Герб горада Ліды, наданы 17 верасня 1590 г.
Да 75-годдзя з дня нараджэння паэта Смарагда Сліўко
Смарагд Фёдаравіч Сліўко 16 снежня 1931 года ў горадз Яраслаўлі ў сям'і акцёра і паэта, які працаваў у Яраслаўскім тэатры імя Волкава. Падчас вайны ён загінуў, пахаваны ў Польшчы. Сліўко - прозвішча айчыма, які ўсынавіў Смарагда.
Дата нараджэння - лічба 16 - адметная тым, што яго маці шаснаццатае і апошняе па ліку дзіця з сялянскай сям'і, усіх членаў якіх забралі на той свет Грамадзянская і Вялікая Айчынная войны, а заставалася ў жывых толькі цётка, якая выйшла замуж у вёску з-пад Ваўкавыска. Айчым больш за 10 разоў паранены і цяжка кантужаны ў Айчынную, толькі ў 1946 годзе знайшоў яе, самую малодшую і адзіную сястру сваёй жонкі, і пераехаў да яе жыць, ратуючыся ад холаду і голаду расейскай поўначы, разам з 14-гадовым сынам Смарагдам і сямігадовай дачушкай, якая стала ўрачом-тэрапеўтам і жыве зараз у Менску.
З таго ліхога пасляваеннага часу і па сёняшні дзень жыве Смарагд Фёдаравіч у Беларусі і лічыць яе сваёй сапраўднай Радзімай.
З Ваўкавыска айчыма перавялі на службу ў Гародню, дзе Смарагд вучыўся як пераростак, дзіця вайны, у вячэрняй школе, адкуль узялі яго ў войска. Чатыры гады без водпуску служыў у танкавых войсках у пасёлку Агатуё Чыцінскай вобласці. Вярнуўся ў Гародню ў званні яфрэйтара і давучваўся ў вячэрняй школе рабочай моладзі, працуючы рэжысёрам лялечнага тэатра пры палацы культуры. Потым вучыўся на стацыянары Гарадзенскага педінстытута імя Я. Купалы на гістарычным факультэце, крыху пазней злітым з філалагічным. Таму ў дыпломе аб атрыманні вышэйшай адукацыі ў 1961 годзе з'явіўся запіс аб прафесіі: настаўнік гісторыі і рускай мовы.
Колькі памятае сябе, удзельнічае ў мастацкай самадзейнасці, спявае, танцуе, складае і выконвае прыпеўкі, выступае ў ролі канферансе, у тым ліку і ў педінстытуце, дзе і пазнаёміўся з партыйным і савецкім дзеячам у будучыні С.Ц. Кабяком, пасля заканчэння інстытута той ужо працаваў сакратаром Астравецкага РК КПБ і прапанаў сябру Смарагду ўзяць накіраванне ў Астравец. Так Сліўко трапіў ў гэты самы ўсходні райцэнтр Гарадзенскай вобласці, на другі дзень пасля прыезду ўключыўся ў мастацкую самадзейнасць пры РДК, дзе пазнаёміўся з цудоўнай дзяўчынай маладым спецыялістамэканамістам Ірынай Нікадзімаўнай, якая неўзабаве стала яго жонкай і музай.
