Папярэдняя старонка: 2006

Дадана: 19-03-2020,
Крыніца: pawet.net.

№ 15 (751) 12 КРАСАВIКА 2006 г.

З Вялікаднем, дарагія беларусы!

На свята, на Вялікдзень

Вясна-Красна на ўвесь свет!

Ішлі прыйшлі валачобнікі,

Вясна-красна на ўвесь свет!

Дачакаліся святых святочкаў:

Першае свята - Святога Вялічка.

Другое свята - Святога Юр'я.

Трэцяе свята - Святога Міколы.

Вясна-Красна на ўвесь свет!

Так спеўныя гурты валачобнікаў ішлі ад хаты да хаты. Віншавалі землякоў з добрай весткай вялікім днём Уваскрэсеннем Хрыстовым! Зайшоўшы у двор, водзячы просты карагод, у цэнтры якога стаялі гаспадары двара ці бабка, валачобнікі спявалі весела з жартам:

Як была ў бабкі курка-каралеўна

Кудах-дах-дах, кудах-дах-дах,

курка - каралеўна.

І знясла яечак, цэлы кош, напэўна

Кудах-дах-дах, кудах-дах-дах,

цэлы кош напэўна.

Як прыйшлі да бабкі валачобнікі

Кудах-дах-дах, кудах-дах-дах,

валачобнікі.

А бабка з глінянай місай, поўнай чырвоных яек частавала спевакоў-валачобнікаў, тыя працягвалі спеў:

Раздавала бабка чырвоныя яйкі:

Кудах-дах-дах, кудах-дах-дах,

чырвоныя яйкі,

Чырвоныя яйкі, бабка раздавала.

Кудах-дах-дах, кудах-дах-дах,

бабка раздавала.

А на вясковай вуліцы разга-ралася гулянка ў біткі, чыё мацнейшае яйка, качанне яек з жалабка, ці з невя-лікай горкі (чыё далей закоціца, той і выйграў,), а яшчэ клалі пад капялюш і трэба было угадаць куды яйка ляжыць носікам, як угадаў, то і тваё.

Святу Уваскрэсення Хрыстова, ці Вялікадню папярэднічае вялікі пост-час, каб ачысціць душу і папрасіць пакаяння за грахі. У дні посту вернікі не ладзілі вясёлых гульняў, не жаніліся. А часцей хадзілі ў храм, маліліся. Гаспадыні бялілі хату, чыста мылі падлогу, мылі бялізну, прыбіралі ў двары, а ў дзень Вялікадня, раненька прачнуўшыся, уся сям'я мы-лася так, каб кропелькі вады не ўпалі на падлогу. Па твары праводзілі свян-цоным яйкам, каб ніякая порча не прыставала і ніякія балячкі не былі на твары, у гэты дзень сонейка грае разнымі колерамі вясёлкі, трава ярка зелянее, вадзіца святлейшая, птушкі шчабечуць весялей.

Традыцыі народа жывуць і пера-даюцца ад пакалення ў пакаленне. Яны вучаць любіць родную зямлю, мову, паважаць продкаў, шанаваць спад-чыну.

Шчасця і долі добрай Вам, людзі. Шануйце адно аднаго. Хай бабуліна, матуліна слова, абрад, звычай дапа-можа ў жыцці.

Хрыстос увасрос!!

Мікола Котаў, фалькларыст.

Дарагія сябры "Нашага слова"!

Сёння мы паведамляем вынікі падпісной кампаніі на нашую газету на 2-гі квартал 2006 года. У нас адбылося павелічэнне колькасці падпісчыкаў па чатырох абласцях і ў цэлым па краіне, паменшылася колькасць падпісчыкаў па Гомельскай і Магілёўскай абласцях. Мы ўтрымалісяна ўзроўні вышэйшым за тысячу, але за 1100 не перасягнулі.

Парадавалі многія гарады і раёны, а ў першую чаргу г. Горкі, дзе падпіска вырасла з 56 да 61 асобніка, на сёння Горкі ўжо другі квартал выпісваюць "Нашага слова" больш, чым любы абласны цэнтр, акрамя Менска, не кажучы ўжо пра раёны.

Кастрычнік Студзень

аранавічы р.в. 17 15

Бяроза р.в. 7 7

Белаазёрск р.в. 2 2

Бярэсце гор. 22 25

Ганцавічы р.в. 1 -

Драгічын р.в. 3 3

Жабінка р.в. - 1

Іванава р.в 3 2

Івацэвічы р. в. 7 9

Камянец р.в. 9 9

Кобрын гор. - -

Лунінец гор. 2 3

Ляхавічы р.в. 2 1

Маларыта р.в. 2 2

Пінск гор. 9 8

Пружаны р.в. 2 5

Столін р.в. 2 2

Усяго: 90 94

Віцебская вобласць:

Бешанковічы р.в. 2 1

Браслаў р.в. 1 1

Віцебск гор. 29 26

Віцебск РВПС 1 1

Верхнедзвінск р.в. 9 11

Глыбокае р.в. 9 13

Гарадок р.в. 3 2

Докшыцы р.в. 2 3

Дуброўня р.в. - -

Лёзна р.в. - 1

Лепель р. в. 1 2

Міёры р.в. 3 4

Новаполацк гор. 30 29

Ворша гор. 7 7

Полацк гор. 10 9

Паставы р.в. - 8

Расоны р.в. 1 1

Сянно р.в. 3 4

Талочын р.в. 1 1

Ушачы р.в. 2 1

Чашнікі р.в. 2 1

Шаркоўшчына р.в. 7 5

Шуміліна р.в. - -

Усяго: 123 132

Менская вобласць:

Беразіно р.в. 2 2

Барысаў гор. 5 5

Вілейка гор. 3 2

Валожын гор. 4 4

Дзяржынск р.в. 4 4

Жодзіна гор. 5 5

Клецк р.в. 1 -

Крупкі р.в. 3 5

Капыль р.в. - 1

Лагойск 5 6

Любань р.в. 3 3

Менск гор. 344 346

Менск РВПС 11 14

Маладзечна гор. 17 17

Мядзель р.в. 7 10

Пухавічы РВПС 7 7

Нясвіж р.в. 5 4

Смалявічы р.в. 1 1

Слуцк гор. 8 11

Салігорск гор. 5 7

Ст. Дарогі р.в. 1 1

Стоўбцы р.в. 3 4

Узда р.в. - 2

Чэрвень р.в. 4 4

Усяго: 447 465

Гомельская вобласць:

Буда-Кашалёва - 1

Брагін р.в. 2 2

Ветка р.в. 1 1

Гомель гор. 37 40

Гомель РВПС 1 1

Добруш р.в. 1 -

Ельск р.в. - 1

Жыткавічы р.в. 22 14

Жлобін гор. 5 5

Калінкавічы гор. 3 3

Карма р.в. 1 1

Лельчыца р.в. - 1

Лоеў р.в. 1 1

Мазыр гор. 4 3

Акцябарскі р.в. - -

Нароўля р.в. 1 1

Петрыкаў р.в. 1 1

Рэчыцца гор. - 2

Рагачоў гор. 1 1

Светлагорск гор. 8 7

Хойнікі р.в. 1 1

Чачэрск р.в. 1 1

Усяго: 92 88

Гарадзенская вобласць:

Бераставца 9 7

Ваўкавыск гор. 9 10

Воранава р.в. 5 5

Гародня гор. 38 42

Гародня РВПС 8 10

Дзятлава р.в. 4 3

Зэльва р.в. 3 3

Іўе р.в. 4 4

Карэлічы р.в. 5 5

Масты р.в. 10 9

Наваградак гор. 8 7

Астравец р.в. 8 7

Ашмяны р.в. 6 7

Смаргонь гор. 11 11

Слонім гор. 14 14

Свіслач р.в. 5 5

Шчучын р.в. 4 6

Ліда 20 26

Усяго: 171 181

Магілёўская вобласць:

