Папярэдняя старонка: Агульная інфармацыя

Дадана: 16-05-2008,
Крыніца: Лідскі летапісец № 33-34, 35-36.

НАРБУТ Юстын (1776 - 25.09.1845). Аўтар двух капітальных даследванняў па гісторыі польска-беларуска-літоўскай дзяржавы: "Rys perwiastkow narodu litewskiego", Гародня, 1818 і "Dzieje wewnetrzne narodu litewskiego z czasow Jana Sobieskiego i Augusta II, krolow polskich", 2 выд., Вільня,1843.

ПЯКАРСКІ Ян (1816-22.05.1860). Нарадзіўся ў Лідзе, камічны тэатральны акцёр. У 1835 г. выступаў у Слоніме ў трупе Ў. Вярбіцкага. З 1838 г. у трупе З. Маліноўскага ў Камянцы-Падольскім. У 1843-54 гг. уваходзіў у трупу П. Зялінскай у Жытоміры. Стварыў уласную малую трупу. У 1856 г. арганізаваў свой тэатр у Камянцы-Падольскім, быў яго дырэктарам, іграў на яго сцэне. У 1859 г. зноў выступаў у трупе П. Зялінскага.

КАЯЛОВІЧ Іосіф Іосіфавіч (1836-1920 ?). Сын святара Гарадзенскай губерні. Скончыў Літоўскую духоўную семінарыю (1851-1857). Вывучаў і, магчыма, валодаў грэцкай, лацінскай, французскай, нямецкай і яўрэйскай мовамі.

1857, 15 чэрвеня - прызначаны настаўнікам Кобрынскай духоўнай вучэльні. Выкладаў рускую мову ва ўсіх трох аддзяленнях і рускую гісторыю ў вышэйшым аддзяленні.

1860, 5 лістапада- прызначаны на месца святара ў Лідзе, рукапаложаны па прызначаным месцы Іосіфам Сямашкам.

1860, 26 снежня -прызначаны законанастаўнікам пры дваранскай вучэльні. Жалаванне 150 руб.

1862 - прызначаны памочнікам Лідскага Дабрачыннага і цэнзарам пропаведзяў святарства Лідскага і Шчучынскага дабрачынняў. Дэпутат спраў духоўных па ўсіх прысутных месцах г. Ліды.

1863 - чалец Камітэта па прыстасаванні праваслаўных цэркваў.

1863, 20 верасня - узнагароджаны Мітрапалітам Літоўскім і Віленскім Іосіфам Сямашкам набедраннікам.

1864 - законанастаўнік Лідскай прыходскай вучэльні.

1865 - законанастаўнік жаночай пасляабедзеннай змены пры Лідскай прыходскай вучэльні.

1866, 31 студзеня- узнагароджаны за стараннасць і дбайнае праходжанне пасады законанастаўніка ў Лідскай 2-х класнай вучэльні 100 рублямі.

1866, 12 сакавіка - прызначаны спраўнікам пасады Лідскага Дабрачыннага і дырэктарам турэмнага аддзялення.

1866, 27 сакавіка - узнагароджаны "за рэўнасць па службе" фіялетаваю скуфіёю.

1866, 24 чэрвеня - зацверджаны на пасадзе Лідскага Дабрачыннага.

1866 - пераведзены на протаіярэйскае месца ў Лідскай саборнай царкве.

1869, 9 кастрычніка- абраны святарствам на выбарах на пасаду Лідскага Дабрачыннага.

1869, 24 кастрычніка - рэзалюцыяй Макарыя зацверджаны на пасадзе Дабрачыннага на 4 гады.

1869, 5 лістапада - па прапанове Архібіскупа Літоўскага і Віленскага Макарыя ўзведзены ў сан протаіярэя.

1869, 12 снежня - пасвечаны ў сан протаіярэя Іосіфам, епіскапам Ковенскім, вікарыем Літоўскай епархіі, атрымаў цёмна-бронзавы медаль у памяць уціхамірвання рокашу ў 1863-1864 гг. на стужцы дзяржаўных колераў

1870, 17 кастрычніка - па сведчанні епіскапа Іосіфа, рэвізаваўшага ў 1870 г. Лідскую царкву, абвешчана падзяка Епархіяльнага начальства.

1871, 14 лістапада - абвешчана падзяка ад імя апекуна Віленскай вучэбнай акругі за поспехі вучняў Лідскай павятовай вучэльні ў Законе Божым.

1873, 8 красавіка - узнагароджаны аксамітнаю фіялетаваю камілаўкай.

1873, 9 кастрычніка - абраны святарствам на пасаду Лідскага Дабрачыннага.

