Герб горада Ліды, наданы 17 верасня 1590 г.
Наталля Тананушка нарадзілася з 1981 г. у г. Лідзе. Адукацыю атрымала ў Лідскай гімназіі, аддзяленні правазнаўства Менскага дзяржаўнага гандлёвага каледжа (юрысконсульт) і на аддзяленні аліга-фрэнапедагогікі і лагапедыі Беларускага дзяржаўнага педагагічнага ўніверсітэта імя Максіма Танка (настаўнік-дэфектолаг), зараз лагапед-дэфектолаг вышэйшай катэгорыіі ў адным з дзіцячых садкоў г. Ліды. Мае дарослага сына. З'яўлялася адной з арганізатараў і вядоўцай курсаў "Мова Нанова" ў Лідзе. Раней друкавалася ў "Нашым слове" і "Лідскай газеце".
Водар татавай хаты
Чым пахне родны бацькоўскі кут, татава хата? У памяці кожнага з нас ёсць свой успамін, свае кропелькі пахаў, з якіх ствараецца гэты водар.
Галоўнае не тое, што гэта за водар - галоўнае, што нідзе і ніколі ні на хвіліну ён не пакідае цябе, пераследуе і атуляе ўсюды. І якіх дзівосаў гэтага шматлікага, неабсяжнага свету не краналі б твае ступні, якія б акіяны, з іх празрыстай ласкавай вадой не абмывалі іх, змыць гэты водар немагчыма ніколі.
Кажуць ёсць людзі-дрэвы і людзі-птушкі. Першыя, як векавы дуб, сваім коранем прарастаюць глыбока ў зямлю і чэрпаюць сваю моц і жыццёвыя сілы з яе нетраў. І калі часам моцны вецер выкарчуе велізарны корань з зямлі, перасаджваць не мае сэнсу: дрэва губляе жыццё. Можна, канешне, з яго зрабіць шыкоўны дубовы стол ці іншую мэблю, паставіць у прыгожы пакой, скажам, у шыкоўнай французскай кватэры - гэта будзе ўжо мёртвая бяздушная драўніна, без шолаху лісця і вечнага веснавога аднаўлення жыццёвага цыклу.
Іншыя, людзі-птушкі, імкнуцца кожны раз у вырай, туды, дзе пяшчота лагоднага сонца і цеплыня яго праменняў ахутае іх і дае іншае жыццё. І не трэба ім ні водару бацькоўскага гнязда, ні цеплыні роднай прасторы, ні прыгажосці куточка, дзе нарадзіліся і ператварыліся ў вольных, моцных птахаў.
… Я, безумоўна - чалавек-дрэва …
Які ж водар маёй бацькоўскай, татавай хаты? Ён застаўся ў маім сэрцы і ў маёй памяці і пяшчотным болем адгукаецца ва ўспамінах. Водар гэты шматузроўневы і шматгранны.
Найперш гэта - водар яблыка антонаўка. Ён мае свой асабісты пах і такую непаўторную форму, якая дазваляе нават навобмацак адрозніць яго ад любога іншага яблыка. Я і зараз, заплюшчыўшы вочы, адчуваю яго непаўторны водар і не зблытаю ні з якім іншым.
Восень. Верасень. Баба Маня, татава маці, збірала ўсіх сваіх унукаў - маіх стрыечных братоў (усіх іх збіралася пяцёра ці шасцёра) у вёсцы на збор яблыкаў. І ніхто з іх не мог асабіста сабе пакласці ў торбу хоць адзін зняты яблык - усе іх збіралі ў вялікія новыя кошыкі на продаж ці на зіму. А ў нядзелю баба Маня апранала новую, пажадана белую з дробненькімі сінімі кветачкамі хусту, ставіла кошыкі з найлепшымі яблыкамі на воз, і дзед адвозіў яе на рынак у Ліду для гандлю. Астатнія ж накрывала якімі-небудзь старымі коўдрамі, "каб мышы не пад'елі", і ўзімку ўжо выдавала ўнукам, якіх не страшыла зімовая сцюжа, і таму яны часам наведвалі бабу з дзедам. Прыедзеш у вёску, адкрыеш засаўку ў "тую хату" (так называлі вялікі пакой, дзе зімою ніхто не жыў, бо печ яго чамусьці не абагравала), і адчуеш марознае паветра, перапоўненае непаўторным водарам антонаўскіх яблыкаў.