Бабруйск гор. 13 11

Бабруйск РВПС - -

Бялынічы р.в. - 1

Быхаў р.в. 1 1

Глуск р.в. - 1

Горкі гор. 56 61

Дрыбін р.в. 1 1

Кіраўск р.в. - -

Клічаў р.в. 1 1

Клімавічы р.в. 1 1

Касцюковічы р.в. 1 1

Краснаполле р.в. 1 1

Крычаў р.в. 1 1

Круглае р.в. 2 2

Мсціслаў р.в. 2 2

Магілёў гор. 33 15

Магілёў РВПС - -

Асіповічы гор. 8 6

Слаўгарад р.в. 1 1

Хоцімск р.в. - 1

Чэрыкаў р.в. 6 4

Чавусы р.в. 1 1

Шклоў р.в. 5 6

Усяго 136 119

Усяго на краіне 1059 1079

125 гадоў з дня народзінаў Усевалада Ігнатоўскага

Культура нацыі ў многім вызначаецца адносінамі людзей да сваёй гістарычнай спадчыны. На жаль, на доўгі час мы забыліся пра тое, што гісторыя ствараецца людзьмі, і што асоба - гэта не апошні складальнік гісторыі, а наадварот,- асноўны. Пакаленні людзей не мелі дакладнай інфар-мацыі аб мінулым, права на ўласную ацэнку былых падзей. Сёння вучоныя спрабуюць прачытаць некаторыя старонкі гісторыі, вывучаю-чы лёс людзей, якія жылі і тварылі ў мінулыя гады. Адным з такіх дзеячаў, аказаўшым значны ўплыў на развіццё беларускай культуры, з'яўляецца Усевалад Макаравіч Ігнатоўскі. Яго імя непарыўна звязана з гісторыяй Беларусі, з пачаткам яе культурна-нацыянальнага адраджэння ў 20-ыя гады нашага стагоддзя. Ігнатоўскі быў з тых людзей, якія не толькі асэнсоўваюць гістарычную рэчаіснасць, але і актыўна змяняюць яе аблічча.

Усевалад Макаравіч - адзін з першых беларускіх гісторыкаў. Яго працы ў 20-ыя гады з'яўляліся асноўнымі падручнікамі ў вышэйшых навучальных установах. «Кароткі нарыс гісторыі Беларусі» Ігнатоўскага выходзіў у чатырох выданнях. У 1991 годзе выйшла 5-ае выданне гэтай працы. Доўгі час яго творы былі забаронены для агульнага карыстання, знаходзі-ліся ў спецсховішчах бібліятэк, іншыя ж былі знішчаны.

(Пра У. Ігнатоўскага чытайце на ст. 2-3.)

УСЕВАЛАД ІГНАТОЎСКІ НА ШЛЯХУ ДА БЕЛАРУСІ

Біяграфія кожнага чалавека пачынаецца з зямлі бацькоў, бацькоўскай хаты. Усевалад Макаравіч Ігнатоўскі нарадзіўся 19 красавіка 1881 года ў сям'і настаўніка народнай вучэльні, быў хрышчаны ў Такарскай царкве Берасцейскага павету Гарадзенскай губерні. Яго бацька меў сялянскае паходжанне, з'яўляўся сынам царкоўнага старасты, ураджэнцам мястэчка Антопаль Кобрынскага павету. Макар Іванавіч Ігнатоўскі быў на той час адукаваным чалавекам. Ён закончыў курс Маладзечанскай настаўніцкай семінарыі, пасля чаго доўгі час служыў настаўнікам народных вучэльняў. У час нараджэння сына Усевалада працаваў у Такарскай народнай вучэльні.

Але далей лёс Макара Іванавіча склаўся інакш: пасля прызначэння псаломшчыкам Дубінскай царквы ў Пружанскім павеце ён пакінуў працу настаўніка і ўсё астатняе жыццё аддаў царкоўнай службе. З 1899 года быў дыяканам Дубінскай СвятаУспенскай царквы, а з 1901 года святаром Быценскай Петрапаўлаўскай царквы ў Слонімскім павеце.

У красавіку 1891 года Ігнатоўскі імператарскім указам атрымаў званне ганаровага грамадзяніна, а ў траўні 1897 года быў узнагароджаны бронзавым медалём за працу па перапісу насельніцтва. Трэба думаць, што бацька Усевалада Макаравіча быў сумленным, добразычлівым чалавекам, які заўсёды старанна выконваў свае абавязкі.

Маці Усевалада Макаравіча, Соф'я Вікенцеўна, была дачкой настаўніка В. Смольскага. У сям'і Ігнатоўскіх было трое дзяцей, два сыны - Мікалай, Усевалад і дачка Любоў.

У 1896 годзе Усевалад Ігнатоўскі скончыў курс Віленскай духоўнай вучэльні і ў жніўні паступіў у Літоўскую духоўную семінарыю, дзе вучыўся да 5га класа. Затым працягвае вучобу ў 6ым класе Магілёўскай духоўнай семінарыі. У 1902 годзе ён закончыў яе па першаму разраду. У пасведчанні аб заканчэнні семінарыі рэктар пісаў: «Всеволод Макарович Игнатовский... во все время учения в Могилевской Семинарии вел себя вполне благопристойно, ни в чем предосудительном замечен не был, и в нравственном отношении благонадежен».

У жніўні 1902 года Ігнатоўскі здае экзамены ў Пецярбургскі гісторыкафілалагічны інстытут, студэнтам якога і становіцца. Трэба зазначыць, што Усевалад Макаравіч паказаў добрыя паказчыкі на экзаменах па рускай, лацінскай, грэчаскай мовах, атрымаўшы 13 балаў (максімальная колькасць балаў была 14).

Усе студэнты інстытута знаходзіліся на поўным казённым утрыманні. У гэтай вышэйшай навучальнай установе дзейнічалі даволі суровыя правілы. Усевалад, як і іншыя, павінен быў падпісаць заяву наступнага зместу: «Поступая в число штатных воспитанников Императорского СанктПетербургского ИсторикоФилологического института, я, нижеподписавшийся, обязуюсь на основаннии § 35, 36 Устава Института, Высочайше утвержденного 27 июня 1867 г., прослужить по окончании курса не менее шести лет в ведомстве Министерства Народного Просвещения по назначению министра и соблюдать, как в Институте, так и вне оного, порядок, установленный особыми для учащихся правилами, составленными Конференциею и утвержденными Министром Народного Просвещения».

Але нельга забываць аб тым, што студэнты захоўвалі ў сабе ўсе спецыфічныя рысы моладзі: аптымізм, вастрыню ўспрымання навакольнага асяроддзя, рэвалюцыйную рамантыку, імкненне да ўсяго новага, пачуццё адказнасці за справы грамадства.

Безумоўна, дэмакратычнае студэнцтва не заўсёды мірылася з палітыкай самадзяржаўя ў адносінах да адукацыі, якая не адпавядала патрабаванням эканамічнага і палітычнага развіцця краіны. Царская ўлада падтрымлівала руціннасць у сістэме вышэйшай школы, не дапускаючы да выкладання прафесароў - прадстаўнікоў апазіцыйных грамадскіх поглядаў, захоўваючы універсітэцкі статут 1884 года, які ўзаконьваў паліцэйскі зыск і самавольства чыноў інспекцыі. У адпаведнасці з гэтым статутам вышэйшыя навучальныя ўстановы разглядаліся ў якасці казённых устаноў, а прафесары і выкладчыкі - як чыноўнікі міністэрства асветы. Студэнтам пад пагрозай звальнення з навучальнай установы забаранялася прымаць удзел у якіхнебудзь таварыствах, калектыўных выступленнях.

Цыркуляры міністэрства асветы абавязалі рэктараў аддаваць студэнтаў, прымаўшых удзел у «хваляваннях», прафесарскаму суду, а апошнія мелі права, акрамя прызначэння дысцыплінарных спагнанняў, звальняць з універсітэта, звяртацца «за садзейнічаннем» да паліцэйскай улады, прасіць аб высылцы студэнтаў з горада або адпраўленні ў салдаты.

Адсутнасць акадэмічных свабод, звальненні з навучальных устаноў, арышты - усё гэта падштурхоўвала студэнцтва да пратэсту, а дзеючыя ў той час у краіне палітычныя партыі імкнуліся пашырыць сваю работу сярод студэнтаў, у выніку чаго з'яўляліся студэнцкія таварыствы сацыялдэмакратаў, эсэраў, «вызваленцаў». На жаль, спісы членаў гэтых таварыстваў не захаваліся, бо ўсе яны былі нелегальнымі. Ігнатоўскі, па яго словах, увайшоў у партыю эсэраў.

