Герб горада Ліды, наданы 17 верасня 1590 г.
Мікалай Канстанцінавіч Усціновіч нарадзіўся 27 верасня 1916 года ў Расіі, у сям'і павятовага службоўца Ўсціновіча Канстанціна Міронавіча, беларуса-бежанца з Ліды. "Тут сям'я наша была ў бежанцах ад вайны", - напіша ў аўтабіяграфіі Мікалай. Яго дзяцінства прайшло ў старадаўнім пасёлку Мсцёра (зараз Уладзімірская вобласць).
Упершыню пасёлак згадваецца ў 1626 г. У часы Пятра I належаў паплечніку цара князю Фёдару Юр'евічу Рамаданаўскаму, які ўзначальваў Праабражэнскі прыказ, і зваўся Багаяўленскай слабадой. З XVIII стагоддзя іканапісная справа - галоўны промысел пасёлка. У XIX стагоддзі слабада атрымала назву Мсцёра.
Напачатку XX стагоддзя пасёлак славіўся іканапісам, гафтам белай гладдзю з вытанчанымі дробнымі ўзорамі і знакамітым "уладзімірскім швом" з буйнымі ўзорам, белакаменным Свята-Багаяўленскім манастыром. У пасёлку адкрылася невялікая фабрыка па вытворчасці акладаў для абразоў; у 1908 быў заснаваны меднапракатны завод. Тут праходзяць першыя 5 гадоў жыцця Мікалая.
У 1921 годзе Ўсціновічы вярнуліся ў Ліду. Тут Мікалай заканчвае 4 класы Лідскай пачатковай школы (1928 год), займаецца самаадукацыяй, паступае ў Лідскую гімназію імя К. Хадкевіча, у 1938 годзе паспяхова яе заканчвае.
У 1937 годзе Мікалай Усціновіч пасля года падрыхтоўкі (трэба было зарабіць грошы на вучобу, і ён даваў прыватныя ўрокі) паступіў на Багаслоўскі факультэт Варшаўскага ўніверсітэта. Скончыў толькі два яго курсы, бо ў сувязі з нападам Германіі на Польшчу вырашыў вярнуцца дахаты.
З прыходам у Ліду Чырвонай Арміі працаваў сакратаром у Лідскім аддзяленні працоўнай міліцыі. Калі ж было створана аддзяленне дзяржаўнай міліцыі, яго адтуль звольнілі, і ў 1940 годзе ён уладкаваўся лабарантам у Лідскую беларускую школу, папрацаваў на гэтай пасадзе шэсць месяцаў, пасля чаго яму прапанавалі працу ў інтэрнаце, затым на дзіцячай тэхнічнай станцыі. "Такія пераводы з месца на месца паўсталі, верагодна, на глебе недаверу да мяне, як да былога студэнта-багаслова", - напіша Мікалай Канстанцінавіч пра сябе пазней.
Праз тыдзень пасля пачатку Вялікай Айчыннай вайны Мікалай прыйшоў у Жыровіцкі манастыр, дзе яго пасвяціў у сан святара біскуп Венедыкт (Бабкоўскі) з дазволу мітрапаліта Панцеляймона (Ражноўскага). Пасля рукапалажэння ён атрымаў вакантнае месца настаяцеля ў Ганчарскай царкве Лідскага раёна Баранавіцкай вобласці (старое адміністрацыйнае дзяленне).
Святар, пастыр, у сілу ўстановак царквы, павінен быў ухіляцца ад "мірскога жыцця", тым больш актыўна ўдзельнічаць у палітычнай барацьбе. Аднак захопніцкая вайна, акупацыя ставілі праваслаўны клір у аб'ектыўную сітуацыю неабходнасці вызначыць асабістую пазіцыю ў зменлівым грамадска-палітычным становішчы. Святар, цесна злучаны са сваёй паствай праз споведзь, не мог быць ізаляваны ад паствы і не адгукацца на настрой парафіян.
Айцец Мікалай абраў для сябе шлях абароны, усебаковай дапамогі як мірным жыхарам, так і партызанам, ясна ўсведамляючы, што ставіць пад пагрозу не толькі сваё жыццё, але і жыцці ўсіх сваіх блізкіх.
Прасіўў ён за арыштаваных, якія падазраваліся ў сувязях з партызанамі
У 1942 годзе немцы ў Ганчарах арыштавалі бацькоў партызан - Дайнеку Аляксандра і Міцюкевіча Казіміра. Сваякі прыйшлі па дапамогу да айца Мікалая. Пасля яго заступніцтва арыштаваныя былі вызвалены. Святар абараняў бацькоў партызан і не раз за іх прасіў. Кудзелі Лізавеце Юльянаўне сказаў прама, што будзе яе абараняць.
