Папярэдняя старонка: Рэлігійная гісторыя

Аўтар: Лаўрэш Леанід,
Дадана: 22-07-2019,
Крыніца: Лаўрэш Леанід. Прыходы ў Голдаве і Бабрах // Лідскі Летапісец. 2018. № 4(84). С. 22-40.

Верагодна, на сёння, найбольш поўную гісторыю Голдава напісаў выдатны беларускі гісторык Герман Брэгер. Вядома, што ў XV-XVII ст. гэты населены пункт у дакументах мае назву «Овдово» ці «Олдово». Тады ж каля вёскі існавала некалькі маёнткаў з гэтай жа назвай. Адзін з маёнткаў Голдава пры вялікім князі Казіміры Ягайлавічы (памёр у 1492 г.) уваходзіў у склад вялікакняскага Беліцкага павета, які па прывілеях караля трымалі беліцкія баяры Шымка і Барташ Ганусавічы. Потым кароль Казімір надаў Голдава гаспадарскаму баярыну Герману Дзетрыховічу (Дзітрыковічу), а беліцкім баярам узамен даў землі ў Ваўкавыскім павеце. Аднак, браты Ганусавічы не атрымалі ад Казіміра пацвярджальных дакументаў, і вялікі князь Аляксандр адабраў у іх землі. Тады баяры Ганусавічы пачалі аспрэчваць у Дзітрыковіча Голдава, як ранейшае наданне караля Казіміра, і ў 1498 г. Аляксандр пацвердзіў ім валоданне маёнткам.

У 1495 г. берасцейскі намеснік Сенька (Сямён) Алізаравіч купіў двор Голдава ў жалудоцкага баярына Пятрашкі Міхайлавіча, гэтую пакупку яму пацвердзіў вялікі князь Аляксандр.

Тады ж, іншы маёнтак Голдава належаў васілішскім баярам Ваську і Івану Міхайлавічам (верагодна, братам Пятрашкі) і іх стрыечнаму брату Станку Дашкавічу. Іван узяў за сына гаспадарскага пісара Ігната Мікіцініча, якому і запісаў па сваёй смерці сваю частку маёнтка. Васька Міхайлавіч і Станка Дашкавіч пазычылі ў Ігната пэўную суму грошай, аднак, у тэрмін не вярнулі, і ў 1503 г. яму былі перададзены ў валоданне іх часткі маёнтка за доўг. Ігнат Мікіцініч з жонкай Марынай, не маючы дзяцей, узялі сабе за сына гаспадарскага маршалка - усынавілі астрынскага дзяржаўцу Аляксандра Іванавіча Хадкевіча і ў 1518 г. запісалі яму і яго старэйшаму сыну Івану маёнтак Голдава. У 1526 г. А. І. Хадкевіч прыкупіў да Голдава фальварак Няцеча (зараз вёска ў Лідскім раёне) і іншыя землі і лясы ў навакольных баяраў. На жаль, далейшую гісторыю гэтага маёнтка Голдава адсачыць не ўдалося.

Ёсць яшчэ звесткі пра той другі маёнтак Голдава, які купіў С. Алізаравіч.

Памёр ён каля 1506 г. і пакінуў пасля сябе адзінай дачцэ Настассі Сямёнаўне Алізараўне ўсе свае маёнткі, у тым ліку і Голдава. Спачатку яна выйшла замуж за князя Януша Міхайлавіча Сангушку-Ковельскага, а пасля яго смерці (паміж 1516 і 1520 г.) - за князя Івана Міхайлавіча Вішнявецкага, будучага эйшышскага, а потым чачэрскага і прапойскага дзяржаўцу. Паміраючы, Настасся Алізараўна запісала трэццюю частку сваіх маёнткаў, у тым ліку і Голдава, мужу, якому ў 1538 г. кароль пацвердзіў гэты запіс. Тады ж князь І. М. Вішнявецкі ажаніўся ў другі раз з Магдаленай Дэспатаўнай, якой запісаў ва ўласнасць Голдава і іншыя маёнткі. Па смерці мужа ў 1542 г. Магдалена Дэспатаўна неўзабаве выйшла замуж за сына луцкага старасты князя Аляксандра Фёдаравіча Чартарыйскага, будучага валынскага ваяводу і ў 1551 г. запісала Голдава мужу. У 1569 г. князь А.Ф. Чартарыйскі перад смерцю напісаў тастамант, якім маёнтак Голдава перадаваў у пажыццёвае валоданне сваёй жонцы, пасля смерці якой уладанне павінна было перайсці на карысць іх сына князя Міхайлы Чартарыйскага. У 1571 г. памерла і ўдава, але ў яе тастаманце Голдава не фігуруе, бо, верагодна, яго ўжо трымаў сын князь Міхайла, які ў сваю чаргу напісаў тастамант у 1582 г., але і ў гэтым дакуменце Голдава няма. Ёсць звесткі, што ён прадаў маёнтак у 1581 г. саноцкаму кашталяну пану Трызне. З тых часоў род Трызнаў валодаў Голдавам больш за сто гадоў.

Трэба яшчэ дадаць, што побач з гэтым маёнткам існаваў яшчэ адзін, невялікі маёнтак Голдава, які ў 1567 г. належаў былому васілішскаму зямяніну (пасля рэформы 1565 г. - лідскаму) Яроцкаму Яраславічу Станкевічу, а потым нейкаму яго сваяку - лідскаму зямяніну Войцаху Янавічу Станкевічу, якому ў 1571 г. кароль дазволіў пабудаваць у маёнтку вольную карчму.

Такім чынам маёнтак Голдава ў канцы XVI ст. купіў ў Чартарыйскіх каралеўскі дваранін Ян Рыгоравіч Трызна. У 1613 г. яго сыны Адам і Аляксандр (будучы лідскі падкаморы) падзялілі паміж сабой бацькоўскія ўладанні. Першаму дастаўся маёнтак Лебяда (зараз вёска ў Лідскім раёне), другому - маёнтак Голдава. Голдава, акрамя панскага маёнтка, было тады мястэчкам з царквой Св. Спаса, якую заснавалі і надзялілі фундушамі продкі братоў Трызнаў. У 1633 г. Аляксандр Трызна заснаваў пры Голдаўскай царкве кляштар. Паміраючы бяздзетным, ён запісаў маёнтак Голдава ў пажыццёвае валоданне сваёй жонцы Хрысціне Швяйкоўскай [1].

У сваім тастаманце лідскі падкаморы Аляксандр Трызна запавядаў жонцы заснаваць у маёнтку Голдава пры царкве, дзе ён прасіў сябе пахаваць, невялікі манастыр і даручыць тую царкву з манастыром у апеку манахам віленскага манастыра Св. Духа. А за гэта ён даручыў ёй адвесці віленскім манахам 3 моргі зямлі і аддаць пляц з домам у Наваградку на Ковенскай вуліцы. Сама ж яна магла карыстацца маёнткамі, якія засталіся ад мужа, кожны год выплачваючы голдаўскім манахам 200 злотых, а перад сваёй смерцю - яшчэ і аддаць ім у вечнае карыстанне свой фальварак або заплаціць за яго 3000 злотых.

Хрысціна выканала волю мужа часткова: перадала Свята-Духаўскім манахам 3 моргі зямлі і пляц з домам у Наваградку. Аднак, хутка ўзяўшы другі шлюб, 200 злотых за 1634 г. не выплаціла, а пакінутыя ў спадчыну маёнткі мужа прадала. Справа дайшла да суда з віленскім манастыром [2].

У 1634 г. маёнтак Голдава выкупіў брат нябожчыка Адам Трызна разам са сваёй жонкай, княжной Альжбетай Друцкай-Горскай. У пачатку 1660-х г. Голдавам валодаў іх сын Казімір Крыштаф Трызна, які развёўся са сваёй жонкай Ганнай Ломскай і, стаўшы манахам, узначаліў Свята-Духаў манастыр у Вільні, а ў 1680 г. быў абраны праваслаўным епіскапам. У манастве ён вядомы як Клеменс (Клемент) Трызна. У 1680 г. кароль Ян ІІІ Сабескі пацвердзіў мястэчку Голдава старажытныя прывілеі на гандлі і кірмашы.

У 1685 г., перад сваёй смерцю, Клемент Трызна запісаў Голдаўскаму праваслаўнаму манастыру фундуш на землі і сялян. Пасля Трызны Голдавам валодала яго сястра Тэадора Соф'я Трызнянка, жонка Мікалая Стэфана Паца. У 1690 г. уладальнікам маёнтка быў ужо ваўкавыскі стольнік Уладзіслаў Юры Трызна, які памёр пасля 1714 г. Голдава апынулася ў валоданні розных застаўных пасэсараў [3], у якіх у 1718 г. маёнтак выкупіў троцкі падсудак Францішак Міраслаў Вянцковіч.

У гэтым жа годзе Голдаўскі манастыр разам з царквой стаў уніяцкім, і ў 1721 г. Францішак Вянцковіч запісаў Голдаўскаму базыльянскаму кляштару фундуш на зямлю і сялян [4]. Дачка гаспадара Голдава Мар'яна Вянцковіч выходзіць замуж за ўладальніка Ішчалны Юзафа Валя, і яны разам, на ўласныя грошы на месцы старога драўлянага касцёла ў Ішчалне будуюць прыгожы барочны мураваны парафіяльны касцёл. Гэты касцёл стаіць да нашага часу [5].

У 1762 г. маёнтак Голдава ў якасці пасагу па жонцы атрымаў скарбнік ВКЛ Антон Важынскі. У 1791 г. маёнткам валодаў яго сын (па іншай версіі - малодшы брат) Фелікс Важынскі, які на месцы заняпалага манастыра пабудаваў новую царкву [6].

Голдаўская царква

Магчыма, першая царква з'явілася ў Голдаве яшчэ ў XV ст.

З візітацыі 1784 г. даведваемся, што тут знаходзіцца « Царква пад тытулам Ператварэння Панскага і нараджэння Панны Марыі фундацыі ЯВп Вянцковіча, падсудка Троцкага. У каляцыі ... ЯВп Антона і Тарэзы з Вянцковічаў Важынскіх, скарбнікаў ВКЛ» [7]. Да канца XVIII ст. царква знаходзілася ўжо ў дрэнным стане: «Драўляная, цалкам парушана, саломай крытая, з трыма жалезнымі крыжыкамі … Столь і паддашак зруйнаваныя, вокны пабітыя і закрытыя дошкамі» [8].

З каштоўных кніг у царкве мелася старое друкаванае напрастольнае Евангелле без вокладкі [9]. Каля храма меліся «неагароджаныя могілкі. Два сапсаваныя званы замкнуты ў бабінцы, вагой 4 камяні. Сігнатурка ў купале - 2 фунты» [10] і «стары шпіталь, крыты саломай, з каморай і сенямі. Дзед і адна баба, якія тут жывуць ... з ласкі двара. Фундушу няма» [11].

Дакументы царквы загінулі ў пажары згарэлі ці знаходзяцца «ў Голдаўскім двары» [12]. Святары царквы яўна знаходзіліся ў канфлікце з дваром, бо: «Фундушовай раллі і сянажыці няма ... забраны дваром. … Дакументы ... ў пажары згарэлі ці ў Голдаўскім двары … ЯВп Важынскі ... падчас генеральнай візіты не дазволіў скласці спіс парафіі» [13].

У 1784 г. Голдаўская царква мела капліцу: «Капліца на зямлі ЯВ паноў Шукевічаў, капітанаў ЯКм, Бярэзінічы (потым Бярозавец - каля Канюшан, на карце сярэдзіны XIX фальварак Бярозавец, на карце 1929 г. двор Бярозаўка, зараз гэтага населенага пункта не існуе - Л. Л.). Драўляная, старая, адрамантаваць немагчыма, мае мала начыння, афіляваная да Голдаўскай царквы» [14].

У візітацыі 1792 г. мы ўжо бачым новую царкву: «Царква пад тытулам Нараджэння Насвяцейшай Панны, знаходзіцца ў Лідскім павеце і дэканаце, у фундацыі і каляцыі ЯВп Важынскіх, скарбнікаў ВКЛ, зараз у ЯВп Важынскіх, палкоўнікаў Жмудскіх, старастаў Тыркшлеўскіх (каля Цельшаў, Ковенскага ваяводства - Л. Л.). Драўляная, з брусаванага ... дрэва, нанава добра пабудаваная, крытая гонтай, з двума купаламі, з якіх адзін з жалезным крыжам над фацыятай» [15]. Падрабязнае апісанне царквы гл. у дадатках.

Гэтая царква стаіць на Лідчыне і сёння і з'яўляецца выдатным узорам беларускага народнага мастацтва. Сучасная царква Нараджэння Багародзіцы была пабудавана ў Голдаве да 1792 г. (дата пабудовы ва ўсіх даведніках - 1795 г., памылковая) з дрэва на месцы манастыра. Перад царквой устаноўлена двух'ярусная шатровая званіца каркаснай канструкцыі. На званіцы прымацаваны тры званы розных памераў: вялікі 1991 г., сярэдні 1928 г.; на малым звоне дата вырабу адсутнічае. Званіца як і царква - помнікі беларускага народнага драўлянага дойлідства.

Асаблівую цікавасць уяўляюць два каваныя крыжы, устаноўленыя на цыбулепадобнай галоўцы і над апсідаю. Па форме крыжоў бачна, што царква будавалася як уніяцкая - яны маюць традыцыйную нацыянальную форму. Крыжы ўніяцкіх цэркваў звычайна вылучаюцца ажурнасцю, багаццем дэкору, глыбінёй сімвалічнага зместу. Уніяцкая царква - народная царква (у канцы XVIII ст. да 80% беларускіх сялян былі ўніятамі), і таму яе атрыбутыка ўтрымлівае шматлікія элементы традыцыйнай народнай культуры. Круглы дыск на месцы перакрыжавання разам са звілістымі палоскамі (ззяннем) сімвалізуе сонца, прамяні святла. Унізе - паўмесяц, сімвал ночы. Так увасабляецца ідэя перамогі жыццестваральнай сілы Бога над цемрай, перамога дабра над злом. Тры крыжыкі на канцах вялікага крыжа сімвалізуюць Святую Тройцу [16].

У 1792 г. капліцы ў Бярэзінічах (Бярозаўцы) ужо няма [17].

Паведамлялася, што ў Голдаўскай царкве захоўваўся старажытны абраз Божай Маці візантыйскага стылю [18]. У візітацыі апісаны толькі адзін гэтакі абраз, левы, бакавы алтар «з абразам Найсвяцейшай Панны ў штуцы упрыгожанай разьбой, у срэбных шатах з пазалочанай каронай, на абразе Панна паказвае на сэрца, з гербам Вянцковічаў - стралой» [19].

Ніякай зямлі, акрамя гароду, плябанія не мела: «Святар жыве на грошы, якія выплачвае двор і за кошт штогадовых памерных выплат з ардынацыі. Зямля плябаніі і падданых .. была забрана пасля фатальнай смерці тры гады таму вялебнага святара Ігната Ханкоўскага, адміністратара Голдаўскай царквы ... ніякі судовы працэс не быў пачаты … Ніякіх дакументаў у плябаніі няма, часткова згарэлі праз пярун, а часткова забраны дваром ранейшымі калятарамі » [20]. Голдаўскі святар, акрамя 250 злотых, атрымліваў на ануаты [21] хлеб, соль, парсюка, бараноў, масла, сыры, селядцы, алей, парасятаў, гусакоў, качак, курэй, сена, гарэлку, салому, цёрты мак, свечкі, воск [22] - праз сто гадоў тое самае атрымліваў ад абшарніка і праваслаўны святар (гл. далей).

Вядомы наступныя грэка-каталіцкія святары Голдаўскай царквы.

Тадэвуш Пятровіч, у 1771 г. святар царквы ў мястэчку Голдава, у 1766-1775 гг. лідскі дэкан [23].

Якуб Жухавецкі, высвечаны мітрапалітам Ф.-П. Валадковічам ў 1771 г., 1771 - 1784 гг. вікарый царквы ў Голдаве. З 17.02.1784 па 07.05.1784 г. адміністратар царквы ў Лідзе [24].

Ян Савіч, сын Лявона, нарадзіўся ў 1753 г. У 1775 г. высвечаны і інсталяваны мітрапалітам Ф.-П. Валадковічам. З 1776 г. святар царквы ў в. Сенна Наваградскага павета, у 1784 г. адміністратар царквы ў м. Голдава, пасля - наваградскі дэкан [25].

Рыгор Шыманскі, у 1778 г. перайшоў з Пінска-Тураўскай епархіі ў Кіеўска-Віленскую, у 1784 г. вікарый царквы ў м. Голдава [26]. Гэты святар узгадваецца ў візітацыі 1784 г.

Ігнат Ханкоўскі, у 1790 г. памёр на пасадзе адміністратара царквы ў м. Голдава [27].

Ян Мыслевіч. У 1791 г. высвечаны пінска-тураўскім біскупам Г. Дашковічам-Гарбацкім, у 1781-1784 гг. вікарый у царкве в. Ганчары, у 1784 г. адміністратар царквы ў в. Мыто, у 1792-1795 г. адміністратар царквы ў мястэчку Голдава. «Звычаяў ухвальных, навук сярэдніх» [28]. Гэты святар служыў у царкве падчас візітацыі 1784 г.

Давыд Кургановіч, у 1795 г. адміністратар царквы ў Лідзе, у 1832 г. адміністратар царквы ў в. Голдава, «звычаяў ухвальных, мае веды ў маральнай тэалогіі» [29].

З паслужных спісаў уніяцкага духавенства ад 1828 г., даведваемся пра а. Давіда Вашылу: «З святарскай сям'і Гродзенскай губерні Кобрынскага павета. Ад роду мае 52 гады. Навучаўся ў Брэст-Літоўскім вучылішчы (экс-езуіцкім), скончыў 3 класы. Уступіў у духоўнае званне 4 красавіка 1804 г. прасвітарам у горад Ліду ... і там займаў парафіяльную пасаду па 1813 г. 27 студзеня 1813 г. пераведзены ў Голдава таго ж Лідскага павета. Дэпутат судоў Лідскага павета па духоўнай частцы з 1810 г. і зноў зацверджаны на гэтай пасадзе ў 1822 г. Камандзіраваны духоўным следчым (інстыгаратам - Л. Л.) Неаднаразова камандзіраваўся у розныя месцы для правядзення духоўных следчых спраў. Удоў. Дзяцей не мае» [30].

А. Ян Навіцкі, нарадзіўся ў 1805 г., у 1837 г. святар царквы ў м. Голдава [31].

