Папярэдняя старонка: ЭПАС

Аўтар: Міхаловіч Генаэфа,
Дадана: 16-03-2020,
Крыніца: Ад Лідскіх муроў № 9; Ліда, 2020.

Спампаваць

Генаэфа Міхаловіч, Геня, дачка Яніны і Міхала.

Цяпер Геня пераехала з Дакудава, дзе была замужам за Мечыславам Ліхарадам, у родную вёску Біскупцы да малодшай сястры Яніны Карабан.

Геня доўга хварэла на сухоты. I цётка Марыя памерла з сухотаў маладой. I бацьку Міхала забіў вясковы бандыт. Геня і Яня выхоўваліся з мамай пры дзеду Юзуку. Аберагаў іх цудоўны абраз.

Калі спалілі Гавейскі касцёл Перамянення Пана, дзед Юзук пайшоў на папялішча і знайшоў абраз Маці Божай Вастрабрамскай з галоўнага алтара. Абраз на дошцы, у глыбокай рамцы, зашклёны, упрыгожаны кветкамі, пацёркамі, вотамі. У нашай Маці Божай прыпаднятыя вейкі, вочы расплюшчаныя. Абраз, які не згарэў разам з касцёлам, павесілі на покуці, і з Вастрабрамскай Маці Божай перажылі вайну, не адну страляніну, хваробы, няшчасці. Калі Геня выходзіла замуж за Мечыслава Ліхарада ў Дакудава, абраз забрала з сабой. Рамка струхлела. Прыйшлося зрабіць новую драўляную рамку. Залатыя зоркі паадклейваліся ад промняў, пагубляліся. Карона, анёлы на скронях, шата, месячык, пацёркі, крыжык на грудзях - захаваліся. Толькі перасталі быць залатымі, таму што ўвесь аклад, зоркі, промні, сонейка, анёлкі, карона і маладзічок былі вырабленыя з дыхты і пазалочаныя. Вынаходлівы мастак ствараў гэты цуд! Абраз тутэйшага наіву! Сёстры мае церпяць хваробы старасці, Геня слепне, а Маці Божая ўглядаецца на іх цярпенне, аберагае іх.

Нашы маці, родныя сёстры. Браніслава, Марыя і Яніна. Мы жылі Загасцінцам (так не па правілах мовы называліся нашыя выселкі).

Нас, стрыечных сёстраў, засталося чацвёра: Францішка Жыбер - дачка Браніславы і Вінцэнта Сымановічаў; Данута Бічэль-Загнетава - дачка Марыі і Яна Бічэль; Генаэфа Міхаловіч і Яніна Карабан - дочкі Яніны і Міхала Міхаловіча. Была яшчэ Рэгіна Супрэн - дачка Марыі і Яна, памерла 5 траўня 2014 года.

Нашы мамы працавалі на сваіх сціплых сялянскіх надзелах, у полі і на лузе, вялі хатнюю гаспадарку, выхоўвалі нас і святкавалі святыя дні. Адзінае, што маглі дазволіць сабе пасля паўдня схадзіць у лес ці на луг, нарваць снапок лекавых зёлак для ўцехі душы. Гэткая карціна стаіць перад вачамі, як цётка Яніна ясна выходзіць з нашага лесу са снапком сардэчніка ці купальніка. Яна ішла ад сваёй хаты да нашай не сцежкай, не гасцінцам, а праз Глінішча, краем лесу, думала пра сваё, малілася, збірала гэтыя лясныя зёлкі і слухала музыку птахаў.

Нашы продкі так уладкавалі свой сялянскі быт, што ўсё жыццё праходзіла ў Божай ласцы. Пачыналі сялянскую працу на полі, на лузе з малітвай і канчалі таксама з малітвай. У нашай вёсцы віталіся з тым, хто працуе, так : "Памагай вам Бог!", "Божа, памажы дажаць да мяжы!" Адказвалі жартам: "Казаў Бог, каб і ты памог!"

