Папярэдняя старонка: Дзеячы мастацтваў

Аўтар: Васько Уладзімір,
Дадана: 30-01-2010,
Крыніца: Лідскі летапісец № 42.

"... Каб праўдай дыхалі радкі"

Пятру Макарэвічу - 70 гадоў

У вёсцы Шынкі Крупскага раёна, што на Меншчыне, на беразе рэчкі Можа, 15 красавіка 1938 года нарадзіўся Пётр Макарэвіч, якому лёс наканаваў быць паэтам. А чаму лёс? А можа сама прырода прабудзіла ў ім паэтычны дар, які з нараджэння жыў у ім і толькі слова было за часам, каб у пэўны момант выліцца яму, гэтаму дару, на паперу.

Прырода ж родных мясцін Пятра Макарэвіча, сапраўды, маляўнічая: тая ж рэчка Можа, якая, здаецца, спрамяняе сонечнае святло, травяныя і пясчаныя берагі, лазовае кустоўе, дрымучы лес - усё гэта само сабою западала ў душу хлопчыка, зачароўвала яго. Як і ўсе вясковыя дзеці, ён басанож бегаў па гэтых берагах, качаўся ў траве, купаўся ў Можы, гуляў у розныя гульні. Пазней ён напіша:

Вось я, аблачынка дзяцінства,

Над лугам, над полем лятун,

Наскрозь прамяніста расхлістан,

Да ўпаду гуляю ў лапту.

Хоць, праўду кажучы, не такім ужо і сонечным было дзяцінства Пятра Макарэвіча, асабліва ранняе. Яму ішоў яшчэ толькі чацвёрты гадок, як пачалася Вялікая Айчынная вайна, бацьку і дзвюх старэйшых сясцёр Пятра вывезлі ў Германію. Бацька з малодшай дачкой гнулі плечы на баўэра, а старэйшая дачка працавала на заводзе, на якім рабочыя знаходзіліся па сутнасці ў становішчы зняволеных. На долю адной маці выпаў клопат пра астатніх пецярых дзяцей: двух хлапчукоў і траіх дзяўчынак. У сям'і ж ўсяго было сем чалавек. Дзякаваць Богу, і бацька, і дзве старэйшыя сястры Пятра Макарэвіча здаровымі і цэлымі вярнуліся пасля вайны дамоў. І ў будучага паэта, як і ў яго маці, і ў астатніх дзяцей, прасвятлела ўваччу і ў сэрцы.

Хоць малых і пасля вайны магло напаткаць няшчасце. Мы па сваёй недасведчанасці і дзіцячай дапытлівасці любілі забаўляцца з параскіданымі патронамі, мінамі, кідалі іх у агонь, білі па іх каменнямі. І ці мала хто з нас быў пакалечаны? У вершы "І слова - слава беларуса", уступаючы ў дыялог з вясковай жанчынай, сын якой, жывучы і працуючы ў Анголе, доўгі час не наведваецца дамоў, Пётр Макарэвіч піша аб той пары:

Я суцяшаю як магу

Усмешкай, жартам, успамінам,

Як мы дурэлі ў мурагу,

Як, падшыванцы, рвалі міны.

Далей у Макарэвіча ўсё ішло так, як і ў большасці беларускіх хлопцаў: вучоба ў школе, служба ў арміі, вучоба ў педагагічным інстытуце імя Горкага (зараз універсітэт імя Максіма Танка), праца.

Я не буду пералічваць усіх месцаў яго працы і пасады, скажу толькі, што доўгія гады мы разам з ім працавалі ў рэдакцыі газеты "Уперад" (зараз "Лідская азета"). Пры змененай назве газеты мы былі з ім ужо самымі дасведчанымі журналістамі ў рэдакцыйным калектыве. Дапамагалі маладзейшым. Успамінаюцца сумесныя паездкі па раёне, выступленні на літаратурных вечарах, у школах. Аднак, найперш нас хвалявала паэзія, як такая. Мы абменьваліся зборнікамі вершаў, чыталі свае вершы адзін другому.

