Герб горада Ліды, наданы 17 верасня 1590 г.
Выканаўчы камітэт, абраны Радай Усебеларускага з'езда 3 студзеня 1918 г.
Абавязкі чальцоў камітэта:
Я.Я. Варонка - старшыня, замежныя справы; П.П. Бадунова - сацыяльная апека;
Т.Т. Грыб - сельская гаспадарка;
М.М. Касцевіч (Макар Краўцоў)*- асвета; А.У. Прушынскі (Алесь Гарун)- праца;
С.А. Рак-Міхайлоўскі - вайсковыя справы;
Л.І. Заяц - кіраўнік спраў;
Я.Л. Дыла і І.В. Лагун - без абавязкаў.
* Макар Краўцоў - аўтар беларускага нацыянальнага гімну "Ваяцкі марш".
Народны сакратарыят БНР, абраны Радай Усебеларускага з'езду 21 лютага 1918 г.
Язэп Варонка (юрыст) - старшыня Народнага сакратарыяту, народны сакратар замежных спраў (адначасова);
Л. Гутман - першы намеснік старшыні, народны сакратар яўрэйскіх спраў (адначасова);
Кастусь Езавітаў (паручнік, палкоўнік) - другі намеснік старшыні, народны сакратар па вайсковых справах (адначасова)**;
Леанард Заяц (юрыст) - дзяржаўны сакратар, кіраўнік спраў;
Аркадзь Смоліч (аграном) - народны сакратар народнай асветы;
Г. Белкінд - народны сакратар фінансаў; Яўхім Бялевіч (юрыст) - народны сакратар юстыцыі;
Ян Серада (ветэрынарны лекар) - народны сакратар народнай гаспадаркі;
Тамаш Грыб (студэнт) - народны сакратар земляробства;
У. Рэдзька (інжынер) - народны сакратар шляхоў зносін;
Палута Бадунова (настаўніца) - народны сакратар сацыяльнай апекі;
Павел Злобін (чыноўнік земскай управы) - народны сакратар вялікарускіх спраў***;
Алесь Карач (паштовы чыноўнік) - народны сакратар пошт і тэлеграфа;
Пётра Крачэўскі (настаўнік) - народны сакратар дзяржаўнага кантролю;
Васіль Захарка (настаўнік) - скарбнік;
Антон Аўсянік (інжынер-тэхнолаг) - чалец Народнага сакратарыяту, старшыня Беларускай рады ў Бабруйску.
** К.Езавітаў быў камендантам Менска і Менскага залогі 19-25 лютага 1918 г., а ахову грамадскага парадку ў сталіцы ў гэты час ўзначаліў Фларыян Ждановіч.
*** Павел Злобін - кіраўнік расійскіх эсэраў у Менску. 25 красавіка 1918 г. пакінуў пасаду народнага сакратара і выступаў супраць стварэння незалежнай беларускай дзяржавы. Ягоны сын С. Злобін напісаў раман "Сцяпан Разін".
У першым урадзе БНР былі народнымі сакратарамі: адзін вялікарус (П.Злобін - памочнік старшыні земскай управы Менскай губ.), адзін украінец (І. Макрэеў - чалец Менскага сялянскага савета), 2 габрэі (Г. Белкінд і Л. Гутман), 11 беларусаў. Па партыйнаму складу большасць народных сакратароў былі сябрамі Беларускай сацыялістычнай грамады, да іншых партый адносіліся Бялевіч, Белкінд, Радзька, Злобін - эсэры, Заяц - народны сацыяліст, Гутман - член яўрэйскай партыі ССП і АЯСРП. Серада не належаў ні да якой партыі.
У перыяд з 19 да 25 лютага 1918 г. На-родны сакратарыят БНР быў адзінай уладай у Менску, (так адзначыў у сваіх успамінах К. Езавітаў пра першы беларускі ўрад, які фак-тычна гаспадарыў у сталіцы не больш 5 дзён). 20 лютага 1918 г. першымі пасля адступлення расейскіх войск у Менск уступілі польскія ле-гіянеры з корпуса генерала Ю. Доўбар-Мус-ніцкага, якія абрабавалі менскія ўстановы на вялікую суму- больш за 12 млн. рублёў.
Прэзідыюм Рады БНР, абраны 19 сакавіка 1918 г.
Ян Серада - старшыня;
Язэп Лёсік - старшыня (з чэрвеня 1918 г.); Язэп Варонка - сябра;
Тамаш Грыб - сакратар;
Кастусь Езавітаў - сакратар.
Народны сакратарыят БНР ("Рада пяцёх", другі ўрад БНР) у траўні-чэрвені 1918 г.
