Папярэдняя старонка: Заходняя Беларусь

З гісторыі барацьбы за мову выкладання гісторыі і геаграфіі ў гімназіях нацыянальных меншасцяў 


Аўтар: Луцкевіч Антон,
Дадана: 28-01-2023,
Крыніца: Луцкевіч Антон. З гісторыі барацьбы за мову выкладання гісторыі і геаграфіі ў гімназіях нацыянальных меншасцяў // Наша слова.pdf № 9 (61), 1 сакавіка 2023.



Апошнія месяцы прайшлі пад знакам скаргаў польскай прэсы на ціск польскай нацыянальнай меншасці ў незалежнай Летуве. І адначасова ў Польшчы можна было заўважыць масавую ліквідацыю летувіскіх культурна-асветных арганізацый і інстытуцый. Таму з-за неўнармаваных стасункаў паміж Польшчай і Летувой, па абодвух баках польска-летувіскай мяжы ў Летуве пакутуюць палякі, а ў Польшчы ў роўнай меры летувісы.

Польская прэса і польскае радыё падаюць шэраг фактаў, якія павінны сведчыць пра антыпольскую ўнутраную палітыку летувіскага ўрада. Да гэтых фактаў нядаўна дадалося рашэнне летувіскіх школьных уладаў, каб у прыватных польскіх сярэдніх школах агульная гісторыя і геаграфія выкладалася на летувіскай мове. Гэта выклікала ў Польшчы сапраўдную буру.

Аднак не лішнім будзе адзначыць, што першынства ў такога кшталту патрабаваннях належыць не Летуве, а Польшчы. Гэта справа мае сваю гісторыю, якую варта ўспомніць у сувязі з апошнімі падзеямі.

Як вядома, так званы "Закон аб мовах" 1 ад 31.07.1924 г., які быў падрыхтаваны пасламі Тугутам і Грабскім, нармуе справу мовы выкладання ў прыватных сярэдніх школах нацыянальных меншасцяў. Артыкул 7 закона патрабуе, каб "польская літаратура, гісторыя і геаграфія" выкладаліся на польскай мове. З агульнага стаўлення, занятага ў той час заканадаўцамі і з кантэксту іншых артыкулаў закона, было зразумела, што прыметнік "польскі" ў артыкуле 7 датычыць трох па-чарзе пералічаных прадметаў: літаратуры, гісторыі і геаграфіі і ад пачатку справа ішла пра выкладанне па-польску толькі польскай літаратуры, польскай гісторыі, польскай геаграфіі. Гэтак жа зразумелі артыкул 7 закона і школьныя ўлады ў 1924/25 навучальным годзе. Але перад пачаткам наступнага навучальнага года афіцыйная інтэрпрэтацыя гэтага артыкула змянілася ў тым сэнсе, што прыметнік "польская", стаў азначаць таксама і агульную гісторыю і геаграфію.

Грунтуючыся на такой інтэрпрэтацыі, 22 ліпеня 1925 г. Кураторыюм Віленскай школьнай акругі разаслаў ліст дырэкцыям прыватных сярэдніх беларускіх, летувіскіх і яўрэйскіх школ, у якім паведаміў, што "згодна з тлумачэннямі Міністэрства веравызнанняў і асветы ад 23 красавіка таго ж года пад нумарам 4022/D.25, школы з навучаннем на няпольскай мове, павінны - згодна з артыкулам 7 "Закона аб мовах" […] - праводзіць навучанне агульнай гісторыі і геаграфіі на польскай мове". Гэты загад выклікаў абурэнне грамадскасці нацыянальных меншасцяў. У Вільні тады сабралася канферэнцыя прадстаўнікоў беларускіх, летувіскіх і яўрэйскіх культурна-асветных арганізацый, на якой было вырашана не падпарадкоўвацца няслушнаму і неадпаведнаму закону загаду школьных улад. Адначасова быў складзены мемарыял у міністэрства з пратэстам супраць гэтага загаду і скарга ў Найвышэйшы адміністрацыйны трыбунал, выслана дэлегацыя да міністра веравызнанняў і асветы. Справай заняліся паслы беларусы і яўрэі ў Сойме. Да акцыі трох народаў далучыліся ўкраінцы і немцы, якія атрымалі ідэнтычныя загады. Пачаліся пратэстныя бацькоўскія сходы. Пасыпаліся інтэрпаляцыі паслоў нацыянальных меншасцяў у Сейме.

Варта згадаць галоўныя нацыянальна-культурныя і педагагічныя матывы ў мемарыяле да міністра веравызнанняў і асветы, дасланым 15.9.1925 г. віленскімі беларускімі, летувіскімі і яўрэйскімі арганізацыямі. Чытаем там наступнае:

"Распараджэнне пана міністра мела адмоўны эфект не толькі ў непасрэдна зацікаўленай настаўніцкай і бацькоўскай грамады, але таксама і ў больш шырокага кола няпольскага насельніцтва Віленшчыны. Загад аб вывучэнні згаданых прадметаў на польскай мове быў зразумелы шырокім беларускім, летувіскім і яўрэйскім колам як удар, накіраваны супраць самых важных падстаў нашага школьніцтва, як акцыя накіраваная на знішчэнне саміх падмуркаў навучання на роднай мове, гарантаваных канстытуцыяй РП. Няпольскае насельніцтва Віленшчыны бачыць у загадзе пана міністра небяспеку супраць усяго ладу школьніцтва, якое з такой цяжкасцю будавалася доўгія гады.