Лёс перамясціў актыўнага, энергічнага настаўніка-артыста ў Ліду, дзе ён настаўнічаў у трэцяй, пятай, восьмай і дзевятай школах да выхаду на пенсію. У Лідзе яго апанавала новае захапленне. Эстраду кінуў і разам з Пятром Дакукам арганізаваў народны тэатр пры Лідскім ГДК. Пра той час сведчыць куча грамат, афішаў і іншых дакументаў, перададзеных у мясцовы музей. Яшчэ болей укаранялася захапленне паэзіяй. Але пісаў болыл для сябе, у стол. Сябры парэкамендавалі звярнуцца ў рэдакцыю газеты "Уперад", і Віктар Мікалаевіч Кучынскі прыязна аднёсся да новага аўтара, надрукаваўшы падборку вершаў. Крыху пазней літстаронкі рыхтаваў Уладзімір Васько, які пачаў рэдагаваць асобныя радкі Смарагда, а той злаваўся-сердаваў, але цяпер вельмі ўдзячны сп. Васько за ўрокі паэтычнай патрабавальнасці. У год 70-гадовага юбілею Смарагд Фёдаравіч Сліўко выпусціў у свет кніжку вершаў, гумару і прозы пад назвай "Бывай, дваццатае стагоддзе". Той жа патрабавальны Уладзімір Гаўрылавіч Васько пісаў з гэтай нагоды:
"Для сапраўднай паэзіі неабходны вельмі многія складнікі, але каб хоць асноўныя з іх - гэта глыбіня думкі, прывабны і шчыры эмацыянальны свет, вобразнасць і вернасць рэаліям жыцця -
высвечваліся на поўную моц, то ўжо і такія вершы можна залічваць у разрад паэзіі. У творах лідчаніна Смарагда Сліўко яны прысутнічаюць. Акрамя таго, памянёны аўтар умее стварыць пэўны настрой у душы чалавека, выявіць сваё духоўнае "я", нават прызнаць у некаторай ступені наш маральны стан. Уся справаў тым,што складнікі паэзіі, улоўныя і няўлоўныя, не ляжаць "на паверхні. Іх патрэбна здабываць сваім талентам. Смарагд Сліўко добра ўмее гэта рабіць, хоць самакрытычна і заўважае:
Пыхчу и в поте таю,
Слюнявлю словари...
Знать, Бога не хватает,
Что должен быть внутри.
Апошнія два радкі, патрэбна думаць, аўтар аднёс не толькі да сябе, але і да ўсёй пішучай братвы. Сапраўды, перш каб што выказаць, неабходна, каб нешта было ўнутры. Духоўна-душэўная пустэча аўтара, якімі эпітэтамі яе ні ўпрыгожвай, на якой вершаванай "талерачцы" яе ні падавай, нікога яна не закране за жывое, нікога не ўзрушыць і, тым больш, нікога і нічым не ўзбагаціць.
Смарагд Сліўко стаіць у баку ад гэтай непажаданай выявы. Ён паэт шчыры, па-філасофску ўдумлівы, арыгінальны. I бярэцца за пяро тады, калі на тое ўзнікае мулкая ўнутраная патрэба. Разам з тым, ён паэт шырокага тэматычнага і жанравага дыяпазону. У яго ёсць вершы высокага грамадзянскага гучання, ёсць пранікнёныя тонкія лірычныя творы, ёсць творы пра нашу наднямонскую, наддзітвянскую прыроду, ёсць гумар, сатыра, едкія эпіграмы, празаічныя замалёўкі, навелы, выкананыя ў паэтычным духу.
Не дзіўна,што ў адпаведнасці з гэтым і клапоцячыся пра чытача, ён у сваім зборніку "Прощай, двадцатый век" не зваліў усё як папала, у адну кучу, а разбіў творы па раздзелах, каб лепш было ў іх арыентавацца.
У якасці дачніка (і вядома ж, паэта) Смарагд Сліўко часта бывае на беразе Дзітвы і нават начуе там у сваім несамавітым доміку. Напэўна ж, там і нараджаюцца ў яго такія нечаканыя радкі:
Поёт и пляшет и смеётся
Средина, самый пуп весны!
А небо на осколки рвётся,
Устав от зимней тишины.
У вершы "Закат над прудом", даючы каларытны малюнак перадвячэрняй прыроды, паэт як бы атаясамлівае сябе з ёю, як бы зліваецца з ёю, хмялее ад яе невыказнай прыгажосці:
Я будто есть и будто нет,
Я пьян, хотя и трезвый.
И надо мной висит букет
Из яблочных созвездий.
Можна было б прыводзіць і яшчэ нямала моцных куплетаў з яго разнастайных вершаў, але маштабы рэцэнзіі не дазваляюць гэта рабіць, таму мне хочацца звярнуць увагу чытача яшчэ на такую даволі прывабную грань таленту Смарагда Сліўко, як схільнасць да крытычнага асэнсавання жыцця. Асабліва ў яго карацельках дастаецца дубам у прамым і пераносным значэнні гэтага слова. Вось толькі два чатырохрадкоўі з гэтай серыі:
*
У дома дуб стоит столбом,
И я в него врубился лбом.
