Герб горада Ліды, наданы 17 верасня 1590 г.
Віленскія бернардыны як прыхільнікі уніі
Гістарычныя нататкі
Хроніка былога бернардынскага кляштара ў Вільні змяшчае каштоўныя і да нашага часу невядомыя факты, якія сведчаць пра выбітную ролю ордэна ў гісторыі ўніянізма (уніянізм, тут цяга да яднання цэркваў - Л. Л.) былых часоў на летувіска-беларускіх землях.
Прыбыццё айцоў бернардынаў у Літву, і ў тым ліку ў Вільню, сцісла звязана з пашырэннем і ўзмацненнем у нашым Краі хрысціянства, якое ў XIV ст. далучылася да Сусветнай царквы. Бернардынская хроніка апавядае, што ў 1431 г. адзін з самых заслужаных манахаў, вікарый ордэна бернардынаў у Вільні, а. Мар'ян празваны "апосталам Вільні", пасля свайго вяртання з генеральнай капітулы у Ферары (маецца на ўвазе Ферара-Фларэнційскі сабор, на якім адбылося з'яднанне заходняй і ўсходняй цэркваў - Л. Л.), прыехаў у Вільню і тут, у кляштары сваіх братоў па ордане, пакінуў на захаванне ў добра акутай скрыні прывілеі свайго ордэна, якія ён атрымаў ад папы Сікста IV (Папа Рымскі з 9 жніўня 1471 па 12 жніўня 1484 года - Л. Л.) Гэтыя дакументы перад усім датычылі дысідэнтаў (праваслаўных) з іншымі іншаверцамі і надавалі бернардынам такія ж правы і прывілеі, якія мелі манахі ў Святой Зямлі. Вільня, якая тады ўжо была адным з важнейшых асяродкаў місійнай дзейнасці ордэна, была зацікаўлена ў атрыманні такіх прывілеяў.
Праз нейкі час, калі ў 1587 г. вікарыем бернардынаў быў дабраславёны Уладзіслаў з Гяльнюва († 1505 г.), у віленскім кляштары гэтага ордэна, захоўваліся пераклады прывілеяў, якія былі атрыманы яшчэ ад папаў Паўла II (папа рымскі з 30 жніўня 1464 да 26 ліпеня 1471 г. - Л. Л.) і Сікста IV, а таксама новыя, выдадзеныя папам Інакенціем VIII (папа рымскі з 29 жніўня 1484 г. па 25 ліпеня 1492 года - Л. Л.)
Наогул, асабліва важным годам у жыцці ордэна і тым больш віленскага кляштара бернардынаў быў год 1494, калі ў Вільні адбыўся шлюб Вялікага князя літоўскага Аляксандра з вялікай княжной Аленай, дачкой маскоўскага цара, якая, відавочна, была праваслаўнага веравызнання. З-за гэтага паўстала вострая спрэчка паміж, з аднаго боку віленскім ордэнам бернардынаў, а з другога, з віленскімі і кракаўскімі пралатамі і прафесарамі Кракаўскай акадэміі. Калі апошнія цвердзілі, што праваслаўнае хрышчэнне нельга прызнаваць, бо яно пазбаўлена ласкі Божай, і таму неабходна другое хрышчэнне па рымскім абрадзе, і толькі тады шлюб Вялікага князя будзе лічыцца сапраўдным, дык тэолагі ордэна бернардынаў станоўча ставіліся да таго, што праваслаўнае хрышчэнне мае характар і моц сапраўднага таінства і таму не павінна ані паўтарацца, ані дапаўняцца.
Гэтая спрэчка цягнулася некалькі гадоў, пакуль выдадзенае папам Аляксандрам VI у 1501 г. брэвэ "Attitudo divini consili" ("Улажэнне Божага выраку") не закончыла гэтую спрэчку - праваслаўнае хрышчэнне не трэба было паўтараць. […] Гэтае рашэнне папы вельмі падняла значэнне і ўплыў бернардынаў.
Таму не дзіўна, што Алена, Вялікая княгіня літоўская і польская каралева, мела вялікую ласку да віленскіх бернардынаў. Пасля смерці свайго мужа, каралева-ўдава ў 1506 г. пакінула ў віленскім кляштары бернардынаў 14 вялікіх і малых скрыняў з усёй набытай ёй у нашым Краі маёмасцю (пасаг яе быў зусім невялікі і недастатковы): золата, срэбра, каштоўныя камяні і каралеўскія шаты. Ордэн вагаўся, ці прыняць на захаванне гэтыя рэчы, і згадзіўся толькі пасля працяглых просьбаў каралевы. На рашэнне ордэна паўплывала тое, што ні ў адным з замкаў каралевы яе скарб не быў бы лепш забяспечаны ад рабаўніцтва ці крадзяжу. Да таго ж яна давяла, што калі хоча пакінуць свае рэчы ў бернардынаў, дык толькі таму, каб яны засталіся ў яе новай радзіме. Гэты аргумент паўплываў на бернардынаў, і рэчы былі прынятыя на захаванне.
Заканчваючы гэтую нататку, хачу сказаць, што ўніянізм не ёсць цалкам чымсьці новым і чужым у нас у Вільні. Наадварот ён старажытны і адначасова малады, як само хрысціянства з яго адвечнымі каштоўнасцямі. Змяняюцца толькі яго ўмовы і метады.
Christianin. Bernardyni wileńscy jako unijoniści // Pregląd Wileński. 1931, № 1-2. S. 10.
Пераклад Леаніда Лаўрэша.