Polskie pismo historyczno- krajoznawcze
na Białorusi

 

Uroczystości w 75-lecle powstania styczniowego w Lidzie

 

W maju b. r. zeszło się 75 lat od chwili bo­haterskie] śmierci wodza powstania styczniowego w ziemi Lidzkiej Ludwika Narbutta. Oddział pow­stańców lidzkich po stracie swego dowódcy rozpro­szył się w nieładzie. Ranni trafili do niewoli, któ­rych po tym zesłano na Sybir. Reszta grupami uszła z pola bitwy rozproszyła się wśród lasów.

Prócz Narbutta, w bitwie leśnej pod Dubiczami polegli: Kraiński Leon - z najdzielniejszych ofice­rów Narbutta, dwaj bracia Brzozowscy, Tarasiewicz - felczer z Lidy, Hubarewicz, Jodko, Popławski, Giemza i Żukowski. Wszyscy ci obywatele z powia­tu lidzkiego, Skirmunt obywatel z pińszczyzny i stu­dent Pokempinowicz, oraz Adam - nieznany z nazwiska przyjaciel Narbutta.

Na prośbę rodziny, kapitan Timofiejew poz­wolił pogrzebać pobitych powstańców na cmentarzu przykościelnym w Dubiczach. Pogrzeb odbył się dnia 6 maja w obecności licznego tłumu miejscowych włościan i obywateli, którzy tu gromadnie przybyli dla oddania ostatniej posługi bohaterom idei naro­dowej.

Po nabożeństwie ciała poległych w prostych nie pomalowanych trumnach złożono do wspólnej bratniej mogiły. Wysoką mogiłę Narbutta i dwunas­tu jego towarzyszów lud miejscowy otoczył niezwyk­łą czcią. Jednak nieco później, Murawiew kazał kościół w Dubiczach zburzyć, a mogiłę powstańców zrównać z ziemią. Po tym na miejscu tym wyrosły wysmukłe brzózki. Krzyża nie wolno było stawiać. W kilkanaście lat później, ktoś po kryjomu w brzeźniaku tym położył kamień polny z wyrytym napisem: "ś. p. Leon Kraiński - prosi o anielskie pozdrowienie".

Podobno to syn Kraińskiego oddał dług należ­ny ojcu, narażając się na prześladowanie zaborcy. Dziś na miejscu tym wznosi się ładny pomnik ufundowany wspólnym wysiłkiem obywateli ziemi lidzkiej i 76-go pułku strzelców im. Ludwika Nar­butta. Pomnik ten wykonał według projektu znako­mitego artysty Ferdynanda Ruszczyca, prof. Bolesław Bałzukiewicz. Uroczyste odsłonięcie odbyło się dnia 6 sierpnia 1933 r. w 70-tą rocznicę powstania stycz­niowego.

Na miejscu zaś bohaterskiego zgonu Ludwika Narbutta, na błoniach dubickich wzniesiony był ogromny krzyż drewniany, który przez nieznanych sprawców został spiłowany na drzewo. W listopadzie 1936 r. pułk strzelców lidzkich z Grodna postawił nowy krzyż żelazny w cemencie co da rękojmię, że wandalizm niszczenia pamiątek historycznych w Dubiczach już się nie powtórzy.

Dziś, po siedemdziesięciu pięciu latach, jesteśmy w warunkach takich, że możemy w oswobodzonej ojczyźnie otwarcie oddać należną cześć naszym bohaterom. W roku ubiegłym z inicjatywy członków redakcji naszego miesięcznika pow­stał projekt ufundowania w Lidzie jakiejś pamiątki po Narbucie. Pod protektoratem Pana Marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza został wyło­niony komitet jubileuszowy uczczenia pamięci Ludwika Narbutta, który się zajął ufundowaniem tablicy pa­miątkowej.

W skład Komitetu Ho­norowego zostali zaproszeni: p. p. Adam Sokołowski Wojewoda Nowogródzki, J. E. Ks. Arcybiskup Romuald Jałbrzykowski Metro­polita Wileński, Generał Olszyna-Wilczyński Dowód­ca O. K. III, M. B. Godecki Kurator Szkolny Wileń­ski, Ludwik Bociański Wojewoda Wileński, Marian Jankowski Wicewojewoda Białostocki, Prof. Dr. Wi­told Staniewicz Prorektor U.S.B., Ks. Hieronim Stusiński, Prowincjał O. O. Pijarów, Józef Przyłuski prezes Sądu Apelacyjnego w Wilnie i Józef Ignacy Parczewski Prokurator Sądu Apelacyjnego w Wilnie. Komitet Wykonawczy ukonstytuował się w skła­dzie: przewodniczący sędzia Julian Grzymała-Przybytko, wiceprzewodniczący płk. dypl. Wiktor Majewski, II wiceprzewodniczący i skarbnik ks. Rektor Klemens Czabanowski, sekretarz red. Władysław Abramowicz oraz członkowie p. p. Starosta Stanis­ław Gąssowski, burmistrz Józef Zadurski, Antoni Grzymała-Przybytko, Franciszek Mórdas-Żyliński, dyr. Edward Wojtuszkiewicz, kier. szkoły Ferdynand Słuczan Orkusz i członek redakcji Aleksander Śnież­ko. Komisja Rewizyjna: Stanisław Selens - Prezes S. O. w Lidzie, dyr. Bronisław Kalinowski i dyr. Zbigniew Michałowski.