На працягу 1942-1943 гг. партызаны сістэматычна наведвалі хату святара. Матушка Тацяна Паўлаўна на ноч рыхтавала ежу, ведаючы, што партызан неабходна будзе пакарміць.
У 1942 годзе да айца Мікалая прыйшоў Дзіўлюк Сцяпан Ігнацьевіч і папрасіў дапамагчы выратаваць яго сваяка Дзікевіча Мікалая Іпалітавіча ад расстрэлу. У таямніцы ад усіх святар схадзіў на аддалены хутар, сфатаграфаваў для пашпарта Дзікевіча. Праз час айцу Мікалаю ўдалося дастаць дакументы для свайго цёзкі, і чалавек застаўся жывы.
За сувязь з партызанамі арыштавалі жыхара в. Ганчары Кумпяка Віктара Пятровіча. Айцец Мікалай навучыў як адказваць на пытанні, сказаў ні ў чым не прызнавацца. Святар паехаў разам з Віктарам на допыт і чакаў яго ў калідоры. Такая ўвага і заступніцтва з боку святара выратавала Віктара Пятровіча і ад расстрэлу, і ад высылкі ў Германію.
Пры перастрэлцы паміж партызанамі і немцамі жыхары прыходу Ганчарскай царквы сышлі ў лес, а святар застаўся. Карнікі пачалі пытаць яго пра партызан, і айцец Мікалай растлумачыў, што ў вёсцы няма партызан. Тады немцы павялі святара пад канвоем праз усю вёску, папярэдзіўшы, што, калі будзе хоць адзін стрэл, то святара заб'юць, а вёску спаляць. У злавесным суправаджэнні айцец Мікалай прайшоў праз усю вёску. Стрэлаў не было, жыхары засталіся жывыя.
Айцец Мікалай быў арыштаваны ў 1943 годзе нямецкай аховай чыгуначнага раз'езду Ліда - Ганчары і быў дастаўлены ў турму ў вайсковы нямецкі гарадок на паўднёвай ускраіне горада Ліды. Праз трое сутак быў пераведзены ў Лідскую гарадскую турму, дзе прасядзеў з 18 жніўня па 2 верасня 1943 года. Айцец Мікалай у дасканаласці валодаў нямецкай мовай, і допыты вяліся без перакладчыка. Святара спрабавалі выкрыць у сувязях з партызанамі. Па словах бацюшкі, у яго з камандзірам партызанскага атрада была дамоўленасць, каб пазбегнуць рэпрэсій ці даносу суседзяў, айцец Мікалай мог заявіць пра прыход партызан, пасля таго, як яны сыходзілі ў лес. Праз тры гадзіны допыту немцы святара адпусцілі, але па вяртанні дахаты арыштавалі зноў і пратрымалі ў адзіночнай камеры шэсць дзён без допыту.
З восені 1943 гады ў вёсцы Ганчары стаяў нямецкі апорны пункт, і святар падтрымліваў адносіны з камендантам гэтага атрада Вайтгертнерам. Менавіта праз яго айцец Мікалай пры магчымасці вяртаў пашпарты, якія адбіраліся немцамі пры аблавах.
У тым жа 1943 годзе немцы выслалі ў лагер маці і бацьку жонкі святара Мікалая Ўсціновіча.
У 1942 - 1943 гадах па ініцыятыве айца Мікалая каля найбліжэйшых да Ганчароў вёсак былі пастаўлены пяць крыжоў міру, каб было відаць, што жыхары - праваслаўныя.
Васільеў Мікалай Аляксандравіч, у гады вайны быў начальнікам штаба партызанскага атрада "Іскра" брыгады імя Кірава, казаў, што айцец Мікалай дапамагаў партызанам, але сувязным не быў.
У Дзень Перамогі над гітлераўскай Германіяй у Ганчарскай царкве адбылося набажэнства.
Айца Мікалая арыштавалі ў 1950 годзе, абвінавацілі ў антысавецкай дзейнасці і супрацоўніцтве з немцамі.
Нагодай былі даносы жыхара Ганчароў. Калісьці на адным з вяселляў пасля шлюбу ў царкве, маладым "загарадзілі" дарогу і хацелі атрымаць дармовую выпіўку і ежу. Ведаючы фінансавае становішча маладых, айцец Мікалай дабраславіў ігнараваць перашкоду, і вяселле праехала міма, пакінуўшы выпрашвальнікаў без паложанага "водкупу". Сказаць штосьці супраць было нельга - усё адбылося на тэрыторыі царквы, але паўстала непрыязнасць да айца Мікалая, злосць стаілася ў душы і дачакалася сваёй гадзіны пасля вайны.