Паездка ў Менск, дзе у Доме літаратараў у авальнай зале прынялі нас (яго, мяне, Стадуба) у Саюз беларускіх пісьменнікаў.

І тут, здаецца, наспеў момент сказаць некалькі слоў аб творчасці Пятра Макарэвіча, пра яго самога як асобу. Будучы цесна звязаным з прыродай і людзьмі, сярод якіх ён жыве, ён і ў сваёй творчасці ідзе ад жыцця. Не спрабуйце знайсці ў яго творах шэрую надуманасць, падмену рэчаіснасці, ці нейкае слоўнае штукарства. Іх у яго вершах проста няма. Што яму ў свой час запала ў душу, што ўсхвалявала, чаму ён радуецца, што яго абурае, што падабаецца і што не падабаецца - усё гэта можна няўзброеным вокам знайсці ў паэзіі Пятра Макарэвіча. Што датычыць тэмаў - гэта справа яго густу і выбару. У творы ж яго ўвайшла яскравая вобразнасць, метафарычнасць, вершы яго дакладныя, гранёныя, жыццесцвярджальныя. Аўтар іх, як асоба, напорысты, мужны, прынцыповы і ў той жа час спакойны, памяркоўны, добры, разважлівы, у залежнасці ад таго, у якіх абставінах знаходзіцца, і з кім мае справу.

Аб яго творчасці можна было б гаварыць многа, прыводзіць вытрымкі з яго вершаў, але лепш за мяне, я думаю, сказалі больш выбітныя паэты. Вось, напрыклад, знакаміты паэт Анатоль Вярцінскі, у прадмове да кнігі П. Макарэвіча "Расінкі беларускіх слоў" (гэта яго другая кніга пасля зборніка "Злітак") адзначае:

"Вершы Пятра Макарэвіча ў пераважнай большасці яўна аўтабіяграфічныя. Яшчэ яны, як прызнаецца сам аўтар, «майго характару адбітак» («Эскіз аўтапартрэта»). I чытаючы іх, міжволі задумваешся, як над асаблівасцямі нацыянальнага характару і светаўспрыняцця беларуса, так і над драматычнымі перыпетыямі яго лёсу, яго ўчарашняга і сённяшняга жыцця-быцця. 3 аднаго боку, ён - «сумленны сын зямлі», «сын ціхай рачулкі Можы», выходзіць на жыццёвы шлях з даверлівай, адкрытай душой, са спагадай і замілаваннем да ўсяго жывога (адзін з найлепшых вершаў так і называецца «Спагада жывому - жыве»), поўны аптымізму, безагляднага жыццялюбства («Здаецца, разліўся я сонцам, а сонца ўлілося ў мяне!»), шчырага імкнення «са свайго мазаля сціпла жыць». А з другога боку - лірычны герой вершаў (ён жа ў дадзеным выпадку і рэальная асоба, гэта значыць, сам аўтар) змушаны то ахоўваць сазброяй у руках чужую мяжу, то служыць па-халуйску «партыйных нягоднікаў зграі», то згаджацца (паспрабуй не згадзіся!) ісці на курсы КДБ і потым мець справу з д'ябальскай кадэбісцкай кухняй, з «друзам стукацтва», «прымаць на явачнай данос» і г. д .

Жыў па-людску і рабіў нямала,

Разліваў, як сонца, весялосць.

А мая персона выклікала

Найчасцей - няўдзячнасць або злосць.

3 вераю ў дабро бязмежнай, шчырай,

Мне любы сустрэчны - друг і брат.

А мяне «блакітныя мундзіры»

Штурханулі у злачынны рад...

