Герб горада Ліды, наданы 17 верасня 1590 г.
З успамінаў рэдактара
Бадай, яшчэ ў 1905 г. тагачасны віленскі біскуп Эдвард Роп меў думку пра стварэнне народнай беларускай каталіцкай газеты, але адмовіўся ад гэтага праекту, бо былі супраць яго дарадцы. Тым не менш, адзінкавыя асобы з больш шырокімі поглядамі заўсёды лічылі, што для беларусаў-католікаў патрэбна газета на іх роднай мове. Гэтыя людзі не маглі рэалізаваць свае думкі, бо мелася шмат перашкод, а галоўнае, не было грошай.
Але з'явілася беларуская газета "Наша Доля". Пасля яе закрыцця рускімі ўладамі, пачала выходзіць "Наша Ніва", якая не кранала рэлігійных спраў, але яе чыталі і беларусы-католікі. Таму на нейкі час планы выдання асобнай каталіцкай газеты былі адкладзены. Аднак, не на заўсёды. Бо на пачатку нейтральная "Наша Ніва" праз нейкі час магла памяняць свой накірунак, тым больш, што ніхто не ведаў выдаўцоў гэтай газеты і іх намераў. Рускія нацыяналісты з "Виленского Вестника" пісалі пра "Нашу Ніву", што гэта польская інтрыга і польскія панічы выдаюць беларускую газету, а польскія нацыяналісты абвінавачвалі "нашаніўцаў" у атрыманні дапамогі ў Пецярбургу і лічылі іх працу рускай інтрыгай. Той хто жадаў зблізіцца з рэдакцыяй "Нашай Нівы" каб самому разабрацца з мэтамі выдання, сыходзіў з нічым - хіба толькі з перакананнем, што ні рускія, ні польскія нацыяналісты не маюць рацыі і галоўная мэта газеты застаецца таямніцай. Нічога не заставалася, як толькі верыць таму, што пра сябе пісала сама газета на сваіх старонках і казалі яе рэдактары: мэта "Нашай Нівы" - гэта пад'ём культуры беларускага народа і нічога болей.
Аднак людзі, якія ўмелі адчуць небяспеку нават там, дзе яе няма, заўсёды лічылі, што "Наша Ніва" мае нейкія схаваныя мэты. І таму не дзіва, што з-за таго, што гэта газета была не ў каталіцкіх руках, у каталіцкіх сферах з'явілася разуменне неабходнасці выдання выразна каталіцкай газеты. Тым болей, калі "Наша Ніва", слушна ці не, не ўмешвалася ў касцельныя справы, а тым больш пасля таго, як яна пачала выходзіць толькі на гражданцы (кірыліцай - Л. Л.). З гэтага моманту выданне каталіцкай газеты лацінкай стала неабходнай справай. Дзіўная рэч, але нават тыя, хто падазраваўся ў тым, што мае антыкаталіцкія намеры, таксама вельмі жадалі, каб паўстала каталіцкая газета на беларускай мове. Гатовы былі гэтаму дапамагаць, але яны маглі толькі пісаць артыкулы, бо і сваю газету рэдагавалі на сабраныя грошы і часта на галодны страўнік, у падраных ботах і пацёртай вопратцы (маецца на ўвазе рэдакцыя "Нашай Нівы" - Л. Л.).
У 1912 г. Антон Бычкоўскі, работнік страхавой канторы, які меў вялікае жаданне рабіць газетную справу, атрымаў канцэсію на выданне "Беларуса". Але дазвол ляжаў нерухома і можа ніколі б і не быў ужыты, калі б не знайшоўся смяльчак - Ян Пазняк, які, абуджаны "нашаніўцамі", прыйшоў да Бычкоўскага і сказаў яму, што нейкі час будзе выдаваць газету за свае сродкі, і гэтак газета пачала выходзіць.
Антон Бычкоўскі пасля пэўных ваганняў згадзіўся на выданне, і 13 студзеня 1913 г. выйшаў першы нумар "Беларуса". У газеце без грошай працавалі Ян Пазняк, Антон Лявіцкі, сам Антон Бычкоўскі і аўтар гэтага артыкула.
Пасля выхаду першага нумара, пайшла дапамога ад сяброў (ксяндзоў-беларусаў), і было вырашана плаціць Пазняку і Лявіцкапу ажно па 20 рублёў заробку. Але, здаецца, Пазняк толькі адзін раз атрымаў гэтыя грошы, бо хутка каса пачала свяціць пусткамі, і ён, каб жыць, знайшоў працу ў іншым месцы, а ў газеце працаваў задарма і ў вольны час. Лявіцкаму заробак хутка панізілі да 15, а потым да 10 рублёў. У канцы не стала і тых 10 рублёў, і Лявіцкі выйшаў з рэдакцыі, але для гэтага меліся і іншыя прычыны. Тады ўвесь цяжар рэдагавання, адміністравання, карэктавання і экспедыцый я ўзяў на сябе і цалкам прысвяціў сябе "Беларусу". Было гэта ў канцы 1913 г., дакладней - у 3-цім квартале.
Змены ў рэдакцыі не адбіліся на выданні газеты, і падпіска патроху, але стала павялічвалася, тым не менш яна не магла пакрыць кошт выдання, і гэта прымушала шукаць дапамогі ў сімпатыкаў газеты.
