Пра цябе…

За мудрасць і чалавечнасць,

За апантанасць у Вас

Мы будзем маліцца вечна,

Каб гэты агонь не згас…

"Эўрыка!" Я ведаю, каму ўдалося знайсці формулу вечнага жыцця!!! Так, так. Гэта я пра цябе, мая мілая! Бо ты заўсёды маладая, бадзёрая, заўсёды шуміш звонкімі галасамі дзяцей, купаючыся ў гэтай энергіі жыцця, аддаючы цяпло сваіх сцен.

Школа? Для тых, хто з заміраннем упершыню адкрывае яе дзверы, з хваляваннем чакаючы сустрэчы з чымсьці чароўным, нязведаным, з тым, што падвышае цябе да статусу "сталага" сярод дваровай малечы. Для тых каму "…першы падручнік і першы ўрок…"

Школа! Для тых, хто кожны дзень бяжыць насустрач новым адкрыццям, новым здзяйсненням, хто ўваходзіць у клас і пакідае ў сэрцах вучняў іскру сваёй душы, хто не можа жыць па-іншаму. Для тых, каму "Звініць званок вясёлы, ідзе настаўнік у клас…"

Школа… Для кагосьці дрыгатліва і балюча ад таго, што нельга вярнуцца ў мінулае. І як шкада, што "…не верне іх ніхто ніколі, школьныя гады…"

Школа - крыніца невычэрпнага натхнення, спрэчак і праблем, кампрамісаў, памылак і пераадоленняў, поспехаў, дасягненняў, задач і рашэнняў. Гэта цэлае жыццё… "Школьная пара і пры ўсякім надвор'і…"

Я люблю сваю школу. Я люблю яе за веды, якія яна мне дае. За настаўнікаў, якія ўкладваюць у нас душу. За сяброў, якіх яна мне падарыла. За яе добрыя, светлыя класы, якія сустракаюць нас. За яе энергію і гумар, за званочкі якія гучаць то з радасным спевам, то з трывожным чаканнем. Я люблю яе сцены, за тую незвычайную аўру, намоленую гадамі яе існавання. люблю за ўсё. А галоўнае хачу, каб наша школа стаяла шмат гадоў і была самай лепшай школай, каб яе любілі так, як люблю яе я.

Мне здаецца сказаць проста "люблю" недастаткова. Бо любоў сувымяраецца не словамі, а ўчынкамі, дзеяннямі. А што магу зрабіць для маёй школы я? Стаць добрым чалавекам? Безумоўна. Не забываць сваіх настаўнікаў? Бясспрэчна. А што яшчэ? Выдатная магчымасць пакінуць свой след у тваёй гісторыі прарабіўшы пошукава-даследчую працу для…, уклаўшы ўсё цяпло сваёй душы, і калі ў мяне штосьці атрымалася, то большага задавальнення мне і не трэба. Гэтая праца - высілкі ўсяго педагагічнага калектыву, настаўнікаў-ветэранаў, выпускнікоў, вучняў і іх бацькоў. Гэта сумесь фактаў, назіранняў, аналізу, асэнсавання, сістэматызацыі назапашанага матэрыялу, ды і проста дадатнай энергетыкі. Спадзяюся, што, азнаёміўшыся з гісторыяй нашай школы, вы палюбіце яе, як любім мы, сагрэецеся цяплом нашага выдатнага кутка пад сціплай назвай "Сярэдняя школа №11"

Настаўнікі! Дзіцячых лёсаў рулявыя!

Ад ранняй зоркі і да зоркі вечаровай,

Ад лісця жоўтага да квецені маёвай.

Вы зерні ведаў сееце святыя.

Вам не сабраць грашовага багацця,

Не лётаць вам у ліпні на Канары.

А мільгануць з-за сшыткаў дзетак твары -

І больш ніякага не трэба шчасця.

Праскочыць лета. Зноў вы, як заўсёды,

У клас прыходзіце з бярэмем ведаў,

Каб імі ўзбагаціць, і захінуць ад бедаў,

І шлях заслаць праз вёрсты і праз годы.

Г. Рэлікоўская, нам. дырэктара па вучэбнай рабоце.

З гісторыі

У 1962 годзе адкрылася сярэдняя школа № 11 (вуліца Інтэрнацыянальная, 11). Першым дырэктарам школы была Папова Н. І. (з 1962 па 1965 г.). Дырэктарамі школы былі:

Кляцкоў А.Г. (з 1965 па 1966 год);

Салаўёў М.С. (з 1966 па 1971 год);

Мазоўка А.С. (з 1971 па 1978 год);

Андрукевіч Т.І. (з 1978 па 1987 год);

Дайлідка С.М. (з 1987 па 2009 год);

Хвайніцкая А.А. (з 2009 года).

Галоўнае ў працы школы - развіццё духоўнасці вучняў, іх агульнай культуры, захаванне іх здароўя на аснове ўспрымання маральных агульначалавечых каштоўнасцей праз асобасна арыентаванае навучанне і выхаванне.

1-я прыступка - пачатковая школа: навучанне па новых тэхналогіях: Дальтон і КСО, "Школа 2100";

2-я прыступка - сярэдняя школа: харэаграфічныя класы, навучанне па новых тэхналогіях: Дальтон, КСО, праектнае навучанне, педагагічныя майстэрні;

3-я прыступка - пераход на профільнае навучанне, супрацоўніцтва з ГрДУ, Гарадзенскім медыцынскім універсітэтам па кірунках: матэматыка, фізіка, інфарматыка, філалогія, хімія, біялогія (ліцэйскія класы).

Рознабаковая пазакласная дзейнасць гарманічна спалучае заняткі па інтарэсах для развіцця творчага патэнцыялу асобы кожнага школьніка. З гэтай мэтай працуюць 14 гурткоў і клубаў, рэалізуюцца развівальныя праграмы "Здароўе", "Інтэлект", "Культура і духоўнасць", "Мастацтва і прыгажосць", "Падлетак і закон".

Наша школа - школа супрацоўніцтва вучняў, бацькоў, педагогаў, дзе вучні навучаны і выхававаны, а настаўнікі прафесійна прыдатныя і добрасумленныя, дзе культывуецца найвысокая павага ўсіх да ўсіх, што выяўляецца ў агульнай радасці за поспех кожнага, у зацятай працы па стварэнні і падтрымцы школьных традыцый, дзе чыста, цёпла, утульна, псіхалагічна камфортна, фізічна бяспечна.

Добрая школа - гэта любімая школа - гэта наша Сярэдняя школа № 11. У наш час СШ № 11 носіць імёны сваіх выпускнікоў, якія загінулі, выконваючы абавязак перад Радзімай: В. Кузьміцкага і В. Карчагіна. Сёння ў СШ № 11 навучаюцца 552 вучні, у пачатковай школе 195. З 1 верасня 2007 года быў адкрыты гімназічны клас (5 "А"). У школе вывучаюцца ангельская, французская і нямецкая мовы. Працуе 71 чалавек. З іх 57 педагогаў-прадметнікаў, 16 з іх маюць вышэйшую катэгорыю, 33-першую, 4-другую, 4-маладыя спецыялісты. Акрамя гэтага педагог-арганізатар, псіхолаг, два сацыяльныя педагогі, тры дефектолагі і адзін выхавальнік групы падоўжанага дня.

Яна была першай

Папова Надзея Іванаўна, дырэктар СШ №11 з 1962-1965 гг.

Папову Надзею Іванаўну ў нашым горадзе ведае і любіць кожны. Гэта чалавек бязмерна адданы сваёй справе, які прысвяціў усё сваё жыццё служэнню на карысць свайго горада, чалавек, які па праву з'яўляецца ганаровым грамадзянінам нашага горада, бяссумнеўным аўтарытэтам у многіх пытаннях, бясспрэчным лідарам, свайго роду візітнай карткай пэўнага перыяду гісторыі нашай краіны. Удвая прыемна і ганарова, што Надзея Іванаўна з'яўлялася першым дырэктарам нашай 11-тай школы. Ганарова і вельмі адказна, бо той зарад баявога духу, энергіі, аптымізму, згуртаванасці, а галоўнае прафесіяналізму трэба падтрымліваць і працягваць увасабляць у працу.

З успамінаў Надзеі Іванаўны: "Мне давялося яе будаваць. Хацелася, каб усё ў гэтай школе было незвычайна. Было лепш, прыгажэй, цікавей. Я штораніцы сустракала дзяцей на парозе школы. Усе дзеці хадзілі ў школе ў тэпціках, па паркеце. Цюлі на вокнах - у той час гэта была раскоша. Усюды чысціня і прыгажосць.

Цудоўны быў калектыў настаўнікаў: Пазняк, Бакатанова, Ісукоўская, Германенка, Цішук. Я - заўсёды старанна рыхтавалася да педсавету і аб'ектыўна ставілася да ўсіх."

Эстафету прынялі мужчыны

З цвёрдых жаночых рук кіраванне гэтай маленькай краінай пад назвай "Сярэдняя школа №11" перайшло да дырэктараў-мужчынаў. Кожны з іх імкнуўся зрабіць яе яшчэ лепшай, больш прывабнай, годнай, прыўнесці штосьці новае, рэфармаваць старое. У кагосьці атрымалася ажыццявіць усё задуманае, хтосьці па некаторых аб'ектыўных прычынах не змог, не паспеў, але бясспрэчна адно: кіраваліся яны тым, што лічылі правільным, патрэбным у дадзены час і ў дадзеным месцы.

Кляцкоў Андрэй Герасімавіч, дырэктар СШ №11 у 1965-1966 гг.

У школе прапрацаваў менш за год, таму звестак пра яго практычна не засталося. Быў пераведзены ў Менск на павышэнне (Ведамасны архіў кіравання адукацыі). Пра яго казалі, як пра чалавека, у якога наперадзе вялікая будучыня.

Салаўёў Міхаіл Сцяпанавіч, дырэктар СШ №11 у 1966-1971 гг.

Па меркаванні настаўнікаў: дырэктар-працаўнік. Напорысты, тактоўны, дзелавіты, патрабавальны да калегаў, але ў першую чаргу да сябе. Чалавек, які вельмі шмат зрабіў для школы. Пры Паповай Н.І. школа знаходзілася ў стадыі станаўлення, а пры Салаўёве М.С. у стадыі росту, яна стала адной з лепшых. Вельмі шмат душы, працы і сэрца ўклаў, каб 11-я школа загучала ў горадзе. З павагай ставіўся да вучняў, карыстаўся павагай калегаў і бацькоў.

Мазоўка Аркадзь Сяргеевіч, дырэктар СШ №11 у 1971-1978 гг.

Па меркаванні калегаў: дырэктар-кіраўнік. Строгі, адказны, патрабавальны да падначаленых, знаўца сваёй справы. Да яго заўсёды ставіліся з павагай, захоўваючы субардынацыю на добразычлівым узроўні. Умеў правільна сябе падаць, кіраўнік з вялікай літары. Трымаў калектыў на высокай планцы педагагічнага аўтарытэту (росту). Не абыякавы быў да лёсаў дзяцей з няшчасных сем'яў, трымаў іх на асабістым кантролі. Настаўнік фізікі, матэматыкі. Узнагароджаны граматай Міністэрства асветы БССР, юбілейным медалём.

Андрукевіч Тадэвуш Іванавіч, дырэктар СШ №11 у 1978 - 1987 гг.

Па меркаванні педагагічнага калектыву школы: дырэктар-дэмакрат. Камунікабельны, тактоўны, галантны, валодаў выдатным пачуццём гумару. Досыць уважліва ставіўся да праблем педагагічнага калектыву. Цікавіўся сямейнымі праблемамі сваіх падначаленых, дапамагаючы і падтрымліваючы. Чалавек вялікай душэўнай дабрыні. Умела ўздзейнічаў на кожнага вучня. Карыстаўся аўтарытэтам павагай, любоўю калектыву. Прыгожы, падцягнуты, у выдатнай фізічнай форме - сапраўдны мужчына. Настаўнік фізікі.

Дайлідка Станіслаў Мар'янавіч, дырэктар СШ №11 у 1987 - 2009 гг.

Па меркаванні калегаў: дырэктар-рэфарматар.

Гаспадарнік, выдатны афармляльнік, тэатрал, валодаў выдатным пачуццём рытму, паэтычны, артыстычны, актыўна браў удзел у розных школьных мерапрыемствах, конкурсах мастацкай самадзейнасці. Выдатна танчыў кадрыль, запальчывы, але адходлівы, не злапомны, добры, валодаў добрым пачуццём гумару. Заўсёды падтрымліваў у цяжкую хвіліну, аказваючы маральную і матэрыяльную падтрымку. Валодаў добрымі арганізатарскімі здольнасцямі: выдатныя школьныя вечары, паездкі, сустрэчы - настаўнікі ўспамінаюць з адмысловым цяплом. Настаўнік фізікі.

Старая гвардыя - педагогі ветэраны

"О колькі ж іх, адкрыццяў дзіўных,

рыхтуе нам асветы век…"

Хто, як не яны ўкладваюць усе сілы, досвед, веды, час, здароўе нарэшце… І як парой мы забываем пра гэта, і як потым бывае сорамна, і як хочацца вярнуцца назад і штосьці памяняць, а ўжо, можа, і позна… А яны прабачаюць, спадзяюцца, вераць у нас, імкнучыся разглядзець у кожным талент. І самае галоўнае - ты верыш, што так яно і ёсць, што ты таксама можаш! Адважвайся! Дамагайся! Дакажы самому сабе! Хочацца верыць, што мая школа не выключэнне, а правіла. Тут, як і ў іншых працуюць, а кажучы мовай маіх педагогаў "жывуць" выдатныя настаўнікі. Строгія, справядлівыя, своеасаблівыя, таленавітыя, творчыя, людскія, самыя любімыя і родныя. Бо за гады праведзеныя разам мы многае дазналіся адзін пра аднаго, падзяляліся самым патаемным. Думаеш, што ў цябе былі лепшыя настаўнікі, а, аказваецца і ў іх таксама! У іх, у выпускнікоў. Значыць спачатку пра іх, пра нашы педагогаў-ветэранах.

