Папярэдняя старонка: Аркадий Мигдал

Дадана: 29-01-2012,
Крыніца: Лідскі Летапісец № 53.

Акадэмік Аркадзь Бенедыктавіч Мігдал (11.3.1911, Ліда - 9.2.1991, Прынстан)

Мігдал Аркадзь Бенедыктавіч (11.3.1911, Ліда - 9.2.1991, Прынстан, памёр падчас камандзіроўкі, пахаваны ў Маскве). У 1943-45 гг. працаваў ў Інстытуце фізічных праблем АН СССР, у 1945 - 71 г.г. у Інстытуце атамнай энергіі, у 1947 годзе быў апанентам на абароне кандыдацкай дысертацыі А.Дз. Сахаравым. З 1971 г. у Інстытуце тэарэтычнай фізікі АН СССР. З 1944 г. прафесар Маскоўскага інжынерна-фізічнага інстытута. Член-карэспандэнт АН СССР (1953), акадэмік АН СССР (1966). Фізік-тэарэтык, заснавалыіік новых кірункаў у ядзернай фізіцы і фізіцы металаў. Развіў тэорыю дыпольнага і квадрапольнага выпраменьвання ядраў і тэорыю іянізацыі атамаў пры ядзерных рэакцыях. Распрацаваў тэорыю шырокіх ліўняў. Разгледзеў уплыў шматкратнага рассейвання на тармазное выпраменьванне і развіў метад рашэння квантавай задачы многіх целаў. Прымяніў тэорыю звышправоднасці да пытанняў будовы ядраў і вылічыў моманты інерцыі цотных і няцотных ядраў. Развіў колькасную тэорыю ядра, заснаваную на прымяненні метадаў квантавай тэорыі поля. Даследаваў праблему палярызацыі вакууму ў моцных магнітных палях. У навуковай літаратуры шырока скарыстоўваюцца такія азначэнні, як асаблівасць Мігдала-Кона , скачок Мігдала , канстанта Мігдала . Узнагароджаны ордэнамі Леніна і Працоўнага Чырвонага Сцяга. Удзельнічаў у трох навукова-даследчых падводных экспедыцыях і быў першым старшынём Федэрацыі падводнага спорту СССР. Выступаў у абарону акад. А. Сахарава ў перыяд яго высылкі ў Горкі.

У часопісе "Лідскі летапісец" № 13 да 90-гадовага юбілею А.Б. Мігдала змешчаны выдатны артыкул Валерыя Белянкевіча (Дзікевіча, лаўрэата грамадскай прэміі прафесійнага прызнання "Лепшыя пёры Расіі") "Акадэмік Аркадзь Мігдал. Аповесць пра шчаслівага чалавека". Пасля публікацыі гэтага артыкула акадэмікі РАН выпусцілі ўспаміны пра А.Б. Мігдала ("Воспоминания об академике А.Б. Мигдале", Масква, Физматлит, 2003, 256 ст, 300 ас.). Аўтарамі ўспамінаў выступілі:

Агасян Мікіта Аванесавіч (н. 1957 г.) скончыў МІФІ у 1980 г., кандыдат фіз.-мат. навук, старэйшы навуковы супрацоўнік ДНЦ ІТЭФ.

Акунь (Окунь) Леў Барысавіч (н. 1929 г.) скончыў МІФІ у 1953 г., акадэмік РАН, загадчык лабараторыі ГНЦ ІТЭФ.

Асадчыеў Вячаслаў Міхайлавіч (н. 1941 г.) скончыў МІФІ у 1964 г., кандыдат фіз.-мат. навук, дацэнт МІФІ.

Ахмадуліна Бэла Ахатаўна - паэтка.

Белавін Аляксандр Абрамавіч (н. 1942 г.) скончыў МІФІ у 1967 г., доктар фіз.-мат. навук, прафесар, вядучы навуковы супрацоўнік ІТФ імя Л.Д. Ландау.

Бяляеў Спартак Цімафеевіч (н. 1923 г.) скончыў МДУ у 1952 г., акадэмік РАН, дырэктар інстытута агульнай і ядзернай фізікі РНЦ КІ.

Вакс Валянцін Генадзевіч (н. 1932 г.) скончыў МІФІ у 1956 г., доктар фіз.-мат. навук, прафесар, вядучы навуковы супрацоўнік РНЦ КІ.

Васкрасенскі Зміцер Мікалаевіч (н. 1951 г.) скончыў МІФІ у 1974 г., доктар фіз.-мат. навук, прафесар МІФІ.

Гейлікман Міхаіл Барысавіч (н. 1945 г.) скончыў МІФІ у 1968 г., кандыдат фіз.-мат. навук, на 2003 г. інжынер-даследчык Тэхналагічнага Цэнтра кампаніі Shell, Хьюстан, Тэхас, ЗША.

Гольдман Іосіф Ільіч (н. 1926 г.) скончыў МДУ у 1948 г., доктар фіз.-мат. навук, прафесар. На 2003 г. жыў у Ізраілі.

Еразалімскі Барыс Рыгоравіч (н. 1921 г.) скончыў МДУ у 1947 г., доктар фіз.-мат. навук, прафесар. На працягу многіх гадоў быў заг. лабараторыі ў ІАЭ імя Курчатава. На 2003 г. працаваў у Гарвардскім універсітэце, ЗША.

Зарэцкі Давыд Фішаравіч (н. 1928 г.) скончыў МДУ у 1950 г., доктар фіз.-мат. навук, прафесар, вядучы навуковы супрацоўнік РНЦ КІ.

Камерджыеў Сяргей Паўлавіч (н. 1938 г.) скончыў фізфак Варонежскага дзяржаўнага ўніверсітэта ў 1960 г., доктар фіз.-мат. навук, вядучы навуковы супрацоўнік Фізіка-энергетычнага інстытута, г. Обнінск.

Капіца Сяргей Пятровіч (н. 1928 г.) скончыў МАІ у 1950 г., доктар фіз.-мат. навук, прафесар, галоўны навуковы супрацоўнік Інстытута фізічных праблем імя П.Л. Капіцы РАН.

Коган Уладзімір Ільіч (н. 1923 г.) скончыў МІФІ у 1947 г., кандыдат фіз.-мат. навук, прафесар МІФІ, вядучы навуковы супрацоўнік РНЦ КІ.

Крайнеў Уладзімір Паўлавіч (н. 1938 г.) скончыў МІФІ у 1962 г., доктар фіз.-мат. навук, прафесар МФТІ.

Кудраўцаў Аляксандр Яўгенавіч (н. 1944 г.) скончыў МІФІ у 1969 г., доктар фіз.-мат. навук, вядучы навуковы супрацоўнік ДНЦ ІТЭФ.

Кулікоў Ігар Барысавіч (н. 1945 г.) скончыў ЛДУ у 1971 г., кандыдат фіз.-мат. навук. На 2003 г. працаваў у Федэральным кіраванні авіяцыі, ЗША.

Ландсберг Леанід Рыгоравіч (н. 1930 г.) скончыў МДУ у 1954 г., доктар фіз.-мат. навук, прафесар, загадчык лабараторыі ІФВЭ.

Ларкін Анатоль Іванавіч (н. 1932 г.) скончыў МІФІ у 1956 г., акадэмік РАН. На 2003 г. працаваў у ІТФ імя Л.Д. Ландау, прафесар універсітэта штата Мінесота, ЗША.

Ламінадзэ Джумбер Георгіевіч (н. 1930 г.) скончыў МДУ у 1955 г., доктар фіз.-мат. навук, прафесар, акадэмік АН Грузіі, акадэмік-сакратар аддзялення матэматыкі і фізікі АН Грузіі.

Лушнікаў Аляксей Аляксеевіч (н. 1939 г.) скончыў МІФІ у 1962 г., доктар фіз.-мат. навук, прафесар, загадчык аддзела Навукова-даследчага фізіка-хімічнага інстытута ім. Л.Я. Карпава, член-карэспандэнт РАЕН.

Мігдал Аляксандр Аркадзевіч (н. 1945 г.) скончыў МФТІ у 1967 г., доктар фіз.-мат. навук, прафесар. На 2003 год працаваў у ЗША.

Мішусцін Ігар Мікалаевіч (н. 1947 г.) скончыў МДУ у 1971г., доктар фіз.-мат. навук, прафесар, вядучы навуковы супрацоўнік РНЦ КІ.