Ужо ў першыя дні рускаяпонскай вайны пачалася кампанія студэнцкіх сходаў і мітынгаў. Частка моладзі выступіла супраць вайны, якая кожны дзень калечыла тысячы чалавечых лёсаў. За антываенную агітацыю і арганізоўванне дэманстрацый толькі ў лютым 1904 года былі выключаны дзесяткі студэнтаў Маскоўскага і Юр'еўскага універсітэтаў.

Такі настрой прысутнічаў і ў студэнтаў Пецярбургскага гісторыкафілалагічнага інстытута. I калі раней у асабістым лісце студэнта У. Ігнатоўскага былі запісы аб злачынных павіннасцях, то ў красавіку 1904 года там з'яўляецца такі запіс: «По делу 9 апреля отнесен ко второй категории виновных. Обьявлен г. Директором выговор от имени конференции и лишен льгот». Справа ў тым, што ў гэты час у інстытуце студэнты абураліся несправядлівасцю пакарання двух сваіх сяброў. Яны сабраліся на сходку, дзе прынялі заяву на дырэктара інстытута прафесара В. Латышава, у якой пісалі: «Мы протестуем против такого обращения и считаем себя вправе ожидать соответствующего извинения с Вашей стороны и уверения, что ннчего подобного больше ни с кем из нас не произойдет» . Так студэнты закрытай навучальнай установы адстойвалі права на павагу да сябе.

Зімой 1905 года студэнцкія хваляванні ў Гісторыкафілалагічным інстытуце былі ўжо больш сур'ёзнымі. Уплыў на студэнцтва аказалі рэвалюцыйныя падзеі 1905 года. «Глубоко потрясенные событиями последних дней, происшедшими в Петербурге и других местах России, мы, студенты историкофилологического института, не можем продолжать занятия и просим прекратить временно чтения лекций, пока общая академическая жизнь не войдет в нормальную колею»,- чытаем мы ў рэзалюцыі, прынятай студэнтамі інстытута 23 студзеня 1905 года.

24 студзеня ўсе вучэбныя заняткі ў інстытуце былі спынены. Ігнатоўскі быў сярод забастоўшчыкаў. Аднак трэба зазначыць, што далёка не ўсе студэнты падтрымалі гэты настрой. У архіўных фондах СанктПецярбурга захавалася запіска студэнта да рэктара Латышава ад 26 студзеня аб тым, што «...забастовка не есть факт, желанный для большинства всего института» .

Адміністрацыя інстытута прыняла рашэнне пачаць заняткі з 15 лютага. У пастанове гаварылася, што студэнты 2-4ых курсаў інстытута, якія не з'явяцца на заняткі, будуць пакінуты на другі год і адпраўлены ў водпуск да 1 верасня, а не з'явіўшыеся з 1га курса - зволены.

Студэнты старэйшых курсаў вырашылі не ісці 15 лютага на заняткі, падпісаўшы ліст аб гатоўнасці пакінуць інстытут, калі хто з іх будзе адлічаны. Сярод гэтых подпісаў быў і подпіс студэнта 3га курса Ігнатоўскага. Забастоўшчыкаў аб'явілі пакінутымі на другі год і адправілі ў водпуск.

Усевалад Ігнатоўскі вырашае прадоўжыць сваю адукацыю ў Юр'еўскім універсітэце. Атрымаўшы пасведчанне аб звальненні тэрмінам па 30 жніўня, ён звярнуўся да дырэктара інстытута з заявай аб пераводзе на 3і курс гістарычнага аддзялення гісторыкафілалагічнага факультэта Юр'еўскага універсітэта ў сувязі з сямейнымі абставінамі, і ўжо 5 верасня Ігнатоўскі абавязуецца не насіць форму студэнтаў інстытута і па паступленні на службу вярнуць суму ў 1291 рублёў, якая была выкарыстана на яго за час вучобы ў інстытуце. (Трэба зазначыць, што адначасова з Усеваладам на медыцынскім факультэце вучыўся яго малодшы брат Мікалай.)

Ігнатоўскі атрымаў тэст за 2 курс з наступнымі адзнакамі: закон Божы - 4, логіка - 5, гісторыя старажытнай філасофіі - 5, грэчаская мова - 4, лацінская мова - 3, старацаркоўная мова - 4, руская мова - 4, гісторыя рускай славеснасці - 4, старажытная гісторыя - 4, гісторыя сярэдніх вякоў - 4, руская гісторыя - 5, педагогіка - 5, геаграфія - 4.

Адзін год знаходзіўся Ігнатоўскі ў Юр'еўскім універсітэце. Восенню 1906 года ён просіць зволіць яго і выдаць дакументы для прад'яўлення ў выпрабавальную камісію гісторыкафілалагічнага факультэта Пецярбургскага універсітэта, але здае экзамены не з першага разу.

Восенню 1907 года Усевалад Ігнатоўскі быў прызначаны настаўнікам у горадзе Ладзейнае Поле Аланецкай губерні, дзе ён працаваў на працягу двух гадоў. Там жа Усевалад Макаравіч быў «павенчан первым браком с крестьянской девицей Саратовской губернии Балашовского уезда села Боцманова и той же волости Мариею Севастьяновою Арефьевой, 23 лет».

Зімой 1909 года У. Ігнатоўскі пакінуў настаўніцкую службу і пераехаў на радзіму ў Гарадзенскую губерню. Пражываў ва ўрочышчы Загрыдава Слонімскага павету.

У ліпені 1909 года Ігнатоўскі зноў просіць прыняць яго ў Юр'еўскі універсітэт. Пасля адказу Гарадзенскага губернатара на запыт рэктара, што Ігнатоўскі на працягу пражывання ў Слонімскім павеце ні ў чым непрыстойным замешаны не быў, ён быў адноўлены ва універсітэце.

У. Ігнатоўскі атрымаў добрую гістарычную падрыхтоўку. У Юр'еўскім універсітэце лекцыі чыталі вядомыя прафесары. З адным з іх, прафесарам А. М. Ясінскім, Ігнатоўскі доўга падтрымліваў добрыя адносіны, потым працаваў з ім у Інбелкульце, а потым і ў Беларускай Акадэміі навук. А ў 1911 годзе А. М. Ясінскі ацаніў «здавальняюча» сачыненне студэнта 5га курса Ігнатоўскага на тэму «Барацьба Васіля II з Балгарыяй», якое захавалася ў архіве горада Тарту.

Адначасова з Ігнатоўскім у Юр'еўскім універсітэце вучыўся і В. Д. Друшчыц, у будучым беларускі гісторык. У гады вучобы яны падтрымлівалі сяброўскую сувязь, якая мела працяг. Невыпадкова ў 1925 годзе В. Д. Друшчыц піша артыкул аб навуковалітаратурнай дзейнасці У.М. Ігнатоўскага.

Мінулі два гады вучобы, і ў экзаменацыйнай кніжцы Ігнатоўскага ўсе прадметы акрамя нямецкай мовы былі ацэнены на «выдатна».

Яшчэ вясной 1911 года Усевалад Макаравіч спрабуе знайсці пасаду. У красавіку ён падае прашэнне папячыцелю Віленскай вучэбнай акругі аб зацвярджэнні яго выкладчыкам адной з сярэдніх або нізшых вучэбных устаноў. «Мне крайне необходимо получить место в возможно скором времени, потому что в противном случае я должен буду отбывать воинскую повинность», - пісаў Ігнатоўскі ў прашэнні.

Да заявы Ігнатоўскі далучыў часовае пасведчанне аб заканчэнні ім Юр'еўскага ўніверсітэта, дзе ён вывучаў рускую і старажытнацаркоўную мовы, гісторыю рускай і заходняй літаратуры. Таму ён мог выкладаць акрамя гісторыі яшчэ і мову.

