Папярэдняя старонка: Рэлігійная гісторыя

Аўтар: Лаўрэш Леанід,
Дадана: 14-04-2021,
Крыніца: Лаўрэш Леанід. Прыход у Лебядзе // Лідскі Летапісец. 2020. № 2(90). С. 31–45.

Верагодна, усе паселішчы з назвай Лебяда ці Лебёдка на Лідчыне атрымалі сваю назву ад ракі Лебяда. Рака Лебяда ўзгадваецца яшчэ ў XVI ст. у лісце дамовы Ваські Пушка з пані Войцахавай Нарбутовай аб зямлі ў Панямуні ад 15 лістапада 1531 г., мяжа гэтага кавалка зямлі апісана гэтак: «Межы рекою Немном а межы дороги великою, которая дорога идет од Белицы до Мостов на стары брод через реку Лебеду» [1]. Лідскі гісторык Міхал Шымялевіч цытуе фрагмент межавага акта паміж землямі маёнтка Лебяда Гераніма Хадкевіча і маёнткам Радзівонішкі Яна Камаеўскага, напісанага ў Лебядзе 15 сакавіка 1554 г. [2] У спісе войска ВКЛ ад 1567 г.: «Панъ Станиславъ Микалаевичъ Нарбут воеводичъ Поляшскій, ставилъ почту з ыменей своихъ ... з Лебеды въ повете Лидском, а з Забалотья въ томъ же повеце Лидскомъ ...» і таксама «Пан Размусъ Довкгирдъ, судья земли Тройкое, ставил почотъ з ыменей свотхъ ... з Лебеды съ подъ Василишокъ ...» [3] ці «Юрага Лебедский з ымений своихъ з Лебеды, з Заболотья, з Дитвы, з Каменки в Лидскомъ повеце коней 4 збройно пнцри ... он же стаил драби 2 з ручниц, а з мечы» [4].

Дзесьці на мяжы XVI-XVII ст. маёмасць Лебяда, пра якую пойдзе гаворка, пераходзіць рукі Яна Трызны, сына смаленскага кашталяна Рыгора Трызны, які ў 1567 г. ставіў у войска 22 коннікі і 11 драбаў, у 1586 г. ён быў прызначаны лідскім земскім суддзём. Потым ён стаў гаспадарскім маршалкам [5].

Ад Яна Трызны маёнтак успадкаваў яго сын Адам, а вёска Лебяда, якая ляжала на старым гасцінцы, стала мястэчкам. Ад Адама Трызны маёмасць пераходзіць у рукі яго сына Клімента. У 1678 г. «велебный его милость отецъ Клеменсъ на Ольдове (Голдаве - Л. Л.) и Лебеде Тризна - законникъ закону светого в Базылего великого» пад залог фальварка Хацяновічы з вёскамі Казламі, Ходараўцамі і Серкамі і «асабліва са ставам на рацэ Лебядзе, з млынам і яго вывалкамі» пазычыў 26 000 злотых у Віленскага Свята-Духава брацтва [6]. У 1683 г. Трызну прысудзілі да выплаты 32000 злотых за невяртанне маёнтка Лебяда, які знаходзіўся ў заставе ў Ганны Звертавай [7]. Як адбывалася і чым закончылася тая справа, можна даведацца з дакумента, надрукаванага яшчэ ў XIX ст. [8]

З Падымнага рэестра Лідскага павета ад 1680 г. бачна, што Лебядой (1 дым) валодаў Уладзіслаў Ланеўскі (ці Уладзіслаў Воўк-Ланеўскі), а вёска Хацяновічы (36 дымоў) з'яўлялася маёмасцю Станіслава Невяроўскага (палкоўніка літоўскіх войскаў, старасты будавецкага) і яго жонкі Марыі з Трызнаў (дачкі Адама Трызны) [9].

Міхал Шымялевіч меў у сваім архіве «дазвол, пісаны 5 жніўня 1750 г. і прызнаны на другі дзень у Трыбунале, на вольны лоў рыбы ў рацэ Лебядзе паміж Войнам (маёнтак Вялікая Лебяда) і Вянсковічам (маёнтак Голдава)» [10].

У Падымным тарыфе Лідскага павета ад 1775 г. Лебяда Трызнянская належыць ЯВп Горскаму (1 дым), жмудскаму кашталяну разам з фальваркам Ігнаткаўцы (1 дым), Ваенполем (1 дым), мястэчкам Лебяда (25 дымоў), вёскамі Дзмітраўцы (9 дымоў), Палуты (9 дымоў), Більтаўцы (6 дымоў), Даўгаполле (2 дымы), Леснікі (22 дымы), Забелы (2 дымы), Паваргі (2 дымы), Клімавічі (5 дымоў), Губейкі (6 дымоў), Сямашкі (13 дымоў), Ігнаткаўцы (14 дымоў). Згодна з гэтым жа тарыфам, у Лебядзе маецца грэка-каталіцкая плябанія (1 дым), на Горскага запісана ваколіца Станкевічы (2 дымы) [11].

У 1784 г. Лебёдка Трызнянская - таксама двор «яснавяльможнага пана Леана Горскага, кашталяна жмудскага, паміж поўднем і захадам зімовым з царквой (зразумела, уніяцкай - Л. Л.) і мястэчкам, дзе рыма-католікаў мала, праз мілю» [12]. У «мясцовасці Лебяда яснавяльможнага пана Горскага, кашталяна жмудскага» быў стаў, «у які ўпадае рэчка Лебяда» [13]. У маёмасці Горскага меўся перавоз цераз раку Лебяда на дарозе з Вільні [14]. Пасля смерці Леана Горскага (1760-1807) маёмасць пераходзіць да яго сына Леапольда.

У літаратуры XIX ст. выказваецца меркаванне, што драўляная царква св. Мікалая пабудавана ў вёсцы ў сярэдзіне XVIII ст. [15] але ў візітацыі 1792 г. напісана, што яе фундатарам былі Трызны, і можна лічыць, што царква пабудавана ў другой палове XVIII ст. З акта візітацыі даведваемся, што царква «драўляная, старая, на каменным падмурку. Нядаўна адрамантаваная - пакрытая новай гонтай і ашаляваная звонку. Мае пафарбаваны добры купал над бабінцам з жалезным крыжам. У купале звон вагой 6 фунтаў. Над вялікім алтаром маецца другі такі ж драўляны пафарбаваны купал з жалезным крыжам, купал адрамантаваны стараннямі калятараў. Могілкі часткова агароджаныя, памерам 25 локцяў» [16].

Трэба заўважыць, што нашыя драўляныя цэрквы ў той час не надта адрозніваліся па сваім знешнім выглядзе ад нашых жа касцёлаў, якія таксама маглі знаходзіцца не ў самым лепшым стане. Напрыклад, з інвентара 1731 г. касцёла ў Начы, які надрукаваў Вандалін Шукевіч, даведваемся, што « могілкі без паркана. Сам касцёл небам крыты. Дах сакрыстыі працякае, падлога ў сакрыстыі падгніла, а касцёл не мае падлогі …» [17]. Такім чынам, у адрозненні ад Нацкага касцёла, царква ў Лебядзе своечасова рамантавалася і, як убачым далей, пражыла яшчэ шмат гадоў.

Цікава, што на сцяне ў лебёдскай царкве вісеў «партрэт ЯВп Войны, каноніка і фундатара гэтай царквы» [18]. Гэта адзінае згадванне свецкага мастацтва ў грэка-каталіцкіх цэрквах Лідчыны, якое я да гэтага часу знайшоў. Войны - старажытны беларускі род, які паходзіў ад Пінска-Тураўскіх князёў [19]. Верагодна, фундатарам, які падараваў царкве нейкія рэчы быў Антоній Юзаф Война (?-1747), які з 1724 г. займаў пасаду віленскага каноніка, у 1730-40-х гг. быў вялікім пісарам ВКЛ і з 1740 г. духоўным сакратаром ВКЛ.

У 1792 г. царква мела капліцу на могілках у вёсцы Паваргі (зараз такой вёскі няма), капліца была асвечана гарадзенскім сурагатарам Антонам Бялькевічам 22 лістапада 1765 г. [20]

Па класіфікацыі Дзяніса Лісейчыкава Лебёдскую плябанію можна аднесці да бедных.

Трошкі пра вядомых нам грэка-каталіцкіх святароў Лебёдскай царквы.

Пра святара Забелу вядома толькі тое, што ён памёр яшчэ да 1779 г. [21]

А. Андрэй Кастыцэвіч быў прэзентаваны 13.02.1776 г. жамойцкім кашталянам Міхалам Горскім а 25.10.1777 г. высвечаны мітрапалітам Ф.-П. Валадковічам, 08.11.1779 г. інсталяваны віленскім афіцыялам Ф.-А Мадзалеўскім [22]

«Лебедски парох Андрей Костыцевич», пра якога Архіў уніяцкіх мітрапалітаў згадвае пад 1783 г., стаў вядомы нам у сувязі з абвінавачваннем у «неблагоповедении» [23]. Такога роду абвінавачванні (часам узаемныя), як правіла, былі звычайнай помстай нядобразычліўцаў, пакрыўджаных людзей ці непрыязных калег. Але «дзякуючы» гэтакім абвінавачванням у аналы гісторыі трапілі і сёння нам вядомыя імёны некаторых шараговых святароў - сумленны святар меў не шмат шанцаў у іх трапіць. Аднак абвінавачанні супраць лебёдскага святара былі сапраўднымі. У 1797 г. інстыгатар [24] Лідскага дэканата Ян Мыслевіч абвінаваціў у амаральных паводзінах і невыкананні сваіх абавязкаў параха царквы ў Лебедзе Андрэя Кастыцэвіча. Большасць абвінавачванняў была даказана, і святара адхілілі ад службы ў царкве і адправілі на шэсць тыдняў у Лаўрышаўскі манастыр. Было вырашана, што калі рэкалекцыі і цвічэнні ў манастыры не перавыхаваюць святара, дык ён будзе адхілены ад сваіх абавязкаў назаўжды [25].

Святар Кастыцэвіч не вярнуўся ў Лебяду і, пэўна, наогул да выканання святарскіх абавязкаў. Бо вядома, што ў 1795 г. адміністратарам царквы ў мястэчку Лебяда служыць а. Ануфры Ненадкевіч, «звычаяў ухвальных, у маральнай тэалогіі моцны, ... дбайны гаспадар» [26].

З тэорыі кіравання вядома, што якасць сістэмы вызначаюць не памылкі ці злоўжыванні аднаго з яе супрацоўнікаў, а рэакцыя сістэмы на яго дзеянні. Як бачым, грэка-каталіцкая царква не «загортвала смецце пад канапу», а эфектыўна падтрымлівала чысціню сваіх шэрагаў.

У 1817 г. Лебёдскім адміністратарам служыць а. Ян Радкевіч, былы вікарый у Зблянах [27]. У 1832 г. святаром царквы ў мястэчку Лебяда Лідскага павета служыў а. Антон Радкевіч [28]. Пасля яго, з 25.02.1837 г. з вёскі Прылукі Берасцейскага павета на пасаду адміністратара царквы ў Лебядзе пераведзены а. Антон Раманскі [29]. Верагодна, перад скасаваннем уніі Радкевіча змяніў «благонадежный» святар. Тады ж вікарыем царквы прызначаецца а. Лявон Сцепурынскі [30].

Усё лета 1812 г. у Лебядзе, у маёнтку абшарніка Горскага жыў адлучаны ад камандавання сваім VIII-м корпусам арміі Напалеона вестфальскі генерал Вандам. Распавядалі, што Вандам, маючы пры сабе некалькі ад'ютантаў і паўтара дзясятка салдат, займаўся сельскай гаспадаркай і, як клапатлівы гаспадар, вырашаў сялянскія справы [31].

Вернемся да калятараў Лебёдскай царквы.

Вядома, што тры моцныя шляхетныя роды: Войны, Горскія і Агінскія ў розны часы валодалі дваром Салантай у Жамойцкім княстве (потым Цельшаўскі павет Расійскай імперыі) і менавіта там парадніліся паміж сабой. А маёнтак Лебяда, якім яны валодалі ў розныя часы, не быў для іх галоўнай маёмасцю.

У 1820-м г. маёнткам валодаў цельшаўскі маршалак Леапольд Горскі (1787-1825), які ў Лідскім павеце меў яшчэ і Ольжава (нейкую частку гэтай гістарычнай лідскай маёмасці). Леапольд Горскі - вядомы калекцыянер. У сваім галоўным маёнтку Салантай ён стварыў нумізматычны кабінет, любіў кнігі і ўмеў атрымліваць ад іх асалоду і таму назапасіў вялікую бібліятэку рэдкіх кніг, у тым ліку і гістарычных твораў XVI-XVII ст. Займаўся пісьменствам і навукай [32].