1873, 1 лістапада - рэзалюцыяй архіепіскапа Макарыя зацверджаны на пасадзе Лідскага Дабрачыннага на другое чатырохгоддзе.

1877, 26 сакавіка - узнагароджаны наперстным крыжом ад Найсвяцейшага Сінода.

1877, 13 кастрычніка - абраны святарствам на пасаду Лідскага Дабрачыннага на трэцяе чатырохгоддзе.

1879, 3 лютага- узнагароджаны Ордэнам Святой Ганны 3-й ступені за 12-гадовае запар праходжанне пасады Дабрачыннага.

1881, 9 лістапада - прызначаны да працягу пасады Лідскага Дабрачыннага.

1883, 15 траўня - супрылічаны за службу па духоўным ведамстве да Ордэна Святой Ганны 2-ой ступені.

1885, 22 сакавіка - загадам Міністра Народнай Асветы абвешчана падзяка за старанную працу па народнай адукацыі.

1886, 5 красавіка - прызначаны духоўным інспектарам за выкладаннем Закона Божага ў вучэльнях Міністэрства Народнай Асветы па Лідскім Дабрачынні.

1889, сакавік - прызначаны старшынём Лідскага павятовага аддзялення Епархіяльнай вучэльнай Рады.

1890, 20 студзеня -пераведзены ў Віленскі Мікалаеўскі кафедральны сабор.

1890, 16 сакавіка - прызначаны чальцом Рэвізійнага камітэту па рэвізіі справаздач духоўнага ведамства.

1890, 1 красавіка - супрылічаны да ордэна Святога Ўладзіміра 4-ай ступені за выдатна-старанную службу па духоўным ведамстве.

1890, 21 красавіка - перамешчаны ў Ліду на пасаду настаяцеля Сабора.

1890, 6 чэрвеня - прызначаны цэнзарам пропаведзяў па Лідскім Дабрачынні.

1890, 6 ліпеня - прызначаны старшынём Лідскага павятовага аддзялення Літоўскай Епархіяльнай вучэльнай Рады.

Праваслаўны святар у Лідзе з 1860 па 1920 гг. Лідскі Дабрачынны (1866-1890), протаіярэй з 1866 г., настаяцель Лідскага Сабора з 1890 г. Узнагароджаны Ордэнамі Святой Ганны 3-яй ступені (1879), Святой Ганны 2-ой ступені (1883), Святога Ўладзіміра 4-ай ступені (1890).

Брат Каяловіч Міхаіл Восіпавіч - скончыў семінарыю пры Пецярбургскай духоўнай акадэміі, выкладаў у Кобрынскім духоўнай вучэльні, у Рыжскай і Пецярбургскай духоўных семінарыях, у Пецярбургскай духоўнай акадэміі (1862-1891). У акадэміі выкладаў рускую царкоўную і грамадзянскую гісторыю. Гісторык Заходняй Русі.

ЛАЗОЎСКІ Мікалай Фёдаравіч. Нарадзіўся 20.2.1926 г. у в. Лазяны Лідскага раёна, у сям'і селяніна. Скончыў 5 класаў сельскай школы. З ліпеня 1944 г. служыў у шэрагах Чырвонай Арміі. Удзельнічаў у вызваленні Польшчы, штурме Берліна. Мае баявыя ўзнагароды.

З 1951 г. жыве ў г. Лідзе. Доўгі час працаваў на Лакафарбавым заводзе рабочым, затым - мастаком-афармляльнікам. Атрымаў сярэднюю адукацыю ў вячэрняй школе. Вучыўся ў Маскоўскім завочным народным універсітэце ім. Крупскай на аддзяленні выяўленчага мастацтва.

Самадзейны мастак. Актыўны ўдзельнік мастацкіх выстаў. Напісаў каля 100 карцін у тэхніцы алейнага жывапісу, у асноўным - гэта пейзажы Лідчыны. Значная частка работ Лазоўскага набытая жыхарамі г. Ліды, каля 10 работ знаходзіцца за мяжой: у Расіі, Польшчы, Швецыі. Тры карціны ў фондах Лідскага гістарычна - мастацкага музея.