Стою и думаю без зуба:
Сломал, наверно, сук у дуба.
*
Во дворе росли два дуба
Возле здания, у клуба,
И от культработы клуба
Оба дуба дали дуба.
Зборнік "Прощай, двадцатый век", я думаю, не застанецца па-за ўвагай нашых чытачоў і парадуе іх як сваім зместам, так і прыгожым мастацкім афармленнем."
Паэт Міхась Мельнік з нагоды выхаду зборніка "Прощай двадцатый век" адзначаў:
"Паэт шчыры з чытачом у сваіх пачуццях, давярае яму. Ён не толькі лірык з вобразным светаўспрыйманнем, але і чалавек высокай духоўнай культуры, які ўмее захапляцца каштоўнасцю напісанага іншымі, і адначасова вельмі далікатна адносіцца да прыроды, здольны багатварыць і не стамляцца здзіўляцца дасканаласці яе прыгажосці.
Вачыма кранальных вершаў глядзіць паэт на свет, радуецца розным праявам жыцця, любуецца прыгажосцю блізкіх сэрцу мясцінаў. Лірычны герой твораў С. Сліўко - асоба гарманічная, рамантычная, узвышаная, якая ўмее з жарцю любіць усё і ўсіх. Гэта пацвярджаюць і такія радкі:
Вобрал в себя я все погоды:
И плач дождя, и солнца смех,
И вот в седеющие годы
Опять влюблён во всё и всех.
Зямны шлях паэта Смарагда Сліўко закончыўся 5 жніўня 2006 года. А яго паэтычны шлях працягваецца. Да чытачоў ідуць вершы, не апублікаваныя пры жыцці. Нядаўна выйшаў зборнік "От сердца к сердцу", рыхтуецца да выдання зборнік "Продлись, мгновение". Вельмі шкада, што гэта пасмяротныя выданні, але недзе там на шалях вечнасці яны заважаць роўна столькі, колькі душы ўклаў у іх паэт. А душа тут у кожным слове, у кожным радку.
Смарагд Сліўко
I дзе Айчыну ўзяць, калі не маеш дому...
ЗВІНЯЦЬ ЗВАНЫ
Ідуць у дол сябры,
Ідуць паадзіночцы.
Адзін я да пары
Яшчэ не ў той сарочцы.
Звіняць, звіняць званы,
I то, адно ў нядзелю.
Каму пяюць яны?
I дзе маё вяселле?
Цалую злючы крыж
Над новаю магілай.
Ты ўжо навечна спіш,
А мне шчэ трэба сілы.
Хоць цяжка паміраць,
А жыць цяжэй жывому.
I дзе Айчыну ўзяць,
Калі не маеш дому...
Нясу я свой паклон
Паўз змроку берагі
I з болем бачу сон
Пра тых, хто дарагі.
Пераклад Станіслава Судніка.
ДА ЧЫТАЧОЎ
Калі сумуецца, рагочацца
Ці творыцца ў душы бядлом,
А раптам некаму захочацца
Прыгубіцца маім радком.
Хай не крыніца, не балота,
Звычайны, ціхі ручаёк,
Мажліва і адчуе хто там
Гаючае вады глыток.
Пераклад Пятра Макарэвіча.
ЧАГОСЬЦІ НЕ ХАПАЕ
Я рад заўжды таму,
Арэ хто і лунае.
Але нутру майму
Чагосьці не хапае.
Ўлюбёны любы й мне,
Вітаю мора кветак,
Калі вакол свае,
Калі вясна і лета.
І ўсё-такі, чаму
Гвалтуе ўлада слова,
На шкоду ўсяму,
Часцей жа - бесталкова?
За што нам любы птах?
Вядома, за свабоду:
Ў яго нябесны шлях
На зайздрасць нам народу.
Мне хораша й таму,
Што Зло ў Дабры згарае...
Ды сэрцу ўсё ж майму
Чагосьці не хапае.
Пераклад Пятра Макарэвіча.
НЕ ХОЧА НІХТО ПАМІРАЦЬ
Няўжо толькі там, у нябёсах, нам рай?