Настаўнікі - ветэраны СШ №11:

Вінаградава Т.П., Хлапкова С.М., Качан В.Я., Бандарэнка Л.Ф., Місейка Г.А., Брэйва С.І., Кузьма С.В., Бурак А.А., Сівашынская Н.І., Вераб'ёва Л.П., Кулеш Е.В., Ганевіч Л.В., Волкава Е.С., Ерафеенка А.А., Забродская В.В., Кароль Л.І., Кірыкава Ф.М., Кулеш А.Ф., Мазурава Э.В., Петрачэнка А.Ф., Пазняк Р.Д., Санчук В.П., Сямашка А.Г., Страчынская С.М., Сакорыч Д.І ., Янчанкава Л.С., Папкова Н.І., Янчэўскі В.Г., Навуменка Е.К.

Вінаградава Тамара Пятроўна.

Настаўнік вышэйшай катэгорыі. Нарадзілася ў студзені 1942 года ў вёсцы Федаркова Калінінскай вобласці. Настаўнік фізікі з педагагічным стажам 40 гадоў. Пачынала свой педагагічны стаж у Беліцкай школе. З 1964 года - настаўнік фізікі ў СШ №11. Ганарыцца 12 выпускамі сваіх вучняў. Сярод іх - Царыкаў Зміцер - загадчык хірургічнага аддзялення Слуцкай лякарні, Чалека Лілея - загадчыца радзільні горада Масты, Астапаў Аляксандр і Грыгаровіч Зміцер - пераможцы гарадскіх алімпіяд па фізіцы. Лічыць сваёй галоўнай справай - дапамагчы і зразумець Чалавека. Узнагароджана граматай Міністэрства адукацыі. Мае званне "Настаўнік-метадыст".

Качан Вольга Яўгенаўна.

Настаўнік 1 катэгорыі. Нарадзілася 25 лістапада 1946 гады ў вёсцы Котчына Мастоўскага раёна. Настаўнік матэматыкі з педагагічным стажам 34 гады. Пачынала свой працоўны шлях у вёсцы Смільгіні Воранаўскага раёна, затым працавала настаўнікам матэматыкі ў Тракельскай школе, выхавальнікам дзіцячага садка №17 горада Ліды, з 1983 - настаўнік матэматыкі СШ №11.

Сярод выпускнікоў - Шэйман Віктар Уладзіміравіч, былы галоўны пракурор Рэспублікі Беларусь.

Узнагароджана граматамі раённага і гарадскога аддзелаў адукацыі. Неаднаразова рыхтавала пераможцаў гарадскіх алімпіяд.

Страчынская Соф'я Міхайлаўна.

Настаўнік вышэйшай катэгорыі. Нарадзілася 10 чэрвеня 1948 гады ў вёсцы Жырмуны Воранаўскага раёна. Настаўнік пачатковых класаў з педагагічным стажам 33 гады. Пачынала свой працоўны шлях у Пеляскай васьмігадовай школе. З 1984 года працуе ў СШ №11.

Сярод былых вучняў - эканамісты, бухгалтары, інжынеры, рэвізоры. Лічыць, што пакуль настаўнік працуе, ён заўсёды малады. Шануе ў людзях мэтанакіраванасць, дабрыню, справядлівасць, сумленнасць.

Узнагароджана граматамі Гарадскога аддзела народнай адукацыі (гарана), Абласнога аддзела народнай адукацыі (аблана). Мае званне "Старшы настаўнік". Падрыхтавала пераможцаў гарадской алімпіяды па беларускай мове, матэматыцы.

Кузьма Святлана Васільеўна.

Настаўнік вышэйшай катэгорыі. Нарадзілася 9 траўня 1953 года ў вёсцы Раготна Дзятлаўскага раёна. Настаўнік пачатковых класаў з педагагічным стажам 25 гадоў. Усё жыццё прысвяціла СШ №11 горада Ліды.

Шануе ў людзях сумленнасць, справядлівасць, аб'ектыўнасць, працаздольнасць. Мае граматы гарана, аблана. У 2001 годзе ў часопісе "Дэфекталогія" падзялілася з калегамі досведам сваёй працы. Асвоіла і ўкараніла ў практыку калектыўны спосаб навучання з дзецьмі з затрымкай псіхафізічнага развіцця.

Пазняк Раіса Дзмітрыеўна.

Настаўнік I катэгорыі. Нарадзілася ў 1937 году ў горадзе Мічурынску. Настаўнік рускай мовы і літаратуры з педагагічным стажам 46 гадоў. Працавала настаўнікам пачатковых класаў у горадзе Ўсурыйску, Харкаве. З 1965 года працуе ў СШ №11, была завучам пачатковых класаў, затым настаўнікам рускай мовы і літаратуры. Сярод вучняў Доўчач Галіна і Яцкевіч Ірына - пераможцы гарадской і абласной алімпіяд. Шануе ў людзях аптымізм, шчырасць, жыццялюбства. Узнагароджана граматамі гарана, аблана.

Буча Галіна Васільеўна.

Настаўнік 1 катэгорыі. Нарадзілася ў 1945 годзе ў горадзе Полацку. Настаўнік пачатковых класаў з педагагічным стажам 36 гадоў. Пачынала свой працоўны шлях арганізатарам пазакласнай і пазашкольнай выхаваўчай працы ў СШ № 11, затым была дырэктарам Лідскага Дома піянераў, настаўнікам пачатковых класаў у СШ №11, настаўнікам пачатковых класаў у СШ № 7. З 1984 года працуе ў СШ №11.

Сярод вучняў - Мазітава Дзінара - кампазітар, музыка, паэтка. Жыццёвае крэда: "Усё для дзіцяці".

Узнагароджана граматамі ЦК УЛКСМ, аблана, Міністэрствы адукацыі. Мае званне "Старшы настаўнік".

Місейка Галіна Антонаўна.

Настаўнік вышэйшай катэгорыі. Нарадзілася ў 1946 годзе ў вёсцы Зеняўшына Наваградскага раёна. Настаўнік матэматыкі з педагагічным стажам 35 гадоў. Прайшла вялікі працоўны шлях: настаўнік матэматыкі, фізікі, арганізатар у Воранаўскім раёне, метадыст Воранаўскага педкабінета, настаўнік матэматыкі ў Дворышчанскай СШ, у СШ № 7, 9 горада Ліды. 24 гады працуе ў СШ № 11.

Сярод выпускнікоў воіны - інтэрнацыяналісты браты Быстрыцкія.

Галоўнае для настаўніка Місейкі Г.А. - выгадаваць Чалавека. Заўсёды гадавала чэсных, добрасумленных, дасведчаных вучняў.

Узнагароджана абласнымі граматамі, мае званне "Старшы настаўнік". З'яўляецца эксперыментатарам у вобласці інавацый. Навучае маладых калегаў выкарыстанню тэхналогіі калектыўнага спосабу навучання.

Волкава Яўгенія Станіславаўна.

Настаўнік вышэйшай катэгорыі. Нарадзілася 8 кастрычніка 1946 года ў вёсцы Моцевічы Лідскага раёна. Настаўнік беларускай мовы і літаратуры з педагагічным стажам 34 гады. Свой працоўны шлях пачала ў мястэчку Астрыно старэйшай піянерскай важатай, затым працавала дырэктарам Жалудокскага Дома піянераў, настаўнікам беларускай мовы і літаратуры ў СШ №6 горада Ліды, намеснікам дырэктара па выхаваўчай працы ў СШ №11. Сярод выпускнікоў - Куцко Іна - пераможца абласной алімпіяды па беларускай мове.

Узнагароджана граматамі гарана, аблвыканкаму, Міністэрствы адукацыі. Штогод з 1985 па 2001 г. рыхтавала пераможцаў гарадскіх і абласных алімпіяд.

Севашынская Ніна Іванаўна.

Настаўнік вышэйшай катэгорыі. Нарадзілася 18 кастрычніка 1947 года ў вёсцы Пагодзіна Віцебскай вобласці. Настаўнік хіміі з педагагічным стажам 32 гады. Пачынала свой працоўны шлях у вёсцы Обаль Віцебскай вобласці, затым працавала настаўнікам хіміі ў СШ №10 горада Ліды, у школе працоўнай моладзі. З 1981 года працуе ў СШ №11. Сярод вучняў Ніны Іванаўны - Грыгаровіч Зміцер, Каюк Аляксей, Каюк Кацярына, Сідорык Кацярына, Юрчык Юлія, Саломка Алена - пераможцы гарадскіх і абласных алімпіяд.

Узнагароджана граматамі аблана, мае званне "Старшы настаўнік", неаднаразова дзялілася досведам працы на старонках "Настаўніцкай газеты".

Кулеш Алена Вацлаваўна.

Настаўнік I катэгорыі. Нарадзілася ў 1949 годзе ў вёсцы Зяневічы Воранаўскага раёна. Настаўнік пачатковых класаў з педагагічным стажам 32 гады. Пачала свой працоўны шлях выхавальнікам дзіцячага саду №12 горада Ліды, затым працавала настаўнікам рускай мовы і літаратуры ў вёсцы Гінцавічы Баранавіцкага раёна. З 1974 года спачатку завуч, затым настаўнік пачатковых класаў у СШ №11 горада Ліды. Імкнецца выхаваць у сваіх вучнях дабрыню, спагадлівасць.

Узнагароджана падзячнымі лістамі, граматамі гарана, аблана.

Іхні досвед у гісторыі школы ці, як гэта было…

Папова Надзея Іванаўна: "Я ўдзячная жыццю за ўсё".

Першы дырэктар СШ №11, настаўнік геаграфіі, біялогіі і хіміі, у будучым першы сакратар гаркаму КПБ, загадчыца аддзела ЗАГС, самая вядомая і паважаная жанчына ў горадзе Лідзе. Дэпутат гарсавета некалькіх скліканняў, член абкаму КПБ, член ЦК КПБ. Узнагароджвалася двойчы ордэнам "Знак пашаны", медалём "За доблесную працу", двойчы Ганаровай граматай Вярхоўнага Савету БССР.

"Мне давялося браць удзел у будаўніцтве СШ №11, я была яе першым дырэктарам, а потым хацелася проста, каб гэтая школа была незвычайнай. Каб нідзе такой не было. Я штораніцы сустракала дзяцей на парозе школы, ведала ўсіх па імёнах. Хор, дык на сто чалавек. Даводзілася і сынавыя, і мужавыя белыя кашулі насіць для артыстаў. Кожны клас меў свой бальны танец, сваю песню. Праводзілі агляды. Гэта запаміналася надоўга. Памятаю цудоўны калектыў: Пазняк, Бакатанава, Ісукоўская, Германенка, Цішук.

Неяк увечар у верасні 1962 года, я як заўсёды абыходзіла ўсе класы перад адходам дахаты, зазірнула ў спартовую залу - а там дым! Аказалася, загарэлася праводка (асвятленне). Выклікалі тэрмінова пажарнікаў - патушылі, хоць магла быць бяда.

Я школе аддавала ўвесь свой асабісты час. Было шмат планаў на будучыню, але ў 1964 годзе мяне выклікаў Пётр Міронавіч Машэраў у ЦК КПБ. Ён сам быў настаўнікам, і нам было пра што пагаварыць. Перад мной была пастаўлена новая задача: каб усе школы ў горадзе сталі такімі ж. І я была пераведзена на пост першага сакратара Лідскага гаркаму партыі. І несумнеўна лічу сябе працаголікам і ўдзячная свайму бацьку, за тое, што ён не забараняў мне вучыцца, хоць было вельмі шмат працы па гаспадарцы. Яму я абавязана адчуваннем жыцця. Ён навучыў мяне адчуваць маральнае задавальненне ад праробленай працы. Я ўдзячная жыццю за ўсё."

Астапчык Вера Аляксееўна: "Тут прайшло маё жыццё".

Вера Аляксееўна працавала ў СШ №11 з 1970 па 2004 сакратаром. Калі тэатр пачынаецца з вешалкі, то школа з сакратара. За час яе працы змянілася пяць дырэктараў, але заўсёды, сустракаючыся ў горадзе, яна рада бачыць кожнага з іх.

"Мне давялося папрацаваць не з адным дырэктарам, але кожны пакінуў у маёй душы прыемныя ўспаміны. Кожны з іх імкнуўся зрабіць школу прыгажэйшай, лепшай, вывесці яе на новую прыступку развіцця. Кожны, я лічу, унёс свой уклад у гісторыю нашай школы. Чаму нашай? Ды таму што я па праве магу лічыць адзінаццатую школу сваёй, бо я аддала ёй 34 гады свайго жыцця і не шкадую пра гэта. Гэта былі самыя цікавыя і насычаныя гады. Мы хацелі жыць, а не бачыць цёмныя плямы, бо калі чалавек настроены на пазітыў, то ён бачыць толькі добрае. Усе былі лёгкія на ўздым. Акрамя пасады сакратара, я працавала ў школьным прафсаюзе, у культмасавым сектары. Займалася паездкамі, экскурсіямі, адпачынкам педагагічнага калектыву, збірала грошы, арганізоўвала, агітаваць нікога не даводзілася, адгукаліся з паўслова. Калі паездка была дарагая, мы цэлы год кожны месяц адкладалі па чуць-чуць, і ў канцы навучальнага года збіралася патрэбная сума. Дзе мы толькі не пабывалі: Закарпацце, Вужгарад, Трокі, Талін, Рыга, Дзінтары, Юрмала, Паланга, Клайпеда, Вільня, Калінінград, Чарняхоўск, Кіеў, Менск, Гародня, Светлагорск. Памятаю як па дарозе ў Вужгарад Петрачэнка Антаніна Фёдараўна ўзяла з сабой мужа, а ў яго гармонік. Мы ўсю дарогу спявалі песні, а песню "Рудая" вывучылі даслоўна. Як было весела і цікава. Вядома, часта мы сумяшчалі прыемнае з карысным, напрыклад, паездка ў Вільню - гэта не толькі наведванне оперы, але і купля літоўскай каўбасы.