Манастырскі Міхаіл Ільіч (н. 1947 г.) скончыў МДУ у 1971 г., доктар фіз.-мат. навук, прафесар, вядучы навуковы супрацоўнік ГНЦ ІТЭФ.

Нарожны Мікалай Барысавіч (н. 1940 г.) скончыў МІФІ у 1964 г., доктар фіз.-мат. навук, прафесар, загадчык кафедры тэарэтычнай фізікі МІФІ.

Недаспасаў Артур Уладзіміравіч (н. 1928 г.) скончыў МДУ у 1950 г., доктар фіз.-мат. навук, прафесар, галоўны навуковы супрацоўнік ІВТ РАН, сапраўдны член РАЕН.

Няцесава Алена Віктараўна скончыла аддзяленне тэорыі і гісторыі мастацтваў гістарычнага ф-та МДУ у 1981 г., мастацтвазнавец, перакладніца, навуковы супрацоўнік Інстытута сістэмнага аналізу РАН.

Мікалаеў Мікалай Мікалаевіч (н. 1947 г.) скончыў МФТІ у 1970 г., доктар фіз.-мат. навук, вядучы навуковы супрацоўнік ІТФ імя Л.Д. Ландау.

Пік-Пічак Георгій Антонавіч (н. 1930 г.) скончыў МІФІ у 1953 г., кандыдат фіз.-мат. навук, старшы навуковы супрацоўнік РНЦ КІ.

Палякоў Аляксандр Маркавіч (н. 1945 г.) скончыў МФТІ у 1967 г., доктар фіз.-мат. навук, прафесар, член-карэспандэнт РАН, прафесар Прынстанскага ўніверсітэта, ЗША.

Папоў Уладзімір Сцяпанавіч (н. 1932 г.) скончыў МДУ у 1956 г., доктар фіз.-мат. навук, прафесар, вядучы навуковы супрацоўнік ДНЦ ІТЭФ.

Рубінштэйн Леў Міхайлавіч (1930-2002 гг.) скончыў Ленінградскі палітэхнічны інстытут у 1938 г., кандыдат тэхнічных навук, прафесар, пісьменнік.

Саперштэйн Эдуард Яўсеевіч (н. 1939 г.) скончыў МІФІ у 1962 г., доктар фіз.-мат. навук, галоўны навуковы супрацоўнік РНЦ КІ.

Смародзінская Наэлі Якаўлеўна скончыла МДУ у 1966 г., кандыдат фіз.-мат. навук, старшы навуковы супрацоўнік ДНЦ ІТЭФ.

Трубнікаў Барыс Андрэевіч (н. 1929 г.) скончыў МІФІ у 1952 г., доктар фіз.-мат. навук, прафесар, галоўны навуковы супрацоўнік РНЦ КІ, дзейны член РАЕН.

Урын Міхаіл Генрыхавіч (н. 1931 г.) скончыў МІФІ у 1955 г., доктар фіз.-мат. навук, прафесар МІФІ.

Халатнікаў Ісак Маркавіч (н. 1919 г.) скончыў Днепрапятроўскі ўніверсітэт у 1941 г., акадэмік РАН. Заснавальнік і першы дырэктар ІТФ імя Л.Д. Ландау.

Хейфец Сямён Абрамавіч (н. 1928 г.) скончыў МДУ у 1952 г., кандыдат фіз.-мат. навук. На 2003 г. жыў у Швейцарыі.

Ходзель Віктар Аляксандравіч (н. 1939 г.) скончыў МІФІ у 1962 г., доктар фіз.-мат. навук, галоўны навуковы супрацоўнік РНЦ КІ.

Шурак Эдуард Уладзіміравіч (н. 1948 г.) скончыў Навасібірскі дзяржаўны ўніверсітэт у 1970 г., доктар фіз.-мат. навук, прафесар, на 2003 г.дырэктар інстытута тэарэтычнай ядзернай фізікі Ўніверсітэта Стоні Брук, ЗША.

Рэдакцыйная калегія кнігі: М.А. Агасян, С.Ц. Бяляеў, Л.Б. Акунь, Э.Я. Саперштэйн.

Адзін з асобнікаў кнігі захоўваецца ў Лідскім музеі.

АРКАДЗЬ БЕНЕДЫКТАВІЧ МІГДАЛ

Выбітны фізік-тэарэтык акадэмік Аркадзь Бенедыктавіч Мігдал быў адным з заснавальнікаў тэарэтычнай ядзернай фізікі ў нашай краіне, стваральнікам вялікай навуковай школы, чалавекам разнастайных здольнасцяў і захапляльнага асабістага абаяння. А.Б. Мігдал нарадзіўся 11 сакавіка 1911 г. у горадзе Ліда (Беларусь). У 20-х гг. сям'я пераехала ў Ленінград. Першую сваю навуковую работу Мігдал выканаў ва ўзросце 17 гадоў, працуючы лабарантам у школе. Затым ён паступіў на фізічны факультэт Ленінградскага ўніверсітэта, але правучыўся нядоўга - быў арыштаваны і звыш двух месяцаў знаходзіўся пад следствам, пасля чаго адпушчаны на волю (у той час яшчэ часам адпускалі). З 1931 па 1936 г., працуючы інжынерам-разлікоўцам на заводзе "Электрапрыбор", ён выканаў некалькі навуковых работ. У гэты час яму ўдалося аднавіцца ў ЛГУ на вячэрнім аддзяленні. Пасля заканчэння ўніверсітэта ў 1936 г. А.Б. Мігдал паступіў у аспірантуру ЛФТІ, дзе вызначыліся яго навуковыя зацікаўленні, і пачаў фармавацца ўласны навуковы стыль. Кіраўніком дыплома і аспірантуры стаў М.П. Бранштэйн. Нягледзячы на тое, што стасункі з ім былі недоўгачасовымі, - у 1937 г. Мацвей Пятровіч быў арыштаваны, а ў пачатку 1938 г. расстраляны, - гэты яркі, таленавіты і глыбокі чалавек адыграў вялікую ролю ў навуковым станаўленні А.Б. Мігдала.

У першых спелых працах Мігдала была разгледжаная праблема ўзаемадзеяння нейтронаў з рэчывам, у прыватнасці, іянізацыя атама пры ўдары нейтрона па ядры (1939 г.). Для рашэння гэтай задачы Аркадзь Бенедыктавіч стварыў арыгінальны метад "устрэсвання". Затым, ужо знаходзячыся ў Маскве ў якасці дактаранта тэарэтычнага аддзела Інстытута фізічных праблем, кіраванага Л.Д. Ландау, ён з поспехам ужыў гэты метад для разліку верагоднасцяў атамных працэсаў, якія суправаджаюць альфа- і бэта- распад ядраў. Гэтыя працы прынеслі іх аўтару шырокую вядомасць і падрабязна выкладаюцца ў падручніках па квантавай механіцы, сам жа метад устрэсвання трывала ўвайшоў у сучасную тэарэтычную фізіку. Па гэты дзень ён не толькі поўнасцю захаваў сваю актуальнасць для з'яў з удзелам ядзерных часціц, але і шырока распаўсюдзіўся на фізіку чыста атамных працэсаў, пры якіх "хуткія" пераходы ва ўнутраных электронных абалонках выклікаюць раптоўныя змяненні экранавання поля ядра, а з ім і ўстрэсванне адносна марудных электронаў знешніх абалонак.

Некалькі пазней А.Б. Мігдал заняўся тэорыяй фотапаглынання атамных ядраў. Ён прадказаў існаванне гіганцкага дыпольнага рэзанансу, звязанага з ваганнямі нейтронаў адносна пратонаў, і разлічыў становішча рэзанансу праз параметры масавай формулы Вейцзекера. Гэтая работа разам з работамі па апісанні з'яў, спадарожных альфа- і бэта- pacпaду ядраў, паслужыла асновай доктарскай дысертацыі, абароненай А.Б. Мігдалам у 1943 г. Апублікавана яна была ў 1944 г. і бліскуча пацверджана эксперыментальна ў 1947 г. У нашы дні фізіка гіганцкіх рэзанансаў ператварылася ў раздзел ядзернай фізікі, які інтэнсіўна развіваецца, і пачатак якому быў пакладзены работай Мігдала.