ЛЯЛЬКО Крысціна Аляксееўна. Нарадзілася 30.03.1956 г. у в. Хадзюкі Лідскага раёна ў сялянскай сям'і. Скончыла СШ у Тарнове. Працавала бухгалтарам сельсавета ў Радівонішках (1973-74). Студэнтка аддзялення беларускай і рускай мовы і літаратуры філфака БДУ (1974-79). Навуковы супрацоўнік Літаратурнага музея ім. Я. Купалы (1979-83), літсупрацоўнік аддзела крытыкі штотыднёвіка "Літаратура і мастацтва" (1983-84). З 1984 г. працуе рэдактарам аддзела літаратуры ў часопісе "Беларусь", аднача-сова з 1995 г. - рэдактар-выдавец часопіса "Наша вера". Творчасць пачыналася з вершаў- першы ў лідскай газеце "Уперад" у 1971 г. Прозу публікуе з 1979 г. Выдала кнігі прозы "Дарога пад гару" (1985, прэмія Ленінскага камсамолу Беларусі ў 1986), "Світанак над бярозамі" (1989), зборнік казак у апрацоўцы "Хiтрэй свету не будзеш" (1988). Аўтар сцэнарыя кароткаметражнага мастацкага фільма "Лёгкі хлеб" (1987). У перакладах на рускую мову кнігі выйшлі ў Маскве (1989) і ў Менску (1993). Сябар Саюза беларускіх пісьменнікаў (1983).

ТЫЗЕНГАЎЗ Канстанцін (3.06.1786 -16.03.1853). Нарадзіўся ў мястэчку Жалудок Лідскага павету, вывучаў у Віленскім ун-це прыродазнаўчыя навукі, арнітолаг. Прымаў удзел у вайне 1812 супраць Напалеона. Пасля вайны цалкам аддаўся навуковай працы ў галіне арніталогіі. Меў стасункі з А. Лапацінскім (адзін з кіраўнікоў паўстання 1831 г. на Дзісеншчыне) у падрыхтоўчы перыяд паўстання, надалей супрацоўнічаў з дзісенскім урадавым камітэтам, дапамагаў матэрыяльнымі сродкамі, пастаўляў зброю і кантаністаў. Справа накіравана ў Віленскую губернскую следчую камісію. Дакладны прысуд невядомы, але наступствы нязначныя, застаўся на Бацькаўшчыне, жыў у Паставах. Аўтар твораў на польскай мове «Асновы арніталогіі, або навукі пра птушак» (1841) і «Усеагульная арніталогія, або Апісанне птушак усіх частак свету» (1843-46). Т. захапляўся жывапісам, быў вучнем мастака Я. Рустэма. Меў у Паставах сваю карцінную галярэю. Апрацаваў ілюстрацыйны матэрыял да кнігі У. Тачаноўскага «Заалогія польскіх птушак» (1862). У сваім маёнтку ў Паставах стварыў арніталагічны музей, у якім было некалькі тысяч узораў птушак з Беларусі, Літвы і Украіны. Пры музеі была значная бібліятэка, якая складалася з кніг па арніталогіі, а таксама рэдкіх помнікаў польскага пісьменства, каштоўнага збору гравюр і сямейнага архіву, дакументы якога пачыналіся ад 13 ст. Пасля смерці Тызенгаўза справу па падтрыманні музея і бібліятэкі і іх папаўненні прадаўжаў яго сын Райнольд (1830-80). У 1856 экспанаты арніталагічнага музея адышлі паводле волі нябожчыка Віленскай археалагічнай камісіі, пры якой быў створаны арніталагічны кабінет. Бібліятэка засталася ў Паставах у нашчадкаў. У 1914 сямейны архіў Тызенгаўза перададзены ў бібліятэку ардынацыі Пшаздзецкіх у Варшаве. У час 1-й сусветнай вайны бібліятэка Т. перавезена з Паставаў у Смаленск. Далейшы яе лёс невядомы. У Паставах Канстанціну Тызенгаўзу пастаўлены помнік.

БАГДАНОВІЧ Ірына Эрнстаўна (Эрнестаўна). Нарадзілася 30.04.1956 у Лідзе, у сям'і інжынераў. Дзяцінства прайшло ў Гомелі ў дзядулі і бабулі, у Гомелі скончыла СШ і гістарычна-філалагічны факультэт Гомельскага універсітэта (1978), аспірантуру пры інстытуце літаратуры АН Беларусі (1978-81). З 1983 г. працуе ст. навуковым супрацоўнікам гэтага інстытута, таксама з 1997 г. выкладае на кафедры гісторыі беларускай літаратуры БДУ. Вершы публікуе з 1973 г., літаратурна- крытычныя артыкулы з 1979 г. Выдала зборнікі паэзіі "Чаравікі маленства" (1985), "Фрэскі" (1989), "Вялікдзень" (1993). Аўтар шматлікіх артыкулаў і рэцэнзій аб беларускай паэзіі 20-х гадоў і сучаснага перыяду. Выйшла яе манаграфія "Янка Купала і рамантызм" (1989).

Паэтка, крытык, кандыдат філалагічных навук (1985). Сябар Саюза беларускіх пісьменнікаў (1989). Друкавалася ў газеце "Уперад" у 1976 г.

