Папярэдняя старонка: Рэлігійная гісторыя

Аўтар: Лаўрэш Леанід,
Дадана: 09-11-2016,
Крыніца: Лаўрэш Леанід. Прыход у Дзікушках // Лідскі летапісец №1(73)-2016. C. 15-29.

Лічыцца, што ў 1442 г. прыход у Дзікушках ужо існаваў.

Газета «Литовские епархиальные ведомости» пісала, што Скуміны пабудавалі тут царкву ў 1598 г. [1]. Аднак паводле адных дакументаў Дзікушская царква фундацыі Скумінаў-Тышкевічаў [2], паводле іншых - фундацыя Мялешкаў [3]. Магчыма справа ў тым, што гэта была ўжо другая драўляная царква на гэтым месцы - першую фундавалі Скуміны-Тышкевічы, а другую - Мялешкі.

Ад Скуміных-Тышкевічаў у прытворы царквы яшчэ ў ХІХ ст., у раме, знаходзілася перанесеная са старой драўлянай царквы, пабітая мармуровая пліта памерам 3х1,5 аршыны (1 аршын = 0,711 м) і таўшчынёй у 0,5 аршына. На гэтай пліце меўся стараславянскі надпіс, тэст якога яшчэ ў XIX ст. занатаваў мясцовы настаўнік [4]. Нажаль, пры перапісцы, настаўнік зрабіў некалькі памылак. Насамрэч, замест «потомства своего душ болше 838» напісана «потомства своего душъ болше осмі деті». Замест «всем людем в том панстве въ 20 летъ знаемая» напісана "всем людем в том панстве В(еліком) К(нястве) Лет(овском) знаемая» і г.д. Навукова дакладна прачытаў надпіс на гэтай пліце беларускі гісторык Дзяніс Лісейчыкаў. Ён зрабіў гэта з літаграфіі якая надрукавана ў кнізе Яўстаха Тышкевіча (дарэчы, нават і сам Тышкевіч нарабіў памылак пры прачытанні гэтага тэкста), на мармуровай пліце было напісана: «түт лежит в том гробѣ положона мари|на мартиновна ме(леш)ковича скүмїноваѧ тишкеви(чо)ваѧ. | невѣста побожностю і үчтивостю вшелѧкою час ү житѧ сво|его навѣтъ всѣм людем в том панствѣ в(еликом) к(нястве) лѣт(овском) знаемаѧ, цнот вшеля|ких хрестиянских взор ї ѡбраз видомыи днеи добрых благословенства божѣго | полна. пошедши замүж з дом ү родичов своих ү году ді (14) ѡт нароженѧ своего, жи|ла ү малженском ст(ане …) мв (42) годы, по смеръти мүжа своего үдовою | годов л҃в҃ (32) үчтіво (…) с(в)оего проваденѧ до сконанѧ своего ѡ дрү|гом малженствѣ не мы(с)лечи, ѡставивши п(особ)ѣ всего потомства своего дүш | болшѣ ѡсмі деті, в старости (…) не толко матка матком, але | бабкам ї прабабкам маткою бү(ла, до)ждавши пращүрат, то ест чет|вертого поколенѧ своего ѡгледавъши, в рокү п҃и҃ (88) ѡт нароженѧ своего | дүш ү свою в рүкі творцы своемү ѡтдала ї до ѳалы 4 его светое з сего св|ѣта преставіласѧ ү выменю ѡтчином малжонка (своего?), на кото|ром ѡт него ѡставлена была, в Дикүшкахъ ро(кү …) | бож(ого) нарож(енѧ) ҂а҃ф҃ч҃и҃ (1598) м(еся)ца їюлѧ к҃и҃ (28) днѧ ү воторок годины д҃҃ (4) і в том | же рокү ч҃и҃ (98) м(еся)ца сентѧбрѧ г҃ (3) днѧ похована прі ц(е)р(к)вѣ преѡбраженѧ | х(ристо)ва ѡт с(ы) нов своих, старшого Дмитра скүміна, старосты мѣ(н)ского, мар|шалка его к(оролевскои) м(и)л(ос)ти, ү вели(ким) к(ня)ст(ве) лѣ(товском) пїсара замков влостеи Үкраіны, | а молодшого теѡдора скүмїна, воеводы новгородского, старо|сты городенского, Ѡлитского, юрборского ї н|ововолского» [5].

У цэнтры пліты, вырабленай з чорнага мармуру, мелася выява чэрапа і перакрыжаваных касцей, па кутах пліты выявы гербаў «Корчак» і «Корсак». Надмагілле багата аздобленае раслінным арнаментам і ў цэлым выканана на вельмі высокім мастацкім узроўні. На сённяшні дзень фрагмент названага надмагілля захоўваецца ў Музеі старажытнабеларускай культуры [6]. Менавіта пра гэтае надмагіле пісаў Яўстах Тышкевіч у кнізе «Надмагіллі сям'і Тышкевічаў» [7].

Скуміны-Тышкевічы - старажытны шляхецкі род (гербу Ляліва), які прыняў прозвішча ад трэцяга сына Каленіка Мішковіча Цішкі (Цімафея), што жыў у першай палове XV ст. Унук другога сына Цішкі - Льва - Ян Тышкевіч, стараста Чарнобыльскі, меў сем дачок і двух сыноў. Яго сын Зміцер Скумін-Тышкевіч (маршалак ВКЛ, менскі стараста) быў бацькам чатырох сыноў. Разам са сваім другім сынам Тэадорам (Фёдарам) Скуміным-Тышкевічам ён фундаваў мармуровую дошку ў Дзікушскай царкве. Тэадор Скумін-Тышкевіч быў у 1577 г. паслом ад караля Стэфана Баторыя ў Маскве. Потым прыняў удзел у вызваленні Полацка ад войскаў Івана Жахлівага.

Першапачаткова Тэадор Скумін-Тышкевіч выступаў супраць аб'яднання цэркваў. Але потым стаў прыхільнікам уніі [8]. Мітрапаліт Макары ў сваёй «Гісторыі Рускай царквы» пісаў: «…і наваградскі ваявода Скумін-Тышкевіч, які настолькі раней быў супраць уніі, зараз прыняў яе і зрабіўся яе заступнікам» [9]. Дарэчы, апошнім з роду Скумінаў-Тышкевічаў быў Людвік Скумін-Тышкевіч († 1808), польны гетман ВКЛ, жанаты з сястрой апошняга караля Рэчы Паспалітай Канстанцыі Панятоўскай. Людвік валодаў маёнткам Гародна на Лідчыне [10]. З яго смерцю галіна Скумінаў-Тышкевічаў спынілася.

Інфармацыя аб старой драўлянай царкве ёсць ў «поданьи» (перадачы) 31 ліпеня 1732 г. Дзікушскай царквы і прыходу лідскаму протапрасвітару Яну Скарымскаму. Дакумент змяшчае вопіс царкоўнай маёмасці: «Царква драўляная, з адным купалам, на ім жалезны крыж, дах нанова пакрыты гонтаю … Срэбная чаша старадаўняй работы, пазалочаная, паламаная … Евангелле рукапіснае старадаўняе … Цудатворны абраз Найсвяцейшай Панны Чанстахоўскай. Царкоўная адзежа, кнігі, пабудовы (плебанія), зямля і сяляне (12 мужчын з 2 канямі і 6 валамі). Прыпісная царква - Лябёдская» [11]. 15 лістапада 1781 г. слухалася справа аб абвінавачванні дзікушскага параха Антонія Свідэрскага «в неблагоповедении» [12]. Вядома, што на пачатку XVIII ст. Дзікушскай уніяцкай царкве належыў адзін «дым» (сялянская гаспадарка).

Яшчэ ў канцы ХІХ ст. у царкоўнай рызніцы захоўвалася рукапіснае з кінаварру Евангелле (верагодна тое, што згадваецца ў вопісе 1732 г.). Дата напісання ў самім рукапісе не ўказана, але на срэбнай дошчачцы вокладкі пастаўлены 1587 г. [13].

Пра стан Дзікушскай царквы мы можам даведацца з актаў візітацый цырынскага дэкана Васіля-Нупрэя Марцінеўскага ў 1784 г. [14] і полацкага суфрагана Адрыяна Тапор-Бутрымовіча ў 1792 г. [15]. Акрамя актаў гэтых візітаў, у 1792 г. у царкоўным архіве захоўваліся візіты гарадзенскага сурагатара Антона Бялькевіча 1754 г. і 1763 г. Акрамя таго ў акце візіту 1784 г. згадваецца наяўнасць у архіве «старога рускага дакумента», пры праверцы ў 1792 г. высветлілася, што ён належыць царкве ў Малым Мажэйкаве, і было вырашана туды яго і перадаць [16].

З актаў візітаў бачна, што пры канцы XVIII ст. царква была «драўляная, на падмурку, добра пабудаваная, з склепам, гонтай крытая, з па-мастацку зробленымі крыжамі, з дзвюмя вежамі на якіх жалезныя пазалочаныя крыжы, пасярэдзіне фацыята з жалезным пазалочаным крыжам, па баках два бляшаныя вазоны, па сярэдзіне купал з жалезным пазалочаным крыжам, на гэтым крыжы чатыры меншыя пазалочаныя крыжы. Усе гэтыя крыжы з бляшанымі puklami [17] . Могілкі агароджаны плотам з старой парушанай званіцай на слупах, саломай крытай, з трыма званамі і сыгнатуркай .... Хоры (царквы - Л.Л.) упрыгожаны балясамі і гзымсамі. Столь з дошкі, падлога з цэглы. Лаўкі з абодвух бакоў сталярнай работы, з правага боку сакрысціі, дзверы на жалезных завесах з унутраным замком. Два вялікія акны з белага шкла, апраўленага ў дрэва. Mensa [18] з шуфлядамі, дзе знаходзяцца царкоўныя рэчы. Амбон пафарбаваны, сніцарскай работы, пры амбоне, перад вялікім алтаром, пафарбаваныя балясіны стрыжнямі жалезнымі падпёртыя, з дзверцамі на падвойных жалезных завесах з пакрывалам гарусавым чырвоным, пры якіх спавядальня сталярнай работы. ... Царква мае восем калон ...» [19].

Мелася капліца «пры плябаніі старая, гонтай крытая, з малым купалам і крыжам жалезным. Уваход у яе праз бабінец, падвойныя дзверы на завесах жалезных з зашчапкамі, прабоямі і замком унутраным ...» [20]. Ранейшая капліца была ў вёсцы Макары [21].

Па класіфікацыі беларускага гісторыка Д. Лісейчыкава, Дзікушская плябань, безумоўна, адносілася да багатых [22] бо акрамя вялікай колькасці пабудоў (нават свой бровар і лазня) мела ажно 7 прыгонных сямей, якія адпрацоўвалі паншчыну: мужчыны 3 дні ў тыдзень, а жанчыны - 2 дні ўзімку і 4 падчас уборкі ўраджаю [23].

Падрабязнае апісанне царквы таго часу гл. у дадатку.

У першай палове XIX ст. драўляная царква прыйшла ў заняпад. Маецца дакумент Берасцейскай Кансісторыі ад 1825 г. (гл. дадаткі), у якім гаворыцца, што вялебны святар Баброўскі, Берасцейскі кафедральны канонік паведаміў: «Дзікушская царква з-за сваёй старасці пагражае разваліцца, а таму лепей было б яе апячатаць», і таму было вырашана «звярнуцца да яснавяльможнага пана калятара ці да ўладальніка маёнтка, на зямлі якога знаходзіцца царква, каб замест старой ... пачаў мураваць у Дзікушках новую царкву» [24]. Тое, што знакаміты навуковец, прафесар Віленскага ўніверсітэта Міхаіл Кірылавіч Баброўскі - адзін з першых творцаў «беларускага нацыянальнага адраджэння» ці «беларускай нацыянальнай ідэі» [25]бываў у Дзікушках, каб ацаніць стан царквы, мае несумнеўную цікавасць для гісторыі Лідчыны.

Пасля скасавання уніі ў Дзікушскі прыход Літоўскай епархіі, на месца, дзе раней працаваў святар Канеўскі, будучы мітрапаліт Іосіф Сямашка ўладкаваў свайго бацьку, таксама Іосіфа Сямашку, які страціў месца святара ў Кіеўскай губерні. Пасля таго, як Іосіф Сямашка-бацька прыняў праваслаўе, ён быў высвечаны ў 1840 г. у Жыровічах на званне саборнага протаіерэя і ўзнагароджаны залатым наперсным крыжам. Сямашка-бацька разам з жонкай пераехаў на Лідчыну. Дзікушкі спадабаліся старым Сямашкам, і яны пражылі тут 15 гадоў, адсвяткавалі залатое вяселле і дажылі да 80-гадовага веку. Сын-мітрапаліт наведваў іх адзін-два разы ў год [26]. Усяго ў сям'і Сямашкаў было 5 сыноў і некалькі дачок, мітрапаліт Іосіф - малодшы сын.

Прэабражэнская мураваная царква, пра неабходнасць якой пісалася яшчэ ў 1825 г., была пабудавана мясцовым абшарнікам Рафаілам Грабоўскім як уніяцкая і асвечана ў 1840 г. [27]. Караль Рафаіл Грабоўскі (23.01.1778–29.11.1857) гербу Окша, падкаморы Пружанскага павета і уладальнік вялізанага маёнтка Вялікая Мажэйкава, часткай былі Дзікушкі, пахаваны каля касцёлу ў в. Ішчална.

Гэтая царква, адразу пасля заканчэння будаўнічых работ, часова была пакрытая саломай. 26 красавіка 1842 г. загарэлася карчма, размешчаная каля царквы. Пажар хутка перакінуўся на саламяны дах храма, у якім якраз ішло набажэнства. Усе драўляныя часткі царквы згарэлі, выратавалі толькі царкоўнае начынне. На ўзнаўленне і ўпрыгожанне Дзікушскай царквы настаяцель зрабіў значныя ахвяраванні. Ён набыў 130 пудоў ліставога жалеза і пабудаваў новы бляшаны дах, збудаваў мураваную званіцу і мураваную агароджу вакол царквы. Акрамя таго, быў уладкаваны іканастас, на двух ярусах якога стаялі абразы апосталаў, прарокаў, Спаса, Тайнай вячэры, а абраз Бога Айца быў прымацаваны да столі над прастолам. Стары Сямашка быў старанным і вельмі сумленным святаром. Ён шмат зрабіў для сваёй царквы і прыхаджан, быў добрым бацькам сваім дзецям [28].

Сямашка-бацька адмоўна ставіўся да ліквідацыі уніі, а адзін з братоў мітрапаліта - гранічна адмоўна. Дарэчы, яшчэ дзед будучага мітрапаліта, таксама ўніяцкі святар Цімафей Сямашка, цвёрда адмовіўся пераходзіць у праваслаўе [29], калі ўвесь ягоны прыход быў сілай прыведзены, як пісалася ў афіцыйных паперах таго часу, «в первобытное состояние».

Паспрабуем разабрацца з гэтым пытаннем.

Хутка пасля смерці мітрапаліта Іосіфа Сямашкі протаіерэй А. Мацкевіч, у «благочинии» [30] якога знаходзіўся прыход Паўлаўка, радзіма Сямашак (пад Кіевам), сабраў пісьмовыя і вусныя ўспаміны пра гэты род. З нагоды заўвагі архімандрыта Мадэста (потым архіепіскапа Валынскага) аб тым, што «бацька Іосіфа ахвотна прыняў праваслаўе», протаіерэй Мацкевіч пярэчыць: «Ведаўшы яго асабіста, і пры тым блізка, магу сцвярджаць толькі адваротнае: толькі пераехаўшы ў Літву … ён стаў праваслаўным і то больш па назве». Далей Мацкевіч кажа, што «фанатызм і нянавісць да праваслаўя асабліва выказваў сын протаіерэя Сямашкі, святар Ян (Иоанн) Сямашка» (родны брат мітрапаліта) [31]. Але пра брата мітрапаліта трохі ніжэй.