Płaskorzeźbę do tablicy zaprojektował i model wykonał miejscowy artysta-rzeźbiarz p. Jerzy Kacieszczenko za cenę 480 zł. Odlewu w brązie do­konał Sauł Pupko w Wilnie za cenę 300 zł. Tablicę granitową wykonał z kamienia polnego nowogródz­kiego, majster z Mira Antoni Hryniewicz za 350 zł. Wmurowano ją na frontonie kościoła O. O. Pijarów. Koszt ogólny samej tablicy wyniósł 1.500 zł.

W dniu obchodu jubileuszu 8 maja b. r. miasto udekorowane było flagami o barwach narodowych, kościół zaś pijarski był rzęsiście iluminowany. W uroczystościach udział wzięli Arcybiskup Jałbrzy­kowski, wojewoda Adam Sokołowski, generał Olszyna-Wilczyński, kurator Godecki, O. prowincjał Hie­ronim Stusińki, Ludwik książę Czetwertyński z Żołudka, teść Pana Marszałka Śmigłego-Rydza p. Emil Thomas z małżonką, delegacja pułku im. Ludwika Narbutta z dowódcą płk. dypl. Stanisławem Czuryłłą na czele, przedstawiciele miejscowych władz, samorządu, szkolnictwa, organizacje, oraz tysięczne tłumy ludności.

Po przeglądzie oddziałów wojskowych i organizacji, dokonanym przez przybyłych dostojników, prezes Komitetu p. sędzia Przybytko zagaił uroczys­tość krótkim przemówieniem, zakończonym okrzy­kiem na cześć Rzeczypospolitej, Pana Prezydenta i Protektora Komitetu Marszałka Polski Edwarda Śmigłego-Rydza. Orkiestra odegrała Hymn Narodo­wy. Dokoła świątyni stała młodzież gimnazjum ku­pieckiego i szkoły powszechnej O. O. Pijarów, dalej wzdłuż ulicy Suwalskiej szeregi wojska i organizacji z pocztami sztandarowymi. Po obu stronach ulicy chodniki zaległe były przez tysiączne rzesze. Mło­dzież obległa wszystkie płoty, a nawet drzewa.

Przy tablicy udekorowanej wiankami prof. Luc­jan Brylski wygłosił podniosłe przemówienie. Mówca w płomiennych słowach nakreślił sylwetkę bohatera, wytwarzając wyjątkowy nastrój wśród zebranych i uroczystą powagę chwili. Aktu odsłonięcia tablicy pamiątkowej dokonał Generał Olszyna-Wilczyński, po czym w imieniu pułku strzelców lidzkich im. Ludwika Narbutta przemówił płk. Czuryłło .... : "Czcigodni Ojcowie Pijarzy, Szanowni obywatele, kochana młodzieży.

Z Wami przeżywam w chwili tej wzruszenie, bo znajdujemy się w murach gdzie przed 90-ciu laty jako młody chłopiec rozpoczął swe wstępne kształcenie Lud­wik Narbutt.

My starsi wiemy jak silne są wrażenia z poran­nej młodości, jaki wpływ wywiera dobra nauka i szkoła na późniejsze losy człowieka.

Tu w Zakładzie O. O. Pijarów znanym wówczas jak przedtem, jako patriotyczny w wychowaniu młodzieży, choć pod grozą i strasznymi rygorami ciemięzców moskali - On, późniejszy bohater powstania stycz­niowego - jako pilny uczeń wchłaniał dobrą naukę, ducha patriotycznego, tu snuł o tem jak Ojczyźnie przysłużyć się.

I wysłużył się dobrze - oddal po żołniersku swe życie za Polskę.

W tę smutną rocznicę przybyłem do Was by ucz­cić pamięć i oddać hołd Zakładowi za ówczesną pracę patriotyczną.