Галоўным абвінавачваннем была здрада Радзіме, супрацоўніцтва з немцамі.
Частка матэрыялаў следства змешчаны ў кнізе прафесара Н.В. Чарапіцы:
"На пытанне следчага - "Ці падвяргаліся вы арыштам?" - айцец Мікалай адказаў: "Арыштаваны я быў у 1943 годзе аховай чыгуначнага раз'езду Ліда - Ганчары і дастаўлены ў вайсковы нямецкі гарадок, размешчаны на паўднёвай ускраіне г. Ліды, адкуль праз трое сутак быў пераведзены ў Лідскую гарадскую турму, дзе знаходзіўся з 18 жніўня 1943 года. Дапытвалі мяне ўсяго толькі адзін раз напярэдадні вызвалення з-пад варты. Увечар, 1 верасня, мяне выклікалі на допыт да мясцовага начальніка СС обер-лейтэнанта Геца. Дазнаўшыся, што я вольна валодаю нямецкай мовай, ён адправіў з кабінета перакладчыка, запісаў у анкету ўсе мае біяграфічныя дадзеныя, а затым спытаў: з кім, калі і навошта напярэдадні арышту я ездзіў у сяло Дакудава Лідскага раёна? Я адказаў, што разам з бацькам і малодшым братам Анатолем ездзіў па запрашэнні дакудаўскага святара Галянкевіча на прастольнае храмавае свята. Затым ён спытаў, ці бываюць у Ганчарах партызаны і асабіста ў мяне дома, і мне нічога не заставалася сказаць як тое, што бываюць. Так я сказаў па папярэднім узгадненні з партызанамі, якія бывалі ў мяне амаль штодня, і я іх пытаў пра тое, як мне быць, бо ўсе бачаць, што я вас кармлю і паю".
Гэта пытанне (з высвятленнем усіх дэталяў) і было галоўным падчас усіх допытаў, пакуль у ходзе пяратрусу, праз нейкі час, на гарышчы хаты святара следчымі НКУС не быў знойдзены нямецкі пісталет. З гэтага часу ўсе допыты пайшлі ўжо вакол гэтага пісталета. Следства настойвала на тым, што ён быў дадзены святару немцамі для абароны ад партызан, а бацюшка Мікалай казаў, што яго ён набыў у 1947 годзе, каб абараняцца ад бандытаў, якіх у той час было ў дастатку, а партызан яму не было чаго баяцца, бо ён аказваў ім сталую дапамогу на працягу ўсёй вайны начлегам і прадуктамі харчавання. Пра аказанне такой дапамогі далі свае сведчанні былыя партызаны Ф.Д. Курылаў, М.Ф. Брушкоў, Р. Сасноўскі і М. Васільеў. Акрамя таго, святар Мікалай Усціновіч, карыстаючыся знаёмствам з немцамі, дапамагаў партызанскім сем'ям, дамогшыся таго, каб іх не чапалі. Гаворка ідзе пра сям'ю Курылавых і Лукашэвіч, што і пацвердзілі Ф.Д. Курылаў і А.І. Курылава. У снежні 1942 года бацюшка Мікалай дапамог пазбегнуць расстрэлу М.І. Дзікевічу.
Пасля гэтага следству нічога не заставалася, як нагадаць падследнаму пра яго няўхвальныя водгукі ў адрас партызан, на што ён адказаў наступнае: "Пра сапраўдных савецкіх партызанаў я варожа ў антысавецкім духу ніколі не адгукаўся. Аднак прызнаю, што пра некаторых так званых партызанаў я казаў, што яны не партызаны, а бандыты, якія прыкрываючыся званнем партызана, займаюцца рабаваннем мясцовага насельніцтва. Такога роду людзей і самі партызаны звалі бандытамі".
У якасці рэчыўных доказаў да антысавецкіх выказванняў бацюшкі Мікалая далучылі і некалькі знойдзеных у яго ў хаце нумароў часопіса "Нядзельнага чытання". Аднак ён адпрэчыў такога роду доказ, сказаўшы, што часопісы гэтыя выпісваў у 1930-я гады яго папярэднік на прыходзе, а сам ён іх нават не браў у рукі. Што ж датычыцца выпадкаў антысавецкіх выказванняў Мікалая Ўсціновіча ўжо ў паваенны перыяд, то сведчанні пра іх зыходзілі ад адной і той жа крыніцы на глебе даўняй непрыязнасці.