ХАМЯКОВА (Гушча) Вольга Рамуальдаўна. Нарадзілася 10.05.1956 у в. Цвербуты Лідскага раёна ў сям'і настаўнікаў. Вучылася ў Быстрыцкай васьмігодцы Астравецкага раёна, скончыла Лагойскую СШ. Студэнтка аддзялення рускай мовы і літаратуры філалагічнага факультэта Менскага педінстытута (1973-77). Настаўніца Семкаўскай васьмігодкі Лагойскага раёна (1977-81). Аспірантка Менскага педінстытута (1981-84). З 1985 г. выкладае на кафедры рускай і замежнай літаратуры Менскага педінстытута, цяпер Беларускага педагагічнага ўніверсітэта імя Максіма Танка ў пасадах асістэнта, старэйшага выкладчыка, дацэнта. Кандыдат філалагічных навук (1986). Публікуецца з 1984 г. Даследуе пытанні метадалогіі літаратуры, аналізу мастацкага тэксту, развіццё рускай літаратуры 19 ст. Аўтар літаратуразнаўчых артыкулаў, метадычных распрацовак для студэнтаў філфака.

ПЕШАХОНАЎ Ігар. Нарадзіўся ў Віцебску 23 чэрвеня 1966 г. Скончыў Віцебскае СПТВ № 19 па спецыяльнасці фатограф (1985). З красавіка 1986 па лістапад 1987 у складзе 56-й дэсантна-штурмавой брыгады ваяваў у Афганістане.

Працаваў фатографам у Лідскім Ваенгандлі 368, будтрэсце № 19, у Лідскім КБА, кіраваў дзіцячым гуртком пры будтрэсце. Загадчык фотастудыі. У 1998 г. стаў прадпрымальнікам.

Удзельнічаў у стварэнні Лідскага аб'яднання ветэранаў вайны ў Афганістане, узначальваў раённую (гарадскую) арганізацыю - аб'яднанне афганцаў з 1990 па 1996 г.

У чэрвені 1988 г. у лідскім Доме афіцэраў адбылася першая фотавыстава "Афганістан - наш боль". Фотавыстава ў розных варыянтах экспанавалася ў Віцебску, Гародні, Барысаве, Бабруйску, неаднаразова ў Лідзе. З міжнародным Маршам міру аб'ехала Слуцк, Лунінец, Салігорск, Баранавічы, Мікашэвічы, Наваградак, дзе фотавыстава экспанавалася з бартоў ваеннай тэхнікі на пляцах. У красавіку 1998 г. выстава адбылася ў Менску.

Лаўрэат рэспубліканскіх і міжнародных конкурсаў. Прызёр "Прафотаарт -2002", конкурсу "Таемства мацярынства" - Менск. Дыпламант 4-га фестывалю культуры народаў Беларусі, Гародня-2002, міжнародных конкурсаў у Новы Тарг (Польшча, 1999) і 2002, Закапанэ (Польшча, 2003), Фотабіенале ў Кордобе (Іспанія), Міжнароднага конкурсу ў Трыесце (Італія), у Літве (Вільнюс), у Маскве. Ажыццёўленыя праекты: "Месца службы - Афганістан", "Мая чужая вайна", "Лідчына мінулага стагоддзя" у фотацыклах: "Грані Лідскага замка", "Час збіраць камяні", "Стваральнікі","Касцёлы Лідчыны". Больш 20 сумесных і персанальных выстаў па ўсёй Беларусі. Выдаў фотаальбомы на беларускай англійскай і польскай мовах "Ліда" (Мінск, "Беларусь", 2005), "Навагрудак" (Мінск, "Беларусь", 2006), апошні - пад прозвішчам Пешахонаў-Міцкевіч.

Сябар Беларускага саюза дызайнераў (2002), сябар Савета беларускага творчага аб'яднання "Фотамастацтва". Жанаты. Тры дачкі 0,5, 10 і 15 гадоў.

БАЛЬЦЭВІЧ Вацлаў Мартынавіч (1876 -1902). Нарадзіўся ў в. Лелянцы Лідскага павету, цяпер Воранаўскі раён. Рэвалюцыянер, адзін з родапачынальнікаў сацыял-дэмакратычнага руху на Беларусі і ў Літве.

КРЫПЕЦ Данііл Аляксандравіч. "Нарадзіўся 29 снежня 1896 года ў Дакудаве. Скончыўшы двухкласную прыходскую школу я паехаў у Кранштадт - набіралі ў школу юнгаў - матросаў. Прабыў я там каля двух месяцаў, захварэў і вярнуўся дадому. Потым добраахвотна паехалі брыгадай у некалькі чалавек будаваць Гарадзенскую цвердзь, прабылі там зіму, а на вясну адбылі дадому. А потым узялі нас будаваць лінію акопаў.