Тут патрабуецца адразу пэўнае ўдакладненне: штурхалі, штурханулі, але не на таго натрапілі. Пётр Макарэвіч і ў жыцці, у рэальных жыццёвых абставінах, а цяпер вось і ў паэзіі не толькі не згаджаецца быць у гэтым самым «злачынным радзе», але і самым рашучым чынам змагаецца з ім, выкрывае яго, што складае ці не асноўны ідэйны лейтматыў ягонага вершаванага слова.

Ў паэзіі сцвярджаю годнасць,

Каб праўдай дыхалі радкі.

Хай без мяне слуга ў пагонах

Тчэ павуцінныя сілкі.

Інакш кажучы, шмат якія аўтабіяграфічныя вершы П. Макарэвіча, у прыватнасці, скажам, «Анатомія паклёпу», з'яўляюцца яшчэ і каштоўным сведчаннем часу, актуальным і для нашага сёння.

Маральна-грамадзянскі аспект. Нельга не пагадзіцца з Галінай Каржанеўскай, якая, прадстаўляючы новыя вершы Пятра Макарэвіча ў газеце «Народная воля», зазначыла: «Мужнасць і душэўнае здароўе лідскага паэта можа быць прыкладам для ўсіх, хто хоча і ў нашых умовах захаваць чалавечую годнасць і веру ў лепшыя дні».

Другую, ці не большую па аб'ёму за першую, частку кнігі складаюць пераклады на родную мову з рускай паэзіі. Як класічнай, так і сучаснай. Ад Пушкіна да Пастарнака, ад Буніна і Фета да Фёдарава, Казанцава, Кузняцова і іншых. Такі дыяпазон. Не буду спыняцца на якасці перакладаў- гэта асобная тэма, тэма будучых рэцэнзій на зборнік. Зазначу толькі, што пераклады яскрава сведчаць пра несумненныя філалагічныя здольнасці іх аўтара, пра яго надзвычай жывую («спагада жывому - жыве») улюбёнасць у паэзію як такую."

Больш за 10 гадоў таму не менш дасціпна напісаў аб паэзіі П. Макарэвіча і другі вядомы паэт Алесь Камароўскі:

"Кніга Пятра Макарэвіча прываблівае трапным словам, цікавымі вобразамі, арыгінальнымі тэмамі і безумоўна, бездакорнай тэхнікай вершаскладання. Паэту характэрна грамадзянская смеласць і тонкі дасціпны гумар. Тонкім лірызмам прасякнуты яго вершы пра каханне.

Нічога дзіўнага не бачу ў тым, што аўтар уключыў у зборнік вершы на беларускай і рускай мовах. Яны ўзаемадапаўняюць кнігу, адкрываюць талент Пятра Макарэвіча глыбей і шырэй.

На высокім прафесійным узроўні, высокамастацка зроблены пераклады з рускай мовы.

Лічу, што зборнік Пятра Макарэвіча "Злітак" абавязкова павінен быць выдадзены і выдадзены не толькі ў раённай двукарні, але і ў дзяржаўным выдавецтве. Пра што сведчыць талент паэта."

Абсалютна станоўчую рэцэнзію на зборнік П. Макарэвіча "Злітак" напісаў яшчэ адзін вядомы беларускі паэт Генадзь Дзмітрыеў. Вось тэкст з гэтай рэцэнзіі.

"Пазнаёміўшыся з вершамі Пятра Макарэвіча, не валодаючы пры гэтым ісцінай у апошняй інстанцыі, хачу засведчыць, што мастацкі ўзровень яго беларускамоўных вершаў дазваляе весці гаворку аб іх выданні. Адчуваецца, што яго паэзія ідзе ад жыцця, адлюстроўвае размаітыя прыявы нашага нялёгкага часу. Аўтар па натуры - не старонні назіральнік, а актыўны ўдзельнік падзей. Тэхніка вершаскладання амаль бездакорная, мастацкія дэталі выпісаны з пачуццём добрым густу. Там дзе паэзія П. Макарэвіча грунтуецца на роднай глебе, напісана родным словам. Таму яна, несумненна вартая таго, каб шырока пазнаёміць з ёю чытача. Пра вершы на рускай мове нічога путнага сказаць не магу. Бо не прыхільнік двумоўя ў паэзіі. Гэта ўжо справа густу і сумлення самога аўтара і яго выдаўца."

