалова каля Валожына (7 кіламетраў), адкуль аднак многія пехатой вярнуліся ў Ліду з-за недахопу духоўнай уцехі (апякункай была гаспадыня маёнтка праваслаўнага вызнання, а касцёл знаходзіўся за 7 кіламетраў) і сёння церпяць нястачу, бо Канферэнцыя міласэрдзя св. Вінцэнта і Паўла Поні з-за недахопу фундушаў магла толькі часткова аказаць апеку..." [8, c. 32]

[9] У выніку прашэнняў за часамі ІІ Рэчы Паспалітай у 30-я гг. ХХ ст. быў утвораны асобны дэканат Шчучын-Лідскі.

[10] У першай трэці ХХ ст. тэрыторыі дэканатаў неаднаразова мяняліся. Так, у 1910 г. пробашч парафіі Ішчолна кс. Ян Гайдзевіч падаў прашэнне аб пераводзе Ішчалнскай парафіі са складу Радуньскага дэканата ў Лідскі [2, арк. 43].

[11] Курсорыя - Цыркуляр

[12] У дадзеным выпадку Ардынарыят маецца на ўвазе як адзінка, прыроўненая да дэканату, створаная з мэтай душапастырскай апекі над вернікамі-вайскоўцамі. Польскі ваенны ардынарыят (альбо Палявы ардынарыят Войска Польскага), які падпарадкоўваўся непасрэдна Святому Прастолу, быў утвораны 5 лютага 1919 г. На яго чале стаў кс. біскуп Юзаф Гюздэк

[13] Крэсцэнцыя - ўраджай, сабраны цягам году. У дадзеным выпадку крэсцэнцыя - гадавы даход дэканальных структур

[14] Мк. - Польскіх марак

[15] Экзэквія - Суправаджэнне пры пахавальным абрадзе

[16] Цалуновая Імша - Імша, падчас якой у касцёле расцілаецца цалун (тканіна, у якую звычайна абварочваючь памерлага), на яе, альбо побач з ёй ставяцца свечкі і праводзіцца набажэнства. Унос нябожчыка ў касцёл не робіцца

[17] dekanatu Lidzkiego падкрэслена сінім алоўкам

[18] O Bielicy i Dziębrowie падкрэслена сінім алоўкам

[19] W Trokielach падкрэслена сінім алоўкам

[20] Ks. Gwardjan Franciszkanów падкрэслена чырвоным алоўкам

[21] перад словам стаіць закрэсленнае "ago..."

[22] W Żyrmunach падкрэслена сінім алоўкам

[23] Перад прозвішчам на палях стаіць сіні крыжык. У дадзеным выпадку - абазначэнне памерлага

[24] Падкрэслена сінім алоўкам

[25] Падкрэслена сінім алоўкам

[26] Падкрэслена чорным алоўкам

[27] Падкрэслена сінім алоўкам

[28] Перад прозвішчам стаіць чорны крыжык - у дадзеным выпадку абазначэнне памерлага

[29] Першыя баі за Ліду ішлі 16 красавіка 1919 г. - на польскім баку быў 41 Сувальскі полк 2-ой дывізіі легіянераў генерала З. Лясоцкага, савецкі бок быў прадстаўлены 3-цім Сядлецкім палком Заходняй дывізіі. У выніку 17 красавіка Ліда была цалкам вызваленая ад савецкага прадстаўніцтва. У траўні 1920 г. Заходні Фронт М. Тухачэўскага і 1-я Конная армія С. Будзёнага пачалі наступ на польскія пазіцыі, прасунуўшыся да Варшавы. У ліпені-жніўні 1920 Чырвоная Армія пацярпела разгромную паразу, у выніку якой пачаўся контрнаступ польскіх войскаў. 28 верасня 1920 г. ( Па звестках Я. Одземкоўскага - 29 верасня ) 1-я дывізія Легіонаў Домб-Бернацкага і 4-я кавалерыйская брыгада 2-й Арміі пад кіраўніцтвам Эдварда Рыдз-Сміглага ўвайшлі ў Ліду

[30] З лаціны - "кіраваць душапастырствам у парафіі Ражанка"

[31] Прэтэкст - прычына, адгаворка

[32] Які памёр

[33] З лаціны - "У Адзінстве Моц"

 
Top
[Home] [Maps] [Ziemia lidzka] [Наша Cлова] [Лідскі летапісец]
Web-master: Leon
© Pawet 1999-2009
PaWetCMS® by NOX