У 1945 г. А.Б. Мігдал пераходзіць у Лабараторыю № 2 АН СССР (затым Лабараторыю вымяральных прыбораў, а цяпер Інстытут атамнай энергіі імя І.В. Курчатава) і ўключаецца ў работы па атамнай праблеме. У гэты час, пасля вядомай работы І.І. Гурэвіча і І.І. Памеранчука, інтэнсіўна распрацоўвалася ідэя гетэрагеннага рэактара. А.Б. Мігдал унёс істотны ўклад у распрацоўку рэалістычнай тэорыі канчатковага гетэрагеннага рэактара. Зыходзячы з ідэі, выказанай ім і Л.Д. Ландау, што блок урану ў запавольніку можа разглядацца як крыніца хуткіх і сцёк цеплавых і рэзанансных нейтронаў, Аркадзь Бенедыктавіч сумесна з Г.І. Будкерам распрацаваў метад разліку такога рэактара. Гэты метад быў у далейшым выкарыстаны А.Д. Галаніным і С.М. Фейнбергам для пабудовы тэорыі канчатковага гетэрагеннага рэактара. Другі важны вынік, атрыманы Мігдалам у гэты час, - дакладнае рашэнне задачы аб паглынанні гама- квантаў бясконцым асяроддзем з улікам шматразовага рассейвання. Гэтая работа аказалася вельмі істотнай для біялагічнай абароны рэактара. Але больш Аркадзя Бенедыктавіча захаплялі агульныя праблемы фізікі. На шчасце, Курчатаў добра разумеў ролю фундаментальнай навукі і значэнне той навуковай атмасферы, якая заўсёды ўзнікае вакол такіх людзей, як "АБ". Ён паставіў Мігдала на чале тэарэтычнага сектара (знакаміты Сектар 10), дазволіўшы займацца ў асноўным фундаментальнымі праблемамі.

Шырока вядома работа А.Б. Мігдала па тэорыі ядзерных рэакцый з утварэннем марудных нуклонаў. Яна была дакладзена на семінары Ландау ў 1950 г., але ў сілу абмежаванняў, звязаных з недарэчнай "сакрэтнасцю", апублікавана толькі ў 1955 г. Гэта была адна з першых работ у тэорыі моцных узаемадзеянняў, па сутнасці заснаваная на выкарыстанні аналітычных уласцівасцяў S-матрыцы і на вылучэнні найболей істотных яе асаблівасцяў. Пасля такі падыход атрымаў назву дысперсійнага, а сам эфект узаемадзеяння ў канчатковым стане ( эфект Мігдала-Ватсана ) выкладаецца ў большасці падручнікаў па квантавай механіцы і тэорыі ядзерных рэакцый і дагэтуль з'яўляецца адным з найболей важных дасягненняў гэтага падыходу. Па гэты дзень яўнае выдзяленне "Мігдал-Ватсанаўскага фактару" суправаджае любы разлік сячэння шматчасцічнай ядзернай рэакцыі, сярод канчатковых прадуктаў якой маюцца два нуклоны з малым адносным імпульсам. Выключэнне складаюць малануклонныя рэакцыі, дзе магчыма дакладнае рашэнне задачы, пры якім эфект узаемадзеяння ў канчатковым стане ўлічваецца аўтаматычна.

У 1951-1953 гг. група, узначаленая А.Б. Мігдалам, уключаецца ў даследаванні па праблеме кіраванага тэрмаядзернага сінтэзу, пачатыя тады ў ІАЭ. У рабоце, выкананай у 1951 г. сумесна з У.М. Галіцкім, было праведзена піянернае даследаванне вельмі важнага пытання аб распаўсюджванні цыклатроннага выпраменьвання ў замагнічанай тэрмаядзернай плазме, а ў рабоце з С.І. Брагінскім (1953 г.) была развітая якасная тэорыя асноўных фізічных працэсаў, якія суправаджаюць інэрцыйны пінч-эфект (іянізацыя, скін-эфект, кумуляцыя, "зграбанне" газу і інш.). Гэтыя работы, як і іншыя айчынныя работы па фізіцы плазмы, былі рассакрэчаныя і апублікаваныя толькі ў 1958 г. у вядомым зборніку "Фізіка плазмы", які з'явіўся на Захадзе поўнай нечаканасцю. Варта адзначыць, што ў тыя ж гады, адначасова і незалежна ад Д. Бома і Д. Пайнса, А.Б. Мігдал сумесна з У.М. Галіцкім развіў метад калектыўных пераменных для апісання плазмы. Пералічаныя работы Мігдала ў поўнай меры захавалі сваю асноватворную значнасць для наступнага развіцця адпаведных раздзелаў тэорыі тэрмаядзернай плазмы і, больш таго, шмат у чым спрыялі рашэнню шырэйшай праблемы - станаўленню сучаснай тэорыі плазмы як фізікі калектыўных працэсаў.

У пачатку 50-х гадоў паўстала цікавасць да ўплыву, аморфнага асяроддзя на тармазное выпраменьванне рэлятывісцкіх электронаў. Якасны разгляд быў праведзены Л.Д. Ландау і І.Я. Памеранчуком, якія даследавалі ўціск тармазнога выпраменьвання дзякуючы шматразоваму рассейванню, і М.Л. Тэр-Мікаэлянам, які разгледзеў уплыў на гэты працэс палярызацыі асяроддзя. Імі былі атрыманы набліжаныя выразы для спектру тармазнога выпраменьвання ў дзвюх адпаведных абласцях частот. Аднак пабудова колькаснай рэлятывісцкай тэорыі здавалася ім немагчымым з-за незвычайнай складанасці працэсу. Мігдал заключыў пары, што вырашыць гэтую задачу, і выйграў яго, стварыўшы ў 1954-1955 гг. новы метад - квантавае кінэтычнае раўнанне. Гэты метад пасля знайшоў шырокае ўжыванне не толькі ў тэорыі праходжання часціц праз рэчыва, але і ў іншых абласцях фізікі.

А.Б. Мігдал - адзін са стваральнікаў сучаснай тэорыі сістэм шматлікіх цел, заснаванай у тым ліку на ўжыванні метадаў квантавай тэорыі поля, або метаду функцый Грына. Найважную ролю ў разуменні фізікі фярмі-сістэм сыграла яго работа 1957 г. аб скачку ў размеркаванні па імпульсах пры нулявой тэмпературы для фярмі-сістэмы з адвольным узаемадзеяннем ("скачок Мігдала"). Гэта супярэчыла перакананню, якое існавала у той час, што скачок у ліках запаўнення n _p ідэальнага фярмі-газу пры імпульсе, роўным імпульсу Фярмі p _F, размываецца пры любым слабым узаемадзеянні. Мігдал, зыходзячы з аналітычных уласцівасцяў адначасцічнай функцыі Грына фярмі-сістэмы, паказаў, што скачок захоўваецца пры любым моцным узаемадзеянні. Месца становішча скачка n _p служыць строгім азначэннем p _F для сістэм з узаемадзеяннем. Пасля аказалася, што ў выпадку прыцягнення паміж фярмііёнамі поблізу паверхні Фярмі ўзнікае базэ-кандэнсат купераўскіх пар, які прыводзіць да звышцякучасці і размыцця n _p на шырыні, прапарцыйнай шчыліны Д, аднак для нармальных фярмі-сістэм тэарэма Мігдала аб скачку справядлівая і пацверджаная эксперыментальна.

Класічнай стала і сумесная з У.М. Галіцкім работа 1958 г., прысвечаная фармулёўцы метаду функцый Грына для фярмі-сістэм. Аналітычныя ўласцівасці функцый Грына, спектральнае раскладанне і дысперсійныя суадносіны для функцый Грына, дакладная формула для энергіі - вось далёка не поўны пералік вынікаў, атрыманых у ёй. Гэтыя работы амаль даслоўна выкладаюцца ў падручніках і манаграфіях па праблеме многіх цел. Шырока вядомая таксама работа 1958 г., у якой вырашаная задача аб узаемадзеянні электронаў з фанонамі ў нармальным метале. Гэта было адно з першых ужыванняў метаду функцый Грына да рэальных сістэм і адзін з першых разглядаў узаемадзеянняў электронаў у метале без выкарыстання тэорыі ўсхваляванняў. Атрыманыя пры гэтым канкрэтныя вынікі, у прыватнасці аб асаблівасцях у спектры фанонаў, абумоўленых іх узаемадзеяннем з электронамі (асаблівасці Мігдала-Кона), з'яўляюцца ў тэорыі металаў класічнымі. Паказальна, што ў нобелеўскай лекцыі Дж. Бардзіна гэтая работа згадвалася восем раз. Працы А.Б. Мігдала па тэорыі цвёрдага цела, нягледзячы на іх малалікасць, сыгралі вельмі вялікую ролю ў развіцці гэтай вобласці фізікі. У цэлым гэтыя работы Мігдала (разам з тэорыяй фярмівадкасці Ландау) дазволілі зразумець, што наяўнасць узаемадзеянняў электронаў у нармальным метале прыводзіць толькі да колькасных, але не якасных змяненняў іх паводзін параўнальна з выпадкам неўзаемадзеючых часціц. Гэтае фундаментальнае палажэнне легла ў аснову далейшага развіцця тэорыі нармальных металаў. Работа А.Б. Мігдала па тэорыі нармальных металаў была абагульненая Г.М. Эліашбергам на звышправаднікі. У выніку была створаная тэорыя звышправаднікоў з моцным электрон-фононным узаемадзеяннем.