З архіваў даведваемся, што з другой паловы 1840-х гг. Радзівонішская царква была прыпісной (філіяльнай) да Лебёдскай. Уладальнікі маёнтка ў Радзівонішках прызначылі працаваць на царкоўнай зямлі сваіх сялян па 3 цяглавыя і 2 напаўцяглавыя дні ў тыдзень. У Радзівонішках, было некалькі маёнткаў, маёнтак якім валодалі Нарбуты, праз эксдывізію (падзел і продаж па частках) быў падзелены на часткі, але новыя ўладальнікі, згодна з выракам эксдывізійнага суду, павінны выконваць гэтыя ж абавязкі перад царквой.

Прыхаджане Лебёдскай і Радзівонішскай царквы ў тыя часы належалі наступным гаспадарам: маёнтак Лебяда, абшарнік Рэне - 704 прыхаджаніны; Більтаўцы графіні Кейзерлінг - 65 прыхаджан; маёнтак Радзівонішкі з участкамі: Жураўскіх - Манькоўцы і Цвербуты - 184 прыхаджаніны, Цвербуты Паплаўскай - 81 прыхаджанін, Цвербуты Мікалая Нарбута - 28 прыхаджан, Манькаўцы Крукоўскіх - 17 прыхаджан, Далецкай - 5 прыхаджан, Сумарокаў - 9 прыхаджан. Разам, мужчыны і жанчын - 1090 душ [33].

Пасля падзелу маёмасці, маёнтак Лебяда перайшоў да сястры Леапольда Горскага Алімпіі Рэне з Горскіх (1790-?). Разам з мужам, баронам Антонам Рэне (?1800-1869), сужэнцы мелі дачку Алімпію Агінскую з Рэне (1829-1861). Антон Рэне з 1864 па 1868 гг. выконваў абавязкі маршалка Цельшаўскага павета [34].

Бароны Рэне з'явіліся ў Літве ў канцы XVI ст. і пасяліліся на поўначы Жамойці. Самым вядомым з іх роду быў дзед Антона Рэне Фелікс (1750-?). Ён займаў пасаду камергера караля Станіслава Панятоўскага і ў жніўні 1799 г. быў узнагароджаны ордэнам св. Станіслава. Фелікс Рэне з'яўляўся высокаадукаваным чалавекам і філантропам. Разам з сынам, таксама Феліксам Рэне (1797-?) ён цікавіўся егіпецкімі старажытнасцямі і ў 1825-1830 гг. падараваў бібліятэцы Крамянецкага ліцэя на Валыні папірусы і пеляну ад муміі. Потым гэтыя фрагменты разам з іншымі ўсходнімі манускрыптамі былі перададзены ў бібліятэку Кіеўскага ўніверсітэта св. Уладзіміра [35].

У 1851 г. лідскі дабрачынны Самсон Брэн склаў акт пра стан Лебёдскай царквы, з якога даведваемся, што старую грэка-каталіцкую царкву «з-за яе старажытнасці … трэба ... падняць, зрабіць каменны падмурак і дадаць новы вянок зруба. ... прарэзаць два новыя акны … і адрамантаваць усе старыя вокны. Адрамантаваць вонкавую шалёўку царквы. Адрамантаваць столь і падлогу. Пафарбаваць царкву знутры. Пабудаваць новую званіцу і пераплавіць разбітыя званы» [36].

Аднак барон Рэне, у маёнтку якога знаходзілася Лебёдская царква, скардзіўся «… на цяжкасць выканання гэтага акту, … і таму ў Літоўскай кансісторыя вырашылі набыццё некаторых рэчаў даручыць прычту, а некаторыя рэчы выключыць са спісу, бо без іх можна абысціся. Быў састаўлены новы, скарочаны план рамонту» [37].

Аднак і пасля гэтага Рэне «ўсяроўна ўхіляўся ад рамонту царквы» [38]. Тым не менш, царква ўсё ж была адрамантавана, бо 8 ліпеня 1852 г. інжынер-паручнік Сухадольскі абследаваў яе і падпісаў акт аб заканчэнні рамонту [39].

З кліравых ведамасцяў 1856 г. даведваемся, што «царква пабудавана невядома калі кцітарам-абшарнікам Трызнам. Будынак драўляны, з новай званіцай» [40]. Царква мела 1 дзесяціну сядзібнай зямлі, 40 дзесяцін ворнай зямлі, 8 і 1/2 дзесяціны сенакосу, пад лесам і хмызняком было 10 дзесяцін. Зямлёй карысталіся святар і дзяк. На ўтрыманне прычту па штаце ад 4 красавіка 1842 г. выплачвалася жалаванне ў 160 рублёў срэбрам - святару 120 рублёў і дыякану 40 рублёў срэбрам.

У 1856 г. Лебёдская царква ўжо не мела прыпісной Радзівонішскай царквы: «Прыпісных цэркваў няма, а ёсць толькі дзве капліцы, адна на Лебёдскіх могілках, а другая на Паваргаўскіх, абедзве драўляныя» [41].

У царкве ў той час служылі святар Віктар Кіпрыянавіч Плаўскі (потым ён працаваў у Дзікушках) і «дзячок Андрэй Іванавіч Разумовіч, сын дыякана ... вучыўся ў Барунскім манастыры» [42]. Дзячок Разумовіч Андрэй Іванавіч нарадзіўся ў 1815 г., з 1853 г. па 1857 г. служыў дзячком у Лебёдскай царкве, з 1857 па 1887 гг. дзячком (псаломшчыкам) - у Маламажэйкаўскай царкве, з 1887 г. пераведзены за штат.

У «Запісках» мітрапаліта Іосіфа Сямашкі, надрукавана скарга вікарнага епіскапа Філарэта, на тое, што святары «цэркваў Жыжмянскай - Мар'янавіч, Беліцкай - Макарэвіч і Лебёдскай - Плаўскі, часам прамаўляюць павучанні на польскай мове» [43].

У 1860 г. маёнтак запісаны за баронамі Рэне. Ён меў 475 прыгонных, 116 дымоў і 1906 дзесяцін зямлі [44]. Каля 1860 г. маёнтак Вялікая Лебяда належаў дачцэ Антона Рэне Алімпіі, якая выйшла замуж за ўнука кампазітара Міхала Агінскага Фелікса (1828-1893), маці якога таксама была з роду Рэне, і таму ён прыходзіўся сваёй жонцы стрыечным братам. Пасля смерці жонкі, з 1861 г. уладальнікам Вялікай Лебяды стаў Фелікс Агінскі [45].

З кліравых ведамасцяў 1866 г. даведваемся, што «драўляны будынак царквы на чатырох слупах агароджаны палісаднікам, які патрабуе рамонту. Гонтавы новы дах зроблены ў 1864 г. ... Купалы абабіты белай бляхай, і на іх пастаўлены крыжы абабітыя меднай бляхай» [46]. Уся царкоўная зямля ўжо была нарэзана адным кавалкам каля царквы. Як і раней, меліся дзве капліцы [47].

Пра рамонт царквы паведамляла і прэса: «Святар Лебёдскай царквы Віктар Плаўскі данёс Лідскаму дабрачыннаму, што прыхаджане Лебёдской царквы, на сабраныя імі 130 р. і 90 з 1/2 к., пакрылі царкву новым гонтавым дахам, абабілі купалы бляхай і паставілі на іх новыя крыжы, абабітыя жоўтай меддзю; купілі два абразы - храмавы Свяціцеля Мікалая і Тайнай вячэры. Акрамя таго, прыхаджане гэтай царквы, на валасным сходзе, вырашылі ў знак падзякі Цару-вызваліцелю і ў памяць аб вызваленні ад прыгоннай залежнасц, выпісаць у сваю царкву, абраз св. Аляксандра Неўскага ў пазалочаным ківоце. Для далейшых рамонтаў і ўпрыгожванняў царквы ўсе гаспадары ахвотна пагадзіліся ахвяраваць кожны па 3 р. срэбрам» [48].

Царква мела тры званы. Першы звон важыў 3 пуды, на ім меўся надпіс: «Gloria in excelsis Deo et terra pax anno 1695.», «другі 30 фунтаў куплены парафіянамі царквы ў 1852 г., трэці ... 20 фунтаў, з лацінскімі літарамі» [49]. Як бачым, з трох - два званы былі старыя, грэка-каталіцкія.

У 1870 г. маёнтак Лебяда належаў князю Феліксу Агінскаму [50] і менавіта ў Лебядзе Фелікс Агінскі захоўваў свой сямейны архіў. Даследчыца Таццяна Кляшчонак піша, што гэты архіў ўзгадваў вядомы польскі гісторык пачатку ХХ ст. Казімір Барташэвіч у сувязі з апублікаваннем у 1914 г. мемуараў Тадэвуша Агінскага, старасты Ашмянскага і ваяводы Трокскага (дзеда Міхала Клеафаса). Барташэвіч паведамляў, што гэтыя мемуары, «да 1852 года захоўваліся ў асабістым архіве Фелікса Агінскага, унука Міхала Клеафаса», а пасля былі аддадзены ім гісторыку Севярыну Галэмбёўскаму для апрацоўкі і далейшай публікацыі. Пасля нечаканай смерці апошняга арыгінал мемуараў знiк, аб чым Фелікс Агінскі 4 сакавіка 1861 г. паведамляў у спецыяльнай аб'яве праз «Gazeta Polska» (№ 74), пераканаўча просячы вярнуць «сямейную памятку». Цікава, што зваротны адрас аб'явы быў: маёнтак Лебяда пад Лідай.

Пры Феліксе Агінскім, у 1880 гг. каля Лебяды з'явіўся фальварак Феліксава. У 1873 г. ўдавец Фелікс Агінскі ажаніўся з Мар'янай Дэагратай Бальбінай Нажымскай (1844-1914), адзінай дачкой польскага землеўладальніка Стэфана Нажымскага, уладальніцай велізарнага палаца ў Ябланове Паморскім каля Торуні. У 1883 г. Фелікс Агінскі атрымаў пасаду цырымоніймайстра імператарскага двара [51]. Да канца XIX ст. мястэчка Лебяда знікае, але недалёка з'яўляецца населены пункт з назвай Феліксова - айконімам, які паходзіць ад імя Фелікса Агінскага.

Былая ўніяцкая царква неаднаразова рамантавалася, але да канца XIX ст. зусім струхлела: дах, кроквы, бэлькі, настолькі прагнілі і разышліся, і таму храму кожную хвіліну пагражала разбурэнне. Закладка новага храма адбылася ў сярэдзіне 1898 г. каля старой царквы. На пабудову было выдзелена 14 660 рублёў. Асвячэнне новага храма адбылося 12 лістапада 1900 г. [52] Гэтая царква стаіць і сёння, яна бачна з шашы Менск - Гародня.

3 кастрычніка 1914 г. святар Лебёдскай царквы Альбертаў быў пераведзены ў Менскую епархію, і яго святарскае месца стала вакантным. З аб'явы даведваемся, што святар меў 400 рублёў у год і 60 дзесяцін зямлі, царкву наведвала 1597 прыхаджан [53].

У другой палове XIX ст. рускі генерал Дзмітры Маўрас скупляе вялікую колькасць маёнткаў вакол Тарнова, дзе ён меў палац. Маёмасцю генерала становіцца і маёнтак Лебяда. Унукам Маўраса з'яўляўся знакаміты кароль Андоры Барыс Скосыраў [54]. Сын дачкі генерала Лізаветы Дзмітрыеўна (у першым шлюбе - графіня Сімоніч, у другім Скосырава) Аляксандр Сімоніч (1884-1889) пахаваны каля царквы ў вёсцы Лебяда. Каля магілы Аляксандра Сімоніча, знаходзіцца магіла Сяргея Савіча (12.01.1872-26.07.1872), унука тагачаснага святара Лебёдскай царквы Віктара Плаўскага. Сяргей Савіч - сын старэйшай дачкі Плаўскага Аляксандры (1851 г.н.), у замустве Савіч, яе муж Ніканор Савіч, займаў розныя пасады ў паліцыі Лідскага, Вілейскага, Віленскага, Трокскага і Ашмянскага паветаў.