І калі зараз стаіш пад раскідзістымі галінамі антонаўкі, а лёгкі восеньскі ветравей з яшчэ вераснеўскім цёплым подыхам пяшчотна блытае твае валасы, ці калі залезеш на тоўстую галіну дрэва, сарвеш яблык-антонаўку і прытуліш яго да твару - вось тады пачуеш і ўдыхнеш у сябе той самы сапраўдны водар, які застаўся з табою на ўсе жыццё…
Водар ліпавага мёду. Лета. Раніца. Адчыняеш перакошаныя ад старасці дзверы, праз шчыліны якіх лагодна песцяць твар і не дазваляюць вачам адкрыцца насустрач раніцы, сонечныя цёплыя праменні - ты выходзіш на ганак, сядаеш на цёплыя прыступкі і ізноў заплюшчваеш вочы. І гэтак сустракаеш пяшчоту кожнай летняй сонечнай раніцы.
Напрыканцы сядзібы, дзе некалі стаяла дзедава гумно, якое пасля вайны, пры саветах разрабавалі і забралі ў калгас, раслі магутныя ліпавыя прысады. Менавіта адтуль, з-за дрэў і ўзыходзіла сонца. Кожная ліпа, нібыта волат, абдымала сваімі галінамі суседнюю, спляталася з ёю і ўтварала тым самым магутны плот, які, як мне тады здавалася, бараніў падворак летам, восенню і вясной ад ветру, а ўзімку - ад снегавею. Колькі памятаю сваё дзяцінства, побач з гэтымі ліпамі стаяла сорак вулляў лясгасаўскіх пчол, якія дазволіў дзед Вінцук паставіць. Не было такога лета, каб хоць адна з іх мяне ды ні ўджаліла!
Некалькі разоў на год супрацоўнікі лясгасу прыязджалі выбіраць мёд. І тады ў той дзень тата прыносіў мне вялізную белую міску з кавалкамі ліпавага мёду ў сотах, водар якога яшчэ доўга будзе адчувацца на ганку, пакуль не з'ясі апошні кавалачак мёду.
Водар летняй навальніцы. Гэты водар непараўнальны ні з зімовай снежнай свежасцю, ні з духмянай першай звонкай навальніцай на пачатку траўня. Калі ўлетку ў вёсцы, падчас дажджышча адсунеш убок накрухмаленую белую фіранку, расчыніш акно і ўдыхнеш пах дажджу - дык адчуеш непамернае багацце духмянай нотнай гамы лета: пах скошанай травы са шматлікім водарам разнатраўя, здалёк адчуеш, як пахне сок зялёных ападкаў-яблыкаў, што стрэсла навальнічным ветрам, і нават водар мокрага парнага ляснога паветра будзе падбірацца да акна і дурманіць сваім мноствам разнастайных пахаў: мокрай кары дрэваў, моху і шыльніку… І ўвесь гэты карагод пахаў будзе дурманіць твае думкі, і ва ўсім гэтым ты будзеш адчуваць сапраўднае і непамернае дзіцячае шчасце. І толькі напалоханая цётка Марыся, сярэдняя татава сястра, якая заўсёды пужалася навальніцы і грому, спяшаецца зачыніць акно і запаліць грамнічную свечку. А ў хату з лесу бег мокры, як цуцык, стары дзедаў кот. Мы ўсе яго так і клікалі: "Дзед".