Што датычыць педагагічных падыходаў, дык загад пана міністра пазбаўляе настаўніцтва найважнейшага - сродку для развіцця дзіцячага мыслення і душы, рашуча аслабляе вартасць гуманітарнага чынніка ў нашых праграмах. Навучанне агульных гісторыі і геаграфіі на польскай мове, якая для нашых дзяцей не з'яўляецца роднай, моцна абцяжарыць поспехі дзяцей ў гэтых навуках, фатальна адаб'ецца на ўзроўні гэтых прадметаў, апусціць гэтыя жывыя і цікавыя навукі да мёртвага вербалізму, страты замілавання да навукі і расцярушвання энергіі нашай моладзі".

Падпісанты петыцыі потым склалі фармальную скаргу ў Навышэйшы адміністратыўны трыбунал і прасілі прыпыніць выкананне загаду міністэрства да выраку Трыбунала. У гэтай скарзе, дасланай 22.08.1925 г. Цэнтральнай радай ТБШ, звяртаецца ўвага на недакладную інтэрпрэтацыю школьнымі ўладамі 7 артыкула і цвердзіцца, што "ў інтэрпрэтацыі школьных уладаў 7 артыкул бярэцца ў адрыве ад духу ўсяго закона, а ў прыватнасці - ад 4 артыкула Закона аб мовах, у якім выразна адзначана, што ў 4, 5, 6 і 7 класах агульнаадукацыйнай школы на польскай мове павінна выкладацца толькі дзяржаўная мова, польская гісторыя і навукі пра сучасную Польшчу. З-за таго, што гэтыя класы агульнаадукацыйнай школы з юрыдычнага і арганізацыйнага боку з'яўляюцца ніжэйшымі класамі сярэдняй школы - гэтай званай ніжэйшай гімназіяй, таму загад міністра веравызнанняў і асветы, знаходзіцца ў яўнай супярэчнасці з 4 артыкулам закона, у якім 7 артыкул, як не выразны па сэнсу, павінен разумецца праз сэнс артыкула № 4 і дух усяго закона, які мае за мэту не памяншэнне, а пашырэнне беларускай мовы ў школе". У канцы ліста скаржнікі просяць скасаваць загад міністра.

Праз некалькі месяцаў, а менавіта 14.10.1925 г. Кураторыюм Віленскай школьнай акругі разаслаў у дырэкцыі сярэдніх няпольскіх школ ліст, у якім пацвярджаўся загад міністэрства і, відочна, у якасці кампенсацыі за крыўды няпольскаму школьніцтву, уводзілася наступная інавацыя: "Сярэднія прыватныя школы з беларускай, летувіскай і яўрэйскай мовамі навучання маюць права ў трох старэйшых класах прызначыць для вывучэння беларускай, летувіскай і яўрэйскай моваў, па 1 дадатковай гадзіне штотыднёва для навучання разам з літаратурай таксама і гісторыю культуры свайго народа (не палітычную гісторыыю, якая павінна вывучацца ў курсе агульнай гісторыі і, згодна з законам, па-польску). Праграма гэтай гісторыі культуры мусіць быць, як і ўся школьная праграма, зацверджана Кураторыюмам. У школьным 1925/26 годзе вывучэнне гісторыі, як і зараз, можа пачацца не з 1, а з 2 класа".

Відочна, гэтыя дробныя саступкі нікога не задаволілі, і выкладанне агульнай гісторыі і геаграфіі ў гімназіях нацыянальных меншасцяў адбывалася на мовах гэтых гімназій. Нарэшце, пасля года змагання, з-за няўступлівага адзінства ўсіх нацыянальных меншасцяў, пакрыўджаных распараджэннем міністра веравызнанняў і асветы, школьныя ўлады пайшлі на саступкі. Лістом ад 03.06.1936 г. міністэрства веравызнанняў і асветы паведаміла куратарам Львоўскай, Валынскай, Палескай, Віленскай і Беластоцкай вучэбных акругаў, наступнае:

"Міністэрства рэкамендуе панам куратарам патрабаваць ад усіх сярэдніх агульнаадукацыйных школах з няпольскай мовай выкладання, дзе праграма навучання складзеная так, што гісторыя Польшчы, вывучаецца як асобны прадмет і аддзеленая ад агульнай гісторыі, вывучаць на польскай мове польскую мову і літаратуру, гісторыю Польшчы і навукі аб сучаснай Польшчы.

Таксама на польскай мове павінна выкладацца геаграфія Польшчы ў старэйшых класах гімназіі.

Вывучэнне іншых раздзелаў гісторыі і геаграфіі можа адбывацца на мове навучання школы".

Гэтак было адменена няслушнае і крыўднае для нацыянальных меншасцяў распараджэнне школьных уладаў.

А сёння?

Здаецца, што міністэрства вярнулася да ранейшай пастановы.

H. B. [Антон Луцкевіч] Z historji walki o język wykładania historji i geografji w gimnazjach mniejszościowych // Pregląd Wileński. 1937. № 1. S. 1–3.

1 31 ліпеня 1924 г. польскі Сойм зацвердзіў пакет законаў (Уставы) аб мовах. Гэтыя законы рэгламентавалі ўжыванне розных моў у школах, дзяржаўных установах, установах самакіравання, судах і г. д. і афіцыйна абмяжоўвалі выкарыстанне беларускай мовы на этнічных беларускіх тэрыторыях. Але пры гэтым дазвалялася беларускамоўная адукацыя на гэтых тэрыторыях і нават фармальна дазвалялася двухмоўе ва ўрадавых установах. - Л. Л.

 
Top
[Home] [Maps] [Ziemia lidzka] [Наша Cлова] [Лідскі летапісец]
Web-master: Leon
© Pawet 1999-2009
PaWetCMS® by NOX