Wam życzę, by Narbuttowski duch zapanował nad Wami jak zapanował nad jego bohaterską partią, nad ochotnikami ziemi lidzkiej w r. 1919 i jak panuje dziś i po wieki nad pułkiem jego imienia."

Mówca złożył hołd pamięci bohatera, po czym uroczyście wręczył dyplomy i odznaki pułkowe Zarządowi m. Lidy, gminie Raduń, na której teranie Ludwik Narbutt się urodził, Wydziałowi Powiato­wemu w Lidzie, dla Kolegium Ks. Ks. Pijarów oraz Prowincjałowi zakonu pijarskiego, ks. Stusińskiemu.

Ostatni przemawiał ks. prowincjał Stusiński, dziękując za odznaczenie zakonu i stwierdzając, że zakon pijarów jest dumny ze swych uczniów, albowiem prócz Ludwika Narbutta, ze szkoły pijarskiej w Lubieszowie wyszedł także Tadeusz Kościuszko.

Podczas nabożeństwa okolicznościowe kazanie wygłosił kaznodzieja z Krakowa, pijar O. Bonawentura Kadeja. Na zakończenie odbyła się wielka de­filada garnizonu lidzkiego oraz organizacji wojsko­wych i młodzieżowych.

 

Wykaz ofiarodawców na fundusz Komitetu Uczczenia Pamięci Ludwika Narbutta w Lidzie

 

Adam Sokołowski, Wojewoda Nowogródzki zł. 100.00

Zarząd m. Lidy 200.00

Kresowy Związek Ziemian w Szczuczynie 250.00

Policja Państwowa pow. lidzkiego 51.68

Helena 1 v. Brzozowska-Tamulewiczowa z córką Zofią Szczęsną-Brzozowską 100.00

Ludwik książę Czetwertyński z Żołudka 100.00

Sędzia Julian Przybytko 125.00

Zw. Pracy Obywatelskiej Kobiet w Lidzie 10.00

Dyrekcja Hut Szklanych "Niemen" 25.00

Wydział Powiatowy w Lidzie (urzędnicy) 9.02

Urząd Pocztowy Lida 1 (urzędnicy) 8.50

Urząd Pocztowy Lida 1 (listonosze) 9.50

Pracownicy Urzędu Telefoniczno-Telegraficznego w Lidzie 4.00

Pracownicy Starostwa Powiatowego w Lidzie 22.50

Sąd Grodzki w Lidzie 2.70

Szkoła Powszechna Nr 4 w Lidzie 5.50

Szkoła Powszechna Nr l 11.65

Prokuratura S. O. w Lidzie 3.00

Józef Liskiewicz w Iwju 7.00

Józef Żagun w Sobotnikach 3.90

Zygmunt Witkowski w Raduniu 9.70

Józef Ignaszewski w Zabłociu 7.50

Włodzimierz Nawrocki w Bielicy 9.00

Antoni Karwowski w Bieniakoniach 7.10

Franciszek Foder w Dokudowie 3.90

Józef Matuszewski w Werenowie 7.40

Płatnik Rejonu Nr 15 w Żyrmunach 6.80

Płatnik Rejonu Nr 8 w Lipniszkach 11.00

Pułk Lot. w Lidzie 10.00

Kresowy Związek Ziemian Oddział Lidzko-Wołożyński w Lidzie 135.50

Adwokat Franciszek Wismont w Lidzie 30.00

Pułk Strzelców Kowieńskich w Lidzie 50.00

Wileński Prywatny Bank Handlowy w Lidzie 14.75

J. Jońca (lista ofiar Nr 47) 4.90

Aleksander Pacula (lista ofiar Nr 42) 5.00

Doktór Aleksander Mikulski maj. Głębokie 15.00

Bolesław Mikulski 10.00

Eugenia Żylińska 5.00

Robert Szurpicki w Wawiórce 5.41

Szkoła Powszechna Nr 2 w Lidzie 7.29

Ludowy Bank Spółdzielczy w Lidzie 5.50

K. K. O. w Lidzie 6.00

Int. Jan Bortkiewicz P. K. P. Lida 5.00

Natan Lewin Dyr. Kino-Teatru "Edison" w Lidzie 100 biletów na balkon (waluta w papierach

wartościowych) 50.00

Andrzej Rodziewicz w Lidzie 3.00

Michał Ślusarczyk w Lidzie 1.00

Aleksander Wersocki 5.00

Razem zł. 1.479.70

Dalszy spis ofiarodawców zamieszczać będziemy w miarę napływania list ofiar, których dotąd nie zwrócono.

(ZL nr 5-6 za 1938 r.)

 

??????.???????