Працы А.Б. Мігдала па тэорыі цвёрдага цела маюць вялікую метадычную каштоўнасць, хоць А.Б. Мігдал ніколі не ставіў сабе мэту атрымліваць метадычныя вынікі. Гісторыя стварэння гэтых работ такая. У пяцідзесятыя гады Мігдал зацікавіўся з'явай звыш-праводнасці. Ён рана (да работы Г. Фрэліха) зразумеў важнасць электронфаноннага ўзаемадзеяння, лічачы, што ў спектры адначасцічных узбуджэнняў павінна быць шчыліна. Аднак вылічэнні па тэорыі ўсхваляванняў не давалі шчыліны. Таму ім быў распрацаваны агульны метад даследавання спектру ўсхваляванняў з дапамогай функцый Грына і пабудавана тэорыя моцнага электронфаноннага ўзаемадзеяння. Гэтыя работы Аркадзь Бенедыктавіч лічыў толькі падмуркам для тэорыі звышправоднасці. Таму яны былі напісаныя і апублікаваныя толькі праз 2 гады пасля таго, як былі зробленыя, але да таго часу з'явілася тэорыя Бардзіна-Купера-Шрыфера.

Наступны этап навуковай творчасці А.Б. Мігдала быў звязаны з ужываннем метадаў квантавай тэорыі поля ў ядзернай фізіцы. Праца "Звышцякучасць і моманты інэрцыі ядраў" (1959 г.) была адной з першых, у якіх распрацоўвалася тэорыя атамных ядраў з улікам звышцякучасці нуклонаў. У ёй (і, незалежна, у рабоце С.Т. Бяляева) было паказана, што адрозненне момантаў інэрцыі ядраў ад цвёрдацельных значэнняў ёсць наступства эфектаў звышцякучасці. Па сённяшні дзень гэта з'яўляецца адным з самых яркіх праяў феномену Купера ў ядрах. Фундаментальнае значэнне мела і праца 1961 г. "Адначасцічныя ўзбуджэнні і звышцякучасць у фярмі-сістэмах з адвольным узаемадзеяннем. Прымяненне да ядра". У ёй была развіта дыяграмная тэхніка для канчатковых фярмі-сістэм са звышцякучасцю і дадзена строгая фармулёўка ядзернай мадэлі абалонак.

Наступная вялікая серыя работ (некаторыя ў суаўтарстве з вучнямі) завяршылася напісаннем манаграфій "Тэорыя канчатковых фярмі-сістэм і ўласцівасці атамных ядраў" (1965 г.) і "Метад квазічасціц у тэорыі ядра" (1967 г.). Абедзве манаграфіі былі перакладзеныя ў ЗША і сталі настольнымі кнігамі тэарэтыкаў-ядзершчыкаў ва ўсім свеце. Развіты ў іх падыход, заснаваны на прымяненні метадаў тэорыі многіх цел і блізкі па ідэях да тэорыі фярмі-вадкасці Ландау, з'явіўся найважнейшым этапам у стварэнні колькаснай тэорыі ядра. На змену шматлікім мадэлям, у якіх для кожнай з'явы, а часта і для кожнага ядра, уводзіліся свае канстанты, прыйшоў метад, у якім шляхам уводзін некалькіх універсальных для ўсіх ядраў і ўсіх ядзерных з'яў фенаменалагічных параметраў удалося апісаць вялікае кола ядзерных з'яў: спектры нізкалежных станаў і верагоднасці пераходаў паміж імі, магнітныя і квадрапольные моманты ядраў, верагоднасці ( бэта -распаду і м -захопу, ізатапічныя і ізамерныя зрухі атамных і меза -атамных ліній і многае іншае. У наступныя гады вучнямі А. Б. Мігдала была развітая самаўзгодненая тэорыя канчатковых фярмі-сістэм, у якой праз тыя ж параметры ўдаецца з вялікай дакладнасцю разлічваць і такія глабальныя характарыстыкі ядраў, як энергія сувязі, размеркаванне шчыльнасці нуклонаў, сярэдняе поле ядра, сячэнні пругкага і няпругкага рассейвання электронаў і іншых часціц. Такім чынам амаль усе ядзерныя характарыстыкі аказаліся даступнымі апісанню на аснове адзінага падыходу, які аперуе некалькімі ўніверсальнымі параметрамі. Гэтыя змяненні ў тэорыі канчатковых фярмі-сістэм знайшлі сваё адлюстраванне ў другім выданні кнігі (1983 г.). У канцы 1960-х гадоў у сувязі з абмеркаваннем магчымых эксперыментаў па сутыкненні цяжкіх іёнаў адрадзілася цікавасць да электрадынамікі моцных кулонаўскіх палёў, якія адпавядаюць крытычнаму зараду ядра z _кр = 170. Рознымі аўтарамі, у прыватнасці Я.Б. Зяльдовічам і B.C. Паповым, была падрабязна прааналізавана сітуацыя, калі электронны ўзровень набліжаецца да мяжы ніжняга кантынууму Е = -mc ² па меры набліжэння z да z _кр. Невялікае павелічэнне z звыш z _кp пры гэтым прывяло б да нараджэння электрон-пазітроннай пары. Зацікавіўшыся гэтай праблемай, А.Б. Мігдал адразу звярнуўся да аналагічнай задачы для базонаў. Ён зразумеў, што ў базонным выпадку карціна прынцыпова іншая: пры паглыбленні ямы звыш крытычнага значэння базоны, у адрозненне ад фярмііёнаў, могуць нараджацца неабмежавана, калі не ўступіць у гульню адштурхванне паміж імі, якое перашкаджае далейшаму развіццю няўстойлівасці. У рабоце 1971 г. А. Б. Мігдалам (у гэты час ён перайшоў на працу ў Інстытут тэарэтычнай фізікі ім. Л.Д. Ландау) былі паказаныя магчымыя наступствы падобнай перабудовы асноўнага стану атамнага ядра - фазавы пераход ядзернага рэчыва з утварэннем піённага кандэнсату. Гэтыя ідэі далі штуршок развіццю цэлага навуковага кірунку: у наступныя гады з'явілася вялікая колькасць работ, прысвечаных праблеме піённага кандэнсату; найболей важныя з іх былі выкананыя самім А.Б. Мігдалам і яго вучнямі. Хоць гэтыя даследаванні паказалі, што ў звычайных ядрах піённы кандэнсат адсутнічае, яны сыгралі важную ролю ў развіцці сучаснай ядзернай фізікі. У гэтых работах была развітая паслядоўная тэорыя піённых і цесна звязаных з імі ступеняў свабоды ў ядзерным рэчыве. Яўны ўлік піённых ступеняў свабоды не толькі палепшыў тэарэтычнае апісанне вялікай колькасці эксперыментальных дадзеных (магнітных момантаў, верагоднасцяў магнітных пераходаў і інш.), але і прывёў да шэрагу якасных эфектаў. Так, аказалася, што "піённая мода" у ядрах моцна змякчэлая, г.зн. для нараджэння піёна з вялікім імпульсам у ядзерным асяроддзі патрабуецца значна меншая энергія, чым у пустаце. Улік гэтага эфекту дазваляе зразумець цэлы шэраг ядзерных з'яў, напрыклад, узмацненне выхаду мяккіх піёнаў у сутыкненнях цяжкіх іёнаў прамежкавых і высокіх энергій. Работы А.Б. Мігдала па гэтай тэматыцы маюць шмат паслядоўнікаў ва ўсім свеце. Яны адны з самых цытаваных у ядзернай фізіцы. Адсутнасць піённага кандэнсату ў звычайных ядрах не закрывае магчымасці існавання анамальных ядраў: звышшчыльных або з незвычайныай адносінай зарада да масы. Імкненне стварыць такія анамальныя ядры было адным з асноўных стымулаў стварэння паскаральнікаў рэлятывісцкіх цяжкіх іёнаў. Хоць гэтыя пошукі пакуль не далі выніку, паўстала вялікая вобласць ядзернай фізікі, якая інтэнсіўна развіваецца.