У 1827-1829 гг. стары святар, бацька будучага мітрапаліта, «атрымаў шмат засмучэнняў». «Раўніцелі уніі» абражалі яго з-за сына і пагражалі пазбавіць права на богаслужэнне (ён служыў у асобным уніяцкім алтары ў Ілінецкім каталіцкім касцёле). Кіпрыяновіч піша, што бацька таксама падазраваў свайго сына ў схільнасці да «схізмы» [32]. І таму стары быў у захапленні, прачытаўшы ў 1828 г. у «Віленскім весніку», што адкрытая ў Жыровіцах Літоўская семінарыя засталася ў «злучэнні з рымскай царквой», а не звернутая ў «схізму», як баяліся дбайныя ўніяты. Не зразумела і прычына, па якой стары Сямашка пакінуў месца службы пры сваім алтары ў касцёле: «з-за непрыязнасці ксяндзоў, а можа быць і ў сілу новых, выдадзеных урадавых распараджэнняў». З гэтага факту, прыведзенага Г. Я. Кіпрыяновічам, можна дапусціць, што бацька галоўнага ліквідатара уніі мог быць пазбаўлены сваёй пасады з-за таго, што не адразу прыняў палітыку сына. Стары не прыняў праваслаўнай абраднасці, якая ўводзілася ў той час у ўніяцкай царкве. Пасля страты месца, ён падарыў сваю хату каля касцёла сыну-лекару Мікалаю і купіў іншы дом, насупраць старога, дзе зрабіў з кухні малельню, упрыгожыўшы яе абразамі. У гэтай малельні стары Сямашка даў па ўніяцкім абрадзе шлюб сваёй дачцы Алене. Па мінах відавочцаў, маладыя падчас вянчання стаялі на каленях.

Ліквідацыя уніі была нечаканасцю для Сямашкі-бацькі. Па словах мітрапаліта Іосіфа, стары Сямашка «нічога не ведаў папярэдне» аб кіраўнічай ролі свайго сына ў гэтай справе і не спагадаў яму ў гэтым. Мітрапаліт у сваіх лістах да бацькі пераконваў яго ісці за сабой і прыняць праваслаўе. Ён даслаў свайму бацьку багатую рызу і падрызнік узамен лацінскага «габіта» (габіт - манаская рыза), які святар насіў да гэтага часу.

У пачатку 1840 г. стары святар, не маючы месца працы, даў падпіску аб далучэнні да праваслаўя. Далей Сямашка-бацька старанна і добрасумленна служыў праваслаўным святаром на Лідчыне. Па нядзелях, а таксама ў храмавыя святы, стары Сямашка вёў з народам у царкве духоўныя гутаркі і тлумачыў Евангелле. Ён клапатліва рыхтаваў сваіх вернікаў да споведзі, навучаў дзяцей малітвам і катэхізісу [33].

Ён памёр 17 ліпеня 1856 г. (па старым стылі). Высокапастаўлены сын у гэты час быў у Маскве на каранаванні Аляксандра ІІ і ў пахаванні бацькі ўдзелу не прыняў. Святар Іосіф Сямашка быў пахаваны ў каменнай пячоры пад левым клірасам Дзікушскай царквы. Над магілай была прымацавана мармуровая пліта з надпісам: «Здесь покоится тело раба Божия протоиерея Иосифа Семашко. Родился 1776 г. 20 августа. Скончался 17 июля 1856 г.» [34]. У 80-х гг. ХХ ст., калі царква стаяла зачыненай, зладзеі разрабавалі пахаванне. Парэшткі засталіся на месцы, але каштоўныя, па меркаванні злачынцаў, рэчы былі выкрадзеныя.

Інакшай была справа з родным братам мітрапаліта Іосіфа, святаром Янам Сямашкам. Пра свайго брата Ян Сямашка гаварыў так: «Пракляты: ён і сябе ўтапіў, і народ загубіў». Калі, аднойчы, праваслаўны святар паказаў Яну партрэт яго знакамітага брата, «ён з шаленствам кінуў партрэт на падлогу і пры гуках пабітага шкла ўцёк». Паміраючы, Ян запавядаў пахаваць сябе пры Ілінецкім касцёле, і ксяндзы былі гатовы выканаць яго волю. Але праваслаўныя святары забралі цела нябожчыка і пахавалі пры праваслаўнай царкве, чаму мітрапаліт быў рады і даслаў ім за гэта грашовую ўзнагароду. Жонка Яна Сямашкі, дачка ўніяцкага святара, каб пазбегнуць пераводу ў пануючую веру, перайшла ў рыма-каталіцтва [35].

…Маркотная гісторыя падзелу сям'і верай…

Але і для вышэйшых бюракратычных колаў імперыі Іосіф Сямашка заставаўся чужым. У 1843 г. дзяржаўны сакратар М.А. Корф, прымеціўшы, што Мікалай I не дае Сямашку асабістых аўдыенцый, выказаў здагадку, што імператар дзейнічае згодна з прынцыпам «любяць здраду, але здраднікам пагарджаюць» [36]. А віленскі генерал-губернатар пры канцы 1840 - на пачатку 1850-х гг. І. Бібікаў публічна называў Іосіфа Сямашку «простым, але хітрым папом, які ва ўсіх сваіх учынках мае асабістыя інтарэсы» [37].

Аднак вернемся да гісторыі Дзікушскай царквы.

Падчас свайго святарства, Сямашка-бацька лічыўся чыноўнікам 6-га класу і акрамя пенсіі, атрымліваў заробак у 96 руб. у год. Разам з ім у царкве працавалі, спачатку святары Мірановічы (два - адзін за другім), а з 1852 г. - святар Грудзінскі, які ў свой час скончыў вучэльню падрыхтоўкі дыяканаў пры кафедральным саборы ў Жыровічах [38].

Эдвард Хлапіцкі ў рэдкай зараз кнізе «Нататкі падарожжаў па краі ў розныя часы» пісаў пра сваё падарожжа ў красавіку 1862 г. дарогай з Наваградка ў Гародню, дзе ўзгадаў Дзікушскую царкву: «...За Нёманам вёска і мястэчка князя Вітгенштэйна Беліца. Дарога ў тры мілі з Беліцы да Жалудка бяжыць сярод шырокіх раўнін, якія ўпрыгожваюцца гаямі і маляўнічымі вёскамі. Вялікія абшары, а пасярод іх купкі з бярозак, ліп і каліны. Часам па квяцістых лугах уюцца раўчукі, нагадваючы нам добра знаёмую Францыю і яе прыгожыя раўніны пад Саонам у Бургундыі. Тая ж дрымотнасць і пяшчотнасць пейзажу, тая ж самая неахопная вокам, у імжы вясковых дымоў і надводнай пары, знікаючая перспектыва. Толькі сялянскія хаты і сам быт сялян іншыя. Толькі згода і еднасць паміж рознымі сацыяльнымі пластамі іншая! На дзесятай вярсце за Беліцай краявіды мяняюцца. Прыгожы пас сасновых бароў, а сярод іх высокі надмагільны абеліск з напісаным на бронзе імем харунжага Філіповіча; скрыжаванне дарог, за лесам зноў палі, вёскі і абсаджаныя ляшчынай крыжы. Далей млын (Ходараўцы), белая і прыбраная як маладая дзяўчына цэркаўка паноў Грабоўскіх (Дзікушкі) і потым Жалудок» [39]. Высокая прыгожая стэла ля дарогі - надмагілле абшарніка Філіповіча, які памёр да 1862 г., стаіць да нашага часу, але, на жаль, бронзавай дошкі на помніку з інфармацыяй пра пахаванага ўжо няма.

З 23 чэрвеня 1876 г. святаром Дзікушскай царквы стаў а. Віктар Плаўскі (1824-1898). Плаўскі - сын уніяцкага святара, у 1847 г. па 2-му разраду скончыў Літоўскую духоўную семінарыю, і 20 кастрычніка 1848 г. рукапакладзены ў святары, службу пачаў у бакінскай царкве. 25 красавіка 1851 г. пераведзены ў Лябёдскую царкву. З 1863 па 1874 гг. працаваў настаўнікам і выкладаў Закон Божы ў Лябёдскай народнай вучэльні. Пасля пераводу ў Дзікушкі, з 1876 г. выкладаў Закон Божы ў Жалудоцкай народнай вучэльні. З 1863 па 1869 г. быў сябрам рады Лідскага дабрачыння, з 1873 па 1876 г. працаваў памочнікам Лідскага дабрачыннага. Пасля выдзялення асобнага Шчучынскага дабрачыння, з 1878 па 1882 г. лічыўся дэпутатам у сваім дабрачынні, а з 1882 па 1894 г. быў памочнікам Шчучынскага дабрачыннага. З 1894 па 1897 г. выконваў абавязкі Шчучынскага дабрачыннага. Узнагароджаны рознымі царкоўнымі і дзяржаўнымі ўзнагародамі. Жонка - Касінія Міхайлаўна (1829 г.н.), сын Мікалай (1870 г.н.) і дачка Людміла (1868 г.н.). Дзікушскі святар памёр 2 лютага 1898 г., 4 лютага пахаваны пры ўдзеле 9 святароў [40].

Пры канцы XIX ст. царква належала да Шчучынскага дабрачыння, мела 63 дзесяціны зямлі, частка якой здавалася ў арэнду за 200 руб. Святар атрымліваў 446 рублёў, з якіх 52 рублі за перададзеныя ў казну маёнткі, псаломшчык атрымліваў 126 рублёў, з якіх 17 рублёў за перададзеныя ў казну маёнткі і 23 рублі 52 кап. дадатковага жалавання. Акрамя таго атрымліваліся адсоткі з капіталу ў 800 рублёў, які мітрапаліт Іосіф Сямашка пакінуў для памінання ягоных бацькоў. Прыхаджан мужчынскага полу было 1259, жаночага 1209, гэтыя прыхаджане жылі ў 350 дварах [41].

У 1885 г. пры Дзікушскай царкве Шчучынскага дабрачыння меліся наступныя царкоўна-прыходскія школы і школы пісьменнасці: у вёсцы Дзірванцы вучылася 19 вучняў, у вёсцы Ашмянцы - 23 вучні, у вёсцы Мацевічы - 9 вучняў [42].

Пасля смерці а. Віктара, месца святара Дзікушскай царквы заняў яго сын - Мікалай Плаўскі (1870 - 1916). У 1893 г. ён скончыў Літоўскую духоўную семінарыю, 6 снежня 1895 г. прызначаны псаломшчыкам царквы ў Бабрах, 15 красавіка 1898 г. пераведзены ў Дзікушскую царкву, дзе 6 верасня таго ж года быў высвечаны ў святары. Дзікушскі святар меў жонку Ганну Іванаўну і 7 дзяцей.

У 1915 г. а. Мікалай жонку з дзецьмі адправіў у Арол. Жонка, пакінуўшы дзяцей сваім сваякам у Арле, вярнулася ў Дзікушкі, але ў верасні 1915 г. а. Мікалай і Ганна Іванаўна Плаўскія разам са шматлікім праваслаўным беларускім насельніцтвам выправіліся на ўсход - сталі бежанцамі. У Арол на возе ехалі больш за месяц, у Бранскіх лясах былі абрабаваны бандытамі. У Арле ў святара пачаліся праблемы з сэрцам, але памёр ён ад тыфу 8 мая 1916 г. [43]. 10 верасня 1916 г. указам Сіноду ўдаве святара Дзікушскай царквы Ганне Плаўскай з непаўнагадовымі дзецьмі была прызначана пенсія ў памеры 100 рублёў у год [44].

У 1921 г. газета «Беларускі звон» пісала: «Цікавае зьявішча, арыгінальнае! Бацюшка ў сваім уласным будынку адчыніў проці волі насялення польскую школу. Дачка скончыла беларускія вучыцельскія курсы ў Вільні ў 1921 г., цяпер яна здраджвае беларускіх дзетак, калечыць памаленьку іх. А бацюшка стараецца не адставаць ад дачкі. Ён лае грамадзян за тое, што яны ня хочуць слаць дзетак да школы. Будзем цешыць сябе думкай, што гэта зьявішча рэдкае» [45].

Незадаволенне святаром-паланафілам, вылілася ў незвычайны бок.

Па адной з версій, восенню 1924 г. на пасаду псаломшчыка ў прыход Дзікушкі быў прысланы забаронены за нейкія правіны протаіерэй Марк Ячыноўскі [46]. У прыходзе вакол яго ўтварылася група вернікаў, незадаволеных настаяцелем.

Па другой версіі Ячыноўскі і быў у той час настаяцелям храма [47], верагодна, ён замяніў святара-паланафіла і пачаў збіраць подпісы вернікаў за пераход у унію [48].

Пра гэтыя падзеі дастаткова шмат пісала прэса таго часу. Напрыклад газета «Беларуская доля» паведаміла: «Уніяты ў Заходняй Беларусі. У сувязі з развалам праваслаўнае царквы і палянізацыі каталіцтва, у заходняй Беларусі з'яўляюцца новыя рэлігійныя кірункі. З аднаго боку тут пачалі сваю працу амерыканскія метадысты, з другога - уніяты. ... калькі дзён назад у Вільню прыехаў з Лідзскага павету сьвяшч. Лаўроў, які зрабіў вышэйшай духоўнай уладзе даклад аб пераходзе на унію цэлага прыходу Дзікушкі з пратаіерэем Ячыноўскім. Кабя вярнуць на ложа праваславія адпаўшую парафію, архіяпіскап Хвядом паслаў туды сьвяшч. Дзічкоўскага» [49].

Польскія газеты паведамлялі: «Праваслаўны прыход на чале з сваім настаяцелям Ячыноўскім перайшоў з праваслаўя ў унію» [50]. Ці «З Вільні даносяць, што цэлы Дзікушскі прыход разам з сваім настаяцелем Ячыноўскім, перайшоў з праваслаўя ў унію» [51]. А віленская газета «Слова» пісала: «Унія. Віленская праваслаўная кансісторыя атрымала паведамленне, што ў вёсцы Дзікушкі Лідскага павета, цэлая парафія на чале з святаром ... Ячыноўскім перайшла з праваслаўя ў унію» [52].

Андрэй Раствароўскі, уладальнік маёнтка Скабейкі, адукаваны чалавек і чалец Лідскага павятовага сойміка, пісаў з гэтай нагоды: «Цікавым выпадкам была гісторыя з царквой у Дзікушках. Гэта царква пабудавана ў раманскім стылі без аніякіх цыбулінаў і купалоў у 1835-1840 гг. і была з уніі пераведзена ў праваслаўе. Пры царкве мелася добрая плябань і ладны кавалак поля, а таксама пладовы сад. Праваслаўным пробашчам быў тут вельмі цікавы тып - аматар гарэлкі. Не ведаю, па чыёй ініцыятыве, падазраю ў гэтым Лідскае староства, раптам у нейкі дзень пробашч і ўся парафія перайшлі ў "уніяты". Былі нейкія святы і набажэнства, ніхто не пратэставаў. ... Змены ў Дзікушках нават людзям падабаліся, яны казалі, што зараз разам будзем святкаваць святы - праваслаўныя святы спазняліся на 13 дзён. Але гульня ва «ўніятаў» цягнулася не болей 6 тыдняў. У пэўны дзень з'явіліся 4 ці 5 папоў і выгналі нефартуннага «апастату», а на яго месца пасадзілі новага папа - Жаброўскага, і парафія зноў стала праваслаўнай. Тым не менш, у выніку гэтых падзей больш дзесяці сямействаў перайшло ў каталіцтва, а наведванне царквы, якое і раней было мінімальным, зараз упала амаль што да нуля. Толькі некалькі гадоў сталай працы Жаброўскага, які быў салідным, маральным і прыстойным чалавекам, паправіла хісткую раўнавагу» [53].

Пераход прыходу ў унію рабіўся не па ініцыятыве павятовай улады і без ведама належных уладаў грэка-каталіцкай царквы.

Як бы там ні было, але ўжо праваслаўны настаяцель гэтай царквы Барыс Жаброўскі за сакавік і красавік 1926 г., атрымлівае ад польскага ўраду сталую матэрыяльную дапамогу ў памеры 65 злотых [54].

Шмат цяжкасцяў перажыў прыход у Дзікушках у ХХ ст., аднак у 1936 і 1956 гг. у храме рабіўся капітальны рамонт.