21 жніўня 1915 г. прызваны ў войска, накіравалі ў Царскае Сяло, гэта за 25 км ад Петраграда. Вызначылі ў лейб-гвардзейскі Маскоўскі полк. Лейб-гвардыя мела ў Царскім сяле летнія кватэры, а зімовыя былі ў Петраградзе. Нас павучылі два месяца і адправілі на фронт маршавымі ротамі. На фронце мяне накіравалі ў вучэбную каманду. Калі я скончыў вучэбную школу, стаў камандзірам аддзялення. Быў на фронце да 1917 г. У канцы вясны захварэў цынгой, не я адзін, амаль палова часткі. Нас накіравалі на лячэнне ў Калугу, пасля папраўкі мяне накіравалі ў запасны батальён у Петраград.

Калі пачалі выбіраць камітэты салдацкіх дэпутатаў, мяне прызначылі намеснікам старшыні. Калі старшыня камітэту дэмабілізаваўся, мяне прызначылі старшынём камітэта салдацкіх дэпутатаў 7-й роты 3-га батальёна.

Удзельнічаў ва ўзброеным паўстанні супраць Керанскага 17 і 18 ліпеня. Керанскі хацеў склікаць Устаноўчы Сход, каб яго зацвердзілі, таму што яго ўлада была часовая. Але бальшавікі сарвалі Устаноўчы Сход. Пачалі рыхтаваць галасаванне. Бальшавіцкі нумар восьмы, перавысіў усе нумары, а іх было 18 нумароў. Улада Керанскага ў той час нахадзілася ў Зімовым палацы. Крэйсер "Аўрора" пачаткаў бамбардзіраваць Зімовы. Там былі абаронцамі жаночы батальён смерці і юнкеры. Войскі ўсё пайшлі за бальшавікамі. Кожнай частцы паказана было заняць які-небудзь будынак. Наш батальён заняў юнкерскую вучэльню. Быў зроблены пяратрус, адна частка засталася ў вучэльні.

Ленін пачаў набіраць дабраахвотніцкае войска і тады мы ў колькасці 30 чалавек з старога войска паступілі добраахвотна ў Чырвонае войска. Нас прызначаюць для аховы Петраграда. У 1918 г. я патрапіў пад Архангельск супраць ангельскага генерала Мілера, які камандаваў фронтам.

Мы стаялі за станцыяй Абазёрскай на рацэ Емцы, знаходзячыся ў вагонах. Наш цягнік стаяў у ляску. Як раз пралятаў над намі нізка самалёт. Мы па камандзе выскачылі ў лес і залпам пазвязна па самалёце і самалёт збілі, аказваецца гэта быў наш самалёт.

На Паўночным фронце спачатку былі два палкі на чыгунцы Архангельск-Волагда. Адзін полк арганізаваўся з войска, а іншы полк, у якім я быў, з гвардыі. Адзін раз, калі мы знаходзіліся ў вагоне, прыйшоў загад, што выбілі полк з акопаў. Тады мы пайшлі на дапамогу гэтаму палку і пайшлі ў абыход, Там вайна па дарогах, а направа і налева балоты непралазныя на сотні км. Калі мы справа і злевва ангельцаў абыйшлі далі сігнал, пачалі надыходзіць галоўныя часткі. Англічане пачалі адыходзіць, а мы перакрыжаваным, як стукнулі, то мала жывых уцякло, а параненыя, якія не маглі хадзіць прасіліся, каб іх дабілі і гавораць, што бальшавікі з іх будуць здзіраць шкуру. Вось там якая была агітацыя. Мы ім гаворым, што ніхто не будзе шкуру дзерці. Там былі параненыя ангельцы, французы, амерыканцы, італьянцы, але ангельцаў больш за ўсіх. Гэтых параненых мы адвезлі ў Волагду. Там іх добра кармілі, вылечылі, вадзілі па тэатрах. Адным словам было ім вольна, як дома. А потым іх узялі перакінулі праз фронт і пусцілі да сваіх. Пасля гэтага пачалі пераходзіць на наш бок не толькі асобныя людзі, але пачалі пераходзіць кучай, звязамі, ротамі. На Паўночным фронце было цяжка ваяваць. Вопратка слабая ў тыя поры, бруд, маразы вялікія і снегу шмат, харчы слабыя - што дадуць на два дня, то некаторыя за дзень, а то і за раз з'ядуць. Мясцовыя сяляне ўсе былі за белых. Бывала заставу здымуць, зойдуць з нашага боку пароль усе ведаюць, і то мы не пераходзілі на іх бок.