Язэп Варонка (старшыня);
Яўхім Бялевіч ;
Кастусь Езавітаў;
Васіль Захарка;
Пётра Крачэўскі .
Народны сакратарыят БНР (трэці ўрад БНР, альтэрнатыўны "Радзе пяцёх") у траўні-чэрвені 1918 г.
Р. Скірмунт - старшыня ўраду;
К. Кандратовіч - народны сакратар унутра-ных спраў;
С. Хржанстоўскі - скарбнік (у траўні);
Ф. Вярнікоўскі - скарбнік (з чэрвеня);
П. Аляксюк - чалец ураду;
Р. Астроўскі - чалец ураду.
Народны сакратарыят Беларусі (чацвёрты ўрад БНР), сфармаваны Радай БНР у чэрвені 1918 г.
Я. Серада - старшыня;
В. Захарка - народны сакратар;
Л. Заяц - дзяржаўны сакратар;
Ф. Вярнікоўскі - народны сакратар гандлю і прамысловасці.
Рада Народных Міністраў БНР (пяты ўрад БНР), абраная ў кастрычніку 1918 г. Радай Беларускай Народнай Рэспублікі ў адпаведнасці з Часовай Канстытуцыяй БНР (прынята 10 кастрычніка 1918 г.)
Антон Луцкевіч - старшыня і адначасова народны міністр замежных спраў (сацыял-дэмакрат);
Вацлаў Іваноўскі - народны міністр унутраных спраў (да 1 снеджня 1918 г.);
Кузьма Цярэшчанка - народны міністр унутраных спраў (з 1 снежня 1918 г.);
Аляксандр Цвікевіч - народны міністр юстыцыі;
Яўген Ладноў - народны міністр вайсковых спраў;
Аркадзь Смоліч - намеснік старшыні, народны міністр сельскай гаспадаркі, земляробства;
Язэп Варонка - народны міністр нацыянальных спраў;
Васіль Захарка - намеснік старшыні, народны міністр фінансаў (да 13 снежня 1918 г.);
Леанард Заяц - дзяржаўны кантралёр.
Рада Народных Міністраў БНР (шосты ўрад БНР), абраная 13 снежня 1919 г. Народнай Радай БНР
Вацлаў Ластоўскі - старшыня;
Аляксандр Цвікевіч - намеснік старшыні, народны міністр юстыцыі;
Яўген Ладноў - народны міністр замежных спраў (выключаны 08.05.1921 г.);
Яфім Бялевіч - народны міністр фінансаў;
Тамаш Грыб - народны міністр унутраных спраў;
Клаўдзій Дуж-Душэўскі - дзяржаўны сакратар;
Леанард Заяц - дзяржаўны кантралёр.
Урад БНР
Старшыні ўрадаў БНР
Старшыні Народнага Сакратарыяту БНР
16.04.1891, Сакольскі пав. Варонка Язэп (Іосіф Якаўлевіч) люты-чэрвень 1918 г.- 04.06.1952
25.04.(07.05). 1868, маёнтак Парэчча Пінскага р-на - 07.10.1939 Скірмунт Раман Аляксандравіч май-20.06.1918 г.*
01(13).05.1879, в. Задзвеі Наваградскага пав. Менскай губ. - пасля 1943 Серада Ян (Іван Мікітавіч) чэрвень-верасень 1918
Старшыні Рады Народных Міністраў БНР
29.01.1884, г. Шаўляй, Літва- 1946 (?) Луцкевіч Антон Іванавіч 11.10.1918 г.-28.02.1920 г. Літва- 1946 (?) 27.10.(08.11).1883, засценак Ластоўскі Вацлаў Юстынавіч 13.12.1919 г.-20.05.1923 г.**
27.10.(08.11).1883, засценак Калеснікаў Дзісенскага пав., цяпер Глыбоцкага р-на- 23.01.1938 астоўскі Вацлаў Юстынавіч (прэм'ер-міністр) 13.12.1919 г.-20.05.1923 г.**
22.06.1888, г. Берасце - 30.12.1937 Цвікевіч Аляксандр Іванавіч (прэм'ер-міністр)23.08.1923 г.-16.01.1925 г.
01.04.1877, в. Дабрасельцы Зэльвенскага р-на - 14.03.1943, Прага Захарка Васіль Іванавіч 1925- 1943
16.08.1903, в.Сычавічы Маладзечанскага р-на - 29.05.1970, Парыж Абрамчык Мікалай Сымонавіч 1943-1946 гг.