Пасля смерці Фелікса Важынскага маёнтак перайшоў да яго сына Антона (1788-1880?). У 1820 г. Францішка, дачка чарговага уладальніка Ішчалны, віца-маршалка Лідскага павета Караля Лясковіча, дзяўчына, якая прыгожа спявала і грала на арфе рускаму цару Аляксандру І, калі той наведаў Ішчалну, выйшла замуж за суседа з Голдава Антона Скарбак-Важынскага гербу Абданк, пазнейшага маршалка Лідскага павета. Гэтак злучыліся два маёнткі - Ішчална і Голдава [32].

У 1822 г. памёр Караль Лясковіч, і панамі на Ішчалне сталі Важынскія. Голдава знаходзіцца за 3 мілі (22 км) ад Ішчалны. Пра асобу Францішкі з Лясковічаў Важынскай - жанчыны, якая ўспадкавала ўсю маёмасць свайго бацькі, у памяці суседзяў нічога, апрача яе вакальна-музычных здольнасцяў, не захавалася. На партрэтах, якія да 1939 г. захоўваліся ў Ішчалне, Францішка мела выгляд звычайнай жанчыны, чыя першая маладосць ужо прайшла, а яе муж Антон быў намаляваны высокім і прыстойным мужчынам ў гадах [33].

Антон Скарбак-Важынскі з'яўляўся гаспадаром маёнткаў Пабаляны ў Шавельскім і Ішчалны з Голдавым у Лідскім паветах. У паўстанні 1831 г. асабіста ўдзелу не прымаў, але яго Голдава два разы было месцам канцэнтрацыі паўстанцкіх аддзелаў, якімі камандавалі генералы Хлапіцкі і Тышкевіч, і як павятовы маршалак шляхты 30 траўня 1831 г. у Лідзе ён пачаставаў сытым сняданкам шматтысячнае войска паўстанцаў [34]. Ігнат Дамейка ўспамінаў: «Лідскі павятовы маршалак Важынскі запрасіў на снеданне генералаў Хлапоўскага і Тышкевіча ды шматлікі эскорт афіцэраў, было даволі віна і патрыятычных парываў. Тут я лепш пазнаёміўся з генералам Хлапоўскім і даўжэй з ім размаўляў» [35].

Антон і Мар'яна Скарбак-Важынскія мелі аднаго сына Баляслава, які жаніўся на суседцы з вялікага Мажэйкава Марыі Грабоўскай. Баляслаў і Марыя мелі чатырох дзяцей: рана памёршага сына Баляслава [36] і тры дачкі: Зоф'ю, Марыю і Ізабелу. Жылі яны шумна, з вялікімі выдаткамі, і таму грошай з двух маёнткаў не хапала. Калі сюды дадаўся карцёжны азарт Баляслава, дык неўзабаве сям'я мела ўжо шмат даўгоў. Каля 1880 г. Баляслаў, не маючы чым заплаціць картачныя даўгі, учыніў самазабойства. Убачыўшы мёртвага мужа, тут жа каля яго ад інфаркту памерла і жонка. Тры дачкі засталіся сіротамі. Апеку над імі прыняў родны брат маці граф Станіслаў Грабоўскі - уладальнік Вялікага Мажэйкава, даўнейшай маёмасці Хадкевічаў. Гэтак граф Станіслаў Грабоўскі на нейкі час пачаў кіраваць трыма вялікімі маёнткамі [37].

Галоўнай задачай апекуна было выхаванне дзяўчынак і выратаванне маёнткаў. Апеку над пляменніцамі ўзяла на сябе родная цётка Аскерка з Грабоўскіх, а матэрыяльнымі справамі кіраваў Станіслаў Грабоўскі. Першай справай Станіслава Грабоўскага быў зварот да крэдытораў - яны павінны былі прад'явіць свае прэтэнзіі. Даўгі аказаліся вельмі вялікімі, але не безнадзейнымі. Апякун падзяліў іх на дзве групы: у першую ўвайшлі грунтоўныя даўгі - падаткі, выплаты грошай за працу, пазыкі, у другую - карцёжныя даўгі. Даўгі з першай групы граф сплаціў з уласных сродкаў, выплаты па даўгах з другой групы расклаў на шмат гадоў з мінімальнымі працэнтамі ці наогул ануляваў.

Наступным крокам стала існаванне ў рэжыме эканоміі. У Ішчалне і Голдаве запанавала амаль што кляштарная ціша. З-за адмены паляванняў і з'ездаў Грабоўскі цалкам разлічыўся з паляўнічымі і лоўчымі, ліквідаваў псярню з псярамі і г.д. Адміністрацыю абодвух ключоў - Ішчалнянскага і Голдаўскага, граф даручыў свайму эканому. За мажэйкаўскія грошы яму ўдалося захаваць інвентар і ўсе фальваркі.

Эканомія, аднак, не датычыла выхавання пляменніц. Дзяўчаты атрымалі старанную дамашнюю адукацыю, валодалі французскай, нямецкай і англійскай мовамі. Пасля здачы экстэрнам экзаменаў за курс гімназіі, атрымалі вышэйшую адукацыю. Дзве з іх: Марыя і Зоф'я мелі ступені дактароў - медыцыны і гуманітарных навук, трэцяя вывучала мастацтва.

Калі апякунства дзядзькі стала ўжо непатрэбным, маёнткі цалкам ужо не мелі даўгоў. Станіслаў Грабоўскі з-за сваёй гаспадарлівасці і шляхетнага сэрца цешыўся павагай як сярод землеўладальнікаў, гэтак і сярод сялян, аднак сваёй сям'і не меў. Памёр без нашчадкаў у Парыжы падчас Першай сусветнай вайны [38].

Аніводная з сясцёр Важынскіх не выйшла замуж, усе памерлі паненкамі ў часы Першай сусветнай вайны: Зоф'я ў 1917 г. у Хельсінкі, Ізабела ў 1916 г. у Вільні, а самая малодшая Марыя развіталася з гэтым светам 20 лютага 1920-га года ў Варшаве. На падставе судовага выраку, маёнткі, якія пасля іх засталіся, атрымалі дальнія сваякі: Ішчална адышла Лясковічам, а Голдава - нашчадкам па пабочнай лініі Антона Скарбак-Важынскага [39].

Перад 1914 г. Важынскія валодалі двума ключамі - Ішчална (3 200 гектараў) і Голдава (каля 2 000 гектараў). Маёнтак Голдава з 1 500 - 2 000 га успадкаваў уладальнік маёнтка Табарышкі з Віленшчыны Юзаф Скарбак-Важынскі і тры браты Валейкі. Трэба ўзгадаць, што падчас калядных вакацый 1902 г. у Лябёдцы Іваноўскіх Вацлаў і Тадэвуш Іваноўскія, а таксама Вінцэнт Валейка з братамі Антонам і Станіславам на гектографе, накладам 200 асобнікаў, надрукавалі першую беларускую газету XX-га ст. На тытульным аркушы часопіса значылася: "Свабода, № 1, 1903 г." [40]

Але вернемся да царквы. 30 гадоў, з 1851 па 1881 г., у Голдаўскай царкве служыў а. Антон Іванавіч Амельяновіч. Сын дыякана, ён закончыў вучылішча дыяканаў у Жыровічах і з 1846 па 1851 г. служыў дыяканам у Лябёдскай царкве. Пасля Голдава, у 1881 г. а. Антона перавялі ў Лідскую царкву, пасля чаго, у 1902 г. - у Лябёдскую.

Пры канцы XIX ст. царква мела 3 дзесяціны зямлі, ад гаспадароў маёнтка, як і ранейшы грэка-каталіцкі святар, праваслаўны святар меў «ругу» [41], якая складалася з грошай (37 руб. 50 кап.) і натуральных прадуктаў: 7 бочак жыта, 4 - ячменю, 5 - аўсу, 1 і 2/8 бочкі гароху, 3/8 бочкі бабоў, 18 вазоў мурожнага сена, 15 вазоў яравой саломы; корм для 1 парсюка, 2 вяпрукоў, 4 бараноў; дзве чвэрці ялавічыны, 24 гарнцы солі, 24 гарцы гарэлкі, 5 гарнцаў французскага віна, 6 гарнцаў масла, 2 капы сыроў, 3 капы селядцоў, 6 парсючкоў, 4 гусі, 4 качкі, 8 кур, 4 гарнцы маку, 12 фунтаў сталовых сальных свечак і 1 пуд жоўтага воску для царквы. З 1885 г. псаломшчык пачаў атрымліваць ад маёнтка 1/4 «ругі» святара. Парафія мела 189 двароў, 755 мужчын і 773 жанчын [42].

Акрамя апісанай вышэй, на Голдаўскіх могілках існавала драўляная царква святых Канстанціна і Алены, пабудаваная ў 1867-1870 г. на сродкі мясцовага святара Канстанціна Самсонавіча Брэна, царква згарэла ў 1970-я г. [43] Прэса паведамляла, што «Лідскі дабрачынны Брэн паведаміў у кансісторыю, што 29 чэрвеня (1867 г.), у свята Св. Апосталаў Пятра і Паўла, пасля ўрачыстай літургіі, пры невялікай колькасці народу, была асвечаная закладка мураванай царквы на могілках сяла Голдава ў імя Св. роўнаапостальных цароў Канстанціна і Алены» [44]. Новая царква была высвечана 8 верасня 1870 г. [45]

У 1869 г. Канстанцін Брэн стаў памочнікам новага лідскага дабрачыннага Іосіфа Каяловіча [46]. У 1908 г. «Вестник Виленского Св.-Духовского Братства» надрукаваў некралог па протаіерэі Яраславе Брэне (1844-1908), сыне Голдаўскага святара Канстанціна Брэна і ўнуку першага праваслаўнага дабрачыннага і ліквідатара уніі на Лідчыне Самсона Брэна [47].

Святара Голдаўскай царквы ў 1927 г., па інфармацыі канфідэнтаў, лідская паліцыя характарызавала наступным чынам: «Кудасаў Уладзімір, пробашч у Голдаве з 17.12.1924 г., рускі, не мае польскага грамадзянства. Да маральнага стану заўваг няма, палітычна не пэўны, непрымальны для польскай улады, перакананы вораг каталіцкага касцёла» [48].

Некаторую інфармацыю пра Голдава можна знайсці ў газетах 1920-30-х гг. Пры канцы 1920-х гг. людзі, якія мелі сталую працу, пачалі нядрэнна зарабляць. Напрыклад, пра добрыя заробкі працоўных лясной фірмы Айзенштадта і Шарашэўскага, якая месцілася ў Голдаве, пісаў вясковы карэспандэнт газеты «Грамадзянін», у гэтай фірме працавала каля 500 чалавек [49]. Галоўнай бядой вёскі было п'янства. «Быў такі выпадак: на Пятра і Паўла было вялікае набажэнства ў Голдаўскай вясковай царкве, прыйшоў адзін хрэсны ход з в. Дзікушкаў з абразамі, другі з в. Бабры так сама з абразамі. Адным словам сабралася шмат народу каб памаліцца. А на другім канцы вёскі работнікі, напіўшыся гарэлкі, пачалі рабіць гранду і пад вечар дайшло да таго, што прышлося запатрэбаваць паліцыю» [50].

На пачатку 1950-х гг. у Голдаўскай царкве служыў святар Лінько Павел Кірылавіч. З 1991 г. - Вабішчэвіч Леанід Іванавіч.

У Голдаўскай царкве Нараджэння Багародзіцы маецца (ці меўся?) збор дакументаў з 64 спраў, якія захоўваліся ў шафах, што стаялі ў дапаможных памяшканнях царквы. Да цяперашняга часу згаданыя матэрыялы нікім не даследаваліся. Дакументы не класіфікаваны і не сістэматызаваны, вопісаў не існуе, лісты не пранумараваныя і ў большасці не прашнураваныя. Частка кніг мае пашкоджаныя аркушы. Гэтыя дакументы, у асноўным, датычаць часоў, калі царква стала праваслаўнай [51].

Летам 2014 г. у Голдаўскай царкве праводзіліся рамонт даху і замена ніжняга бярвення зруба, раней, гэты ўнікальны архітэктурны помнік перажыў два капітальныя рамонты - у XIX ст. і ў 1976-1979 гг. [52]

Прыход у Бабрах

У XVII ст. вёска Бабры ўваходзіла ў склад «нойбургскіх маёнткаў» Людвікі Караліны з Радзвілаў, Бабры разам з Смолачу і Пішчоўцамі (30 дымоў) трымаў у заставе Ян Дубраўскі, падстолі вендэнскі [53]. Як вядома, у сваіх «нойбургскіх маёнтках» Радзвілы-пратэстанты штучна ўтрымлівалі праваслаўе, і вёска Бабры, магчыма, была часткай Голдаўскай праваслаўнай парафіі.

У тыя часы розныя парафіі перакрыжоўваліся паміж сабой і ў межах, напрыклад, рыма-каталіцкай парафіі знаходзіліся і вёскі з насельніцтвам іншых канфесій, якія ў сваю чаргу ўваходзілі ў свае парафіі. Як ужываліся паміж сабою людзі розных канфесій у гэтым рэгіёне Лідчыны, добра бачна з дакументаў суседняй, каталіцкай парафіі ў Ельні. У візітацыі 1633 г. віленскі канонік і каралеўскі сакратар Каспар Заліўскі адзначыў, што на тэрыторыі парафіі акрамя каталікоў, жывуць уніяты, «ератыкі» (кальвіністы), а таксама «схізматыкі» (праваслаўныя) [54].

З візітацыі, выкананай у 1668 г. упаўнаважаным віленскага біскупа Аляксандра Сапегі, каралеўскім сакратаром Аляксандрам Катовічам з дапамогай ельненскага пробашча Юзафа Буткевіча-Папуцэвіча, бачна, што на тэрыторыі Ельненскай парафіі тады жыло тры сям'і ўніятаў-шляхты. Характарызуючы сялянскае насельніцтва парафіі, візітатар адзначае, што большая яго частка трымаецца «рускай рэлігіі» - гэта значыць уніі. Жылі тут таксама 5 шляхціцаў-кальвіністаў і некалькі мусульманскіх сем'яў - відочна беларускіх татараў. У матэрыялах 1668 г. праваслаўныя ўжо не фігуруюць.

Акрамя гэтых рэлігійных супольнасцяў, візітатары ў 1668 г. згадваюць яшчэ адну, якую называюць «яцвягі, Старая Літва». Верагодна, у гэтую групу патрапілі людзі, якіх немагчыма было залічыць у іншыя - этнічнае паходжанне ў той час нікога не хвалявала. У візітацыі 1668 г. запісана: «… простыя людзі ўсе трымаюцца рускай рэлігіі (грэка-каталіцкай - Л. Л.), іншыя ж яцвягі, Старая Літва, але такіх менш, святы і пасты яны правяць паводле рускага абраду, але шмат хто з іх, і здаровыя, і хворыя, прымаюць камунію паводле рымскага абраду». Вяскоўцы не зважалі на канфесіі і хадзілі ў той храм, які ім быў бліжэй. Але на Вялікдзень гэтыя вернікі ішлі да споведзі ў касцёл і тлумачылі гэта тым, што іх бацькі і яны самі заўсёды да споведзі ходзяць у касцёл. Візітатар запісаў: «З таго, што наведваюць і царкв у (грэка-каталіцкую - Л. Л.), і касцёл, вынікае, што трымаюцца яны нейкай асаблівай веры». Адсутнасць вызначаных межаў парафіі дазваляла вернікам вольна выбіраць касцёл ці ўніяцкую царкву. І, верагодна, жыхары аддаленых вёсак, наведвалі храмы толькі па вялікіх святах. У выніку сфармаваліся своеасаблівыя рэлігійныя традыцыі, калі людзі не адносілі сябе да нейкай канкрэтнай канфесіі - галоўным для іх было выкананне рэлігійных абрадаў пры тым, што яны нават не ўсведамлялі іх сэнс.

У інвентары Ельненскай парафіі, складзеным у 70-х гг. XVII ст. пробашчам Юзафам Буткевічам-Папуцэвічам, сцвярджаецца, што вяскоўцы-ўніяты маюць сваю царкву і святара, але нярэдка прымаюць сакраманты ў каталіцкім касцёле. Пробашч адзначае наступнае: «Сярод іх ёсць невялікая група, якая завецца новай Яцвезю або Старой Літвой, яны трымаюцца не вызначаных касцёлам правілаў, але нейкіх уласных, успадкаваных ад бацькоў і дзядоў, законаў, з якімі ні ў якім разе не жадаюць развітацца». Святар адзначае, што не можа прымусіць гэтых людзей жыць па касцельных законах, бо для іх большым аўтарытэтам з'яўляюцца звычаі, якія засталіся ад продкаў. Гэтыя звычаі можна разглядаць як глыбока ўкаранёныя рэшткі паганскіх веравызнанняў, якія былі часткова хрысціянізаваныя, але захавалі паганскую сутнасць [55].

У візітацыі Ельненскай парафіі не падаюцца назвы мясцін, дзе жыла Старая Літва. Але назвы гэтых населеных пунктаў падаюцца у дакуменце 1721 г. - судова-следчай справе духоўнага кансісторскага суда. Гэта справа была заведзена на ваўкавыскага лоўчага Казіміра Станіслава Калушэўскага. Уніяцкі мiтрапалiт Леў Шлюбіч-Заленскі абвінаваціў тады Калушэўскага ў гвалтоўным пераводзе сялян-уніятаў з яго вёсак Нецеч, Старажымавічы і Чаплічы ў рыма-каталіцтва. Сведкаў па справе пераводу ў рыма-каталіцтва пыталі, якую веру сяляне вызнавалі да таго. Тыя адказвалі, што ў вёсках жылі і католікі, і ўніяты, была і «схізма» (праваслаўе), згадваюць веру пад назвай «старалітва» [56].

У ходзе следства высветлілася, што К. Калушэўскі і яго жонка Марыяна з Невяроўскіх фундавалі ў Нецечы касцёл і 19 жніўня 1715 г. надалі новастворанай рыма-каталіцкай парафіі фундуш: 3 валокі зямлі, 10 прыгонных сялян і карчму. Першым пробашчам парафіі стаў ксёндз Антоні, родны брат фундатара [57]. тады Калушэўскія, каб новая парафія займела дастатковую колькасць вернікаў, і ўжылі «адміністрацыйныя захады» адносна ўніятаў з навакольных вёсак. Мы ж, з гэтай судовай справы, даведаліся, дзе жылі тыя апошнія, «легендарныя» яцвягі на Лідчыне. Аднак, імаверна, гэткіх вёсак было больш.