Важную ролю змякчэнне піённых ступеняў свабоды павінна іграць у пульсарах - нейтронных зорках, цэнтральная шчыльнасць якіх, у залежнасці ад масы зоркі, можа вар'іравацца ў межах ад шчыльнасці парадку ядзернай р ₀ да -10р ₀. Так, гэты эфект натуральна тлумачыць хуткае астуджэнне больш масіўных нейтронных зорак пасля іх утварэння. Агульнапрызнана тлумачэнне "зоркатрасенняў" нейтронных зорак, якія выяўляюцца ў збоях іх перыядаў, звышцякучасцю. Аднак дадзеныя па некаторых пульсарах не ўдаецца ўкласці ў звычайны механізм звышцякучасці. Калі выказаць здагадку, што звышцякучасць звязана з піённым кандэнсатам, гэта палягчае інтэрпрэтацыю. Нарэшце, у працэсе эвалюцыі нейтроннай зоркі ў ёй можа адбыцца фазавы пераход з утварэннем піённага кандэнсату, які суправаджаецца вялікім вылучэннем энергіі, у прыватнасці, у форме нейтрыннага выпраменьвання.

Прагрэс у вывучэнні фізікі піённых ступеняў свабоды ў ядрах і зорках, дасягнуты ў 80-х гадах, знайшоў сваё адлюстраванне ў кнізе, напісанай А.Б. Мігдалам сумесна з вучнямі, якая ўжо пасля яго смерці выйшла ў выдавецтве "Навука".

У 80-я гады А.Б. Мігдал захапіўся праблемамі квантавай хромадынамікі. Як заўсёды, ён ставіў перад сабой вялікія задачы. Тут яго "звышзадачай" было стварэнне тэорыі канфайнмента. У працэсе працы над гэтай праблемай А.Б. Мігдалам быў выказаны шэраг арыгінальных ідэй. У прыватнасці, ён заўважыў, што "кулонаўскае" поле кварка з-за росту эфектыўнай канстанты ўзаемадзеяння няўстойлівае ў адносінах да нараджэння "зараджаных" глюёнаў. Ён пачаў развіваць фенаменалагічны падыход у КХД і, сумесна з вучнямі, стварыў заснаваную на ўяўленнях КХД мадэль адронаў, альтэрнатыўную мадэлі мяшкоў. У гэтай мадэлі асноўная энергія адрона засяроджаная ў выцягнутай глюённай кроплі, на канцах якой находзяцца лёгкія кварк і антыкварк (для мезонаў) або кварк і дыкварк (для барыёнаў). Гэтая мадэль натуральна тлумачыць, чаму траекторыі Рэджэ для адронаў застаюцца лінейнымі аж да нулявога моманту. Гэты падыход застаўся незавершаным, і А.Б. Мігдал працаваў над ім да апошніх дзён.

У сваёй навуковай творчасці Мігдал, фізік "па нараджэнні", заўсёды ішоў ад з'явы да найболей адэкватнага метаду яе тэарэтычнага даследавання. Выдатна валодаючы ўсім арсеналам сродкаў тэарэтычнай фізікі - ад празрыстых якасных ацэнак да складанага матэматычнага апарату,- ён практычна заўсёды дасягаў уражлівай супамернасці паміж мэтай і сродкам. Уся навуковая творчасць Мігдала вельмі гарманічная. Менавіта з імкнення да гармоніі вынікаюць такія характэрныя рысы навуковага стылю Мігдала, як майстэрскае выкарыстанне фенаменалагічных падыходаў, адносна рэдкі зварот да стандартнай тэорыі ўсхваляванняў і, адпаведна, вынаходства ім якасна новых, істотна непертурбатыўных падыходаў (устрэска, узаемадзеянне ў канчатковым стане і інш.), нарэшце, вельмі нізкі для высокапрадуктыўнага навукоўца адсотак навуковага браку.

Мігдал-навуковец неаддзельны ад Мігдала-настаўніка. Ён працаваў вельмі артыстычна, і як усякаму артысту яму патрэбныя былі гледачы. У ролі такіх звычайна аказваліся адзін або некалькіх маладых супрацоўнікаў (або студэнтаў), якія сачылі за развагамі А.Б., за яго выкладкамі і вучыліся працаваць у тэарэтычнай фізіцы. Такім чынам, А.Б. Мігдал выхаваў дзесяткі фізікаў-тэарэтыкаў, якія актыўна працуюць. Сярод яго вучняў акадэмікі і члены-карэспандэнты (у прыватнасці, цяпер нябожчыкі A.M. Будкер і Ў.М. Галіцкі), дактары і кандыдаты навук, якія працуюць у самых розных абласцях сучаснай фізікі, такіх як элементарныя часціцы, атамнае ядро, цвёрдае цела, плазма, рэактары, паскаральнікі... Гэта і ёсць "школа Мігдала".

Выкладчыцкая дзейнасць А.Б. Мігдала звязана з Маскоўскім інжынерна-фізічным інстытутам, у якім ён працаваў з дня яго заснавання. Звыш 40 гадоў ён чытаў у МІФІ лекцыі па тэорыі ядра і набліжаных метадах квантавай тэорыі, кіраваныя ім семінары нязменна прыцягвалі да яго здольных студэнтаў. Педагагічная дзейнасць шмат у чым дапамагла Аркадзю Бенедыктавічу ў напісанні манаграфій "Набліжаныя метады квантавай механікі" (сумесна з У.П. Крайневым) і "Якасныя метады ў квантавай тэорыі", гэтак жа як і згаданых раней кніг, перакладзеных на ангельскую мову. Маўклівая, але беспярэчная чытацкая адзнака навуковай значнасці і практычнай карыснасці кніг Мігдала ўкладзена ў тым простым факце, што расходзіліся яны практычна імгненна. З вялікім захапленнем і сур'ёзнасцю А.Б. Мігдал ставіўся ў апошнія 10-15 гадоў да шырокай дзейнасці, якую толькі ўмоўна можна аб'яднаць назвай навукова-папулярызатарскай. Сюды адносяцца шматлікія артыкулы і кнігі, як тыя, якія належаць да класічнага навукова-папулярнамга жанру (напрыклад, невялікая кніжка "Квантавая механіка для вялікіх і маленькіх"), так і тыя, што змяшчаюць важныя думкі і назіранні аб псіхалогіі навуковай творчасці, аб мэтах навукі і яе ролі ў грамадстве. Досыць назваць найзахапляльнейшую кнігу "Пошукі ісціны" (1978; 1983), глыбокія канцэптуальныя артыкулы "Нільс Бор" і "Фізіка і філасофія". Нязменная цікавасць у самой шырокай аўдыторыі выклікалі выступы А.Б. Мігдала з такой нетрадыцыйнай для навукоўца трыбуны, як тэлеэкран. У гэтых выступах, як і ў артыкулах у "Літаратурнай газеце", ён не раз выказваў сваю грамадзянскую пазіцыю. Характэрны выпадак адбыўся ў 1986 г., калі на аснове папулярных артыкулаў і выступаў А.Б. Мігдала быў зняты тэлевізійны фільм "Сумняваюся ў яўным, веру цуду...", у якім ён выказаў радасць з нагоды вяртання з высылкі Андрэя Дзмітрыевіча Сахарава (у той час гэтае імя заставалася яшчэ пад цвёрдай забаронай). Гэты эпізод быў выкінуты тэлевізійным начальствам, і А.Б. Мігдалу прыйшлося звярнуцца з лістом да А.Н. Якаўлева, які быў тады членам Палітбюро. Прыведзеныя ім аргументы падзейнічалі, і імя яшчэ паўапальнага акадэміка ўпершыню загучала з экранаў тэлевізараў без абразлівых эпітэтаў.

