Герб горада Ліды, наданы 17 верасня 1590 г.
У прэзентаваным мне зборніку " Вольныя муляры ў беларускай гісторыі (канец XVIII - пачатак XX ст) " на C. 133 у дадатку №16 заўважыў: "Прамоўца ложы Францішак Нарвойш (1742-1819), былы езуіт, матэматык, фізiк, вучыўся ў Віленскай Акадэміі, выкладаў у Гародні (1763-1765), прафесар Віленскай Акадэміі, праводзіў астранамічныя доследы, у другой палове 70-х гг. XVIII ст. супрацоўнічаў з А.Тызенгаўзам, павінен быў стаць дырэктарам гарадзенскай астранамічнай абсерваторыі, прымаў удзел у ачышчэнні рэчышча Нёмана (1769-1772).
Стала цікава, так ці была ў Гродне астранамічная абсерваторыя? Калі была, дык, верагодна, гэта адзіная абсерваторыя ў гісторыі на сучаснай тэрыторыі Беларусі. А гэта ўжо цікава для гісторыі навукі.
Францішак Нарвойш - заслужаны прафесар вышэйшай матэматыкі ў Віленскім універсітэце, кафедральны канонік Самагітскай дыяцэзіі; нарадзіўся 15 студзеня 1742 года ў Вількомірскім павеце Ковенскай губерні. У узросце восем гадоў паступіў у езуіцкую вучэльню першай ступені, па заканчэнні курсу 16 снежня 1756 года, перайшоў у езуіцкую жа калегію ў Шэнберзе. Уступіўшы ў ордэн езуітаў, Нарвойш адправіўся ў Вільню, куды ў гэты час прыбылі два знакамітых матэматыка - выгнаныя з Францыі езуіты Рассіноль і Флеры. У ліку нешматлікіх вучняў, дапушчаных да заняткаў вышэйшай матэматыкай пад кіраўніцтвам французскіх навукоўцаў, быў і Нарвойш. У хуткім часе ён настолькі вылучыўся з сярод іншых слухачоў сваімі поспехамі і здольнасцямі, што, калі Рассіноль і яго таварыш пакідалі Вільню, адпраўляючыся ў Кітай, яны паказалі на яго, як на свайго годнага пераемніка. Нарвойшу была прапанаваная кафедра вышэйшай матэматыкі і ў той жа час ён быў удастоены навукоўцаў ступеняў доктара філасофіі і дактары багаслоўя. Праз некаторы час, з прычыны непаразуменняў з начальствам, Нарвойш быў пазбаўлены кафедры і сасланы ў Гародню, дзе выкладаў "піітыку". У год знішчэння езуіцкага ордэна (1773) ён быў выкладчыкам матэматыкі ў Нясвіжы; затым, пад яго кіраўніцтвам і пры непасрэдным яго ўдзеле былі вызначаны геаграфічнай каардынаты шматлікіх мясцовасцяў ВКЛ. Па заканчэнні гэтай працы Нарвойшу было даручана кіраваць працамі па ўрэгуляванні рэчышча Нёмана і знішчэнню прыродных перашкод для суднаходства па гэтай рацэ. Працы ішлі на працягу трох гадоў, і Нарвойш, удала вырашыў прапанаваную яму складаную задачу, набыўшы вядомасць. Пасля знішчэння езуіцкага ордэна Нарвойшу была прапанаваная кафедра філасофіі ў Вільні, але ён адмовіўся, бо літоўскі падскарбі граф Тызенгаўз запрасіў яго да сабе для дапамогі ў справах, якія мелі мэтай узняцце народнага гандлю і прамысловасці. Неўзабаве Нарвойш быў камандзіраваны ў Нямеччыну, Галандыю і Англію для агляду розных фабрык і іншых прамысловых устаноў і куплі аптычных прыбораў для астранамічнай абсерваторыі у Гродне. За мяжой Нарвойш прабыў пяць гадоў. У 1783 году ён заняў кафедру вышэйшай матэматыкі ў Віленскім універсітэце, застаючыся ў той жа час кафедральным віленскім канонікам і плябанам прыходаў гарадзенскага і сабоцкага. Прафесарскую кафедру Нарвойш займаў да самой смерці 26 чэрвеня 1819 года ў Вільні. Па меркаванню біёграфаў, Нарвойш быў самым таленавітым з былых віленскіх езуітаў. Ён пакінуў шмат цікавых навуковых прац па, якія захоўваліся разам з іншымі яго працамі ў бібліятэцы Віленскага ўніверсітэта.
Далейшы пошук прывёў да "Энцыклапедыіі закону езуітаў". Там знаходзім: Нарвойш Францішак (NARWOJSZ Franciszek), ксендз, нар. 15.01.1742 у Хадуцішках Вількамірскага павету. У закон уступіў 10.12.1756 у Вільні, ксендз у 1768, памер 26.06.1819 у Вільні.
Прафесар матэматыкі у Вільні 1767-70, х 1767 браў удзел у працах па асушэнню Нёмана. Прафесар матэматыкі ў Навагрудку 1772-73, матэматыкі і фізікі у Вільні ў 1773-74. Па скасаванні закона езуітаў фінансавай падтрымцы касцёла, праводзіў працы па вызначэнню геаграфічных каардынатаў розных месцаў да планаванай мапы Рэчы Паспалітай.
Арганізаваў астранамічную абсерваторыю ў Гродне і для гэтага выправіўся у Еўропу у 1775-80 (Organizował obserwatorium astronomiczne w Grodnie i w tym celu odbył podróż na Zachód Europy 1775-80). З 1793 па 1808 прафесар вышэйшай матэматыкі ў Галоўнай Школе Віленскай. У 1803 выбраны сябрам Варшаўскага Таварыства Навук, а ад 1806 - Віленскага Таварыства Навук. Ад 1808 г. канонік віленскага капітула. Сябра Рады Галоўнай Семінарыі ў 1810-11. Выдаў "Theses mathemathicae Isaaci Newtoni (Wl. 1784)".
Такім чынам, у канцы 18 ст. мы, верагодна, мелі астранамічную абсерваторыю на сучаснай тэрыторыі Беларусі, у Гародне.
Крыніцы па тэме:
- Bibliografja polska XIX stolecia. Wiadomosc o zyciu і pracach uczonych s. p. I. X. Franciszka Narwojsza, professera wysluzonego w uniwersytecie wilenskim etc., przez Tomasza Zyckiego, prof. Emeryta, czytana. (Вильно, 1820 n 1823);
- Orgelbrand, S. Encyklopedja Powszechna, том 19. Wetzer i Weite. Encyklopedja, том XV, (1883). Naruszewicz, Adam-Stanislaw. Dziela poetyckie, Dziennik Wilenski 1820.
- Grzebień L. Narwojsz (Narwoysz) Franciszek Ksawery // PSB. - T. XXII. 1977.
- Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy, 1564-1995, Kraków, 1996