Трэба заўважыць, што вёскі з назвай Старажымавічы няма ў «Рэестры Лідскага павета 1690 г.» [58] а вёску Няцеча ў тым жа 1680 г. трымаў Фердынанд Ян Рор (яе рыма-каталіцкая частка якраз належала Ельненскай парафіі) [59]. Няма Старажымавічаў і ў «Вопісах парафій Лідскага дэканата ў 1784 г.» Памылкі пра расчытванні архіўных дакументаў здараюцца, і таму я выказваю здагадку, што насамрэч - «Старажымавічы» гэта вёска Ерамеевічы. Вядома, што ў XVIII ст. Чаплічы, Нецеч і Ерамеевічы належалі аднаму гаспадару - ЯВп Барымоўскаму, і ўсе гэтыя вёскі знаходзіліся ў непасрэднай блізкасці ад вёскі Бабры. У 1784 г. Бабры - частка вялікай радзівілаўскай маёмасці на Лідчыне, акрамя ўніятаў, тут жывуць і рыма-каталікі, якія належаць да Няцецкай парафіі [60].

На пачатку XIX ст. маёмасць Бабры набыў у Дамініка Радзвіла Караль Лясковіч [61] Да 1810 г. ён фундаваў тут будаўніцтва драўлянай Свята-Крыжаўзвіжанскай царквы. Каля новай царквы тады пасадзілі дуб, які рос да апошняга часу. Дуб настолькі магутны і шырокі, што трэба з дзясятак рук, каб абхапіць ствол дрэва і таму існавала меркаванне, што гэтаму дубу можа быць і чатырыста гадоў. Але ўсё жывое не можа быць вечным і ў ноч на 6 чэрвеня 2023 г. дуб разламаўся на дзве паловы і ўпаў ...

Што нам вядома пра фундатара будаўніцтва царквы Караля Лясковіча?

З 1702 па 1798 гг. маёнткам Ішчална валодалі Валі. У Юзафа і Мар'яны Валяў, пра якіх я ўжо пісаў вышэй, быў сын, таксама Юзаф - чалавек слабага характару і нават неразумнік. Прыціснуты моцнай індывідуальнасцю свайго бацькі ён вырас няздольным да самастойных учынкаў чалавекам. Ва ўзросце больш за 40 гадоў Юзаф па вялікім каханні жаніўся са значна маладзейшай за яго дачкой маршалка павета, прыгожай паннай Агнешкай Шукевіч з маёнтка Крупава. Шукевічы не былі вельмі багатай сям'ёй, і таму на згоду бацькоў Агнешкі паўплывала тое, што Юзаф Валь паабяцаў перапісаць увесь свой маёнтак на маладую жонку, калі тая згодзіцца выйсці за яго замуж. Закаханы стрымаў сваё слова. За дзень да шлюбу ён перапісаў сваёй будучай жонцы ўсё, што меў і такім чынам стаў яе слугой і нявольнікам. Пра нейкія пачуцці да яго з боку маладой жонкі не магло быць і размовы. Прыгожая паненка сталася жорсткай жонкай. Агнешка беспардонна выкарыстоўвала свае перавагі - узрост і прыгажосць - і гэтак атрымала ўладу над сляпым ад кахання мужам. Ніхто з тых, хто гасціў у Валяў нават і не думаў, што той стары, які сядзіць на далёкім, не ганаровым канцы стала і ёсць сапраўдны гаспадар маёмасці і муж маладой і прыгожай кабеты.

Малодшая сястра Агнешкі - лагодная і паслухмяная Элеанора выйшла замуж за землеўладальніка з Гародні, лідскага суддзю Караля Лясковіча гербу Кораб - высокага, стройнага мужчыну з рашучым і дэспатычным характарам. Дзве непадобныя сям'і зжыліся да такой ступені, што разам жылі ў Ішчалне.

Караль Нарбут, крайчы і земскі пісар, дасціпны і вясёлы чалавек, ведаючы, як жывуць гэтыя дзве пары, арганізаваў паміж жанатымі лідскімі землеўладальнікамі дзве арміі (групоўкі): Валяў і Лясковічаў. Усе мужы, якія падпарадкоўваліся сваім жонкам, атрымлівалі чыны ў арміі Валяў ажно да генерала, а тыя якія трымалі сваіх жонак у руках былі запісаны ў армію Лясковіча. Армія Валя мела нават сваіх капеланаў, гэта былі пробашчы якімі кіравалі іх хатнія гаспадыні. Афіцэрам абодвух армій выдаваліся патэнты падпісаныя іх камандуючым і начальнікам штаба з васковай пячаткай і апісаннем учынку, за які ён атрымаў намінацыю [62].

У 1796-1798 гг. Юзаф Валь памёр, і адразу за ім памерла яго бяздзетная жонка. Ішчалнянская маёмасць перайшла ў спадкі да сястры Элеаноры з Шукевічаў Лясковіч. У 1798 г. Элеанора перапісала свае спадкі на мужа. Распачалося энергічнае кіраванне Караля Лясковіча, менавіта тады Лясковіч і прыкупіў у Радзівілаў суседні маёнтак Бабры. Праз некалькі гадоў у іх нарадзілася дачка Францішка Лясковіч праз замуства якой з Антонам Скарбак-Важынскіх злучыліся Голдава і Ішчална. Фундатар Баброўскай царквы Караль Лясковіч памёр у 1822 г. [63]

У 1920-я гг. у Ішчалнянскім касцёле прайшло перазахаванне разрабаваных ў Першую сусветную вайну магіл. Сын уладальніка Ішчалны у 1920-30-я гг., таксама Караль Лясковіч гэтак апісаў парэшткі фундатараў Баброўскай царквы: «Не звярнуў дадатковай увагі на … строі … Элеаноры, пахаванай каля свайго мужа Караля Лясковіча ў трэцяй пары трунаў. Караля пахавалі ў мундзіры віца-маршалка павета з шэрагам вялікіх гузікаў. На гузіках расійскі арол з напалову ўзнятымі крыламі па ўзоры, прынятым падчас панавання цара Аляксандра І. На мундзіры сляды некалі вышытай золатам партупеі для шпагі. Шпагу скралі раней. Наогул, Караль Лясковіч быў высокім мужчынам, не меншым за 190 см з вузкай галавой і вузкім чэрапам. У параўнанні з іншымі часткамі парэшткаў усе целы мелі ненармальна ўзнятыя жываты, напханыя травой. На ўсіх захавалася ў цэласці скура і валасы. Не на адным твары не павылазілі на паверхню косткі» [64].

У 1829 г. пры Баброўскай царкве дзейнічаў шпіталь для адзінокіх старых і сірот, жылі ў ім 6 чалавек. А ў радзівілаўскай вёсцы Цацкі працавала нейкая, магчыма, кравецкая мануфактура, у якой працавала 9 жанчын ва ўзросце ад 50 да 15 гадоў [65].

Вядомы наступныя грэка-каталіцкія святары Баброўскай царквы.

Мікалай Дамінікоўскі, сын Ігната, у 1819 г. з'яўляўся адміністратарам царквы ў Бабрах [66].

Іосіф Канаховіч, нарадзіўся ў 1793 г., у 1832 г. святар царквы ў в. Бабры, пасля пераведзены ў царкву м. Сабакінцы [67].

Мацей Бараноўскі, сын Васіля, нарадзіўся ў 1800 г., вучыўся ў школе пры Жыровіцкім кляштары. У 1832 г. - вікарый у Голдаўскай царкве, з 1834 па 1837 гг. - святар царквы ў Бабрах [68].

Тэадор Сцепурынскі (Сцяпура), нарадзіўся ў 1808 г., у 1837 г. - адміністратар царквы ў Бабрах [69].

Пасля адмены ў 1861 г. прыгону, каб скарыстаць зямлю для сельскай гаспадаркі, уладальнік маёнтка Ішчална Баляслаў Скарбак-Важынскі вырашыў выселіць з сельскагаспадарчага мястэчка Ішчална ўсіх яго жыхароў.

Жыхары мястэчка ў той час належалі да трох веравызнанняў: каталіцкага, праваслаўнага і іудзейскага. З яўрэямі тагачасны дзедзіч Баляслаў Скарбак-Важынскі дамовіўся лёгка - перадаў ім карчму з прапінацыяй [70] і заплаціў кампенсацыю за некалькі іхніх дамоў. Сялянам прапанаваў замену з умовамі, лепшымі, чым яны мелі ў Ішчалне і, самае галоўнае, ён павялічыў ім зямельныя надзелы. У выніку паразумення праваслаўныя сяляне перасяліліся ў праваслаўную ж вёску Бабры. Відочна, што лепшыя ўмовы яны прынялі з удзячнасцю, тым больш што разам з зямлёй атрымалі лес для будоўлі сваіх сядзіб. Тры каталіцкія сям'і Корсакаў, Матушэвічаў і Штурмаў абшарнік перасунуў ад касцёла на 1 км і даў ім узгодненыя надзелы зямлі каля лесу ўрочышча «Вады». Усе існаваўшыя да таго часу будынкі ў мястэчку былі разабраныя, зямля пад сядзібамі ачышчана ад камянёў і заарана. Такім чынам мястэчка Ішчална згінула з карты, і надрукаваны праз 20 гадоў Слоўнік геаграфічны Сулімерскага пра яго ўжо не ўзгадвае [71].

У 1869 г. вернік Баброўскай царквы Восіп Дзмітрыевіч Пуцька ахвяраваў сваёй царкве ваўняны падрызнік за 6 руб [72].

У 1880 г. над бабінцам царквы надбудавалі званіцу, а пры ўваходзе зрабілі тамбур. Царква агароджана невысокім мурам, з якога найлепш захавалася фасадная частка.

Пры канцы XIX ст. царква мела 2 дзесяціны раллі. Замест сенакосу да 1891 г. маёнтак плаціў святару «ругу»: азімага жыта 8 чвэрцей, 1 чвэрць пшаніцы, 6 чвэрцей яравога аўса, 4 чвэрці ячменю, 2 чвэрці гароху, 1 чвэрць грэчкі, 13 вазоў мурожнага сена, 8 вазоў саломы, 4 бараны, 2 парсюкі, 1 карову на мяса, 5 бочак піва, 15 гарнцаў гарэлкі, 15 гарнцаў солі. З 1891 г. абшарнік замест «ругі» надаў 36 дзесяцін зямлі. На выдаткі царквы абшарнік даваў 15 руб. у год, ануаты - 60 руб. у год. Псаломшчык атрымліваў ссыпку хлеба ад вернікаў - з кожнай мужчынскай душы па па 4 чвэрці і 4 чацверыкі азімага хлеба і столькі ж яравога, 80 пудоў сена і 4 вазы саломы. Прыход налічваў 120 двароў, 478 мужчын і 457 жанчын [73]. Псаломшчык гэтай царквы Ігнат Філіповіч выкладаў у Баброўскай школе пісьменнасці, Закон Божы выкладаў святар [74].

14 траўня 1907 г. архіепіскап Літоўскі і Віленскі Нікандр пачаў свой зварот да вернікаў Баброўскай царквы з дакорам, што «некаторыя з вас "совратились" у каталіцтва» [75], г. зн. і праз амаль што 70 гадоў тутэйшыя вернікі памяталі пра тое, што іх дзяды былі грэка-каталікамі.

Таму не дзіва, што ў 1920-30-я гг. у вёсцы Бабры жвава вялася беларуская культурніцкая праца. Яшчэ ў 1927 г. настаўнік пачатковай школы ў вёсцы Бабры Антон Ахрэмчык стварыў тут беларускі драматычны гурток: «... акуратна зьбіраліся тры разы на тыдзень па вечарох у школу, дзе амаль цэлую ноч рабілі рэпітыцыю... . За тыдзень да сёмухі самі артысты збудавалі сцэну ў школе ... Апошняя рэпітыцыя адбылася з вялікім пад'ёмам ў суботу перад сёмухай, 11 чэрвеня ўвечары. Усе артысты разыйшліся пасьля поўначы, хоць вельмі змораныя, але моцныя духам, цешачыся, што рэпэтыцыя выйшла як ня трэба лепей і шчыра прасілі ў Бога на заўтрашні дзень нагоды. Патрэбная дэкарацыя была з густам выканана мастаком Сьцяпанам Пуцькай, які з вялікім спагаданьнем аднёсся да пастаноўкі спэктаклю. На заўтра, 12 чэрвеня, хоць пагода была кепская, ліў дождж, але артысты не ўпалі духам і з самай раніцы зносілі крэслы, услоны, лаўкі, дзе хто што дастаў, у школу ... . Артыстамі былі хлопцы і дзяўчаты ... з вёскі Бабры. ... увесь чысты даход ад спэктаклю паступіў на павялічэньне школьнай бібліятэкі» [76].

Вядома, што праваслаўным святаром на пачатку 1920-х гг. у Бабрах быў Аляксандр Бяляеў. Ён распаўсюджваў сярод вернікаў беларускую газету "Крыніца", праводзіў беларускую асветніцкую працу [77]. Таму наступны святар а. Канстанцін Мяцеліца, які з 10.09.1927 г. быў адміністратарам царкоўнай філіі ў Бабрах Лябёдскай гміны, меў пасведчанне аб польскім грамадзянстве, выдадзенае Дзісненскім староствам, і ўжо быў «палітычна і маральна добранадзейны» [78].

15 траўня 1931 г. настаяцель царквы ў вёсцы Дэмбрава, а. Мікалай Мышкоўскі, дзеці якога вучыліся ў беларускай гімназіі ў Вільні, быў пераведзены з паніжэннем на пасаду адміністратара царквы ў вёску Бабры Лідскага павета з тлумачэннем - «з-за службовых інтарэсаў» [79]. У Дэмбрава ён служыў з 20.05.1920 г. і меў польскае грамадзянства. Канфідэнты паліцыі характарызавалі яго наступным чынам: «Рускі нацыяналіст, прыхільны да беларускага руху. Да Польшчы ставіцца лаяльна толькі з-за магчымага пакарання. Алкаголік» [80].

У 1935 г. Баброўскі храм быў рэстаўраваны. А пачатку 1937 г. Мышкоўскаму моцна не пашанцавала. 4 сакавіка на Лідскім вакзале з яго кішэні злодзеі выцягнулі 500 злотых [81]. Святар ехаў у Вільню, каб зрабіць заказ, і гэтыя грошы былі сабраны парафіянамі на закуп царкоўнага звона [82]. Магчыма, здарылася гэта з-за прыхільнасці да моцных напояў.

На царкоўным двары, на поўнач ад храма, знаходзіцца камень-следавік вышынёю 0,5 м з адбіткам жаночай ступні. Мясцовае паданне кажа, што гэты след належыць Маці Божай. Камень раней ляжаў на лузе, за царкоўнымі могілкамі. У 1920-я г. яго прывезлі да храма; мясцовы святар асвяціў гэтую рэліквію [83].

На пачатку 1960-х г. атэістычныя ўлады зачынілі царкву і забаранілі набажэнствы. Вялікія стосы царкоўных кніг выкінулі тады ў гразь на вясковую вулiцу, кнігі загінулі. У царкве зрабілі калгасны склад.

Царква ў Бабрах знаходзіцца сёння ў добрым стане і дзейнічае.

Дадаткі

Вопіс спраў, якія захоўваюцца ў Голдаўскі царкоўным архіве [84].

1. "Беседы святого отца нашего Василия Великого", Кіеў, 1829 г.

2. "Дополнительная ризничная опись Рождество Богородицкой Церкви Виленской Губернии Лидского уезда в местечке Голдове". Частка 1, 1839 г.

3. "Книга указов Литовской консистории", 1839 г.

4. "Книга брачных обысков Лидского благочиния Голдовской церкви", 1843 г.

5. "Книга добавочных обысков брачных Голдовской церкви Лидского благочиния", 1843 г.

6. "Книга Лидского Благочиния Голдовской церкви расхода церковных денег", 1843 г.

7. "Книга брачных обысков Голдовской Церкви", 1844 г.

8. "Книга брачных обысков Голдовского прихода", 1845 г.

9. "Книга Голдовской церкви проекта и содержания духовенства правил о хранении денег", 1846-1848 г.

10. "Книга Голдовской Церкви брачных обысков", 1846-1854 г.

11. "Исповедные росписи", 1849 г.

12. "Исповедные росписи", 1850-1852 г.

13. "Разныя печатные и письменные бумаги правительства, относящиеся к делам Голдовской Рождества Богородицкой церкви", 1853-1857 г.

14. "Журнал выходящих бумаг причта Голдовской Рождество Богородницкой Церкви", 1854 г.

15. "Книга на записку прихода денег Голдовской Рождество Богородницкой Церкви Лидского Уезда и Благочиния", 1860-1877 г.

16. "Книга для записи членов Голдовского братства", 1864 г.

17. "Книга на записку расхода денег Голдовской Рождество Богородницкой Церкви Лидского благочиния", 1864-1877 г.

18. "Клировые ведомости Голдовской Церкви", 1876-1908 г.

19. "Книга для отметки поступающих денег от братчиков и прихожан Голдовской Церкви по приговору", 1877 г.

20. "Книга на записку прихода денежных сумм и платежов Голдовской Рождество Богородницкой Церкви", 1877 г.

21. "Книга для записи предбрачных обысков Голдовской церкви", 1879-1894 г.

22. "Книга на записку прихода денежных сумм и капиталов Голдовской церкви Лидского благочиния", 1880-1882 г.

23. "Ведомость Литовской епархии Виленской губернии Лидского уезда и Благочиния приходской Голдовской Рождество Богородницкой Церкви", 1882 г.

24. "Ведомость Литовской епархии Виленской Губернии Лидского уезда и Благочиния приходской Голдовской Рождества Богородницкой Церкви", 1886 г.

25. "Книга на записку прихода и расхода денежных сумм и капиталов Голдовской Церкви Лидского благочиния", 1886-1888 г.

26. "Главная церковная и ризничная опись Рождество Богородницкой Церкви состоящей Виленской губернии Лидского уезда в местечке Голдове".

27. "Дело Голдовской церкви и причта", 1894 г.

28. "Кассовая книга Голдовской Церкви".

29. "Книга на записку расхода денежных сумм и капиталов Голдовской Рождества Богородичной Церкви".

30. "Обыск брачный Голдовской церкви", 1895-1901 г.

31. "Опись фундушных строений Голдовской Рождество Богородницкой Церкви", 1902 г.

32. "Книга на записку прихода и расхода денежных сумм и капиталов Голдовской Рождество Богородницкой Церкви Лидского Благочиния", 1903 г.

33. "Опись Церкви и ее имущества", 1909 г.

34. "Книга на записку прихода денежных сумм и капиталов Голдовской церкви Лидского благочиния Лидского уезда", 1912 г.

35. "Описная книга Голдовской церкви".

36. "Посемейный список прихожан Голдовской Церкви", 1926 г.

37. "Список прихожан Голдовской церкви" (Дата - ?).