У 1900 г. дачка генерала Маўраса Лізавета Дзмітрыеўна другі раз выходзіць замуж за маладзейшага за яе на 11 гадоў Міхаіла Міхайлавіча Скосырава і ўказвае сваім месцам жыхарства маёнтак Вялікая Лебяда Лідскага павета [55]. З 1906 г. маёнтак Вялікая Лебяда з'яўляецца сталым месцам пражывання ўсёй сям'і Скосыравых. Са спісаў землеўладальнікаў рускага паходжання для выбараў у Дзяржаўную думу ў 1912 г. бачна, што Скосыраў Міхаіл Міхайлавіч меў 1807 дзесяцін зямлі [56]. Аднак, пасля 1912-га г. маёнтак Скосыравых Вялікая Лебяда быў прададзены. У здабытым мною ў Бібліятэцы Асалінскіх рукапісе ўспамінаў былога ўладальніка маёнтка Малое Мажэйкава Андрэя Брахоцкага чытаем: «Найбліжэйшым суседам Малога Мажэйкава быў маёнтак Вялікая Лебяда, які перад Першай сусветнай вайной належаў да адной са спадчынніц расійскага генерала Маўраса - пані Скосыравай. З-за дрэннага гаспадарання і пасля высечкі ўсяго лесу, уладальніца збанкрутавала і мусіла Лебяду прадаць. Было гэта незадоўга да пачатку вайны 1914 г. Набываць зямлю ў той час маглі толькі праваслаўныя, і таму пакупніком стаў аднарукі пан Юзаф Міхневіч, былы мельнік з ваколіц Слоніма, праваслаўны [57]. Ён ажаніўся з удавой, якая мела аднаго сына Станіслава Фядэцкага. Гэты апошні са сваёй жонкай вызнавалі левыя тэорыі. Спадар Фядэцкі працаваў у Міністэрстве Працы ў Варшаве. Пан Міхневіч быў чалавекам вёрткім і гаспадарлівым. З уладальнікамі Лебяды мы не маглі быць сябрамі. Яны мелі прарасійскія погляды і пасля Другой сусветнай вайны арыентаваліся на Расію, адмаўляючы Польшчы ў правах на Беларусь ...» [58].

Другі сусед, сын уладальніка Ішчалны Караль Лясковіч, трошкі інакш расстаўляў акцэнты: «Найбліжэйшым суседам Малога Мажэйкава, на другім баку ракі Лебяда (12 км ад Ішчалны) быў маёнтак Вялікая Лебяда. Перад 1914 г. у адной з дачок рускага генерала Маўраса гэты маёнтак набыў Юзаф Міхневіч. У 1865 г. генерал купіў вялікі маёнтак Тарноўшчына і праз нейкі час стварыў тут ардынацыю. ... Вялікая Лебяда мела каля 1000 гектараў зямлі, на якой гаспадарыў энергічны і працавіты Міхневіч. Лічыў сабе палякам, не меў прарасійскіх прыхільнасцяў, але ні яго самога ні яго сям'ю немагчыма было лічыць прадстаўнікамі польскай культуры, іх адносіны да яе былі нейтральныя. Па стылі жыцця яны былі больш падобныя на фермераў у чужым краі, чым на землеўладальнікаў, сцісла злучаных з польскай культурай праз гісторыю, ментальнасць і шляхетны стан. Міхневіч выводзіў сябе з сялян. Памёр у 1930 г. пакінуўшы маёнтак сваёй жонцы. Потым маёмасць перайшла да яе сына ад 1-га шлюбу - Станіслава Фядэцкага» [59].

Станіслаў Фядэцкі, працаваў у даваеннай Вільні дзяржаўным інспектарам працы і меў сацыял-дэмакратычныя перакананні. Яго жонка Марыя Фядэцкая (народжаная Крывец) атрымала званне Праведніка народаў свету, яна - гераіня паэмы «Пані Фядэцкая» вядомага яўрэйскага паэта з Вільні Абрахама Суцкевера [60]. Гэтую жанчыну параўноўваюць з Янушам Корчакам і Ірэнай Сэндлер. Вось як пісала пра яе выбітная гісторык мастацтва Эльжбета Грабская-Валіс: «Яна вырасла ў інтэлігенцкім асяроддзі (ў Гародні), вывучала медыцыну, але яе сапраўднай стыхіяй і прызначэннем (...) была маральная і матэрыяльная дапамога людзям, дыскрымінаваным у сацыяльным, эканамічным і палітычным плане. У Вільні, дзе яна галоўным чынам жыла да 1945 г., часта гэта былі людзі левых поглядаў, падчас нямецкай акупацыі горада - яўрэі, а ў Лебядзе (родная хата яе мужа непадалёк ад Ліды) - бядотнае сялянскае (беларускае) насельніцтва. (...) У памяці тых, хто ведаў яе ў розны час, яна засталася чалавекам вялікай мужнасці і маральнай чуласці і на кожным кроку заўважала несправядліва пакрыўджаных людзей. Ёй былі ўласцівыя незвычайныя, нонканфармісцкія ўчынкі (яна не з'яўлялася сябрам ніякай палітычнай партыі). Марыя Фядэцкая заўсёды кіравалася ўласнымі перакананнямі і неадкладна прыходзіла на дапамогу людзям, якія жылі ў нястачы. (...) Прымаючы ў Вільні ўдзел у рэпатрыяцыі 1945 г., яна старалася ратаваць польскую моладзь, якой пагражаў арышт і высылка ўглыб СССР. Пасля ад'езду з Вільні яна жыла ў асноўным на ўзбярэжжы Балтыйскага мора і тут у 1947 г. разам са Здзіславам Грабскім і Міхалам Панкевічам заснавала Лігу барацьбы з расізмам (Ліга неўзабаве была забаронена ўладамі па палітычных меркаваннях), якая згуртавала вакол сябе невялікае кола польскай інтэлігенцыі, а ў антысеміцкіх правакацыях (...) і праявах нацыяналізму бачыла пагрозу маральнаму адраджэнню» [61].

Дзейнасць сеткі, арганізаванай Марыяй Фядэцкай сумесна з абацісай каталіцкага кляштара урсулінак і вузкім колам давераных свецкіх і духоўных асоб, была накіраваная, у тым ліку і для перапраўкі яўрэяў з Вільні ў Ліду - у Беларусь, якой кіраваў гаўляйтар Кубэ, і які па меркаванні польскага левага палітыка і антыфашыста Ганны Енджыхоўскай, быў, хоць і нацыст, але не антысеміт.

Енджыхоўская пісала: «Марыя Фядэцкая мела маёнтак Лебяда каля Ліды, які атрымала ад бацькоў. Зямля маёнтка была прададзена сялянам па вэксалях. Вэксалі, якія яна атрымала ад іх, спаліла ў печы. Такім чынам, не пакрыўдзіўшы суседзяў-землеўладальнікаў, правяла сваю зямельную рэформу. Для сябе захавала невялікі кавалак, двор з садам, куды падчас летняга адпачынку прыязджала ўся сям'я. Яе муж, Станіслаў Фядэцкі працаваў інспектарам працы, ён здаўна прымаў удзел у левым руху. ... Дзесяткі яўрэяў асабіста ўратавала Мушка (Марыя) Фядэцкая, яна перавозіла іх у бяспечнае месца і здабывала фіктыўная дакументы» [62].

У 1941 г. у віленскі дом Фядэцкіх прыходзілі ўсе, каму была патрэбна парада ці дапамога. У гэтым доме, аточаным вялікім садам, можна было спаткаць людзей з самых розных колаў. Калі немцы пачалі ствараць гета, да Фядэцкіх прыходзілі групы яўрэяў, якія прасілі арганізаваць сувязь з гета, і Марыя арганізавала яе. Яўрэі прыводзілі з гета сваіх дзяцей Фядэцкім, бо ведалі, што такім чынам дзеці ўратуюцца.

«Праца была цяжкай і небяспечнай. Кожны разумеў, чым пагражае ратаванне яўрэяў. Патрэбна была дапамога, і Марыя ўмела размаўляць і ўгаворваць людзей дапамагаць ёй з рызыкай для свайго жыцця. Наступіў час, калі ў вялікім доме Фядэцкіх не стала месца, а перавезці яўрэяў у Лебёдку Марыя не магла, бо яе маёнтак быў пад наглядам паліцыі», - пісала Ганна Енджыхоўская [63].

Сын Станіслава і Марыі Фядэцкіх - Земавіт (1923-2009), вядомы пісьменнік, перакладчык, крытык і этнограф, у 1920-30-я гг. ён абураўся, распавядаючы аб дзесятках заяў з просьбай адчыніць беларускія школы, пададзеных беларускімі грамадскімі арганізацыямі польскім уладам: за дваццаць гадоў паміж войнамі толькі на дзве просьбы быў станоўчы адказ. А па другі бок мяжы, наш народ стаўся ахвярай савецкай палітыкі фізічнага знішчэння і русіфікацыі. Больш позняя інфармацыя аб масавых пахаваннях расстраляных у Курапатах пад Менскам не была для Земавіта Фядэцкага навіной, пра маштаб злачынстваў і наўмыснае знішчэнне беларускай інтэлігенцыі яго сям'я ведала здаўна, бо сябравала з такімі беларусамі як Браніслаў Тарашкевіч ці Янка Купала. Сам Земавіт Фядэцкі заўсёды казаў, што ён унук беларускага ўніята [64].

Мы, беларусы, павінны паважаць і памятаць людзей, якія разумелі нашы памкненні і, як маглі, дапамагалі развіццю беларускай культуры. З абшарнікаў заходняй часткі міжваеннай Лідчыны, нашымі шчырымі прыхільнікамі, былі, здаецца, толькі Фядэцкія - людзі гонару, годнасці і па-сапраўднаму высокага інтэлекту.

* * *

Цікава давесці, што каля царквы ў Лебядзе (і тэрыторыі двара Малое Мажэйкава), праходзіў тракт Гародня - Ліда а на беразе ракі Лебёдка разам з стайнямі коннай пошты стаяла карчма «Над Злебеддзю» [65]. Карчма была спалена ў 1915 г. падчас ваенных дзеянняў. А каля старога гасцінца ў Вялікай Лебядзе, яшчэ і ў 1930-х гг. стаяў стары, драўляны дом. Па меркаванні знаўцаў, ён быў пабудаваны па методыцы, якой карысталіся ў XVI ст. Лічылася, што гэты дом быў варты перанясення ў Скансен [66]. З боку пад'езда дом меў пандус. Уваходныя дзверы адчыняліся ў вялікі хол, які ішоў праз увесь дом, заканчваўся на супрацьлеглым боку дзвярмі ў веранду і далей меў выхад у сад. Гэты хол адначасова быў сталовай і галоўным пакоем, упрыгожаным абразамі, рагамі звяроў, зброяй. Усё гэта мацавалася да габеленаў, якія ўпрыгожвалі сцены. З хола па трое дзвярэй з кожнаму боку вялі ў жылыя пакоі і гаспадарчыя памяшканні. Вялікую каштоўнасць мела кафляная печ, якая стаяла ў холе. Но кожнай кафлі гэтай печкі меўся герб Наленч. Гэтая пабудова разам з печчу перажыла дзве сусветныя вайны [67].

Другім значным гістарычным помнікам быў тракт, які мясцовыя людзі звалі «гасцінец». У часы, калі не было чыгункі, шлях меў міждзяржаўнае значэнне - з Гародні ў Пецярбург можна было ехаць альбо праз Вільню, альбо гасцінцам праз Ліду, Маладзечна, Полацк і Пскоў. На тэрыторыі маёнткаў Малога і Вялікага Мажэйкава, Ішчалны і Шчучына, гэты тракт добра захаваўся да Другой сусветнай вайны. Гасцінец быў пабудаваны яшчэ да падзелаў Рэчы Паспалітай і з'яўляўся помнікам дарожнай гаспадаркі. Пра яго старажытнасць сведчылі бярозы, якімі тракт быў абсаджаны - дыяметр пня ў іх быў большым за метр. Гасцінец меў шырыню каля ста метраў і быў з абодвух бакоў акапаны равамі, сляды гэтых равоў былі бачны яшчэ ў 1930-я гг. На гэтых бакавых «прысадах» раслі два рады старых бяроз уперамешку з іншымі дрэвамі, якія, верагодна, тут засеяліся самі. Паміж дрэў раслі кусты ядлоўцу, а таксама рабіны і асіны. Усе яны восенню перафарбоўваліся ў розныя колеры, і тады гасцінец быў, верагодна, самай прыгожай дарогай у Беларусі [68].

Сын уладальніка Ішчалны Караль Лясковіч пісаў, што выраўненая паверхня тракту, зарослая увесну смарагдавай муравой, цёмна-зялёная улетку, бурая восенню, узімку, прыкрытая снегам, ператваралася ў прыгожую санную дарогу.

На адлегласці каля дзесяці кіламетраў па гасцінцы былі пабудаваны вялікія заезныя корчмы са станцыямі коннай пошты. Адна з гэтых корчмаў, за палову кіламетра ад дарогі, была ўласнасцю маёнтка Малое Мажэйкава. Яна была спалена казакамі ў часы адступлення рускіх войскаў у 1915 г. Наступная карчма з поштай стаяла ў Ішчалне. У міжваенныя часы тут месцілася жаночая рамесная школа, якой кіравала сп. Марыя Лясковіч.

Яшчэ пры канцы XIX ст. на гасцінцы адбываўся моцны рух - у абодвух кірунках ехалі конныя пары, чацвёркі і шасцёркі. Тракт страціў значэнне, калі была пабудавана чыгунка праз Гародню і Вільню. А пабудова чыгункі Сядлец - Полацк і далей на Балагое і новай шашы Ліда - Гародня (па яе трасе зараз ідзе сучасная дарога Менск - Гародня) канчаткова перавяла гасцінец у шэраг мясцовых дарог лакальнага значэння. Рух скараціўся, і ездня зарасла травой - толькі старыя бярозы паказвалі, дзе праходзіў стары гасцінец, які пераўтварыўся ў алею для шпацыраў.

