Герб горада Ліды, наданы 17 верасня 1590 г.
Miejscowość Łankiszki w pobliżu Naczy, w powiecie lidzkim, bogata w zabytki przedhistoryczne, o których podawałem wiadomość w "Ziemi" (p. Nr. 49, r. 1912) i w"Pamiętniku Fizyograficznym" (t. XXI), w roku ubiegłym odsłoniła ukryte w swoje m łonie zabytki epoki późniejszej wprawdzie, lecz niemniej mogące zainteresować zarówno archeologa jak antropologa.
W lipcu mianowicie, w czasie bytności u niżej podpisanego, cenionego naszego antropologa prof. J. Talko Hryncewicza z Krakowa, zaczęliśmy tu z dobrym bardzo rezultatem poszukiwania między cmentarzyskiem neolitycznem,opisanem w "Ziemi", a późniejszem, opisanem w "Pam. Fizyogr." Zachęcony tern po odjeździe czcigodnego profesora prowadziłem rozkopywania sam. Ogólnie odkryto 129 grobów, które dostarczyły dużo materyału antropologicznego, ważnego z tego względu, że przedstawia szczątki pewnej grupy ludności, za mieszkującej w pewnym określonym czasie tę okolicę, Materyał archeologiczny jest mniej ważny, aczkolwiek znaleźliśmy tu nieco przedmiotów charakterystycznych dla owej epoki, jak: kolczyki z wisiorkami, nausznice kabłąkowate z nanizanemi dętkami kulistemi, pierścionki, obrączki i t. d. Przy niektórych szkieletach znalazły się monety, określające w przybliżeniu wiek cmentarzyska. Były więc tu: moneta, prżypisywana w. ks. Witoldowi (s. g. Włócznia z krzyżem, s. o. h. kolumny), cztery denarki Aleksandra JagieIlończyka z literą A gotycką i denarek Zygmunta Augusta z r. 1558. Monety Aleksandra łącznie z innymi, a dość szczególnymi warunkami, w jakich znajdowały się niektóre szkielety, pozwalają wnioskować, że znaczna część ludności tego cmetarzyska znalazła się tu z powodu jakiejś katastrofy, która - być może - niegdyś nawiedziła Naczę. Katastrofa taka mogła mieć miejsce za panowania tego króla, gdy Tatarzy napadli na
Litwę i, oblegając Lidę, zapuszczali swoje zagony daleko wgłąb kraju. Przypuszczenie powyższe nabiera pewności jeszcze przez ten fakt, że większość wydobytych szkieletów jest kobiecych i dziecięcych. Rozumie się, jest rzeczą pewną, że na tern miejscu cmentarzysko musiało istnieć przedtem i potem, na co wskazują monetki witoldowska i zygmuntowska, oraz nausznice kabłąkowate, starszego bezwątpienia typu. Dalsze badania prawdopodobnie rzecz tę rozświetlą. Pewne m jest jednak, że w' tej częci, którą rozkopaliśmy W roku ubiegłym, przeważają szkielety z początku XVI w.
Pomiarami i opisem szkieletów, wydobytych z cmentarzyska w Łankiszkach, zajmuje się obecnie prof. dr. J. T. Hryncewicz. Praca to zmudna i trudna, lecz wyniki jej mogą rzucić wiele światła na cienie dziejów osadnictwa w tej części Litwy, która zawsze była terenem ścierania się wplywów dwuh kultur: słowiańskiej, resp. poLskiej, z fino-Iitewską. Tymczasem, z pobieżnego przeglądu tych szczątków prof. Hryncęwicz udzielił mi łaskawie swoich spostrzeżeń, które mi dzielę się z czytelnikami "Ziemi". Według tych spostrzeżeń, większość szkieletów jest wzrostu średniego, budowy delikatnej, o czaszkach niewielkich, przedstawiających typ średnioglowy. Są to cechy, spotykane u dzisiejszej ludności białoruskiej tego kraju. Obok takich jednak szkieletów, znalazły się inne, o budowie mocnej i czaszkach bardzo krótkich, a więc przedstawiające typ mongolski, a właściwiej może mongoloidalny.
Najciekawszem przecie jest znalezienie na tern cmentarzysku trzech czaszek trepanowanych, t. j. mających okrągłe otwory, wycięte umyślnie w kości ostrem narzędziem. Jak wiadomo, operacyi tej dokonywano na osobach żywych i na trupa clI. W pierwszym razie szło widocznie o jakieś praktyki znachorskie, np. o wypędzenie "ducha zlego" z epileptyków, waryatów etc., w drugim zaś o zdobycie amuletu z kości czaszki dla tychże samych celów leczniczych. Wycięty taki krążek przewiercano i noszono na sznurku na szyi. Czaszki trepanowane znajdują nieraz w dolmenach Francyi; a także w osadach nawodnych epoki kamiennej i bronzowej, U nas są bardzo rzadkie: znalezienie więc aż trzech w jednem cmentarzysku stanowi wypadek jedyny w swoim rodzaju.