Прэабражэнскую царкву ў Дзікушках зачынілі ў атэістычным 1961 г., і аж да 1998 г. яна паступова прыходзіла ў запусценне.

Са зменай дзяржаўнай палітыкі адносна рэлігіі і царквы ў Беларусі, храм у Дзікушках аднавіў сваю дзейнасць. У 1999 г. на ім усталявалі новы купал з крыжам. Пасля доўгіх рамонтных работ, якія праводзіў настаяцель царквы а. Георгій Сяўрук, 10 кастрычніка 2009 г. храм быў асвечаны архіепіскапам Наваградскім і Лідскім Гурыем.

Дадаткі

Вёска Дзікушкі [55]

З акту візітацыі 1792 г. якую рабіў Адрыян Тапор-Бутрымовіч, суфраган полацкі.

А. 15.

Царква пад тытулам Апекі Найсвяцешай Панны, у даўнейшай фундацыі яснавяльможных паноў Скуміных-Тышкевічаў, знаходзіцца ў каляцыі яснавяльможных паноў Хадкеічаў, старастаў Жмудскіх, у павеце і дэканаце Лідскім. Драўляная, на падмурку, добра пабудаваная, з склепам, гонтай крытая, з па-мастацку зробленымі крыжамі, з дзвюмя вежамі, на якіх жалезныя пазалочаныя крыжы, пасярэдзіне фацыята з жалезным пазалочаным крыжам, па баках два бляшаныя вазоны, пасярэдзіне купал з жалезным пазалочаным крыжам, на гэтым крыжы чатыры меншыя пазалочаныя крыжы. Усе гэтыя крыжы з бляшанымі puklami [56]. Могілкі агароджаны плотам з старой парушанай званіцай на слупах, саломай крытая, з трыма званамі і сыгнатуркай у купале царкоўным. Уваход у царкву праз падвойныя філёнчатыя дзверы на патройных жалезных завесах, з унутраным замком. Трэція вялікія філёнчатыя дзверы на патройных жалезных завесах з жалезнымі антабамі [57] і засаўкай. Дзверы на хоры падвойныя, на жалезных завесах з унутраным замком, на уваходзе на хары так сама дзверы на падвойных завесах з зашчапкамі і прабоямі. Да вежачак дзверы на жалезных завесах з зашчапкамі і прабоямі. Хоры упрыгожаны балясамі і гзымсамі. Столь з дошак, падлога з цэглы. Лаўкі з абодвух бакоў сталярнай работы, з правага боку закрыстыя, дзверы на жалезных завесах з унутраным замком. Два вялікія акны з белага шкла, апраўленага ў дрэва. Прастол з шуфлядамі, дзе знаходзяцца царкоўныя рэчы. Амбон пафарбаваны, сніцарскай работы, пры амбоне, перад вялікім алтаром, пафарбаваныя балясіны,

А. 15 адв.

стрыжнямі жалезнымі падпёртыя, з дзверцамі на падвойных жалезных завесах, з пакрывалам гарусавым чырвоным, пры каторых спавядальня сталярнай работы.

З левага боку ложа з вялікімі падвойнымі шклянымі дзвярыма, на завесах жалезных патройных з замком французскім, у ёй лаўка ... сталярнай работы, адно акно вялікае белага шкла, на могілкі вядуць падвойныя філёнчатыя дзверы на завесах жалезных з трымя жалезнымі засаўкамі, у царкве вокнаў вялікіх - 17, малое круглае - 1. Царква мае восем калон і мае па чатыры жалезныя шворні.

Вялікі алтар сталярскай і сніцарскай работы, пафарбаваны ў чорны колер, з абразом Найсв. Панны, Міласэрнасцю Слыннай, на абразе срэбныя шаты з каронамі, карон срэбных пазалочаных - дзве, з чэшскімі каралямі, таблічак срэбных - дванаццаць, з іх 5 таблічак, якія важаць 4,5 лота і перададзеныя, каб зрабіць Дараносіцу для Святых Дароў для хворых, заслонак кітайкавых [58] ... ... пара 1, кукарда з бісеру, на другім узроўні абраз Св. Казіміра, рознымі асобамі (прозвішчы якіх выразаны) упрыгожаны, вызалачаны.

Прастол мураваны, на ім дараносіца пафарбаваная, часткова пазалочаная, ... дзе захоўваюцца Святыя дары ў срэбнай даразахавальніцы, знутры і звонку пазалочанай, з верхам і крыжыкам. Рушнікоў два, абрус, антымінс [59] яснавялебнага Валадкевіча, Мітрапаліта, пакрывала гарусавае. Вялікае драўлянае ўкрыжаванне з корпусам, падсвечнікаў алтаровых з волава - дзве пары, бронзавых настольных - адна пара. Падушка Службоўнік улачковая, Заслона алтара сніцарскай і сталярнай работы, пафарбаваны. Две прыступкі сталярнай работы, ёсць засаўка з абразом Апекі Найсв. Панны.

Над дараносіцай распяцце сніцарскай работы, пафарбаванае ... у футляры за шклом.

Алтар другі, бакавы сніцарскай і сталярнай работы, пафарбаваны, часткова пазалочаны. На першым узроўні - статуя Пана Езуса, укрыжаванага з цярновым вянком. На другім узроўні - абраз Найсв. Панны Міласэрнай, рознымі асобамі (прозвішчы якіх выразаны) упрыгожаны. Прастол мураваны з шуфлядай са шклом, на ёй статуя Успення Найсв. Панны ў блакітнай атласнай сукенцы, падушачак - дзве, адна белая, другая блакітная, атласная. З атласнымі фіранкамі колеру ..., за срэбнай засаўкай у кола, заслонак блакітных новых - 2 . У Пана Езуса - Вялікае ўкрыжаванне драўлянае з корпусам, тувален - 2. Абрус-пакрывала гаруснае, гранатовае, падушка пад Службоўнік улачковая, падсвечнікаў вялікіх алтаровых - пара 1.

Алтар трэці бакавы, па левым баку, сніцарскай і сталярнай работы, пафарбаваны, з абразом на першым узроўні

А. 16.

Св. Дысмаса, у другім узроўні Св. Марыі Магдалены. Увесь алтар рознымі асобамі (прозвішчы якіх выразаны) упрыгожаны. Прастол мураваны, на ім вялікае ўкрыжаванне драўлянае з корпусам, падсвечнікаў драўляных - адна пара, рушнікоў - 2. Абрус, заслона алтара драўляная, пафарбаваная і прыступка.

У капліцы па тым жа баку; алтар фарбаваны, сталярнай работы з абразам Перамянення Панскага, праца непрафесійнага мастака, часова ў сакрыстыю перанесены, на яго месцы пастаўлены абраз Св. Тэклі. Прастол драўляны з пафарбаванай заслонай алтара, рушнік - 1, падушка старая, драўляных падсвечнікаў пара адна, у капліцы па правым баку ёсць алтар сталярнай работы з абразом Святых апосталаў Пятра і Паўла, прастол сталярнай работы без усякага начыння.

Алтарык працэсіяльны сталярнай работы з абразом Найсв. Панны Марыі Чанстахоўскай і Міласэрнай, на ім таблічак срэбных - дзве. Засаўка атласная чырвоная, кукарда з бісеру добрая, караляў добрых шнурков - 2. Збоку ютранькі. Кітайка папяровая, заслона алтара атласная, старая, белая.

Адпусты нададзены ад сталіцы апостальскай на першую нядзелю месяца. 1-шы - у маі і чэрвені, з поўным адпустам ад віны і кары, і штомесячна, у нядзелю, сем гадоў ... 2-гі - на Перамяненне Панскае, адпуст поўны і ў Дзень Апекі Маці Божай, гэтыя ўсе на вечныя часы нададзеныя.

Алтар вялікі, прысвечаны за душы памерлых, з адпустам поўным выратавання душ з чысцілішча тым, хто мае пакуту і слухае, гэта на вечныя часы. Адпусты ў 1781 г. на Унебаўзяцце Найсв. Панны Марыі, праведзеныя коштам былога параха ... .

Царкоўнае начынне. Манстрацыя [60] срэбная пазалочаная ў розныя кветкі, з адным непазалочаным абразом, з кветкамі дзвюмя, і праменямі пазалочанымі, і мельхіседэкам, і крыжыкам, келіх вялікі і патына, знутры пазалочаныя. Келіх меншы з патынай, знутры пазалочаныя і даразахавальніца пазалочаная, чорная. Крыжык срэбны з пяццю большымі каменчыкамі i чатырма меншымі. Крыжык другі, срэбны, з каменчыкамі на стужцы чырвонай. Ёсць крыжык срэбны з корпусам на дараносіцы. Кадзіла срэбнае з чатырма ланцугамі і дзвюмя лодкамі, лыжачка срэбная - адна.

Вагі. Шата з дзвюмя каронамі ў вялікім алтары важыць 26 грывень. Крыжык срэбны пазалочаны з корпусам важыць 1 лот і ½. Ёсць дзве кароны вагой 1 грыўня і 2 лоты. Таблічка - 1, вагой 1 грыўня 4 лоты. Пацір з дыскасам - 2 грыўні. Другі з дыскасам і лыжачка - 15 лотаў. Пацір з дыскасам - 1 грыўня і 2 лоты. Даразахавальніца з верхам -

А. 16 адв.

грывень 1 і лотаў 14. Манстрацыя - грывень 5 і лотаў 4. Кадзіла - грывень 2 і лотаў 8, карон - 2, на абразе Працэсіяльным, лотаў 7 і ½. Падсвечнікі алтарныя з волава - пар 2, фунтаў 27. Падсвечнікі вялікія стаячыя - фунтаў 2 і ½. ... ампулак з волава - пара, лотаў 13, келіх з волава з патынай - фунт 1. Званкоў алтарных - 6 фунтаў і ½ лота. Званок алтарны з надпісам - адзін фунт, званок пры сакрыстыі - 1 фунт. Сігнатурка ў купале важыць палову каменя. Звон вялікі важыць 6 камянёў. Звон сярэдні - 4 камяні. Малы звон - 2 камяні. Звон пры капліцы важыць 1 камень і ½. Балдахін, у кветкі вышыты, з блакітнай кітайкі з галуном бантаеравым. Тры харугвы гарусавыя, 4-я новая з абразамі. Крыж працэсіяльны з корпусам, драўляны. Бурса для хворых атласная шэрага колеру. Медніца з волава, палову фунта важыць, лодка да кадзіла медная - чвэрць фунта. Кубак бляшаны для вады, антымінс адзін - яснавялебнага Валадкевіча, мітрапаліта, другі - мітрапаліта Кішкі. Portatel [61] лацінскі, шчыпцы, лыжачак прафіравых - тры.

Літургічнае ўбранне. З тканіны моцнай, у кветкі, з галуном срэбным з усім неабходным. Другі аксамітны, вішнёвы, з каўняром ламовым [62]. Трэці белы, работы старашвейкі, з каўняром суконным і аборамі з золата … сіні з усім неабходным. Чацвёрты gredyturowy [63] блакітны, у квадраты, з галуном срэбным. Пяты, жалобны, gredyturowy, з каўняром белым з кітайкавым з усім неабходным. Убранне лацінскае, gredyturowa, у паскі, з каўняром блакітным, з галуном срэбным з усім неабходным. Далматык з тканіны - адна пара неўжываных, альба [64] швабская з карункамі, новая, шырокая, кітайка кармазінавая [65] падшытая, другая швабская, з карункамі, вузкая. Грэцкіх - дзве, старых. Ёсць альба грэцкая, новая, з карункамі, вузкая, гумераламі [66] швабскіх - 4, грэцкі - адзін, паскі - 4, карпаралаў [67] баціставых 4, швабскіх 6. Пурыфікатараў розных 30. Комж і капланскіх грэцкіх 2, комж ... 2., баціставых - 4, швабскіх - 6. Пурыфікатараў розных - 30. Комж і капланскіх грэцкіх - 2, комж ... - 2.

Кнігі. Службоўнік інфоліо віленскага друку, Евангелле рукапіснае, актаіх стары, Евангелле польскае з навукамі, трэбнік супральскі, мшал лацінскі ў футляры, метрыкі хростаў, шлюбаў і пахаванняў ці рэгістр парафіі разам з табелем люднасці.

Капліца пры плябані старая, гонтай крытая, з малым купалам і крыжам жалезным. Уваход у яе праз бабінец, падвойныя дзверы на завесах жалезных з зашчапкамі, прабоямі і замком унутраным, ...

А. 17.

дзверы на завесах жалезных, вокнаў - 2 сталярнай работы, хор з балясамі, алтар сталярнай работы з абразом за шклом Найсв. Панны Марыі Чанстахоўскай, прастол на якім пафарбаваная дараносіца, падушка пад Службоўнік, вялікае ўкрыжаванне, падсвечнікаў - пара, драўляных, заслона алтара драўляная, з прыступкай. Ёсць прастол для апранання капланаў, алтарны званочак - адзін.

Табель люднасці разам з рэестрам парафіі Дзікушскай абодвух палоў якія здольны і не здольны да споведзі	Хаты	Мужчын		Жанчыны		Колькасць люднасці	Колькасць дымоў
		здодны	не здолны	здодны	не здодны
Вёска Заброеўцы	23	51	22	49	21
Вёска Агароднікі	18	35	15	33	13
Вёска Бурцічы з Казінцамі	16	39	17	32	18
Вёска Раманаўцы	8	21	9	24	11
Вёска Навасады	10	20	15	22	13
Вёска Баяры	12	24	19	26	12
Вёска Макары	5	13	14	8	5
Вёска Ходараўцы	11	23	11	26	10
Вёска Казляны	3	7	3	5	4
	106	226	125	219	107
Разам						677	106

Плябанія знаходзіцца за стаю ад царквы, шнуроў [68] 30 ці 23. Хата белая, у яе дзверы на жалезных завесах, з унутраным замком. Печ кафляная салатнага колеру з комінам, як шафа. Вокнаў - 3, чыстага шкла, хата знутры атынкаваная глінай. Падлога і столь з дошак, столь пафарбавана, сталярнай работы. Да каморы дзверы на жалезных завесах з унутраным замком, акно - адно, дзверы на падворак на жалезных завесах з зашчапкай, у каморы дзверы на бегунках. З каморы дзверы ў сені так сама на бегунках з зашчапкамі. Праз сені пякарня, дзверы на жалезных завесах. Усе жылыя пабудовы старыя, крытыя саломай, да рэпарацыі нягодныя. Два свіраны. Адзін стары ... дранкаю крыты з двума ганкамі і двума дзвярыма з дошак на жалезных завесах з клямкамі і прабоямі. У адным з іх - 3 засекі, ад папярэдняга параха застаўся. Другі новы, саломай крыты, тым жа парахам пабудаваны, засекаў - 4. Ёсць памост з дошак і столь, дзверы на жалезных завесах з зашчапкай і прабоямі. Гумно драўлянае, страха саломай крытая, на трох сохах з прамымі варотамі, з замком навесным ... . Адрына драўляная, саломай крытая, на двух сохах, вароты з дошак з зашчапкай і прабоямі. З другога

А. 17адв.

боку адрына з хросту на дзвюх сохах, саломай крытая, з прамымі варотамі з жалезнай штабой і замком. Перад будынкам бровар, крыты дранкай, і з старой лазенкай, крытай саломай, пры бровары студня. З аднаго боку дзядзінца пякаранька з сенцамі, добрая, крытая саломай, хлеў драўляны на дзвюх сохах з варотамі, саломай крыты, перасыпаны. З другога боку дзядзінца адрына на дзвюх сохах з варотамі, вазоўня з варотамі на дзвюх сохах ..., стайні дзве з варотамі, жалезнымі цвікамі збітыя і штабкамі, і з зашчапкамі. Пры канцы малы хлеў. Усе пабудовы пад адной страхой саломай крытыя, перасыпаныя. Брама за варотамі, з абодвух бакоў агароджана ляскамі ў слупах.