Геня Міхаловіч шмат хварэла, частку свайго жыцця правяла на бальнічных ложках. Але не страціла светлай веры ў Бога, у жыццё, у Беларусь, яна мае добры, лагодны характар. Малодшая сястра Яніна Карабан больш эмацыйная, рухавая. Муж Яніны перанёс інсульт і шмат гадоў жыў інвалідам. Цяпер, без мужчыны, Яня трымае ў парадку свой дом, двор, агарод, бегае, лётае. I даглядае старэйшую сястру Геню.

Лежачы ў бальніцах, Геня думала пра сваё жыццё і так укладала яго ў словы. Склала, як склалася. Я запісала яе вершаваны аповед пад дыктоўку, нічога не мяняючы. I прапаную чытачам, стрыечным сёстрам, дзецям і ўнукам, пляменнікам, сяброўкам, сваякам.

Мой сябра, беларускі пісьменнік Уладзімір Дамашэвіч, які выхоўваў маладых літаратараў, працуючы ў выдавецтве "Мастацкая літаратура" або ў рэдакцыі часопіса "Маладосць", часта казаў так: "Усё, што напісана рукой чалавека, з'яўляецца літаратурай..."

Тут яшчэ важна тое, што ў воры Генаэфы Міхаловіч захаваная мова вёскі Біскупцы, вёскі, якая была ізалявана ад свету балотам і лесам, ракой Гаўяй, прытокам Нёмана, і Нёманам таксама.

Данута Бічэль-Загнетава, Гародня.

Святая праўда пра ўсё жыццё

на роднай мове, як размаўляем у вёсцы Біскупцы...

У Біскупцах, вёсцы за магілкамі,

у лесе на горцы дзве хаты стаялі.

У адной жылі мы, з намі дзед і баба.

У другой наша цётка Манька.

Мужа яе, дзедавага сына, на вайну забралі.

Яна адна пяць дзяцей гадавала.

Нялёгкая ёй была з імі мука.

Дзед хадзіў памагаць сваім родным унукам.

На горцы дзяцей было нас нямала.

Яшчэ з Загасцінца да нас прыбягалі.

На горцы гулялі, у класы скакалі...

З пясочку хаткі будавалі.

У лес пабяжым - у хаванкі гулялі.

А як зіма прыйдзе, санкі ў рукі бралі,

Весела смяяліся, у снезе качаліся,

снежкамі кідаліся...

столькі было радасці!

Шчаслівыя, з горкі на санках каталіся.

Унізу, у Масцішчах, возера стаяла -

там у ім мама бяльё паласкала.

З дзедам мы рыбу лавілі,

а ў лесс за грыбамі хадзілі.

Жылі мы тут дружна, хоць небагата,

ну, дзецкага смеху была поўна хата.

Ад нашых хатаў зусім недалёка

касцёл стаяў у садзе Ксяндзоўскім.

Вяскоўцы хадзілі,

маліліся Богу, здароўя прасілі.

Палатняную сукенку і тапкі

мне мама пашыла,

і я ў гэтым да касцёла хадзіла.

Малілася за ўсіх Богу,

да споведзі хадзіла.

Мяне мама, малую, так навучыла.

Дзед мне сплёў харошую карзінку,

я ў яе кветак набірала,

віла вяночак, на галаву клала.

Карзінку з кветкамі праз плячо чапляла.

Кругом касцёла з працэсіяй хадзілі,

Неслі крыж, на ім Распяцце Хрыстова,

за ім харугві з абразамі,

а ксёндз ішоў так хораша убраны, -

ён нёс у руках Гостыю святую,

у Ёй святы Сакрамэнт Цела Хрыстова.

Я яму дарожку кветкамі пасыпала,

кланялася і клянкала...

Усе людзі так хораша спявалі:

"Bondz ze pozdrоwiona, Hostyjo zywa!"

А тут вайна прыйшла неспадзявана.

Сталі паяўляцца "белыя" і парцізаны.

"Белыя" да нас забягалі,

страшна крычалі, нам пагражалі.