Перад Першай сусветнай вайной генеральны штаб французскай арміі звярнуў увагу расійскага кіраўніцтва на тое, што Расія мае мала дарог у заходнім кірунку. Было вырашана пабудаваць чыгунку Балагое - Сядлец і шашу Ліда - Гародня. Па першым праекце пабудовы шашы, планавалася рэканструкцыя старога гасцінца. Гэта было б танней і хутчэй, бо не вымагала купляць зямлю, насыпаць грэблі і г. д. Але запратэставаў расійскі генеральны штаб - па яго плане гасцінец адводзіўся для руху кавалерыі, а шаша павінны была ўзяць рух пяхоты, артылерыі і абозы. Таму новую шашу пабудавалі на роўнай адлегласці за некалькі кіламетраў ад гасцінца. Гэта і ўратавала прыгожы стары тракт [69].

Караль Лясковіч паведамляў, што ў XIX ст. гэты «гасцінец быў дарогай надзеі і жыцця». Па ім прыходзілі ўсе навіны свету і ўся пошта: лісты, дэпешы, прэса і кнігі. Трактам прыязджалі госці, і ён жа выводзіў у свет: на захад ці на ўсход, а з блізкай Ліды таксама на поўнач да Вільні, Рыгі і Пецярбурга ці на поўдзень, у кірунку Палесся, якое было раем для паляўнічых. Але такі ж лясны рай існаваў і ў нас, бо суседнія з Лебёдкай старыя ішчалнянскія бары ўздоўж гасцінца, злучаліся ў адзінае цэлае з лясамі Шчучына, Жалудка, Вялікага Мажэйкава і дзяржаўнымі лясамі, ствараючы агромністы лясны арганізм. Мелася тут ўсялякая жыўнасць. Для лясных жывёлін адкрыты тракт быў рызыкоўным месцам і перашкаджаў іх свабоднаму руху, але на шчасце і тут меўся вынятак бо ажно да 1913 г. у старых барах суседняй Ішчалны не рабілі вырубкі. Гэтыя лясы выглядалі змрочнымі і таямнічымі і ў іх жыла вялікая колькасць непалоханых звяроў.

Караль Лясковіч цвердзіў, што стары гасцінец быў крыніцай радасці і ўцех для мясцовых людзей. Прыгажосць тракту падвышалася па меры аддалення ад вялікіх цэнтраў, якімі былі Гародня і Ліда. Шляхетныя алеі гасцінца, калі ён бег паміж сялянскіх палёў, не выглядалі надта прыгожымі - у 1930-я гг. уздоўж гасцінца ўжо бракавала шмат дрэваў, яны стаялі з паламанымі галінамі ці наадварот, раслі занадта густа, былі пабітыя перуном, ураганамі ці людзьмі. Але нават на самых горшых адцінках, калі не зрок дык вуха цешылася мілымі, свойскімі назвамі нашых рэк: Дзітва, Лебяда, Нёман.

Гаспадары вялікіх маёнткаў, праз якія праходзіў гасцінец, рупліва ахоўвалі гэты каштоўны помнік мінуўшчыны. Алеі бяроз, якія дасягалі мятровага дыяметра, стаялі ад Лебёдкі да Шчучына. Гэтыя абцяжаранымі амялой бярозы з'яўляліся аздобай краявіду на адкрытых прасторах. Але ў ішчалнянскіх барах гасцінец быў густа абсаджаны соснамі, ёлкамі, лістоўніцамі ці дубамі. Гэтак густа, што месцамі цалкам хавалі прысады. А замест бяроз па баках гасцінца стаялі стогадовыя сосны, якія як чаплі, панахіляліся ў бакі.

Далей на захад, пасля зямлі маёнтка Ішчална, тракт выходзіў на землі шчучынскага маёнтка Друцкіх-Любецкіх і далей Спушы князя Сапегі, адтуль даходзіў да Скідаля, які раней належаў графам Урускім, а потым нейкі час князям Чацвярцінскім. І калі нарэшце тракт выходзіў з тэрыторыі латыфундый, дык перад Гароднай трапляў на тэрыторыі шляхецкіх ваколіц. Іх уладальнікі, нават ходзячы за плугам, ніколі не забывалі сваіх шляхецкіх кляйнотаў і перадавалі традыцыі з пакалення ў пакаленне.

Лічылася, што гасцінец быў пабудаваны па старой дарозе, па якой хадзілі яшчэ крыжакі і татары, а потым харугвы слаўных гетманаў Хадкевіча, Жалкеўскага, Кшыштафа Радзівіла і іншых. Ішла па ёй і Вялікая армія Напалеона, больш дакладна 3-я армія правага крыла якой камандаваў брат Напалеона, кароль Вестфальскі Геранім Банапарт. У склад 3-й арміі таксама ўваходзілі французскія і польскія войскі, якія стаялі на тэрыторыі Варшаўскага княства. 3-я армія рушыла з Гародні ў кірунку Ліды, звярнула на дарогу да Нёмана, які перайшла каля Орлі, Пескаўцаў і Беліцы. Вестфальскі кароль 5 ліпеня 1812 г. быў у Шчучыне, 8-га - у Жалудку. У той дзень польскі корпус князя Панятоўскага пераправіўся праз Нёман, а дзве дывізіі авангарда генералаў Ражнецкага і Каменскага прайшлі Наваградак і дасягнулі Карэліч. Яшчэ раз удакладню, што 3-я армія ішла «вялікай дарогай», г.зн. гасцінцам з Гародні на Шчучын, Наваградак, Барысаў і Воршу да Смаленска - у кірунку «смаленскай брамы», воднага падзелу паміж Дзвіной і Дняпром. Марш 3-й арміі назіраў малады Міцкевіч.

Гасцінец дыхаў гісторыяй ...

Трэба дадаць, што лепшы ў XX ст. знаўца лідскай гісторыі Міхал Шымялевіч даў трошкі іншыя звесткі пра гэты гасцінец. Ён пісаў, што старая дарога з Ліды на захад бегла каля Астроўлі і Цыбараў на мост цераз Дзітву, на якім здаўна бралі маставую (ці грэблевую) аплату або так званае мыта, адкуль і паселішча, размешчанае каля таго моста і якое раней мела назву Дзітва, атрымала назву Мыто. Тая дарога называлася ў Лідзе Мытлянскім гасцінцам, ён ішоў на Васілішкі, Астрыну і Азёры да Гародні. У 1796 г. па загадзе Кацярыны ІІ тагачасны літоўскі генерал-губернатар князь Рапнін распачаў у акупаваным краі пабудову новых дарог. Для выканання гэтага пачынання сагналі тысячы мужыкоў, і на працягу некалькіх месяцаў былі пабудаваны новыя прамыя і шырокія тракты, між іншым, з Вільні на Ліду, а з Ліды - адзін на Мінойты і Руду да Слоніма і Наваградка, другі - якраз да Гародні. Новы Гарадзенскі тракт выходзіў з Ліды з вуліцы Каменкі і вёў на Раклёўцы, Малое Ольжава і Арлянку. Нягледзячы на тое, што з Ліды да Гародні цераз Астрыну налічвалася 100 вёрст, новы тракт скіравалі на вялікія панскія двары - Тарноўшчыну, Вялікую Лебяду, Вялікае Мажэйкава, Ішчалну, Шчучын і Каменку, і адлегласць паміж Лідай і Гародняй павялічылася да 116 вёрст. У лютым 1797 г. гэтым трактам у карэце пад канвоем правезлі з Гародні на Ліду і Вільню ў Пецярбург няшчаснага караля Станіслава Аўгуста, а праз тры месяцы ў атачэнні вялікіх княжат і пышнай світы праімчаў туды цар Павел І, пакінуўшы ў памяці мясцовай люднасці адзіны свой начлег у піяраў у Лідзе [70].

У міжваенныя часы польскія ўлады меркавалі зрабіць тракт гістарычным помнікам. Прапаноўваліся дзве назвы: тракт Напалеона ці тракт Баторыя. Большасць схілялася да назвы тракт Баторыя, бо Напалеон ніколі не ехаў гэтым трактам. Але Другая сусветная вайна перакрэсліла гэтыя планы [71].

Падчас наведвання Лідчыны прэзідэнтам Польшчы Масціцкім пры канцы 1920-х гг., яго аўтамабіль ехаў па гэтым гасцінцы. Прэзідэнт быў зачараваны відарысамі і казаў асобам, якія яго суправаджалі, што гасцінец - самая прыгожая дарога, якую ён калі-небудзь бачыў у сваім жыцці. А потым, калі па справах прэзідэнт бываў на Лідчыне, ён прасіў пракладваць свой шлях так, каб яшчэ раз праехаць нашым гасцінцам.

Уладальнік маёнтка Малое Мажэйкава Брахоцкі пісаў, што падчас Другой сусветнай вайны небяспеку гасцінцу стварыў вялікі аддзел «калмыкаў ці іншых азіятаў, якімі кіравалі нямецкія афіцэры. Аддзел гэты стаяў у Вялікім Мажэйкаве і высякаў на дровы бярозы ўздоўж старажытнага тракту» [72].

Акт генеральнай візітацыі Лебёдскай царквы [73]

Мястэчка Лебяда

Царква пад тытулам св. Мікалая, фундацыі ЯВп Трызнаў, а зараз у каляцыі і дзедзіцтве ЯВпп Леана і Людмілы Горскіх, жмудскіх кашталянаў, знаходзіцца ў Лідскім павеце і дэканаце. Драўляная, старая, на каменным падмурку. Нядаўна адрамантаваная - пакрытая новай гонтай і ашаляваная звонку. Мае пафарбаваны добры купал над бабінцам з жалезным крыжам. У купале звон вагой 6 фунтаў. Над вялікім алтаром маецца другі такі ж драўляны, пафарбаваны купал з жалезным крыжам, купал адрамантаваны стараннямі калятараў. Могілкі часткова агароджаныя, памерам на 25 локцяў.

Перад царквой званіца на 4-х слупах, крытая гонтай, новая. У званіцы два вялікія званы, адзін важыць тры камені, другі - 20 фунтаў.

Уваход у царкву праз дзверы ў бабінцы, гэтыя дзверы на жалезных завесах з унутраным замком. Дзверы абшыты дошкамі і пафарбаваны ў зялёны і чырвоны колер. Хоры з балясінамі, столь новая, падлога новая, 5 лаваў з дошак сталярнай работы, адна лава пафарбаваная. Амбон на 4-х слупах пакрыты намётам, балясіны перад Вялікім алтаром драўляныя. Дзверы ў сакрыстыю падвойныя, на жалезных завесах з унутраным замком. У сакрыстыі адно акно з кратамі. Тут маецца вялікі прастол з шуфлядкамі і з новымі жалезнымі антабамі, у шуфлядках - царкоўнае ўбранне.

У царкве - 5 вокнаў, у бабінцы - адно, уся царква ўнутры пафарбавана белай фарбай.

Вялікі алтар каля сцяны, на фарбаваным палатне рознымі фарбамі намаляваны калоны і гзымсы. У алтары - рама сталярнай работы пазалочаная малярскім золатам, у раме - абраз Найсвяцейшай Панны Марыі Бялыніцкай з дзвюмя срэбнымі каронамі, дзвюмя срэбнымі таблічкамі, двма шнуркамі караляў, каля абраза фіранкі з блакітнай кітайкі і карамазынавага атласу.

Пафарбаваны прастол з частковай пазалочанай, замыканай дараносіцай, у якой Святыя дары ў добрай срэбнай даразахавальніцы, якая знутры вызалачана. Даразахавальніца з верхам і крыжам, ахвяравана праз два месяцы пасля генеральнай візітацыі ЯВпп калятарамі гэтай царквы. Другая даразахавальніца з волава, з накрыўкай пад капкай з кітайшчыны ў якой Святыя дары. Укрыжаванне алавянае, з пасійкай. Драўляных падсвечнікаў - тры пары, яны новыя, пафарбаваныя срэбрам. Ручнікоў - два, абрус, антымінс ЯВп мітрапаліта Кішкі, камвольная (з чэсанай воўны) падушка пад Службоўнік. Пакрывала зялёнае, гарусавае, прыступкі да прастола драўляныя.

Бакавы алтар сталярнай работы, пафарбаваны, з абразом св. Мікалая на якім срэбная карона, застаўка белая з кітайкі. Прастол з драўляным укрыжаваннем з пасійкай. Ручнікоў - два, абрус, падушка пад службоўнік, портатэл (ахвярнік - Л. Л.) лацінскі, падсвечнікаў дзве пары, заслона прастола драўляная, пафарбаваная.

Другі бакавы алтар драўляны, сталярнай работы, з абразом св. Антонія. На прастоле драўлянае ўкрыжаванне з падстаўкай, драўляных падсвечнікаў - чатыры пары. Ручнікоў - два, абрус, пакрывала, заслона прастола драўляная, пафарбаваная.