Царкоўныя казкі, даволі!
Нікому не хочацца з нас паміраць,
Хай мы і ў смяротным звышболі.
Вясёлкаю дні адляцелі ў зеніт,
І шчэрыцца пашча прадоння.
Сплялася з касы прыдарожных ракіт
Мне пуга з "учора" і "сёння".
Каб ёю лупіць не багоў, а сябе
За розум наш рабскі, бязволле,
Каб ворагаў нам зразумець пакрысе,
Узважыць сяброўскія ролі.
А часу няма, і не трэба ілгаць,
Што ТАМ, у ЯГО - распрывольна...
Не хоча ніхто на зямлі паміраць,
Хоць рэжа нас боль неадольны.
Пераклад Пятра Макарэвіча.
ВАСІЛЁК
Як навальніца, і паветра стыне,
І ад дажджу і дождж прамок,
Сярод пахіленых травінак
Сінее толькі васілёк.
Трымайся, сінявокі ўдачнік,
І адкрывай прыроды свет,
Бо ты жывучы, як той дачнік,
Даруй, што рваў цябе ў букет.
Люблю жывых і ўсё жывое,
І, нават тых, чый выйшаў час
Каб не даваць табе спакою,
Каб множыць вартасці запас
Пераклад Марыны Масла.
ЗВЁЗДЫ
Лишь две звезды в короткой трудной были
Слились в мое житейское кольцо:
Одна меня на песню вдохновила -
Другая сделала поэтом и отцом.
Как хорошо, что в сине-черном небе
Есть две надежные, горящие добром,
И где я есть, и где ни разу не был,
Они во мне сверкают серебром.
Кольцо, где нет ни капельки возврата,
Где есть тоска и радость до сих пор.
Одна звезда сиянием богата,
Другая жизнью смотрит мне в упор.
Ох эти звезды! Знать, не зря придумал
Их вечный знахарь с умной головой,
Чтобы сверкать без молний и без шума,
Но быть открытым сердцем и душой.
Стою распахнутым у краешка балкона,
И хочется увидеть вновь зарю.
А две звезды сияют с небосклона.
«Спасибо, жизнь!» - я звездам говорю.
ПРИГЛАШАЮ К ШАЛАШУ
Моим друзьям - поэтам
Смешно, смешнее не бывает,
Где слёзы по губам текут,
Я на праздник созываю,
Кто давно уж не был тут.
Я погляжу на вас и только,
И даже рот не дам открыть.
Чтоб были Ваня, Миша, Толька
И те, кого нельзя забыть.
Я Бочарова почитаю,
Пока он сходит в магазин.
А Винник нам сморозит чаю,
Он в этом деле господин.
Ну, а Васько всё подытожит
И разгладит, где не так,
А иногда на глупой роже
Словесный сделает синяк.
Я не о том, а всё ж об этом.
"Ну как живёте?" - не спрошу.
Ведь там не делают поэтов,
Но приглашают к шалашу.
Ой! Сколько в нас грехов-огрехов!
Не перечислит даже Бог
И много, множество орехов,
Которых я разгрызть не мог.
Ну вот и всё. Спасибо, братья,
Что заглянули на чуть-чуть.
Ой нет! Идите без объятья.
Мы встретимся. Когда-нибудь.
ВЕСНА И ОСЕНЬ
Огнем томится красная сирень,
Себя в подруги предлагая.
А рядышком, склонившись на плетень, -
Невестой вишня молодая.
И ждут чего-то нежно и легко
И воздух запахом милуют,
И прошлое уплыло далеко,
Оставив запах поцелуя.
Люблю весну... А осень - на ветру,
Когда любовь срывает все с любимой,
Чтоб разлучиться по утру -
И стать весной неповторимой.
Природа-матушка, волшебная страда,
Созвездие разлук и радость встречи,
Где все в обнимку: нет и да,
И где любовь любовью лечат.
Весна и осень - словно близнецы,
Они лишь таинства разлуки.
Летят в скворечники скворцы,
А мы друг к другу тянем руки.
БОЮСЬ ПОТЕРЯТЬ ДАЖЕ МІГ!
Я в тех, кто тоскует и плачет.
Я там, где смеются и пьют.