Я трапляю інструктарам у вучэбную школу камандзіраў 157 палка, і там я прабыў каля двух гадоў перш у палкавой, а потым у брыгаднай школе. За выдатную службу Ленін узнагародзіў нагрудным знакам. А падчас наступлення на Польшчу я быў ужо камандзірам аддзялення ў дывізіённай школе 11-й дывізіі. Пры адступленні бальшавікоў мы былі ў выведцы, а потым апынуліся ў тыле палякаў. Было не так далёка дадому, я прабіраўся ўначы і прабраўся.

Пры Польшчы пабудаваў новы дом. Пры адступленні немцы спалілі вёску Дакудава, у тым ліку згарэлі і ўсе мае пабудовы. Дзяржава дапамогі пагарэльцам не аказала.

Жонка з 1897 года, у 1945 годзе нарадзіўся сын.

З 1950 года працаваў у калгасе "Іскра" фуражырам. Жонка працавала ў калгасе на апрацоўцы льну. Сын быў на цаліне, у 1964 годзе вярнуўся і працаваў трактарыстам у калгасе "Іскра". Дом у мяне стары і драхлы. Я сам сляпы на адно вока. Мы ўтраіх працуем у калгасе і не можам пабудаваць сабе новы дом, таму што любяць толькі багатых, а мы змагаліся за бедных. 5 мая 1964 г."

ЛАМАКА Іосіф Фаміч (1896-) Нарадзіўся ў в. Дубляны Менскай вобл. Служыў у 1917 г у Петраградзе ў Валынскім палку, быў камандзірам звяза. Прымаў удзел у Лютаўскай рэвалюцыі, штурме Зімовага палаца, ваяваў на франтах Грамадзянскай, быў паранены. Адзін з арганізатараў калгасу "Новы быт" у Менскам раёне. Падчас ВАВ вывезены ў Нямеччыну. Пасля вайны працаваў трактарыстам у тым ж калгасе. У 1964 годзе пераехаў у Ліду.

ІВАШКА Зміцер Філіпавіч (26.10.1896-25.02.1973). Свой слаўны працоўны шлях педагога пачаў у 1919 г. у Гомелі ў якасці настаўніка хіміі сярэдняй школы. Працаваў на рабфаку і курсах па падрыхтоўцы настаўнікаў пры Гомельскім педінстытуце Скончыў Менскі педагагічны інстытут (1930), Маскоўскі педагагічны інстытут (1939). Працаваў у Краснадарскім краі. Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны. З снежня 1945 г. настаўнік хіміі і завуч СШ № 1 г. Ліды. Паўстагоддзя свайго жыцця аддаў справе выхавання і навучання маладога пакалення. Шчасліва спалучаў у сваёй працы любоў да сваёй справы з прыроджаным талентам педагога. "Заслужаны настаўнік БССР" (1957). Навуковы карэспандэнт НДІ МП БССР з 15.08.1947 г. Узнагароджаны ордэнамі Леніна, "Знак Пашаны" (1949), медалямі. "Заслужаны настаўнік школы БССР" (1957). Занесены ў кнігу пашаны Міністэрства асветы БССР (1968).

ЮДЗІН Вячаслаў Васільевіч (1906-1978). Нарадзіўся ў Лідзе адзін з кіраўнікоў партызанскага руху ў Гомельскай вобласці, кандыдат у члены ЦК КПБ (1952-54) начальнік кіравання Міністэрства сельскай гаспадаркі БССР (1960-1968), першы сакратар Маладзечанскага абкама КПБ.

КУШАЛЬ Міхаіл Лук'янавіч. Нарадзіўся 29 кастрычніка 1946 г. у Дакудаве. Скончыў 8 класаў Дакудаўской школы, Гарадзенскае ПТВ № 64, Калінінградскую вышэйшую вайскова-інжынерную вучэльню ім. Жданова (1968), Вайскова-інжынерную акадэмію ім Куйбышава (1975). Пасля Акадэміі праходзіў службу ў войсках Усходняй памежнай акругі КДБ СССР. За выкананне ўрадавай задачы па інжынерным абсталяванні дзяржмяжы ў 1980 г. атрымаў прэмію Ленінскага камсамолу. Ордэн "За службу Радзіме ў ВС" 3 ступені (1981).