Адносіны А.Б. Мігдала і А.Д. Сахарава заслугоўваюць асобнай гутаркі. Андрэй Дзмітрыевіч заўсёды быў для Мігдала ўзорам грамадзяніна. Не выпадкова Мігдал быў у ліку тых, хто ў 1981 г., у адзін з самых цяжкіх для Сахарава перыядаў горкаўскай высылкі, дапамог выратаваць яго жыццё. Сам Мігдал, валодаючы выяўленым грамадскім тэмпераментам, тым не менш усё жыццё цураўся прамой палітычнай дзейнасці. Аднак калі ўставаў пытанне выбару, ён заўсёды паводзіў сябе вельмі годна і ў самыя цяжкія часы не запэцкаў сябе ніводным нявартым учынкам. Вядомая яго роля ў барацьбе за захаванне ў Акадэміі навук СССР духу вальнадумства. Андрэй Дзмітрыевіч плаціў Аркадзю Бенедыктавічу глыбокай пашанай і пасля вяртання з высылкі прыцягнуў яго да заснавання "Маскоўскай трыбуны", справядліва лічачы, што высокая грамадская рэпутацыя А.Б. Мігдала, яго інтэлект дапамогуць у станаўленні гэтай грамадскай арганізацыі. Такой вялікай творчай асобе, як А.Б. Мігдал, было мала адной навукі. Аб ім можна сказаць пушкінскімі словамі "...і акадэмік, і герой, і мараплавец, і цясляр...". Мастакі ведаюць яго як скульптара і разьбяра па дрэве, ювеліры - як ювеліра і калекцыянера камянёў, спартоўцы-падводнікі - як аднаго са стваральнікаў савецкага акваланга, арганізатара і першага старшыню Федэрацыі падводнага спорту СССР, па праве лічаць яго сваім гарналыжнікі і альпіністы, а фізікам застаецца толькі развесці рукамі... Сэнс жыцця, па АБ, "не ў тым, каб прыйсці да мэты найкароткім шляхам, а ў тым, каб як мага больш адчуць і ўбачыць па дарозе".

У кожным з сваіх шматлікіх "хобі" А.Б. Мігдал дасягаў узроўню або прафесійнага або блізкага да прафесійнага. Быўшы прафесарам МІФІ, у 50-я гады ён быў чальцом зборнай інстытута па плаванні. А.Б. Мігдал стварыў групу аматараў па падводных фота- і кіназдымках і арганізаваў экспедыцыі аквалангістаў на Курыльскія астравы, у якіх былі адзнятыя тры падводныя фільмы пра жыццё мора. Два з іх, "Над намі Японскае мора" і "Ля скал Манярона", у ліку лепшых аматарскіх фільмаў краіны былі прынятыя ў пракат.

АБ быў першакласным апавядальнікам гумарыстычных гісторый, выкладаных ім вельмі артыстычна. Шырока вядомыя шматлікія вясёлыя "розыгрышы" Мігдала. Сябры АБ запомняць на ўсё жыццё святкаванне яго 75-гадовага юбілею ў 1986 г., якое ён перанёс на 1 красавіка і наладзіў у кавярні ў цэнтры бурлівага і радаснага Арбата, які быў месцам правядзення Першага Маскоўскага Дня Смеху. Гасцей сустракаў ветлівы швейцар, ахвотна прымаючы чаявыя, у якім толькі вочы выдавалі змененага грымам Мігдала.

Амаль усе свае даклады, нават найважнейшыя, Мігдал пачынаў з жарту. Гэтыя жарты, як і бліскучыя мігдальскія розыгрышы, перадаваліся з вуснаў у вусны, нязменна падтрымліваючы жыццярадасную атмасферу ў атачэнні Мігдала. А.Б. Мігдал быў выдатным, дакладным сябрам. Ён не толькі заўсёды быў гатовы прыйсці на дапамогу сваім сябрам у цяжкую хвіліну, але і нязменна стараўся дзяліцца з імі сваімі радасцямі. Так, усё сваё жыццё любячы горы, наведваючы іх і ўзімку, і ўлетку, ён заўсёды стараўся прылучыць да гэтага і сваіх сяброў. Усе гэтыя якасці рабілі Мігдала цэнтрам любой кампаніі, выклікаючы любоў і захапленне.

Жыццё і творчасць А.Б. Мігдала натуральна падводзяць да шырэйшых разважанняў аб ролі і самавартасці буйной, высокадаравітай асобы ў навуцы і грамадстве. Уяўляецца, што ключом да разумення самой сутнасці Мігдала як чалавека і навукоўца можа служыць перафразаваная назва яго ўласнай кнігі "Пошукі ісціны" - пошукі гармоніі. Бо менавіта гармонія сінтэзуе ісціну з так блізкімі светаадчуванню Мігдала прыгажосцю і шчасцем.

Навуковая і мастацкая творчасць, узаемаадносіны з людзьмі, імкненне да гармоніі, імкненне быць у ладзе з самім сабой прывялі Мігдала да выпрацоўкі ўласнага цэласнага ўспрымання жыцця і шляхоў развязвання праблем выбару жыццёвага шляху, разумення чалавечага шчасця. Пра сваю смяротную хваробу ён даведаўся, прыехаўшы ў кастрычніку 1990 г. у камандзіроўку ў Прынстанскі універсітэт. Мужна і з годасцю пераносячы пакуты, ён выступіў з некалькімі бліскучымі лекцыямі і працягваў навуковую працу да самых апошніх дзён. Наведваўшым яго сябрам ён гаварыў: "Я не баюся смерці. Я пражыў не адно, а некалькі шчаслівых жыццяў, я шчаслівы і зараз. Я вельмі рады, што дазнаўся аб сваёй хваробе досыць позна, каб паспець у апошні раз пабываць у альплагеры" . А.Б. Мігдал памёр у Прынстане. Урна з яго прахам пахаваная на Новадзевічых могілках у Маскве.

На працягу ўсяго свайго жыццёвага шляху А.Б. Мігдал набыў глыбокую пашану, шчырую сімпатыю, нярэдка нават пакланенне вельмі многіх людзей усіх узростаў, прафесій і званняў. Непаўторнае абаянне асобы Мігдала назаўжды захаваецца ва ўдзячнай памяці яго шматлікіх вучняў, сяброў, прыхільнікаў - усіх, каму выпала рэдкае шчасце зносін з гэтым Навукоўцам, Настаўнікам, Чалавекам.

М. А. Агасян, Л. Б. Акунь, С. Ц. Бяляеў, Э. Я. Саперштэйн.

ПУБЛІКАЦЫІ А. Б. МІГДАЛА

Артыкулы А.Б. Мігдала

1. А. Мигдал. Об одной ошибке в применении машины Атвуда. Матема­тика, физика, химия в школе. Ленинград, 1929. 99.

2. А.Б. Мигдал. Рассеяние нейтронов в ферромагнетиках. ДАН, 20 (1938) 555.

3. А. Мигдал. Ионизация атомов при ядерных реакциях. ЖЭТФ, 9 (1939) 1163.

4. А. Мигдал. Рассеяние нейтронов в парамагнетиках. ЖЭТФ, 10 (1940) 5.

5. А. Мигдал и И. Померанчук. О конце трэка мезотрона в камере Виль­сона. ДАН, 27 (1940) 652.

6. V. Berestetzky and A. Migdal. Mechanism of nuclear fission. Comptes Rendus (Doklady) de l'Academie des Sciences de l'USSR, 30 (1941) 706.

7. А. Мигдал. Ионизация атомов при а- и fS-распаде. ЖЭТФ, 11 (1941) 207.

8. Migdal. Quadrupole and dipole y-radiation of nuclei. Journal of Physics, 8 (1944) 331.

9. А.Б. Мигдал, Квадрупольное и дипольное у-излучение ядер. ЖЭТФ, 15 (1945) 81.

10. А. Мигдал. Анализ экспериментальных данных о ливнях Оже и толч­ках Гофмана. ЖЭТФ, 15 (1945) 313.

11. А. Мигдал. Спектр равновесной мягкой компоненты космических лу­чей при больших энергиях. ЖЭТФ, 15 (1945)393.

12. А. Мигдал. Образование пар при ядерных столкновениях. ЖЭТФ, 15 (1945) 401.

13. А.Б. Мигдал, Я.А. Смородинский. Искуственные л-мезоны. УФН, 41 (1950) 133.

14. А.Б. Мигдал, Влияние многократного рассеяния на тормозное излучение при больших энергиях. ДАН, 96 (1954) 49.