38. "Слова и приветствия высокопреосвященного Иосифа Митрополита Литовского и Виленского".

39. "Учёт потреб по Голдовскому приходу", 1962 г.

Царквы ў Голдава і Бабрах

Акт генеральнай візітацыі Голдаўскай царквы ў 1792 г. [85]

Царква пад тытулам Нараджэння Насвяцейшай Панны, знаходзіцца ў Лідскім павеце і дэканаце, у фундацыі і каляцыі ЯВп Важынскіх, скарбнікаў ВКЛ, зараз у ЯВп Важынскіх, палкоўнікаў Жмудскіх, старастаў Тыркшлеўскіх (каля Цельшаў, Ковенскага ваяводства - Л. Л.) Драўляная, з брусаванага ... дрэва, нанова добра пабудаваная, крытая гонтай, з двума купаламі, з якіх адзін з жалезным крыжам над фацыятай (абразом - Л. Л.), а другі, з жалезным крыжам, над Вялікім абразом. На падмурку, з бабінцам і сакрыстыяй. З боку могілак двайныя падвойныя дзверы ў царкву, на падвойных жалезных завесах, зачыняюцца тычкай. З могілак ў сакрыстыю фугаваныя дзверы на падвойных жалезных завесах з унутраным замком. У царкве няма падлогі, столь з габляванай дошкі пафарбаванай белай фарбай таксама як і сцены. У царкве - 8 вокнаў белага шкла ў драўляных рамах. У сакрыстыі і над хорам - тое ж самае. Хоры агароджаны, з пафарбаванымі ў папяловы колер балясінамі. У бабінцы - 2 малыя круглыя акны. Лавы, сталярнай работы, стаяць з абодвух бакоў, пафарбаваныя ў арэхавы колер. Могілкі агароджаныя, на іх званіца на двух драўляных слупах з дахам, крытым гонтай, з жалезным крыжыкам, з адным звонам. Другі звон на двары, чакае рамонту.

Вялікі алтар ... абабіты габляванымі дошкамі і абцягнуты палатном з калонамі і карнізамі, пафарбаванымі рознымі фарбамі. Прастол драўляны сталярнай работы, на ім зачыненая дараносіца дзе захоўваюцца Святыя дары. Дараносіца сніцарскай работы аздоблена белай фарбай і малярскім золатам. Антымінс яснавялебнага Ясона Смагаржэўскага, мітрапаліта. Заслона прастола па рознаму пафарбавана, абрус, ручнікоў - 2. Швабскіх аздобленых карункамі, падшытых - адзін. Покрыва дывановае, падушка пад службоўнік дывановая, алтарны крыж алавяны, з пасійкай, падсвечнікаў бляшаных ў форме літары "S" - 2 пары. Прыступкі на два ўзроўні пафарбаваных у попельны колер. Каля вялікага алтара, з боку сакрыстыі лавачка. Амбон сталярнай работы, пафарбаваны ў попельны колер і ўпрыгожаны блакітнымі паскамі, парэнчы з балясінамі, пафарбаванымі ў розны колер.

Бакавы алтар, па праваму боку, з габляванай дошкі, абцягнуты палатном, з калонамі, аздоблены рознымі колерамі. У версе абраз Св. Ануфрыя, а над прастолам абраз Перамянення Панскага. Прастол і заслона прастола драўляныя, сталярнай работы, пафарбаваныя рознымі колерамі. Да прастола прыступка пад ліхтаром, пафарбаваная ў блакітны колер. На гэтай прыступцы рэліквіяр Успення (менавіта так, а не Ўнебаўзяцця - Л. Л.) Найсвяцейшай Панны Марыі за шклом, у яго устаўлена ўкрыжаванне з пасійкай. Драўляных ліхтароў 2 пары.

Другі алтар па левым баку, з габляванай дошкі, абцягнуты палатном, з калонамі, аздоблены рознымі колерамі з абразом Найсвяцейшай Панны ў штуцы, упрыгожанай разьбой, у срэбных шатах з пазалочанай каронай, на абразе Панна паказвае на сэрца, з гербам Вянцковічаў - стралой. Срэбных таблічак - 6.

Прастол і заслона сталярнай работы, пафарбаваныя рознымі колерамі. Да прастола прыступка пад ліхтаром, пафарбаваная ў блакітны колер. Абрус, ручнікоў - 2, адзін швабскі, з карункамі, падшыты чырвонай шалевай тканінай, другі тканы. Портатэл (невялікі ахвярнік з абразом - Л. Л.) лацінскі. Алавяных настольных падсвечнікаў - адна пара. Старых, бляшаных, пафарбаваных у белы колер ліхтароў у форме літары "S" - адна пара. Драўляных - адна пара. Укрыжаванне драўлянае з пасійкай.

Царкоўнае начынне. Даразахавальніц срэбных з накрыўкамі і махравымі капамі для захавання Святых Дароў, абодвух абрадаў - дзве, з якіх адна ўсярэдзіне пазалочаная. Срэбных паціраў, з якіх адзін усярэдзіне пазалочаны, з пазалочанымі дыскасамі. Срэбная лыжачка - адна. Срэбныя пазалочаныя шаты на абразе Найсвяцейшай Панны ў бакавым алтары з срэбнай пазалочанай каронай і чатырма каштоўнымі камянямі. Таблічак срэбных - дзевяць. Вялікі рэліквіяр Успення Найсвяцейшай Панны за шклом на тым жа алтары - адзін і два меншых, ... штук тры. На тым абразе фіранкі ..., каб закрыць абраз Найсвяцейшай Панны з дзверцамі. Мерніца алавяная ... - адна. Укрыжаванне алавянае з пастаментам - адно. Крыжоў драўляных з пасійкамі - два. Старых алавяных ампулак з падносам - адна пара. Кропельніца алавяная неўжываная - адна. Кадзільніца вялікая, вельмі старая, з такім жа ланцужком - адна. Звон на званіцы - адзін, а другі сапсаваны, узяты ў Двор для рамонту. Сыгнатурка (тут, у сэнсе малы звон - Л. Л.) ... у купале адна. Алтарных званкоў - шэсць, адзін з іх без сэрца. Званок ... - адзін. Драўляных, точаных падсвечнікаў на алтарах - шэсць пар. Жалеза для выпечкі Гостыі - адно ...

Літургічнае ўбранне. Лацінскі светлы арнат з залатым галуном і абшлагамі ..., з вышытымі ўнізе чырвоным шоўкам літарамі, з усім неабходным.

Рускі светлы арнат, зялёны, з штофа ў белыя паскі з кампанай вышытай залатой ніццю, з усім неабходным. Другі арнат светлы, ружовы, драгетаваны, кампанка вышытая срэбнай ніццю і ўпрыгожаная белымі паскамі, з усім неабходным. Арнат моравы, белы з залатымі кветкамі, упрыгожаны срэбнымі галунамі, з усім неабходным. Арнат светлы ..., ружовы, стары, з залатымі галуном і кампанкай, з усім неабходным. Арнат жалобны, атласны, чорны, уверсе белы, з усім неабходным. Бурс две, фіялетавыя з кітайкі, адна вышываная серабром, другая аблямавана блакітнай стужкай. Альб - чатыры, з іх адна галандская з карункамі, падшыта кітайкай, другая, вышытая срэбрам, другая тканая, з фальбонамі, ... . Дзве комжы. Карпаралаў - восемь, пурыфікатараў - пятнаццаць.

Царкоўныя кнігі. Евангелле надта старое, друкаванае. Кніг вельмі старых, друкаваных, рускіх - пяць. Службоўнікаў старых два. Трэбнік неўжываны - адзін. Евагелічка польская на нядзелю і святы - адна. Прамовы ксяндза Нароцкага, метрыкі шлюбаў і нараджэнняў, рэестр парафіі разам з табелем вернікаў.

Спіс Голдаўскай парафіі разам з рэестрам абодвух палоў якія здольны і не здольны да споведзі	Хаты	Мужчын		Жанчыны
		здодны	не здолны	здодны	не здодны
Мястэчка Голдава	21	40	7	52	19
Вёска Вялікае сяло	32	78	28	87	17
Вёска Агароднікі	13	35	5	41	9
Вёска Малышы	14	25	13	38	7
Вёска Хацяновічы	26	53	43	60	25
Вёска Ходараўцы	14	25	16	20	16
Вёска Канюшаны	11	18	17	28	12
Вёска Вольгаўцы	24	45	21	40	26
Вёска Бабры	53	60	26	80	34
Разам, дымоў 206, парафіян 1169	208	379	176	446	165

Пабудовы плябаніі. Хата белая з каморай, сенямі і пякарняй, вельмі старая. Свіран трэба зруйнаваць, хлявы старыя, гумно патрабуе рамонту. На падворку студня. Усе пабудовы без усялякай агароджы.

Зямля плябаніі. Зараз ніякай зямлі няма акрамя агарода. Святар жыве на грошы, якія выплачвае двор і за кошт штогадовых памерных выплат з ардынацыі.

Увага. Зямля плябаніі і падданых … была забрана пасля фатальнай смерці тры гады таму вялебнага святара Ігната Ханкоўскага, адміністратара Голдаўскай царквы ... ніякі судовы працэс не быў пачаты ... .

Дакументы. Ніякіх дакументаў у плябаніі няма, часткова згарэлі праз пярун, а часткова забраны дваром, ранейшымі калятарамі.

Увага. Для шпіталя і плябаніі трэба пачаць збіраць ахвяраванні.

У гэтай царкве святаром ёсць Ян Мыслевіч, празбітар, высвечаны ... біскупам Пінскім і Тураўскім Гедэонам Гарбацкім 15.09.1781 г. ...

… сучасныя ЯВп калятары маюць вялікую надзею на вяртанне ранейшага фундушу ці юрыдычнага афармлення новага, які будзе адпавядаць старому, трэба вялебнаму святару звяртацца да ... калятараў, да іх пабожнага гонару, каб як найхутчэй зрабіць гэтую справу ... калі гэта не будзе зроблена на працягу года і шасці тыдняў, дык Голдаўская царква з парафіяй павінна быць афілявана да бліжэйшай царквы ... .

Каб навукі, катэхізмы і пастырскія прамовы да людзей па ўсіх цэрквах былі зроблены, за чым як інстыгатар дэканату павінен пільна сачыць.

Так сама, каб на штомесячных ці штоквартальных канферэнцыях усе бывалі ў сваіх інстыгатараў. Павінен пільна назіраць, а пра непаслухмяных і адвільваючых дакладаць кіраўніцтву.

Пункты альбо Епіскапскія Распараджэнні і (кнігу) "Прыпадкі" каб меў, чытаў і выкарыстоўваў ..., каб праз тыя правілы мог сам дасканала меркаваць і вырашаць ... каб захоўваў рэгулярнасць у набажэнствах, пільнасць і дбайнасць у парафіі, чуласць у абыходжанні з даверанымі яму душамі, а таксама прыкладнасць, неабходную духоўнаму сану, моцна загадваем і гэтым рэфармацыйным дэкрэтам замацоўваем і даём распараджэнне.

Парафіяне Голдаўскай грэка-каталіцкай цэрквы у 1829 г. [86]

Мястэчка Голдава, ЯВп Антонія Важынскага, старасты Тыркшлеўскага

1. Ян Шагелда, 24 г.; Стэфан, брат Яна, 10 г.; Дамінік, брат Яна, г.; Антон, брат Яна, 2 г.; Кандрат, брат цётачны Яна, 24 г.; Мар'яна, маці Яна, 49 г.; Разалія, сястра Яна, 22 г.; Геня, сястра Яна, 19 г.; Настасся, 16 г.; Анна, сястра Яна, 11 г.

2. Ягор Кавальчук, 50 г.; Базыль, сын Ягора, 22 г.; Андрэй, сын Ягора, 5 г.; Павел, брат Ягора, 47 г.; Крысціна, жонка Ягора, 45 г.; Францішка, дачка Ягора, 16 г.; Агата, жонка Паўла, 29 г.

3. Яўхім Ванчук, 24 г.; Юзаф, сын Яўхіма, 2 г.; Яўхім, швагер Яўхіма, 6 г.; Антон, швагер Яўхіма, 3 г.; Пелагея, цёшча Яўхіма 43 г.; Мар'яна, жонка Яўхіма, 22 г.; Тэкля, швагерка Яўхіма, 10 г.

4. Андрэй Мацюк, 40 г.; Ян, сын Андрэя, 16 г.; Баніфацый, сын Андрэя, 7 г.; Гжэгаш, сын Андрэя, 1 г.; Магдалена, жонка Андрэя, 40 г.; Петранеля, дачка Андрэя, 13 г.

5. Тамаш Гарбіна, 39 г.; Міхал, сын Тамаша, 10 г.; Дзем'ян Мацюк, паўдомнік, 24 г.; Кацярына, дачка Тамаша, Рэгіна, жонка Дзем'яна, 24 г.

6. Кандрат Кавальчук, 32 г.; Леон, сын Кандрата, 13 г.; Юзаф, сын Кандрата, 1 г.; Юры, брат Кандрата, 24 г.; Міхал, сын Юрыя, 1 г.; Крысціна, жонка Кандрат, 36 г.; Мар'яна, дачка Кандрата, 7 г.

7. Тамаш Мацюк, 28 г.; Кацярына, жонка Тамаша, 33 г.; Францішка, дачка Тамаша, 1 г.; Тэкля, маці Тамаша, 56 г.; Анна, Пракопчык, удава, 66 г.

8. Антон Кавальчук, 32 г.; Клеменс, сын Антона, 9 г.; Базыль, сын Антона, 1 г.; Мікалай Гаель, 14 г.; Данель, брат Мікалая, 14 г.; Мар'яна, жонка Антона, 36 г.; Настасся, дачка Антона, 5 г.; Тэкля, маці Мікалая, 54 г.; Ева, сястра Мікалая, 20 г.

9. Андрэй Гаель, 34 г.; Максім, брат Андрэя, 10 г.; Юзаф, сын Андрэя, 6 г.; Ізідар, сын Андрэя, 1 г.; Тэкля, жонка Андрэя, 32 г.; Барбара, дачка Андрэя, 12 г.

10. Андрэй Кавальчук, удавец, 66 г.; Андрэй, пляменнік Андрэя, 42 г.; Мікалай, сын гэтага пляменніка, 7 г.; Еўдакія, жонка Андрэя-пляменніка, 44 г.; Вікторыя, дачка гэтага пляменніка, 17 г.; Настасся, дачка таго ж пляменніка, 10 г.

11. Казімір Грынкевіч, 66 г.; Баніфацый, сын Казіміра, 23 г.; Бенядзікт, сын Казіміра, 19г.; Базыль, сын Казіміра, 10 г.; Агата, жонка Казіміра, 48 г.; Хэлена, дачка Казіміра, 26 г.; Анна, дачка Казіміра, 17 г.; Настасся, жонка Баніфацыя, 20 г.;

12. Тадэвуш Пракаповіч, 58 г.; Хвёдар, сын Тадэвуша, 7 г.; Ян,сын Хвёдара, 5 г.; Зоф'я, жонка Тадэвуша, 58 г.; Агата, жонка Хвёдара, 24 г.; Мар'яна, дачка Хвёдара, 18 г.; Анна, дачка Хвёдара, 16 г.; Анвіліна,дачка Хвёдара, 11 г.

13. Антон Мацюк, 30 г.; Пётр, сын Антона, 8 г.; Ягася, жонка Антона, 31 г.; Тэкля, дачка Антона, 2 г.; Кацярына, братавая Антона, 21 г.; Канстанцыя, пляменніца Антона, 1 г.; Франюшка, маці Антона, 61 г.;

14. Антон Кажамяка, 44 г.; Ян, сын Антона, 21 г.; Пётр, сын Антона, 16 г.; Юзаф, брат Антона, 28 г.; Агата, жонка Антона, 41 г.; Хэлена, дачка Антона, 15 г.; Анна, дачка Антона, 7 г.;

15. Андрэй Гуштук, 34 г.; Язафат, брат Андрэя, 40 г.; Клеменс, сын Андрэя, 5 г.; Юстына, жонка Андрэя, 34 г.

16. Данель Мацюк, 49 г.; Павел, сын Данеля, 17 г.; Васіль, сын Данеля, 10 г.; Адам, сын Данеля, 7 г.; Пелагея, жонка Данеля, 39 г.; Зоф'я, дачка Данеля, 20 г.; Тэкля, дачка Данеля, 3 г.

17. Гжэгаш Кажамяка, 69 г.; Ян, сын Гжэгаша, 31 г.; Сымон, сын Гжэгаша, 21 г.; Ігнат, сын Яна, 11 г.; Тэкля, жонка Яна, 34 г.; Юльяна, дачка Яна, 7 г.; Еўдакія, дачка Яна, 1 г.; Караліна, жонка Сымона, 10 г.

18. Васіль Енка, 59 г.; Ян, сын Васіля, 20 г.; Эльяш, сын Васіля, 17 г.; Дамінік, жонка Васіля, 52 г.; Анна, дачка Васіля, 19 г.

19. Аляксандр Ярашэвіч, 35 г.; Магдалена, жонка Аляксандра, 31 г.; Таццяна, дачка Аляксандра, 13 г.; Канстанцыя, дачка Аляксандра, 3 г.; Ефрасіння Пракопчык, ... 47 г.; Тэрэза, дачка Ефрасінні, 13 г.

20. Павел Ванчык, 46 г.; Юзаф, сын Паўла, 13 г.; Сымон, сын Паўла, 10 г.; Антон, сын Паўла, 5 г.; Тамаш, брат Паўла, 34 г.; Тэадор, сын Тамаша, 9 г.; Караль, сын Тамаша, 5 г.; Апалонія, жонка Тамаша, 30 г.; Дамініка, дачка Тамаша, 1 г.

21. Павел Ванчык, 49 г.; Дзмітрый, сын Паўла, 15 г.; Трахім, брат Паўла, 45 г.; Ежы, сын Трахіма, 8 г.; Мацей, сын Трахіма, 3 г.; Еўдакія, жонка Паўла, 49 г.; Праскоўя, жонка Трахіма, 39 г.;

22. Базыль Кавальчык, 55 г.; Люся, жонка Базыля, 51 г.; Мар'яна, дачка Базыля, 14 г.

Двор Голдава таго ж ЯВп Важынскага

Хвёдар Кучынскі, агароднік, 29 г.; Якуб Здановіч, пастух, 68 г.; Юзаф Бачок, 14 г.; Людвік, сын Хвёдара, 2 г.; Астап Кашна, шпітальны дзед, 76 г.; Анна Снасень, 16 г.; Петранеля, сястра Ганны, 11 г.; Тэкля, сястра Ганны, 7 г.; Альжбета Васілеўская, 16 г.; Леанора Енка, 66 г.; Мар'яна, жонка Хвёдара, 28 г.; Мар'яна, дачка Тэрэзы, 2 г.