Была ў следства яшчэ адна нагода паставіць Мікалая Ўсціновіча ў цяжкае становішча ў сувязі з тым, што ў студзені 1950 года ў хаце сялянкі А.О. Козел адбылося абнаўленне абраза Святога Мікалая Цудатворца, а таму меўся шанец абвінаваціць святара ў інсцэніроўцы гэтага цуду; але і з гэтага нічога ў следства не атрымалася.
Зрэшты, сам ход допыту сведкі Козел А.О. ад 7 чэрвеня 1950 года вельмі характэрны для метадаў працы тагачасных следчых органаў:
" Пытанне: Дзе Вы пражывалі і чым займаліся ў перыяд нямецкай акупацыі Лідскага раёна?
Адказ: У перыяд нямецкай акупацыі Лідскага раёна я пражывала ў вёсцы Ганчары, працавала на сваёй аднаасобнай гаспадарцы.
Пытанне: Ці арыштоўваліся Вы ці Вашы сваякі нямецкімі карнымі органамі?
Адказ: Нямецкімі карнымі органамі я не арыштоўвалася, не арыштоўваліся і мае сваякі.
Пытанне: Хто з Вашых сваякоў пражывае за мяжой?
Адказ: З маіх і мужа сваякоў за мяжой ніхто не пражывае.
Пытанне: Ваша сямейнае становішча?
Адказ: У наш час я пражываю ў вёсцы Ганчары ў сваёй хаце. Са мной жывуць: муж - Козел Міхаіл Вікенцевіч, дачка - Козел Любоў Міхайлаўна, 1930 года нараджэння, зяць - Данейка Валяр'ян Аляксандравіч, яго жонка - Данейка Марыя Міхайлаўна, 26 года, іх трое дзяцей.
Пытанне: Распавядзіце, калі ў Вашай кватэры адбылося "абнаўленне" абраза"?
Адказ: Абнаўленне абраза ў маёй кватэры адбылося пры наступных акалічнасцях: 5 студзеня 1950 года рана раніцай, устаўшы з печкі-ляжанкі, я звярнула ўвагу на свае абразы ў чырвоным куце пакоя. І тым часам я заўважыла, што адзін з абразоў - "Мікалая Цудатворца" абнавіўся, прычым абнаўленне адбылося не цалкам, левы бок пасвятлеў, а правы захаваў ранейшы колер. Убачыўшы гэта, я пабудзіла свайго мужа, які спаў у пакоі на ложку. Пры гэтым я яму сказала: "Паглядзі, Міхась, у нас абраз Мікалая Цудатворца абнавіўся". Ён мне на гэта адказаў, што я проста агледзелася і працягваў спаць. У той жа дзень я распавяла пра абнаўленне абраза сваім аднавяскоўцам: Дзікевіч Вользе (70 гадоў) і Сцефанідзе Казак (75 гадоў). Яны паглядзелі на абраз, перахрысціліся, і я разам з імі перахрысцілася. Да вечара ўжо ўся вёска ведала, што ў нашай хаце адбылося абнаўленне абраза. Увечар да нас прыйшлі дзеці: Дзікевіч Валянціна (13 гадоў) і Германовіч Антон (12 гадоў) і пачалі прасіць, каб мы паказалі ім абноўлены абраз, але мой муж дзяцей адравіў да сябе дахаты і абраз ім не паказаў.
Пытанне: Дзе знаходзіцца "абноўлены" абраз Мікалая Цудатворца ў наш час.
Адказ: 7 студзеня 1950 года ў сувязі з рэлігійным святам Вадохрышча святар Ганчарскай праваслаўнай царквы Мікалай Усціновіч прыйшоў да нас у кватэру асвячаць хату. Тым часам у хаце была толькі я. Ён тады спытаў: "Я чуў, што ў Вас у хаце адбылося абнаўленне абраза?". Я яму адказала, што так. Тады ён папрасіў паказаць яго. Калі святар убачыў яго, то сказаў: "Не ведаю, які ён быў да гэтага, але будзе лепш, калі гэты абраз Вы прынесяце ў царкву, каб Вас не турбавалі людзі і не прыходзілі да Вас глядзець яго". У той жа дзень я па рэкамендацыі святара аднесла абраз у Ганчарскую царкву, дзе ён і знаходзіцца ў наш час.
Пытанне: З якой мэтай Вы распаўсюджвалі сярод жыхароў вёскі антысавецкую правакацыйную інсцэніроўку "абнаўлення" абраза ў Вашай хаце?
Адказ: Калі я распавядала сваім знаёмым пра тое, што ў нашай хаце адбылося абнаўленне абраза, я не пераследвала пры гэтым ніякай мэты і зусім не думала, што пра гэта нельга казаць аднавяскоўцам.