15. А.Б. Мигдал. Влияние многократного рассеяния на тормозное излуче­ние при больших энергиях. Известия АН, 19 (1954) 665.

16. А.Б. Мигдал. Квантовое кинетическое уравнение для многократного рассеяния. ДАН, 105 (1955) 77.

17. А.Б. Мигдал и Н.М. Полиевктов-Николадзе. Квантовое кинетическое уравнение для парных соударений. ДАН, 105 (1955) 233.

18. А.Б. Мигдал, Теория ядерных реакций с образованием медленных час­тиц. ЖЭТФ, 28 (1955) 3.

19. А.Б. Мигдал. Образование мезонов при энергии, близкой к пороговой. ЖЭТФ, 28 (1955) 10.

20. И.И. Гольдман и А.Б. Мигдал. Теория рассеяния в квазиклассическом приближении. ЖЭТФ, 28 <1955) 394.

21. А.В. Migdal. Bremsstrahlung and Pair Production in Condenced Media at High Energies. Phys. Rev. 103 (1956) 1811.

22. А.Б. Мигдал. О распределении взаимодействующих ферми-частиц по импульсам. ЖЭТФ, 32 (1957) 399.

23. А.Б. Мигдал. Тормозное излучение и образование пар при больших энергиях в конденсированной среде. ЖЭТФ, 32 (1957) 633.

24. В.М. Галицкий, А.Б. Мигдал. Диэлектрическая постоянная высоко­температурной замагниченной плазмы и оценка лучистой теплопроводности. Сборник «Физика плазмы и проблема управляемой термоядерной реакции» (под ред. М.А. Леонтовича), (1958) т. 1. 161.

25. В.И. Коган, А.Б. Мигдал. Зависимость спектра тормозного излучения от электронной температуры плазмы. Сборник «Физика плазмы и проблема управляемой термоядерной реакции» (под ред. М.А. Леонтовича), (1958) т. 1. 172.

26. С.И. Брагинский, А.Б. Мигдал. Процессы в плазменном столбе при быстром нарастании тока. Сборник «Физика плазмы и проблема управляемой термоядерной реакции» (под ред. М.А. Леонтовича), (1958) т. 3. 20.

27. В.М. Галицкий, А.Б. Мигдал. Применение методов квантовой теории поля к задаче многих тел. ЖЭТФ, 34 (1958) 139.

28. А.Б. Мигдал. Взаимодействие электронов с колебаниями решетки в нормальном металле. ЖЭТФ, 34 (1958) 1438.

29. А.Б. Мигдал, Сверхтекучесть и моменты инерции ядер. ЖЭТФ, 37 (1959) 249.

30. А.Б. Мигдал. Одночастичные возбуждения и сверхтекучесть в систе­мах, состоящих из ферми-частиц с произвольным взаимодействием. Приме­нение к ядру. ЖЭТФ, 40 (1961) 684.

31. А.Б. Мигдал. Применение дисперсионных соотношений в нереляти­вистской области. Лекция на Всесоюзной школе в Нор-Амберде, 1961 г. Ереван, АН Арм. ССР, 1962. 7.

32. А.Б. Мигдал. Применение дисперсионных соотношений к задаче мно­гих тел. Лекция на Всесоюзной школе в Нор-Амберде, 1961 г. Ереван, АН Арм. ССР, 1962. 149.

33. А.Б. Мигдал. Теория ферми-жидкости, состоящей из двух типов час­тиц. Применение к ядру. ЖЭТФ, 43 (1962) 1940.

34. А.В. Migdal. Single-particle excitations and superfluidity in Fermi systems with arbitrary interaction. Applications to the nucleus. Nucl. Phys. 30 (1962) 1962.

35. А.Б. Мигдал. Феноменологический подход к теории ядра. В сб. «Воп­росы физики элементарных частиц», Ереван, 1963, 363.

36. А.Б. Мигдал. Функции Грина, как количественный метод в теории ядра. В сб. «Вопросы физики элементарных частиц», Ереван, 1964, 475.

37. А.И. Ларкин, А.Б. Мигдал. Теория сверхтекучей ферми-жидкости. При­менение к ядру. ЖЭТФ, 44 (1963) 1703.

38. А.Б. Мигдал, А.И. Ларкин. Феноменологический подход к теории ядра. ЖЭТФ, 45 (1963) 1036.

39. А.Б. Мигдал, Магнитные моменты ядер. ЖЭТФ, 46 (1964) 1680.

40. А.В. Migdal. A new approach to the theory of nuclear structure. Nucl. Phys. 57 (1964) 29.

41. A.B. Migdal, A.A. Lushnikov and D.F. Zaretsky. Theory of dipole photo-absorption of nuclei. Nucl. Phys. 66 (1965) 193.

42. А.Б. Мигдал, В.А. Ходель. Р-Распад в ядрах. ЯФ, 2 (1965) 28.

43. А.В. Migdal. Nuclear magnetic moments. Nucl. Phys. 75 (1966) 441.

44. А.Б. Мигдал. О методе квазичастиц в теории ядра. В сб. «Структура ядер», Москва: Атомиздат (1966) 87.

45. А.Б. Мигдал. Квазичастицы в теории ядра. УФН, 92 (1967) 27.

46. А. В. Migdal. The Method of Interacting Quasi-Particles in the Theory of the Nucleus. Scuola Internasionale di Fisica «E. Fermi»-XXXVI (1970) 171.

47. А.Б. Мигдал. Устойчивость вакуума и предельные поля. УФН, 105 (1971) 781.

48. А.Б. Мигдал. Устойчивость вакуума и предельные поля. ЖЭТФ, 61 (1971) 2209.

49. А.Б. Мигдал, A.M. Переломов, B.C. Попов. Аналитические свойства волновых функций при малой энергии. ЯФ, 14 (1971) 874.

50. А.Б. Мигдал. Поляризация вакуума в сильных неоднородных полях. ЖЭТФ, 62 (1972) 1621.

51. А.Б. Мигдал. Сравнение различных подходов к теории ядра. В сб. «Проблемы современной физики». Москва: Наука (1972) 157.

52. А.Б. Мигдал. Фазовый переход в ядерном веществе и непарные ядерные силы. ЖЭТФ, 63 (1972) 1993.

53. А.Б. Мигдал. Две взаимодействующие частицы в потенциальной яме. ЯФ, 13 (1972) 427.

54. А.Б. Мигдал. Л-мезонная конденсация в нейтронных звездах. Письма в ЖЭТФ, 18 (1973)443.

55. А.В. Migdal. Phase transitions (тс-condensation) in nuclei and neutron stars. Phys. Lett. 45B (1973) 448.

56. A.B. Migdal. Л-Condensation in Nuclear matter. Phys. Rev. Lett. 31 (1973) 257.

57. A.B. Migdal. The energy of the nuclear matter in the presence of the л-соп-densate. Phys. Lett. 47B (1973) 96.

58. A.B. Migdal. Phase transition in nuclear matter and multiparticle forces. Nucl. Phys. A210 (1973) 421.

59. A.B. Migdal. Vacuum polarization in strong non-homogenious fields. Nucl. Phys. B52 (1973)483.

60. A.B. Migdal, N.A. Kirichenko, G.A. Sorokin. Л-Condensation in a finite system and properties of nuclei. Phys. Lett. 50B (1974) 411.

61. A.B. Migdal. Periodic structure and stability of nuclear matter. Phys. Lett. 52B (1974) 264.

62. А.Б. Мигдал, Н.А. Кириченко, Г.А. Сорокин. Влияние л-конденсата на свойства ядер. Письма в ЖЭТФ, 19 (1974) 326.

63. А.Б. Мигдал, О.А. Маркин, И.Н. Мишустин, Спектр пионов в ядер­ном веществе и л-конденсация. ЖЭТФ, 66 (1974) 443.

64. А.Б. Мигдал. Л-Конденсат и данные по рассеянию электронов ядрами. Письма в ЖЭТФ, 19 (1974) 539.

65. А.Б. Мигдал, О.А. Маркин, И.Н. Мишустин. Спектр пионов в ядер­ном веществе и л-конденсация. Тр. Международного семинара «Взаимодей­ствие частиц высокой энергии с ядрами и новые ядерноподобные системы», Москва: Атомиздат (1974) т. 3. 39.