- Дзе парцізанаў хаваеце? - пыталі.

Не ўспелі выйсці яны за вароты,

а тут парцізаны стаяць на парозе.

- Дзе ўцяклі "белыя"?- у дзеда пыталі.

Яны на харошых конях сюды прыскакалі.

Недалёка ад касцёла

між рэчкай Гаўяй і лесам

у Перакопе сталі...

"Паліць нашу хату і вёску будуць!"- сказалі.

Бо мы парцізанаў хаваем...

Было нам страшна.

Цямнець ужо стала.

Не, мы спаць не лягалі...

Каля нашых хатаў пры лесе

ямы былі накапаны.

Там вяскоўцы на зіму ў іх бульбу хавалі.

У гэтыя ямы мы што лепшае пахавалі.

Самі трасліся, усю ноч не спалі.

А на світанні ў акно застучалі.

- Дзе стаяць немцы? -

парцізаны ў дзеда пыталі.

Тут сама страшна было начала:

парцізаны ўкінулі нас у бульбяную яму.

Самы кулямёт прымасцілі

і хвойкай яго накрылі.

Так доўга і страшна стралялі,

толькі кулі свісталі.

Мы ў гэтай яме са страху чуць не паўміралі.

Страляць перасталі, кругом ціха стала.

Нас з ямы дасталі.

Стомленыя былі парцізаны,

але віду не падавалі.

Мы ім дзякавалі, рукі цалавалі,

што жывыя засталіся,

а яны немцаў прагналі.

Прыйшлі на падворак, умывацца сталі.

Бляшачок з малаком са студні дасталі.

А дзеду каня запрагаць сказалі.

Кончылі мыцца, малака напіліся,

селі на воз, у вясёлым настроі падаліся.

А "белыя" нас не пакідалі,

што лепша - забіраць ужо сталі.

цякаў, за ім "белыя" гналіся,

ён чараз наш падворак

скокнуў праз плот і ў лесе схаваўся.

"Белыя" нас страшылі,

руж'ё на нас настаўлялі:

- Дзе парцізана схавалі? - пыталі.

Дзед кажа:

- Хлопцы, пабойцеся Бога,

дзяцей не чапайце!

Парцізана ў лесе шукайце.

Ад нашых хатаў зусім недалёка

жыў Бурнос Ігналь з жонкаю і сынамі,

ён быў парцізан, і ўсе гэта зналі.

Прыйшоў з лесу з сям'ёй павідацца...

Яго злавілі, страшна білі, угражалі.

- Дзе стаіць атрад парцізанаў? - у яго пыталі.

Ён маўчаў.

У вачах жонкі і дзяцей яго расстралялі.

Дзеці перапалоханыя былі да смерці,

хутка пахварэлі.

Лячыліся, но маладыя паўміралі.

За нашым гасцінцам недалёка лесу

жыла сям'я парцізана Фёдара Дукі.

Старшая дачка Ніна ўцякла ў парцізаны,

ён не ўспеў, яго расстралялі.

А як хаваць яго везлі,

за ім яго дзеці беглі,

моцна плакалі-галасілі,

да труны іх не дапусцілі.

Страшна папіхалі,

нават развітацца з бацькам не давалі.

Страшныя былі дні

і бяссонныя ночы.

I тут неспадзявана стукаюць у дзверы.

Дзед:

- Хто?

- Адчыняй, мы парцізаны,

вялікую свінню на возе прывезлі.

Дзеду прыказалі,

каб асмаліў і разабраў яе да світання.

Маме прыказалі -

наварыць ім мяса і напячы сала.

Самі нас, дзяцей, з ложка прагналі,

лезці на печ нам прыказалі.

А самі на ложку спаць паляглі.

Як усё было гатова, за стол яны селі -

нават гарэлку з сабою мелі.

Елі хлеб, мяса, сала, водкай запівалі,

а мы, дзеці, з печы на іх цікавалі,

але толькі слінкі глыкалі.