Я заўсёды ветліва сустракала любога наведвальніка нашай школы, бо вельмі важна, каб у людзей склалася прыемнае ўражанне пра тое месца, дзе я працую, і якое стала маім жыццём."

Хлапкова Соф'я Міхайлаўна: "Я для сябе ніколі не шукала прывілеяў..."

У намесніка дырэктара СШ №11 па навучальнай працы Соф'і Міхайлаўны Хлапковай няма высокіх узнагарод, ганаровых званняў. Ёсць адказная пасада, урокі гісторыі, якія выкладае зараз шасцікласнікам, гарэзы-вучні і любоў да працы, якой пасвяціла больш за 30 гадоў.

"Нарадзілася на Дятлаўшчыне, - распавядае Соф'я Міхайлаўна, - пасля школы паступіла ў Магілёўскі дзяржаўны педагагічны інстытут на факультэт пачатковых класаў. Усё жыццё марыла працаваць у прыгожай, сучаснай школе, а даводзілася рамантаваць старыя пабудовы, штосьці дадумваць. І гэта навучыла рэальна глядзець на жыццё, быць аптымістам.

Калі я прыйшла ў СШ №11, больш за ўсё мяне ўразіў стары будынак школы і цудоўны калектыў! У кожным педагогу я бачыла штосьці сваё, індывідуальнае. Убачыла маладога настаўніка геаграфіі Ўладзіміра Мечыслававіча Валюка, і зразумела, нягледзячы на маладосць, гэта вельмі мудры чалавек. Яго вельмі паважаюць усе вучні. Настаўнік матэматыкі Жана Яўгенаўна Парняўская, настаўнік беларускай мовы і літаратуры Яўгенія Станіславаўна Волкава, рускай і польскай мовы Наталля Аляксееўна Курыла, інфарматыкі Віктар Францавіч Пранюк, нам. дырэктара Рэгіна Чаславаўна Зулаева і Людміла Мікалаеўна Чабоцька, гэтыя настаўнікі працуюць з поўнай самааддачай. Упершыню ў нашым горадзе менавіта ў нашай школе адкрыты ліцэйскія класы. У першы ж выпуск з 28 вучняў 23 паступілі ў ВНУ, іншыя ў тэхнікумы і ПТВ.

Больш за ўсё мне падабаецца працаваць у класах, дзе шмат хлопчыкаў, якія зацікаўлены ў атрыманні ведаў. Любю радасны і творчы шум на ўроках, калі дзеці актыўныя, калі шмат задаюць пытанняў. Няпроста працаваць з такімі вучнямі, але калі ў класе ціха, спакойна, на душы ў мяне станавіцца ніякавата.

Я чалавек сапраўды зацікаўлены сваёй працай, які аддае ёй шмат часу, мне пашанцавала, што мой муж мяне заўсёды разумеў і падтрымліваў. Я чалавек досыць мэтанакіраваны і, калі паставіла задачу, то абавязкова дасягну яе без пошуку прывілеяў."

Валюк Уладзімір Мечыслававіч: "Алімпіяда - круглагадовае мерапрыемства."

Малады, паспяховы, вядомы настаўнік геаграфіі, алімпіядны трэнер, разумны, добры, цікавы чалавек, якога паважаюць і любяць, самазабыўна адданы сваёй працы.

За 10 гадоў працы вучні Ўладзіміра Мечыслававіча атрымалі 71 перамогу на алімпіядных спаборніцтвах, 35 - на раённых, 21 - на абласных, 9 - на рэспубліканскіх. Ён не збіраецца спыняцца на дасягнутым. Алімпіяда для Ўладзіміра Мечыслававіча - гэта мерапрыемства, да якога трэба рыхтавацца круглы год. У кастрычніку пачынаюцца раённыя мерапрыемствы, за імі абласныя, падрыхтоўка да рэспубліканскіх, фінал, а ўлетку - лагер для адораных дзяцей.

Самае галоўнае патрабаванне настаўніка - працавітасць і дапытлівасць. Свае ўрокі ён пачынае з традыцыйнага прывітання. Калі настаўнік уваходзіць у клас, усе вучні падымаюцца і дружным хорам адказваюць: "Здраўствуй-ця". Уладзімір Мечыслававіч лічыць, што такім чынам дзеці зараджаюцца дадатнымі эмоцыямі і бадзёрасцю. На яго ўроках заўсёды знойдзецца месца жарту, гумару, цікавай загадцы, ён увесь час шукае, чым здзівіць сваіх выхаванцаў. Нават фізкультхвілінкі на яго ўроках з геаграфічным ухілам.

Размінка па карце "Лятучая ўказка". Кожны геаграфічны аб'ект злучаецца з адпаведнай асацыяцыяй, калі гэта Мілан, значыць заканадавец мод, калі гэта Турын, то ён вядомы сваімі "Фіятамі", а канцэрн "Фіят" - фундатар "Ювентуса". Тое ж і з лічбамі: 1776 год - гэта год, калі была абвешчана незалежнасць ЗША, а 2776 - найвышэйшы пункт выспы Шры-Ланка Підуру-Талагала, 3776 - вышыня вулкана Фудзіяма, 4776 - таўшчыня лёду ў Антарктыдзе. З краінамі: Ісландыя - краіна лёду, агню і гейзераў, Данія - "крылатае каралеўства", таму што сусветны лідар па вытворчасці ветраных генератараў. "АФРИКА", гэта не толькі адзін з кантынентаў, але і першыя літары назваў шасці афіцыйных моў ААН: ангельская, французская, руская, іспанская, кітайская, арабская.

"Я не патрабую ад сваіх дзяцей больш таго, што ім трэба ведаць па праграме, - адзначае В.М. Валюк, - але карту, асабліва палітычную, неабходна ведаць усім. Мне здаецца, што чалавек, які добра ведае карту, прасцей арыентуецца ў жыцці, можа падтрымаць любую гутарку."

Качан Вольга Яўгенаўна: "Усе мы адзін аднаму рады…"

Настаўнік матэматыкі. Працуе ў СШ №11 з 1983 года. Гэта чалавек беззапаветна адданы сваёй справе, строгі, але справядлівы педагог.

"За гады працы ў школе яна стала маім родным домам.

У меня такой дурацкий характер,

Что нет без тревог мне ни сна и ни дня,

Сердце по школе плачет

То радость, то грусть храня.

Раньше других сюда прихожу,

Хоть и живу не близко.

Бывало последней ухожу,

В сумке - тетради, книжки.

Мне в нашей школе повезло:

Кафедра - то, что надо!

Словно единая семья,

Все мы друг другу рады!

Я не магу не ўспомніць Іосіфа Людвігавіча, Тамару Пятроўну Вінаградаву - маіх калегаў-настаўнікаў. Светлая ім памяць, найвелізарнае дзякуй за разуменне, падтрымку, парады, навуку. Прыемна і з цяплом успамінаю Жанну Яўгенаўну, якая працуе зараз у СШ №8, Альфрэда Антонавіча, які цяпер выкладае ў гімназіі. З любоўю і ўзаемнай цікавасцю маем зносіны з Галінай Антонаўнай, якая знаходзіцца на заслужаным адпачынку. Гэта вельмі жыццярадасны, энергічны і аптымістычны чалавек. Хочацца сказаць ад шчырае душы "дзякуй" усяму калектыву за многія гады, пражытыя адзінай сям'ёй, за адчуванне цяпла, разумення, падтрымкі. Калектыў быў сапраўды згуртаваным. Прычынай таму, магчыма, былі тыя агульныя справы, якія аб'ядноўвалі, якім быў рады, як кажуць, "і стары і малады". Агляды-конкурсы, экскурсіі, вячоркі за круглым сталом, паездкі ў тэатр, на канцэрты, турзлёты разам з навучэнцамі. З адмысловай цеплынёй успамінаюцца экскурсіі ў Кіеў, Закарпацце, паездкі ў Вільню на канцэрты, паседжанні клуба "Апошні шанец". Вядома, многае з гэтага зараз ужо наўрад ці магчыма ў сілу розных прычын, таму тыя часы ўспамінаюцца з адмысловай настальгіяй, бо гэта была маладосць."

Ганевіч Любоў Васільеўна: "Гэта былі незабыўныя хвіліны…"

Настаўнік выяўленчага мастацтва і чарчэння, працавала ў школе з 1967 года. Творчы актыўны педагог-наватар, чалавек, які жыве школай, заўсёды рады дапамагчы, не лічачыся са сваім асабістым часам.

"Я працавала ў школе з 1967 года па 1998 год, гэта значыць больш за 30 гадоў. Афармляла нашу школу да 20-гадовага, 30-гадовага, 40-гадовага і 45-гадовага юбілеяў. Маё жыццё і творчасць, маю працу ў школе немагчыма аддзяліць адно ад другога. Школа была адной з лепшых навучальных устаноў горада. Колькі дэманстрацый прыйшлося аформіць, колькі намаляваць плакатаў, лозунгаў, транспарантаў - не злічыць. Як мы ганарыліся, калі падчас святаў наш калектыў выходзіў на гарадскі пляц Леніна. У мікрафон казалі: "На пляц выходзіць Сярэдняя школа № 11!". Сэрца з грудзей выскоквала. Называлі лепшых настаўнікаў: Пазняка Іосіфа Людвігавіча, Вінаградаву Тамару Пятроўну, Пазняк Раісу Дзмітрыеўну, Бакатанаву Марыю Навумаўну і іншых. Заўсёды нашу калону ўзначальвала група барабаншчыкаў у прыгожых гарнітурах, белых пальчатках разам з кіраўнікамі Шутавай (настаўнікам рускай мовы і літаратуры) і Дашкевічам (настаўнікам фізкультуры).

Вельмі шмат мне дапамагла ў педагагічным росце завуч школы, добры і выдатны метадыст, Хлапкова Соф'я Міхайлаўна. Дзякуючы ёй увесь час арганізоўваліся метадычныя выставы маіх творчых прац: у школе, у Доме афіцэраў, у гарвыканкаме. На апошняй выставе ў 1994 годзе (у гарвыканкаме) мае працы былі адзначаны, і мне выплачана грашовая прэмія, на якую я купіла дзве кнігі: "Белавежская пушча", "Спатканне з лесам", якія паспяхова ўжывала ў сваёй працы. Пры сумесным узаемадзеянні з Віцебскім педагагічным інстытутам на базе 8,9-х класаў (па чарчэнні), 5-х класаў (па маляванні) у 1989 годзе мною праводзіўся эксперымент па ўкараненні досведу калектыўнага навучання на ўроках выяўленчага мастацтва і чарчэння. Укаранялася тэхналогія па аператыўным засваенні і асэнсаванні дзецьмі матэрыялу і калектыўным навучанні адзін аднаго. Досвед выкладання навучання дзяцей па дадзенай тэхналогіі, знайшоў адлюстраванне ў маёй курсавой працы, якая была разгледжана і ўхвалена кафедрай чарчэння педінстытута.

Творчасць маіх дзяцей знаходзіла адлюстраванне на ўроках літаратуры і гісторыі, у пазакласнай працы. Напрыклад, з Пазняк Раісай Дзмітрыеўнай мы правялі ўрок на тэму "Пейзаж і паэзія", Хлапковай Соф'яй Міхайлаўнай і настаўнікам музыкі Собаль Святланай Віталеўнай - мерапрыемства да Дня Перамогі "Сустрэча з ветэранамі мікрараёна нашай школы". Я знаёміла ўсіх прысутных з творамі вядомых мастакоў пра гераічнасць савецкіх салдатаў на ўсіх франтах, крах фашызму. Музычнае суправаджэнне афармляла Святлана Віталеўна. І гэта было выдатна. Вельмі часта я любіла наведваць урокі сваіх калегаў, пераймаць іх досвед у працы. Наведваючы ўрок літаратуры ў Папковай Наталлі Іванаўны на тэму "Казкі Шчадрына", я ўбачыла адзінае цэлае паміж настаўнікам і вучнямі, прадуманыя этапы ўроку. Я навучылася таму, як можна шанаваць кожную хвіліну ўроку, эфектыўна выкарыстоўваць час.

Сышла ў мінулае выдатная школьная традыцыя - агляд мастацкай самадзейнасці паміж педагагічнымі калектывамі. Звычайна гэта гарадское мерапрыемства праводзілася на вясновых вакацыях. Удзел у аглядзе даваў духоўную сілу настаўнікам. Свае нумары мастацкай самадзейнасці мы паказвалі ў падшэфным калгасе "Запаветы Ільіча". Наша каманда славілася салістамі, танцорамі, чытальнікамі. Гэта былі незабыўныя хвіліны. Часта ўспамінаю палітзаняткі, якія праводзіў з настаўнікамі настаўнік геаграфіі Кулеш Анатоль Фёдаравіч. Ён развіваў наш светапогляд. Вельмі прыемны той факт, што па цяперашні час Кулеш А.Ф. друкуе свае артыкулы пра развіццё Лідчыны ў раённай газеце. Справаздачы па самаадукацыі спрыялі далучэнню настаўнікаў да штодзённай працы з прэсай і навінкамі літаратуры па прадметах. Дагэтуль я выпісваю вельмі шмат газет і часопісаў (на 100 000 рублёў штоквартальна)."