Вёска Вялікае Сяло таго ж ЯВп Важынскага

1. Пётр Мацюк, 30 г.; Юзаф, брат Пятра, 19 г.; Стэфан, брат Пятра, 3 г.; Мацей, сын Пятра, 1 г.; Анастасія, жонка Пятра, 24 г.; Францішка, сястра Пятра, 22 г.; Юльяна, сястра Пятра, 13 г.

2. Гжэгаш Свістун, 47 г.; Ян, сын Гжэгаша, 18 г.; Кандрат Мацюк, брат Гжэгаша, 34 г.; Аляксандр, пляменнік Гжэгаша, 10 г.; Ежы, сын Кандрата, 7 г.; Мацей, сын Кандрата, 1 г.; Мар'яна, жонка Гжэгаша, 47 г.; Урусула, жонка Кандрата, 30 г.

3. Якуб Кепель, 40 г.; Данель, брат Якуба, 32 г.; Максім, сын Якуба, 4 г.; Пётр, сын Якуба, 2 г.; Еўдакія, жонка Якуба, 49 г.; Мар'яна, дачка Якуба, 13 г.; Барбара, дачка Якуба, 7 г., Крысціна, жонка Данеля, 29 г.; Анна, маці Якуба, 69 г.

4. Лацінскага абраду.

5. Гжэгаш Таўкач, 68 г.; Трахім, пляменнік Гжэгаша, 26 г.; жанчыны лацінскага абраду.

6. Андрэй Кепель, 39 г.; Аляксандра, жонка Андрэя, 39 г.; Наталля, дачка Андрэя, 17 г.; Альжбета, дачка Андрэя, 10 г.

7. Андрэй Таўкач, 32 г.; Віктар, брат Андрэя, 24 г.; Зоф'я, жонка Андрэя, 27 г.; Кацярына, дачка Андрэя, 5 г.; Анна, дачка Андрэя, 2 г.

8. Ян Кепель, 39 г.; Пётр, сын Яна, 18 г.; Кандрат, сын Яна, 12 Эльяш, сын Яна, 2 г.; Хэлена, жонка Яна, 42 г.; Анна, дачка Яна, 15 г.; Францішка, дачка Яна, 5 г.; Магдалена, Кавальчук, ... 44 г.

9. Тамаш Кепель, 39 г.; Ян, сын Тамаша, 12 г.; Гжэгаш, сын Тамаша, 5 г.; Якуб, сын Тамаша, 2 г.; Адам, брат Тамаша, 24 г.; Стэфан, сын Адама, 7 г.; Базыль, сын Адама, 3 г.; Міхал, сын Адама, 1 г.; Пракседа, жонка Тамаша, 37 г.; Мар'яна, жонка Адама, 34 г.

10. Стэфан Кепель, 44 г.; Сымон, сын Стэфана, 12 г.; Ян Таўкач, швагер Стэфана, 36 г.; Раман, пляменнік Стэфана, 9 г.; Кацярына, жонка Стэфана, 28 г.; Еўдакія, дачка Стэфана, 17 г.; Апалонія, дачка Стэфана, 7 г.; Хэлена, сястра Стэфана, 51 г.; Элеанора, жонка Яна, 37 г.

11. Ян Марцінкевіч, 49 г.; Гжэгаш Грынкевіч, паўдомнік, 27 г.; Васіль, сын Гжэгаша, 5 г.; Пётр, сын Гжэгаша, 1 г.; Анна, жонка Яна, 34 г.; Язафата, дачка Яна, 7 г.; Малгажата, жонка Гжэгаша, 27 г.; Параскева, дачка Гжэгаша, 2 г.; Хэлена Кавальчук, служка, 36 г.

12. Мужчына лацінскага абраду, Тэадора Васілеўская, 54 г.

13. Гжэгаш Свістун, 52 г.; Кандрат, сын Гжэгаша, 11 г.; Міхал, сын Гжэгаша, 2 г.; Ян, Гаель, швагер Гжэгаша, 49 г.; Ігнат, сын Яна, 15 г.; Магдалена, жонка Гжэгаша, 49 г.; Мар'яна, дачка Гжэгаша, 7 г.; Ева, дачка Гжэгаша, 5 г.

14. Гжэгаш Гарбіна, 64 г.; Сымон, пляменнік Гжэгаша, 36 г.; Юстына, дачка Сымона, 14 г.; Еўдакія, дачка Сымона, 12 г.; Матрона, дачка Сымона, 5 г.

15. Андрэй Янасціна, 44 г.; Ян, сын Андрэя, 24 г.; Васіль, брат Андрэя, 28 г.; Мікалай, сын Васіля, 11 г.; Параскева, жонка Андрэя, 42 г.; Альжбета, дачка Андрэя, 10 г.; Тэадора, жонка Васіля, 34 г.

16. Ян Кавальчук, 47 г.; Лукаш Кавальчук, 76 г.; Барбара, жонка Яна, 45 г.; Магдалена, дачка Яна, 18 г.; Тэкля, дачка Яна, 10 г.; Юстына, дачка Яна, 4 г.; Аквіліна, дачка Яна, 1 г.; Мар'яна, дачка Лукаша, 9 г.

17. Андрэй Хайса, 48 г.; Леон, пляменнік Андрэя, 19 г.; Сымон Пракопчык, паўдомнік, 34 г.; Базыль, сын Сымона, 4 г.; Магдалена, жонка Андрэя, 34 г.; Тэкля, пляменніца Андрэя, 12 г.; Крысціна, жонка Сымона, 38 г.; Кацярына, дачка Сымона, 13 г.; Барбара, дачка Сымона, 6 г.

18. Ягор Гарбіна, 27 г.; Павел, сын Ягора, 2 г.; Ян, брат Ягора, 22 г.; Мар'яна, жонка Ягора, 27 г.; Тарэза, сястра Ягора, 29 г.

19. Ян Гаель, 59 г.; Станіслаў, сын Яна, 30 г.; Пётр, сын Яна, 18 г.; Стэфан, сын Станіслава, 10 г.; Францішка, жонка Станіслава, 30 г.; Люцыя, дачка Станіслава, 13 г.; Мар'яна, дачка Станіслава, 2 г.; Анна, цешча Станіслава, 62 г.

20. Раман Гарбіна, 24 г.; Ян, брат Рамана, 20 г.; Агата, жонка Рамана, 24 г.; Францішка, маці Рамана, 41 г.; Вікторыя, сястра Рамана, 7 г.; Анна, сястра Рамана, 4 г.;

21. Андрэй Гарбіна, 35 г.; Павел, сын Андрэя, 13 г.; Мікалай, сын Андрэя, 12 г.; Сымон, сын Андрэя, 3 г.; Наталля, бабка Андрэя, 67 г.; Тэадора, маці Андрэя, 63 г.

22. Язафат Кавальчук, 57 г.; Ігнат, сын Язафата, 23 г.; Якуб, сын Язафата, 19 г.; Еўдакія, жонка Язафата, 52 г.; Агаф'я, дачка Язафата, 16 г.; Мар'яна, дачка Язафата, 7 г.; Анастасія, жонка Ігната, 22 г.; Тэадора, дачка Ігната, 2 г.

23. Ануфры Амельянчык, 33 г.; Ігнат, сын Ануфрыя, 7 г.; Сымона, брат Ануфрыя, 25 г.; Кацярына, жонка Сымона, 26 г.; Анна, дачка Сымона, 2 г.; Мар'яна,сястра Сымона, 29 г.

24. Ян Рой, 37 г.; Сымон, сын Яна, 9 г.; Сільвестр, сын Яна, 2 г.; Анна, жонка Яна, 32 г.; Вікторыя, дачка Яна, 5 г.; Францішка, сястра Ганны, 18 г.

25. Францішак Кажамяка, 49 г.; Мацей, брат Францішка, 59 г.; Ян Гушлюк, зяць Францішка, 20 г.; Анна, жонка Францішка, 47 г.; Дар'я, жонка Мацея, 54 г.; Караліна, дачка Мацея 14 г.; Тэкля, жонка Яна, 22 г.

26. Астап Грынкевіч. 49 г.; Сідар, брат Астапа, 37 г.; Ефрасіння, жонка Астапа, 30 г.; Роза, жонка Сідара, 36 г.; Таццяна, дачка Сідара, 14 г.

27. Мацей Грынкевіч, 39 г.; Тамаш, сын Мацея, 14 г.; Тэадора, жонка Мацея, 36 г.; Анна Кепель, пакутніца, 63 г.

28. Лацінскага абраду.

29. Бенядзікт Грынкевіч, 39 г.; Мацей, сын Бенядзікта, 32 г.; жанчына лацінскага абраду.

Вёска Агароднікі таго ж ЯВп Важынскага

1. Юзаф Радзюк, 35 г.; Васіль, сын Юзафа, 7 г.; Крысціна, жонка Юзафа, 37 г.; Анастасія, жонка Юзафа, 15 г.; Юстына, дачка Юзафа, 12 г.

2. Дзмітрый Енка, 49 г.; Эльяш, сын Дзмітрыя, 16 г.; Кандрат, сын Дзмітрыя, 8 г.; Лукаш, брат Дзмітрыя, 40 г.; Пётр, сын Лукаша, 9 г.; Стэфан, сын Лукаша, 7 г.; Наталля, жонка Дзмітрыя, 44 г.; Рэгіна, дачка Дзмітрыя, 17 г.; Элеанора, жонка Лукаша, 37 г.; Францішка, дачка Дзмітрыя, 7 г.; Мар'яна, дачка Лукаша, 1 г.

3. Міхал Навіцкі, 18 г.; Юльяна, братавая Міхала, 34 г.

4. Гжэгаш Мацюк, 41 г.; Базыль, сын Гжэгаша, 15 г.; Ян, сын Гжэгаша, 6 г.; Сымон,сын Гжэгаша, 6 г.; Васіль, сын Гжэгаша, 2 г.; Максім, брат Гжэгаша, 34 г.; Анна, жонка Гжэгаша, 37 г.; Анна, дачка Гжэгаша, 12 г.; Таццяна, жонка Максіма, 34 г.; Еўдакія, дачка Максіма, 1 г.

5. Міхал Мацюк, 23 г.; Максім, брат Міхала, 15 г.; Юстына, жонка Міхала, 25 г.; Мар'яна, дачка Міхала, 3 г.; Агата, дачка Міхала, 2 г.; Тэкля, маці Міхала, 56 г.

6. Данель Мацюк, 28 г.; Лукаш, брат Тадэвуша 15 г.; Люцыя, сястра Тадэвуша, 23 г.; Агата, сястра Тадэвуша, 19 г.; Канстанцыя, жонка Данеля, 21 г.

7. Захар Ванчык, 47 г.; Ежы, брат Захара, 36 г.; Захар, сын Ежы, 5 г.; Тэадора, жонка Захара, 42 г.; Анастасія, дачка Захара, 22 г.; Агнешка, дачка Захара, 19 г.; Кацярына, дачка Захара, 14 г.; Еўдакія, дачка Захара, 11 г.; Анна, дачка Захара, 7 г.; Тэрэза, дачка Захара, 1 г.; Барбара, жонка Ежы, 31 г.

8. Ян Янчэўскі, 53 г.; Сымон, сын Яна, 20 г.; Тамаш, пляменнік Яна, 33 г.; Юзаф, сын Тамаша, 5 г.; Агаф'я, жонка Яна, 46 г.; Петранеля, дачка Яна, 12 г.; Агаф'я, жонка Тамаша, 33 г.

9. Ян Кавальчук, 34 г.; Павел, сын Яна, 12 г.; Пётр, сын Яна, 8 г.; Казімір, брат Яна, 36 г.; Кацярына, жонка Яна, 33 г.; Антаніна, жонка Казіміра, 33 г.; Тэкля, дачка Яна, 9 г.

10. Піліп Енка, 52 г.; Габрыэль, сын Піліпа, 10 г.; Ян, сын Піліпа, 3 г.; Стэфан, Хвашчэвіч, толькі жыве, 32 г.; Леон, сын Стэфана, 3 г.; Канстанцыя, жонка Піліпа, 42 г.; Агаф'я, дачка Піліпа, 15 г.; Юстына, жонка Стэфана, 31 г.; Анна, дачка Стэфана, 12 г.

11. Ян Кошка, 39 г.; Сымон, брат Яна, 36 г.; Міхал, брат Яна, 26 г.; Еўдакія, жонка Яна, 35 г.; Кацярына, жонка Сымона, 31 г.; Мар'яна, дачка Сымона, 16 г.; Тэафіля Кошка, пляменніца Еўдакія, 16 г.

12. Юзаф Ванчык, 62 г.; Ян, сын Юзафа, 32 г.; Антон, сын Юзафа, 19 г.; Мацей, сын Яна, 3 г.; жанчыны лацінскага абраду.

13. Габрыэль Енка, 35 г.; Тэадор Кавальчук, швагер, 25 г.; Анна, жонка Габрыэля, 31 г.; Альжбета, дачка Габрыэля, 1 г.; Анна, маці Габрыэля, 72 г.; Пракседа, жонка Тэадора, 24 г.; Параскева Гуштук, пакутніца, 49 г.

Вёска Малышы таго ж ЯВп Важынскага

1. Мужчыны лацінскага абраду; Канстанцыя Васілеўская, 55 г.; Агата Васілеўская, 30 г.

2. Бенядзікт Свістун, 35 г.; Францішак, сын Бенядзікта, 7 г.; Юзаф, сын Бенядзікта, 15 г.; Мацей, сын Бенядзікта, 2 г.; Васіль, Кажамяка, сын Мар'яны, 17 г.; Фустына, жонка Бенядзікта, 31 г.; Мар'яна, дачка Бенядзікта, 9 г.; Мар'яна ... , 42 г.; Караліна, дачка Мар'яны, 15 г.;

3. Мужчыны лацінскага абраду; Анастасія Васілеўская, 54 г.; Караліны, жонка Яна Клімовіча, 25 г.; Анна, дачка Яна Клімовіча, 2 г.

4. Амельян Грынкевіч, 64 г.; Тэадор Кавальчук, цётачны брат, 39 г.; Тэадор Мацюк, зяць Амельяна, 36 г.; Параскева, жонка Амельяна, 54 г.; Тэадора, жонка Тэадора Мацюка, 24 г.; Барбара, жонка Тэадора Кавальчука, 35 г.; Альжбета, дачка Кавальчука, 10 г.; Пелагея, дачка таго жа, 5 г.; Мар'яна, дачка таго жа, 2 г.

5. Мужчыны абраду лацінскага; Таццяна, маці Вінцэнта Васілеўскага, 70 г.; Тэадора, жонка Філіпа Васілеўскага, 23 г.

6. Ян Гарасімчык, 62 г.; Ян, сын Яна, 28 г.; Андрэй, сын таго жа Яна, 5 г.; Анастасія, жонка Яна, 63 г.; Агата, жонка Яна, 26 г.

7. Ян Кошка, 54 г.; Тэадор, сын Яна, 25 г.; Леон, сын Яна, 12 г.; Ваўжынец, брат Яна, 39 г.; Мар'яна, дачка Яна, 20 г.; Дамініка, жонка Тэадора, 30 г.

8. Лацінскага абраду.

9. Ян Свістун, 79 г.; Мацей, сын Яна, 44 г.; Раман, сын Мацея,11 г.; Вінцэнт, 8 г.; Цыпрыян, сын Мацея, 1 г.; Анна, жонка Яна,79 г.; Дарота, жонка Мацея, 39 г.

10. Ян Кепель, 54 г.; Мацей, сын Яна, 24 г.; Стэфан, сын Яна, 14 г.; Анна, жонка Яна, 54 г.; Мар'яна, дачка Яна, 11 г.; Элеанора, дачка Яна, 7 г.; Тэкля, дачка Яна, 3 г.; Анна, жонка Мацея, 21 г.

11. Язафат Енка, 29 г.; Францішак, брат Язафата, 15 г.; Ян, брат Язафата, 11 г.; Мар'яна, маці Язафата, 41 г.; Францішка, сястра Язафата,19 г.; Мар'яна, сястра Язафата, 8 г.

12. Ігнат Свістун, 28 г.; Ежы, брат стрыечны Ігната, 7 г.; Францішак, сын Ігната, 4 г.; Мар'яна, маці Ігната, 74 г.; Параскева, стрыечная сястра Ігната, 13 г.

13. Іллюк Таўкач, 59 г.; Кацярына, жонка Іллюка, 35 г.; Мар'яна, дачка Іллюка, 11 г.; Агата, дачка Іллюка, 7 г.; Элеанора, дачка Іллюка, 5 г.; Мар'яна Пракопчык, цешча Іллюка, 56 г.

14. Васіль Бачок, 42 г.; Эльяш, сын Васіля, 10 г.; Антон, сын Васіля, 3 г.; Леон, сын Васіля, 1 г.; Тэадора, жонка Васіля, 40 г.; Агата, дачка Васіля, 7 г.; Анна, сястра Васіля, 26 г.

15. Ігнат Ярашэвіч, 60 г.; Ян, сын Ігната, 15 г.; Гарбрыэль Хвашчэвіч, 27 г.; Гжэгаш, сын Габрыэля, 1 г.; Рэгіна, жонка Ігната, 49 г.; Анастасія, дачка Ігната, 10 г.; Францішка, жонка Габрыэля, 25 г.

Вёска Зінавічы таго ж ЯВп Важынскага [87]

1. Сымон Васілеўскі, 80 г.; Зоф'я, жонка Францішка Васілеўскага, 27 г.

2. Мужчыны лацінскага абраду; Анастасія, жонка Стэфана Васілеўскага, 67 г.

3. Мужчыны лацінскага абраду; Анатстасія Гаель, служка, 46 г.

4. Бенядзікт Васілеўскі, 63 г.; Пётр, сын Бенядзікта, 22 г.; Юзаф, сын Бенядзікта, 17 г.; жанчыны лацінскага абраду.

Вёска Вольгаўцы ЯВп Сяклюцкага, межавога суддзі Лідскага павета

1. Дзмітрый Гардзей, 58 г.; Максім, сын Дзмітрыя, 27 г.; Стэфан, сын Максіма, 1 г.; Анна, жонка Дзмітрыя, 55 г.; Анна, дачка Дзмітрыя, 8 г.; Тэрэза, дачка Дзмітрыя, 14 г.; Анастасія, жонка Максіма, 29 г.

2. Аляксандр Гардзей, 64 г.; Міхал, брат Аляксандра, 52 г.; Марак, сын Аляксандра, 24 г.; Ян, сын Аляксандра, 21 г.; Анастасія, жонка Аляксандра, 54 г.; Хэлена, жонка Марака, 26 г.