Падданыя. Ян Драчыла, жанаты, мае 75 гадоў. Сын Якуб мае 33 гады, жанаты. Адам - 22 гады, жанаты, Міхал - 21 год. ... Валоў - 3, кароў - 2, бычок - 1, авечак - 3, свіней - 2. Хата пабудавана скарбам, з каморай, сенямі, драўляным гумном на два бакі, старая, хлеў з хросту. Зямлі тры паўвалокі ў дзве змены, адна судзебная, завецца Верціняшкі, сенажаць на 5 вазоў, другая змена ляжыць каля луга, трэцяя прыдадзеная. У забудаванні пасля пажару дапамагаў вялебны святар-парах.

2-гі Антон Буча, жанаты, мае 38 гадоў. Яго браты Казімір - 34 гады, Міхал - 25 гадоў, сыны Рыгор - 10 гадоў, Якуб - 9 гадоў. Коней - 2, валоў - 3, кароў - 2, авечак - 5, свіней - 2. Хата з каморай і старымі сенямі з хросту, саломай крытая. Гумно добрае на дзвюх сохах, саломай крытае. Хлеў з хросту. Стаенка драўляная, крытая саломай. Зямлі тры паўвалокі ў дзве змены, адна сядзібная, другая засяваецца, трэцяя прыдадзеная, сенажаці на 5 вазоў ва ўрочышчы Верціняшкі.

3-ці ў вёсцы Макары Мацей Грысевіч, мае 34 гады, жанаты. Тры дачкі: Агата, Кацярына, Ева. Брату Казіміру - 26 гадоў. Адзін конь, валоў - 2, кароў - 3, свіней - 2, авечак - 7. Хата з сенямі, крытая саломай. Свіран малы, драўляны. Гумно з хросту на дзвюх сохах, старое. Хлявоў - 2, часткова з хросту, часткова з дрэва. Студня. Зямлі - чвэрць у тры змены, адна сядзібная, другая Мілаўшчына, трэцяя Капека. Ад зямлі плябані прыдадзеная чвэрць ва ўрочышчы Капека.

4-ты Вінцэнт Суркей - 44 гады, жанаты. Сын Андрэй мае 16 гадоў. Дачка Разалія. Брату - 33 гады, жанаты, служкам у плябані. Конь - 1, валоў - 3, кароў - 2, авечак - 5, свіня - 1. Хата з каморай, крытая саломай. Свіран новы, малы. Гумно з хросту. Хлявоў - 2. Адрына з хросту, крытая саломай. Зямлі - адна чвэрць у тры змены. Другі надзел прыдадзены ў тым самым урочышчы, дзе маецца сенажаць на 6 вазоў, яшчэ ў Купніках - 9 вазоў.

А. 18.

5-ты Самуэль Драчыла, жанаты, 34 гады. Трымае хату пасля дзядзькі Паўла. Выгадаваны ў плябані, бо сын памёрлага ... Марціна, які меў сваю маёмасць. Конь - 1, валоў - 2, кароў - 2 і падцёлка. Маёмасць Самуэля Драчылы ... авечак - 9, свіней - 5. Хата з сенямі ... добрая, саломай крытая. Гумно з хросту, старое. Хлеў - 1. Зямлі - чвэрць, у дзве змены. Другая частка прыдадзеная ў тым самым урочышчы, дзе Мацею Грысевічу сенажаць ... .

Самуэль Драчыла мае дваіх дзяцей, Паўлу - 14 гадоў, Мікалаю - 13 гадоў. ...

6-ты. Ян Грыц - 78 гадоў. Яго сын Ясюк мае 33 гады, жанаты, другі Янак - 24 гады. Унук Макуш - 8 гадоў, унучка Разалія. Конь - 1, валоў - 3, кароў - 3, авечак - 10. Хата з сенямі і каморай, добрая, саломай крытая. Гумно з хросту на дзвюх сохах. Хлявы - 2, адзін драўляны новы, другі з хросту. Свіран драўляны, саломай крыты. Зямлі - чвэрць, у тры змены, другая частка прыдадзеная з сенажаццю ў тым самым урочышчы, як першая сенажаць у Грудках на 6 вазоў, у Купніках на дзесяць вазоў.

7-мы Янук Буча, які памёр. Яго сыны Андрэй - 31 год, Ігнат - 28 гадоў і Ян - 24 гады. Конь - 1, валоў - 2, кароў - 2, авечак - 5, свіней - 3, гусей - 22, раней за даўгі даўнейшым парахам да плябані забраныя, потым па дамове часткова аддадзены. Хата з каморай і сенямі, старая. Гумно на дзвюх сохах драўлянае. Хлеў з хросту, стары. Зямлі паўвалокі ў тры змены, адна змена сядзібная, другая - ва ўрочышчы Міляшэўшчына, трэцяя - ва ўрочышчы Капеках. Сенажаць адна - у Гайках на 6 вазоў, другая - у Капеках на 10 вазоў.

Павіннасці падданых. Мужчына 3 дні з вупражжу, а жанчына 2 дні адбываюць паншчыну, гэта ўзімку. Улетку, жанчыны ад пачатку жніва аж да поўнай уборкі з поля - 4 дні.

Зямля, якая да плябані належыць, у добрай пацэсіі. Зараз валок дзевяць, моргаў 8, шнуроў 2, prеcikow [69] 256 і ½. 256 і ½. Гэта ёсць грунт вымяраны, і межы абазначаныя васпанам Вінцэнтам Янчэўскім, каморнікам Старадубскім ў 1784 г. 20 ліпеня, як указвае пасведчанне і карта гэтых зямель, зробленая тым жа каморнікам. Пасведчанне і карта ёсць у дакументах плябані ... . Рознымі часамі, рознымі пацэсарамі і рознымі дварамі забраная зямля з сенажаццю, якая раней была плябані, 1 валока і 8 моргаў, prеcikow 9, як сведчыць карта.

Дакументы. Фундушы царкоўныя не знойдзены, пасведчанні, некаторыя візіты ў архіве мітрапаліта знаходзяцца. Дакумент рускі, стары, скапіяваны, як высветлілася, належыць царкве Мажэйкаўскай і павінен быць ёй вернуты, наданне ад 1732 г.

А. 18адв.

вялебнага святара Яна Скарымскага. Генеральная візіта вялебнага святара Бялькевіча сурагатара гарадзенскага ад 1754 г. Наданне вялебнага святара Басталоўскага ў 1767 г. Візіта вялебнага святара Бялькевіча ў 1763 г. Наданне вялебнаму святару Антонію Свідэрскаму ў 1772 г. ад вялебнага святара Тупальскага пра адабранне зямлі і сенажаці ў вёсцы Макары яснавяльможным панам Янам Хадкевічам, старастам Жмудскім у 1779 г. Пасведчанне аб пушцы, двух келіхах з патынай, з якога срэбра зроблены, ад 28 студзеня 1781 г. Ёсць квіткі вялебнага святара Пятровіча ў 1772 г. Візіта генеральная вялебнага святара Марцінеўскага ў 1784. Карта з пасведчаннем аб землях васпана Вінцэнта Янчэўскага, каморніка Старадубскага ад 20 ліпеня 1784 г.

У гэтай царкве парахам ёсць вялебны святар Гамаліцкі, пісар апостальскі, скончыў Віленскі алюмінат. Высвечаны ў Варшаве праз прэзенту яснавяльможнага пана Александра Сапегі, канцлера ВКЛ 19 сакавіка 1783 г. на плябань Дзярэчынскую. Як сведчыць аўтэнтычная прэзента ад яснавялебнага Ясона Смагаржэўскага, мітрапаліта цэлай Русі, ... дакумент аб інсталяцыі ад 1784 г. 27 ліпеня p.d.k. ...

Паколькі царква ў добрым стане, а званіца зруйнавана, неабходна парупіцца аб пабудаванні новай пры дапамозе ... яснавяльможных паноў калятараў ці пабожных парафіян.

Так сама калі Дараносіца для Святых Дароў для хворых ці начынне для wiatyk [70] для хворых не знойдзецца, тады стараннем мясцовых уладаў ці праз дарэнне кагосьці, ці нават з ахвяраванага срэбра, з дазволу яснавяльможных паноў калятараў, атрымаць гэтую прыладу.

Аб Дзікушскай царкве [71]

Указ Яго Імператарскай вялікасці ..., з Берасцейскай Кансісторыі вялебнаму святару Яну Канеўскаму, берасцейскаму каноніку, дэкану лідскаму па справе рапарта вялебнага святара Баброўскага, берасцейскага кафедральнага каноніка ад 19 мая гэтага года, які паведамляў пра: 1-е, Дзікушская царква з-за сваёй старасці пагражае разваліцца, а таму можа было б лепей яе апячатаць. 2-е, у 1776 г. ад ад гэтай царквы валока зямлі адышла да фальварка Лябёдка, а ў 1778 г. сенажаць пад вёскай Макары на 15 вазоў забрана калятарам, папярэдні парах Антон Свідэрскі гэтую справу падаваў у Лідскі гродскі суд.

Вырашылі: 1-е, звярнуцца да яснавяльможнага пана калятара ці да ўладальніка маёнтка, на зямлі якога знаходзіцца царква, каб замест старой ... пачаў мураваць у Дзікушках новую царкву. Пра адказ калятара паведаміць неадкладна Кансісторыі. 2-е, патлумачыць чаму па вышэй апісаных зямельных справах да гэтага часу няма выраку, ці ёсць дакументы на забраныя пашу і сенажаць, якія маглі б дапамагчы вырашыць справу?

Дадзена ў Жыровіцах, 5 чэрвеня 1825 г.

/Подпіс/

Пра Мітрапаліта Іосіфа Сямашку [72].

(З ліста пісанага неўзабаве пасля яго смерці).

Толькі ў цяперашнім годзе з'явіліся «Запіскі Іосіфа, мітрапаліта літоўскага», выдадзеныя па запавяданні аўтара Акадэміяй навук у 3-х вялікіх тамах і надрукаваныя яшчэ ў канцы мінулага года. Мы не паспелі яшчэ даць справаздачы аб гэтым капітальным выданні, з якога так шмат цікавых ... вынятак зроблена рознымі газетамі. Пакуль будзе гатова наша справаздача, даём месца лісту, у якім маецца цікавыя біяграфічныя звесткі аб памёршым ... архіпастыры, якіх няма ў самой яго аўтабіяграфіі. Пісьмо напісана б. протаіерэем Ліпавецкага павета Кіеўскай губерні, Аляксандрам Мацкевічам, у падпарадкаванні якога знаходзіўся прыход Паўлаўка, радзіма Сямашкі, праз 7 месяцаў пасля смерці гэтага апошняга, - напісана ў адказ на запыт кіеўскага кафедральнага протаіерэя Н.Г. Лебядзінцава, які, рэдагуючы яшчэ ў той час кіеўскія Епархіяльныя Ведамасці, хацеў сабраць па свежай памяці, ацалелыя на радзіме спачыўшага іерарха пісьмовыя і вусныя звесткі пра яго і яго сям'ю; яно засталося ненадрукаванае і зараз перададзена нам. Апускаем пачатак і канец ліста, што выкладаюць нагоду і вынік пошукаў, і прыводзім істотную і самую вялікую яго частку. Сабраныя а. Мацкевічам звесткі выкладзены ў парадку звернутых да яго пытанняў, а таму яго паведамленне не мае звязнага выкладання і аздаблення.

Дзед мітрапаліта Іосіфа, падчас быўшай ў тутэйшым краі уніі паступіў уніяцкім святаром у сяло Паўлаўка, праваслаўным не быў. Як распавядае жыхар гэтай вёскі селянін Аляксей Сідарук, які мае 72 гады і памятае яго, ён павінен быў пакінуць свой прыход з-за таго, што не хацеў прыняць праваслаўя, і на яго месца тады быў прызначаны праваслаўны святар Міхаіл Чарпінскі. Было гэта падчас далучэння паўднёва-заходняга краю да Расеі, а разам ... да праваслаўя ўніяцкага насельніцтва. Па даведцы ў кліравых ведамасцях прыходу Паўлаўка за 1834 год значыцца: «Святар Міхаіл Андрэеў Чарпінскі пасвечаны ў святары прывялебным архіепіскапам Віктарам у 1795 годзе, сакавіка 6; ад роду яму 31 год». Наколькі мне вядома па расказах майго бацькі, святарам, якія засталіся тады ў уніі, пасля ліквідацыяй іх парафій ад казны было прызначана на ўтрыманне па 100 руб. асіг. у год. Меркаваць можна, што і дзед Сямашкі карыстаўся тым жа ўтрыманнем. Па расказах таго ж старога селяніна, Цімафей Сямашка ў гэты час па ранейшаму жыў у сваім доме ў в. Паўлаўка, але для здзяйснення набажэнства ездзіў у мястэчка Ілінцы, дзе была ўніяцкая капліца, пабудаваная ў выглядзе звычайнага дома; насупраць цяперашняй станавой кватэры, на тым месцы, дзе зараз хата замежніка Уха. Пры ім жылі і ўнук яго Іосіф, пасля мітрапаліт, і бацька апошняга, якi тады яшчэ не быў святаром: але ўнук не ішоў па прыкладу свайго дзеда і бацькі і разам з маці сваёю хадзіў да набажэнства ў праваслаўную царкву сяла Паўлаўка, былую ўніяцкую, у якой служыў згаданы вышэй праваслаўны святар Міхаіл Чарпінскі.

У № 15 Іркуцкіх Епархіяльных Ведамасцяў за 1868 г. у нататцы пра мітр. Іосіфа між іншым, сказана, што ён на восьмым годзе ад нараджэння разам з братамі Янам і Мікалаем, быў аддадзены для хатняга навучання нейкаму Бучкоўскаму. Хто гэты Бучкоўскі? У метрычнай кнізе царквы вёскі Паўлаўка значыцца, што з 1803 года Трафім Бучкоўскі быў дзячком гэтай царквы; а, вядома, што як у той час, так і ў пазнейшыя гады дзячкі насіўшыя ганаровую назву «бакаляраў», былі адмысловымі педагогамі і навучалі не толькі сялянскіх, але і святарскіх дзяцей. Выходзіць, што першапачатковае навучанне мітрапаліт Іосіф атрымаў ў праваслаўнага дзяка і, зразумела, гэта акалічнасць мела вельмі важны на яго ўплыў, стрымліваючы дзеянне неправаслаўнага элементу яго сям'і. Як вучань праваслаўнага дзяка, разам з ім ён хадзіў у праваслаўную царкву, спяваў і чытаў на клірасе, асабліва чытаў: "Дабраслаўлю Госпада". Вянком тагачаснага вучэння, марай бацькоў навучэнца-дзіцяці было менавіта ўменне гучна і працяжна прачытаць гэты псалом, падчас раздачы антыдора. Асабліва займала гэта дзяцей. Бывала, пагоніць будучы мітрапаліт ў полі валоў, каля яго збярэцца гурма такіх жа сялянскіх падлеткаў і просяць яго прачытаць: "Дабраслаўлю Госпада", як у царкве ён чытаў, «галосна, з працягам, з роздыхам», а ўзамен гэтага ён прасіў іх спяваць песні і навучыць яго якой-небудзь новай, невядомай. Песні, вядома, былі ўкраінскія, і будучы свяціцель горача іх любіў. Гадоў за сем перад гэтым (1869 г.) памёр у Паўлаўцы нехта Базько (Васіль) Цінскі, які да самай смерці быў царкоўным вартаўніком - і ў часы уніі, і потым - у праваслаўі. Царкоўны вартаўнік служыў звычайна святару замест фурмана ў паездках больш далёкіх, і Базько вазіў «Іосіпка-паніча» - пасля мітрапаліта, у «школы» - перш у Няміраў, а потым у Вільню. Па захаўшыхся ў яго добрай памяці расказах, паніч нічога так не любіў, як спыняцца ў дарозе на начлег у полі, пад адкрытым небам. Любуючыся прыгажосцю летніх начэй, ён доўга не стульваў вачэй, спяваў украінскія песні, пераважна «чумацкія», просячы Базька, каб і ён падпяваў яму, і за гэта даваў яму ў дарозе асаблівую порцыю гарэлкі. Найбольш любімай яго песняй была: «Ой, маці, маці, та не гай мене; у далёкую дарогу выражай мене». Міжволі пры гэтых словах нам уяўляецца той далёкі жыццёвы шлях, якім пасля прайшоў ... іерарх царквы. Будучы ў сане архірэйскім, прывялебны Іосіф адносіўся да «Базька», як да свайго прыяцеля, калі той прыязджаў да яго ў Вільню, і ветліва яго частаваў і адарваў. Акрамя «Базька», ужо нябожчыка, у Паўлаўцы застаецца ў жывых аднадворац Ян Душынскі, быўшы па найму на службе ў бацькі мітр. Іосіфа: здаралася і яму вазіць «паніча» ў школу ў Няміраў, і яго апавяданні супадаюць з апавяданнямі «Базька». Такім чынам душа ... іерарха выхоўвалася на гуках роднай песні і думы. [...]