Трэці бакавы алтар сталярнай работы, пафарбаваны, з абразом св. Фадзея (Тадэвуша - Л. Л.) уверсе і св. Алены на прастоле. Драўлянае ўкрыжаванне з пасійкай, драўляных падсвечнікаў - адна пара, адзін ручнік.

Царкоўнае начынне. Срэбныя пацір з дыскасам, пазалочаныя знутры і звонкі, ахвяраваныя ЯВпп калятарамі пасля апошняй генеральнай візітацыі. Таксама маюцца: ранейшы срэбны пазалочаны знутры і звонку пацір з дыскасам, алавяны пацір з дыскасам, алавяная мерніца з трох ампулак …, пара новых алавяных ампулак з падносам, вялікае кадзіла, тры алтарныя званкі, два абразы на сценах, партрэт ЯВп Войны, каноніка і фундатара гэтай царквы, новы чорны саван, крыж для працэсій з пасійкай, жалезны трымальнік для паходні, адна даразахавальніца для хворых, дзве зялёныя ... харугвы, дзве гарусавыя чырвоныя харугвы і адна каламейкавая з абразом.

Літургічнае ўбранне. Адзін з кітайкі ў блакітныя паскі, адпавядае ўсім патрабаванням. Другі з кітайкі, з усім неабходным. Трэці з кітайкі, патрабуе рамонту. Чацвёрты …, сіні, з усім неабходным. Пяты з кітайкі, чорны, жалобны, неўжываны, з усім неабходным. Зялёны лацінскі арнат з белым каўнярам, з усім неабходным. Другі лацінскі арнат з штофа на белай падкладцы ў розныя кветкі, з бантаеравымі галунамі, з усім неабходным. Тры альбы - адна з прускай тканіны, другая з англійскай тканіны, кампаралаў - чатыры, пурыфікатараў - шэсць, новы арнат з штофа ў паскі і кветкі, з усім неабходным.

Кнігі. Службоўнік ін-фоліо віленскага друку, стары, адрамантаваны. Другі таксама віленскага друку, новы ін-фоліо. Лацінскі службоўнік стары. Евангялічка з навукамі кс. Каржанеўскага. Евангялічка малая. Трэбнік добры нядзельнай і святочнай навукі кс. Нароўскага, метрыкі хрышчэння, шлюбаў і нараджэння, а таксама рэестр парафіі разам са спісам вернікаў.

Спіс вернікаў разам з рэестрам Лебёдскай парафіі абодвух палоў якія здольны і не здольны да споведзі	Хаты	Мужчын		Жанчыны
		здодны	не здолны	здодны	не здодны
Мястэчка Лебяда	33	103	88	47	48
Вёска Дзмітраўцы	12	44	32	52	24
Вёска Палуты	11	36	43	54	33
Вёска Більтаўцы	9	32	23	41	14
Вёска Даўгаполле	3	6	5	8	3
Вёска Леснікі	89	95	123	117	44
Вёска Забелы	3	7	7	13	1
Вёска Паваргі	5	16	15	23	8
Вёска Клімавічы	167	19	18	28	9
Вёска Губейкі	6	25	25	33	38
Вёска Сямашкі	7	15	24	29	10
Вёска Станкевічы	1	1		1
Вёска Ігнаткаўцы	21	72	62	88	74
Разам, дымоў - 366, людзей - 1501

Зямля плябаніі. Дзве валокі на тры змены. На ўрочышчы Каменка, пачынаючы ад строй дарогі і да мяжы з Паперняй. … Зямля з абодвух бакоў Палутаў. Трэцяя змена на ўрочышчы Выроска каля кудры (балота - Л. Л.) пачынаецца, ад дылеўскай дарогі, а заканчваецца зямлёй Дзмітраўцаў, мяжой сценкі, якая ідзе да віленскага гасцінца. Другі бок заканчваецца зямлёй Саўраса. Клін каля выгану на палову морга, пачынаецца ад дылеўскай дарогі … а заканчваецца каля Віленскай дарогі. ..

…

Плябанія займае адзін морг. …

…

Пабудовы плябаніі. Белая хата з каморай, дзверы на жалезных завесах з зашчапкай і прабоямі. Тры акны белага шкла. Печ шэрая, кафляная, з комінам, выведзеным уверх. Стол з шуфлядамі сталярнай работы, пафарбаваны. Столь з дошак. Праз сені ўваход у пякарню, дзверы ў пякарню на жалезных завесах, у пякарні - 5 вокнаў. Уся хата пакрытая саломай. Два старыя свіраны пакрыты саломай, дзверы ў іх на бегунках з зашчапкай і прабоямі. Гумно добрае, на дзвюх сохах. Адрынка з галля, старая. Два хлявы. Варыўня (будынак для гародніны - Л. Л.) з паветкай. Каля свірана новая стаенка … за якую парах заплаціў 50 зл. … Усе пабудовы парахам адрамантаваны з дапамогай двара, стараннем параха плябанія агароджана плотам з галля.

Шпіталь - старая белая хата з каморай, насупраць пякарні. Дзверы на бегунках, печ кафляная, шэрая. Два вялікія акны. Пакрытая саломай. У шпіталі жывуць дзед і баба. Ніякага фундушу не маюць і жывуць, дзякуючы міласці Божай. Увага! Сучаснаму параху святару Кастыцэвічу належыць восем коп снапоў і яшчэ трыццаць снапоў жыта пасля смерці святара Забелы, гэта жыта бестэрмінова павінна заставацца за плябаніяй.

Капліца. Добра пабудаваная самімі парафіянамі Лебёдскай царквы на Паваргаўскіх могілках. Ніякага фундушу не мае, перашкодаў парафіяльнай царкве не чыніць. Асвечаная гарадзенскім сурагатарам Антонам Бялькевічам 22 лістапада 1765 г. Святар прыязджае на свята св. Параскевы (Пракседы - Л. Л.) і трэці дзень Сёмухі (Зялёных святаў - Л. Л.) За клопаты бярэ па 2 зл.

Сапсаваны звон Лябёдскай царквы адліты занава за кошт парафіі і знаходзіцца ў капліцы. Загадваем, каб заўсёды знаходзіўся ў царкве, і толькі на фэсты можна ўжываць яго ў капліцы.

Дакументы. Фундушу царквы няма. Ёсць генеральныя і дэканскія візітацыі: афіцыяла Бянецкага 1749 г.; наваградскага афіцыяла Аляксандра Высеўскага. 1758 г.; лідскага дэкана Пятровіча. 1767 г.

У гэтай царкве парахам з'яўляецца святар Кастыцэвіч. Прэзентаваны жамойскім кашталянам Міхалам Горскім 13 студзеня 1776 г., высвечаны мітрапалітам Валадковічам 25 кастрычніка 1777 г., інсталяваны віленскім афіцыялам Мазалеўскім 8 лістапада 1779 г. на паданні лідскага дэкана Вашчыловіча …

…

Паслугі падчас набажэнства павінны аказваць два мужчыны, жанчыны, нават старыя, ад гэта павінны быць звольнены.

…

Парафіяне Лебёдскай грэка-каталіцкай цэрквы, 1829 г. [74]

Мястэчка дзедзічнае Лебяда ЯВп Горскага

1. Барталамей Ушка, 51 г.; Сымон, яго брат, 41 г.; Аляксандр, сын Барталамея, 12 г.; другі сын Фёдар, 12 г.; трэці Фёдар, 9 г.; чацвёрты Ян, 7 г.; Ян сын Сымона, 4 г.; Марцін, сын Сымона, 2 г.; Алена, жонка Барталамея, 51 г.; Людвіка, іх дачка, 26 г.; Зоф'я, жонка Сымона, 25 г.; Анастасія, дачка Барталамея, 3 г.;

2. Лаўрын Ушка, 51 г.; яго сын Фёдар, 31 г.; Юзаф, іх сваяк, 21 г.; Стэфан, сын Юзафа, 2 г.; Кацярына, жонка Фёдара, 31 г.; Разалія, іх дачка, 8 г.; Разалія, жонка Юзафа, 26 г.; Маргарыта, дачка Фёдара, 2 г.

3. Ісак Ашмяна, 51 г.; Ян, яго сын, 20 г; Канстанцін, другі сын, 7 г.; Парася, жонка Ісака, Юзэфа, дачка, 14 г.; Тэадора, дачка, 10 г.

4. Павел Ханцэвіч, 61 г.; Дамінік, яго сын, 38 г.; Клеменс, сын Дамініка, 12 г.; Антон, другі сын, 9 г.; Тэкля, жонка Паўла, 56 г.; Анастасія, жонка Дамініка, 34 г.; Рама, дачка Дамініка, 14 г.; другая, Марцэля, 7 г.; трэцяя Тэкля, 3 г.

5. Ісак Пеляса, 19 г.; Антон, яго брат, 9 г.; Крысціна, яго маці, 34 г.; Барбара, яго сястра, 17 г.;

6. Андрэй Мялеўскі, 49 г.; Аляксандр, сын Андрэя, 17 г.; Ігнат, сын Андрэя, 9 г.; Барталамей, сваяк, 24 г.; Тамаш, сын Андрэя, 4 г.; Мацей, сын Барталамея, 3 г.; Ганна, жонка Андрэя, 34 г.; Яганна, іх сваячка, 61 г.; Марцэля, дачка Андрэя, 2 г.

7. Міхал Паварга, 21 г.; Ганна, маці Міхала, 51 г.; Парася, яго сястра, 18 г.; другая сястра Настасся, 12 г.

8. Максім Ханцэвіч, 61 г.; Барталамей, яго сын, 17 г.; Павел, яго сваяк, 34 г.; Юстын, сын Паўла, 1 г.; Ганна, жонка Максіма, 38 г.; Петранеля, жонка Паўла, 29 г.; Мар'яна, дачка Паўла, 4 г.

9. Сымон Жамойцін, 56 г.; Раман, сын Сымона, 20 г.; другі Фёдар, 10 г.; Мар'яна, яго жонка, 41 г.; Магдалена, яго дачка, 15 г.; Петранеля, пляменніца, 24 г.; Магдалена, жонка Рамана, 20 г.

10. Юры Пеляса, 52 г.; Філіп, яго сын, 18 г.; Антон, яго сын, 7 г.; Марцэля, жонка Юрыя, 44 г.; Малгажата, жонка Філіпа, 26 г.

11. Тамаш Леванцэвіч, 61 г.; Данель, сын Тамаша, 12 г.; Сымон, сын Тамаша, 9 г.; Барталамей, сын Яна, 14 г.; Раман, сын Яна, 9 г.; Дамеля, жонка Тамаша, 37 г.; Мар'яна, дачка Яна, 8 г.

12. Карпен Тарасюк, 31 г.; Фёдар, сын Карпена, 9 г.; Ян Лісаевіч, 27 г.; Мар'яна, яго жонка, 26 г.; Мар'яна, швагерка, 31 г.; Агата, жонка Яна, 31 г.; Уляна, дачка Яна, 1 г.

13. Якуб Жамойцін, 66 г.; Габрыэль, сын Якуба, 36 г.; Пётр, сын Якуба, 22 г.; Ян, сын Пятра, 2 г.; Мар'яна, дачка Якуба, 29 г.; Ганна, дачка Бенядыкта, 8 г.; Агата, жонка Пятра, 24 г.; Дамініка, дачка Бенядыкта, 2 г.

14. Рыгор Салыга, 41г.; Якуб, брат Рыгора, 34 г.; Якуб, сын Рыгора, 14 г.; Магдалена, яго жонка, 41 г.; Ганна, дачка Рыгора, 9 г.; Крысціна, другая дачка, 7 г.; Ганна, жонка Якуба, 31 г.; Дамініка, дачка Якуба, 1 г.

15. Габрыэль Пеляса, 41 г.; Якуб, яго сын, 14 г.; Ганна, жонка Габрыэля, 39 г.; Юстына, іхняя дачка, 7 г.; Мар'яна, другая дачка, 2 г.

16. Якуб Лісаевіч, 39 г.; Фёдар, брат Якуба, 33 г.; Мікалай, сын Якуба, 19 г.; другі Антон, 8 г.; Ян сын Фёдара, 7 г.; Ян сын Якуба, 3 г.; Вікторыя, жонка Якуба, 34 г.; Мар'яна, жонка Фёдара, 34 г.; Тэафіля, іхняя дачка, 12 г.

17. Ушка, 43 г.; Васіль, сын Яна, 20 г.; Антон, брат Яна, 32 г.; Сымон, сын Васіля, 2 г.; Фрызына, жонка Яна, 43 г.; Барбара, дачка Яна, 16 г.; Леана, жонка Васіля, 28 г.; Зоф'я, дачка Васіля, 3 г.

18. Хвёдар Венска, 53 г.; Марцін, сын Хвёдара, 20 г.; другі Дамінік, 15 г.; Ян, сын Марціна, 2 г.; Парася, яго жонка, 47 г.; Кацярына, іхняя дачка, 8 г.; Ганна, іхняя сваячка, 51 г.; Канстанцыя, жонка Марціна, 24 г.