3. Гжэгаш Багінь, 43 г.; Якуб, сын Гжэгаша, 22 г.; Францішак, сын Гжэгаша, 21 г.; Язафат, сын Гжэгаша, 3 г.; Ян, сын Гжэгаша, 1 г.; Тарэза, жонка Гжэгаша, 35 г.; Язафата, дачка Гжэгаша, 5 г.

4. Дамінік Гардзей, 35 г.; Ігнат, сын Дамініка, 10 г.; Тэадор, брат Дамініка, 32 г.; Барталамей, брат Дамініка, 22 г.; Міхал, сын Тэадора, 4 г.; Тэадора, жонка Дамініка, 37 г.; Тэкля, маці Дамініка, 62 г.; Юльяна, дачка Дамініка, 4 г.; Анастасія, жонка Тэадора, 24 г.; Зузана, дачка Тэадора, 1 г.

5. Лацінскага абраду.

6. Мужчыны лацінскага абраду. Людвіка, жонка Стэфана Заглускага, 34 г.; Анастасія, дачка Стэфана, 16 г.; Агата, дачка Стэфана, 10 г.; Крысціна, дачка Стэфана, 5 г.; Анна, жонка Міхала Руткевіча, 21 г.

7. Тамаш Каела, 30 г.; Якуб, брат Тамаша, 24 г.; Казімір, сын Тамаша, 3 г.; Анна, маці Тамаша, 63 г.; Разалія, жонка Тамаша, 28 г.; Вікторыя, дачка Тамаша, 7 г.; Караліна, дачка Тамаша, 1 г.

8. Габрыэль Каела, 60 г.; Марцін, сын Габрыэля, 33 г.; Андрэй, сын Габрыэля, 16 г.; Міхал, сын Габрыэля, 14 г.; Дамінік, 7 г.; Пелагія, жонка Габрыэля, 56 г.; Зоф'я, дачка Марціна, 3 г.; Рачэля, дачка Марціна, 1 г.; Анастасія Грынкевіч, 16 г.

9. Мужчыны лацінскага абраду; Мар'яна ..., 24 г.; Фустына, цётка Мар'яны, 38 г.

10. Павел Гырыч, 54 г.; Ян, сын Паўла, 24 г.; Юльян, сын Паўла, 22 г.; Гжэгаш, сын Паўла, 20 г.; Мар'яна Гардзей, кутніца, 58 г.

11. Юзаф Гырыч, 53 г.; Данель, пляменнік Юзафа, 18 г.; Станіслаў, сын Юзафа, 26 г.; Ян, сын Юзафа, 24 г.; Трахім, сын Юзафа, 19 г.; Францішак, сын Юзафа, 8 г.; Тэадор, сын Юзафа, 1 г.; Герасім, сын Станіслава, 1 г.; Тэкля, жонка Юзафа, 38 г.; Разалія, дачка Юзафа, 20 г.; Караліна, дачка Юзафа, 12 г.; Ягася, пляменніца Юзафа. 15 г.; Анастасія, жонка Станіслава, 27 г.; Агнешка ..., сястра, 12 г.

12. Гжэгаш Лізень, 54 г.; Міхал, сын Гжэгаша, 17 г.; Ян, сын Гжэгаша, 14 г.; Ян, сын Гжэгаша, 12 г.; Юзаф, сын Гжэгаша, 3 г.; Бахеля, жонка Гжэгаша, 43 г.; Агата, дачка Гжэгаша, 20 г.; Петранеля, дачка Гжэгаша, 7 г.; Анна, дачка Гжэгаша, 1 г.

13. Мацей, швагер Мацея Вайтовіча, 25 г.; Альжбета, жонка Мацея, 26 г.

14. Максім Гырыч, 78 г.; Андрэй, сын Максіма, 44 г.; Антон, сын Андруся, 19 г.; Ян, сын Андруся, 15 г.; Станіслаў Тамаш, сын Андруся, 1 г.; Францішка, жонка Андруся, 28 г.; Хэлена, дачка Андруся, 20 г.; Мар'яна, дачка Андруся, 16 г.; Анна, дачка Андруся, 12 г.

15. Тамаш Гардзей, 15 г.; Тэадор, брат Тамаша, 12 г.; Ян, Гардзей, сірата, 18 г.; Хэлена, маці Тамаша, 48 г.; Апалонія, сястра Тамаша, 18 г.; Разалія Калеснік, кутніца, 43 г.

16. Раман Гырыч, 14 г.; Васіль Гырыч, 35 г.; Юзаф, сын Васіля, 2 г.; Агата, маці Рамана, 38 г.; Магдалена, сястра Рамана, 11 г.; Тэкля, сястра Рамана, 7 г.; Кацярына, сястра Рамана, 3 г.; Мар'яна, жонка Васіля, 32 г.; Юльяна, дачка Мар'яны, 6 г.

17. Ян Гардзей, 73 г.; Раман Лізень, 40 г.; Баніфацый, сын Рамана, 11 г.; Тэадор, сын Рамана, 2 г.; Стэфан, бацька Рамана, 54 г.; Анастасія, пляменніца Яна, 14 г.; Тэкля, жонка Стэфана Гардзея, 25 г.; Еўдакія, жонка Рамана, 40 г.; Мар'яна, дачка Рамана, 16 г.; Юльяна, дачка Рамана, 12 г.

18. Казімір Лізень, 35 г.; Павел, сын Казіміра, 15 г.; Андрэй, брат Казіміра, 26 г.; Параскева, жонка Казіміра, 42 г.; Анастасія, дачка Казіміра, 22 г.; Мар'яна, дачка Казіміра, 14 г.; Анна, дачка Казіміра, 4 г.; Багуміла, дачка Казіміра, 2 г.

19. Лацінскага абраду.

20. Раман Багінь, 61 г.; Ежы, сын Рамана, 25 г.; Юзаф, сын Рамана, 22 г.; Альжбета, жонка Рамана, 59 г.; Петранеля, жонка Ежы, 30 г.

21. Мужчыны лацінскага абраду; Юльяна, жонка Яна Гардзея, 61 г.; Анна, жонка Яна Бразоўскага, 40 г.; Караліна, дачка Яна Бразоўскага, 3 г.

22. Ігнат Багінь, 39 г.; Стэфан, брат Ігната, 29 г.; Караль, сын Стэфана, 4 г.; Анна, жонка Ігната, 28 г.; Францішка, дачка Ігната, 3 г.; Юльяна, жонка Стэфана, 26 г.; Ева, маці Ігната, 63 г.

23. Гжэгаш Гардзей, 72 г.; Лукаш, сын Гжэгаша, 27 г.; Францішак, сын Гжэгаша, 23 г.; Мікалай, сын Гжэгаша, 19 г.; Мар'яна, жонка Гжэгаша, 58 г.; Цацылія, дачка Гжэгаша, 13 г.; Мар'яна, 13 г.; Мар'яна, жонка Францішка, 15 г.

24. Юзаф Каціла, 54 г.; Ігнат, сын Юзафа, 25 г.; Ян, сын Юзафа, 20 г.; Міхал, сын Юзафа, 13 г.; Людвік, сын Юзафа, 11 г.

Вёска Канюшаны ЯВп Адольфа Шукевіча, б. падкаморага Лідскага павета

1. Андрэй Дзянішчык, 37 г.; Тэадор, сын Андрэя, 9 г.; Мацей, брат Андрэя, 18 г.; Наталля, жонка Андрэя, 31 г.; Агата, сястра Андрэя, 26 г.

2. Сымон Бартэль, 37 г.; Максім, сын Сымона, 9 г.; Антон Кандрацюк, сірата, 18 г.; Тэрэза, жонка Сымона, 33 г.; Мар'яна, 4 г.; Юльяна Бурнос, кутніца, 62 г.

3. Філіп Станель, 22 г.; Еўдакія, бабка Філіпа, 73 г.; Крысціна, маці Філіпа, 45 г.; Мар'яна, жонка Філіпа, 22 г.; Тэкля, дачка Філіпа, 2 г.

4. Павел Кучэйка, 45 г.; Юзаф, сын Паўла, 15 г.; Анна, дачка Паўла, 18 г.

5. Пётр Савук, 34 г.; Ян, сын Пятра, 7 г.; Антон Станька, паўдомнік, 34 г.; Ягася, жонка Пятра, 32 г.; Канстанцыя, цётка Пятра, 10 г.; Зоф'я, дачка Пятра, 6 г.; Барбара, дачка Пятра, 3 г.; Тэадора, жонка Антона, 28 г.

6. Ян Кучэйка, 58 г.; Юзаф, брат Яна, 49 г.; Пётр, сын Юзафа, 14 г.; Казімір, сын Юзафа, 4 г.; Юзаф, сын Юзафа, 4 г.; Кацярына, жонка Яна, 39 г.; Пракседа, жонка Юзафа, 42 г.; Ружа, дачка Юзафа, 7 г.

7. Васіль Кучэйка, 46 г.; Ян, сын Васіля, 19 г.; Міхал, сын Васіля, 7 г.; Пётр, сын Васіля, 1 г.; Анна, жонка Васіля, 39 г.; Мар'яна, дачка Васіля, 13 г.; Еўдакія, дачка Васіля, 4 г.

8. Францішак Астапчык, 42 г.; Якуб, сын Францішка, 19 г.; Ян, сын Францішка, 13 г.; Мікалай, сын Францішка, 7 г.; Антон, сын Францішка, 3 г.; Тэадор, сын Францішка, 1 г.; Кацярына, жонка Францішка, 42 г.; Вікторыя, жонка Якуба, 20 г.; Агата, Бартэль, кутніца, 62 г.

9. Юзаф Дзянішчак, 53 г.; Аляксандр Чамхала, пляменнік, 14 г.; Гжэгаш Бартэль, паўдомнік, 36 г.; Ян, сын Гжэгаша, 1 г.; Мар'яна, жонка Юзафа, 30 г.; Пелагія, дачка Юзафа, 5 г.; Юльяна, падчарыца Юзафа, 11 г.; Тэкля, жонка Гжэгаша, 26 г.; Петранеля, дачка Гжэгаша, 7 г.; Хэлена, дачка Гжэгаша, 5 г.

10. Марак Кучэйка, 36 г.; Дзмітрый, сын Марака, 11 г.; Васіль, сын Марака, 3 г.; Мар'яна, жонка Марака, Еўдакія, дачка Марака, 15 г.; Кацярына, дачка Марака, 7 г.; Анна, дачка Марака, 1 г.

11. Дзмітрый Тамашчук, 72 г.; Францішак, сын Дзімітрыя, 33 г.; Мацей, сын Францішка, 11 г.; Гжэгаш, пляменнік Дзмітрыя, 15 г.; Цыпрыян, пляменнік Дзмітрыя, 12 г.; Барбара, жонка Францішка, 37 г.

12. Данель Станель, 31 г.; Ян, брат Данеля, 27 г.; Кацярына, жонка Дзмітрыя, 37 г.; Анастасія, маці Данеля, 73 г.; Пелагея, жонка Яна, 27 г.

Вёска Ходараўцы ЯВп Адольфа Шукевіча

1. Ігнат Савук, 52 г.; Андрэй, пляменнік Ігната, 5 г.; Сымон, пляменнік Ігната, 14 г.; Агата, жонка Ігната, 53 г.; Анастасія, дачка Ігната, 20 г.

2. Гжэгаш Корэц, 48 г.; Павел, сын Гжэгаша, 23 г.; Сцяпан, сын Гжэгаша, 11 г.; Антон, сын Гжэгаша, 9 г.; Мар'яна, дачка Гжэгаша, 14 г.; Ева, дачка Гжэгаша, 14 г.; Параскева, дачка Гжэгаша, 4 г.; Марта, ... 79 г.

3. Антон Бартэль, 55 г.; Лукаш, сын Антона, 28 г.; Сымон, сын Антона, 7 г.; Мікалай, сын Антона, 3 г.; Вінцэнт, сын Антона, 1 г.; Анастасія, жонка Антона, 31 г.; Кацярына, дачка, Антона, 12 г.; Хэлена, жонка Лукаша, 31 г.

4. Казімір Корэц, 49 г.; Гжэгаш, сын Казіміра, 19 г.; Параскева, жонка Казіміра, 43 г.; Пелагея, жонка Гжэгаша, 22 г.

5. Ян Савук, 65 г.; Амброзій, сын Яна, 25 г.; Ян, сын Яна, 4 г.; Тэадор, сын Яна, 1 г.; Марцеля, жонка Яна, 46 г.; Мар'яна, жонка Амброзія, 19 г.

6. Ежы Кучэйка, 42 г.; Пракоп Лук'ян, паўдомнік, 39 г.; Анна, жонка Ежы, 39 г.; Таццяна, дачка Ежы, 1 г.

7. Васіль Шчок, 55 г.; Лукаш, сын Васіля, 23 г.; Міхал, сын Лукаша, 2 г.; Параскева, жонка Васіля, 52 г.; Агнешка, жонка Лукаша, 23 г.

8. Ян Астапчык, 52 г.; Тэадор, пляменнік Яна, 13 г.; Якуб, пляменнік Яна, 10 г.; Юстына, братавая Яна, 35 г.; Анна, дачка Юстыны, 20 г.; Наталля, маці Юстыны, 84 г.

9. Ян Дзянішчык, 48 г.; Ян, сын Яна, 13 г.; Таццяна, жонка Яна, 45 г.; Хэлена ..., сястра Яна, 42 г.

10. Мікалай Бартэль, 34 г.; Барталамей Бартэль, 20 г.; Пётр, сын Мікалая, 4 г.; Андрэй, сын Мікалая, 1 г.; Марта, жонка Мікалая, 26 г.; Кацярына, дачка Мікалая, 7 г.; Караліна, маці Барталамея, рэкрутка, 53 г.; Еўдакія, сястра Барталамея, 12 г.

11. Лаўрук Бартэль, 65 г.; Ян, сын Лаўрука, 28 г.; Анна, жонка Лаўрука, 55 г.; Барбара, жонка Яна, 32 г.

12. Тадэвуш Шашок, 45 г.; Юзаф, сын Тадэвуша, 5 г.; Леон, сын Тадэвуша, 1 г.; Тэкля, жонка Тадэвуша, 38 г.; Альжбета, дачка Тадэвуша, 13 г.; Юстына, дачка Тадэвуша, 10 г.; Анна, дачка Тадэвуша, 7 г.

13. Станіслаў Кучэйка, 41 г.; Тэадор, сын Станіслава, 15 г.; Палаша, жонка Іосіфа Бартэля, 43 г.; Мар'яна, жонка Станіслава, 35 г.; Петранеля, дачка Станіслава, 10 г.; Агата, жачка Станіслава, 3 г.

Двор Бярозаўка таго жа ЯВп Шукевіча

Якуб Бартэль, 36 г.; Мацей Кучэйка, 30 г.; Ян Кандрацюк, 7 г.; Сымон Астапчык, 14 г.; Данель Станель, 19 г.; Юзаф Тамашчык, 20 г.; Еўдакія, жонка Якуба, 46 г.; Юзэфа, сястра Яна Астапчыка, 20 г.; Барбара, сястра таго жа Яна, 13 г.; Юльяна, маці Сымона Астапчыка, 49 г.; Элеанора, дачка Юльяны, 9 г.; Анна, дачка Юльяны, 5 г.; Марфа Кандрацюк, 66 г.;

Вёска Карпейкі ЯВп Юзафа Філіповіча, харунжага Лідскага павета [88]

1. Сымон Ярмантовіч, 36 г.; Захар Ярмантовіч, 31 г.; Базыль, сын Сымона, 5 г.; Анастасія, жонка Сымона, 30 г.; Анна, дачка Сымона, 1 г.

2. Лукаш Ярмантовіч, 43 г.; Бенядзікт, брат Лукаша, 17 г.; Міхал, брат Лукаша, 13 г.; Сідар, брат Лукаша, 9 г.; Аквіліна, жонка Лукаша, 45 г.; Агата, жонка Лукаша, 45 г.

3. Самуэль Ярмантовіч, 43 г.; Стэфан, сын Самуэля, 14 г.; Адам, сын Самуэля, 9 г.; Павел, брат Самуэля, 9 г.; Павел, брат Самуэля, 24 г.; Тэадор, сын Ганны Ярмантовіч, 5 г.; Юзаф, пляменнік Самуэля, 1 г.; Тэадора, жонка Самуэля, 43 г.; Антаніна, жонка Паўла, 23 г.

4. Васіль Паляк, 52 г.; Ян, сын Васіля, 20 г.; Міхал, сын Васіля, 13 г.; Тэадор, сын Васіля, 10 г.; Стэфан, сын Васіля, 4 г.; Ефрасіння, жонка Васіля, 29 г.; Караліна, 9 г.; Антаніна, дачка Васіля, 2 г.; Кацярына, маці Васіля, 82 г.; Еўдакія, пляменніца Васіля, 16 г.

5. Сымон Ярмантовіч, 59 г.; Тадэвуш, сын Сымона, 13 г.; Аляксандр Войдзель, зяць Сымона, 32 г.; Тэадора, жонка Сымона, 59 г.; Францішка, дачка Сымона, 18 г.; Дамініка, жонка Аляксандра, 34 г.; Мар'яна, дачка Аляксандра, 9 г.; Аквіліна, дачка Аляксандра, 5 г.; Антаніна, дачка Аляксандра, 2 г.

6. Мужчыны лацінскага абраду, Крысціна Ярмантовіч, кутніца, 58 г.

7. Мацей Рамашкевіч, 66 г.; Данель, сын Мацея, 26 г.; Францішак, сын Мацея, 9 г.; Ілюк Ярмантовіч, зяць Мацея, 36 г.; Марак Жук, 8 г.; Анна, жонка Данеля, 25 г.; Анна, маці Марака Жука, кутніца, 42 г.

8. Міхал Рамашкевіч, 77 г.; Захар, сын Міхала, 41 г.; Аляксандр, сын Захара, 14 г.; Ян, сын Захара, 7 г.; Тарэза, жонка Захара, 43 г.; Юльяна, дачка Захара, 1 г.

9. Стэфан Касцюкевіч, 30 г.; Захар, сын Стэфана, 6 г.; Анна, жонка Стэфана, 28 г.; Юльяна, дачка Стэфана, 1 г.; Юльяна, жонка Казіміра Вішнеўскага, 34 г.; Мар'яна, дачка таго ж Казіміра, 9 г.