З якога часу дзед мітр. Сямашкі служыў святаром у в. Паўлаўка, пра гэта ў пісьмовых дадзеных не знайшлося. Шукаць яго паслужны спіс ў ілінецкага ксяндза я не знайшоў магчымым, ведаючы яго кірунак, а ўніяцкія справы Ліпавецкага духоўнага праўлення, дзе ён мог знаходзіцца, у саракавых гадах запатрабавалі ў Кіеўскую кансісторыю. Але помнікам, які паказвае час свяшчэнства ў Паўлаўцы Цімафея Сямашкі, служыць надпіс па паціры, які ён ахвяраваў у тутэйшую царкву. Надпіс гэты, я бачыў, быў выпадкова адкрыты цяперашнім святаром а. Парфірам Маўчанаўскім, калі ён развінціў пацір для чысткі, і заключаецца ў наступных знаках: "1768. T.S.P.P.". Разгадка не цяжкая: лічбы паказваюць год, а пачатковыя літары хаваюць пад сабою наступныя словы: Thimotheusz Siemaszko, Paroch Pawlowski. Па словах старога Сідарука і іншых, келіх гэты зроблены Цімафеем Сямашкам на трэцім годзе яго свяшчэнства з срэбра, якое ён выратаваў падчас Каліеўшчыны ад гайдамакаў, і зроблены, як ахвяра ў падзяку Богу за захаванне жыцця і маёмасці. Такім чынам пачатак свяшчэнства Цімафея Сямашкі ў сяле Паўлаўка прыблізна можна адносіць да 1765 года. Той жа стары памятае час смерці Цімафея Сямашкі (яму самому было тады 10 гадоў) і як яго хавалі ў сяле Паўлаўка, каля царквы, на месцы, дзе пасля быў пабудаваны прыдзел.

Бацька мітрапаліта Іосіфа быў жанаты з дачкой уніяцкага святара Серацінскага; сын яго Іосіф нарадзіўся ў той час, калі бацька яшчэ не быў святаром. У метрычнай кнізе прыходу Паўлаўка, год 1808, месяц кастрычнік, запісаны артыкул аб нараджэнні і хрышчэнні сына той іх вёскі сціхарнага дзяка Паўла Бараноўскага, а ў ёй значыцца, што хросным пры хрышчэнні быў «тамтэйшы уныятин Іосіф Сомашко»; святаром ён тут не названы, значыць, і не быў такім у той час. Пражываючы пры бацьку, бацька ... іерарха наогул займаўся гаспадаркай, а пераважна пакупкай і продажам валоў і свінога сала, і «чумакаваў» - ездзіў у Крым па соль; застаючыся дома, выконваў усе палявыя работы; уласнымі рукамі касіў, араў і раліў, толькі не жаў; разам з ім працавалі і ягоныя сыны, у тым ліку і будучы мітрапаліт. Калі сяляне казалі бацьку: навошта ён на такіх цяжкіх работах ўжывае «панычаў», ён адказваў: няхай перш навучацца працаваць, а «панаваць» будуць пасля. Аднаму з сваіх сыноў, менавіта Іосіфу, бацька пераважна перад іншымі, даручаў пасвіць валоў і ахоўваць іх у начны час, і вось у гэтай працы, у начной варце ўдзельнічаў з ім і стары Сідарук, апавяданнямі якога мы карыстаемся, і атрымліваў ад яго па кавалку сала за добрую песню, або калі вартаваў за яго валоў, калі Іосіф хацеў заснуць. Старому гэтаму я паказваў партрэт мітрапаліта Іосіфа, які быў у красавіцкай кніжцы «Странніка» за 1869 год, і ён пазнаў яго, знайшоўшы ў ім рысы, знаёмыя яму з дзяцінства.

У 1813 годзе Іосіф Сямашка (бацька) пасвечаны быў уніяцкім біскупам у сан святара ў м. Ілінцы, але служыў ён не ва ўніяцкай Ілінецкай царкве, якая мела асабістага святара, а ў тамтэйшым касцёле. Там, кажуць, ўладкаваныя былі два бакавыя алтары для ўніяцкіх святароў, і на адным з іх у імя Свяціцеля Мікалая святарыў Сямашка, а на іншым таксама ўніяцкі святар Духоўскі. У некралогу мітр. Іосіфа, змешчаным у «Іркут. Еп. Ведамасцях», архімандрыт Мадэст кажа нават, быццам у першым з гэтых прыбудоў Сямашкам (бацькам) уладкаваны іканастас. Нам здаецца і тое, і другое няслушным: у каталіцкіх касцёлах заўсёды ёсць бакавыя алтары, а ўніяцкія святары таксама служылі ў касцёлах, як ксяндзы ў цэрквах уніяцкіх, пабудова ж іканастаса ў касцёле не магчыма ўжо таму, што гэтага не дапусціў бы ксёндз і парафіяне. Струхлелыя абразы, пісаныя на палатне, у тым ліку абраз Свяціцеля Мікалая і іншых патронаў роду Сямашак, ёсць і цяпер у званіцы, пры царкве в. Паўлаўка, і па расказах, яны належалі ўніяцкай святару Іосіфу Сямашку; але ці былі яны калі-небудзь у Ілінецкім касцёле, таго ніхто не ведае; дакладней яны складалі звычайнае ўпрыгожванне ў доме тагачаснага святара, хоць бы і ўніяцкага. Раней за тое было ў звычаі ў праваслаўных і ўніятаў рукапакладацца «на ваканс», у надзеі адыскання прыходу; вельмі можа быць, што і бацька Сямашкі пасвечаны з такім-жа разлікам, але ўніяцкі прыход знайсці тады было ўжо цяжка і, за адсутнасцю яго, ён служыў у касцёле. Прымаючы да сябе ўніяцкіх святароў, польскія ксяндзы разлічвалі, вядома, скарыстацца рэшткамі гінуўшай уніі; але ... хутка сталі зганяць зноў іх са сваіх касцёлаў - выгнаны быў пры гэтым і Сямашка з Ілінецкага касцёла. Тады, падарыўшы пабудаваны ім паблізу касцёла дом сыну свайму Мікалаю, які быў у Ілінцах вольнапрактыкуючым лекарам, ён купіў для сябе іншы vis-avis, і тут з кухні, якая складала памяшканне асобнае ад дома, зладзіў малельню; менавіта тут і былі абразы, пра якія мы перад гэтым згадвалі. У гэтай бажніцы ў студзені 1840 года старыя Сямашкі ўчынілі па ўніяцкім абрадзе шлюб іх дачкі Алены, любай сястры праваслаўнага ўжо тады правялебнага Іосіфа. Жаніхом быў Віктар Гамаліцкі, цяперашні віленскі кафедральны протаіерэй, а шлюб здзейснены ўніяцкім святаром Фёдарам Кудрыцкім, які пражываў у той час у прадмесці горада Ліпаўцы Гайсіпе, і знарок для гэтага сюды выкліканым. Пры здзяйсненні гэтага шлюбу, тыя, хто браў шлюб, як перадаюць відавочцы, па ўніяцкім звычаі стаялі па каленях.

Прыняўшы праваслаўе, правялебны Іосіф ў канцы трыццатых і ў пачатку саракавых гадоў, не раз пісаў свайму бацьку ў Ілінцы, пераконваў і з сыноўняй пакорай упрошваў рушыць услед па яго прыкладу, некаторыя з гэтых лістоў даводзілася і мне чытаць; пісаныя яны былі заўсёды па-руску, адваротны ж бок ліста заўсёды пакідаўся чыстым. Па заканчэнні ліста была прыпіска да брата Мікалая (лекара) і яго жонкі на польскай мове, якая пачыналася словамі: «Panstwu Mikolaiostwu ...». Пры адным з лістоў дасланая была для бацькі багатая раса і падраснік; але ніякія перакананні паважнага ... сына не дзейнічалі на старых бацькоў. Нарэшце восенню 1846 года правялебны Іосіф прыбыў асабіста ў Ілінцы да сваіх бацькоў, маючы адрошчаныя на галаве валасы і бараду, але і гэта не паўплывала на бацьку адносна перамены веры, ён толькі сказаў, што яму лянота галіць бараду, але валасы стрыг і не пакідаў апранаць свой «габіт» цалкам цураючыся рызы і падрызніка. У час знаходжання архіепіскапа Іосіфа ў бацькоў яго прасілі наведаць праваслаўныя цэрквы ў Ілінцах і Паўлаўцы, але ён ад гэтага адмовіўся, пазбягаючы архірэйскіх сустрэч, і сказаў, што прыехаў сакрэтна. Потым, у наступным годзе, бацька і маці правялебнага Іосіфа з'ехалі да яго ў Вільню, прадаўшы свой дом, які перайшоў у валоданне памешчыка гр. Плятара і заняты потым пад станавую кватэру, пры чым малельня атрымала ранейшае сваё прызначэнне і стала зноў кухняй. Дом гэты пасля падораны Плятэрам замежніку Уху і ў цяперашні час цалкам перабудаваны.

А архімандрыт Мадэст ў згаданым некралозе мітрапаліта Іосіфа кажа між іншым, быццам бацька яго цалкам спачуваў думкам яго пра ўз'яднанне ўніятаў, і калі выйшаў акт ўз'яднання, ахвотна прыняў праваслаўе. Ведаючы яго асабіста, і прытым блізка, магу сцвярджаць толькі адваротнае; толькі пераехаўшы ў Літву, дзе дадзена было яму святарскае месца ў сяле Дзікушкі, ён стаў праваслаўным, але і тое больш па імені. Фанатызм і нянавісць да праваслаўя асабліва моцна выказаліся ў сыне яго, святары Яне Сямашку, які і памёр па-за межамі праваслаўнай веры. Аб сваім родным браце мітрапаліце Іосіфе заўсёды адгукаўся так: «Пракляты! І сам сябе ўтапіў, і народ загубіў». У бытнасць яго ў мяне ў Лапаўцы, я паказаў яму партрэт яго знакамітага брата; ён з шаленствам кінуў партрэт па падлогу і пры гуках разбітага шкла ў той момант уцёк. Паміраючы, ён запавядаў пахаваць яго каля Ілінецкага касцёла, і ксяндзы ўжо прыняліся было за выкананне яго волі; але праваслаўныя святары адабралі яго ў ксяндзоў і пахавалі пры праваслаўнай ілінецкай Васкрасенскай царкве, чым застаўся задаволены брат памерлага, мітрапаліт Іосіф. Святарам, якія яго хавалі, даслаў грашовую ўзнагароду. Жонка Яна Сямашкі, дачка ўніяцкага святара Грачыны, зусім перайшла ў лацінства, пра што вялася бясплодная перапіска ў Ліпавецкім духоўным праўленні. Пасля смерці, ксёндз пахаваў яе на рымска-каталіцкіх могілках. На Евангеллі, дасланым мітрапалітам Іосіфам ў царкву сяла Паўлаўка, наступны надпіс: «А сціплы Іосіф, мітрапаліт літоўскі і віленскі, гэтую кнігу святога евангелля паклаў назаўжды ў царкву парафіяльную ў сяле Паўлаўка, Кіеўскай губерні, Ліпавецкага павета, дзе дзед мой - Цімафей Сямашка добра пастырстваваў, дзе ля самага дзядзінца спачывае прах маёй бабы Марыі, а таксама трох братоў і сястры, памерлых у маленстве, дзе i я маліўся з дзяцінства да юнацкага ўзросту. Прынашэнне гэтае ў студзені месяцы 1853 года, на пяцьдзесят пятым годзе майго жыцця. Спамяні Госпадзе мяне недастойнага і ўсіх прысных маіх». Дзіўна, што мітрапаліт Іосіф у прыведзеным надпісе, кажучы аб пахаваных пры царкве сяла Паўлаўка бліжэйшых яго родных: бабе, братах і сястры, не згадаў пра свайго дзеда, які па сведчанні відавочцы, пахаваны пры гэтай жа царкве, ды і нідзе ў іншым месцы і не мог быць пахаваны, бо знаходзіўся да самай сваёй смерці ў тым сяле.

Протаіерэй Аляксандр Мацкевіч.

Рапорт наместника Виленского Свято-Духова монастыря архимандрита Антония, Вильна от 28 июля 1856 года за № 188, о последних часах жизни, кончине и погребении родителя его высокопреосвященства, соборного протоиерея Иосифа Семашко

Поручение Вашего Высокопреосвященства о погребении дражайшего родителя вашего, в Дзикушках, исполнено. Отправившись из Вильна 18 числа сего июля, в 6 часу вечера, и продолжая путь безостановочно, в Дзикушки прибыли в в 12 часу, на другой день, где застали о. благочинного с духовенством, окончивших вынос в церковь в Бозе почившего. Они внесли из дома усопшего в 8 часов утра, 19 июля, и потом служили соборную литургию и панихиду. Матушку нашли мы в состоянии здоровья весьма хорошем и в примерном благодушии, каковое продолжалось и во все время пребывания нашего в Дзикушках. При ней находились братова о. благочинного и дочь Богдановичова. В 6 часов вечера того же дня совершили и мы соборную панихиду и читали при гробе святое евангелие; а в 8 часов сего ж вечера прибыла и Елена Осиповна с семейством; она, узнав на пути, что вынос сделан, остановилась у церкви и совершила долг поклонения усопшему родителю. В пятницу, 20 июля, была в церкви заупокойная литургия и отправлена мною соборе панихида, а после чтение св. евангелия; при сем присутствовали матушка и все семейство. Вечером того ж числа служили всенощную, а после таким же порядком панихиду. В субботу, 21 числа, утром, собралось духовенство всего благочиния и о. благочинный; (они после выноса отправились по домам, оставив трех священников для чтения св. евангелия, а о. благочинный выезжал на ночлег в Голдово к сыну). В 10 часов утра начато было богослужение совершением проскомидии и чтением часов, а в половине 11 часа, когда прибыли в церковь матушка и Елена Осиповна с детьми, начали литургию в сослужении о. Иоанна и трех священников, с двумя диаконами. Во все время литургии священники, не служившие оной, все стояли около гроба, в ризах и со свечами в руках. Во время причастного, священник из Лиды Крюковский говорил надгробное слово, а на отпевании после последней эктении, пред прощальными стихирами, таковое ж слово говорил о. Иоанн, смотритель училищ. Святая литургия и отпевание совершены были чинном в порядке; причетники пели и читали очень хорошо без всякого опущения; пять евангелий на отпевании читались поочередно мною, о. благочинным, о. смотрителем, вице-благочинным и следующим за ним священником. Евангелие, пожертвованное от Вашего Высокопреосвященства, во все время стояло на гробе у головы, а ниже его кресты, бриллиантовый, золотой и за 1812 год. Гроб закрыт был еще при выносе в церковь. Матушка присутствовала в церкви во все время богослужения, которое продолжалось, кроме чтения часов, ровно три часа; ее подводили к гробу простится; все пролили слезы, Елена Осиповна и все дети, а наипаче когда опускали гроб в могилу; не равнодушны были и мы, прощаясь с добрым и маститым старцем - отцом. По окончании всего подобающего в церкви, все отправились в дом, и там по совершении литии все духовенство угощено было обедом; была и матушка за сим обедом, не чувствуя, как заметно, никакой усталости и утруждения; обед был заключен пением «вечная память» и «со святыми упокой».