* У траўні - чэрвені 1918 г. на Беларусі існавала два ўрады БНР: адзін узначальваў Я. Варонка, другі - Р. Скірмунт. Яны ўтвараліся ў выніку расколу ў кіраўніцтве Рады БНР, які адбыўся пасля 25 красавіка 1918 г.
** 3 13 снежня 1919 г. на Беларусі зноў ўтварыліся два ўрады БНР, адзін узначальваў А. Луцкевіч, а другі В. Ластоўскі. Кіраўніком канцылярыі Рады Народных Міністраў у 1919-1921 гг. быў Юстын (Юрась) Ластоўскі (1870?-пасля 1931), брат прэм'ер-міністра В.Ластоўскага.
Кіраўніцтва Рады БНР
Старшыні Прэзідыюма Рады БНР*
01(13).05.1879, в. Задзвеі Наваградскага пав. Менскай губ. - пасля 1943 Серада Ян (Іван Мікітавіч) 19.03.1918 г. - чэрвень 1918 г.
06.11.1883, в. Мікалаеўшчына Стаўбцоўскага р-на. -01.04.1940 Лёсік Язэп (Іосіф Юр'евіч) чэрвень 1918 г.-13.12.1919
29.09.1891, в. Банцэвічы Клічаўскага р-на - 17.06.1938 Смоліч Аркадзь Антонавіч , намеснік з чэрвеня 1918 г.
16(28).08.1874, г. Вілейка Віленскай губ. - .03.1941 Уласаў Аляксандр Мікітавіч, намеснік з чэрвеня 1918 г.
* У Радзе БНР 25 сакавіка 1918 г. налічвалася 77 чальцоў. У яе склад 12 красавіка 1918 г. уключаны 15 чальцоў "Менскага беларускага прадстаўніцтва".
Старшыні Рады БНР (у эміграцыі)
07.08.1879, Кобрынскі пав. - 08.03.1928, Прага Крачэўскі Пётр Антонавіч 13.12.1919 г-08.03.1928 г.
01.04.1877, в. Дабрасельцы Зэльвенскага р-на - 14.03.1943, Прага Захарка Васіль Іванавіч (у Празе), прэзідэнт 08.03.1928 г.-06.03.1943 г.
25.10.(06.11).1887, фальварак Заполле Слуцкага пав. - 17.10.1976 Астроўскі Радаслаў Казіміравіч , прэзідэнт Беларускай Цэнтральнай Рады (БЦР)* 1943-1948 гг.
16.08.1903, в. Сычавічы Маладзечанскага р-на - 29.05.1970, Парыж Абрамчык Мікола (Мікалай Сымонавіч), прэзідэт 1947-1970 гг.
10(23).02.1903, мяст. Буслаў Вілейскага пав., цяпер вёска ў Мядзельскім р-не - Вілейскага пав., цяпер вёска ў Мядзельскім р-не - 14.02.1989, Канада Жук-Грышкевіч Вінцук 1970-1982 гг.
1917, в. Гарадэчна Наваградскага пав., цяпер у Наваградскі р-не - Сажыч Язэп (з 1983 г. у ЗША) 1982-1997 гг.
19.11.2007, Дэтройт нар. 11.04.1936, Стоўбцы Сурвіла (дзяв. проз. Шыманец) Івонка (у Канадзе) з 1997 г. да цяперашняга часу.
Міністры ўнутраных спраў БНР
? - ? Макрэеў I., народны сакратар 07.03.1918 г- 30.04.1918 г.
28.04.1859-31.10.1932 Кандратовіч Кіпрыян (Цыпрыян), народны сакратар, травень-чэрвень 1918 г.
16.04.1891-04.06.1952 Варонка Язэп, народны сакратар кастрычнік-лістапад 1918 г.
07.06.1880, фальварак Лябёдка Лідскага пав, цяпер Шчучынскага р-на -07.12.1943 г. Іваноўскі Вацлаў, народны міністр кастрычнік 1918 г.-1 снежня 1918
1888, в. Замосцішча Рослаўскага пав. Смаленскай губ. Цярэшчанка Кузьма Юр'евіч, 1 снежня 1918 г. - народны міністр кастрычнік 1919 г.
19.03.1895, в. Паляны Астравецкага р-на - 25.01.1938 Грыб Тамаш Тамашавіч, 13снежня1919г -
народны міністр 10 кастрычніка 1922 г.
Прэзідыюм Народнай Рады БНР, абраны Радай 13 снежня 1919 г.у Менску
Пётра Крачэўскі (сацыяліст-федэраліст) - старшыня;
Палута Бадунова (эсэрка) - таварыш стар-шыні;
Васіль Захарка (сацыяліст-федэраліст) - таварыш старшыні;
М. Козіч (эсэр) - сакратар;
Язэп Мамонька (эсэр) - сябра, сакратар .