З нагоды 170-годдзя Яна Карловіча

КАРЛОВІЧ (Karlowicz) Ян Аляксандр (28.5. 1836, в. Субартоніс Алітускага пав., Літва - 14.6. 1903), лінгвіст, этнограф, фалькларыст, музыказнавец. Акадэмік Акадэміі ведаў у Кракаве (1887, член-карэспандэнт 1877). Скончыў Маскоўскі універсітэт (1857). Вучыўся ў Парыжы і Гайдэльбергу (1857-59), у Брусельскай кансерваторыі (1859-60). З 1861 г. выступаў як вілаянчаліст, граў на фартэпіяна, займаўся кампазіцыяй і тэорыяй музыкі. У 1866 годзе атрымаў ступень доктара філасофіі ў Берлінскім універсітэце, абараніўшы працу аб кіеўскім паходзе Баляслава Храбрага. Беспаспяхова спрабаваў заняць кафедру гісторыі варшаўскай Галоўнай Школы. У пачатку 1871 года некалькі месяцаў быў настаўнікам "зборнай музыкі" і расейскай мовы ў Варшаўскай кансерваторыі. Займаўся зберажэннем спадчыны Станіслава Манюшкі, з якім быў у блізкіх адносінах.

У 1871-82 жыў і працаваў на Беларусі ў маёнтках Подзітва (Лідскі павет) і Вішнеў (Ашмянскі павет). З 1882 у Гайдэльбергу, Дрэздане, Празе, з 1887 у Варшаве. Аўтар фундаментальных лінгвістычных прац "Слоўнік польскай мовы" (т. 1-8, 1900-27, у суаўт. з А. Крыньскім і В. Нядзьведзкім), "Слоўнік польскіх гаворак" (т. 1-6, 1900-11, закончыў Ян Лось), "Слоўнік выразаў замежнага і малавядомага паходжання..." (А-К, 1894-97). Важнейшыя філасофскія і музыказнаўчыя працы: "Дон Карлас, каралевіч іспанскі" (1867), «Нарыс жыцця і творчасці Станіслава Манюшкі» (1884-85), «Міфалогія і філасофія» (1899). Жывучы ў беларускім асяроддзі, грунтоўна ведаў нар. вусна-паэтычную творчасць, казкі, легенды, паданні народа, яго вераванні і забабоны, абрады і звычаі, прыказкі і прымаўкі і г.д. Пранікся павагай да духоўных скарбаў беларускіх сялян, разумеў іх высокія мастацкія вартасці, заўсёды цаніў іх узровень.

Непасрэдна збіраць і запісваць беларускія фальклорна-этнаграфічныя матэрыялы Ян Карловіч пачаў яшчэ ў 1868 годзе, для чаго распрацаваў і выдаў ў 1871 годзе "Дапаможнік для збіральнікаў народных твораў". Запісваў беларускія народныя казкі, легенды, паданні, прыказкі і прымаўкі, выслоўі і інш.У 1889 і 1891 запісаў для М. Федароўскага ў Ваўкавыскім павеце больш за 500 мелодый беларускіх народных песень (больш за 300 апублікаваны ў працы Федароўскага "Люд беларускі", т. 5-6, 1958 - 1960). Яшчэ напярэдадні ён выдаў працу "Найноўшыя даследаванні паданняў i ix зборы" (1883), а ў кнізе "Народныя паданні і казкі, сабраныя ў Літве" (т. 1-2, 1887 - 1888) змясціў у перакладзе на польскую мову больш за 80 беларускіх легенд, паданняў i ка­зак, якія зanicaў у Свянцянскім, Лідскім i Наваградскім паветах.

Падрыхтаваў да друку (не апублікаваны, рукапіс зберагаецца ў Дзяржаўным гістарычным архіве Літвы, Вільня) зборнік з 400 бел. нар. абрадавых песень (вясновых, валачобных, жніўных, талочных, радзінных, лірычных і інш.), 50 мелодый, шмат казак, легенд, паданняў, прыказак і прымавак, выслоўяў і інш.

Дзіўна, што гэты бясцэнны для сучаснага культурнага будаўніцтва матэрыял застаецца фактычна нявыкарыстаным і малавядомым. Патлумачыць гэта, відаць, можна толькі непавагай нашага музыказнаўства да сваіх нацыянальна-меладычных вытокаў, якімі захапляліся, захапляюцца і чэрпаюць поўнымі жменямі музыказнаўцы іншых, у першую чаргу славянскіх краін ад пачынальніка славянскай музычнай фалькларыстыкі чэха Людвіка Кубы, рускага кампазітара беларускага паходжання Міхаіла Глінкі, збіральнікаў і аранжыроўшчыкаў беларускіх народных песень Мікалая Рымскага-Корсакава і Аляксандра Грачанінава да дзесяткаў сучасных кампазітараў усіх суседніх краін.