У ліпені 1911 года Ігнатоўскі часова залічваецца выкладчыкам рускай мовы і славеснасці ў прыватную жаночую гімназію М. Вінаградавай. Аднак яму яшчэ двойчы адмаўлялі ва ўсталяванні штатным выкладчыкам, бо Ігнатоўскі не меў звання настаўніка рускай мовы. А там працавалі педагогі, якія закончылі лепшыя навучальныя ўстановы Расіі: Маскоўскі, СанктПецярбургскі, Кіеўскі універсітэты, Маскоўскую духоўную акадэмію. Былі выпускнікі Віленскага яўрэйскага настаўніцкага інстытута. Не кожны мог спадзявацца на працу ў гімназіі, дзе большасць службощцащ і вучаніц былі дваранскага паходжання. I толькі 15 чэрвеня 1912 года папячыцель Віленскай вучэбнай акругі прызначыў Ігнатоўскага на пасаду штатнага выкладчыка гісторыі ў жаночай гімназіі М. Вінаградавай.

Атрымаўшы пасаду ў Вільні, Ігнатоўскі трапляе ў цэнтр беларускага адраджэнчаскага руху. Гэта не магло не аказаць уплыў на тэарэтычныя погляды Усевалада Макаравіча, не павялічыць яго жаданне працаваць на карысць Беларусі. Ён пачынае займацца вывучэннем гісторыі Гарадзеншчыны. Пазней некалькі раздзелаў яго работы былі надрукаваны ў часопісе «Рунь», які выдаваўся ў Менску.

У 1913 годзе Ігнатоўскі прымаў удзел у рэдагаванні зборніка, які быў прысвечаны 300годдзю дынастыі Раманавых і выдаваўся па распараджэнні папячыцеля Віленскай акругі. У зборнік увайшлі апісанні юбілейных урачыстасцяў у Віленскай акрузе.

У ліпені 1914 года Ігнатоўскі з сям'ёй пераязджае ў Менск і 1 жніўня паступае на службу ў настаўніцкі інстытут у якасці выкладчыка гісторыі і геаграфіі. У хуткім часе ён становіцца членам педагагічнага савета і яго сакратаром.

У. М. Ігнатоўскі быў разнастайна адукаваным спецыялістам, шмат рабіў ён, каб вучні палюбілі гісторыю. У архіве захавалася запіска Ігнатоўскага аб тым, што ў інстытуце патрэбна галоўную ўвагу засяродзіць на фармаванні логікі мыслення навучэнцаў, прычынай сувязі паміж гістарычнымі з'явамі. «Надо обратить внимание ,- пісаў ён,- на выведение из фактов следствий, каковые опятьтаки являются причинами важнейших событий. С помощью учебника надо привлечь учащихся к самостоятельной работе в нзучении отечества и в сравнении его быта с бытом других стран» . Ён звяртаў увагу на тое, якой мовай гэты падручнік напісаны, колькі інфармацыі ён змяшчае, ці зацікавіць ён чытача.

Ігнатоўскі быў абраны настаўнікам выхаванцаў 1-га класа. Ён вельмі адказна ставіўся да сваёй працы, бываў на кватэрах вучняў, клапаціўся аб умовах іх жыцця. У справаздачы, якую Ігнатоўскі падрыхтаваў да пасяджэння Савета, зазначаецца, што «... в большннстве случаев воспнтанннкн жнвут по два человека в комнате нз экономнческнх соображеннй.

Ігнатоўскі быў абраны настаўнікам выхаванцаў 1-га класа. Ён вельмі адказна ставіўся да сваёй працы, бываў на кватэрах вучняў, клапаціўся аб умовах іх жыцця. У справаздачы, якую Ігнатоўскі падрыхтаваў да пасяджэння Савета, зазначаецца, што «... в большинстве случаев воспитанники живут по два человека в комнате из экономических соображений. Комнаты обыкновенно очень небольшие: две кровати, стол, два стула, иногда, как предмет роскоши, этажерка для книг. Часто приходилось выслушивать жалобы воспитанников на то, что комнаты недостаточно светлы. Цена комнаты от 6 до 10 рублей в месяц. Воспитанники стараются, повидимому, создать некоторый уют в своих комнатах. На стенах иногда приходилось встречать открытки или виды, или копии картин Александровского музея, Третьяковской галереи, или портреты русских пнсателей».

Усевалад Макаравіч скардзіцца на тое, што выхаванцы вельмі мала чытаюць мастацкую літаратуру. Але гэта, на яго думку, хутчэй з прычыны недахопу часу, а не жадання. «Воспитанники почти всегда - дома. Очень редко (лишь один раз) я не застал воспитанников дома. Да и то оказалось, что они ушли обедать... Обед обходится в 30 копеек... Иногда воспитанники группами собираются в одной квартире для подготовки к репетициям и для обсуждения домашних работ. Берется из магазина книжка на время за определенную сумму, и, для лучшей эксплуатации книжки, ее читают все вместе». Ігнатоўскі заключае: «В общем после посещения квартиры у меня осталось впечатление о воспитанниках такое: они больше домоседы, много учатся, живут друг с другом очень хорошо... Живут они бедно, но очень чисто и опрятно, особенно бедно живут Траскович и Миланович. Необходнмо облегчить их положение. Все воспитанники отличного поведения».

Гэтая справаздача, якую мы прыводзім амаль што цалкам, сведчыць аб добразычлівасці Усевалада Макаравіча, яго павазе да студэнтаў, жаданні дапамагчы.

Ігнатоўскі выкладаў курс расійскай гісторыі. У той час, на жаль, ён не мог весці гаворку аб роднай гісторыі, бо такога прадмета ў праграме не было. У бібліятэцы інстытута ўвогуле адсутнічала беларуская літаратура. Для царскага ўраду Беларусь з'яўлялася толькі ПаўночнаЗаходняй тэрыторыяй Расіі. Намаганні дзяржавы былі скіраваны на тое, каб «далучыць» беларусаў да вялікарасійскага народа і праваслаўнай царквы. З 60ых гадоў XIX стагоддзя да 1905 года беларусам было забаронена друкаваць кніжкі на роднай мове. У 1863 годзе Беларусь страціла сваю адзіную на той час вышэйшую навучальную ўстанову - ГораГорацкі сельскагаспадарчы інстытут быў перавёдзены ў Пецярбург. Беларуская моладзь была вымушана ехаць вучыцца за межы свайго краю - у Маскву, Пецярбург. Існавала праблема падрыхтоўкі нацыянальнай інтэлігенцыі, развіцця сваёй навукі. Русіфікатарская палітыка нанесла вялікую шкоду беларускай культуры. Палітычныя амбіцыі царскага ўраду заўсёды бралі верх над рэальнымі патрэбамі беларускага народа.

У 1914 годзе ўжо большменш наладжанае жыццё змяніла вайна. З яе пачаткам заходнія губерні Расіі былі аб'яўлены на ваенным становішчы, на гэтай тэрыторыі ўводзіліся ваенная цэнзура і ваеннапалявыя суды.

Летам 1915 года Беларусь стала арэнай баёў, у жніўні немцы акупавалі Коўна і Берасце, у пачатку верасня - Гародню. На ўсход рушылася вялізная плынь бежанцаў з Польшы, Літвы і Заходняй Беларусі. Памяшканне Менскага настаўніцкага інстытута было занята пад шпіталь, а восенню ён прымушаны быў эвакуявацца ў Яраслаўль.

Сваю сям'ю Ігнатоўскі адвозіць на радзіму жонкі ў Саратаўскую губерню - сяло Боцманава Балашоўскага павету. «Да Маршанскага ехаў Ігнатоўскі з сям'ёй у складзе жонкі, дваіх дзяцей, маці і дзвюх сясцёр, усяго сем, пры 10 пудах багажу ў вагоне II класу», - гэты падрабязны запіс захаваўся ў гістарычным архіве Беларусі.

У Яраслаўлі заняткі пачаліся 6 кастрычніка ў памяшканні гарадской вучэльні. Вайна выбіла з каляіны жыццё Менскага настаўніцкага інстытута. Некаторыя вучні не змаглі прыехаць у Яраслаўль. Не хапала вучэбных дапаможнікаў, літаратуры. Зусім не той быў настрой і ў вучняў, і ў выкладчыкаў.

Але паціху праца ў Яраслаўлі наладжвалася. На 1 студзеня 1916 года ў інстытуце было 53 выхаванцы і 11 службоўцаў, у тым ліку 6 выкладчыкаў.