З успамінаў настаўніцы пачатковых класаў Кулеш Алены Вацлаваўны: "11-я школа - наватар ва ўсім…"

"Працавала ў школе з верасня 1974 года. Вельмі хвалявалася перад выхадам на працу, але, як аказалася дарма. Мяне сустрэлі ветліва і цёпла мае выдатныя настаўнікі: Пазняк І.Л., Сямашка А.Г., Петрачэнка А.Ф.,Кірыкава Ф.М., Кур'ян В.Н., Янчанкава Л.С., Кароль А.І., Задорава В.І., наш завуч Буча Г.В. Усе гады працы ў школе я адчувала іх падтрымку і прыслухоўвалася да мудрай парады. Гэта быў выдатны, працавіты, добрасумленны калектыў.

Працаваць у школе было цікава, бо 11-я школа была наватарам ва ўсім: бальныя танцы - у нас, кабінетная сістэма - першымі, на чале з Мазоўкам А.С. - мы пачыналі. Кабінеты стваралі сіламі настаўнікаў і бацькоў. У школе быў вельмі добры музей, з дзвюмя заламі, з добра падрыхтаванымі экскурсаводамі. Гэта дасягненне Кірыкавай Ф.М.

На базе нашай школы праводзілася шмат семінараў: і гарадскіх, і абласных. Да семінараў рыхтаваліся ўсім калектывам, заседжваліся дапазна, а раніцай школа ззяла новымі стэндамі, нацёртымі падлогамі, патанала ў кветках.

У СШ № 11 прапрацавала 35 гадоў, 10 выпускных класаў. Сярод маіх вучняў шмат годных людзей, але асабліва я рада за тых, хто, пераадолеўшы цяжкасці ў вучобе, у сям'і, стаў добрым чалавекам і сем'янінам. Дзеля гэтага варта было жыць."

З успамінаў настаўніцы працы Кірылавай Святланы Максімаўны (1985-1993 гг.) "Адкрыліся новыя магчымасці…"

"Ура! да новага 1986 навучальнага года ўдалося зрабіць капітальны рамонт у кабінеце, цалкам памяняць мэблю, падзяліць невялікі кабінет на функцыянальныя зоны і ўстанавіць 10 новых швейных машын. Адкрыліся новыя магчымасці не толькі па больш поўным і якасным выкананні навучальнай праграмы, а і ў арганізацыі вытворчага навучання па спецыяльнасці "швачка-матарыстка".

Улічваючы складанасці пераходных 90-х - і ў матэрыяльных адносінах, і ў працаўладкаванні пасля канца школы, я вырашыла, што, ужо маючы прафесію і адпаведныя навыкі ў працы, маім дзяўчынкам будзе значна лягчэй у жыцці. Я да працы ў школе шмат гадоў кіравала буйной швейнай вытворчасцю, і рашэнне дадзенай задачы для мяне было рэальным. Дзякуй кіраўніцтву школы і гарана - яны паставіліся з разуменнем да маёй задумы - нашых дзяўчынак не апраўлялі ў Вучэбна-вытворчы камбінат (ВВК), а дазволілі на месцы арганізаваць вытворчае навучанне. А вось дадатковых сродкаў для такой дзейнасці нам не выдзелілі.

І паўстала новая ідэя - зарабіць самастойна. І зноў "дзякуй", мне паверылі, і мы арганізавалі першы ў рэспубліцы вучнёўскі кааператыў "ГАСПАДЫНЬКА". Заснавальнікамі кааператыва стала я, мая дачка Мардакова Вольга Цімафееўна, якая з 1990 года стала таксама настаўніцай працы ў нашай школе, дзе працуе па цяперашні час. Сузаснавальнікам стаў Лідскі камбінат побытавага абслугоўвання (дырэктар Ходар Іван Трафімавіч), і першая замова ў нас была ад камбіната: пашыў камплектаў пасцельнай бялізны (прасціны, навалачкі і падкоўдранікі) з тканіны замоўцы. Гэта была істотная дапамога, якая дазволіла нам пачаць працаваць. Прыбытак размяркоўваўся на выплату заработнай платы і стварэнне абаротных сродкаў. З'явіліся і адходы вытворчасці. Была складзены дамова з Лідскім малочна-кансервавым камбінатам на пашыў мяшэчкаў для вырабу клинковага сыру, з камбінатам харчовых канцэнтратаў на выраб крафтовых пакетаў. На ўласныя абаротныя сродкі мы ўжо маглі набываць тканіны, камплектавальныя дэталі для швейных машын і іншыя расходныя матэрыялы для ўтрымання кабінета абслуговай працы.

Расла кваліфікацыя дзяўчынак, і патрэбны былі больш складаныя замовы, ды і ўзроставыя асаблівасці нашых швачак патрабавалі большай разнастайнасці ў працы (у кааператыве працавалі вучаніцы 8-10 класаў). Усе міжгародныя аўтобусы Лідскага аўтапарка хадзілі з фіранкамі і падгалоўнікамі на сядушкі, вырабленымі нашым кааператывам "ГАСПАДЫНЬКА". Вялікай дапамогай для нас стаў продаж лапікаў тканіны ў крамах "Зрабі сам". Мы маглі набываць розныя аздобныя матэрыялы, ускладняць і разнастаіць нашыя вырабы. Да дня настаўніка рыхтавалі падарункі настаўнікам, а да 8 сакавіка настаўнікам і мамам. Вельмі дапамагала нам і супрацоўніцтва з крамай "Дзіцячы свет". Шылі адзежу для самых маленькіх, для дзяўчынак спаднічкі і блюзачкі, а да Новага года рыхтавалі маскарадныя касцюмы. З'явіліся свае закройшчыцы і мадэльеры: Лена Ткач, Света Ананьева, Таня Навумава, Лена Зямніцкая. У Люды Заяц выдатна атрымліваліся галаўныя ўборы. Мы са сваёй прадукцыяй праводзілі кірмашы, удзельнічалі ў святах дзяцінства. І я вельмі ганаруся тым, што для некаторых нашых выпускніц атрыманая ў школе прафесія стала пуцёўкай у жыццё, прафесіяй на доўгія гады."

Кулеш Анатоль Фёдаравіч: "Гэта было нядаўна, гэта было даўно... ці разважанні пра прафесію, якая стала лёсам."

Анатоль Фёдаравіч Кулеш, "Выдатнік народнай адукацыі", дыпламант міжнароднага конкурсу Польшчы на тэму "Польшча - добразычлівая суседка Беларусі" (2004 г.), узнагароджаны Ганаровым залатым знакам Польска-савецкай дружбы і іншымі дзяржаўнымі і замежнымі адзнакамі за сваю працу, напісаў папулярны гістарычна-геаграфічны нарыс "Ліда: гісторыя, легенда, факты" (1994 г.). Ён бачыў горад Ліду да Вялікай Айчыннай вайны і стаў відавочцам яе паваенных пераўтварэнняў.

"З гісторыяй сярэдняй школы №11 я знаёмы, што называецца, з дня яе нараджэння. І месца, дзе яна сёння стаіць, мне добра знаёмае з часоў да яе пабудовы.

У гады нямецка-фашысцкай акупацыі ва ўзросце 15-16 гадоў неаднаразова даводзілася бываць у Лідзе. Як звычайна, спыняўся на начлег у знаёмых па праспекце Перамогі, тады - Гражыны, у хаце Залескіх. У горад хадзіў пешшу міма ваеннага паста побач з уваходам на каталіцкія могілкі. Немцы на пасту сядзелі на лаўцы каля сцяны хаты і найгравалі свае мелодыі на губным гармоніку. Хадзіў па вуліцах цяпер Камсамольскай, Радзюка. Уздоўж вуліцы Радзюка, дзе сёння знаходзіцца рынак, стаялі доўгія пакгаўзы. Ад ранейшых пабудоў тут захаваліся толькі дзве хаты. Што было за імі, скрозь густыя дрэвы разглядзець не ўдавалася.

Цяперашняя вуліца Інтэрнацыянальная да верасня 1939 года звалася па-польску Гурнянская (чамусьці - Шахцёрская). У першыя паваенныя гады ёй было прысвоена імя выбітнага палкаводца ў Вялікай Айчыннай вайне Маршала Савецкага Саюза К. Ракасоўскага. Праз некалькі гадоў, 24 кастрычніка 1957 гады, рашэннем гарвыканкама яна была пераназвана ў Інтэрнацыянальную. Гэта назва захавалася за ёй дагэтуль.

З восені 1951 года я наогул пасяліўся тут на ўвесь час па вуліцы Танкавай, 22 (сёння - Радзюка) і пражыў там да 1965 года. Так што гэты мікрараён мне знаёмы не па чутках, а па ўласным назіранні.

Ці мог я падумаць у гады акупацыі, што лёсу будзе заўгодна, каб я стаў настаўнікам, а на месцы пусткі будзе збудавана школа, і я буду ў ёй працаваць, а мае дзеці будуць у ёй вучыцца.

Пасля вызвалення Ліды ад нямецка-фашысцкай акупацыі на месцы цяперашняга рынка стаяла зенітная батарэя з бліндажамі і зямлянкамі. З канцом вайны, ужо ў другой палове 1945 гады, батарэю адгэтуль прыбралі і на яе месца перанеслі рынак, які да гэтага знаходзіўся на цэнтральным пляцы горада - Ленінскім.

Кірмаш у той час падзяляўся на дзве паловы: харчова-рэчавы і жывёльны. У той час сельская гаспадарка была прыватная, таму сялянам было што прадаць. Жывёльны кірмаш размяшчаўся як раз на месцы, дзе сёння знаходзіцца школьны двор і будынак школы. Па панядзелках і чацвяргах, у кірмашовыя дні, стаяў шум ад гандляваўшыхся паміж сабой прадаўцоў і пакупнікоў. Раздаваўся віск патурбаваных парасят. Увогуле, месца было ажыўленае.

Неўзабаве жывёльны кірмаш выселіўся. І на яго месцы было вырашана пабудаваць будынак новай школы. 1 верасня 1962 года яна ўпершыню адкрыла свае дзверы вучням. У тым годзе прыйшла ў яе вучыцца мая дачка Наташа. Яе першай настаўніцай была дасведчаны педагог Кацярына Піліпаўна Ларына. У 1972 годзе дачка паспяхова скончыла (з адной чацвёркай па рускай мове) дзясяты клас пры класным кіраўніку Азе Георгіеўне Сямашка.

Так супала, што менавіта ў гэты год і я перайшоў працаваць з сельскай у гарадскую школу. Спачатку быў прызначаны настаўнікам геаграфіі ў Лідскую школу-інтарнат, хоць да гэтага на працягу 12 гадоў выкладаў матэматыку ў сямігадовай школе. Такія часы былі. Да мяне настаўніцай геаграфіі ў школе-інтарнаце працавала Зінаіда Рыгораўна Жукоўская, якую перавялі працаваць у толькі што адкрытую 11-ю. Гэта была пісьменны, эрудыяваны педагог, заслужаная настаўніца БССР. Так склалася, што праз 8 гадоў, у верасні 1969 года, я зноў змяніў яе на гэтым пасту ўжо ў 11-й школе. Да таго часу я таксама набыў некаторы досвед і вядомасць: мне было прысвоена ганаровае званне "Выдатнік народнай адукацыі БССР".

Пераход з аднаго месца на другое заўсёды цягне за сабой адпаведныя праблемы. Не абыйшлося без іх і ў дадзеным выпадку. Да гэтага мне прыходзілася працаваць у малакамплектных школах з невялікай напаўняльнасцю класаў. А тут не школа, а вулей. І нават не вулей, а цэлы пчальнік. У кожным класе не меней за 30 вучняў, у цэлым у школе - звыш 1000 чалавек, каля 100 настаўнікаў! Даводзілася вучыцца і прывыкаць да новага становішча. Але не багі ж гаршкі абпальваюць: абвык, уцягнуўся ў працу і зноў падняўся на ранейшы ўзровень. Наладзіліся працоўныя і сяброўскія адносіны з калегамі. У гэтым мне дапамаглі раней мне знаёмыя настаўнікі Пазняк Іосіф Людвігавіч, Пертрачэнка Антаніна Фёдараўна. Набыў павагу і з боку вучняў.

Прапрацаваў у школе амаль 19 гадоў, да пенсіі. Былі поспехі і не вельмі. Успамінаючы тыя часы сёння, здаецца, што цяпер зрабіў бы больш, лепш, разумней. Ды гэта толькі так здаецца. А пачаў бы спачатку і ўсё пайшло б старым пратаптаным шляхам.

Каб штосьці змяніць кардынальна, трэба, каб змяніліся ўмовы, агульная сітуацыя. Школа - з'ява грамадская, своеасаблівы маральны кангламерат, сукупнае наўпроставае адлюстраванне рэальнага стану грамадства. У яе прыходзяць ужо ў некаторай ступені асобы, якія сфармаваліся ў сям'і. Узгадваю склад вучняў 11-й школы. Гэта былі дзеці чыгуначнікаў, працоўных ВДА, працаўнікоў гандлю, дзяржслужбоўцаў і да т.п. У кожным з іх быў свой маральны патэнцыял. Кожны з іх глядзеў на асяроддзе са свайго пункта гледжання. Яны неслі сюды тую атмасферу, якая існавала ў сям'і. Нам жа, настаўнікам, з гэтага "паўфабрыкату" трэба быць сфармаваць асобу і не якую-небудзь, а з актыўнай грамадзянскай пазіцыяй паводле "зададзеных параметраў і па існых лякалах". Зрабіць гэта, пагодзіцеся, не так проста.