За сим имею честь донести Вашему Высокопреосвященству и о последних часах жизни дражайшего вашего родителя, из рассказанного мне священником Грудзинским, на руках коего в Бозе почивший скончался. Покойный за несколько уже дней до кончины имел дыхание тяжелое; священник Грудзинский всякий день был при нем, сколько было нужно; но как 16 числа дыхание сделалось тяжелее, священник остался при нем неотходно; вечером этого числа покойный дышал ухе очень тяжело, но молился и говорил до половины 11-го часа вечера; по его желанию отслужен был молебен и прочитан канон на исход души; всех он благословил поименно, е прибавлением слов: «всех, и великих и малых». Просил и сам у всех прощения, чтобы и его простили, с присовокуплением слов: «аще отпустите на земли, будет отпущено и на небеси». При сем говорил, чтобы по кончине его дать знать в Лиду, а там ух пошлют и в Вильно; в Новогрудок и в Мир посылать и осведомлять не велел; после, как мне говорили, и матушка была того ж мнения. Что и было исполнено, а чрез это при погребении никого не было, ни из Мира, ни из Новогрудка; впрочем Елена Осиповна говорила что будет писать к ним тотчас после погребения. С половины 11-го часа вечера покойный начал слабеть и забываться, и последовала дремота. В половине 1-го часа по полуночи, т. е. 17-го уже числа, слабеть стало у покойного самое дыхание, делалось уже редкое. Ровно в час по полуночи священник, заметив хрипение, начал читать молитвы, а Ивацевича послал разбуднть матушку, как она приказывала при кончине разбудить ее; но матушка не застала уже кончины. Батюшка скончался на руках священника ровно в чае полуночи, или в начале 2-го часа; о. Грудзинский при сей кончине для облегчения кончавшегося поддерживал голову. - Матушка прошла, помолилась Богу, поцеловала руку усопшего, постояла, еще помолилась и отошла в спальню, села на кровать, и уже сидела и не ложилась спать. В 2 часа опрятали тело, обличили в полное священническое облачение, вложили в руку чашу собственную покойного, тампаковую золоченную, как он желал, отправили панихиду и тотчас послали в Лиду к о. благочинному, который того же дня вечероѵ и прибыл. Два дня усопший лежал как спящий; но на третий день по общему согласию гроб закрыли, предположив совершить погребение в пятый день, т. е. 21 числа июля, в субботу. - Могила, в которой похоронили покойного, в церкви, со сводом, у северной стены, близко к иконостасу, между двумя окнами в стене, в промежутке коих, по мнению моему, кроме плиты на полу над гробом, есть возможность вставить особую плиту на стене с надписью о покойном, а сверх оной можно поставит образ по мере других трех уже предназначенных; можно, чтобы в память покойного пред сим образом и лампадка теплилась, хота во время одних только священнослужений в церкви; но это как будет благоугодно Вашему Высокопреосвященству.

Но осмеливаюсь при сем доложит еще Вашему Высокопреосвященству, что в Дзикушской церкви, как я заметил, напрестольный крест очень беден, медный и когда то посеребренный, самой простой работы. Не благоугодно ли будет, на счет тех 800 рублей, что в Свято-Духовом монастыре, поручить купить в Москве крест сребро-позлащенный, на рукояти коего, на задней стороне, вырезать бы слова в память усопшего, настоящий же медный крест может употребляться при требах по приходу. Еще, престольная одежда - одна, и праздничная и будничная, малинового плиса с тисненными цветками, но и та уже совершенно полиняла; нужно бы и таковую одежду устроит новую, хотя не из богатой какой либо материи, вместе ж с тем и пелену для жертвенника; на все это по вымеру иеродиакона Сергия нужно материи или парчицы, если в 10 вершков ширины, не более 25-ти аршин. Кадил там два, одно серебренное, старой формы, но хорошо, другое медное и почерневшее. Поэтому не нужно ли купить и новенькое медное посеребренное кадило. Стихаря в церкви нет ни одного.

Из Дзикушек мы предположили было выехать в воскресенье после обеда; но матушка и Елена Осиповна убедили нас остаться до понедельника, в который после обеда мы и выехали. Пред отъездом я говорил священнику Грудзинскому, чтобы он не упустил дней поминовения, что бы в 9-й, 20-й и 40-й дни по кончине были непременно литургии и панихиды. В 9-й день, 25-го числа июля, в среду, совершены были литургии и в Виленских церквах и монастырях, а в кафедральном соборе после соборной литургии панихиду служил преосвященнейший Филарет.

За тем, осмелясь представить Вашему Высокопреосвященству два надгробные слова, произнесенная в день погребения родителя вашего, одно на литургии священником Крюковским, а другое в конце отпевания смотрителем училищ о. Иоанном, имею счастье пребыть

Вашего Высокопреосвященства, нижайший послушник наместник архимандрит Антоний.

Записки Иосифа Митрополита Литоского. Санктпетербург, 1883. Т. 2. С. 730-733.

Дзікушская грэка-каталіцкая парафія [73]

Вёска Агароднікі, яснавяльможных паноў графаў Хадкевічаў:

Вёска Макары Дзікушскай плябані:

Вёска Баяры, яснавяльможных паноў графаў Хадкевічаў:

Вёска Новасады, яснавяльможных паноў графаў Хадкевічаў:

Вёска Бурцічы, яснавяльможных паноў графаў Хадкевічаў:

Вёска Казінцы, яснавяльможных паноў графаў Хадкевічаў:

Вёска Заброеўцы, яснавяльможных паноў графаў Хадкевічаў:

Вёска Ходараўцы, васпанаў Губарэвіча і Філіповіча:

Рэестр асобаў уніяцкага абраду, якія адбываюць вялікодную споведзь але жывуць у розных вёсках лацінскага абраду каля Дзікушскай царквы:

Вёска Агароднікі, яснавяльможных паноў графаў Хадкевічаў:

1. Лукаш Казак, 39 г.; сыны Лукаша: Казімір, 14 г. і Якуб, 3 г.; жонка Францішка, лацінскага абраду; дочкі: Мар'яна, 9 г., Кацярына, 8 г., Еўдакія, 6 г. і Хэлена, 1 г.

2. Раман Цыбрук, 48 г.; яго сыны: Ігнацій, 14 г., Ян, 10 г. і Антон, 3 г.; пляменнік Гжэгаш Цыбрук, 27 г.; жонка Рамана Магдалена, 31 г.; дочкі Юльяна, 20 г. і Францішка, 7 г.; жонка Гжэгаша Мар'яна, 25 г.

3. Ян Буча, удавец, 70 г.; яго сын Андрэй, 34 г.; пляменнікі Андрэя: Ян, 6 г. і Стэфан, 3 г.; зяць Яна Пётр Контар, лацінскага абраду; жонка Андрэя Разалія, лацінскага абраду; дачка Францішка, 4 г.; дачка Пятра Урсула, 31 г.

4. Тадэвуш Багдзель, 31 г.; яго сыны: Антон, 4 г.; Канстанты, 2 г.; браты Тадэвуша: Даніэль, 37 г.; Ян, 22 г.; Міхал, 38 г.; жонка Тадэвуша Анна, лацінскага абраду, дочкі: Альжбета і Юльяна; жонка Міхала Канстанцыя, лацінскага абраду.

5. Антон Багдзель, 70 г.; яго сыны: Ян, 17 г., Казімір, 13 г. і Мацей, 31 г.; сын Мацея Андрэй, 2 г.; жонка Антона Дарота, лацінскага абраду; жонка Мацея Юзэфа, лацінскага абраду; дачка Мар'яна, 1 г.

6. Мацей Трок, 36 г.; яго сыны: Базыль, 13 г. і Ігнацій, 2 г.; сірата Ян Роўбуць, 7 г.; жонка Мацея Тэкля, лацінскага абраду, дачка Мар'яна.

7. Ігнацій Роўбуць, удавец, 56 г.; яго сыны: Ян, 20 г. і Міхал, 8 г.; брат Ігнація Юзаф, 51 г.; яго сыны: Антон, 12 г. Гжэгаш, 7 г. і Якуб, 3 г.; дачка Ігнацій, 12 г.; жонка Юзафа Тэрэза, 45 г.

8. Лукаш Багдзель, 25 г.; яго брат Сцяпан, 24 г.; сын Сцяпана Ян, 1 г.; жонка Сцяпана Пятранела, 27 г.

9. Астап Роўбуць, 32 г.; брат Астапа Якуб, 29 г.; брат стрыечны Мацей, 12 г.; жонка Астапа Францішка, лацінскага абраду; дачка Астапа Юзэфа, 3 г.; жонка Якуба Агата, лацінскага абраду, дачка Дарота, 1 г.; сёстры Астапа: Мар'яна, 18 г.; Альжбета, 16 г.; Канстанцыя, 9 г.

10. Францішак Руць, 35 г.; яго сыны: Міхал, 4 г. і Ян, 2 г.; пляменнік Францішка Канстанты, 5 г.; жонка Францішка Юзэфа, лацінскага абраду; дачка Канстанцыя, 7 г.

11. Сымон Антановіч, 40 г.; яго сын Юзаф, 11 г.; Сымон Цыбрук, 22 г.; жонка Сымона Мар'яна, лацінскага абраду; дачка Анастасія, 3 г.; жонка Цыбрука Кацярына, 22 г.

12. Аляксандр Буча, 33 г.; яго сыны: Гжэгаш, 10 г., Юзаф, 7 г. Базыль, 6 г.; брат Аляксандра Ян, лацінскага абраду; жонка Аляксандра Анна, 34 г.; дачка Пятранела, 3 г.; жонка Яна Алеся, 24 г.; дачка Тэкля, 2 г.

13. Максім Бандзюк, 36 г.; яго сын Мікалай, 3 г.; брат Максіма Юзаф, 33 г.; яго дзядзька Якуб, 53 г.; жонка Максіма Барбара, 30 г.; дачка Барбара, 2 г.; жонка Юзафа Анна, лацінскага абраду.

14. Мацей Буча, удавец, 42 г.; яго пляменнік Міхал, 18 г.; Ян, 10 г.; пляменнік Ян Буча, 31 г.; пляменнік Яна Юзаф, 5 г.; Васіль, 1 г.; другі пляменнік Ян Буча, 26 г.; дачка Мацея Анастасія, 7 г.; жонка Яна Апалонія, 29 г.; жонка другога Яна Бучы Ева, 26 г.

15. Антон Бяганскі, 60 г.; яго пляменнік Мікалай, 14 г.; Ян, 23 г.; сын Яна Ігнацій, 1 г.; жонка Яна Мар'яна, 23 г.; дачка Анна, 2 г.

Вёска Макары Дзікушскай плябані:

1. Давід Грысевіч, 41 г.; яго сыны: Захар, 9 г., Юзаф, 8 г. і Міхал, 4 г.; брат Давіда Казімір, 25 г.; жонка Давіда Феліцыяна, 24 г.

2. Гжэгаш Сяргей, 41 г.; яго пляменнікі: Міхал, 30 г., Францішак, 25 г. і Мікалай, 13 г.; брат Гжэгаша Тамаш, 29 г.; жонка Гжэгаша Магдалена, 32 г.; дачка Разалія, 4 г.; жонка Міхала Юзэфа, 25 г.; дочкі: Кацярына, 4 г. і Міхаліна, 1 г.; жонка Тамаша Анастасія, 28 г.; дачка Разалія, 3 г.

3. Павел Грыц, 53 г.; яго сыны: Базыль, 23 г., Юльян, 10 г., Гжэгаш, 6 г.; Якуб, 3 г. і Павел, 27 г.; стрыечны брат Міхал Драчула, 58 г.; жонка Паўла Францішка, лацінскага абраду, дачка Анна, 5 г.; жонка Паўла Анеля, лацінскага абраду; дачка Міхала Мар'яна, 21 г.

4. Мацей Грыц, лацінскага абраду; сын яго Гжэгаш, 14 г.; дзядзька Мацей Ян, 59 г.; яго сын Юзаф, 11 г.; жонка Мацея, Магдалена, 41 г.; дочкі: Алеся, 24 г., Анна, 7 г.; дачка Алесі Яна, 1 г.; жонка Яна Тэрэза, 54 г.

5. Ежы Буча, 34 г.; яго сын Тамаш, 3 г.; брат Ежы Якуб, 31 г.; яго пляменнікі: Сцяпан, 3 г. і Ян, 2 г.; другі брат Ежы Юзаф, 27 г.; дачка Ежы Пятранела, 28 г.; дачка Фядора, 1 г.; жонка Якуба Агата, лацінскага абраду; дачка Якуба Разалія, 1 г.

6. Данель Буча, 34 г.; яго сын Ян, 6 г.; браты Данеля: Тадэвуш, 31 г., Якуб, 25 г. і Міхал, 20 г.; іхні дзядзька Андрэй, 69 г.; жонка Данеля Кацярына, 25 г.; дочкі Мар'яна, 4 г. і Юзэфа, 3 г.

Вёска Баяры, яснавяльможных паноў графаў Хадкевічаў:

1. Базыль Роўбуць, 51 г.; яго сын Ян, 5 г.; швагер Міхал Вайцюшкевіч, 27 г.; жонка Базыля Агнешка, 42 г.; дочкі: Мар'яна, 16 г.; Кацярына, 13 г.; Анастасія, 7 г.; жонка Міхала Мар'яна, 22 г.; удава Анна Вайцюшкевіч, 63 г.

2. Тадэвуш Пінчук, 59 г.; яго сын Сымон, 11 г.; унук Гжэгаш, 6 г.; Пётр Багдзель, 19 г.; яго сын Гжэгаш, 1 г.; жонка Тадэвуша Канстанцыя, 51 г.; пляменніца Тадэвуша Пракседа, 31 г.; яе дочкі Кацярына, 7 г.; Юстына, 4 г.; жонка Пятра Мар'яна, 21 г.

3. Юзаф Антановіч, 36 г.; яго сыны: Якуб, 9 г., Пётр, 4 г. і Ян, 2 г.; жонка Мар'яна, лацінскага абраду; дочкі Мар'яна, 5 г. і Анна, 3 г.

4. Людвік Зялінскі, 32 г.; жонка Людвіка Мар'яна, лацінскага абраду, 4 г.; дачка Мар'яна, 4 г.

5. Мацей Дзякевіч, 25 г.; яго пляменнікі: Канстанты, 13 г., Якуб, 11 г., Ян, 9 г.; жонка Мацея Мар'яна, 25 г.; дачка Анна, 2 г.; маці Мацея Разалія, 56 г.

6. Піліп Саўка, 50 г.; яго пляменнікі: Вінцэнт, 12 г., Мацей, 7 г. і Антон, 1 г.; жонка Піліпа Дарота, 37 г.; дочкі Ульяна, 8 г., Дамініка, 5 г.; удава Пятранела Яновіч, 34 г.; яе дочкі Францішка, 9 г. і Мар'яна, 7 г.

7. Казімір Вішнеўскі, 50 г.; яго сыны Мацей, 27 г., Антон, 12 г., Адам, 9 г. і Аляксандр, 29 г.; дачка Казіміра Канстанцыя, лацінскага абраду; жонка Аляксандра Мар'яна, 26 г.; дочкі Разалія, 6 г.і Кацярына, 4 г.

8. Астап Бяганскі, лацінскага абраду; зяць Сымон Роўбуць, 28 г.; яго сын Максім, 1 г.; жонка Астапа Анна, 35 г.; дачка Юстына, 1 г.; жонка Сымона Мар'яна, 16 г.; удава Дамініка Лаўрук, 42 г.; яе дочкі: Кацярына, 12 г., Мар'яна, 11 г. і Караліна, 10 г.

9. Аляксандр Вайцюшкевіч, 60 г.; яго сын Гжэгаш, 8 г.; пляменнікі: Вінцэнт, 9 г. і Станіслаў, 7 г.; зяць Вінцэнт Прудзяла, лацінскага абраду; жонка Аляксандра Канстанцыя, лацінскага абраду; дочкі Магдалена і Тэкля, 6 г.; жонка Прудзялы Анна, 23 г.; дачка Дарота, 3 г.