Пытанне: Вы сцвярджаеце, што ў Вашай хаце адбылося "абнаўленне" абраза" ці Вы гэта зрабілі з мэтай інсцэніроўкі адбыўшагася цуду?
Адказ: Так, я сцвярджаю, што ў маёй хаце абнавіўся абраз Мікалая Цудатворца, прычым абнаўленне яго адбылося не цалкам.
Пытанне: Што Вы хочаце дапоўніць да сваіх сведчанняў.
Адказ: Да сваіх сведчанняў дапоўніць больш нічога не маю."
Урэшце ўсё скончылася тым, што Ваенны Трыбунал войскаў МУС Гарадзенскай вобласці 14-15 лістапада 1950 года прысудзіў Мікалая Канстанцінавіча Ўсціновіча да 25 гадоў ППЛ з паразай у правах на 5 гадоў і канфіскацыяй маёмасці. У 1955 годзе з прысуду было выключана абвінавачванне па адным артыкуле (63 - 1 УК БССР), і справа ў гэтай частцы было спынена за адсутнасцю складу злачынства. Мера пакарання яму была зніжана да 7 гадоў ППЛ з паразай у правах на 3 гады. У астатняй частцы прысуд быў пакінуты без змены. Практычна толькі па факце незаконнага захоўвання агнястрэльнай зброі "асуджаны ён быў абгрунтавана". Менавіта з-за гэтага артыкула пракуратура Гарадзенскай вобласці, праз амаль пяцьдзесят гадоў, пагадзілася з прысудам ад 14-15 лістапада 1950 года з улікам унесеных затым у яго змен.
Такім чынам, захоўванне зброі. Вядома, гэта супрацьзаконна, але нельга не ўлічваць, які гэта быў складаны час (першае дзесяцігоддзе пасля вайны); амаль штодня ад рук бандытаў гінулі людзі, а бацюшка на вёсцы - першы чалавек, і ўсе дарогі вядуць да яго, карыстаюцца гэтай дарогай і злыя людзі. Нацярпеўшыся ў гады вайны ад няпрошаных гасцей, бацюшка Мікалай разумеў, што калі што-небудзь здарыцца дрэннае, тое яго і яго дзяцей абараніць не будзе каму. Сёння валоданне агнястрэльнай зброяй у мэтах абароны атрымлівае самавітае прававое абгрунтаванне.
На момант абвяшчэння прысуду святару Мікалаю Канстанцінавічу Ўсціновічу было 34 гады, у яго было двое дзяцей сын Ігар 3-х гадоў і сын Юра 9-ці месяцаў, жонцы - 33 гады.
У 1955 годзе знята абвінавачванне ў здрадзе радзіме, тэрмін паменшаны да 7 гадоў і да 3 гадоў пазбаўлення правоў.
26 студзеня 1956 года Мікалай Канстанцінавіч Усціновіч вызвалены са зняццем асуджанасці.
Вярнуўся на радзіму 2 верасня 1956 года.
З 8 сакавіка 1956 года айцец Мікалай служыў у Нараджэння-Багародзічнай царкве ў вёсцы Гудзевічы, зараз Мастоўскі раён Гарадзенскай вобласці.
9 ліпеня 1956 года пераведзены ў Міхайлаўскі храм сяла Ізабелін Ваўкавыскага раёна Гарадзенскай вобласці.
З 31 верасня 1957 года адначасова абслугоўваў Пакроўскі прыход у вёсцы Харашэвічы ў той час час Ваўкавыска-Поразаўскай добрачыннай акругі, зараз Гарадзенскай вобласці.
З 13 траўня 1958 года абслугоўваў Параскева-Пятніцкую царкву вёскі Сідзельнікі Ваўкавыскага раёна, з 31 ліпеня 1959 гады яе настаяцель.
З 6 лістапада 1970 года настаяцель Нараджэння-Багародзічнага храма в. Дакудава Лідскага раёна Гарадзенскай вобласці.
З 8 студзеня 1976 за штатам, але працягваў служыць у Мікалаеўскай царкве вёскі Дубна Мастоўскага раёна.
Узнагароджаны скуфіей у 1945 годзе, камілаўкай у 1948 годзе, залатым нагрудным крыжом у 1957 годзе, санам протаіерэя 1 красавіка 1964 года, паліцай 24 красавіка 1967 года.
Памёр 25 сакавіка 1979 года.
Пахаваны на Лідскіх могілках.
Артыкул падрыхтаваны Лідскім дабрачыннем.