У архіве захаваліся звесткі аб арганізацыі вучэбнага працэсу, правядзенні экскурсій. Выхаванцы разам з Ігнатоўскім пабывалі ў Кастраме ў Іпацьеўскім манастыры, у якім знаходзіцца ўсыпальніца Гадуновых, убачылі помнік Сусаніну, а ў КозьмаДзям'янаўскай царкве - карціну Сярова і Каровіна «Хаджэнне Хрыста па водах». У сваёй справаздачы Ігнатоўскі піша, што пасля наведвання Іпацьеўскага манастыра навучэнцы яшчэ доўга знаходзіліся ў атмасферы жыцця XVII стагоддзя.

Чытаць справаздачы Ігнатоўскага вельмі цікава - ніякай казёншчыны, усё жыва, ярка, запамінальна. Адчуваецца, што гэта не проста выкананне абавязку, а моцнае жаданне спазнаваць больш самому і даць гэтакую магчымасць іншым.

Перад экскурсіяй на млын Вахрамеева вучні таксама вывучалі гісторыю, на гэты раз мукамольнай справы ў Расіі. У час знаёмства з работай млына збіралі матэрыялы для калекцыі. Вяртаючыся дадому, «воспитанники, физически усталые, в пыли и муке, оживленно делились впечатлениями от осмотра» ,- чытаем мы радкі Ігнатоўскага. Відаць, што і сам Усевалад Макаравіч атрымліваў задавальненне ад гэтых паездак, ды і ад уражанняў сваіх выхаванцаў.

Праца захапляла, але жыццё ў Яраслаўлі было вельмі цяжкім. Шмат вучняў не мела цёплага адзення, кватэры дрэнна ацяпляліся. Усё, што мог зрабіць інстытут,- гэта прапанаваць бясплатна гарачы чай у час заняткаў.

Некаторыя выхаванцы вярталіся на Беларусь, бо немагчыма было жыць у чужым горадзе на стыпендыю, іншыя - таму, што дома пуставала зямля, якую ніхто не ўрабляў, бо мужчыны былі ў арміі. 33 навучэнцы пайшлі ў дзейную армію. На пачатак 1917 года ў інстытуце вучылася ўсяго 18 чалавек.

Трэба зазначыць, што ў гэты час У. М. Ігнатоўскі ўваходзіў у педагагічнае таварыства ў Яраслаўлі, а таксама ў Яраслаўскую экскурсійную камісію, што сведчыць аб аўтарытэце яго сярод супрацоўнікаў.

У 1915 годзе ў інстытуце была створана культурнаасветніцкая арганізацыя «Наш край», якая фактычна з'яўлялася аўтаномнай арганізацыяй левага накірунку. У яе ўваходзілі выкладчыкі і студэнты. Арганізацыя ставіла сваёй мэтай прапаганду ідэі нацыянальнага адраджэння. Ігнатоўскі ў той час прытрымліваўся эсэраўскіх поглядаў, выступаючы за рэфармісцкі шлях пераўтварэння грамадства, стварэння беларускай дзяржавы на дэмакратычнай аснове.

Люты 1917 года змяніў становішча інстытута. Парознаму ўспрынялі яго выкладчыкі і выхаванцы, але ў адным яны былі аднадумцы - усе чакалі чагосьці новага і абавязкова лепшага. Слова «воля» быццам напаўняла сабой паветра, п'яніла кожнага. А ў тыя дні рэвалюцыйная эйфарыя захапіла амаль што ўсіх. Па запрашэнні выканаўчага камітэту Яраслаўля выхаванцы настаўніцкага інстытута працавалі ў міліцыі. Але самі навучэнцы думалі інакш. Яны лічылі, што павінны ў такі час ехаць у вёскі, чытаць лекцыі, растлумачваць абставіны, якія склаліся ў краіне.

Педагагічны савет прыняў рашэнне выдаць студэнтам 3га курса атэстат аб заканчэнні курса на аснове адзнак за пятае паўгоддзе. У тыя дні ў настаўніцкім інстытуце арганізоўваліся лекцыі і гутаркі адносна рэвалюцыйных падзей. Сярод лектараў быў і У. М. Ігнатоўскі.

Ужо ў красавіку 1917 года ўпершыню ідзе размова аб вывучэнні гісторыі беларускага краю. У пратаколе пасяджэння педагагічнага савету чытаем: «Воспитанники института обнаруживают живой интерес к изучению родного белорусского края. К сожалению, в библиотеке института имеется мало материала, необходимого для данной работы... Просить т. Игнатовского при поездке в Москву приобрести необходимые книги по истории Белоруссии». Адначасова ў праўленне Віленскай вучэбнай акругі было адпраўлена прашэнне аб выдзяленні для бібліятэкі інстытута кніг і матэрыялаў, звязаных з гісторыяй Беларусі.

Летам 1917 года ў Міністэрстве асветы была прынята пастанова аб ускраінных інстытутах, у якой ішла гаворка аб арганізацыі вывучэння мовы, літаратуры, гісторыі і геаграфіі краю. Там, дзе магчыма, прапанавалася весці выкладанне гэтых прадметаў на беларускай мове. Пачыналася рэфармаванне навучальных устаноў з улікам нацыянальных асаблівасцяў. I вось ужо ў Палажэнні аб асноўных прынцыпах сумеснай працы педагагічнага савету інстытута з'яўляецца рашэнне аб актыўным садзейнічанні культурнанацыянальнаму развіццю Беларусі. Гаворыцца таксама аб неабходнасці рэформ у інстытуце ў сувязі з гэтым пытаннем. Для Ігнатоўскага гэта было пачаткам новага этапу ў жыцці - этапа перадачы яго ведаў па гісторыі Беларусі студэнтам. Лекцыі, прачытаныя ім у інстытуце, пазней будуць надрукаваны.

У трўні 1917 года арганізацыя «Наш край» пераўтвараецца ў арганізацыю «Маладая Беларусь» пад кіраўніцтвам У. М. Ігнатоўскага, праграма якой была набліжана да праграмы Беларускай сацыялістычнай грамады.

З траўня пачынаецца хадайніцтва аб вяртанні інстытута ў Менск. Трэба адзначыць, што яго становішча было вельмі складаным. Фактычна, на кожным пасяджэнні ўздымалася пытанне аб магчымасці дапамогі тым слухачам, якія асабліва цярпелі нястачу. А такімі былі амаль што ўсе. Прыходзілася адмаўляць сабе ва ўсім, літаральна ў самым неабходным. Зза штодзённага недаядання пачыналіся страўнікавыя захворванні. Раней, калі Менская губерня не была занята нямецкімі войскамі, выхаванцы атрымлівалі некаторую падтрымку грашыма, а часам і прадуктамі ад сваіх родных. Зараз жа гэта магчымасць была выключана. Пытанне аб выезду з Яраслаўля трэба было вырашаць тэрмінова.

10 сакавіка 1918 года на пасяджэнні педагагічнага савету на пасаду старшыні савету быў абраны У. М. Ігнатоўскі (дагэтуль інстытут узначальваў Дз. А. Сцяпура). На гэтым жа пасяджэнні вырашылі, што да наступнага вучэбнага года неабходна перавесці інстытут у Менскую губерню, або ў адзін з гарадоў Беларусі. Пры немагчымасці апошняга - у адзін з паўднёвых гарадоў Расіі. Турботы па вяртанні інстытута ў Менск у асноўным ляглі на плечы яго дырэктара.

3 сакавіка 1918 года быў заключаны БрэстЛітоўскі дагавор з Германіяй. У красавіку Ігнатоўскі едзе ў Маскву, дзе наладжвае сувязь з Цэнтральным Камісарыятам народнай асветы і з Нацыянальным беларускім камісарыятам. У Цэнтральным Камісарыяце адказалі, што пераезд у Менск ці ў іншы горад Беларусі немагчымы, бо яны не могуць фінансаваць гэтую справу. Але пры пераездзе ў другі горад Расіі (лепей як мага бліжэй да Масквы) Камісарыят дапаможа з крэдытамі.

Гэтыя ўмовы вельмі ўскладнялі працу інстытута па падрыхтоўцы настаўнікаў для Беларусі. Хто паедзе паступаць на вучобу з Беларусі ў Расію пры такім становішчы?