Асобную кнігу вучоны прысвяціў "сусветна знанаму убельскаму маэстра з-пад Менска" (Рыгор Шырма) Станіславу Манюшку - "Нарыс жыцця i творчасці Станіслава Манюшкі" (1884 - 1885). Карловіч першы раскрыў беларускія меладычныя асновы 12 "Хатніх спеўнікаў" кампазітара і яго песень на словы першага збіральніка і выдаўца 6 зборнікаў беларускіх народных песень Яна Чачота і "вечнага вандроўніка" Уладзіслава Сыракомлі. Сам таленавіты этна-музыколаг, Карловіч выявіў беларускую песенна-фальклорную стыхію ў операх Манюшкі "Рэкруцкі набор", "Спаборніцтва музыкаў", "Галька", "Чарадзейная вада" і "Сялянка".

Заснавальнік (1887) і рэдактар (1888-99) часопіса "Wisla" («Вісла»), у якім друкаваў беларускія фальклорна-этнаграфічныя матэрыялы, запісаныя ў розных рэгіёнах Беларусі. Ён цвёрда адстойваў права беларусаў на самастойнае нацыянальнае існаванне і развіццё, што напрыканцы ХІХ ст., калі пасля забойства рускага цара беларускім шляхціцам Грынявіцкім было забаронена нават ужываць назву Беларусь, было фактам незвычайнай грамадзянскай мужнасці і навуковай дабрасумленнасці. Прызнаваў за беларусамі права на самастойнае развіццё навукі і культуры, заклікаў вучоных даследаваць беларускую мову, фальклор, народны побыт, звычаі і абрады народа. У прадмове да зборніка «Беларускія паданні» У. Вярыгі (Львоў, 1889) і інш. працах станоўча пісаў пра бел. народ, яго вусна-паэтычную творчасць, падкрэсліваў самастойнасць і самабытнасць беларускай мовы. Кансультаваў Біруту, У. Вярыгу, А. Гурыновіча як збіральнікаў-фалькларыстаў, уладкоўваў у друк іх зборы беларускай народнай творчасці. Перапісваўся з Э. Ажэшкай, Бірутай, А. Гурыновічам, У. Вярыгай, М. Доўнар-Запольскім, М. Федароўскім, М. Янчуком, А.Ельскім і інш. вучонымі-фалькларыстамі. Доўгія гады сябраваў з Ф. Багушэвічам, падтрымліваў яго. Выступаў у друку з рэцэнзіямі на працы бел. даследчыкаў і фалькларыстаў-збіральнікаў П. Шэйна, М. Доўнар-Запольскага і інш. У прадмове да зборніка Уладзіслава Вярыгі "Беларускія паданні"(1889) з захапленнем пісаў пра самабытнасць фальклору беларусаў. Яго запісы твораў бел. фальклору ўвайшлі ў тамы серыі БНТ: «Прыказкі і прымаўкі» (кн. 1 - 2, 1976), «Выслоўі» (1979), «Жарты, анекдоты, гумарэскі» (1989).

Быў сузаснавальнікам (1884) і галоўным рэдактарам "Prac Filologicznych" ("Філалагічных працаў"). Аўтар працаў "Польская хата" (1884), "Сістэматыка песень польскага народа" (1889 -95).

Беларусазнаўчую працу бацькі на аснове дзіцячага выхавання і захаплення беларускай песеннай стыхіяй прадоўжыў народжаны ў Вішневе першы буйны сімфаніст у гісторыі польскай музыкі, таленавіты сын фалькларыста Мечыслаў Карловіч (1876 - 1909). Арганізатар (1902) і ў 1905 - 1906 гадах галоўны ды­рыжор сімфанічнага аркестра пры Варшаўскім музычным таварыстве, аўтар сімфоніі "Адраджэнне", 7 сімфанічных паэм ("Зваротныя хвалі", «Станіслаў i Ганна Асвецімы", "Эпізод на маскарадзе" і інш), многіх камерна-інструментальных ансамбляў, у 1900 пачаў, па прыкладу бацькі запісваць ўзоры беларускіх народных песень (найперш жніўных з-за іх музычных пераліваў) і музычнага фальклору, якія выкарыстаў у сімфанічным трыпціху "Адвечныя песні" (1904 - 1906) і ў выдатнай "Літоўскай рапсодыі" (1906). Найлепшы прыхільнік творчасці Мечыслава Карловіча Рыгор Шырма часта прыводзіў словы кампазітара, што ён стварыў апошнюю "на аснове мелодый жніўных песень з Дзісеншчыны, якія гучалі з дзяцінства".

Ураджэнцы Беларусі, бацька, аўтар васьмітомнага "Слоўніка польскай мовы" і шасцітомнага "Слоўніка польскіх гаворак", і сын, аўтар першага буйнога сімфанічнага твора "Літоўская рапсодыя", Ян і Мечыслаў Карловічы залатымі літарамі навечна ўпісалі свае імёны ў скрыжалі вялікай беларускай гісторыі.

Ліцьвінка Васіль, старшыня Саюза фалькларыстаў Беларусі

 

Top