Часта даводзілася чуць ад сваіх калегаў: гэты хлопчык ці дзяўчынка - разумнікі, ці - усе яны аднолькавыя. Дазволю сабе не пагадзіцца ні з тым, ні з другім выказваннем.

Здольнага вучня, які добра паспявае, наўрад ці можна безапеляцыйна зваць разумнікам. На мой, суб'ектыўны погляд, розум і разумовыя здольнасці далёка не адэкватныя. У гэтым неаднаразова даводзілася пераконвацца, калі тыя ж вучні пакідалі сцены школы, станавіліся самастойнымі і нават "значнымі" ў грамадстве людзьмі. Розум, на мой погляд дылетанта, - больш высокая маральная катэгорыя. Гэта нейкая вытворная ад прыродай дадзеных разумовых здольнасцей, памножаных на ступень выхаванасці. Нездарма казаў Дз. Мендзялееў: "Адукацыя без выхавання - меч у руках вар'ята".

Праца настаўніка-педагога не такая простая, як некаторым здаецца. Колькі даводзілася чуць: "А што ты там робіш? Пасядзіш з алоўкам у руцэ, пагаворыш з вучнямі 45 хвілін - і ўся твая праца". Такімі нас бачаць многія. І ніхто не паверыць, бываюць нярэдка выпадкі, калі за гэтыя самыя 45 хвілін у настаўніка бывае мокрая ад поту спіна. Мне такое паспытаць даводзілася. І не раз. Думаю няма сэнсу адмаўляць ці апраўдвацца перад імі, хто б яны не былі.

Я, да прыкладу, рады, што імкнуўся працаваць добрасумленна, і што нешта ўдавалася зрабіць.

Некаторыя з маіх вучняў, паступаючы ў ВНУ, абралі геаграфічны факультэт. Адна з маіх вучаніц (Дана Мішкова) растлумачыла мне свой учынак так: "Абрала гэты факультэт з-за настаўніка". Аднойчы, не так даўно, у кватэры раздаўся тэлефонны званок. Тэлефанавала былая вучаніца, якая прачытаўшы надрукаваны мой артыкул у рэспубліканскай газеце, вырашыла выказаць сваё стаўленне і сказала: "Я шчаслівая, што ў мяне быў такі настаўнік".

Ці вось яшчэ адзін прыклад, апошні. Праз некалькі дзясяткаў гадоў былыя выпускнікі школы-інтарната арганізавалі сустрэчу. Запрасілі нас, былых іхніх настаўнікаў. З'ехаліся з усіх куткоў краіны. Былі там настаўнікі, юрысты, інжынеры, шараговыя рабочыя. У іх ліку - два кандыдаты навук і генерал.

Калі надышоў час разыходзіцца, вырашылі зрабіць фатаграфію на памяць. Былы мой вучань Гена, зараз Генадзь Сямёнавіч, генерал, узяў свой генеральскі мундзір і накінуў мне яго на плечы. Калі я паспрабаваў пярэчыць, сказаў: "Мой настаўнік для мяне заўсёды генерал".

Напэўна, інакш, чым пачуццём шчасця нельга назваць мой стан, калі я патрапіў у афтальмалагічнае аддзяленне лякарні, дзе мяне прынялі мае былыя вучні - Сачко Алег і Вабішчэвіч-Стасяловіч Антаніна. Без збянтэжанасці і асцярогі звяртаюся, калі гэта трэба, да былой вучаніцы Паблінскай, цяпер Філімонавай Раісы Канстаўцінаўны, адказнага працаўніка гарвыканкаму, да намесніка старшыні райвыканкаму Яраслава Віктаравіча Мікавоза.

Не забываюць мяне мае былыя выхаванцы з класа, у якім я быў класным кіраўніком: Лёня, Вася, Вова. Зараз гэта сталыя самастойныя людзі: Лёня і Вася - інжынеры, Вова - палкоўнік. Нягледзячы на гэта, як толькі з'язджаюцца ў Лідзе, мой дом, маю кватэру бокам не абходзяць. Жыццё раскідала іх па розных кутках зямлі: Лёня - на Ўрале, Вова - у Маскве, Вася - у Лідзе. Ён гатовы прыйсці на дапамогу па першым клічы. Так ужо ўладкавана жыццё - у старасці такая дапамога нярэдка неабходна.

Ужо за гэта варта дзякаваць лёсу, што зрабіў мяне настаўнікам."

Нашы медалісты

1990-1991

Бабурчык Таццяна

Доўгач Галіна

Каюк Кацярына

Язвінская Ганна

Дабрыніна Сняжана

Паўлава Ларыса

Сосік Вольга

Шастайла Аляксандр

Булачка Наталля

1991-1992

Анашкевіч Сяргей

Навумава Таццяна

Зімніцкая Алена

Енка Алена

Чаропка Кацярына

1992-1993

Астапаў Аляксандр

1993-1994

Турок Андрэй

Барысевіч Аляксандр

Падымака Максім

Сіневіч Алег

Страчынскі Алег

1994-1995

Зялёная Алена

Слука Марына

Скрыбук Юлія

Юрша Наталля

1995-1996

Кандэранда Дыяна

Пырская Юлія

Зянкевіч Алег

Якуць Таццяна

1996-1997

Барысевіч Аксана

Бранчэль Вольга

Фалітар Таццяна

1997-1998

Енка Яўген

Максімава Кацярына

Кузьміч Вольга

Шыбайла Алена

Енка Павел

1998-1999

Сяргейчык Наталля

Смактун Наталля

Варанюк Вольга

Каляга Анастасія

Бібліс Яўген

Мальгіна Юлія

Цяцернік Ірына

Лісоўская Вольга

1999-2000

Гота Вольга

Канановіч Юры

Ліпунова Наталля

Маргулец Алена

Падымака Анастасія

Сантоцкая Вольга

Яцкевіч Ірына

Бушэйка Людміла

Магільніцкая Аксана

Гота Святлана

2000-2001

Букатка Жана

Левіна Аксана

Лінкоўская Таццяна

Юргель Наталля

Малец Дар'я

Карасік Алена

Вашкевіч Таццяна

Смоліч Юлія

Саломка Алена

Туціна Ганна

Астапава Наталля

Кузьміч Алена

Ложнікава Алена

Папко Кацярына

Магільнікава Валянціна

Мазоль Алеся

Казлова Аляксандра

Сачко Ніна

Кавальчук Алена

2001-2002

Сідорык Кацярына

Цехановіч Іван

Лукуць Андрэй

Круглая Святлана

Нарэль Наталля

2002-2003

Стадольнік Юлія

Мікулка Зміцер

Алетаровіч Ірына

Зімніцкі Зміцер

Мацкевіч Вольга

Лазоўская Ала

Зялёная Вераніка

Вадэйка Вольга

Стэльмах Алена

Струнеўскі Леанід

2003-2004

Клімашэўскі Аляксандр

Кудзі Наталля

Каранковіч Павел

Ефімец Вераніка

2004-2005

Кукліс Марыя

Цырун Таццяна

Лоўгая Алена

Варона Вольга

2007-2008

Нягена Вольга

2008-2009

Рымко Вольга

2009-2010

Валюк Ганна

2010-2011

Богдан Вераніка

2011-2012

Астаніна Наталля

Дзеці пра школу

(з сачыненняў вучняў)

Лобан Таццяна, 9 "Б" клас, 1972 г. (школьны архіў).

"За што я люблю сваю школу? За ўсё. За тое, што яна навучыла нас думаць, пісаць, чытаць, марыць, кахаць, верыць і дамагацца… Усяму гэтаму навучылі нас настаўнікі. Калі я чую слова "настаўнік", я заўсёды ўяўляю маю настаўніцу Антаніну Іванаўну Сцяпанаву. Я пачула яе першае "дабрыдзень" і з той пары слова "настаўнік" стала для мяне высокім словам, а мая настаўніца - увасабленнем усяго самага добрага і справядлівага на зямлі… Яна зайшла ў клас вясёлая, усмешлівая. Яе вочы зіхацелі дабрынёй і пранікалі проста ў душу. Я дагэтуль памятаю ўрокі-экспедыцыі ў краіну раслін і жывёл. Наша першая паездка за горад, у восеньскі лес, дагэтуль чую голас, які чытае нам Пушкіна. Яна ўмела паглядзець сурова, строга, але мы ніколі не чулі крыку, ніколі з яе вуснаў не зрывалася раздражнёнае злое слова. Яна любіла нас, верыла нам, мы гэта ведалі і плацілі ёй тым жа. Яна падарыла нам любоў да людзей, да кнігі, да неба і дрэваў. Кім я буду - яшчэ не ведаю. Ці падымуся на Марс, ці стану, як і яна, настаўніцай, ці з'еду на новабудоўлі ў Сібір… Але ведаю толькі адно, што буду сумленным чалавекам…"

Аляксеева Наташа, 4 "Б" клас.

"Школа! Як проста гучыць гэта слова, але як шмат у ім добрага. З гэтым словам злучана ўсё лепшае ў маім жыцці. Я памятаю, як мама прывяла мяне ў першы клас, як сустрэла мяне мая першая настаўніца Янчынкова Любоў Сцяпанаўна… Яна была добрай, ласкавай, але і строгай. Тут, у школе, я ўпершыню прачытала дарагія словы мне: "Мір, Радзіма, мама". І вось я ў чацвёртым класе. Зараз ужо не адзін, а некалькі настаўнікаў адкрываюць мне дзіўны свет ведаў. Я люблю сваю школу, таму што яна вялікая і светлая: прасторныя класы, бібліятэка, піянерскі пакой, актавы і спартовы залы. Самыя прыгожыя кветкі растуць у нашай школе, самая добрая мастацкая самадзейнасць таксама ў нашай школе. У гэтай школе мне павязалі піянерскі гальштук… Я люблю і заўсёды буду любіць сваю школу."

Альшэўскі Уладзімір, 6 "А" клас.

"Школа! Старыя і дзеці з хваляваннем прамаўляюць гэтае слова. Чаму ж яно дарагое кожнаму чалавеку. Мне, напрыклад, дарагая школа з таго моманту, як я пераступіў парог. Бясконца дарагія і на ўсё жыццё памятныя першыя ўрокі, на якіх я не ўмеў яшчэ сядзець. З вялікай любоўю ўспамінаю я сваю першую настаўніцу Веру Ігнацьеўну Задораву, якая навучыла мяне чытаць, пісаць, лічыць. Яе працавітасць і любоў да дзяцей заўсёды дзівілі мяне. На ўроках, калі яна тлумачыла ці распавядала пра што-небудзь, я не зводзіў з яе вачэй, слухаў, стаіўшы дыханне. Усё для мяне было новае, цікавае.

Чым сталей станаўлюся я, тым даражэй становіцца мне мая школа. Не магу адказаць, чаму ў мяне такое пачуццё: ці то прадчуванне хуткага расстання, ці то глыбокай любові да настаўнікаў і школьных сяброў, але я не ўяўляю сябе па-за школай.

Думаецца, што я вечны вучань, і што вечна будзе існаваць мая школа."

Шумская Тамара, 9 "А" клас.

"…Усяўладная восень неадступна крочыла за апошнімі праявамі хмяльнога летняга жыцця. Яна так нечакана пачалася, што не паспеў нават азірнуцца - і зноў у школу, у "наш любімы дом". Зноў трэба ўставаць раненька, каб не спазніцца на першы ўрок. Ідзеш у школу, і душа радуецца. Пачынаецца ўрок. Колькі радасці - атрымаць у першы дзень пяцёрку. Сонейка асцярожна пазірае ў класны журнал. Яно радасна вітае ўсіх з пачаткам навага вучэбнага года. Школа! Гэта самае дарагое і блізкае сэрцу, што ёсць у савецкіх дзяцей. З першых дзён мы ўжо ставілі сабе першыя жыццёвыя пытанні. Такое жыццё, пры якім адзін за ўсіх, а ўсе за аднаго і чалавек чалавеку - сябар, брат, таварыш. Вось такое жыццё будуе наш народ. І нездарма новую Праграму Камуністычнай партыі ўсе аднадушна назвалі "Праграмай народнага шчасця"!"

Карташова Лена, 9 "А" клас.

"Мы ўжо "старыя", і нам многае вядома. Калі пачаць з успамінаў, то нават дзіўным здасца, як гэта можна; трымаючы ў руках велізарны партфель, з тужлівай зайздрасцю ўзірацца на таблічку "4 клас" і баяцца ад думкі: "Няўжо і я там буду?". Кідацца ад дзядзькоў-дзевяцікласнікаў, якія аднекуль зверху нядбайна кідаюць скрозь зубы: "Ну і шанцуе ж гэтым першаклашкам!" А, можа яны і не ў дзявятым былі, а ў восьмым, але ўсё адно - дзядзькі. А цяпер мы самі вялі ў школу за ручкі прыціхлых, вялікавокіх малянят. Мы вось ведаем: яны гэтую хвіліну ніколі не забудуцца.

Вам знаёма пачуццё перад кантрольнай? Вы ведаеце, як гэта - не дыхаць, эканомячы кісларод для рашэння квадратнага раўнання? А мы ведаем. І жывыя. І нават хутка будзем разумнымі-разумнымі. Але праз імгненне ўжо ўсё забыта, бо трэба яшчэ паспець схаваць чый-небудзь дзённік, і, калі зіма, выпрабаваць дзеянне мокрага снегу на чыёй-нібудзь спіне, захаваць пры гэтым на твары выраз найшчырага спачування, даімчацца да буфета, купіць пончык, зжаваць яго і злёгку спазніцца на гісторыю.