10. Ежы Шуміла, 44 г.; яго зяць Ян Цецярук, 30 г.; сын Яна Міхал, 2 г.; жонка Ежы Люцыя, лацінскага абраду; дочкі: Барбара, 16 г., Антаніна, 12 г. і Юзэфа, 8 г.; жонка Цецярука Кацярына, 21 г.; служка Анна Собаль, 47 г.

Вёска Новасады, яснавяльможных паноў графаў Хадкевічаў:

1. Яўхім Роўбуць, 50 г.; яго сыны: Пётр, 21 г. і Мікалай, 6 г.; жонка Яўхіма, лацінскага абраду; дочкі Халіна, Анна, Кацярына.

2. Кастанты Васількевіч, 42 г.; яго сыны: Ян, 21 г. і Бенядзікт, 25 г.; сын Бенядзікта Гжэгаш, 6 г.; жонка Канстанты Ева, лацінскага абраду, дочкі: Мар'яна, 11 г., Агата, 8 г. і Марта, 6 г.; жонка Бенядзікта Кацярына, лацінскага абраду; дачка Агнешка, 2 г.

3. Тадэвуш Коўчык, 51 г.; яго сыны Сцяпан, 15 г., Якуб, 11 г. і Мікалай, 24 г.; сын Мікалая Казімір, 7 г.; брат Тадэвуша Базыль, 41 г.; жонка Тадэвуша Тэкля, 50 г.; жонка Мікалая Францішка, 27 г.; жонка Базыля, Марцэля лацінскага абраду.

4. Францішак Дзякевіч, удавец, 65 г.; яго сын Тарас, 35 г.; сын Тараса Фёдар, 12 г.; пляменнік Францішка Антон, 34 г.; жонка Тараса Леанора, лацінскага абраду; дачка Анастасія, 7 г.; Кацярына Дзякевіч, 52 г.

5. Эльяш Ляўко, 44 г.; яго сын Сцяпан, 9 г.; зяць Сымон Цецярук, 29 г.; яго сын Раман, 7 г.; жонка Эльяша Анна, 44 г.; дочкі: Мар'яна, 17 г. і Альжбета, 13 г.; жонка Сымона Тэкля, 22 г.

6. Бенядзікт Буча, 48 г.; яго сыны Ян, 17 г. і Юзаф, 7 г.; зяць Вінцэнт Буча, лацінскага абраду; жонка Бенядзікта Тэрэза, лацінскага абраду, дачка Францішка, 13 г.; жонка Вінцэнта Магдалена, 24 г.; дачка Вінцэнта Анна, 2 г.

7. Фёдар Мацёшка, 46 г.; швагер Андрэй Роўбуць, 30 г.; яго сын Міхал, 7 г.; жонка Фёдара Анна, 28 г.; жонка Андрэя Дарота, 28 г.; дочкі Андрэя: Мар'яна, 9 г., Прахеда, 6 г.; Кацярына, 4 г.

8. Андрэй Вішнеўскі, 38 г.; яго сын Даніла, 8 г.; брат Андрэя Габрыэль, 31 г.; яго сыны Ежы, 6 г. і Францішак, 4 г.; жонка Андрэя Магдалена, лацінскага абраду, дачка Францішка, 5 г.; жонка Габрыэля Анна, лацінскага абраду.

9. Сцяпана Мархоцкі, лацінскага абраду; яго сыны: Юзаф, 18 г., Якуб, 17 г. і Ян, 13 г.; жонка Сцяпана Еўдакія, 56 г.; удава Барбара Мархоцкая, 50 г.

Вёска Бурцічы, яснавяльможных паноў графаў Хадкевічаў:

1. Юзаф Міцкевіч, 41 г.; сын Юзафа: Базыль, 6 г.; пасынкі: Антон Жылінскі, 12 г. і Канстанты Жылінскі, 3 г.; жонка Анна, лацінскага абраду; яе дочкі: Канстанцыя, 20 г.; Вікторыя, 13 г.; дачка Ігнація Жылінскага Анна, 4 г.

2. Юзаф Грахоўскі, 36 г.; пасынкі: Антон Лаўрукевіч, 17 г. і Марк Лаўрукевіч, 13 г.; жонка Юзафа Дарота, 42 г.; дочкі Кацярына, 7 г. і Мар'яна, 4 г.

3. Данель Лаўрукевіч, 42 г.; яго сыны: Антон, 17., Ігнацій, 13 г. і Караль, 11 г.; служка Мацей Вянцкевіч, 24 г.; жонка Данеля Мар'яна, лацінскага абраду; дочкі Разалія, 12 г., Ева, 6 г., Мар'яна, 5 г. і Хэлена, 2 г.

4. Аляксандр Пазняк, 34 г.; яго сыны: Ян, 17 г., Антон, 13 г., Леон, 7 г., Лаўрэн, 6 г. і Сцяпан, 4 г.; Юзаф Пазняк, адстаўны салдат, 50 г.; жонка Аляксандра Алеся, 36 г.; дачка Вікторыя, 5 г.; жонка Юзафа Кацярына, 42 г.

5. Лаўрэнцій Міцкевіч, 56 г.; яго сыны Юзаф, 19 г.; Андрэй, 13 г.; Вінцэнт, 25 г.; сын Вінцэнта Павел, 4 г.; жонка Лаўрэна Агата, лацінскага абраду; жонка Вінцэнта Анна, лацінскага абраду.

6. Ежы Нядвецкі, 33 г.; яго сыны Якуб, 6 г. і Сцяпан, 4 г.; служка Сцяпан Гузь, 32 г.; дочкі Ежы Мар'яна, 7 г. і Дарота, 5 г.

7. Мацей Міцкевіч, 45 г., сын Базыль, 6 г. пляменнік Павел, 20 г.; жонка Мацея Агнешка, 41 г.; дочкі Мар'яна, 10 г., Анастасія, 6 г., Францішка, 4 г., Марта, 3 г.; пляменніцы Мацея: Магдалена, 20 г. і Праскоўя, 14 г.

8. Пётр Цянчук, 46 г., яго сыны Гжэгаш, 18 г.; Ян, 21 г.; сын Яна Антон, 4 г.; жонка Пятра Агата, лацінскага абраду, дочкі Пятра: Тэкля, 14 г. і Юльяна, 10 г.; жонка Яна Агата, 23 г.; дача Яна Разалія, 5 г.

9. Антон Буча, 45 г.; яго сыны Сымон, 8 г. і Ян, 20 г.; брат Антона Юзаф, удавец, 56 г.; яго сын Ян, 19 г.; жонка Антона Тэкля, 38 г.; дочкі: Алеся, 14 г. і Дарота, 11 г.; жонка Яна Дарота, 25 г.

10. Юзаф Цянчук, 31 г.; яго сыны: Алекса, 4 г. і Павел, 2 г.; брат Юзафа Базыль, 21 г.; жонка Юзафа Анастасія, 29 г.; дочкі: Тэкля, 9 г. і Францішка, 6 г.

11. Адам Собаль, 64 г.; яго сын Базыль, 27 г.; сыны Базыля: Юзаф, 5 г. і Пётр, 3 г.; жонка Адама

Кацярына, 49 г.; жонка Базыля Кацярына, 24 г.

12. Ежы Грахоўскі, 30 г.; яго сыны: Пётр, 5 г., Ігнацій, 3 г.; браты Ежы: Сымон, 25 г., Ян, 19 г. і Гжэгаш, 13 г.; Мацей Грахоўскі, 75 г.; жонка Ежы Таццяна, 24 г.; дачка Тэкля, 4 г.; сястра Ежы Марта, 23 г.

13. Лаўрэнцій Цыбрук, 47 г.; яго сыны Андрэй, 14 г., Базыль, 7 г. і Ян, 4 г.; здымае кут Гжэгаш Грахоўскі, 27 г.; жонка Лаўрэнція Магдалена, лацінскага абраду; дочкі: Анна, 13 г., Юзэфа, 7 г. і Тэкля, 6 г.

14. Аляксандр Нядзведзкі, 43 г.; швагер Ян Лаўрукевіч, 23 г.; сын Яна Якуб, 5 г.; жонка Аляксандра Дарота, 33 г.; жонка Яна Разаліся, лацінскага абраду, дачка Яна Магдалена, 4 г.

15. Тадэвуш Вільчак, лацінскага абраду; зяць Андрэй Шушка, лацінскага абраду; разам з Дамінік Сымон (?); Багдзель, 21 г.; жонка Тадэвуша Тэкля, 50 г.; жонка Андрэя Магдалена, 23 г.; жонка Сымона Мар'яна, 21 г.

Вёска Казінцы, яснавяльможных паноў графаў Хадкевічаў:

1. Якуб Лаўрукевіч, 14 г.; яго пляменнікі: Міхал, 13 г. і Ян, 5 г.; ... Міхал Стэльмашук, 10 г. і Мацей Стэльмашук, 8 г. Маці Якуба Мар'яна, 62 г.; нявестка па Францішку Анна, удава, 27 г.; яе дачка Альжбета, 7 г.

2. Міхал Слаўдовіч, 27 г.; яго брат Лаўрэн, 49 г.; Ян Невядоўскі, 14 г.; жонка Міхала Агата, 25 г.; жонка Лаўрэна Магдалена, лацінскага абраду; дочкі: Марта, 19 г. і Пятранела, 15 г.; дачка Міхала Анна, 2 г.

3. Пракоп Роўбуць, 57 г.; яго зяць Базыль Цень, 27 г.; жонка Пракопа Мар'яна, лацінскага абраду; Зоф'я Арлоўская, здымае кут, 54 г.

4. Міхал Лаўрукевіч, 65 г.; яго жонка Кунегунда, 32 г.; дачка Альжбета, 5 г.

5. Францішак Груца, 46 г.; яго сыны: Ян, 19 г. і Антон, 10 г.; Ігнацій Бюнскі, лацінскага абраду; Ян Навумовіч, 31 г.; жонка Францішка Барбара, 43 г., Крысціна Груца, удава, 48 г.; жонка Ігнація Тэадора, 25 г.; жонка Яна Мар'яна, 28 г.

Вёска Заброеўцы, яснавяльможных паноў графаў Хадкевічаў:

1. Міхал Строк, 37 г.; яго сыны: Юзаф, 9 г., Ян, 3 г. і Пётр.; жонка Міхала Тэадора, лацінскага абраду; дачка Мар'яна, 10 г.

2. Юзаф Строк, 57 г.; яго сын Ян, 21 г.; зяць Мікалай Багдзель, 26 г.; жонка Пятранела, 26 г.; дачка Яна Юзэфа, 3 г.: жонка Мікалая Кацярына, 29 г.; дочкі Анна, 9 г. і Пятранела, 4 г.

3. Мацей Шляпік, 64 г.; яго сын Ян, 22 г.; жонка Мацея Анастасія, 60 г.; дачка Тэкля, 15 г.; жонка Яна Анна, 24 г.; дочкі Агнешка, 4 г. і Агата, 3 г.; дачка Мацея Альжбета, удава, 32 г.; яе дачка Юзэфа, 7 г.

4. Адам Сяпуль, 57 г.; яго сыны: Ян, 22 г. і Якуб, 28 г.; сын Якуба Сцяпан, 2 г.; жонка Адама Анна, 54 г.; дачка Анна, 11 г.; жонка Якуба Альжбета, лацінскага абраду, дочкі: Мар'яна, 5 г. і Тэафіла, 3 г.

5. Пракоп Цянчук, 29 г., яго пасынкі: Сцяпан Буча, 9 г. і Гжэгаш Буча, 6 г.; жонка Пракопа Кацярына, лацінскага абраду.

6. Габрыэль Буча, 29 г.; жонка Габрыэля Дарота, 27 г.; дочкі: Мар'яна, 5 г. і Альжбета, 2 г.

7. Адам Буча, 50 г.; яго сыны: Сымон, 21 г. і Ян, 6 г.; брат Адама Максім, удавец, 62 г.; яго сыны: Гжэгаш, 16 г. і Сцяпан, 28 г.; жонка Адама Мар'яна, лацінскага абраду; дачка Агата, 11 г.; другая дачка Разалія, 3 г.; жонка Сымона Альжбета, 19 г.; жонка Сцяпана Мар'яна, 27 г.; дочкі: Язуля, 6 г., Анастасія, 4 г. і Тэкля, 2 г.

8. Тэадор Шляпік, удавец, 44 г.; яго сыны: Пракоп, 21 г., Леон, 17 г., Якуб, 7 г., Ян, 3 г.; дачка Тэадора Анна, 7 г.; жонка Пракопа Кацярына, лацінскага абраду.

9. Тамаш Буча, 44 г.; яго сыны: Андрэй, 6 г., Базыль, 4 г. і Якуб, 18 г.; жонка Тамаша Канстанцыя, лацінскага абраду; дочкі: Анна, 14 г. і Францішка, 7 г.; дачка Якуба Вікторыя, 19 г.

10. Каспер Цянчук, 33 г.; яго брат Ігнацій, 23 г.; жонка Каспера Марцэля, 34 г.; дочкі Агата, 7 г. і Антаніна, 4 г.

11. Нічыпар Марчукевіч, 34 г.; яго сыны: Юзаф, 12 г. і Антон, 7 г.; брат Нічыпара Захар, 23 г.; яго сын Павел, 4 г.; жонка Нічыпара Марта, 33 г.; дочкі: Анна, 7 г., Кацярына, 5 г. і Марта, 2 г.; жонка Захара Канстанцыя, лацінскага абраду.

12. Мікалай Цыбрук, 23 г.; яго брат Пётр, 19 г.; жонка Мікалая Дарота, 20 г.

13. Ян Цыбрук, 32 г.; яго сыны: Юзаф, 13 г., Мацей, 7 г., Міхал, 6 г. і Андрэй, 4 г.; жонка Яна Таццяна, 31 г.

14. Міхал Вайцюшкевіч, 28 г.; яго сыны Сцяпан, 7 г. і Андрэй, 5 г.; дзядзька Міхала Ян, 45 г.; дачка Міхала Кацярына, лацінскага абраду; дочкі: Палонія, 6 г. і Канстанцыя, 3 г.

15. Сымон Вайтовіч, 27 г.; яго сыны Юзаф, 6 г. і Гжэгаш, 4 г.; жонка Сымона Феліцыяна, 26 г.; дочка Анастасія, 2 г.; сястра Сымона Альжбета, 35 г.

16. Ян Буча, 25 г.; яго браты: Юзаф, 21 г. і Ежы, 18 г.; сын Яна Міхал, 2 г.; дачка Еўдакія, лацінскага абраду; дачка Анна, 5 г.; жонка Юзафа Цацылія, 23 г.; дачка Дарота, 2 г.; маці Яна Мар'яна, удава, 50 г.

Вёска Ходараўцы, васпанаў Губарэвіча і Філіповіча:

1. Андрэй Ярмаловіч, 47 г.; сыны: Мікалай, 13 г. і Міхал, 20 г.; сын Міхала Мікалай, 2 г.; жонка Андрэя Анна, 47 г.; дачка Мар'яна, 4 г.

2. Яцак Шарапа, лацінскага абраду; яго сын Сцяпан, 6 г.; Антон Севасцьян, 28 г.; Леон Савасцян, служка, 25 г.; дачка Яцка Агата, 33 г.; дачка Юзэфа, 10 г.; жонка Антона Мар'яна, 24 г.; дачка Анна, 2 г.

3. Гжэгаш Ярмаловіч, 50 г.; сыны: Сцяпан, 24 г., Ян, 22 г. і Раман, 15 г.; сын Яна Юзаф, 3 г.; жонка Гжэгаша Юстына, 47 г.; жонка Сцяпана Магдалена, 22 г.; жонка Яна Пракседа, 25 г.

4. Андрэй Клюкевіч, 49 г.; здымае кут Міхал Савасцян, 29 г.; жонка Андрэя Анна, 48 г.; дачка Кацярына, 14 г.; жонка Міхала Аквіліна, лацінскага абраду.

5. Феліцыян Шарапа, 26 г.; яго сын Францішак, 3 г.; Пётр Шарапа, 24 г.; яго сын Ян, 3 г.; жонка Феліцыяна Барбара, лацінскага абраду.