У сувязі з тым, што абвешчаная 9 сакавіка 1918 года ва ўмовах нямецкай акупацыі Беларуская Народная Рэспубліка(БНР) і яе ўрад не маглі вырашыць гэтае пытанне, савет Менскага настаўніцкага інстытута прымае рашэнне ісці на перагаворы з нямецкаю ўладаю. Гэта было даручана У. М. Ігнатоўскаму.

Пасля дазволу камандуючага 10ай нямецкай арміі на рээвакуацыю восенню 1918 года інстытут вяртаецца ў Менск. Для чытання лекцый запрашаюць акадэміка Я. Ф. Карскага, прафесара В. Л. Іваноўскага. Часова запрашалі лектараў з Масквы і Пецярбурга.

Турботы па вяртанні і ўладкаванні інстытута адбіліся на здароўі Ігнатоўскага. З пачатку 1919 года ён 3 месяцы быў вымушаны адсутнічаць зза хваробы.

У снежні 1918 года часці Чырвонай Арміі ўвайшлі ў Менск. 1 студзеня 1919 года Часовы рэвалюцыйны рабочасялянскі ўрад на чале з З. Жылуновічам абвясціў Маніфест аб стварэнні Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі. I хаця акт абвяшчэння БССР адбыўся, дыскусія аб шляхах дзяржаўнага будаўніцтва ў Беларусі працягвалася.

Новы ўрад займаўся вырашэннем пытанняў народнай адукацыі. Адкрываліся новыя пачатковыя школы, арганізоўваліся педагагічныя курсы. Яшчэ вясной 1918 года ў Менску пачалі працаваць курсы беларусазнаўства для настаўнікаў Меншчыны. Пасля прыезду з Яраслаўля там працавалі У. Ігнатоўскі, Я. Лёсік. У гэты час у Маскве існаваў Беларускі народны універсітэт, дзе лекцыі чыталі прафесары У. Пічэта і А. Ясінскі, этнограф В. Дабравольскі. Пазней, у снежні 1920 года, у Менску з дапамогай А. Чарвякова, З. Жылуновіча і У. Ігнатоўскага былі адчынены лектарскаінструктарскія і настаўніцкія курсы, якімі кіраваў Я. Лёсік.

Наладжвалася праца ў Менскім настаўніцкім інстытуце. Але шмат было непрыемных выпадкаў. Толькі пачаўшы працу, акадэмік Я. Ф. Карскі ў траўні 1919 года Камісарыятам асветы быў зняты з пасады прафесара інстытута. Гэта было раптоўна, ніхто не ведаў прычын такога рашэння. Інстытут стварыў Камісію з трох чалавек: У. М. Ігнатоўскага, В. Л. Іваноўскага і У. К. Дадыркі для выказвання спачування Карскаму і хадайніцтва аб дазволе яму працаваць у інстытуце. Камісарыят асветы дазволіў Карскаму закончыць вучэбны год, прыняць залікі ў студэнтаў і вырашыў перагледзець яго справу.

За гэтымі падзеямі паследаваў арышт прафесара В. Л. Іваноўскага, якому нават не дазволілі здаць справы ў інстытуце. У той час супрацоўнікі і сябры яшчэ не баяліся заступіцца за калег. Але, на жаль, прыйдзе час, калі кожны будзе стаяць за сябе сам, не спадзяючыся на дапамогу, і не кожны вытрымае такі выт...

П. І. Брыгадзін, І. Д. Мацяс.

ТРЭЦЯЯ ДЗЯРЖАЎНАЯ МОВА. . .

«Чем быстрее все мы будем разговаривать по-русски, тем быстрее построим коммунизм».

М. Хрушчоў.

Прынята лічыць, што на Беларусі, дзякуючы дзяржаўнаму двухмоўю, кожны чалавек ведае, як мінімум, дзве мовы беларускую і рускую. Але ці так гэта на самой справе? Добра прыслухаўшыся, можна зразумець, што значная частка насельніцтва нашай краіны не ведае ніводнай літаратурнай мовы.

Дзякуючы імкненню савецкіх уладаў да хутчэйшай пабудовы сацыялізму і камунізму з хуткімі тэмпамі індустрыялізацыі, урбанізацыі і русіфікацыі, пасля Другой сусветнай вайны на Беларусі зарадзілася ўнікальная моўная з'ява трасянка. Унікальная, таму што ў іншых рэспубліках СССР сапраўды ўзнікла двухмоўе, хаця нацыянальныя мовы выкарыстоўваліся менш за рускую. Акрамя Беларусі, на Украіне ёсць "суржык" сумесь украінскай і рускай моў, але значнага пашырэння гэтая "новамова" не атрымала. Жыхары Прыбалтыкі або Каўказа размаўляюць паруску з акцэнтам. Але гэта толькі акцэнт, а не сумесь дзвюх моў. На Беларусі ж пранікненне рускіх слоў знішчыла нават дыялекты.

Калі першапачаткова трасянка была мовай пралетарыяту, які прыехаў з вёскі на працу ў горад, палічыў беларускую мову горшай і пачаў размаўляць на "рускай" мове, то ў наш час трасянка прагрэсіўна пранікае ў вышыню грамадства. На ёй ужо размаўляюць прадстаўнікі ўладаў, дзеячы культуры (чуў раз інтэрвію з Міхаілам Фінбергам на Радыё1), выкладчыкі ВНУ, настаўнікі ў школах. Людзі ветліва звяртаюцца: "Жэншчына", "Мужчына", "Дзевушка", "Маладой чалавек" (як напісана, так і чытаецца). Гэта ўжо стала нормай.

У гарадскім транспарце можна было пачуць "Следуйшчая астаноўка "Плошчадзь Пабеды" (калі кіроўца аб'яўляў прыпынкі). Апошнія ж некалькі гадоў у транспарце ў Менску пачынаюць пускаць запіс, дзе прыпынкі аб'яўляе дыктар. СМІ неаднаразова падкрэслівалі, што запісы робяцца на беларускай мове. А мова дыктара, як вядома з заняткаў беларускай мовы ў школе і ВНУ, з'ўляецца прыкладам правільнай мовы. Цяпер у гарадскім транспарце можна пачуць на беларускай мове такія назвы прыпынкаў: "Хазмаг" (гаспадарчы магазін) (тралейбус № 41), "Дом мебелі" (аўтобус № 25), "Шпіталь інвалідаў ВОЎ" (Вялікай Айчынай Вайны) (аўтобус № 515). У метро таксама правілы бяспекі можна пачуць на беларускай і рускай (раней, толькі на рускай) мовах "...не дапускайце пападання адзежы, абутку або рэчаў у шчыліны паміж рухомымі і нерухомымі часткамі эскалатара" , а калі якаянебудзь рэч звалілася на рэйкі "...не пытайцеся дастаць яе самі..." . Правілы бяспекі ў метро ўвогуле гучаць не пабеларуску. Складваецца ўражанне, што перакладчык палічыў, быццам беларуская мова ад рускай адрозніваецца толькі лексікай, таму і перакладаў даслоўна.

Калі гэтая з'ява яднання беларускай і рускай моў будзе далей прагрэсіраваць такімі ж тэмпамі, хутка можна будзе замяніць беларускую і рускую дзяржаўныя мовы адной трасянкай. Якая будзе эканомія бюджэтных сродкаў непатрэбнымі стануць настаўнікі моў, падручнікі. Кожны будзе размаўляць на свой лад і гэта будзе правільна. Да гэтага ідзем прыслухайцеся на вуліцы, уключыце тэлевізар, радыё...

Павел Давідоўскі. На здымку: такая шыльда нядаўна сфатаграфана ў адным з мікрарёнаў Менска.

ТАПАНІМІЧНЫЯ НАВАЦЫІ

Калі прааналізаваць назвы вуліц сталіцы, то здасца - горад узнік з нейкай вайсковай залогі. Настолькі густа мілітарызаваная тапаніміка. Праўда, спроба была пацясніць вайсковыя назовы вуліц, праявіўшы своеасаблівую навацыю. Танкавую вуліцу перайменавалі ў памяць паэта Максіма Танка. І трэба ж так прыдумаць! Як бы і змянілі, пры гэтым амаль нічога не змяніўшы. Больш за тое, дабавіўся ў назоў напамін аб легендарным кулямёце "Максім". На жаль, навацыя такога кшталту на гэтым і скончылася. А так, які ж шырокі прастор адкрываўся: вуліцу Стралковую можна б было назваць у гонар паэта Стралка. Пайсці далей за войскавую тапаніміку і праспект Дзяржынскага памяняць на Дзеружынскага, Сердзіча - на Сярэдзіча, Брылеўскую - на Брыля, а праспект Пушкіна ды і ўвогуле не трэба мяняць, бо ёсць у нас такі мастак з такім імем і прозвішчам.