19. Антон Кібілда, 43 г.; Фёдар, сын Антона, 26 г.; другі Барталамей, 15 г.; Мар'яна, яго жонка, 34 г.; Юстына, дачка Антона, 19 г.; Мар'яна, жонка Фёдара, 25 г.

20. Адам Ушка, 34 г.; Павел, сын Хвёдара, 25 г.; Адам, пляменнік Адама, 19 г.; Фёдар, сын Адама, 7 г.; Ганна, жонка Адама, 31 г.; Альжбета, іхняя дачка, 10 г.; Кацярына, жонка Хвёдара, 54 г.

21. Аляксандр Кібілда, 56 г.; Ігнат, сын Аляксандра, 10 г.; Якуб, пляменнік Аляксандра, 33 г.; Тамаш, сын Аляксандра, 3 г.; Фрызына, жонка Аляксандра, 33 г.

22. Васіль Пеляса, 33 г.; Фёдар, сын Васіля, 8 г.; Фёдар Салыга, яго зяць, 26 г.; Ян, сын Васіля, 3 г.; Ян, сын Васіля, 3 г.; Антон, сын Фёдара, 3 г.; Пелагея, жонка Васіля, 41 г.; Мар'яна, дачка Васіля, 21 г.; Разалія, другая дачка, 15 г.

Кутнікі (тыя, хто здымае кут у чужой хаце):

Андрэй Паварга, 19 г.; Аляксандр, брат Андрэя, 14 г.; Змітрук Багдановіч, 41 г.; Данель, сын Змітрука, 14 г.; Андрэй Ясюнскі, 56 г.

Кутніцы: Гліка, маці Андрэя, 51 г.; Уляна, сястра Андрэя, 21 г.; Ганна, жонка Змітрука, 40 г.; Ганна, дачка Змітрука, 20 г.; Даняцэля, жонка Яна, 54 г.; Ева, жонка Андрэя, 40 г.; Аксіння, дачка Андрэя, 10 г.

Дзедзічная ЯВп маршалка Горскага вёска Ігнаткаўцы

1. Андрэй Давідовіч, 53 г.; Ігнат, сын Андрэя, 24 г.; Павел, сын Андрэя, 12 г.; Клеменс, сын Андрэя, 3 г.; Крысціна, жонка Андрэя, 37 г.; Алена, дачка Андрэя, 17 г.; Настасся, дачка Андрэя, 7 г.; Ганна, жонка Ігната, 36 г.

2. Данель Гомза, 50 г.; Ігнат, сын Данеля, 31 г.; Ян, другі сын, 19 г.; трэці Міхал, 12 г.; Ян, бацька Данеля, 91 г.; Адам, сын Ігната, 3 г.; Крысціна, жонка Данеля, 51 г.; Ганна, жонка Ігната, 29 г.; Магдалена, іхняя дачка, 8 г.

3. Якуб Паварга, 61 г.; Казімір, сын Якуба, 20 г.; Зоф'я, жонка Якуба, 40 г.; Мар'яна, іхняя дачка, 18 г.; другая дачка Магдалена, 3 г.

4. Сымон Зайка, 54 г.; Рыгор, яго брат, 37 г.; другі брат Янук, 31 г.; Фёдар, сын Яна, 10 г.; Фёдар, сын Сымона, 7 г.; Сымон, сын Яна; Алена, жонка Сымона, 41 г.; Крысціна, жонка Рыгора, 31 г.; Настасся, дачка Сымона, 20 г.; Аляксандра, жонка Яна, 27 г.; Ягана, дачка Яна, 7 г.; Кацярына, дачка Рыгора, 3 г.; Магдалена, дачка Яна, 2 г.

5. Павел Даняловіч, 91 г.; Якуб, сын Паўла, 40 г.; Васіль, сын Якуба, 7 г.; Данель, сын Васіля, 7 г.; другі Міхал, 2 г.; Мар'яна, жонка Паўла, 90 г.; Крысціна, жонка Якуба, 31 г.; Даміселя, дачка Якуба, 12 г.; Вікторыя, жонка Васіля, 30 г.; Теафіля, дачка Якуба, 2 г.

6. Стэфан Пазняк, 37 г.; Францішак, яго сын, 10 г.; другі, Сымон, 9 г.; Рыгор, брат Стэфана, 22 г.; другі брат Рыгор, 20 г.; Кандрат, сын Стэфана, 5 г.; Стэфан, сын Рыгора, 5 г.; Алена, жонка Стэфана, 25 г.; Уляна, дачка Стэфана, 12 г.; Зоф'я, сястра Стэфана, 41 г.

7. Астап Радзюк, 61 г.; Юзаф, сын Астапа, 29 г.; Казімір, сын Юзафа, 8 г.; Мар'яна, яго жонка, 41 г.; Фрызына, маці Астапа, 91 г.; Вікторыя, жонка Юзафа, 32 г.; Марцеля, дачка Юзафа, 3 г.

8. Юзаф Губейка, 22 г.; Язафат, брат Юзафа, 20 г.; Разалія, жонка Юзафа, 37 г.; Ганна, дачка Юзафа, 7 г.; Мар'яна, жонка Юзафа, 23 г.

9. Мірон Малец, 51 г.; Стэфан, сын Мірона, 22 г.; Казімір, брат Мірона, 41 г.; Адам, сын Казіміра, 12 г.; Астапа, сын Мірона, 4 г.; Мар'яна, жонка Мірона, 41 г.; Кацярына, іхняя дачка, 11 г.; Ягана, дачка Мірона, 9 г.; Вікторыя, дачка Казіміра, 14 г.; другая, Ганна, 5 г.; Альжбета, жонка Казіміра, 31 г.

10. Якуб Ашмяна, 41 г.; Юзаф, брат Якуба, 31 г.; Мацей, сын Якуба, 7 г.; Аляксей, сын Юзафа, 2 г.; Тэадор, сын Якуба, 2 г.; Рая, жонка Якуба, 34 г.; Крысціна, сястра Якуба, 29 г.; Мар'яна, жонка Юзафа, 26 г.

11. Сымон Тарасюк, 31 г.; Янук Ашмяна, 51 г.; Раман, сын Янука, 18 г.; Мар'яна, жонка Сымона, 34 г.; Хвядора, маці Сымона, 95 г.; Клара, жонка Янука, 47 г.

12. Сымон Тарасюк, 36 г.; Дамінік, брат Сымона, 22 г.; Бенядыкт, брат Сымона, 22 г.; Кірыл Ашмяна, 57 г.; Кандрат, сын Сымона, 5 г.; Настасся, жонка Сымона, 31 г.; Наталля, маці Сымона, 61 г.; Таццяна, маці Наталлі, 99 г.; Кацярына, дачка Сымона, 3 г.

13. Марцін Гомза, 61 г.; Максім, сын Марціна, 37 г.; Андрэй, сын Марціна, 29 г.; Антон, сын Марціна, 9 г.; другі сын Ян, 5 г.; Аляксей, сын Андрэя, 3 г.; Агата, жонка Марціна, 56 г.; Агата, жонка Максіма, 35 г.; Юстына, дачка Максіма, 11 г.; Мар'яна, жонка Андрэя, 28 г.; Мар'яна, іхняя сваячка, 23 г.; Марцеля, дачка Андрэя, 3 г.

14. Пракоп Пеляса, 31 г.; Стэфан, сын Пракопа, 5 г.; Антаніна, жонка Пракопа, 27 г.; Агата, маці Пракопа, 67 г.; Мар'яна, іхняя дачка, 1 г.;

15. Стэфан Тарасюк, 61 г.; Міхал, сын Стэфана, 23 г.; другі Павел, 9 г.; Уляна, жонка Стэфана, 41 г.; Ганна, дачка Стэфана, 14 г.; другая Францішка, 12 г.; Тэкля, жонка Міхала, 30 г.; Марцеля, дачка Міхала, 3 г.; Дамініка, дачка Стэфана, 2 г.

16. Якуб Саўрас, 57 г.; Юзаф, сын Якуба, 31 г.; Мікалай, сын Юзафа, 9 г.; Тэадор, сын Якуба, 23 г.; Мар'яна, жонка Юзафа, 27 г.; Кацярына, жонка Тэадора, 23 г.; Анастасія, дачка Юзафа, 4 г.; Парася, дачка Тэадора, 4 г.

17. Стэфан Саўрас, 31 г.; Марцін, сын Стэфана, 8 г.; Змітрук, сын Стэфана, 5 г.; другі Дамінік, 2 г.; Агата, братавая Стэфана, 45 г.; Мар'яна, жонка Стэфана, 32 г.; Ева, жонка Андрэя, 25 г.; Таццяна, дачка Евы, 1 г.

18. Аляксандр Гомза, 61 г.; Фёдар, сын Аляксандра, 31 г.; Пётр, сын Фёдара, 7 г.; Крысціна, яго жонка, 36 г.; Кацярына, жонка Фёдара, 31 г.; Мар'яна, дачка Аляксея, 12 г.; другая Ягана, 9 г.; Настасся, дачка Фёдара, 7 г.

19. Рыгор Гомза, 61 г.; Фёдар, сын Рыгора, 31 г.; Хвёдар, брат Рыгора, 51 г.; Стэфан, сын Хвёдара, 2 г.; Хвядора, жонка Рыгора, 61 г.; Альжбета, жонка Фёдара, 30 г.; Еўдакія, жонка Хвёдара, 40 г.; Клара, дачка Хвёдара, 7 г.; Настасся, сястра Рыгора, 61 г.

20. Стэфан Саўрас, 61 г.; Крыштаф Венска, 26 г.; Мікалай, сын Кшыштафа, 5 г.; Магдалена, жонка Стэфана, 61 г.; Мар'яна, іхняя дачка, 26 г.; Зоф'я, жонка Крыштафа, 27 г.

Дзедзічная вёска Явп Горскага Сямашкі

1. Юры Бублеўскі, 81 г.; Сымон, яго сын, 51 г.; Бенядыкт, сын Сымона, 9 г.; Марцін, сын Сымона, 5 г.; Крысціна, жонка Сымона, 41 г.; Юстына, іхняя дачка, 12 г.

2. Антон Чэрняк, 29 г.; Марцін, стрый Антона, 49 г.; Леан, сын Марціна, 8 г.; Ян, сын Антона, 4 г.; Ганна, сястра Марціна, 96 г.; Кацярына, жонка Марціна, 31 г.; Марцеля, дачка Марціна, 5 г.; Антаніна, жонка Антона, 26 г.

3. Сымон Ушка, 28 г.; Леан, сын Сымона, 8 г.; Магдалена, яго жонка, 31 г.

4. Юзаф Вайцюшкевіч, 58 г.; Лукаш, яго брат, 36 г.; Аляксандр, сын Сымона, 13 г.; Мірон, сын Лукаша, 5 г.; Ян, сын Сымона, 1 г.; Сымон, сын Лукаша, 1 г.; Мар'яна, жонка Сымона, 41 г.; Аксіння, дачка Сымона, 12 г.; Наталля, дачка, Лукаша, 9 г.; Еўдакія, дачка Сымона, 7 г.; Мар'яна, жонка Лукаша, 36 г.

5. Ян Жамойцін, лацінскі; Аксіння, жонка Яна, 36 г.; Альжбета, дачка Яна, 12 г.; Разалія, дачка Яна, 8 г.; Магдалена, дачка Яна, 2 г.

6. Лаўрын Клімовіч, 24 г.; Якуб Рагель, 36 г.; Павел, сын Якуба, 1 г.; Ігнат іхні швагер, 7 г.; Марцеля, цешча Лаўрына, 37 г.; Еўдакія, жонка Лаўрына, 21 г.; Ганна, жонка Якуба, 19 г.; Алена, дачка Марцелі, 12 г.; Вікторыя, яе другая дачка, 4 г.

7. Міхал Клімовіч, 26 г.; Эльяш, брат Міхала, 21 г.; другі брат Андрэй, 12 г.; Казімір, сын Міхала, 7 г.; Ян, сын Эльяша, 3 г.; Лукаш, сын Міхала, 2 г.; Разалія, жонка Міхала, 28 г.; Вікторыя, дачка Міхала, 8 г.; Кацярына, іхняя маці, 48 г.

8. Міхал Янчэўскі, 41 г.; Якуб, брат Міхала, 36 г.; Мікалай, сын Міхала, 7 г.; Караль, сын Міхала, 21 г.; Францішак, другі сын, 5 г.; Рыгор, сын Якуба, 4 г.; Крысціна, жонка Якуба, 31 г.; Ганна, дачка Якуба, 9 г.; Леана, сястра, Якуба, 29 г.; Разалія, дачка Міхала, 7 г.; Настасся, дачка Якуба, 7 г.

9. Ігнат Сямашка, лацінскі; Антаніна, жонка Ігната, 31 г.; Канстанцыя, жонка Юзафа, 28 г.