Так нам хацелася мяса і сала хоць трошкі,

но яны не далі ні кусочка.

Наеліся, усё з стала сабралі,

нават наш хлеб з сабою, апошні, забралі.

Усё ў воз палажылі,

сытна паеўшы, далей пакацілі.

А за гэты час касцёл наш спалілі.

Усё ў ім разабралі.

Каму ён мяшаў, я нічога не знаю.

Ад касцёла памяць асталася -

дзед прынёс дахаты

абраз Маткі Боскай Вастрабрамскай,

так ён у нас і астаўся.

Гляджу на абраз, Богу малюся.

Дзецтва ўспамінаю:

было нам на горцы весела.

Но гора і страху нямала.

Адзення не мелі, абутку таксама,

босыя хадзілі, многія галадалі.

Я гэта відзела сваімі вачамі.

У гэты час да нас бяда завітала.

Памёр наш тата неспадзявана.

Тату пахавалі - бяда асталася.

За ім хутка памерла наша баба.

Бабу пахавалі.

Па іх мы плакалі, шкадавалі.

Маліліся Богу. На магілкі хадзілі,

кветкі насілі і свечкі палілі.

Я падрасла і пайшла ў школу.

Маме памагала, пасвіла каровы,

на хлеб зарабляла.

Сяброўкі далей у школу хадзілі.

Я так хацела, мяне не пусцілі.

У сямнаццаць гадоў я захварэла,

палажылі ў бальніцу, я чуць не памерла.

У бальніцы добра мяне даглядалі -

дзевяць разоў з лёгкіх ваду адкачалі.

Уколы калолі, таблеткі давалі.

А як падлячылі, паддуваць сталі.

У бальніцы я доўга ляжала.

Як дахаты мяне адпраўлялі,

лячыцца яшчэ мне доўга сказалі.

Я гэта ўсё выпаўняла,

ну, да сябровак гуляць уцякала.

Сяброўкі гулялі, хораша спявалі.

Я не магла, бо мяне паддувалі.

Выйду ісці дахаты, зайду за вёску -

голасам плачу, Богу малюся.

Божанька даў так, што я акрэпла -

пайшла на работу, сказалі: на ферму.

На ферме кароў я карміла, паіла.

Я іх любіла, добра даглядала.

А малако з усёй фермы ў млячарню адпраўляла.

Патом з-пад каровы гной выкідала.

Была маладая, любіла работу,

думала - больш не будзе ніякіх клапотаў.

А тут дзядзька з млячарні прыехаў з бядою...

Кажа:

- Малако ў нас папалам з вадою.

Я брыгадзіру сказала, ён сказаў:

- Ціха, хай будзе між намі...

Назаўтра сябровак падпільнавалі,

як яны ваду ў малако далівалі.

Тут пачалася страшна завіруха.

- Гэта ты сказала - сука!

На мяне крычалі, усяляк абзывалі,

умывальнік адарвалі,

крокі адлічылі,

умывальнік у другое месца прыбілі.

Сказалі: мне - да іх не падходзіць,

бо я страшна хвора - набяруцца хваробы.

Ад гэтых плётак я чуць не памерла.

I тут дакторка прыйшла на ферму.

Я ёй расказала...

- Пабойцеся Бога, дзяўчаты! - яна ім сказала.

- Яна ўжо не хвора, і мы гэта знаем,

кароў даіць мы ёй дазваляем.

Сюды хлопец на ферму прыходзіў,

ён мяне ўвечары дахаты падводзіў.

Яны яго запынілі,

ўсяго на мяне нагаварылі.

Ён ішоў у армію, я яго праважала.

Ён быў добры, я яго шкадавала.

Пісаў пісьмы - я іх не палучала,

аб гэтым пазней я узнала.

А тут бяда напаткала -

памёр наш дзед. Ён нас гадаваў,

мы яго, старога, даглядалі.

Мы яго, як бацьку, шкадавалі.

Маліліся за яго Богу.

На яго магілку кветкі палажылі.

I свечкі запалілі.