Дарэчы, такая навацыя не новая. Калісьці вуліцу, якая ўзнікла на месцы знесенай вёскі Будзілава, назвалі сугучнай назвай - Будзённага.

Як вядома тапанімічныя назвы не перакладаюцца. Гэтае правіла ну ніяк не ўсвояць нашы рускамоўныя СМІ і журналісты. Ужо нават простыя грамадзяне гэта пачынаюць разумець і не спрачаюцца, а згаджаюцца, калі на іх запыт: "Гдзе находится проспект Независимости?" адказваеш, што такога ў Менску няма, ёсць - Незалежнасці, бо назвы не перакладаюцца, як і прозвішчы. Здаецца гэта пачалі разумець і гарадскія ўлады, але неяк пасвойму. "Вузовский переулок», карыстаючыся гэтым правілам, напісалі ў беларускай транскрыпцыі і сэнс адразу змяніўся. Цяпер можна чакаць, што хутка і іншыя назвы вуліц пачнуць запісваць: "плошчадзь Незавісімасці", "праспект Пабядзіцеляў"...

Даведка: ВУЗ - па руску "высшее учебное заведение". Адсюль назва "Вузовский", але пабеларуску "вышэйшая навучальная ўстанова" ВНУ .

Вуза - клейкае рэчыва, якое выпрацоўваюць пчолы... (Тлумачальны слоўнік беларускай мовы. Мн.: Бел ЭН, 1999784 с.).

Мікола Лавіцкі.

Пра новую кнігу, літаратурны працэс і маладых творцаў

Прафесар Гарадзенскага універсітэта імя Янкі Купалы спадар Аляксей Пяткевіч наладзіў прэзентацыю сваёй новай кнігі "Старонкі спадчыны. Культурнае памежжа Гродзеншчыны: працэсы, з'явы, асобы" (Мн., "Беларускі кнігазбор", 2006). У гэтай справе яму чынна дапамаглі гарадское аддзялення Таварыства беларускай школы і гарадская арганізацыя ТБМ імя Ф.Скарыны.

Вучоны распавёў пра кнігу, яе тры раздзелы (артыкулы, рэцэнзіі, партрэты). Прагучалі ўспаміны пра Васіля Быкава і Аляксея Карпюка. Гаворка таксама заходзіла пра літаратараў Гарадзеншчыны розных часоў - Адама Міцкевіча, Францішка Багушэвіча, Элізу Ажэшку, Максіма Багдановіча...

Цікавымі былі адказы на пытанні. Напрыклад, спадар Аляксей выказаў уласнае меркаванне, гаворачы пра развіццё мастацкай літаратуры Заходняй Беларусі даваеннага часу ў параўнанні з аналагічным працэсам, які адбываўся ва Усходняй Беларусі. Маўляў, панаваў сталінскі сацыялізм, але на літаратурнай глебе шчыравалі выдатныя пісьменнікі. Напрыклад, Андрэй Мрый, Сымон Баранавых, Міхась Чарот, Міхась Зарэцкі.

- Гэта ўсё так, - пагадзіўся госць, - аднак трэба ведаць і іншы бок медаля. Тут прагучалі прозвішчы няскораных пісьменнікаў. Неўзабаве ўсе яны былі расстраляны, як ворагі народа, альбо высланы ўглыб Расіі. Яны не пісалі безыдэйных твораў ў рамках так званага сацыялістычнага рэалізму, а выказвалі тое, пра што балела сэрца, ускрывалі праблемныя бакі жыцця народа, а не ўслаўлялі правадыра. Гэтых пісьменнікаў, іх вершы, раманы, аповесці сёння памятаюць і чытаюць.

Імёны ж многіх "песняроў", прылашчаных уладай, якія мелі нават ганаровыя званні Народных цяпер і не ўспамінаюць. Шляхам літаратурнай дзейнасці яны стваралі ўласны дабрабыт. І сёння многія заключылі з уладай выгадную для сябе здзелку: пішуць пад дыктоўку ідэалагічных чыноўнікаў.

Што да заходнебеларускай літаратуры, то сапраўды тут не з'явілася моцных празаічных твораў. Вялася барацьба за вызваленне людзей, прапагандавалася добрая ідэя пра уз'яднанне беларускай нацыі. Патрабавалася змагарная літаратура, словазаклік. Таму перавага аддавалася вершу - жанру аператыўнаму і надзённаму. Той жа Максім Танк не саступаў у таленце сваім калегампаэтам з Усходу, як і Піліп Пестрак, Валянцін Таўлай, Міхась Васілёк, Наталля Арсеннева, Анатоль Іверс са Слоніма, Рыгор Шырма...

А на творы якіх маладых аўтараў можна звярнуць увагу?

- Сёння нямала таленавітых пісьменнікаў. Калі гаворка зайшла пра Гарадзеншчыну, то адзначу таленавітага Юрася Пацюпу. Ён не толькі выспеў як выдатны паэт, але зарэкамендаваў сябе глыбокім даследчыкам літаратурнага працэсу. Юры Гумянюк таксама вядомы аўтар зборнікаў вершаў, празаічных твораў. Звяртаюць на сябе ўвагу яго эсэ, публіцыстыка, тэатральныя п'есы для дзяцей...

Прысутныя адчулі, якім велізарным аб'ёмам інфармацыі валодае Аляксей Пяткевіч. Вучоны пры нагодзе часта звяртаўся да невядомых фактаў з жыцця пісьменнікаў, спасылаўся на выказванні знакамітых асобаў для пацвярджэння сваёй думкі. Як старшыня гарадской арганізацыі грамадскага аб'яднання ТБМ імя Ф.Скарыны не мог абыйсці ў гаворцы балючую тэму захавання, узмацнення і вяртання ў шырокі ўжытак роднай мовы. Так, яна сёння не пануе ва ўласнай хаце. Яе пераслед пачаўся ў 17м стагоддзі, калі беларускае слова пачалі выцясняць тыя, хто хацеў, каб тутэйшы народ растварыўся сярод прышлых, пераняў чужую мову, культуру, традыцыі. Але наколькі былі моцнымі карані нашых продкаў, што нікому не ўдалося навязаць беларусу чужое. Не ўдасца і цяпер. У Чэхіі вельмі доўга гаспадарнічалі немцы, мова была амаль выцесненая з ужытку, захавалася хіба ў вёсцы. І што? Сёння там паважаюць нямецкую, але адзінай дзяржаўнай з'яўляецца чэшская. Трэба толькі зразумець сваю нацыянальную годнасць і гонар - і ўсё стане на сваё месца. Мовы многіх народаў, нават англічан, былі пад пагрозай поўнага выцяснення, аднак гісторыя заўсёды апошняй ставіць кропкі над "і".

У канцы сустрэчы з пісьменнікам прысутныя цёпла павіншавалі яго з 75гадовым юбілеем, які Аляксей Пяткевіч адзначыў 30 сакавіка.

Антон Лабовіч, Гародня.

На здымку: Аляксей Пяткевіч распавядае пра сваю новую кнігу. Фота аўтара.

Чарговы напад на сядзібу ТБМ

У ноч з 3 на 4 красавіка 2006 г. на сядзібу ГА "Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны" быў зроблены чарговы напад прадстаўнікоў незарэгістраванай арганізацыі "Нацыянал-бальшавіцкая партыя". Дзверы і шыльда сядзібы ТБМ былі заклеены лістоўкамі арганізацыі "Нацыянал-бальшавіцкая партыя" фашысцкага зместу з заклікамі да забойства "ворагаў" (гл. фатаздымак).

Папярэдні напад на сядзібу ТБМ адбыўся ў ноч з 23 на 24 ліпеня 2005 г. З той нагоды Сакратарыят Таварыства накіраваў заявы ў КДБ і раённы аддзел міліцыі, якія не далі ніякага выніку.

Старшыня ТБМ Алег Трусаў.