Амаль чвэрць стагоддзя таму літкансультант газеты "Чырвоная змена" (цяпер рэдактар часопіса "Маладосць") Раіса Баравікова пісала П. Макарэвічу:

"Адразу ж хочацца сказаць Вам, што верш "Прысяга ля помніка" я падрыхтавала да друку. Добрыя ў Вас пераклады, асабліва спадабаліся з вершаў С. Куняева, А. Прасолава, М. Цвятаевай. Але калі гаварыць пра друк, дык мы пераклады друкуем вельмі рэдка, толькі з нейкай нагоды.

Паспрабуйце паслаць іх у выдавецтва, у альманах "Братэрства", кніжку вышлю трошкі пазней. Будзеце ў Мінску - калі ласка, званіце. Напішуцца новыя вершы, рада буду атрымаць іх ад Вас.

Жадаю Вам багатага плёну, новых творчых здабытккаў.

З павагай да Вас літкансультант

Р. Баравікова 20 красавіка 1985 г."

Такім чынам, выказванні знакамітых сталічных паэтаў і маё сціплае слова, я думаю, складуць у чытача пэўнае ўяўленне аб асобе і творчасці нашага земляка, лідчаніна, паэта-юбіляра Пятра Макарэвіча.

З новых вершаў Пятра Макарэвіча

Кінуў якар у Лідзе

Кінуў якар у Лідзе таму паўстагоддзя:

Заманіла мяне чараўніцаю-полькай,

Той, якою душу нам Міцкевіч лагодзіць

У баладзе пра Будрыса сонечна звонкай.

Тут, у коле шырокім сяброў і сябровак,

І мужнеў, і мацнеў грамадзянскі мой голас.

Шчыраваць навучыў я не толькі аловак -

Лазню, летнік узвёў; паслухмяны мне й колас.

Мусіў тут я служыць пяцігодку з наганам.

Змераў-зведаў куточкі ўсе і завулкі.

На казёншчыну я налятаў ураганам.

У званы біў, у дзверы высокія стукаў.

З асалодай сплаўлялі ў стан беспрацоўны,

Маё імя заносілі ў чорныя спісы,

І трубілі з ухмылкай, што я увесь чорны,

Да апошняй мяжы дакаціўся і спіўся...

Ліда! Лёсу майго залатая расінка!

Я гатовы стрываць бед, напасцей шчэ столькі,

Ў шматвяковы падмурак твой легчы пясчынкай,

Толькі б ты красавала, квітнела вясёлкай!

Дзвюх крывінак - дачушак сваіх табе даў я.

Званне "дзед" - лепшы ордэн! - нашу ад унукаў.

Мой праменіцца сад наліўнымі пладамі,

Дзе на клумбах вітаюць нас мальвы, бы рукі.

А сабе я жадаю, дзівак першародны,

Які крочыць адкрыта з уласным аршынам,

Каб мяне ты прызнала - хаця пасмяротна -

Сваім верным, адданым і любячым сынам.

Край зорнай славы

З крыніц Бабра і хваль Сялявы

Тут акрыляюцца радкі.

У пушчы партызанскай славы

Ля Можы туляцца Шынкі.

Адсюль наш крок у свет пачаўся.

Тут мы пазналі працадні

Ў нішчымна-беспрасветным часе

Пасля Айчыннае вайны.

Нас журавіны ратавалі

Й майстэрства бацькі-цесляра:

На папялішчы паўставалі

Дамы кармільца-тапара.

Разлік ішоў пудамі жыта,

Радзей - гатовае мукі...

Снуюць касмічныя арбіты

Сягоння нашы землякі.