10. Геранім Клімовіч, 51 г.; Антон, сын Гераніма, 12 г.; Стэфан, другі сын, 7 г.; Казімір, трэці сын, 2 г.; Матрона, жонка Гераніма, 41 г.; Настасся, дачка Гераніма, 13 г.; другая, Ганна, 9 г.; Разалія, пляменніца, 23 г.; Зоф'я, пляменніца, 18 г.

11. Стэфан Паварга, 56 г.; Юзаф, сын Стэфана, 21 г.; Юзаф, сын Стэфана, 16 г.; Антон, сваяк Стэфана, 37 г.; Раман, сын Антона, 14 г.; Наталля, жонка Антона, 31 г.; Саламея, яго дачка, 10 г.; Францішка, другая дачка, 7 г.; Мар'яна, жонка Юзафа, 21 г.; Ганна, жонка Юзафа, 21 г.; Альжбета, дачка Юзафа, 1 г.

Вёска Губейкі ЯВп Горскага

1. Астап Паварга, 91 г.; Лукаш, сын Астапа, 54 г.; Ян, сын Лукаша, 23 г.; Пётр, сын Лукаша, 18 г.; Ануфрый, сын Лукаша, 13 г.; Андрэй, сын Лукаша, 11 г.; Марцін, сын Яна, 1 г.; Разалія, жонка Лукаша, 41 г.; Мар'яна, іхняя дачка; Фрызына, жонка Яна, 26 г.

2. Сымон Ушуўчык, 61 г.; Данель, сын Сымона, 22 г.; Леан Ашмяна, яго зяць, 24 г.; Ян, сын Леана, 3 г.; Кацярына, жонка Сымона, 60 г.; Леана, жонка Леана, 26 г.;

3. Пётр Паварга, 41 г.; Рыгор, сын Мікалая, 13 г.; Юзаф Паварга, 42 г.; Мікалай, сын Юзафа, 8 г.; Агаф'я, жонка Пятра, 40 г.; Таццяна, іхняя дачка, 18 г.; Мар'яна, другая, 10 г.; Разалія, жонка Юзафа, 35 г.; Мар'яна, дачка Юзафа, 13 г.; другая, Агата, 3 г.

4. Лукаш Губейка, 71 г.; Ян, сын Лукаша, 31 г.; другі Карпен, 23 г.; Сымон, сын Яна, 7 г.; Грыгоры, сын Стэфана, 2 г.; Уляна, жонка Лукаша, 61 г.; Настасся, жонка Яна, 31 г.; Тэкля, жонка Карпена, 24 г.; Мар'яна, іхняя дачка, 2 г.; Дамініка, дачка Яна, 2 г.

5. Андрэй Пазняк, 41 г.; Ян, сын Андрэя, 14 г.; Сымон, другі сын, 9 г.; Стэфан, яго швагер, 23 г.; Леан, сын Андрэя, 7 г.; Ян, сын Андрэя, 2 г.; Мар'яна, яго жонка, 37 г.; Францішка, дачка Андрэя, 12 г.; Тарэза, жонка Стэфана, 26 г.; Кацярына, дачка Стэфана, 4 г.

Дзедзічная веска Клімавічы ЯВп Горскага

1. Аляксандр Клімовіч, 18 г.; Аляксандр, яго брат, 12 г.; Андрэй …, 20 г.; Еўдакія, маці Аляксандра, 51 г.; Агата, сястра Аляксандра, 26 г.

2. Габрыэль Клімовіч, 67 г.; Аляксандр, яго сын, 26 г.; другі, Павел, 18 г.; Антон, сын Аляксандра, 9 г.; Сымон, сын Аляксандра, 4 г.; трэці, Базыль, 1 г.; Мар'яна, яго жонка, 61 г.; Аляксандра, жонка Аляксандра, 25 г.

3. Самуэль Паварга, 51 г.; Юзаф, сын Самуэля, 20 г.; Марцін, сын Юзафа, 3 г.; Габрыэль, сын Самуэля, 2 г.; Ева, дачка Самуэля, 14 г.; другая, Кацярына, 12 г.; Алена, жонка Юзафа, 20 г.

4. Мікалай Сянкевіч, лацінскі; Юзэфа, яго жонка, 26 г.

5. Максім Гомза, 41 г.; Антон, яго брат, 31 г.; Юзэфа, жонка Максіма, 36 г.; Францішка, іхняя дачка, 12 г.; Алена, жонка Антона, 27 г.; Настасся, іхняя дачка, 7 г.

Дзедзічная вёска ЯВп Горскага Паваргі

1. Павел Паварга, 23 г.; Барталамей Роўба, зяць, 26 г.; Базыль, сын Рамана, 13 г.; Сымон, сын Паўла, 2 г.; Леана, жонка Барталамея, 29 г.; Тэкля, жонка Паўла, 27 г.

2. Павел Багрым, 48 г.; Сымон, сын Паўла, 26 г.; Якуб, сын Паўла, 14 г.; Таццяна, жонка Паўла, 38 г.; Даміцэля, жонка Сымона, 28 г.; Мар'яна, дачка Сымона, 4 г.; другая, Петранеля, 2 г.

3. Пракоп Васілевіч, 73 г.; Антон, зяць Пракопа, 41 г.; Фёдар, сын Пракопа, 12 г.; другі Тамаш, 11 г.; Кацярына, жонка Пракопа, 61 г.; Алена, жонка Антона, 34 г.; Петранеля, іхняя дачка, 11 г.; Мар'яна, дачка Пракопа, 21 г.; Мар'яна, пляменніца, 26 г.; Настасся, дачка Антона, 3 г.; Марцеля, дачка Антося, 2 г.

4. Карпен Паварга, 41 г.; Стэфан, сын Карпена, 10 г.; другі, Юзаф, 4 г.; Фрызына, жонка Карпена, 36 г.; Агата, дачка Карпена, 14 г.; Францішка, 12 г.

Дзедзічная вёска ЯВп Горскага Дзімітраўцы

1. Якуб Пазняк, 42 г.; Юзаф, сын Якуба, 23 г.; другі сын Пётр, 16 г.; Андрэй, сын Якуба, 11 г.; Ян, сын Якуба, 7 г.; Наталля, жонка Якуба, 42 г.; Ганна, дачка Якуба, 9 г.; Ганна, жонка Юзафа, 24 г.

2. Тамаш Тарасюк, 22 г.; Агаф'я, маці Тамаша, 47 г.; Крысціна, сястра Тамаша, 20 г.; Мар'яна, яго бабуля, 71 г.; Парася, жонка Яна Венска, 32 г.

3. Барталамей Ушка, 61 г.; Філіп, сын Барталамея, 10 г.; Міхал, другі сын, 7 г.; Фёдар, брат Барталамея, 41 г.; Казімір, іх сваяк, 14 г.; Ян, сын Фёдара Ушка, 3 г.; Аляксей, сын Барталамея, 1 г.; Тэкля, жонка Барталамея, 41 г.; Кацярына, жонка Фёдара, 27 г.; Барбара, дачка Фёдара, 7 г.

4. Андрэй Ашмяна, 32 г.; Мар'яна, яго братавая, 51 г.; Зоф'я, жонка Юзафа, 26 г.; Малгажата, дачка Юзафа, 7 г.

5. Пётр Міна, 61 г.; Пракоп, зяць, 32 г.; Ян, сын Пракопа, 7 г.; Антон, другі сын, 2 г.; Ганна, жонка Пятра, 54 г.; Аляксандра, дачка Пятра, 26 г.; Мар'яна, другая дачка, 15 г.; Ганна, жонка Пракопа, 21 г.

6. Антон Шаўкуць, 24 г.; Ганна, жонка Максіма, 48 г.; Юстына, дачка Максіма, 29 г.; Зоф'я, жонка Антона, 26 г.; Ева, дачка Антона, 3 г.; другая, Мар'яна, 1 г.

7. Базыль Роўба, 22 г.; Карпен, яго швагер, 31 г.; Ганна, маці Базыля, 48 г.

8. Геранім Малец, 41 г.; Антон, сын Гераніма, 26 г.; Ян, другі сын, 4 г.; трэці сын Гераніма Ян, 2 г.; Палаша, жонка Гераніма, 31 г.; Язафата, дачка Гераніма, 16 г.; Настасся, яго цешча, 61 г.; Тарэза, жонка Антона, 26 г.; Таццяна, дачка Антона, 4 г.; Уляна, дачка Гераніма, 7 г.; Леанора, дачка Антона, 2 г.

9. Габрыэль Казак, 13 г.; Раман, стрый Габрыэля, 29 г.; Ян, сын Стэфана, 9 г.; Фёдар, сваяк Габрыэля, 24 г.; Казімір, сын Рамана, 3 г.; Пелагея, маці Габрыэля, 40 г.; Даміцэля, яго сястра, 10 г.; Хвядора, жонка Рамана, 32 г.

10. Змітрук Бянско, 33 г.; Тамаш, сын Змітрука, 10 г.; Стэфан, брат Змітрука, 26 г.; Ян, сын Змітрука, 5 г.; Крысціна, яго жонка, 31 г.; Францішка, 12 г.; Ганна, сястра, Змітрука, 21 г.; Аксіння, жонка Стэфана, 25 г.

11. Данель Радзюк, 47 г.; Антон, сын Данеля, 14 г.; Базыль, сын Данеля, 12 г.; трэці, Сымон, 10 г.; чацвёрты, Адам, 8 г.; пяты, Якуб, 3 г.; Юзаф, брат Данеля, 31 г.; Лукаш, сын Юзафа, 2 г.; Хвядора, жонка Данеля, 47 г.; Юстына, жонка Юзафа, 36 г.; Ганна, дачка Юзафа, 7 г.; Анастасія, другая дачка, 4 г.

Дзедзічная вёска ЯВп Горскага Даўгаполле

1. Юры Саўрас, лацінскі; Міхал, сын Юрыя, 10 г.; Ян, сын Юрыя, 7 г.; Андрэй, брат Юрыя, 36 г.; Лаўрын, пляменнік Юрыя, 20 г.; Базыль, сын Андрэя, 7 г.; Мар'яна, жонка Юрыя, 33 г.; Ганна, дачка Юрыя, 9 г.; Еўдакія, жонка Андрэя, 36 г.; Марцеля, дачка Юрыя, 3 г.

2. Францішак Сямашка, 20 г.; Юстын, сын Агаты, дзеўкі, 1 г.; Алена, маці Францішкі, 46 г.; Агата, дачка Алены, 23 г.; другая, Кацярына, 17 г.; трэцяя, Тэафіля, 12 г.

Дзедзічная вёска ЯВп Горскага Палуты

1. Ян Цыбульскі, 46 г.; Марцін, брат Яна, 37 г.; Юзаф, брат Яна, 14 г.; Францішак, сын Марціна, 10 г.; Сымон, сын Яна, 4 г.; Юлія, дачка Яна, 7 г.; Кацярына, дачка Марціна, 5 г.; Петранеля, другая дачка, 1 г.

2. Самуэль Юдонік, 41 г.; Крысціна, яго братавая, 48 г.; Кацярына, жонка Самуэля, 35 г.

3. Тэадор Жамоцін, 38 г.; Ян, яго сын, 12 г.; Уляна, яго жонка, 31 г.; дачка Магдалена, 9 г.; другая, Тэкля, 4 г.

4. Раман Ашмяна, 31 г.; Тамаша, сын Лукаша Тарасюка, 12 г.; Ян, сын Рамана, 1 г.; Юстына, жонка Рамана, 22 г.; Мар'яна, сястра Тамаша, 30 г.

5. Тадэвуш Паварга, 46 г.; Змітрук, зяць Паваргі, 28 г.; Стэфан, сын Тадэвуша, 4 г.; Наталля, жонка Тадэвуша, 33 г.; Пелагея, іх дачка, 24 г.; Мар'яна, другая дачка, 9 г.; трэцяя Марцеля, 8 г.; Хвядора, яго сястра, 39 г.; Кацярына, сястра Тадэвуша, 3 г.

Кутнікі: Лаўрын Сямашка, 52 г.; Сымон, сын Лаўрына, 13 г.; другі Вінцэнт, 6 г.; Мацей, трэці сын, 3 г.; Хвядора, яго жонка, 30 г.; Ганна, дачка Лаўрына, 1 г.

Дзедзічная вёска ЯВп Горскага Більтаўцы

1. Несцер Компак, 57 г.; Альжбета, яго братавая, 61 г.; Уляна, жонка Несцера, 56 г.; Вікторыя, іх дачка, 8 г.; Караліна, другая дачка, 7 г.

2. Тамаш Ашмяна, 57 г.; Стэфана, брат Тамаша, 46 г.; Ян, сын Стэфана, 8 г.; Пётр, сын Тамаша, 3 г.; Барбара, яго жонка, 41 г.; Аксіння, жонка Стэфана, 43 г.