Асталася сям'я ўжо зусім малая:

я, мама і сястра, яшчэ маладая.

Кінула я ферму і гэтыя плёткі.

I пайшла ў Дакудава

за краўчыху вучыцца да цёткі.

Яе папрасіла, яна не адказала,

так вучыцца я ў яе стала.

Сюды хлопца мы запрашалі,

Бо машынку часта ламалі.

Ён правіў машынку,

да мяне прыглядаўся,

я яго не знала, но ён усё ўсміхаўся.

I тут у сваты прыйшоў неспадзявана.

Пагаварылі -

ён стаў прасіць, каб жонкаю стала.

Ён папрасіў - я не адказала,

но мне дрэнна стала...

На сэрцы стала велька трывога:

Люблю аднога - іду за другога.

Назаўтра нас распісалі,

ён павёў мяне дахаты,

мы жыць з ім сталі.

У гэтай хаце я не панавала,

бо муж піў водку, я слёзы глыкала.

Свякруха бурчала:

- Дзе вашы дзеці?- у мужа пытала.

З-за цяжкай хваробы дзяцей я не мела,

і ад гэтых плётак ізноў захварэла.

Лягла ў бальніцу - жывот разразалі,

а з жывата ваду выбіралі.

У бальніцы я доўга ляжала.

Як вярнулася дахаты, мужа не пазнала.

Ён быў злы, страшна ругаўся,

водкі прасіўся, да мяне кідаўся.

Я да суседзяў ад яго ўцякала.

Вярнуся - ён спіць, я яго не чапала.

А тут бяда да нас завітала.

Захварэла моцна наша мама.

Мы яе шэсць нядзель даглядалі,

яна памерла, мы гэтага не чакалі.

Па маме мы плакалі,

многа слёз пралівалі:

мы яе любілі, моцна шкадавалі.

Маліліся па ёй Богу, на яе магілку

вянкоў многа палажылі

і свечкі запалілі.

Вярнулася дахаты, села ў куточку,

па маме плачу, Бога пытаю:

- Божачка, Божа, за што я заграшыла?

Нікому нічога дрэннага не зрабіла!

I Божанька даў так, што мой мужык

ад водкі прачнуўся,

нібы на другі свет нарадзіўся.

Сталі мы жыць добра, хоць і не багата.

На працу хадзілі, і пражылі

яшчэ дваццаць гадоў у яго хаце.

Ну, бяда нас не пакідала.

Захварэў мой муж...

Я яго шэсць гадоў даглядала.

Стала яму дрэнна, хуткаю забралі.

Ён памёр у бальніцы, мы яго пахавалі.

А бяда мяне не пакідала:

захварэлі мае ногі,

я з палкай хадзіць стала.

Ногі я доўга лячыла.

Ну, неспадзявана

мяне "скорая" забрала.

Палажылі ў бальніцу, усю прасвяцілі,

знайшлі камень, но не ўдалілі.

Вярнулася дахаты.

Прайшло часу мала -

зноў бяда напаткала.

Я захварэла - адкрылася кравацячэнне.

Тры разы на "скорай" у бальніцу мяне клалі,

тры разы пад наркозам мяне ачышчалі.

Вярнулася дахаты - зусім адзінока

і рабіць не магу ўжо нічога.

Тут сястрыца мяне забрала,

і ў яе я доўга не панавала.

Схапіў мяне прыступ, "скора" забрала...

У бальніцу палажылі, месяц пралячылі,

а пасля камяні з жоўцевым пухіром удалілі.

Думала: больш ужо не будзе нічога.

Ну, пасля наркозу аслеплі мае вочы.

Ізноў бальніца.

Сорак дзён пратрымалі,

яшчэ і ў хаце лячыцца сказалі.

Лячуся, капаю вочы, ціха Богу малюся,

бо ўжо кажуць, што я прыдаюся.

- Божанька, Божа! - у Цябе шчыра прашуся,

дай мне смерць шчасліву, на Цябе спадзяюся.

 

Top