Вось і заўтра настаўнік чуе шолах старонак і няскладны лопат, ізноў стомлена схіліцца над журналам, і ў тваёй соннай галаве будуць нікчэмна матляцца адрыўкі параграфа, прачытанага "па дыяганалі" пад музыку з перадачы "Для тых, хто не спіць". І калі не патрапіш у лік "ахвяр", і табе не прыйдзецца з кіслацытрынавым выразам на бледнай фізіяноміі даказваць, што "Чарльз Дарвін любіў птушачак", што "гэты, як яго, ліміт, да якога імкнецца нешта там, ёсць радыус", то знойдзецца цэлых 45 хвілін для занятку разнастайнымі неабходнымі справамі, акрамя клопату выпадкова "не схапіць пару". І ўсё ж мы любім школу, любім, не аддаючы сабе ў гэтым справаздачы."

Ціханюк Ігар, 8 "А" клас.

"Маёй Радзіме - 50, а школе - 10. Увойдзем у вестыбюль. Вы бачыце, вось у самым цэнтры яркі плакат: "УССР у сузор'і роўных". Побач - прызавая віктарына. Каб адказаць на яе пытанні, трэба шмат ведаць пра братнюю Ўкраіну…

Але чаму так ціха? Бо ўрокі скончыліся. Дзе ж звыклая лавіна дзяцей, якая бурна нясецца да запаветнага гардэроба? Ах, так! Усе ў зале, у актавай зале. Сёння тут асабліва прыбрана - урачыстая лінейка. У школе дзень адкрыцця ўкраінскага тыдня. Блішчыць паркет… У цэнтры - юныя ўкраінцы ў нацыянальных строях. Распарадчыкі сённяшняй імпрэзы - дзеці з 8 "А".

А ў піянерскім пакоі - наша выстава па рэспубліцы. Трэці год мы сябруем з Украінай, многія пабывалі там, таму матэрыял багаты, і выстава атрымалася цікавай. Тут заўсёды людна, дзеці іншых класаў з цікавасцю разглядаюць рэпрадукцыі.

Вялікі перапынак… Не паспеў празвінець званок з уроку, як звонкі голас спыніў дзяцей: "Увага, увага! Гаворыць школьная радыёстанцыя "Дружба"! Сёння перадача прысвячаецца Ўкраіне!". Падабаецца нам наша школа. Тут мы вучымся сябраваць з дзецьмі, любіць Радзіму, шматмоўную і неабсяжную. І зусім не выпадкова на фасадзе нашай школы лозунг-дэвіз: "Наш шлях ад акцябрат да камуністаў, і гэты шлях мы пачынаем тут". Я ўпэўнены, што са сцен нашай школы не выйдзе ні аднаго, хто б абмануў давер настаўнікаў, давер Радзімы."

Ушко Наталля, 8 "А" клас.

"Настаўнік! Яго вобраз жыве ў сэрцы побач з самымі дарагімі нам вобразамі маці і бацькі. Настаўнік! Якое ж гэта выдатнае слова. Першыя літары і першае слова. Гэта першае слова, якое мы навучыліся гаварыць, пісаць, чытаць - "мама". Нашы настаўнікі - гэта другія маці, якія пашырылі наш далягляд, узбагацілі ведамі, навучылі зацята імкнуцца да сваёй мэты, любіць Радзіму… Пасля выпускнога за школьны парог выйдуць каля 200 розных дарог, такіх жа як характары тых, хто іх выбірае. У кожнага чалавека свая мэта, свая мара. Мара - гэта зорачка, да якой чалавек імкнецца ўсё жыццё, кожны дзень, кожную гадзіну. І мара толькі тады становіцца рэальнай, калі там жыве твая душа."

Праз дзесяцігоддзі…

Здановіч Дзяніс, вучань 9 "В" класа, 2010 г. (школьны архіў).

"Школа - гэта дом, які я вельмі люблю і буду заўсёды ўспамінаць і нудзіцца. Як шмат пачуццяў, эмоцый, перажыванняў, падзей утрымоўвае ў сабе гэта слова. І ўсё ж, што для мяне школа? Школа ў першую чаргу гэта дзяцінства. Менавіта тут мы праводзім вялікую яго частку. Тут мы выяўляем сваю індывідуальнасць, самастойнасць, становімся асобамі. Сталеем мы на вачах настаўнікаў, імкнучыся вылучыцца ва ўсім: няхай гэта будзе вучоба, ці творасць. У школе ніколі не бывае сумна. Нават крыўдна бывае, калі ты па хваробе штосьці прапускаеш, а тым часам адбываецца маса цікавых падзей. Сябры тэлефануюць увечар і распавядаюць, як было весела, і табе вельмі хочацца ў школу.

Хачу сказаць велізарны "дзякуй" настаўнікам! Менавіта вы прымаеце непасрэдны ўдзел у нашым выхаванні і імкняцеся выгадаваць з нас годных людзей. І, паверце, у вас гэта атрымліваецца."

Лапко Караліна, вучаніца 9 "В" класа, 2010 г.

"Самы галоўны этап у жыцці кожнага чалавека - школа. Тут з дурненькіх першаклашак вырастаюць сталыя сур'ёзныя людзі. Школьнае жыццё - гэта доўгі шлях, які складаецца са спроб і памылак. Дагэтуль я памятаю першую лінейку, тое ўтульнае размяшчэнне і ветлых, усмешлівых настаўнікаў. Школа іграе велізарную ролю для мяне, бо менавіта тут кіпіць жыццё. Мы ўсе такія розныя, але ўсе - адна велізарная сям'я. Школа для мяне стала другім домам. Хутка нам прыйдзецца растацца са школай, але ніколі мы не зможам забыцца добры твар першай настаўніцы, ды і ўсіх настаўнікаў, якія парой замянялі нам бацькоў."

Жыгала Вольга, вучаніца 9 "В" класа, 2010 г.

"З самага першага імгнення чалавек з'явіўшыся на свет пачынае вучыцца. Ён вучыцца хадзіць, гаварыць, разумець свет і людзей. Але вось настае дзень і ён прыходзіць у школу, ля парога якой яго чакаюць з нецярпеннем. Усе памятаюць свой першы званок, свой першы клас. Школа, школа, ты пачатак усіх прафесій і дарог. Задачы будучыні будуць вырашаць тыя, хто сёння сядзіць за партай. Школа не толькі адкрывае таямніцы навук, але і навучыць думаць шукаць, знаходзіць, а, значыць, гэта школа жыцця. Вельмі шмат залежыць ад настаўніка. Настаўнік вядзе нас па гэтай "школе жыцця", здзяйсняючы штодзённы вычын, укладваючы ў нас часціцу свайго сэрца, аддаючы нам свае веды, дапамагаючы нам знайсці свой шлях у жыцці, а галоўнае быць чалавекам."

Валюк Вікторыя, вучаніца 9 "В" класа, 2010 г.

"Я вучуся ў самай, на мой погляд, выдатнай школе горада Ліды - адзінаццатай. Я ўпэўнена, што менавіта гэтая школа зможа выхаваць і навучыць. Мае настаўнікі не проста праводзяць урокі, а зацікаўляюць сваім прадметам. Дзякуючы нашым педагогам мы спасцігаем самую важную навуку - быць чалавекам: сумленным, прыстойным, добрым, таварыскім, рознабакова развітым. Яны вучаць сябраваць па-сучаснаму. Кожны раз я прыходжу ў школу з усмешкай і добрым настроем. Для мяне, як і для многіх вучняў, школа - гэта не проста адукацыя, самае галоўнае ў лёсе чалавека пачынаецца са школы…

Школе, у якой я вучуся, ужо шмат гадоў. Але, мне здаецца, што ніводная новая школа не "сабрала" ў сабе гэтулькі цяпла і дабрыні, колькі выпраменьваюць сцены маёй школы, якія гадамі ахоўваюць званкі змен, гучныя воклічы і смех вучняў, строгія, але правільныя павучанні настаўнікаў і вар'яцкую радасць апошняга званка."

Собаль Аляксандр, вучань 9 "А" класа, 2010 г.

"Школа! Усе гэта слова прамаўляюць з хваляваннем. Чаму ж яно дарагое кожнаму чалавеку? На гэтае пытанне вельмі лёгка адказаць. Тут можна сустрэць шмат сяброў, пагутарыць з любімымі настаўнікамі, дазнаццца шмат новага і цікавага.

З велізарнай любоўю я ўспамінаю сваю першую настаўніцу, маю другую маму, Страчынскую С.М., якая навучыла нас працавітасці, павазе да старэйшых, дружалюбнасці. Менавіта ў школе я назаўжды палюбіў інфарматыку, збіраюся звязаць з ёй сваё жыццё. Вядома, немалаважную ролю сыграў самы класны, добры і выдатны чалавек Малахаў В.П. Менавіта яго прафесіяналізм паўплываў на мой выбар."

Швед Вольга, вучаніца 9 "А" класа, 2010 г.

"Школа - гэта маленькі свет, адначасова падобны і непадобны на навакольны. Тут самыя лепшыя настаўнікі, якія дапамогуць у цяжкую хвіліну. Школа фармуе ў чалавеку самыя галоўныя якасці: адказнасць, паразуменне, павагу, любоў. Гэта радасць і засмучэнне, уменне пераадольваць і дамагацца, гэта прыступка ў дарослае жыццё."

Шаньгіна Дыяна, вучаніца 9 "А" класа, 2010 г.

"Мая школа - гэта пачатак маёй гісторыі, тут я атрымала першыя ўрокі ведаў і жыцця. Хутка мы будзем выпускнікамі, што больш за ўсё запомніцца? Вядома ж, добрае. Мая школа - гэта стартавая пляцоўка маіх будучых дасягненняў."

Мы імі можам ганарыцца

Сярод выпускнікоў СШ № 11 кампазітар, музыка і паэтка Мазітава Дзінара; загадчык хірургічнага аддзялення Слуцкай лякарні Царыкаў Зміцер; воіны-інтэрнацыяналісты браты Быстрыцкія (Быстрыцкі Мікалай Іосіфавіч працуе ў Адміністрацыі Прэзідэнта), Кушняров В., нам. кіраўніка адміністрацыі Прэзідэнта Міцкевіч В.В., былы мэр горада Ліда Малец У.М., начальнік вытворчага аддзела Гаргазу Падгайскі І.І., маркетолаг Лідскага піўзавода, узнагароджаны Прэзідэнтам Бабурчык Т., вядучы эканаміст сацыяльнай службы г. Гародні Доўгач Г.М., дыктар Лідскага тэлебачання Вадэйка А., сакратар першаснай арганізацыі "БРСМ" БДУ Мікулка Д.І., кіраўнік Лідскага таварыства ветэранаў вайны ў Афганістане Леўдаровіч М.І., начальнік аддзела кадраў завода "Нёман", дэпутат раённага савета Кушпяк А.В., дацэнт кафедры замежных моў Лінгвістычнага ўніверсітэта Крот Л.І., спецыяліст па апецы Лідскага райвыканкаму Гец М.Д., кансультант у консульскім аддзеле МЗС Ганевіч А.Д.

Грамадзянска-патрыятычнае выхаванне з'яўляецца прыярытэтным кірункам у сістэме выхаваўчай працы школы. Ды і не можа быць па-іншаму. Вучні і педагогі вядуць актыўную краязнаўчую дзейнасць, уключаюцца ў пошукава-даследчую працу. Нашай школе сапраўды ёсць чым ганарыцца. Багаты матэрыял сабраны пра В. Кузьміцкага і В. Карчагіна. Іх імёны занялі ганаровае месца на мемарыяльнай дошцы, размешчанай ля галоўнага ўваходу ў школу. Матэрыял пра іх сабраны і пільна захоўваецца ў школьным музейным пакоі. Школьная піянерская дружына носіць імя В. Кузміцкага.

Кузьміцкі Віктар Антонавіч.

Віктар Кузьміцкі нарадзіўся 24 жніўня 1947 года ў вёсцы Гута Драгічынскага раёна, Берасцейскай вобласці.

У 1951 годзе сям'я пераязджае з г. Масты Гарадзенскай вобласці ў г. Ваўкавыск. Тут у 1954 годзе Віктар паступіў у 1-ы клас сярэдняй школы №1. У 1956 годзе ён пераязджае да сваякоў бацькі ў г. Драгічын, дзе працягвае вучыцца. Тут жа ён уступае ў шэрагі Ўсесаюзнай піянерскай арганізацыі, абіраецца старшынём савета атрада.

У 1958 годзе Віктар вяртаецца ў г. Ваўкавыск да бацькі, вучыцца ў школе №1. Віктар захапляецца тэхнікай, займаецца ў школьным тэхнічным кружку. Віктар таксама любіць маляваць, чарціць, браў удзел у афармленні насценгазет, святочных калон.

У 1963 годзе сям'я Віктара пераязджае ў горад Ліду. Тут ён паступае ў 10 клас СШ №11.

Пасля заканчэння школы працаваў на заводзе "Лідсельмаш", затым быў прызваны на дзейную службу ў Ваенна-марскі флот у 1966 годзе.

Да ліпеня 1967 года служыў у адной з частак Кранштадта. Быў абраны таварышамі сакратаром камсамольскай арганізацыі свайго падраздзялення. Праявіў сябе добрым арганізатарам і спагадным таварышам. Быў працавіты і настойлівы ў авалоданні спецыяльнасцю. У чэрвені 1967 года Віктар накіроўваецца на службу на дзейны флот з выдатнымі паказчыкамі ў баявой і палітычнай падрыхтоўцы. Служыў Віктар на падводнай лодцы "Ленінскі камсамол".

На караблі Віктар карыстаўся аўтарытэтам у камандавання і сярод таварышаў, меў шэраг заахвочванняў.

Загінуў Віктар у 1967 годзе, выконваючы ўрадавае заданне.