66. A.B. Migdal. Pi-condensation and abnormal nuclei, Published in AIP Conf. Proc. 2 (1975) 677.

67. А.Б. Мигдал. Связанные состояния электронно-позитронных пар в силь­ном электрическом поле. ЖЭТФ, 70 (1976) 411.

68. А.Б. Мигдал, О.А. Маркин, И.Н. Мишустин. Спектр пионов в ядер­ном веществе и л-конденсация. ЖЭТФ, 70 (1976) 1592,

69. A.B. Migdal, G.A. Sorokin, O.A. Markin, I.N. Mishustin.

Pion condensation and stability of abnormal nuclei. Phys. Lett. 65B (1976) 423.

70. А.Б. Мигдал, Д.Н. Воскресенский, B.C. Попов. О распределении ваку­умного заряда вблизи сверхзаряженных ядер. Письма в ЖЭТФ, 24 (1976) 186.

71. А.Б. Мигдал, B.C. Попов, Д.Н. Воскресенский. Распределение вакуум­ного заряда вблизи сверхзаряженных ядер. ЖЭТФ, 72 (1977) 834.

72. А.Б. Мигдал, О.А. Маркин, И.Н. Мишустин. Пионная конденсация в об­ласти устойчивости аномальных ядер. ЖЭТФ, 72 (1977) 1247.

73. А.Б. Мигдал. Поляризация вакуума в сильных полях и пионная кон­денсация. УФН, 123 (1977) 369.

74. А. В. Migdal. Pion condensation. Invited Talk at the Int. Conf. on Nucl. Structure. (Tokyo, 1977) J. Phys. Soc. Japan, 44 (1978) 755.

75. A.B. Migdal. Pion field in nuclear matter. Rev. Mod. Phys. 50 (1978) 107.

76. А.Б. Мигдал. Неустойчивость уравнений Янга-Миллса и конденсация глюонного поля. Письма в ЖЭТФ, 28 (1978) 37.

77. А.В. Migdal. Pion excitation and phase transitions in nuclear matter. In «Mesons in nuclei» (Eds. M. Rho and D. Wilkinson) North-Holland, 3 (1979) 941.

78. A.B. Migdal, A.I. Chernoutsan, I.N. Mishustin. Pion condensation and dynamics of neutron stars. Phys. Lett. 83B (1979) 158.

79. A.B. Migdal. The Method of Interacting Quasi-Particles in the Theory of the Nucleus. Scuola Internasionale di Fisica «E. Fermi»-XXXVI (1970) 171.

80. А.Б. Мигдал, С.Б. Хохлачев. Структура глюонной струны. Письма в ЖЭТФ, 41 (1985) 159.

81. А.Б. Мигдал, Н.О. Агасян, СБ. Хохлачев. Влияние квантовых флукту­ации на форму инстантона, Письма в ЖЭТФ, 41 (1985) 405.

82. Н.О. Агасян, А.Б. Мигдал, СБ. Хохлачев. Квантовые флуктуации и инфракрасные расходимости в поле инстантона. В сб. «Вычислительные мето­ды в квантовой теории поля», Москва, Научный совет по кибернетике АН СССР, 1986, 34.

83. А.Б. Мигдал, СБ. Хохлачев, Л.Н. Щур. Структура глюонной струны, ЖЭТФ, 91 (1986) 745.

84. A.B. Migdal. The structure of a gluon string, in «SIOFOK 1986, proceedings, nonperturbative methods in quantum field theory», 279.

85. А.Б. Мигдал. Редже траектории и форма адронов, Письма в ЖЭТФ, 46 (1987) 256.

86. А. В. Migdal. Pion degrees of freedom and EMC effect, Prog. Theor. Phys. Suppl. 91 (1987) 244.

87. A.B. Migdal. QCD and the structure of hadrons, Nucl. Phys. A478 (1988) 95.

88. A.B. Migdal, P.J.S. Watson. The possibility of a liquid crystal phase in nuclear matter. Phys. Lett. B252 (1990) 32.

89. A.B. Migdal, Phenomenology of QCD and hadron structure. Nucl. Phys. A518 (1990) 358.

90. A.B. Migdal. Nuclear physics and QCD. In «Marciana Marina 1990, Proceedings, Condensed matter theories», vol. 6, 309.

91. A.B. Migdal, E.E. Saperstein, M.A. Troitsky and D.N. Voskresensky. Pion degrees of freedom in nuclear matter. Phys. Rep. 192 (1990) 179.

Манаграфіі

1. А.Б. Мигдал. Теория конечных ферми-систем и свойства атомных ядер. Москва: Наука, 1965.

2. А.В. Migdal. Theory of Finite Fermi Systems and Applications to Atomic Nuclei, New York: Interscience, 1967.

3. А.Б. Мигдал. Теория конечных ферми-систем и свойства атомных ядер. (Изд. 2-е, переработанное). Москва: Наука, 1983.

4. А.Б. Мигдал, В.П. Крайнев. Приближенные методы квантовой меха­ники. Москва: Наука, 1966.

5. А.В. Migdal, V.P. Krainov. Approximation methods in quantum mechanics. New York: W. A. Benjamin. 1969.

6. А.Б. Мигдал. Метод квазичастиц в теории ядра. Москва: Наука, 1967.

7. А.В. Migdal. Nuclear theory: the quasiparticle method. New York: W.A. Benjamin. 1968.

8. А.Б. Мигдал. Качественные методы в квантовой теории. Москва: Нау­ка, 1975.

9. А.В. Migdal. Qualitative methods in quantum theory. London: W.A. Benjamin. 1977.

10. A.B. Migdal. Qualitative methods in quantum theory. Front. Phys. 48 (1977) 1-437.

11. А.Б. Мигдал. Фермионы и бозоны в сильных полях. Москва: Наука, 1978.

12. А.Б. Мигдал, Д.Н.Воскресенский, Э.Е. Саперштейн, М.А.Троицкий. Пионные степени свободы в ядерном веществе. М.: Наука, 1991.

Навукова-папулярныя артыкулы

1. Современный подход к теории ядра. Москва: Знание, 1965.

2. Квазичастицы в теории ядра. Природа, 2 (1969) 64.

3. Симметрично ли пространство? Наука и жизнь, 9 (1971).

4. Письмо к школьникам, которые хотят стать физиками. Квант, 3 (1975).

5. О психологии научного творчества. Наука и жизнь, 2 (1976)3.

6. Заметки о психологии научного творчества. В сб. «Будущее науки». Москва: Знание, 1977.

7. Поиски истины. Москва: Знание, 1978.

8. Огонь, мерцающий в сосуде. Наука и жизнь, 8 (1978).

9. Фазовые переходы в ядерном веществе. В сб. «Наука и человечество». Москва: Знание, 1978.

10. Вычисления без вычислений. Квант, 8 (1979).

11. От догадки до истины. Химия и жизнь, 12 (1979).

12. От идеи до научной истины. Курьер Юнеско, 1979.

13. Соображения в ходе дискуссии. В сб. «НТР и развитие художественно­го творчества». Ленинград: «Наука», 1980.

14. Судьба нейтронных звезд. Квант, 1 (1982).

15. Отличима ли истина от лжи? Наука и жизнь, 1 (1982).

16. Поиски истины. Москва: Молодая гвардия, 1983.

17. О красоте в науке. Наука и жизнь, 3 (1983).

18. На пути к истине (о научном методе познания), «Кибернетика живого: Биология и информация». Москва: Наука, 1984 (совместно с Е.В. Нетесовой).

19. Как рождаются физические теории. Москва: Педагогика, 1984.

20. Как создавалась квантовая теория. Квант, 8 (1984).

21. Нильс Бор и квантовая физика. Успехи физических наук, т. 147, вып. 2, октябрь 1985.

22. Как устроена пустота? Квант, 3 (1986).

23. Современная наука на телеэкране. Природа, 2 (1987) (совместно с Е.В. Нетесовой).

24. Квантовая физика и Нильс Бор. Серия Физика. Москва: Знание, 3 (1987).

25. Наследство Чука. В книге «Воспоминания о И.Я. Померанчуке». Моск­ва: Наука, 1988.

26. Квантовая физика для больших и маленьких. Библиотечка «Квант», вып. 75. Москва: Наука, 1989.

27. Физика и философия. Вопросы философии, 1 (1990).

28. Энциклопедический словарь юного физика (главный редактор и автор статей).

29. Статья о Сахарове. Литературная газета, 1991.

 

Top