Да кола сімпатыкаў належала некалькі ксяндзоў і свецкіх асоб, была сярод іх і адна магнатка (княгіня Магдалена Радзівіл - Л. Л.) Уласна, каб не магнатка, дык "Беларус" мусіў бы хутка зачыніцца. Але дзякуючы ёй, не толькі не зачыніўся, але і змог нават выдаваць кніжкі рэлігійна-маральнага зместу: "Алкаголь", "Некалькі слоў аб пакуце", "З жаднаго закону", "Батлейка", "На што беларусу газеты", "Чалавек на вышыні сваёй годнасці", "Выясненне абрадаў р.-к. касцёла", кніжачкі да набажэнства "Бог з намі" і "Жыццё папежа Піюса Х". Апрача гэтага былі прыгатаваны да друку: "Жыццё святых божых", "Гісторыя касцёла", "Набажэнства маёвае" і іншыя. Але наляцела ваенная бура, і "Беларус" патрапіў у летаргію, з якой можа калісьці паўстане з новымі сіламі.
Кажучы пра сяброў "Беларуса" нельга не ўспомніць сённяшняга адміністратара віленскай дыяцезіі, які не раз і парадай і ахвярай падтрымліваў гэту каталіцкую газету (маецца на ўвазе біскуп Юры Матулевіч - Л. Л.) Мог бы яшчэ назваць прозвішчы шэрагу вядомых ксяндзоў, якія будучы палякамі, як сапраўдныя каталіцкія святары, лічылі неабходным дапамагаць каталіцкай справе, хай нават і на беларускай мове. Успомню тут с. п. ксяндза-пралата Курчэўскага, ксяндза Міхала Руткоўскага, які добра размаўляў і пісаў па-беларуску і быў гарачым прыхільнікам ужытку беларускай мовы ў касцёле для справы навучання людзей і іншых (да ІІ Ватыканскага сабора, касцельная служба ішла на латыні. Таму беларуская, як і польская мова магла выкарыстоўвацца толькі ў казаннях і навучанні вернікаў - Л. Л.) Пра некаторых трэба прамаўчаць бо згадванне іх сёння будзе "мядзведжай паслугай". Добра памятаем усіх, хто мог даць нам хоць пару грошаў на якую-небудзь справу ці сказаць некалькі слоў у нашу абарону і такім чынам заслужыў сабе абразу ад патэнтованых патрыётаў. Асобнай групай стаяць тыя, якія ў свой час лічылі сябе беларусамі, а сёння з'яўляюцца стопрацэнтовымі палякамі. Увогуле, чым мудрэй былі ксяндзы, тым лепш яны ставіліся да газеты, нягледзячы на тое, якой яны былі нацыянальнасці. Папа Пій Х перад Вялікаднем 1914 года, па просьбе аднаго з супрацоўнікаў "Беларуса", які ў той час быў у Рыме, дабраславіў рэдактара, супрацоўнікаў і чытачоў нашай газеты.
Сардэчную прыхільнасць да газеты меў жмудскі біскуп Карэвіч. Падчас ганаровага ўезду ў Коўню яго па-беларуску вітаў с. п. ксёндз Міхаіл Далецкі.
Каталіцкі актыў усіх народаў прыхільна ставіўся да "Беларуса", а віленскі "Dwutygodnik Diecezjalny", які практычна рэдагаваўся ксяндзом Л. Жаброўскім, надру-каваў вельмі прыемны артыкул пра з'яўлен-не нашай газеты, а потым вельмі прыхіль-ную і падрабязную рэцэнзію на белару-скую кніжку "Бог з намі".
Нават "Виленски Вестник" пісаў, што лепей наўпрост каталіцкі "Беларус", які падтрымлівае унію, чым замаскаваная "Наша Ніва". Толькі "Белоруская жизнь" заўсёды дрэнна пра нас адклікалася, і стасункі з "Нашай Нівай" не былі заўсёды добрымі, абодва бакі мелі адзін супраць другога розныя папрокі.
Супрацоўнікамі былі часткова акадэмікі з Пецярбурга - зараз ужо ксяндзы (маецца на ўвазе навучэнцы каталіцкай духоўнай акадэміі - Л. Л.), часткова самі чытачы, але ўсе яны пісалі не за грошы. Аўтараў было многа, і калі б не фінансавыя праблемы, можна было бы павялічыць колькасць палос газеты і выдаць больш кніжак.
Мушу дадаць, што А. Бычкоўскі не мог асабіста працаваць у рэдакцыі і праз нейкі час уступіў пасаду рэдактара аўтару гэтых радкоў.
Пасля вайны шматкроць рабіліся спробы ўваскрэсення "Беларуса", аднак заўсёды аказвалася, што пад нагамі няма моцнага грунту, ці, калі казаць шырэй, няма патрэбных грошай. Але ,здаецца, што такая газета як "Беларус" вельмі патрэбна была б у сучасных варунках.
Пачобка Б.
Poczopko B. "Biełarus" // Pregląd Wileński. 1925. № 16. S. 3.
Пераклад Леаніда Лаўрэша.