Водар малака. Назаўсёды ў памяці застануцца вечары, калі баба Маня недзе а дзевятай гадзіне даіла карову, любімую сваю Зорку, якую яна аднойчы спрабавала прадаць, але праліўшы за тыдзень вядро слёз, вярнула яе ўсё ж такі дахаты. Ды каб тая Зорка не бегала па хляве, калі яе даілі, баба наказвала мне сядзець на парозе хлява і чэмхаць карове галаву. І гэтая нахабнаватая істота з асалодай карысталася любоўю сваёй гаспадыні. Яна тулілася да мяне сваім велізарным мокрым носам, дыхала цёплым подыхам на мае дзіцячыя ногі, адганяла надакучлівых камароў-крывапіўцаў і павольна, прыкрыўшы вочы, пажоўвала жуйку. І калі эпапея з вячэрнім даеннем заканчвалася, цёплае свежае малако першымі атрымлівалі каты, якія як па загаду, без асабістых запрашэнняў з'яўляліся да студні, да сваёй чаропкі. Часам суседскі кот, нахабная істота, наведваўся да нашых і рабіў выгляд, быццам ён свой, спрабуючы сунуць нос да малака, але баба Маня давала яму добрага наганяю. Тут, каля студні, яна здымала са шнурка падрыхтаваны белы марлёвы цадзілак і рыхтавалася апусціць малако ў студню. Але кожны раз перад гэтым, баба брала з плоту маленькі жалезны кубачак і налівала мне цёплага з шумам пахучага малака: "Пі, дачушка, пі, - казала яна - малачко смачнае, карыснае". І нават цяпер, калі п'ю малако з крамы, я ўспамінаю непаўторна родны водар тых вясковых летніх вечароў і пах сапраўднага каровінага малака.
Водар скошанай травы. Ці даводзілася вам хоць раз у жыцці адчуваць пах скошанай улетку травы. Вось наўпрост адразу як яе скасілі? Часам прачнешся на ранку ад гуку мянці, якая ў руках гаспадара спрытна спявае сваю песню працы то з правага, то з левага боку ўздоўж старога, зробленага дзедавымі рукамі, ляза касы. Бяжыш па вузкай сцяжынцы да студні, дзе пад белым налівам прыбіты рукамыйнік і мыльніца з мылам, якое часам, калі не ўпільнаваў, з'ядала карова, калі яна вярталася ўвечары з пашы. Халодная ад расы трава кранае і студзіць твае босыя дзіцячыя ногі - і ты прачынаешся. Ціхенька крадзешся каля хлява, абыходзіш паветку з-за якой даносіцца спрытныя: "Ужыў, ўжыў, ужыў"… І бачыш постаць шыракаплечага моцнага мужнага чалавека, які часам спыняецца пагастрыць лязо альбо наўпрост з трохлітровага слоіка выпіць бярозавага квасу ці здымае клецістую кепку з лысай галавы, каб працерці кроплі поту з сур'ёзнага задуменнага твару. Гэта з пяці гадзін раніцы працуе тата, каб да прабуджэння тых самых кусучых пчолаў-працаўніц, пакасіць траву, водар якой разносіцца ў паветры на пачатку летняга дня.
Я буду памятаць гэтыя раніцы сенакосу і іх водар да апошняга моманта свайго жыцця. Не ведаю, што аддала б я за тое, каб хоць аднойчы пражыць яшчэ раз тую самаю раніцу, адчуць той самы пах скошанай травы сярод вуллёў і ўбачыць яшчэ адзіны раз спіну майго таты, каб ізноў пачуць яго голас: "Чаго так рана ўстала, дачушка? Паспі крышку яшчэ". А я адказала б яму, што болей не хачу спаць, залезла б у паветку на сена і праз вакенца бясконца б глядзела, як яго моцныя рукі кіруюць касой, якая "спявае" сваю песню і пракос за пракосам сячэ пад корань пахонцае мноства траў …
Памятаю словы таты, які заўсёды казаў: "Ніколі ні аб чым не шкадуй, дачушка, ніколі!"
І, пэўна, у апошнія хвіліны майго жыцця я зноў адчую водар антонаўкі, малака з-пад каровы, ліпавага мёду, летняй навальніцы і незабыўны пах скошаных татам летнім ранкам пракосаў і шкадаваць буду толькі аб адным, што не змагла пакінуць нашчадкам сваім водар татавай хаты.
1-5 лютага 2022 г., на каранціне.