10. Мацей Ярмантовіч, 35 г.; Ян, брат Мацея, 26 г.; Мікалай, брат Мацея, 31 г.; Ігнат, брат Мацея, 31 г.; Ігнат, сын Яна, 5 г.; Тэрэза, жонка Мацея, 37 г.; Агата, дачка Мацея, 13 г.; Тэрэза, жонка Яна, 29 г.; Петранеля, дачка Яна, 1 г.; Агата, жонка Мацея, 66 г.; Анна, жонка Мікалая, 26 г.; Альжбета, дачка Мікалая, 2 г.

11. Бенядзікт Войдзель, 74 г.; Стэфан, сын Бенядзікта, 33 г.; Сымон, сын Бенядзікта, 25 г.; Ксаверый, сын Стэфана, 9 г.; Магдалена, жонка Стэфана, 31 г.; Альжбета, дачка Стэфана, 1 г.; Мар'яна, Касцюкевіч, сястра Бенядзікта, 64 г.

12. Павел Ярмантовіч, 56 г.; Тэадор, сын Паўла, 31 г.; Сымон, сын Паўла, 20 г.; Мікалай, сын Паўла, 16 г.; Стэфан, сын Тэадора, 11 г.; Петранеля, жонка Тэадора, 9 г.; Дамініка, дачка Тэадора, 9 г.; Хэлена, дачка Тэадора, 5 г.; Люцыя, дачка Тэадора, 1 г.

Вёска Баяры таго жа ЯВп Філіповіча [89]

1. Ян Камінскі, 31 г.; Якуб, сын Яна, 9 г.; Базыль, сын Яна, 4 г.; Ружа, маці Яна, 65 г.; Юльяна, жонка Яна, 33 г.;

2. Сымон Ярмантовіч, 37 г.; Тэадор, пляменнік Сымона, 17 г.; Вінцэнт, пляменнік Сымона, 16 г.; Юзаф, пляменнік Сымона, 14 г.; Яўхім, пляменнік Сымона, 9 г.; Ян, сын Сымона, 8 г.; Марцэля, братавая Сымона, 45 г.; Кацярына, пляменніца Сымона, 21 г.; Кацярына, жонка Сымона, 29 г.; Тэкля, дачка Сымона, 1 г.;

3. Ян Ярмантовіч, 47 г.; Марак, сын Яна, 13 г.; Ігнат, сын Яна, 3 г.; Кацярына, жонка Яна, 34 г.; Цацылія, дачка Яна, 2 г.; Ева Ярмантовіч, кутніца, 59 г.; Кацярына Кулеш, кутніца, 66 г.

4. Тамаш Ярмантовіч, 33 г.; Васіль, сын Тамаша, 8 г.; Міхал, сын Тамаша, 5 г.; Мікалай Ярмантовіч, 24 г.; Даміцэля, жонка Тамаша, 28 г.; Анна, маці Мікалая Ярмантовіча, 64 г.; Магдалена, сястра таго ж Мікалая, 17 г.; Караліна, сястра таго ж Мікалая, 14 г.

5. Аляксандр Шарапа, 31 г.; Леон, брат Аляксандра, 28 г.; Тэадор, брат Аляксандра, 23 г.; Анастасія, маці Аляксандра, 56 г.; Францішка, сястра Аляксандра, 20 г.

Вёска Сяркі таго жа ЯВп Філіповіча [90]

1. Мацей Ярмантовіч, 67 г.; Ілюк, сын Мацея, 33 г.; Захар, сын Ілюка, 8 г.; Мар'яна, жонка Мацея, 69 г.; Анна, жонка Ілюка, 38 г.; Марцеля, дачка Ілюка, 13 г.; Анастасія, дачка Ілюка, 4 г.

2. Лукаш Грамыка, 54 г.; Бенядзікт Ярмантовіч, ... 17 г.; Ігнат Ярмантовіч, паўдомнік, 25 г.; Альжбета, жонка Лукаша, 39 г.; Ефрасіння, жонка Ігната, 33 г.

3. Мікалай Рамашкевіч, 74 г.; Гжэгаш, унук Мікалая, 11 г.; Юзаф, сын Мікалая, 33 г.; Дзмітрый, сын Юзафа, 11 г.; Ян, сын Юзафа, 1 г.; Мар'яна, жонка Мікалая, 64 г.; Агнешка, жонка Юзафа, 31 г.

4. Юзаф Ярмантовіч, 55 г.; Ян, сын Юзафа, 16 г.; Раман, сын Юзафа, 1 г.; Стэфан Клюкевіч, цесць Юзафа, 71 г.; Кацярына, жонка Юзафа, 40 г.; Магдалена, жонка Стэфана, 62 г.; Кацярына, дачка Стэфана, 30 г.

5. Ян Алюкевіч, 42 г.; Васіль, сын Яна, 12 г.; Барталамей, сын Яна, 9 г.; Аляксандр, сын Яна, 5 г.; Францішка, жонка Яна, 44 г.; Тэафіла, дачка Яна, удава, 24 г.; Язафата, дачка Яна, 17 г.; Юстына Ярмантовіч, кутніца, 56 г.

6. Захар Ярмантовіч,73 г.; Трахім, сын Захара, 26 г.; Стэфан Клюкевіч, падкідыш, 8 г.; Кацярына, жонка Захара, 52 г.; Магдалена, жонка Трахіма, 25 г.; Таццяна, дачка Трахіма, 5 г.

7. Пётр Цынкевіч, 52 г.; Раман Жучок, 25 г.; Пелагея, жонка Пятра, 56 г.; Кацярына, дачка Пятра, 20 г.; Агата, дачка Пятра, 14 г.; Мар'яна, дачка Пятра, 10 г.; Анастасія, дачка Пятра, 7 г.

8. Карп Цынкевіч, 31 г.; Міхал, брат Карпа, 20 г.; Ян, сын Карпа, 2 г.; Юзаф, сын Карпа, 3 г.; Агнешка, жонка Карпа, 30 г.; Анна, пляменніца Карпа, 8 г.; Мар'яна Паляк, служка, 12 г.

Карчма Хацяновічы

Мужчыны лацінскага абраду; Ева, жонка Гжэгаша Камінскага, 41 г.; Петранеля, дачка таго ж Гжэгаша, 20 г.; Вікторыя, дачка таго ж Гжэгаша, 16 г.; Антаніна, дачка таго ж Гжэгаша, 7 г.; Разалія, дачка Гжэгаша,7 г.

Двор Хацяновічы

Стэфан Ярмантовіч, 70 г.; Тэадор Ярмантовіч, 16 г.; Раман, брат Тэадора, 13 г.; Ян Ярмантовіч, 20 г.; Мар'яна Клюкевіч, 17 г.

Назва мясцін	Разам	Дымы	Мужчын		Жанчыны
			Да камуніі	Не да камуніі	Да камуніі	Не да камуніі
Голдава разам з дваром	164	22	57	31	61	15
Вёска Вялікае Сяло	172	29	65	23	61	23
Вёска Агароднікі	91	13	33	11	38	9
Вёска Малышы	52	15	25	13	32	12
Вёска Зінавічы	7	4	4		3
Вёска Вольгаўцы	152	24	59	17	57	19
Вёска Ходараўцы з дваром	88	13	32	13	35	8
Вёска Канюшаны	79	12	29	12	27	11
Вёска Карпейкі	84	12	32	26	13	13
Вёска Баяры	36	8	12	7	14	3
Вёска Сяркі разам з карчмой і дваром	64	8	22	10	25	7
Разам	1119	157	370	379	150	120

Гэты інвентар вернікаў парафіяльнай Голдаўскай царквы 20 жніўня 1829 г. склаў і уласнай рукой святар Мацей Бараноўскі.

....

Парафіяне Баброўскай грэка-каталіцкай цэрквы ў 1829 г. [91]

Дзедзічная вёска Бабры ЯВп Важынскіх

1. Тамаш Гагалушка, 24 г.; Ян Харытановіч, 13 г.; Юзаф Харытановіч, 9 г.; Ежы, сын Тамаша Гагалушкі, 1 г.; Анна, жонка Тамаша, 21 г.; Клара, маці Анны, 45 г.

2. Барталамей Гагалушка, 50 г.; Параскева, жонка Барталамея, 35 г.; Анна, дачка Барталамея, 16 г.; Люцыя, дачка Барталамея, 13 г.; Тэадора, дачка Барталамея, 14 г.

3. Лукаш Чыжык, 69 г.; Ян, сын Лукаша, 28 г.; Якуб, сын Яна, 3 г.; Анна, жонка Лукаша, 68 г.; Пеланіца, жонка Яна, 23 г.; Марцяна, дачка Лукаша, 17 г.

4. Стэфан Крыпень, 27 г.; Ігнат Харытановіч, 23 г.; Вінцэнт, сын Стэфана, 6 г.; Пётр, сын Ігната Харытановіча, 1 г.; Анастасія, жонка Стэфана, 29 г.; Саламея, жонка Ігната, 21 г.; Даміцэля, дачка Сэфана, 2 г.

5. Лукаш Харытановіч, 31 г.; Казімір, брат Лукаша, 21 г.; Змітрук, брат Лукаша, 11 г.; Кацярына, жонка Лукаша, 23 г.; Мар'яна, дачка Лукаша, 4 г.

6. Міхал Гагалушка, 28 г.; Андрэй Крыпень,17 г.; Ян, сын Міхала Гагалушкі, 7 г.; Хэлена Крыпень, 68 г.; Мар'яна, жонка Міхала, 28 г.; Ульяна, дачка Стэфана Крыпеня, 9 г.; Караліна, дачка Міхала Гагалушкі, 3 г.

7. Васіль Крыпень, 53 г.; Данель, сын Васіля, 23 г.; Міхал, сын Данеля, 5 г.; Пётр Касцюк, служка, 23 г.; Хэлена, жонка Васіля, 55 г.; Анастасія, жонка Данеля, 27 г.

8. Тэадор Пуцька, 53 г.; Раман Барувіч, зяць Тэадора, 37 г.; Юзаф, сын Рамана Барувіча, 6 г.; Саламея, жонка Тэадора, 78 г.; Тэрэса, жонка Рамана, 33 г.; Паўліна, дачка Рамана, 2 г.

9. Тэадор Лепешка, 48 г.; Філіп, сын Тэадора, 27 г.; Вінцэнт, сын Тэадора, 5 г.; Юзаф, сын Філіпа, 1 г.; Францішка, жонка Тэадора, 50 г.; Мар'яна, дачка Тэадора, 18 г.; Кацярына, дачка Тэадора, 13, Анастасія, жонка Філіпа, 20 г.

10. Пётр Крыцкі, 32 г.; Апанас, сын Пятра, 10 г.; Анна, маці Пятра, 60 г.; Францішка, жонка Пятра, 32 г.; Анастасія, сястра Пятра, 18 г.; Петранеля, дачка Пятра, 1 г.

11. Раман Чыжык, 48 г.; Ян, сын Рамана, 23 г.; Казімір,сын Рамана Чыжыка, 1 г.; Антаніна, жонка Рамана, 48 г.; Мар'яна, жонка Яна, 22 г.; Анна Лабан, служка, 13 г.

12. Лукаш Чыжык, 78 г.; Васіль, сын Лукаша, 41 г.; Тэадор, сын Рамана Чыжыка, 16 г.; Базыль, сын Васіля Чыжыка, 8 г.; Анна, жонка Васіля Чыжыка, 38 г.; Юстына, жонка Тэадора, 20 г.; Тэадора, дачка Васіля, 2 г.

13. Сымон Карабач, 53 г.; Ян Крыцкі, 32 г.; Ігнат, сын Сымона Карабача, 18 г.; Мікіта, сын Яна Крыцкага, 9 г.; Лаўрын, сын Яна, 5 г.; Кацярына, жонка Яна Крыцкага, 38 г.; Вікторыя, дачка Сымона, 13 г.; Магдалена, дачка Яна Крыцкага, 2 г.

Вёска дзедзічная Пяскі (Пескаўцы) таго жа ЯВп Важынскага

1. Андрэй Пуцька, 63 г.; Павел, сын Андрэя Пуцькі, 38 г.; Мацей, сын Андрэя Пуцькі, 40 г.; Змітрук, сын Андрэя, 26 г.; Пракоп, сын Паўла Пуцькі, 8 г.; Саламея, жонка Паўла Пуцькі, 28 г.; Таццяна, маці Саламеі, 68 г.; Аксінння, дачка Таццяны, 15 г.; Мар'яна, дачка Паўла Пуцькі, 10 г.; Альжбета, дачка Паўла, 4 г.; Кацярына, дачка Паўла, 3 г.; Тэрэза, дачка Паўла, 1 г.

2. Змітрук Карабач, 64 г.; Мікалай, сын Змітрука, 10 г.; Леон, сын Змітрука, 5 г.; Францішак Гілюк, служка, 20 г.; Юстына, жонка Змітрука, 40 г.; Міхаліна, дачка Юстыны, 5 г.; Юстына, дачка Юстыны, 4 г.; Мар'яна, дачка Змітрука, 15 г.; Караліна, дачка Змітрука, 8 г.

3. Марцін Гагалушка, 28 г.; Ігнат, брат Марціна, 18 г.; Якуб, брат Марціна, 15 г.; Юстына, маці Марціна, 50 г.; Мар'яна, жонка Марціна, 23 г.; Вікторыя, дачка Марціна, 5 г.; Юстына, дачка Марціна, 1 г.; Хэлена, жонка Ігната, 19 г.

4. Тэадор Гагалушка, 32 г.; Захар, брат Тэадора, 28 г.; Якуб, брат Тэадора, 20 г.; Ян, брат Тэадора, 17 г.; Лаўрын, сын Тэадора, 10 г.; Вінцэнт, сын Тэадора, 5 г.; Мар'яна, маці Тэадора, 53 г.; Ружа, жонка Тэадора, 28 г.; Анастасія, дачка Тэадора, 2 г.; Зоф'я, жонка Захара, 20 г.

5. Марцін Дадашка, 53 г.; Аляксандр, сын Марціна, 17 г.; Францішак, сын Марціна, 16 г.; Ружа, жонка Марціна, 48 г.; Кацярына, жонка Аляксандра, 19 г.; Аляксандра, цётка Марціна, 73 г.

6. Леон Гагалушка, 36 г.; Ян, брат Леона, 21 г.; Юзаф, сын Леона, 9 г.; Вінцэнт, сын Леона, 6 г.; Мар'яна, жонка Леона, 23 г.; Магдалена, дачка Леона, 15 г.; Караліна, дачка Леона, 1 г.

7. Раман Лабан, 58 г.; Мікалай, сын Рамана, 20 г.; Максім, сын Рамана, 15 г.; Лука, сын Рамана Лабана, 10 г.

Баброўскі шпіталь

Стэфан Пуцька, 60 г.; Максім Пуцька, 52 г.; Казімір, сын Максіма Пуцькі, 10 г.; Зоф'я, жонка Стэфана Пуцькі, 60 г.; Наталля, жонка Максіма Пуцькі, 57 г.; Клара, дачка Максіма, 5 г.

Дзедзічная вёска Леснікі ЯВп Горскага

1. Ян Юхневіч, 40 г.; Лукаш, сын Яна, 1 г.; Прузына, жонка Яна, 30 г.; Петранеля, 25 г.; Альжбета, сястра Яна, 18 г.; Анна, дачка Яна, 3 г.

2. Антон Гуліс, 40 г.; Марцін, брат Антона, 30 г.; Мар'яна, жонка Марціна, 23 г.; Альжбета, дачка Марціна, 2 г.

3. Міхал Малец, 60 г.; Юзаф, брат Міхала, 45 г.; Казімір Кібілда, 17 г.; Кацярына, жонка Міхала, 60 г.; Мар'яна, жонка Юзафа, 45 г.; Еўдакія, дачка Юзафа, 7 г.; Ульяна, дачка Міхала, 15 г.

4. Захар Пазняк, 43 г.; Мікалай, сын Захара, 8 г.; Базыль, сын Захара, 6 г.; Прузына Савіцкая, цешча Захара, 70 г.; Еўдакія, жонка Захара, 30 г.; Агата Савіцкая, 18 г.; Францішка, дачка Захара, 4 г.; Канстанцыя, дачка Захара, 1 г.

5. Антон Гойка, 80 г.; Стэфан, брат Антона, 70 г.; Стэфан, сын Антона, 20 г.; Ян, сын Стэфана, 21 г.; Анастасія, жонка Антона, 70 г.; Аксіння, жонка Стэфана, 56 г.; Францішка, дачка Стэфана, 15 г.

6. Міхал Карней, 25 г.; Сымон, брат Міхала, 23 г.; Ян, брат, 19 г.; Анастасія, жонка Міхала, 19 г.; Аксіння, жонка Стэфана, 19 г.; Аксіння, дачка Міхала, 1 г.

7. Яўхім Ярашэвіч, 30 г.; Філіп, сын Яўхіма, 9 г.; Петранеля, жонка Яўхіма, 30 г.; Караліна, дачка Яўхіма, 5 г.; Крысціна, дачка Яўхіма, 4 г.; Альжбета, дачка Яўхіма, 2 г.

8. Тэадор Малец, 30 г.; Эльяш, брат Тэадора, 26 г.; Дарафей, сын Тэадора, 8 г.; Гжэгаш, сын Тэадора, 2 г.; Анна, маці Тэадора, 60 г.; Язафата, жонка Тэадора, 30 г.; Кацярына, жонка Эльша, 25 г.; Анна, дачка Тэадора, 5 г.

9. Гжэгаш Пазняк, 25 г.; Стэфан, сын Гжэгаша, 3 г.; Юстына, жонка Гжэгаша, 23 г.; Зоф'я, дачка Гжэгаша, 1 г.; Наталля ..., 9 г.

10. Юзаф Леванцэвіч, 45 г.; Ян, брат Юзафа, 35 г.; Базыль, сын Юзафа, 15 г.; Ежы, сын Яна, 7 г.; Лукаш, сын Яна Леванцэвіча, 1 г.; Мар'яна, жонка Юзафа, 45 г.; Мар'яна, жонка Яна, 30 г.; Анастасія, дачка Яна, 9 г.

11. Якуб Клімаш, 20 г.; Юзаф, брат Якуба, 13 г.; Ян, брат Якуба, 11 г.; Станіслаў, сын Канстанцыі Радзюк, 2 г.; Кацярына, маці Якуба, 60 г.; Пелагея, жонка Якуба, 18 г.; Агата, сястра Якуба, 30 г.; Мар'яна, сястра Якуба, 9 г.

12. Мікалай Гомза, 50 г.; Габрыэль, брат Мікалая, 23 г.; Ян, сын Мікалая, 20 г.; Пётр, сын Мікалая, 3 г.; Тэрэза, жонка Яна Гомзы, 20 г.; Тэадора, дачка Мікалая, 8 г.