Мы ставім на паток рэкорды

На алімпійскі свой прасцяг,

І на ўвесь свет лунае горда

Радзімы беларускі Сцяг.

Ёсць ганарыцца чым па праву

Нам за бацькоўскі свой куток!

На хвалі Крупскай зорнай славы

Праменіцца і мой радок.

На скрыжалях і вуліцах Ліды

Дарагая пралеска смалістых бароў!

Закахаўся ў цябе ў скверы юны Скарына.

I з плеяды сусветна вядомых майстроў

Лік Міцкевіча лашчыць цябе салаўіны.

Узвышае, натхняе, гартуе цябе

Легендарных сыноў і дачок імя вуліц:

Каліноўскі нязломна гучыць і цяпер.

Багдановіч нябесны штодня к сэрцу туліць.

А з герояў Вялікай Айчыннай вайны -

Наказных і Качан, і Гастэла з Сасноўскім.

Увекавечаны Лідай сардэчна яны

На гранітных скрыжалях і памятных дошках...

Моц і сіла ў плячах, і агонь у вачах -

Колькі й сёння ў цябе залатых самародкаў!

Назвай плошчаў, праспектаў яны загучаць,

Творцы новага часу з твайго асяродку.

Наш горад Ліда

Наш горад праменны, як сонца,

Жаноцкі і тварам сваім.

Да нас едуць госці бясконца

3 далёкіх і блізкіх краін.

Вітае гасцей сам Скарына -

Наш волат святы з друкароў.

Аграпрамысловы наш рынак

3 паўсвету прымае купцоў.

Спрадвеку нясём мы, лідчане,

Крыніцу жыцця - Серп і Сноп.

А сімвалам горада стане

Камбайн нашых Лідскіх сыноў!

Любімая Ліда

Любімая Ліда,

Цудоўная Ліда -

Пявучы прынёманскі наш гарадок.

Няхай над табою

Заўсёды з любоўю

Блакітнага неба цвіце васілёк!

Дачушка Радзімы!

Ласкавае імя

Матулінай песняй да сэрца ляціць.

Ты шчыра і проста

Хлеб-соль дорыш госцю -

Ў люстэрку ўсмешкі душа зіхаціць.

Бярозкі, ракіты

Ўглядаюцца ў пліты

У скверы, дзе б'ецца твой вечны агонь.

Ў вайну ты, славянка,

Была партызанкай -

Табе да зямлі наш удзячны паклон.

Ляжыць пад Курганам

Агонь ураганны.

Пакрыўдзіць ніколі цябе не дадзім.

Жыві у пашане

Шчаслівай, каханай,

Радзімка пяшчоты на твары зямным!

Горад мой любімы

Горад мой любімы!

Гронкамі - рабіны.

Быццам і не сеяў вораг чорны дым,

Карпусамі грае

Сонца небакрая -

Ўсё цвіце наўкола шчасцем залатым.

Замак пад блакітам

Маладзее з Лідай,

Светлае каханне дзе і я знайшоў.

Што за чараўніцы

Нашы маладзіцы!

Паланяюць сэрца песнямі, душой.

Горад мой раздольны!

Ты як Нёман вольны.

Ордэнамі зорак - неба над табой.

І адну з іх - ордэн

"Знак Пашаны" горда

Носіць Ліда - горад старажытны мой.

Прынёманскі край

Песня

Удалячынь плыве чароўны Нёман

Блакітнай стужкай за зялёны гай.

Пяюць бярозкі па-над кожным домам

I поўняць сэрца песняй цераз край.

Нясе жыццё садам і нівам Нёман

Багатае і вольнае, як сам.

I адбівае хвалямі паклоны

Сузор'ям абеліскаў партызан.

Як сэрца ўсенароднае бясконца,

Віруе Нёман молада, як май...

Нясі братам на хвалях дружбы сонца,

Квітней заўжды, прынёманскі наш край!

 

Top