Прэзідыюм Найвышэйшай Рады БНР (з 13 снежня 1919 г. да 20 кастрычніка 1920 г.)
Язэп Лёсік (старшыня),
Сымон Рак-Міхайлоўскі
(сацыял-дэмакраты);
Аляксандр Уласаў,
Кузьма Цярэшчанка ,
Ян Серада
(усе тры беспартыйныя).
3 снежня 1919 года, Рада БНР раскалолася на дзве: Найвышэйшую Р.аду, якая пакінула прэм'ер-міністрам А.Луцкевіча, і Народную Раду, якая ўтварыла ўрад на чалу з прэм'ер-міністрам В.Ластоўскім. Раскол існаваў да 20 кастрычніка 1920 г., калі ў Рызе на палітычнай канферэнцыі беларускіх партый была прызнана Народная Рада, якая стала называцца Рада БНР. Было вырашана стварыць вакол урада В.Ластоўскага адзіны нацыя-нальны блок. 3 лета 1920 г. Прэзідыюм Рады і ўрад БНР знаходзяцца ў эміграцыі. Спачатку былі ў Рызе, затым са жніўня 1920 г. - у Коўне, а з лістапада 1923 г. і па 1945 г. - у Празе (Чэхаславакія).
Кіраўнікі мясцовых органаў улады і нацыянальных аб'яднянняў у губернях і паветах
Яніслаўскі - старшыня Беларускага нацыяна-льнага камітэта ў Слуцку ў 1918 г.
Павел Жаўрыд (1889-1939) - старшыня Слуцкага Беларускага нацыянальнага камітэта (лістапад 1919 г.-лістапад 1920 г.), камісар Случчыны (лістапад 1920 г.);
Алесь Грыкоўскі - старшыня Беларускага нацыянальнага камітэта ў Гародні (1918 г.);
Уладзімір Пракулевіч (1887-1938) - старшыня Беларускай Рады Случчыны (1920 г.);
Аляксандр Прушынскі (Алесь Гарун, 1887-1920) - старшыня Часовага Беларускага нацыянальнага камітэта ў Менску (1919 г.); Антон Іванавіч Луцкевіч (1884-1942) - старшыня Віленскай беларускай рады (студзень 1918 г.-чэрвень 1919 г.);
Сяргей Баран (Баранаў) (1892-1937?) - старшыня Беларускага нацыянальнага камітэта ў Гародні ў 1919 г.
Павел Аляксюк (1892-?) - старшыня Цэнтральнай беларускай рады Гарадзеншчыны, старшыня беларускага палітычнага камітэта ў Варшаве (1920 г.);
Клаўдзій Сцяпанавіч Душэўскі (Дуж-Душэўскі, 1891-1959) - старшыня Цэнтральнай рады Віленшчыны і Гарадзен-шчыны (з чэрвеня 1919 г.);
Сцяпан Некрашэвіч (1883-1937) - старшыня Беларускага нацыянальнага цэнтра ў Адэсе (1919 г.), прадстаўнік ураду БНР;
Антон Аўсянік (1888-1933?) - старшыня Беларускай рады ў Бабруйску (1918-1919 гг.);
Кузьма Цярэшчанка (1888-1922) - старшыня Часовага Беларускага нацыянальнага камітэта ў Менску (1920 г.).
Станіслаў Булак-Балаховіч , генерал-маёр, камандуючы Ўзброенымі Сіламі БНР на Палессі (кастрычнік-лістапад 1920 г.)
Літаратура:
Варонка Я. Беларускі рух ад 1917"да 1920. Коўна, 1920.
Доўнар-Запольскі М.В. Гісторыя Беларусі. Мн., 1994.
Калубовіч А. На крыжовай дарозе. Мн., 1994. Луцкевіч А. За дваццаць пяць гадоў (1903-1928). Мн., 199.
Найдзюк Я., Касяк I. Беларусь учора і сяньня. Папулярны нарыс з гісторыі Беларусі. Мн., 1993.
Сідарэвіч А. Народны сакратарыят Беларусі // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Убт. Т. 5.Мн., 1999. С.291.
Сідарэвіч А. Рада Беларускай Народнай Рэспублікі. Рада народных міністраў Беларус-кай Народнай Рэспублікі // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6. Мн., 2001. С. 46-48.
Турук В. Белорусское движение. М., 1921.
Цвикевич А. Короткнй очерк возникновения Белорусской Народной Республики. Киев, 1918.
Шыбека 3. Нарыс гісторыі Беларусі (1795-2002). Мн., 2003.