13. Пётр Венска, 55 г.; Дамінік Карней, 20 г.; Марцін, сын Пятра, 10 г.; Крысціна, жонка Пятра, 50 г.; Анна, жонка Дамініка, 23 г.; Кацярына, дачка Пятра, 7 г.; Канстанцыя, дачка Пятра, 2 г.

14. Філіп Губейка, 30 г.; Антон Дадашка, 28 г.; Ульяна, маці Філіпа, 79 г.; Хэлена, жонка Антона, 25 г.; Ульяна, цётка Яна Радзюка, 19 г.; Разалія, дачка Філіпа, 9 г.; Магдалена, дачка Філіпа, 4 г.

15. Мацей Ушчэнчык, 37 г.; Станіслаў Губейка, 19 г.; Міхал, сын Мацея, 7 г.; Агаф'я, жонка Мацея, 32 г.; Анна, сястра Агаф'і, 20 г.; Канстанцыя, дачка Мацея, 12 г.; Разалія, дачка Мацея, 4 г.; Люцыя, дачка Мацея, 1 г.

16. Ян Зайка, 23 г.; Адам, брат Яна, 20 г.; Зоф'я, маці Яна Зайкі, 50 г.; Альжбета, жонка Яна, 21 г.; Мар'яна, сястра Яна, 17 г.; Анна, сястра Яна, 10 г.; Аляксандра, сястра Яна, 5 г.

17. Змітрук Радзюк, 70 г.; Юзаф, сын Змітрука, 30 г.; Ян Яловік, 45 г.; Павел, сын Яна Яловіка, 2 г.; Мар'яна, жонка Юзафа, 30 г.; Крысціна, жонка Яна Яловіка, 35 г.

18. Міклай Губейка, 65 г.; Кірыла Ашмяна, 40 г.; Юзаф, сын Мікалая, 16 г.; Таццяна, жонка Кірылы Ашмяны, 22 г.; Ульяна, жонка Мікалая Губейкі, 55 г.; Ева, дачка Мікалая, 1 г.

19. Юзаф Малец, 53 г.; Данель, сын Юзафа, 19 г.; Амельян, сын Юзафа, 7 г.; Тэадора, жонка Юзафа, 45 г.; Тэадора, жонка Данеля, 20 г.; Хрысціна, дачка Юзафа, 9 г.

20. Пракоп Малец, 50 г.; Якуб, сын Пракопа, 20 г.; Базыль, сын Гжэгаша Мальца, 8 г.; Анна, дачка Пракопа, 19 г.; Анастасія, жонка Гжэгаша, Мальца, 30 г.; Агата, жачка Анастасіі, 2 г.

21. Андрэй Радзюк, 45 г.; Аляксандр, брат Андрэя, 26 г.; Марцяна, жонка Андрэя, 30 г.; Хрысціна, жонка Аляксандра, 25 г.; Дамініка, дачка Андрэя, 18 г.; Мар'яна, дачка Андрэя, 15 г.

22. Тамаш Малец, 50 г.; Лаўрын Паварга, 30 г.; Стэфан Малец, 30 г.; Тэрэза, жонка Тамаша, 40 г.; Мар'яна, жонка Лаўрына, 40 г.; Крысціна, жонка Стэфана, 30 г.; Тэадора Малец, 18 г.; Яна, дачка Лаўрына, 1 г.

23. Ежы Кібілда, 37 г.; Сымон Кібілда, 25 г.; Максім, сын Ежы, 18 г.; Амельян, сын Ежы, 8 г.; Андрэй, сын Ежы, 5 г.; Кацярына, жонка Ежы, 30 г.

24. Геранім Малец, 40 г.; Якуб, сын Гераніма, 19 г.; Ігнат, сын Гераніма, 8 г.; Лукаш, сын Гераніма, 6 г.; Ян, сын Гераніма, 5 г.; Караль, сын Гераніма, 2 г.; Хрысціна, жонка Гераніма, 40 г.; Яна, дачка Гераніма, 18 г.; Мар'яна, дачка Гераніма, 12 г.; Агата, дачка Гераніма, 5 г.

25. Кандрат Малец, 69 г.; Сымон, сын Кандрата, 30 г.; Павел, сын Сымона, 3 г.; Ян Паварга, 8 г.; Мар'яна, жонка Сымона, 26 г.; Анна, дачка Кандрата, 18 г.

26. Андрэй Шыран, 50 г.; Ян, сын Андрэя, 19 г.; Юзаф, сын Андрэя, 16 г.; Сымон, сын Андрэя, 15 г.; Тэадор, сын Андрэя, 6 г.; Ян, сын Андрэя, 2 г.; Анастасія, жонка Андрэя, 40 г.; Юстына, жонка Яна, 20 г.; Аксіння Паварга, 9 г.; Вікторыя Паварга, 7 г.

Дзедзічная вёска Цацкі Найсвяцейшых ягамосцяў князёў Радзівілаў

1. Пётр Шчотка, 40 г.; Ян Казёл, 30 г.; Ян, сын Пятра, 4 г.; Данель, сын Пятра, 2 г.; Марак, сын Яна Казла, 2 г.; Павел, сын Яна Казла, 1 г.; Анна, жонка Пятра Шчоткі, 35 г.; Магдалена, жонка Яна Казла, 30 г.; Караліна, дачка Пятра Шчоткі, 10 г.; Петранеля, дачка Пятра, 7 г.; Мар'яна Лукашэвіч, 20 г.; Тэадора Лукашэвіч, маці Анны, 70 г.

2. Сымон Падгайскі, 50 г.; Казімір Лукашэвіч, 29 г.; Стэфан, сын Сымона, 14 г.; Дамінік, сын Сымона Падгайскага, 12 г.; Тэадор, сын Сымона, 9 г.; Хрысціна, жонка Сымона Падгайскага, 40 г.; Язафата, дачка Сымона, 5 г.; Хрысціна, дачка Сымона, 2 г.; Тэкля Лукашэвіч, 65 г.; Анна Лукашэвіч, 23 г.

3. Пётр Лукашэвіч, 80 г.; Лукаш, сын Пятра, 42 г.; Габрыэль, сын Пятра, 38 г.; Адам, сын Лукаша, 10 г.; Міхал, сын Габрыэля, 7 г.; Юльян, сын Габрыэля, 1 г.; Клара, жонка Лукаша, 35 г.; Петранеля, жонка Габрыэля, 33 г.; Канстанцыя Лукашэвіч, 22 г.; Ева, дачка Лукаша, 4 г.; Анастасія, дачка Габрыэля, 5 г.

4. Міхал Лукашэвіч, 50 г.; Караль, сын Міхала, 19 г.; Мікалай, брат Міхала, 25 г.; Антаніна, жонка Міхала, 50 г.; Кацярына, дачка Міхала, 15 г.; Разалія, дачка Міхала, 8 г.; Мар'яна, дачка Міхала, 4 г.

5. Міхал Зайка, 40 г.; Марак, брат Міхала, 30 г.; Ян, сын Міхала, 6 г.; Юзаф, сын Марка, 8 г.; Анна, жонка Міхала, 45 г.; Магдалена, дачка Міхала, 18 г.; Мар'яна, дачка Міхала, 10 г.

6. Мацей Лукашэвіч, 77 г.; Юзаф Лукашэвіч, 40 г.; Ян, брат Юзафа, 30 г.; Якуб Анашкевіч, 30 г.; Юзаф, сын Юзафа Лукашэвіча, 1 г.; Анна, жонка Мацея, 60 г.; Анна, жонка Юзафа, 33 г.; Петранеля, дачка Юзафа, 15 г.; Захваця, дачка Юзафа, 12 г.; Хэлена, дачка Юзафа, 10 г.; Мар'яна, дачка Юзафа, 8 г.

7. Ян Царэвіч, 20 г.; Тэкля, маці Яна і Пятра Царэвічаў, 70 г. Дарота, жонка Гжэгаша Савіцкага, 35 г.; Ева, дачка Мікалая Савіцкага, 20 г.; Анна, жонка Юзафа Савіцкага, 35 г.; Язафата, дачка Гжэгаша Савіцкага, 15 г.; Анна, дачка Мікалая Савіцкага, 15 г.; Кацярына, дачка Барталамея Царэвіча, 20 г.; Хвіліна, жонка Мацея Царэвіча, 36 г.; Разалія, жонка Ежы Царэвіча, 50 г.; Хэлена, дачка Ежы Царэвіча, 20 г.

Дзедзічная вёска Хадзюкі Андрэйкавіча

1. Федар Дубарэвіч, 55 г.; Пётр, сын Тэадора, 7 г.; Ежы, сын Тэадора Дубарэвіча, 1 г.

2. Юзаф Амельянчык, 50 г.; Базыль, сын Юзафа Амельянчыка, 5 г.; Пётр Міська, 29 г.

Назва мясцін	Дымы	Мужчын		Жанчыны
		Да камуніі	Не да камуніі	Да камуніі	Не да камуніі
Вёска Пяскі (Пескаўцы)	7	21	8	17	12
Вёска Бабры	13	31	15	33	10
Вёска Леснікі	26	61	27	62	31
Вёска Цацкі	7	19	11	31	8
Вёска Хадзюкі	2	3	3
Разам	55	135	64	143	61

Гэты інвентар вернікаў парафіяльнай Баброўскай царквы 24 жніўня 1829 г. склаў і ўласнай рукой падпісаў святар Юзаф Канаховіч.

....

---

[1] Брэгер Г. Гісторыя вёскі Голдава ў Лідскім раёне // Герольд Litherland. 2002. № 3-4 (7-8). С. 90-91.

[2] Макарий. История Русской церкви. Т. 5. отдел 1. глава 4. [Электронный ресурс] - Рэжым доступу: azbyka.ru/otechnik/Makarij_Bulgakov/istorija-russkoj-tserkvi/5_5 - Дата доступу: 12.01.2019.

[3] Застаўны пасэсар (лац. possesio) - уладальнік зямлі паводле права закладавага валодання (застаўны - закладны).

[4] Брэгер Г. Гісторыя вёскі Голдава ў Лідскім раёне. С. 91.

[5] Karol Laskowicz: (Kresowy dwór i jego sąsiedzi). Opracowanie na podstawie wspomnień. // Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, sygn. 15480/II. S. 13.

[6] Брэгер Г. Гісторыя вёскі Голдава ў Лідскім раёне. С. 91.

[7] ДГАЛ. Ф. 634. Воп. 1. Спр. 53. Арк. 101.

[8] Там жа. Арк. 101-А. 101 адв.

[9] Там жа. Арк. 102.

[10] Там жа. Арк. 102 адв.

[11] Там жа.

[12] Там жа.

[13] Там жа. Арк. 102 адв -103.

[14] Там жа. Арк. 127 адв.

[15] НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 41244. Арк. 19.

[16] Лакотка А. І. Нацыянальныя рысы Беларускай архітэктуры. Мінск, 1999. С. 67.

[17] У канцы 1920-х гг. тут адноўлены рыма-каталіцкая капліца, яна належала Скрыбаўскаму касцёлу (былой Маламажэйкаўскай царкве).

[18] Труды Виленского отделения Московского предварительного комитета по устройству в Вильне IX Археологического съезда. Отдел II. Вильна, 1893. С. 100.

[19] НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 41244. Арк. 19.

[20] Там жа. Ару. 20.

[21] Ануаты - штогадовая рэнта.

[22] Литовские епархиальные ведомости. 1870. № 5.

[23] Лісейчыкаў Дзяніс. Святар у беларускім соцыуме: прасапаграфія ўніяцкага духавенства 1596―1839 гг. Мінск, 2015. С. 436.

[24] Там жа. С. 246.

[25] Там жа. С. 464.

[26] Там жа. С. 573.

[27] Там жа. С. 528.

[28] Там жа. С. 387.

[29] Там жа. С. 327.

[30] Архив Лидского благочиния. Ф. 1., Оп. 1., Д. 9. Арк. 245.

[31] Лісейчыкаў Дзяніс. Святар у беларускім соцыуме: прасапаграфія ўніяцкага духавенства 1596―1839 гг. С. 391.

[32] Karol Laskowicz: (Kresowy dwór i jego sąsiedzi). Opracowanie na podstawie wspomnień. S. 15.

[33] Там жа. S. 16.

[34] Там жа. S. 176.

[35] Ігнат Дамейка. Мае падарожжы. Мінск, 2002. С. 29.

[36] Баляслаў, адзіны мужчына ў сям'і, сын Баляслава Важынскага, памёр з-за сухотаў. Яму не дапамагло нават лячэнне ў Швейцарыі.

[37] Karol Laskowicz: (Kresowy dwór i jego sąsiedzi). Opracowanie na podstawie wspomnień. S. 16-17.

[38] Там жа. S. 182-183.

[39] Там жа. S. 17.

[40] Гл: Лаўрэш Леанід. Іваноўскія і Валейкі // НАША СЛОВА № 39 (1398), 26 верасня 2018.

[41] Заробак святарам з казны ці з даходу ўладальніка маёнтка.

[42] Извеков Н. Статистическое описание православных приходов Литовской епархии. Вильно, 1893. С. 24.

[43] Брэгер Г. Гісторыя вёскі Голдава ў Лідскім раёне. С. 91.

[44] Литовские епархиальные ведомости. 1867. № 17.

[45] Литовские епархиальные ведомости. 1870. № 18.

[46] Литовские епархиальные ведомости. 1869. № 21.

[47] Вестник Виленского Св.-Духовского Братства 1908. №6. С. 128-131.

[48] ДАГВ. Ф. 200. Воп. 1. Спр. 10. Арк. 184.

[49] Грамадзянін № 15, 2 жніўня 1928.

[50] Грамадзянін № 15, 2 жніўня 1928.

[51] Пятроў В. Архіў Голдаўскай прыходскай царквы Раства Багародзіцы // Герольд Litherland. 2002. № 3-4 (7-8). С. 91-94.

[52] Лідская газета. №193(12511), 11 верасня 2014.

[53] Metryka Litewska. Rejestry podymnego Wielkiego Księstwa Litewskigo. Województwo wileńskie 1690 r. Warszawa, 1989. S. 227.

[54] Камунтавічэне Вайда. Насельніцтва Ельненскай парафіі ў XVII ст. («Старая Літва», або ятвяжскі след у Віленскім біскупстве) // Архэ. 2016. № 5(150). С. 313.

[55] Там жа. С. 314-320.

[56] Марозава С. В. Ваўкавыскія ўніяты. Ваўкавышчына: З гісторыі краю і лёсу людзей. Матэрыялы навукова-практычнай краязнаўчай канферэнцыі. Ваўкавыск, 1997. С. 63-66.

[57] Piramidowicz D. Kościół parafialny Sw. Michała Archanioła w Niecieczy // Ziemia Lidzka 2007. № 1.

[58] Гл: Metryka Litewska. Rejestry podymnego Welkiego Ksiestwa Litewskiego. Województwo wileńskie, 1690 r. Warszawa, 1989. S. 200-235.

[59] Там жа. S. 208.

[60] Вопісы парафій Лідскага дэканату ў 1784 г. Парафія Няцецкая // Лідскі летапісец. 2017. №3(79). С. 19.

[61] Karol Laskowicz: (Kresowy dwór i jego sąsiedzi). Opracowanie na podstawie wspomnień. S. 151.

[62] Падрабязней гл: Miron-Bronisław Narbutt. Armije małżeńskie // Ziemia Lidzka. 2002. № 1 (48).; Нарбут Мiрон Бранiслаў. Лiдскi павет у сярэдзiне XIX ст // АСОБА І ЧАС. Беларускі біяграфічны альманах. Выпуск 6. Укладальнікі: Леанiд Лаўрэш, Аляксандр Фядута. Мінск, 2015. С. 106-124.

[63] Karol Laskowicz: (Kresowy dwór i jego sąsiedzi). Opracowanie na podstawie wspomnień. S. 13-16.

[64] Там жа. С. 48-49.

[65] ДГАЛ Ф. 634. Воп. 1. Сп. 10. Спіс парафіян Лідскай грэка-каталіцкага дэканату 1829 г. А. 22-25.

[66] Лісейчыкаў Дзяніс. Святар у беларускім соцыуме: прасапаграфія ўніяцкага духавенства 1596―1839 гг. С. 227.

[67] Там жа. С. 281.

[68] Там жа. С. 132.

[69] Там жа. С. 498.

[70] Прапінацыя - права на вытворчасць і продаж алкагольных напіткаў, манапольна замацаванае за шляхецкім саслоўем. У дадзеным выпадку Скарбак-Важынскі даў дазвол яўрэям ад свайго імя.

[71] Karol Laskowicz: (Kresowy dwór i jego sąsiedzi). Opracowanie na podstawie wspomnień. // Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, sygn. 15480/II. S. 68.

[72] Литовские епархиальные ведомости. 1869. № 22.

[73] Извеков Н. Статистическое описание православных приходов Литовской епархии. С. 22-23.

[74] Литовские епархиальные ведомости. 1886. № 33.

[75] Вестник Виленского Св.-Духовского Братства 1907. № 8. С. 158-162.

[76] Беларускае Слова № 25(54), 29 ліпеня 1927.

[77] Kuwalek R. Zycie spoleczno-polityczne ziemi Lidzkiej // Zemia Lidzka. 1997. № 25. S. 13.

[78] ДАГВ. Ф. 200. Воп. 1. Спр. 10. Арк. 185.

[79] Загідулін А. М. Беларускае пытанне ў польскай нацыянальнай і канфесійнай палітыцы ў Заходняй Беларусі (1921-1939 гг.). Гродна, 2010. С. 91.

[80] ДАГВ. Ф. 200. Воп. 1. Спр. 10. Арк. 184.

[81] Kurjer Wilenski № 67(4029), 9 marca 1937.

[82] Kurjer Wilenski № 68(4030), 10 marca 1937.

[83] Лідскі Летапісец. 2000. № 9. С. 21.

[84] Пятроў В. Архіў Голдаўскай прыходскай царквы Раства Багародзіцы // Герольд Litherland. 2002. № 3-4 (7-8). С. 93-94.

[85] Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 41244. Візіты цэркваў Лідскага Дэканата. 1792 г. Арк. 19-20.

[86] ДГАЛ Ф. 634. Воп. 1. Сп. 10. Спіс парафіян Лідскай грэка-каталіцкага дэканату 1829 г. Арк. 11-21 адв.

[87] У візітацыі 1792 г. гэтай вёсцы яшчэ няма.

[88] У візітацыі 1792 г. гэтай вёсцы яшчэ няма.

[89] У візітацыі 1792 г. гэтай вёсцы яшчэ няма.

[90] У візітацыі 1792 г. гэтай вёсцы яшчэ няма.

[91] ДГАЛ Ф. 634. Воп. 1. Сп. 10. Спіс парафіян Лідскай грэка-каталіцкага дэканату 1829 г. А. 22-25.

 

Top