Tajna prasa wydawana przez AK na terenie Lidy i Ziemi Lidzkiej

Szef Biura Informacji i Propagandy Nowogródzkiego Okręgu AK:

• dr Stanisław Wawrzyńczyk "Ligenza",
• Czesław Zgorzelski "Rafał", "Zbigniew"

Szef Biura Informacji i Obwodu (Ośrodka Lida) - kpt. w st. spocz. Józef Kaleciński "Adil", profesor matematyki w gimnazjum im. K. Chodkiewicza (dwaj jego synowie, żołnierze AK, polegli 21 VIII 1944 r. pod Surkontami).

• "Świt Polski" - organ prasowy Komendy Okręgu AK Nowogródek, redagowany przez dr Stanisława Wawrzyńczyka "Ligenzę", wydawany na terenie Ośrodka Lida (w rejonie Hermaniszek), początkowo na powielaczu, od 1943 przy pomocy maszyny drukarskiej. Nakład początkowy - 300 egzemplarzy, w 1944 - do 7000.
• "Wschód Polski" - organ prasowy Komendy Obwodu Lida, wydawany na terenie miasta Lida (1942-1944). Zespół redakcyjny tworzyli Wacław Podhajski "Sokół", Czesław Markiewicz "Fajkun", Czesław Szadziul "Koliba" i Jadwiga Górska "Iga". Pismo wydawane na powielaczu wychodziło początkowo 2 razy w miesiącu, później 4 razy na miesiąc, stając się tygodnikiem. Nakład od 200 do 500 egzemplarzy.
• "Biuletyn Informacyjny Nadniemeńskiego Zgrupowania AK", wydawany w Krzywiczach pod Bielicą, przy IV batalionie 77 pp AK (czerwiec - lipiec 1944 r.).
• "Szlakiem Narbutta" pismo dla oddziałów partyzanckich AK, wydawane od listopada 1943 r. w II batalionie 77 pp AK przez Michała Rzuchowskiego "Łabędzia", "Szarego". Pismo wydawane na powielaczu ukazywało się w nakładzie od 100 do 300 egzemplarzy, w cyklu miesięcznym.
• "Ostatnie Wiadomości" i "Sursum Corda" - pisma wydawane przez ks. Gedymina Pileckiego "Długosza" w północnej części Ośrodka "Bór" w końcowym okresie okupacji.
• Na terenie Lidy kolportowane było też konspiracyjne pismo wydawane w Wilnie - "Niepodległość".

 

 "Wschód Polski"

Z konspiracyjnej prasy okresu okupacji niemniej od "Świtu Polski" był znany w Lidze również "Wschód Polski" - późniejszy Biuletyn Informacyjny Nadniemeńskiego Zgrupowania AK. Warto więc przypomnieć, a i od zapomnienia uchronić, niektóre szczegóły i fakty dotyczące tego czasopisma.
Już przy końcu 1941 roku, na zlecenie profesora gimnazjum lidzkiego - Józefa Kalecińskiego (kapitana, ps. "Adil", członka formu­jącej się Komendy Miasta AK Lidy i szefa komórki BiP tamże), Wacław Podhajski, ps. "Sokół" - rozpoczął samodzielnie dokonywać nasłuchów radiowych z Londynu i opracowywać z nich komunikaty. Rękopisy tych komunikatów były dostarczane przez łączników gdzieś tam, komuś, poza Lidę, tam przepisywane na maszynie i stamtąd, w ten sam sposób dos­tarczane do formujących się i rozrastających komórek i oddziałów AK. Były to protoplastyczne dzieje "Wschodu Polski" i stan taki trwał do wiosny 1943 roku.
Wiosną  1943 roku, również z inicjatywy "Adila", postanowiono roz­budować komórkę "Sokoła" i powołano 4-osobowy zespół redakcyjny do wydawania - w miarę regularnie - czasopisma, które nazwano "Wschód Polski". W ścisły skład tego zespołu weszli:
Jadwiga Górska ps. "Iga"
Czesław Markiewicz ps. "Tajkun"
Wacław Podhajski ps. "Sokół"
Czesław Szadziul ps. "Koliba"
(Współpracowali z powyższymi także inni, dostarczając artykułów i innych materiałów).
Zespół ten podlegał komórce BiP przy Komendzie Miasta Lidy. Siedzibą redakcji była także Lida, a miejscem postoju i prac zespołu - zmiennie, różne mieszkania konspiracyjne na terenie miasta, m.in. w rodzinnym domu niżej podpisanego w Lidze, przy ul. Kasztanowej 17. "Wschód Polski" był pomyślany w tym czasie jako lokalne pismo dla społeczności miasta i okolic oraz komórek AK i tak był kolportowany.
Stan - jak wyżej, trwał do 5 czerwca 1944 roku, kiedy to przez siatkę konfidentów SD, kierowaną przez rodzimego, bardzo niebezpiecz­nego renegata - Jerzego Rippera, został aresztowany na ulicy "Koliba".
Od tej daty pozostała trójka zespołu redakcyjnego, wraz z całym swoim mieniem, została przeniesiona z Lidy i przydzielona do dyspo­zycji Sztabu IV batalionu 77 pp AK, stacjonującego w Bielicy n/Niem­nem, a siedzibą redakcji stała się pobliska miejscowość - Krzywicze. "Wschód Polski" ukazywał się dalej bez przeszkód, ale już jako Biuletyn Informacyjny Nadniemeńskiego Zgrupowania AK. Po uwolnieniu "Koliby" w dniu 22 czerwca 1944 roku - dołączył on do zespołu, zespól stał się kompletny i "Wschód Polski" ukazywał się aż do czasu wymarszu na koncentracje pod Wilno i znanego tam finału.
"Wschód Polski" ukazywał się dwa razy w miesiącu na 4-6 stronach połówek formatu A4. Ramowo skład pisma zawierał: aktualny artykuł wstępny, wiadomości radiowe z Londynu oraz rubrykę - ofiary (informacje o stratach własnych itp...). Ilość poszczególnych nume­rów wahała się w granicach 200-500 egz. Ostatni numer był wydany w sierpniu 1944 roku.
Początkowo tworzono "Wschód Polski" przy pomocy zwykłego powie­lacza i farby drukarskiej, potem - ha powielaczu spirytusowym, zmieniono także częstotliwość ukazywania się z dwóch do czterech razy w miesiącu.
Źródła informacji: własny nasłuch radiowy, własne informacje z terenu.
Niżej podpisany, w czasie "repatriacji" w 1945 roku, przemycił w wagonie repatriacyjnym kilkanaście różnych, poszczególnych egzem­plarzy "Wschodu Polski". Niestety, w kilka lat po wojnie zostały one, najprawdopodobniej nieodwracalnie, zaprzepaszczone (albo może gdzieś się znajdują?), ale to temat nadający się na oddzielne omówienie.

Leonard Szadziul "Brat"