Я там, где не ищут удачу.
Я там, где в других не плюют.
А если усну, - разбудите.
Мне скучно без вас и себя.
Как солнце достигло зенита,
Уходит, себя истребя.
А мне бы до туда добраться,
Где уже нет вышины,
И там, мои сёстры и братья,
Не встретил бы злой тишины.
Где молнии с тучей играют
И нету в просторе границ,
Декабрь улыбается маю,
И падают звёзды с ресниц.
А если усну, - разбудите,
Боюсь потерять даже миг.
Я в каждой кудрявой раките
И в том я, чего не достиг.
Я смех и слеза расставаний.
Я в таинстве ласковых рук.
Я зарево в снежном сиянье.
Я север, и запад, и юг.
А если усну, - разбудите.
Боюсь потерять даже миг.
Любите поэтов, любите...
Хотя б за единственный стих.
НОЧЬ, ТУМАН И СТИХИ
Всё ниже, ниже ночь,
И звёзды стали ниже.
Сиреневый туман
Меня с кустами лижет.
И вот уж нет меня,
В сиреневом я таю,
А надо мной звезда
Стихи мои читает.
Я, слушая, пою.
И будто бы я в храме.
И звуками сражён,
Своими же стихами.
Шепчу их наизусть
ДРУГОЙ ЗВЕЗДЕ и звёздам -
И расплескалась грусть.
Спасибо, что не поздно.
МЕЧТА О ПОТОМ
Ушла весна, оставив осень.
А там - зима белым - бела,
Но душа огня лишь просит,
Чтобы гореть, сгореть до тла.
И всё. Уйду, оставив годы
В моём шальном черновике.
Я где-то жил и бутербродил,
Таскал картошку в рюкзаке.
Я был попом. А поп - учитель.
Я звал к добру, а не в печаль.
И вы, пожалуйста, лучитесь,
Себя расплёскивая вдаль.
Звените, милые, звените!
Пусть треснет колокол, звеня,
Чтоб оседлать звезду в зените!
Но это будет без меня.
И всё равно. Вольюсь глазами
И языком с отрытым ртом.
Я буду с вами, только с вами!
Ведь я мечтаю о потом.
ПАРУСА
Я мечту не успел
Ни догнать, ни обнять,
Но я всё же летел
Паруса догонять.
Я большого хотел,
Но сумел позабыть,
Что у жизни прицел -
Самых слабых добить.
Нам бы ветер в лицо
Тормошил, как сквозняк,
Нам бы быть бы бойцом,
Но не так, как ветряк.
Но я здесь, на земле.
И землёю дышу.
Я с женою в тепле.
Что ещё? Я пишу:
Паруса надо мной,
И колышется даль.
И над морем покой,
Тишина и печаль.
ГОЛУБИЗНА
Выключилось солнце -
И во мне луна
Гуляет как бесонница,
От звёзд и до окна.
А под луною - небо
Серебряной фольгой.
Я там ни разу не был,
Где ветер голубой.
Хоть звёзды, словно крабы,
Раскинулись дугой.
А мне туда! Хотя бы
Вздохнуть голубизной.
...И все ж земля - родная
И в ней родимый дом.
А там жена святая
В рассвете голубом.
И голубой улыбкой
Меня встречает мать,
И воздух нежный, зыбкий,
Как голубая прядь.
Я весь голубизною
От пяток до волос
Пронизанный весною,
Как сам Исус Христос.
И пусть, что там я не был,
Здесь - ветер голубой.
И здесь сверкает небо
Таинственной фольгой.
ЗВЁЗДЫ
Гляжу с балкона в небо!
Там быль вмешалась в небыль,
И розовые тучи,
Подолами крутя,
Хотят упрятать звёзды,
В серебряные гроздья,
И душу на лохмотья,
Как мыши, теребят.
Из худшего - не худший,
Из лучшего - не лучший,
И не посередке,
А где-то тут и там,
В мечте моей косматой,
Без воздуха крылатой,
Люблю я всё, что вижу,
И на душе - бальзам.
Одной звезде покорен,
Но по-другому скроен,
И тучи без признанья,
Руками отвожу.