Карчагін Валерый Васільевіч.

Нарадзіўся Валера Корчагін у Бабруйску ў сям'і вайскоўца, таму пра казармавае жыццё ведаў не па чутках. Пасля пераезду ў Ліду вучыўся ў СШ №11. Сёння тут вісіць памятная дошка з яго імем, а тады ніхто і падумаць не мог, што выпускнік 75-га года Валерка Коржык, як яго звалі паміж сабой толькі блізкія сябры, стане героем Афганскай вайны. Ён застаўся ў памяці сваіх аднакласнікаў, як таварыскі, вясёлы, хлопец, які любіў спорт. Па ўспамінах аднакласніка Сяргея Шыгорына, які сядзеў з ім за адной партай, Валерка адразу стаў сваім, пасябраваў з дзецьмі, шмат жартаваў і адначасова сур'ёзна ставіўся да таго, што яго сапраўды цікавіла. А займаўся ён у той час цяжкай атлетыкай. І хлапчукоў з класа клікаў у сваю секцыю. Валера сапраўды займаўся гэтым відам спорту прафесійна. Удзельнічаў то ў гарадскіх, то абласных спаборніцтвах.

У сястры Валерыя Карчагіна і цяпер захоўваецца мноства дыпламоў, спартовых узнагарод, якія заслужыў яе брат. Заняткі цяжкай атлетыкай выхоўвалі ў ім цягавітасць і мэтанакіраванасць. Магчыма, менавіта гэтыя якасці дапамаглі Валерыю справіцца з наступствамі хваробы. Быўшы вучнем дзясятага класа, ён адправіўся на чарговае спаборніцтва ў Віцебск. Пасля выступлення Валерыю стала дрэнна, а ў лякарні высвятлілася, што ў яго пачаліся ўскладненні пасля апендыцыту. Сітуацыя была вельмі складаная. Спатрэбілася складанае хірургічнае ўмяшанне. Дзякуючы таму, што аперацыю рабіў дасведчаны медык, небяспечных наступстваў удалося пазбегнуць. Праўда, выпускныя іспыты ў школе Валерый з-за хваробы не здаваў, ды і планы пра працяг вучобы на той момант сарваліся. У Гарадзенскі педагагічны інстытут Валерый не паступіў.

Да таго часу ўся яго сям'я: бацька які выйшаў у адстаўку, маці і сястра працавалі на абутковай фабрыцы. Год прапрацаваў тут і ён. Аднак, яго захапляла зусім іншае. Валера пайшоў у войска. А ўжо з Менска, дзе праходзіў службу, ён паступіў у вышэйшую ваенна-палітычную агульнавайсковую вучэльню ў г. Навасібірску. Але са сваімі роднымі ён увесь час падтрымліваў сувязь: слаў лісты, паштоўкі.

Валерую падабалася служба, і яго не раз адзначала кіраўніцтва вучэльні ў ліку лепшых. На адрас бацькоў Валерыя Карчагіна прыходзілі падзячныя лісты. Вось адзін з апошніх, датаваны 6 траўня 1980 года: "… У наш час Валерый свята выконвае свой вайсковы абавязак, здае сесію за апошні перыяд навучання і рыхтуецца паспяхова здаць дзяржаўныя іспыты. Мы вельмі ўдзячныя вам за добрае выхаванне сына…". Па заканчэння вучэльні маладога афіцэра Валерыя Карчагіна накіроўваюць у Куйбышаў, а праз некаторы час - у Афганістан.

Корчагін перанёс раненне, лячыўся ў Ташкенце, потым ізноў вярнуўся на месца баявых дзеянняў. На апошняе ў сваім жыцці заданне ён мог і не ісці. Тады, 26 красавіка 1983 года, Валерыю Васільевічу прыслалі зменшчыка, але, перажываючы за тое, што пачатковец можа разгубіцца, Карчагін сам адправіўся выконваць загад. Яго ён выканаў, але сам загінуў. Развітанне з ім праходзіла ў тым ліку і на абутковай фабрыцы, дзе зноў сустрэў яго Сяргей Шыгорын, які працаваў на аўтакамбінаце і па просьбе начальніка ДАІ на спецыялізаваным аўтамабілі даставіў на могілкі цела былога аднакласніка ў цынкавай труне. Вайна забірае ў нас самых дарагіх і любімых людзей.

У музейным пакоі сабраны матэрыял пра выпускнікоў нашай школы воінаў-інтэрнацыяналістаў братоў Быстрыцкіх. Тут жа захоўваецца кніга пра воінаў-афганцаў, аповяд у якой прысвечаны менавіта ім. Акрамя гэтага сабраны матэрыял пра воінаў-афганцаў, жыхароў нашага горада.

Асабліва прыемна тое, што многія выпускнікі нашай школы абралі для сябе прафесію педагога: Таўкун Я., Мулінская А., Кулеш Е., Бяляеў А., Ляўданская М., Лобанава А., Бальцевіч А., Сцяфановіч Т., Копаць В., Гатальская Л., Собаль С., Навуменка А.

Нашы выпускнікі папоўнілі шэрагі самай гуманнай прафесіі - прафесіі лекара. Гэта лідзяне: Гота С., Аганоўскі П., Кіжук І.

З успамінаў выпускнікоў

Федаровіч Алег Іванавіч (выпускнік 2001 года, 11 "Б" клас).

"Для мяне самы зыркі ўспамін пра школьны час - гэта наша рок-група "Прарыў". Яна была арганізавана ў 1998 годзе. Першапачатковы склад быў з трох чалавек: Мілеўскі Андрэй, Аганоўскі Павел і я, Федаровіч Алег. Пазней да нас далучыліся двое вучняў з СШ №16. Рэпетыцыі на пачатку праходзілі ў актавай зале СШ №11, па аўторках, чацвяргах і суботах. Канцэрты давалі як у сваёй школе, так і ў 14-й, 15-й. Бралі ўдзел у вечары сустрэч з выпускнікамі. У 2000 годзе ўступілі ў рок-асацыяцыю г. Ліды. І нашы рэпетыцыі перанеслі ў гарадскі Дом афіцэраў. Мы ўдзельнічалі ў рок-канцэртах, фэстах з груп Гарадзенскай вобласці, якія праводзяцца ў Лідзе. З песняй "Карычневае сонца" патрапілі на старонкі менскай газеты пад назвай "Музычная газета", у якой прагучалі пахвальныя водгукі пра нашу групу. Выходзілі артыкулы ў "Лідскай газеце", часопісе "Онікс".

Гісторыя групы скончылася з канцом вучобы. Дзеці паступілі ў розныя навучальныя ўстановы, але засталіся прыемныя ўспаміны пра занятак любімай справай."

Таўкун Уладзімір Яўгенавіч (выпускнік 1984 гады, 10 "Б" клас).

"Я вучыўся ў СШ №11 з 1974 па 1984 год. Для мяне школа не проста месца, дзе я атрымаў падарожную ў жыццё, але і месца сустрэчы з маім лёсам. Верасень 1983 года для мяне стаў не проста пачаткам навучальнага года, але і найзыркім уражаннем майго жыцця. Менавіта тады я сустрэў і пакахаў Сягла Лену, маю аднакласніцу і будучую жонку. Яна прыйшла да нас у 9-ы клас, адчыніла дзверы класа, і я зразумеў - гэта ўвайшла мая жонка. Інтуіцыя мяне не ашукала, гэта жанчына стала маім лёсам, і я ўдзячны школе за сустрэчу, якая стала пачатковай кропкай адліку нашага кахання."

Сягла Алена Андрэеўна (выпускніца 1984 гады, 10 "Б" клас).

"Мая першая настаўніца Хільгара Еўдакія Антонаўна - прыклад справядлівасці і чалавечнасці добрай якасці. Менавіта яна выхавала ў мне любоў да кнігі, імкненне да спазнання. Трэба сказаць, што на настаўнікаў мне шанцавала. Маім класным кіраўніком стала Шутава Ала Канстанцінаўна. Яна была сама эмацыйнасць і элегантнасць, яе ўрокі рускай мовы і літаратуры выклікалі захапленне, будзілі нашы душы. Мы знаёміліся з творчасцю Асадава, Высоцкага, Раждзественскага, Ахматавай, Цвятаевай, вучыліся кахаць, адстойваць сваё меркаванне, кахалі і марылі. А паходы, што арганізоўвала яна, насычаныя гульнямі, канцэртамі, якія доўжыліся 5 - 6 дзён пакідалі масу ўражанняў.

Наступны мая ўдача - Вінаградава Тамара Пятроўна. Гэта жанчына - прыклад прыстойнасці, вялікага розуму і дабрыні. Нягледзячы на яе гучны голас, мы ніколі не чулі крыку. Яе мудрасць заўсёды дзівіла мяне. Менавіта яна навучыла мяне ставіць перад сабой мэты і іх дамагацца, змагацца з цяжкасцямі і знаходзіць правільнае рашэнне. Так, многаму мяне навучылі мае настаўнікі! Ніна Іванаўна Сівашынская - гумару, Антаніна Фёдараўна Петрачэнка надала ўпэўненасці ў сабе, Мазурава Эльвіра Ўладзіміраўна - працавітасці, Бандарэнка Лідзія Фёдараўна - сур'ёзнасці. Дзякуючы сваім настаўнікам я таксама педагог".

Балабановіч (Ажыгіна) Ала Міхайлаўна (выпускніца 1979 года, 10 "В" клас).

"Вядома ж многае запомнілася. Наша школьнае жыццё, была вельмі насычаным, шмат запамінальных падзей: конкурсы бальных танцаў, конкурс інсцэнаванай патрыятычнай песні, разнастайныя экскурсіі і паездкі, паходы. Але заўсёды кур'ёзныя моманты запамінаюцца ярчэй. Хацелася б распавесці пра некаторыя з іх. Конкурс інсцэнаванай песні. Рыхтаваліся да яго мы заўсёды вельмі адказна, бывала, увесь горад ведаў пра яго. Рыхтавалі мы інсцэноўку "Зямлянкі". Вельмі хацелася перамагчы. Мы так захапіліся, ствараючы становішча блізкае да рэальнасці, што на сцэне ўсталявалі высечаную ў лесе елку. За гэта і паплаціліся - журы зняло ў нас балы. Вядома, было крыўдна, але яны мелі рацыю.

Быў яшчэ адзін казусный выпадак. Ізноў жа пры інсцэноўцы патрыятычнай песні. Узяліся за песню "Алёша", душэўную, кранальную. Задумка была выдатная: на сцэне стаіць Сямёнаў Юрась, удаючы "Алёшу" з аўтаматам, а да яго ідуць пакланіцца і ўскласці кветкі. Гарыць вечны агонь, гучаць пранікліва словы песні… І раптам, у самы непадыходны момант крэсла пад "Алёшам" ломіцца і ён правальваецца ўнутр. Трэба аддаць належнае Юрасю, як ён стаяў у паставе на "Зважай", так і застаўся, а ў руках аўтамат. Інсцэноўка прайшла на "ўра"!

Наша сучаснасць

Наша сучаснасць - гэта наш новы дырэктар Хвайніцкая Ганна Аляксандраўна. Па меркаванні калегаў дырэктар-прагматык.

Акуратная, пунктуальная, арганізаваная, спакойная, ураўнаважаная, мэтанакіраваная, настойлівая, педантычная, чалавек слова. Уважлівая да вучняў і бацькоў, вядзе дыялог на роўных, заахвочваючы ініцыятыву.

З прыходам Г.А. Хвайніцкай у школе многае змянілася, а галоўнае пачалася яе рэканструкцыя: актавая зала, калідоры, новая мэбля… Гэта чалавек, які ўнікае ва ўсё і мае сваё меркаванне па любым пытанні.

Музейны пакой баявой славы СШ № 11

Кіраўнік музейнага пакоя баявой славы - Ашмяна Людміла Эдуардаўна, настаўнік гісторыі.

ЧАСТКІ ЭКСПАЗІЦЫІ:

I. Ніхто не забыты, нішто не забыта.

а) Вялікая Айчынная вайна на тэрыторыі Лідчыны (падполле і партызанскі рух, вызваленне горада).

б) Іх імёнамі названы вуліцы нашага горада.

в) Лідчына ў гады акупацыі.

г) Мемарыялы і помнікі часоў Вялікай Айчыннай вайны.

II. Іх імёны на фасадзе школы.

а) Матэрыял пра В. Кузьміцкага.

б) Матэрыял пра В. Карчагіна.

в) Матэрыял пра воінаў-інтэрнацыяналістаў, загінуўшых у Афганістане.

III. Гісторыя СШ №11 у асобах і падзеях.

а) Першы дырэктар СШ №11 Папова Н.І.

б) Дырэктары СШ №11.

в) Настаўнікі-ветэраны.

г) Выпускнікі СШ №11.

д) Нашы дасягненні.

Наведаўшы музейны пакой Баявой славы СШ №11, вы не толькі атрымаеце цікавую інфармацыю пра падзеі Вялікай Айчыннай вайны, але і ўбачыце каштоўныя экспанаты - сведкі тых падзей. Гэта: аўсвайс перыяду акупацыі, нямецкая каска, каска савецкага воіна, эмблема нямецкай машыны, нямецкі патранташ, фляжка салдата войскаў СС, акуляры савецкага лётчыка, фрагменты гільзаў, фота часоў вайны, слоўнік для палягчэння зносін паміж нямецкімі і рускімі чыгуначнікамі. Вы даведаецеся пра трагічную гісторыю, якая здарылася на падводнай лодцы "Ленінскі камсамол" і пра яе матроса В. Кузьміцкага. Пра Афганскую вайну і пра яе ўдзельніка, выпускніка нашай школы В. Карчагіна.