3. Пракоп Ашмяна, 75 г.; Пракоп, сын Ігната, 16 г.; Лаўрын, брат Пракопа, 54 г.; Андрэй, сын Лаўрына, 15 г.; Фрызына, жонка Пракопа, 61 г.; Фрызына, жонка Лаўрына, 13 г.; Альжбета, дачка Лаўрына, 13 г.; Кацярына, другая дачка, 10 г.; Крысціна, трэцяя дачка, 8 г.; Францішка, дачка Пракопа, 7 г.; Малгося, дачка Пракопа, 27 г.; Малгажата, жонка Пракопа, 27 г.; Мар'яна, дачка Пракопа, 2 г.

4. Васіль Ашмяна, 61 г.; Тамаш, сын Васіля, 27 г.; Якуб, сын Тамаша, 7 г.; Дамінік, брат Васіля, 60 г.; Базыль, сын Тамаша, 2 г.; Мар'яна, жонка Васіля, 57 г.; Аксіння, іхняя дачка, 8 г.; Тэкля, жонка Дамініка, 51 г.; Парася, жонка Базыля, 54 г.; Хвядора, жонка Базыля, 24 г.

5. Пётр Губейка, 37 г.; Караль, сын Пятра, 12 г.; Францішка, жонка Пятра, 37 г.; Разалія, дачка Пятра, 14 г.; другая, Францішка, 18 г.; трэцяя Міхаліна, 8 г.; чацвёртая, Паўліна, 2 г.

6. Рыгор Венска, 58 г.; Васіль, сын Рыгора, 34 г.; Якуб, сын Рыгора, 26 г.; Павел, сын Рыгора, 24 г.; Стэфан, сын Якуба, 3 г.; Вінцэнт, сын Васіля, 3 г.; Ганна, жонка Рыгора, 41 г.; Альжбета, жонка Васіля, 34 г.; Юльяна, дачка Васіля, 5 г.

7. Андрэй Гук, 54 г.; Фёдар, сын Андрэя, 9 г.; Пракседа, жонка Андрэя, 41 г.

8. Мацей Губейка, 38 г.; Марцін, сын Марціна, 12 г.; Тамаш, сын Марціна, 9 г.; Антон Паварга, швагер, 27 г.; Хвядора, швагерка Мацея, 27 г.; Ганна, дачка Мацея, 14 г.; Мар'яна, жонка Мацея, 27 г.

9. Ян Венска, 41 г.; Ян, сын Яна, 21 г.; Сымон, сын Яна, 14 г.; Рыгор, сын Яна, 11 г.; Адам, сын Яна, 9 г.; Антон, сын Яна, 7 г.; Тэадор, сын Яна, 4 г.; Кацярына, жонка Яна, 38 г.; Крысціна, дачка Яна, 12 г.; Наталля, дачка Яна, 3 г.

10. Якуб Роўба, 71 г.; Пётр, сын Якуба, 37 г.; Габрыэль, сын Якуба, 31 г.; Ян, сын Якуба, 11 г.; Крысціна, жонка Якуба, 47 г.; Юстына, жонка Пятра, 41 г.; Крысціна, дачка Пятра, 9 г.; Ганна, дачка Пятра, 7 г.; Еўдакія, дачка Якуба, 15 г.; Крысціна, пляменніца, 31 г.; Мар'яна, дачка Якуба, 3 г.

Усе вёскі разам	Колькасць, усе разам	Мужчын		Жанчыны
		здодны	не здолны	здодны	не здодны
Мястэчка Лебяда	170	70	21	62	17
Вёска Ігнаткаўцы	166	59	23	64	20
Вёска Сямашкі	83	17	32	10	83
Вёска Губейкі	49	19	7	19	4
Вёска Клімавічы	27	10	5	11	1
Вёска Паваргі	33	5	12	4	33
Вёска Дзмітраўцы	83	29	13	32	9
Вёска Даўгапалле	15	4	3	7	1
Вёска Палуты	37	13	5	11	7
Вёска Більтаўцы	80	31	8	29	12
Разам	739	271	107	275	85

Гэты спіс вернікаў парафіі Лебёдскай царквы склаў … 20 жніўня 1829 г. канонік берасцейскі грэка-каталіцкай царквы Лідскага дэканата, парах Дзікушскай царквы Ян Канеўскі.

---

[1] Шымялевіч Міхал. Збор твораў / укл. Л. Лаўрэш. Гродна, 2019. С. 168.

[2] Там жа. С. 180.

[3] Русская историческая библиотека, издаваемая Археографической комиссией. С.-Петербург, 1915. Т. 33. С. 503.

[4] Там жа. С. 509.

[5] Падалінскі Уладзімір. Палітычная эліта Лідскага павета ў апошняй трэці XVI ст. // Беларускі Гістарычны Агляд. Т. 16, сш. 1 (30). 2009. С. 7-8.

[6] АВАК. Т. ХI. С. 222.

[7] АВАК. Т. ХV. С.439.

[8] АСДСЗР. Т. 10. Вильна, 1890. С. 355.

[9] Metryka Litewska. Rejestry Wielkiego Ksęstwa litewskiego. Województwo wileńskie 1690 r. Warszawa, 1989. S. 226-227.

[10] Шымялевіч Міхал. Збор твораў. С. 168.

[11] Асабісты архіў аўтара.

[12] Вопісы парафій Лідскага дэканату ў 1784 г. Парафія Дылеўская // Лідскі Летапісец. 2013. № 4(64). С. 34.

[13] Там жа. С. 35.

[14] Вопісы парафій Лідскага дэканату ў 1784 г. Парафія Ражанкаўская // Лідскі летапісец. 2013. №3(63). С. 23.

[15] Гл: Материалы для географии и статистики России, собранные офицерами генерального штаба. Виленская губерния. СПб., 1861. С. 550.

[16] НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 41244. Арк. 23.

[17] Szukiewicz Wandalin. Poświęcenie kościła w Naczy // Kurjer Litewski № 5, 5(18) wreśnia 1909.

[18] НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 41244. Арк. 23 адв.

[19] Вольф Юзаф. Князі на абшарах Вялікага Княства Літоўскага ад канца XIV ст. // Спадчына. 1992. №4. С. 107.

[20] НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 41244. Арк. 24.

[21] Лісейчыкаў Дзяніс. Святар у беларускім соцыуме: прасапаграфія ўніяцкага духавенства 1596―1839 гг. Мінск, 2015. С. 249.

[22] Там жа. С. 296.

[23] Описание документов архива западнорусских униатских митрополитов. Т. 2. СПб., 1907. С. 434.

[24] Інстыгатар - духоўны суддзя які адказваў за маральнае аблічча парахаў.

[25] АСДСЗР. Вильна, 1902. Т. 13. С. 136-139.

[26] Лісейчыкаў Дзяніс. Святар у беларускім соцыуме: прасапаграфія ўніяцкага духавенства 1596―1839 гг. С. 396.

[27] Там жа. С. 445

[28] Там жа.

[29] Там жа. С. 452.

[30] Там жа. С. 498.

[31] Гл: Лаўрэш Леанід. Паўстанчы дух. 1812, 1831, 1863 гады на Лідчыне. Гродна, 2016. С. 21-22.

[32] Jucevičius Liudvikas. Mokyti žemaičiai. Vilnius, 1975. P. 70-71.

[33] ДГАЛ. Ф. 950. Воп.1. Спр. 21. Об обеспечении духовенства Лебёдской православной церкви в Лидском уезде содержанием. 1845 - 1858. Арк. 4 - 5.

[34] Байрашаускайте Тамара. Институт предводителей дворянства в западных губерниях Российской империи во второй половине XIX в. - начале XX в. (Виленская и Ковенская губернии) // Беларускі гістарычны зборнік. 2014. №41. С. 91.

[35] Тарасенко Н. А. Фрагменты древнеегипетской Книги мертвых в собрании Института рукописи НБУВ (Ф. VIII, № 565/15): предварительная публикация / Сходознавство. 2018. № 81. С. 103.

[36] ДГАЛ. Ф. 605. Воп. 2. Спр. 1688. Дело о починке Лебёдской церкви. 1850 - 1852. Арк. 20.

[37] Там жа. Арк. 22.

[38] Там жа. Арк. 29.

[39] Там жа. Арк. 34.

[40] ДГАЛ. Ф. 605. Воп. 6. Спр. 89. Клировые ведомости Лидского уезда за 1856 г. Арк. 41.

[41] Там жа.

[42] Там жа. Арк. 41 адв.

[43] Записки Иосифа Митрополита Литовского. Санкт-Петербург. Т. 3. Санктпетербург, 1883. С. 1106.

[44] Приложения к трудам редакционных комиссий, для составления положений о крестьянах, выходящих из крепостной зависимости. Сведения о помещичих имениях. Т. VI. Санктпетербург, 1860. С.14-19.

[45] Кляшчонак Таццяна. Нашчадкі // Маладосць. 2015. № 1. С. 120.

[46] ДГАЛ. Ф. 605. Воп. 6. Спр. 96. Клировые ведомости церквей Лидского уезда за 1866 г. Арк. 41.

[47] Там жа. Арк. 41 - 41 адв.

[48] ЛЕВ. 1865. № 2. С. 49.

[49] ДГАЛ. Ф. 605. Воп. 8. Спр. 1307. Книга главной описи Свято-Никольской церкви, состоящей в Виленскай губернии Лидского уезда, в селе Лебеда. Арк.41 адв.

[50] Malewski Czesław. Rodziny szlacheckie na Litwie w XIX wieku Powiaty lidzki, oszmiański i wileński. Warszawa, 2016. S. 153.

[51] Кляшчонак Таццяна. Нашчадкі. С. 120.

[52] ЛЕВ. 1900. № 48. С. 377-378.

[53] ЛЕВ. 1914. № 21. С. 154.; 155.

[54] Гл: Лаўрэш Леанід. Кароль Андоры з-пад Ліды // Маладосць. 2014. №10. С. 114-125.; Лаўрэш Леанід. Яшчэ раз пра караля Андорры // Лідскі Летапісец. 2018. № 1(81). С. 37-50.

[55] Дубин А. Признание брака графа Н. Н. Симонича и графини Е. Д. Маврос недействительным и статус их дочери Марии // Генеалогический вестник. Вып. 38. СПб., 2010. С. 28.

[56] Виленские губернские ведомости. 1912. № 61.

[57] Пахаваны каля Маламажэйкаўскай царквы калі яна была Скрыбаўскім касцёлам (Юзаф Міхневіч, †1930). На помніку каталіцкі крыж, г.з. Міхневіч стаў рыма-католікам ці ў свой час фіктыўна запісаўся ў праваслаўныя.

[58] Brochocki Andrzej. Na przelomie dwoch epok: zapiski obszarnika (wspomnienie z lat 1894-1939) // Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu., sygn. 15615/II. S. 282.

[59] Karol Laskowicz: (Kresowy dwór i jego sąsiedzi). Opracowanie na podstawie wspomnień. // Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, sygn. 15480/II. S. 83.

[60] Абрахам Суцкевер (Awrom Suckewer, нар. 15 ліпеня 1913 г. у Смаргоні, памер 19 студзеня 2010 г. у Тэль-Авіве) - беларускі яўрэйскі паэт, пісаў на ідыш.

[61]Паморскі Адам. Наш агульны сябар. Памяці Земавіта Фядэцкага (1923-2009) // Ад Лідскіх муроў. 2011. №7. С. 202-208.

[62] Jędrychowska Anna. Zygzakiem i po prostu. Warszawa, 1965. S. 154.; 320-321.

[63] Там жа. S. 338-339.

[64] Паморскі Адам. Наш агульны сябар. Памяці Земавіта Фядэцкага (1923-2009. С. 207-210.

[65] На карце проста - Злебедзь.

[66] Скансен (швед. Skansen) - этнаграфічны комплекс - музей пад адкрытым небам, музей-вёска, размешчаны на востраве Юргордэн (швед. Djurgården) у Стакгольме. Заснаваны Артурам Хазеліўсам 11 кастрычніка 1891 г.

[67] Karol Laskowicz: (Kresowy dwór i jego sąsiedzi). S. 83.

[68] Brochocki Andrzej. Na przelomie dwoch epok: zapiski obszarnika (wspomnienie z lat 1894-1939) // Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu., sygn. 15615/II. S. 282.

[69] Brochocki Andrzej. Na przelomie dwoch epok: zapiski obszarnika (wspomnienie z lat 1894-1939). S. 282.

[70] Шымялевіч Міхал. Збор твораў. С. 39.

[71] Karol Laskowicz: (Kresowy dwór i jego sąsiedzi). S. 109-117.

[72] Brochocki Andrzej. Na przelomie dwoch epok: zapiski obszarnika (wspomnienie z lat 1894-1939). S. 282.

[73] Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 41244. Візіты цэркваў Лідскага Дэканата. 1792 г. Арк. 23-24 адв.

[74] ДГАЛ. Ф. 634. Воп. 1. Сп. 10. Спіс парафіян Лідскага дэканату 1829 г. Парафія ў Лебядзе. Арк. 202-209.

 

Top