6. Андрэй Клюкевіч, 30 г.; здымае кут Раман Пісарскі, 24 г.; жонка Андрэя Вікторыя, лацінскага абраду; дачка Разалія, 10 г.; другая дачка Караліна, 7 г.; жонка Рамана Ружа, 27 г.; дачка Мар'яна, 3 г.

7. Ян Клюкевіч, 26 г.; яго брат Пётр, 14 г.; другі брат Гжэгаш, 6 г.; сын Яна Станіслаў, 2 г.; жонка Яна Анеля, лацінскага абраду; маці Яна Марцэля, удава, 48 г.

8. Міхал Клюкевіч, 42 г.; яго сыны: Сцяпан, 10 г., Якуб, 6 г., Мікалай, 5 г. і Аляксандр, 3 г.; жонка Міхала Агата, лацінскага абраду; дачка Канстанцыя, 6 г.; удава Ульяна Клюкевіч, 59 г.

Рэестр асобаў уніяцкага абраду, якія адбываюць вялікодную споведзь але жывуць у розных вёсках лацінскага абраду каля Дзікушскай царквы:

Вёска Дзядукі:

Мацей Роўбуць, 39 г., яго сыны Андрэй, 9 г. і Юзаф, 4 г.; Ева Лушко, 41 г., яе дачка Антаніна, 16 г.; Кацярына Шарапа, 53 г.; Тэрэза Якель, 43 г.; Лёся Шарапа, 31 г., яе дачка Разалія, 13 г.; Анна Шарапа, 43 г., яе дочкі: Брыгіда, 17 г. і Тэкля, 15 г.

Вёска Барцякі:

Мар'яна Пашук, 35 г.; Ульяна Контар, 42 г.; Тэкля Баўтрукевіч, 24 г.; Агата Пашко, 33 г., дачка яе Юльяна, 13 г.

Вёска Хлусы:

Анастасія Бяганская, 46 г., яе дачка Тэкля 14 г.

Вёска ... Баяры:

Ян Буча, 44 г., яго сын Антон, 14 г.; Ян Кухарэвіч, 54 г.

Вёска Воўкавічы:

Анна Рудзевіч, 30 г.; Мар'яна Ёда, 39 г., яе дачка Канстанцыя, 13 г.; Тэкля Шыман, 34 г., яе дачка Анна, 17 г. і Канстанцыя, 13 г.; Казімір Іванюк, 44 г.; Ян Іванюк, 17 г.; Сцяпан Пранюк 10 г.

Вёска Ашмянцы:

Хэлена Шадура, 29 г.; Магдалена Шадура, 24 г.; Юзэфа Умыкевіч, 29 г.; Якуб Дзякевіч, 44 г.; Анна Лукевіч, 70 г.; Ульяна Шадура, 55 г.; Кандрат Казак, 44 г.; Агата Рудзевіч, 52 г.; Агата Ёда, 34 г.; Раман Дзякевіч, 34 г.

Вёска Дамброва:

Анна Грыц, 34 г.; Пракседа Прадзілка, 37 г.; Апалонія Смолка, 49 г.; Агата Буж, 34 г.; Магдалена Чонкалева, 29 г.; Барбара Міцкевіч, 24 г.

Вёска Буцілы:

Юстына Грыц, удава, 30 г.; Анастасія Казлоўская, 44 г.; Ульяна Казлоўская, 44 г.; Анна Пугацэвіч, 29 г.; Мар'яна Савіцкая, 16 г.

Вёска Беляўцы:

Пятранела Шушкевіч, 34 г.; Крысціна Юшкевіч, 27 г.; Пракседа Юшкевіч, 28 г.

Вёска Тамашоўцы:

Станіслаў Шуста, 22 г.; Давід Марчукевіч, 39 г.; Еўдакія Казлоўская, 28 г.; Барбара Антановіч, 24 г.; Ева Сяпуль, 64 г.; Юстына Саўчына, 45 г.; Блажэй Вайцюшкевіч, 34 г.

Вёска Дзірванцы:

Анна Сцяпуль, 44 г.; Алеся Стэльмах, 24 г.; Ануфрый Лаўрукевіч, 28 г.

Вёска Шаўдзюны:

Таццяна Смолка, 34 г.; Кацярына Драп, 36 г.; Таццяна Корда, 24 г.; Францішка Грыц, 37 г.; Мар'яна Гудзяновіч, 27 г.; Васіль Смолка, 22 г.; Рэгіна Прудзель, 27 г.

Вёска Красулі:

Ян Шарапа, 36 г.; Францішак Трускоўскі, 34 г.; Тэкля Мялеўская, 23 г.

Вёска Чахаўшчына:

Дарота Пятроўская, 30 г., яе дачка Мар'яна, 15 г.

Агульная колькасць	Дымы	Да камуніі		Не да камуніі
		мужчыны	жанчына	мужчыны	жанчыны
Вёска Агароднікі	15	44	19	22	14
Вёска Макары	6	23	10	9	11
Вёска Баяры	10	20	25	15	17
Вёска Новасады	9	26	15	9	8
Вёска Бурцічы	15	44	28	20	18
Вёска Казінцы	5	13	13	2	3
Вёска Заброеўцы	16	38	24	19	25
Вёска Ходараўцы	8	19	15	10	5
За межамі парафіі		18	58	1
Разам		245	207	107	101

....

---

[1] Литовские Епархиальные Ведомости № 6-1873. С. 67.

[2] НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 41244. Арк. 15.

[3] ДГАЛ. Ф. 634. Воп. 1. Спр. 53. Арк. 109.

[4] Настаўнік запісаў: «Тутъ лежитъ в томъ гробе положена Марина Мартиновна М…сковича Скуминовня Тышкевичая невеста побожностью и учтивостью вшелякую часу житія своего на свете всем людем в том панстве въ 20 летъ знаемая цнот вшелякихъ христіанскихъ взоръ и образъ видомыхъ дней добрыхъ благославенства божего пана пошедши за мужъ зъ дому родичевъ своих у году 14 лет отъ нароженія своего жила у малженском стани … 42 годы по смерти мужа своего удовою годовъ 32 учтиво своего провиденя до конаня своего о другомъ малженствіе не мыслечи оставивши … всего потомства своего душъ болше 838 … въ старости … не только матка маткомъ але бабкомъ и прабабкамъ маткою была дождавши пращурят т.е. четвертага поколеня своего оглядавши в року 88 отъ нароженія своего душу свою въ руки Творцы Своему отдала и до фалы его святое зъ сего света представилася у выменю отчинномъ малжонка … на которомъ отъ него оставлена была в Дикушкахъ Року божага нар. 1598 мца іюля 28 дня у воторокъ годину 4 и въ томъ же року 98 мца сентября 3 дня похована при церкве преображенія Христова отъ своихъ старшего Дмитра Скумина старосты менскаго маршалка его к. мсти у в. кн. лит. писаря замковъ волостеи украины а молодшаго Теодора Скумина воеводы Новгородскага старосты Городенскага, Олитскаго, Юрборскага и Нововольскаго». Гл: Труды Виленского отделения Московского предварительного комитета по устройству в Вильне IX Археологического съезда. Отдел II. Вильна, 1893. С. 101.

[5] Лісейчыкаў Дзяніс. Надмагільныя камяні з "рускімі" надпісамі XVI-XVII стст. каля в.Малькавічы Ганцавіцкага раёна // Архіварыус: зб. навук. паведамл. і арт.; вып. 13. Мінск, 2015. С. 102-104.

[6] Лісейчыкаў Дзяніс. Надмагільныя камяні з "рускімі" надпісамі XVI-XVII стст. каля в.Малькавічы Ганцавіцкага раёна // Архіварыус: зб. навук. паведамл. і арт.; вып. 13. Мінск, 2015. С. 104.

[7] Groby rodziny Tyszkiewiczów. Opisał Eustachy Tyszkiewicz, b. Prezes Komissyi Archeologicznej i kurator Muzeum starożytności w Wilnie, członek honorowy cesarskiej Akademii Nauk w Petersburgu, Królewskiej Akademii Historyi i Starożytności w Sztokholmie, Instytutu Archeologicznego w Londynie, Cesarskiej Publicznej biblioteki w Petersburgu, Serbskiej Maticy w Budystynie, towarzystw naukowych: w Moskwie, Kopenhadze, Odessie, Rydze, Moguncyi, Krakowie, Poznaniu, Mitawie, etc. Warszawa, 1873. S. 14a.

[8] Niesiecki K. Herbarz Polski. Wyd. J. N. Bobrowicz. Lipsk, 1842. T. 9. S. 17-184.

[9] Макарий. История Русской церкви. Том 5. Отдел 1. [Электронный ресурс] - Рэжым доступу: zhurnal.ru/magister/library/history/makary/mak5102.htm - Дата доступу: 07.02.2010.

[10] Aftanazy, R. Dzieje rezydencji T. 4. Wroclaw, 1993. S. 122-139.

[11] Описание документов архива западнорусских униатских митрополитов. Т. 2. СПб., 1907. С. 68.

[12] Там жа. С. 396.

[13] Труды Виленского отделения Московского предварительного комитета по устройству в Вильне IX Археологического съезда. Отдел II. Вильна, 1893. С. 101.

[14] ДГАЛ. Ф. 634. Воп. 1. Спр. 53. С. 109-113адв.

[15] НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 41244. С. 15-18адв.

[16] ДГАЛ. Ф. 634. Воп. 1. Спр. 53. Арк. 118; НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 41244. Арк. 18.

[17] Падстаўка-ножка

[18] Прастол.

[19] НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 41244. С. 15-15адв.

[20] Тамсама. С. 16адв.

[21] Литовские Епархиальные Ведомости № 8-1873. С. 84.

[22] Лісейчыкаў Дзяніс. Штодзённае жыццё ўніяцкага парафіяльнага святара беларуска-літоўскіх зямель 1720-1839. Мінск, 2011. С. 66.

[23] НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 41244. С. 17адв-18.

[24] Архив Лидского благочиния. Ф. 1., Оп. 1., Д. 6.

[25] Гл: Латышонак Алег. Народзіны беларускай нацыянальнай ідэі // Спадчына. 1992. №1. С. 9-14.

[26] Киприанович Г. Я. Жизнь Иосифа Семашки, митрополита литовского и виленского, и воссоединение западно-русских униатов с православной церковью в 1839 году. Вильна, 1893. С. 419.

[27] Материалы для географии и статистики России, собранные офицерами генерального штаба. Виленская губерния. СПб., 1861. С. 550.

[28] Киприанович Г. Я. Жизнь Иосифа Семашки, митрополита литовского и виленского, и воссоединение западно-русских униатов с православной церковью в 1839 году. Вильна, 1893. С. 419-420.

[29] Шабатин И. Из истории воссоединения Белорусских униатов (Очерк второй) // Журнал Московской Патриархии. №2-1951. С. 35.

[30] Царкоўная акруга на чале якой стаіць "благочинный", які назірае за дзейнасцю і маральнасцю "белага" святарства на сваёй тэрыторыі.

[31] Киевская старина. Киев, 1884. Т. VIII. С. 332-340.

[32] Раскол - у дадзеным выпадку маецца на ўвазе не з'яднаная з Рымам усходняя царква.

[33] Киприанович Г. Я. Жизнь Иосифа Семашки, митрополита литовского и виленского, и воссоединение западно-русских униатов с православной церковью в 1839 году. Вильна, 1893. С. 417-418, 420.

[34] Киприанович Г. Я. Жизнь Иосифа Семашки, митрополита литовского и виленского, и воссоединение западно-русских униатов с православной церковью в 1839 году. Вильна, 1893. С. 422-423.

[35] Киевская старина. Киев, 1884. Т. VIII. С. 332-340.

[36] Долбилов М., Миллер А. Западные окраины Российской империи. Москва, 2006. С.110.

[37] Литовский митрополит Иосиф Семашко в 1839-1844 г. // Русская старина. 1889. май. С. 319, 322.

[38] Киприанович Г. Я. Жизнь Иосифа Семашки, митрополита литовского и виленского, и воссоединение западно-русских униатов с православной церковью в 1839 году. Вильна, 1893. С. 424.

[39] Chłopicki Edward. Notatki z różnoczasowych podróży po kraju. Warszawa,1863. S. 81 - 82.

[40] Литовские Епархиальные Ведомости № 52-1898. С. 520.

[41] Извеков Н. Статистическое описание православных приходов Литовской епархии. Вильна, 1893. С. 25.

[42] Памятная книжка Виленской губернии на 1886 год. Отдел ІІІ-й. Вильна. 1885. С. 81.

[43] Вестник Виленского православного Св.-Духовского братства. №6-7 - 1916. С. 67-68.

[44] Литовские епархиальные ведомости №12 - 1916. С. 46.

[45] Беларускі звон №24-1921.

[46] Николаев К.Н. Восточный обряд. Дорога Рима в Россию (Рим - Польша - Россия). Париж: YMCA-PRESS, 1950. С. 138.

[47] Katolik №47-1925.

[48] Свирид А.Н. Распространение католичества византийско-славянского обряда на Гродненщине в 20-30-е гг. ХХ в. // Этносоциальные и конфессиональные процессы в современном обществе: сб. науч. ст. / ГрГУ им. Я. Купалы ; редкол.: М.А. Можейко (гл. ред.) [и др.]. - Гродно: ГрГУ, 2012. С. 220-221.

[49] Беларуская доля №23-1925.

[50] Katolik №47-1925.

[51] Orędownik Wrzesiński №43-1925.

[52] Słowo №72(786) 29 marca 1925.

[53] Rostworowski Andrzej. Moje życie na Nowogródczyźnie lata 1924-1928 // Goniec Kresowy Nr 41. Rok 2003. S.13.

[54] Загідулін А. М. Беларускае пытанне ў польскай нацыянальнай і канфесійнай палітыцы ў Заходняй Беларусі (1921-1939 гг.). Гродна, 2010. С. 162.

[55] НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 41244. С. 15-18адв.

[56] Падстаўка-ножка.

[57] Металічная ручка, якая выкарыстоўваецца таксама ў якасці дзвярнога звону.

[58] Тонкая шаўковая альбо баваўняная тканіна.

[59] Антымінс (Antimins, грэч.). Неабходная прыналежнасць для здзяйснення поўнай Літургіі. Асвячаецца па адмысловым чыне толькі епіскапам. Чатырохвугольны, з ільняной або шаўковай матэрыі плат, на якім паказваецца палажэнне Хрыста ў магілу; па кутах змяшчаецца выява чатырох евангелістаў, а на верхнім баку ўшываюцца часціцы мошчаў.

[60] Манстрацыя - дараносіца. Спецыяльны посуд для Святых Дароў, якую выкарыстоўваюць для перанясення запасных Святых Дароў, каб здзейсніць Сакрамант сабаравання цяжкахворым

[61] У традыцыях Заходняй царквы - невялікі ахвярнік з абразом, выкарыстоўваецца падчас працэсій.

[62] Тканіна з тонкага залатога альбо срэбнага дроту на шаўковай аснове.

[63] Выраблена з "gredyturu", цяжкага французскага шоўку.

[64] Доўгая сподняя літургічная вопратка з тканіны белага колеру.

[65] Цёмна-чырвонага колеру

[66] У традыцыі Заходняй царквы белая ільняная доўгая тканіна, падчас з капюшонам, якая апраналася пад стыхар і прыкрывала шыю і плечы святара.

[67] Абрусы на прастоле сімвалізуюць вопратку Хрыста. Верхні абрус у форме белай хусткі мае грэцкую назву "ілітон" (у традыцыях Заходняй царквы korporal) і сімвалізуе тканіну, якой была абвіта галава Хрыста ў момант, калі яго клалі ў труну.

[68] У ВКЛ міля (7798 м) складалася з 300-315 шнуроў.

[69] Мера даўжыні, каля 446,65 мм.

[70] Так называецца еўхарыстыя, якаючы даецца чалавеку які памірае.

[71] Архив Лидского благочиния. Ф. 1., Оп. 1., Д. 6.

[72] Киевская старина. Киев, 1884. Т. VIII. С. 332-340.

[73] LVIA. Ф. 634. Воп. 1. Сп. 10. Спіс парафіян Лідскай парафіяльнай царквы 1829 г. Дзікушская царква А. 1-10 адв.

 

Top