Папова Н.І., Кулеш А.Ф., Бурак А.А., Мазоўка А.С. - гэта няпоўны спіс тых, пра каго вы зможаце даведацца, наведаўшы наш музейны пакой.

За добрую працу музейнаму пакою нададзены статус музея "На перакрыжаванні дарог".

Погляд у будучыню

Песіміст бачыць цяжкасці ў кожнай

спрыяльнай магчымасці;

аптыміст бачыць спрыяльныя магчымасці

ў кожнай цяжкасці.

Уінстан Чэрчыль.

Вось, здаецца і ўсё пра цябе… Ах, так! Якое ўсё? І зноў, дабрыдзень! Не, далёка не ўсё. Бо ты пачатак усіх пачаткаў, а значыць заўтра ў будучыню! А што там у нас у будучыні? Трэнінгі, маніторынгі, новыя рэформы, інавацыйныя тэхналогіі, перспектывы, наватарства. А, можа, віртуальная школа? Галоўнае, каб засталіся простыя чалавечыя зносіны, погляд "вочы ў вочы", плячо сябра, цяпло сказанага дакладнага слова, своечасова працягнутая рука, умелая тактоўная заўвага і радасць ад сустрэчы з табой.

А што думае пра будучыню школы наша адміністрацыя?

Намеснік дырэктара па навучальнай працы Рэліковская Г.Л.:

"Чакаецца ў будучыні паляпшэнне якасці ведаў навучэнцаў, якое адлюстроўваецца ў выніковасці паступлення вучняў у ВНУ, ССНУ, у росце сярэдняга бала.

Улічваючы, што ў школе навучаецца вялікая колькасць дзяцей розных нацыянальнасцяў, можна выказаць здагадку ў будучыні індывідуальнае вывучэнне іншых замежных моў (кітайскай, в'етнамскай, карэйскай, азербайджанскай і г.д.) на платнай аснове.

У будучыні мяркуецца актывізаваць інавацыйную дзейнасць у адукацыйным працэсе, наладзіць супрацоўніцтва з ВНУ Гарадзенскай вобласці, краіны.

Хацелася б наладзіць узаемаадносіны і абмен досведам са школамі блізкага замежжа ці з іншых абласцей, гарадоў Беларусі.

У педагагічным калектыве будуць створаны ўмовы для авалодання інфармацыйна-кампутарнай граматай усімі настаўнікамі школы і выкарыстання тэхналогій у кожным класе.

Стварэнне інфармацыйна-бібліятэчнага цэнтра будзе спрыяць пашырэнню далягляду настаўнікаў і навучэнцаў. Адзіная лакальная сетка забяспечыць сувязь паміж рознымі ўзроўнямі кіравання адукацыйным працэсам, што дазволіць больш аператыўна прымаць адпаведныя рашэнні, больш аб'ектыўна ажыццяўляць маніторынг навучальнага і выхаваўчага працэсу.

Бацькі, вучні, настаўнікі будуць прымаць актыўны ўдзел у абмеркаванні праблем школы не толькі непасрэдна, але і пры дапамозе Інтэрнэт-сайтаў, форумаў, канферэнцый.

У будучыні рэальна правядзенне ўрокаў з моцнымі і адсталымі вучнямі, вучнямі, якія навучаюцца на даму, у рэжыме ан-лайн пры дапамозе кампутара"

Намеснік дырэктара па выхаваўчай працы Відзевіч Л.М.:

"Будучыня нашай школы - гэта выдатны музей, у якім будуць арганічна пераплецены падзеі Вялікай Айчыннай вайны і вайны ў Афганістане.

Гэта інфармацыйны медыяцэнтр, у якім кожны педагог, навучэнец, бацька знойдзе інфармацыю, якая цікавіць яго.

Гэта прыгожы ландшафтны дызайн унутраных панадворкаў.

Гэта абноўленыя актавая зала, калідоры і класныя кабінеты.

Гэта педагагічны калектыў, дэвізам кожнага чальца якога стануць словы "Жыць - гэта не толькі думаць, а дзейнічаць"."

Памятай пра школу… Будзь ёй удзячны. Яна дапамагла выхаваць у табе асобу, грамадзяніна сваёй краіны, проста чалавека. Гэта яна, той карабель, які ты пакідаеш, каб вярнуцца зноў у новым статусе - бацькі. А, можа педагога? І тады ўсё паўторыцца зноў… Вось яна формула вечнага жыцця.

Аўтар Здановіч Аксана, вучаніца 9 "А" класа. Кіраўнік Ашмяна Людміла Эдуардаўна, кіраўнік музейнага пакоя.

Дадатак

Біяграфічная даведка Паповай Н.І.

З 30 снежня 1964 г. па 1 лютага 1978 г. абіралася і працавала 3-ім сакратаром Лідскага гаркаму партыі, а з 1 лютага 1978 г. - 1-м сакратаром Лідскага ГК КПБ. (Пастанова Пленума ад 30.XII.1964 г. і паст. Пленума ад 1.02.1978 г.). Яна з'яўлялася дэпутатам гарсавету народных дэпутатаў, чальцом абкаму КПБ, чальцом ЦК КПБ.

Узнагароджана юбілейным медалём "За доблесную працу. У адзначэнне 100-годдзя з дня нараджэння У.І. Леніна", двойчы ордэнам "Знак пашаны" (ад 10 чэрвеня 1971 г. і ад 20 лютага 1974 г.), двойчы Ганаровай граматай Вярхоўнага Савета БССР (ад 7 студзеня 1977 г. і ад 4 верасня 1980 г.).

Муж - Папоў Андрэй Ягоравіч.

Сын - Віктар Андрэевіч.

Дачка - Ларыса Андрэеўна.

Даведку склаў супрацоўнік лідскага краязнаўчага музея Фядотаў І.П. па запісах ва уліковай парткартачцы.

Аўтабіяграфія Паповай Н.І. (З архіву школьнага музейнага пакоя).

"У 1946 годзе паступіла ў Чаркаскі педінстытут на геаграфічны факультэт, пасля заканчэння ў 1948 годзе была пакінута пры інстытуце - парткам пакінуў, я выступала ў хоры, добра вучылася, і дадаткова скончыла натуральны факультэт (хімія і біялогія). У 1949 годзе была накіравана працаваць на ст. Ясная Данецкай чыг. - там паўгода прапрацавала.

У 1950 годзе выйшла замуж за вайскоўца.

З будучым мужам Андрэем Ягоравічам Паповым пазнаёмілася ў цягніку, быўшы студэнткай. Ён старэйшы лейтэнант, лётчык-знішчальнік, удзельнік вайны, два ордэны Чырвонага Сцяга, ордэн Чырвонай Зоркі. Быў збіты пад Беластокам, з перабітай нагой апусціўся на парашуце ў жыта, пяхацінцы яго выратавалі - на плашч-палатцы выцягнулі. Пасля вайны быў на штабной працы, пазней служыў у ракетных частках. Першы раз, калі ён прыехаў сватацца, бацька яму адмовіў: "Рана яшчэ. Хай на сваім хлебе пажыве". Праз паўгода зноў да мяне прыехаў, і мы распісаліся. Я пераехала ў Слонім па месцы яго службы. Працавала ў СШ №2.

У 1952 годзе мужа перавялі ў Ліду ў Паўднёвы гарадок. Я пачала працаваць настаўніцай, а з 1954 года - завучам СШ №52. Уступіла ў партыю і 8 гадоў абіралася сакратаром школьнай партарганізацыі.

У 1962 годзе была прызначана дырэктарам школы №11. Цікавы час быў. Паркетныя падлогі, школьнікі ў тапачках, фіранкі на вокнах. Кожны клас меў свой бальны танец, сваю песню, свае добрыя справы. Выдатны быў у нас калектыў: Пазняк, Бакатанава, Жукоўская, Германенка, Цішук. Я заўсёды а палове восьмага стаяла на ўваходзе ў школу і сустракала дзяцей. Старанна рыхтавала педсаветы і аб'ектыўна ставілася да ўсіх.

У снежні 1964 года я была на гутарцы ў ЦК у Пятра Міронавіча Машэрава. Цэлую гадзіну слухаў ён мой аповед пра школу, работу з бацькамі, настаўнікамі, вучнямі, задаваў мноства пытанняў. Справу сваю я ведала. Было пра што распавесці.

30 снежня 1964 года мяне перавялі ў гаркам партыі - сакратаром па ідэалогіі. Ведала пра тое, куды іду. Ведала, што будзе цяжка. Бо гэта праца з людзьмі.

Цяпер многія кажуць: "Такія - сякія партакраты". Чым мы адрозніваліся ад іншых? Вельмі нізкай зарплатай, дырэктарам школы я атрымлівала 200 рублёў, а сакратаром стала - сем гадоў атрымлівала 120 рублёў, потым - 175, а пад 1978 год - 200 рублёў.

У горадзе пачалі праводзіць новыя святы: свята зімы, працы, сустрэча Новага году, укараняць новыя традыцыі: віншаванне людзей на даму, у лякарнях. Святы зімы і працы я прыдумала. Убачыла па тэлебачанні бразільскі карнавал і падумала: а чым мы горш?

Віншаванні на даму - таксама мая ідэя. Сабрала сакратароў партарганізацый і прапанавала - сакратары, старшыні прафкамаў з Дзедам Марозам і Снягуркай ідуць па хатах перадавікоў, ветэранаў з віншаваннямі. Хай людзі ў дварах і хатах бачаць вас, чуюць вас.

На адной з нарад сакратароў па ідэалогіі ў Менску прагучала такая фраза: "У некаторых раённых цэнтрах узводзяць Курганы Неўміручасці". Запалі гэтыя словы мне ў душу. Па вяртанні ў Ліду сказала пра гэта сакратару гаркаму партыі Фамічову Г.Ф. На што ён адказаў: "Можна і ў Лідзе адкрыць Курган Неўміручасці". А як усё гэта зрабіць? З чаго пачаць? Пачалі тэлефанаваць у Маскву, збіраць матэрыялы. 8 ліпеня 1966 года ў 22-я ўгодкі вызвалення горада Ліды ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў завяршылася засыпанне святыні Ліды Кургана Неўміручасці."

У 1978 годзе Надзея Іванаўна абрана першым сакратаром гаркама партыі.

"Людзі ішлі ў гаркам партыі, яны ведалі, што ім дапамогуць. Мы не маглі даць па-за чаргой кватэру, але калі несправядліва абышлі - тут жа прымаліся меры. Велізарнае кола пытанняў сямейна-побытавага плану. Часам я вяла прыём да 23 гадзін. Даводзілася шукаць кіраўнікоў на кватэры і дамаўляцца. Штогод мы праводзілі агляд культуры вытворчасці прадпрыемстваў і арганізацый. Гэта падганяла калектывы. Часам у цэху, бывала, і вокнаў не мылі. Потым прывыклі, пачалі думаць пра людзей, пра іх выгоду, чысціню, прыгажосць на працы. Многія пабудавалі добрыя бытоўкі, лазні, саўны, добраўпарадкавалі тэрыторыі прадпрыемстваў, за школамі, сярэднімі адмысловымі навучальнымі ўстановамі былі замацаваны вуліцы, школьнікі саджалі кветкі, даглядалі траўнікі.

У 1980 годзе адзначалі 600-годдзе горада. У слоўніку Бракгаўза і Эфрона напісана, што Ліда заснавана ў 1180 годзе, і мы збіраліся адзначыць 800-годдзе. Я пачала шукаць пацверджанне, ездзіла ў Менск, паперакопвала тады горы літаратуры. Заг. аддзелу ЦК КПБ Паўлаў накіраваў мяне да доктара навук - прозвішча забылася, ён нам пацвердзіў, што горад з 1380 года. Свята патрэбна было для ўзняцця духу. 600-годдзе - гэта пікавы момант. Я не ведаю ніводнага іншага раённага горада на Беларусі ўзнагароджанага ордэнам. Колькі было зроблена. Вуліцы былі замацаваны за буйнымі прадпрыемствамі. Будавалі, праводзілі падземныя камунікацыі, укладвалі ходнікі. Практычна нанова добраўпарадкавалі Савецкую, Перамогі, Труханова, Кірава, Таўлая. Шмат суботнікаў правялі. Людзі заставаліся задаволеныя. Бо гэта рабілася для іх, з іх удзелам і бязвыплатна.

У лютым 1985 года быў пленум абкаму партыі. Стаяла пытанне пра амаладжэнне кадраў. Мне тады было 57 гадоў. Адразу пасля пленуму я напісала заяву з просьбай вызваліць мяне ад пасады. Вырашыла апярэдзіць. Мне паведамілі, што прынята рашэнне задаволіць маю просьбу.

Цяжка станавілася, накрычуся за дзень, сэрца баліць, лягу грудзьмі на стол - нібы лягчэй. Думала - так і вынесуць нагамі наперад.

Пасля гаркаму яшчэ 10 гадоў і 9 месяцаў прапрацавала ў аддзеле ЗАГСу. У ЗАГСе было лягчэй. Многіх я ведала асабіста па працы ў школе і гаркаме. Заўсёды рыхтавалася. Для ўрачыстай рэгістрацыі дзяцей пісала сцэнары. Наогул я ўсе свае выступы старанна рыхтавала, усе даклады пісала сама - ніколі мне іх на машынцы не друкавалі.

Удасканаліла абрады, добраўпарадкавала разам з супрацоўнікамі будынак ЗАГСу і тэрыторыю вакол яго. Усе гэтыя гады кіравала гарадскім жансаветам. Сабрала добры актыў. Жансавет шмат рабіў для людзей: дапамагалі самотным, шматдзетным, састарэлым.

1 красавіка 1996 года пайшла на пенсію. Цяпер ужо канчаткова."