И вновь любуюсь небом,
Где был и вовсе не был,
И звёздное сиянье
Я в галстук завяжу.
КТО ЖИЗНЬ НЕ ДОЖИЛ
Из множества мног
о, кто жизнь не дожил.
В судьбе кривоногой, где тысячи жил.
Они не умели, чтоб жить не спеша.
Все наши метели взяла их душа.
И царствуют где-то, всё также горят,
Лишь солнцем одеты, как сто негритят.
И всё же завидуют тем, кто внизу,
Кто в горе хохочут, не пряча слезу.
ЛИПА У ОКНА
Я теперь просыпаюсь рано и, подходя к окну, вижу, как старая липа нежно здоровается со мной. Я выхожу на балкон и шепчу: "Здравствуй, милая! Ты с каждым годом все крепчеи крепче, выше и выше. Я давно знаю тебя, всякую, разную. Осенью - серой и обмусоленной дождями, и ты из последних сил пытаешься удержать последние листья. Но время непобедимо, и ты смиряешься. И только добрый снег прикрывает твое озябшее тело. Но руки твои в белых перчатках всё так же тянутся ко мне и к небу.
Милая липа, ты повторяешь меня. Да нет, мы просто близнецы. И мать у нас одна. И потому не случайно ты постоянно перед моим окном. Чтобы я не забывал о нашем родстве. И если я на ночь закрываюсь шторой, то утром я её распахиваю, и ты, как верная безъязычная дворняга, внимательно высматриваешь меня: прежний я или нет, сдался или ещё могу. И ты уверенно знаешь, что будет. А я - нет.
Но время бежит. И вот уже капает слезами зима с твоих озябших рук. И вдруг утром я не узнаю тебя: ты улыбаешься мне своим новым зелёным детством. Потом молодецким буйством твоих роскошных листьев. И я уже не вижу твоих протянутых ко мне рук, хоть знаю, что они есть, только твои пальцы уже в других перчатках. И я доволен твоим вечным обновлением, и добро, со вздрагиванием завидую тебе… И теперь смотрю. Но что это? Ты та же и уже другая. Ты светло зелёная, в радости. Ты - в положении любви. Ты цветёшь! И твои жёлтые детки скоро разлетятся с ветром, и запах твоей новизны, всё, что есть за моей распахнутой балконной дверью, - всё наполняется и переполняется тобой.
Спасибо, милая. Я живу, как и пчёлы, что летят в твой целебный нектар. И я оживаю, и я напьюсь твоего чая и напоследок подниму стакан твоей амброзии и скажу много самых прекрасных слов: "Спасибо!"
НЕБА
Я ляжу на траве і гляджу ўгору. Неба штосьці сёння расшчодрылася. Усміхаецца сонцам. І расцвіло васількамі над пахілай вярбой і нерасчэсаным кустоўем.
Белыя, як бавоўна, воблакі павольна плывуць у старадаўнім вальсе. І я, як скульптар, ляплю з іх усё, што мне захочацца. Вось гэта скала дзесьці ў неабдымным блакітным моры. А гэта чыйсьці профіль, які ўжо распаўзаецца і прымае іншае аблічча.
Я гляджу, любуюся і думаю. Воблакі і сонца - твой убор. Без яго ты аднастайнае і пустое. Як сон без бачанага ў сне альбо манекен абыякавай вечнасці.
Ты, неба, вечнае. І я таксама. Што ты значыла б, калі б не было мяне ў ранішнім тумане, ва ўскудлачаным арэшніку, у хмарах, у табе? Ты прыгожае, таму што я люблю цябе, як чысты сшытак, у які можна запісаць свае думкі альбо пакласці любімую фарбу.
І не вецер, а я апранаю цябе сваім уяўленнем у розныя жаданні. Без мяне ты як шэдэўр у зачыненым пакоі. А я цябе адкрываю, таму што я чалавек.
Толькі яму даступна разумець гармонію прыроды, музыкі і фарбаў.
Ён з-за любові даўно прыручыў цябе, і ты яго носіш. І дапамагаеш прарвацца праз сябе ў больш далёкую вышыню. А чалавеку заўсёды патрэбна вышыня, таму што ён любіць прыгожае.