Старшыні

Камітэта дзяржаўнай бяспекі

Рэспублікі Беларусь

Сухарэнку С. М.

220623

г. Мінск, пр-т Незалежнасці, 17

Паважаны Сцяпан Мікалаевіч!

У ноч з 3 на 4 красавіка 2006 г. на сядзібу ГА "Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны" быў зроблены чарговы напад прадстаўнікоў незарэгістраванай арганізацыі "Нацыянал-бальшавіцкая партыя". Дзверы і шыльда сядзібы ТБМ былі заклеены лістоўкамі арганізацыі "Нацыянал-балыпавіцкая партыя" фашысцкага зместу з заклікамі да забойства "ворагаў" (фатаздымкі прыкладаюцца).

Нагадваем, што ў нашым лісце ад 08.08.2005 г. за нумарам 130 мы звярталіся да Вас з просьбай прыняць меры з нагоды нападу прадстаўнікоў "Нацыянал-бальшавіцкай партыі" на нашу сядзібу ў ноч з 23 на 24 ліпеня 2005 г. Нас здзіўляе, што падначаленая Вам арганізацыя не прыняла ніякіх захадаў супраць супрацьпраўнай дзейнасці такой адкрыта фашысцкай арганізацыі як "Нацыянал-балыпавіцкая партыя".

З гэтай нагоды мы звяртаемся да Вас з чарговым патрабаваннем даць афіцыйную ацэнку дзеянням прадстаўнікоў "Нацыянал-бальшавіцкай партыі", якія ўчыняюць злачынствы на тэрыторыі Беларусі, пераследуючы легальныя беларускія грамадскія арганізацыі. Просім Вас прыкласці ўсе намаганні для іх затрымання і пакарання ў адпаведнасці з заканадаўствам Рэспублікі Беларусь.

З павагай,

Старшыня ГА "ТБМ імя Ф. Скарыны" Алег Трусаў.

Топчуць газету, а разам і родную мову

Паважаная рэдакцыя!

Прачытаў у "Нашым слове" за 8 красавіка, што гандлёвае рэспубліканскае унітарнае прадпрыемства "Мінаблсаюздрук" датэрмінова разрывае ў аднабаковым парадку дамову з 1га красавіка на пастаўку перыядычных выданняў, у тым ліку і газету грамадскага аб'яднання "ТБМ імя Ф.Скарыны". Маўляў, працэнт спісання цягам двух месяцаў 2006 года перавышае 30 працэнтаў ...

На маю думку, каб я быў гаспадаром гэтага ўнітарнага прадпрыемства, няхай спісваецца хоць усе 100 працэнтаў, галоўнае, што я маю даход за выкананне дамовы на пастаўку. Якая мне справа, купляюць ці не газету.

Думаю, што не працэнт спісання тут галоўны. Вунь у Смаленску адмовіліся друкаваць беларускія дэмакратычныя выданні. Але як мінуліся прэзідэнцкія выбары ў Беларусі, адразу чамусьці прапалі ўсе прэтэнзіі да гэтых газет. Зноў там друкуюцца...

Гэта так, адступленне. Кепска, што такі высокі працэнт спісання. Пра гэта хачу выказаць свой боль. На леташнім з'ездзе ТБМ гучала прапанова, каб усе сябры Таварыства і ўсе прыхільныя да роднай мовы (чытай, ідэі адраджэння) былі падпісчыкамі свайго выдання. Калі паглядзець на колькасць падпісчыкаў, то разумееш, што далёка не ўсе, хто заяўляе пра сябе, як пра сапраўдных беларусаў, з'яўляюцца такімі на самой справе. Адной з нямногіх беларускамоўных газет, надзвычай таннай для падпіскі і набыцця ў шапіках, і той пагражае знікненне. Тут не віна нейкіх там Белсаюздрукаў, а наша агульная, і першым чынам сяброў ТБМ.

Разумею, што гарачыя заклікі цяпер не ў модзе і не знаходзяць водгуку ў сэрцах, але тым не менш. Давайце зробім нашу газету самаакупальнай, паставім мэту мець у кожнай вобласці не менш тысячу падпісчыкаў. Тады ўмацуецца эканамічная моц выдання, можна будзе памяняць дызайн газеты, зрабіць яе ганарарнай, мець у кожным абласным і іншых гарадах уласных карэспандэнтаў. А гэта вырашыць праблему разнастайнасці тэматыкі, глыбіні распрацоўкі праблем не толькі моўнага характару...

Прашу надрукаваць мой ліст. Хто падзяляе гэтую думку, і каму ёсць што дадаць і прапанаваць, калі ласка, выкажыцеся. Дыскусія даўно наспела з гэтай прычыны.

... У кіёскі Гародні, дарэчы, не ва ўсе, трапляе па аднаму асобніку "Нашага слова". Калі б мы заўсёды пыталіся пра яе з мэтай купіць, то, думаю, дабіліся б павелічэння колькасці нумароў, якія ідуць на продаж праз шапікі.

Не дамо ворагам беларушчыны знішчыць роднае слова!

Антон Лабовіч, Гародня.

"Белорусский вопрос?"

Гістарычна-дакументальная драма

(Працяг. Пачатак у папярэднім нумары.)

VII

Вядовец. Гэта была апошняя размова і апошні ўдзел Сталіна ў працэсе стварэння ССБР. 2 снежня не пазней 2 гадзін і 55 хвілін ночы ў Смаленску адбылося аб'яднанае пасяджэнне ЦБ КПБ і беларусаўкамуністаў, што прыехалі з Масквы. Па яго рашэнні Маніфест насуперак указанням Сталіна падпісалі не ўсе камісары ўраду, а толькі чацвёра: Чарвякоў, Мяснікоў, Рэйнгольд і Іваноў.

Камісар па справах пошт і тэлеграфаў у Менску Разенталь атрымаў ад Мяснікова тэлеграму наступнага зместу.

"Товарищ Розенталь!

Примите нижеприлагаемый манифест Временного правительства Белоруссии и немедленно же распространите его всеми имеющимися в вашем распоряжении средствами - почтой, телефоном, радио, путем отдельного оттиска в 30 тыс. экземпляров - и через газеты распорядитесь манифест перевести немедленно же на польский и еврейский языки, а также распространите его немедленно. Разбудите товарищей и поставьте на работу. Манифест только что принят нашим Центральным Бюро и Временным Правительством. Главное, немедленно весьма срочно нужно распространить его по всему лицу земли в буквальном смысле слова. Местом выхода манифеста обозначается Минск. Подробности знает Яркин, председатель ЧКБел.

Мясников."

На мінчукоў і насельніцтва Беларусі маніфест зрабіў моцнае ўражанне. Больш за тое, да яго праявіла добразычлівыя і зацікаўленыя адносіны кіраўніцтва ўраду Беларускай Народнай Рэспублікі і тыя колы гараджан, якія яе падтрымлівалі.

Пражэктар высвечвае панурага, самотнага Янку Купалу.

Вядовец. Янка Купала, паэт і службовец Камісарыяту харчавання.

Янка Купала (у роздуме). Быў маскоўскі цар, былі ў нас пасланыя ім земскія, ураднікі, стражнікі. Усе гэтыя чыны намі апекаваліся, а мы, тутэйшыя, шчыра служылі ім, як нявольнікі, ды, уздыхаючы і заціскаючы кулакі, стараліся сябе ўгаварыць, што так і трэба, каб хтосьці панаваў, а часта казалі, што гэта так Бог даў. А самі ж мы і пальцам не кіўнулі, каб гэтым самым апекунам паказаць іх належнае месца.

Рэвалюцыя змяла сваім ходам цара, панесліся ў свет новыя воклічы будавання новага незалежнага жыцця ўсім народам. А мы як бы нішто і ні ў чым. Пасля царскіх чыноўнікаў прыйшлі бальшавіцкія чыны, не горш за сваіх папярэднікаў, прыйшлі і павялі сваю гаспадарку ў нас, а мы глядзелі і чакалі, што нехта прыйдзе ды бальшавікоў прагоніць. І прычакалі...

Прыйшлі немцы, бальшавікі ўцяклі, а мы засталіся. Немец гаспадарыў, як сам хацеў, над намі, над нашым дабром - не горай нават ад царскіх і бальшавіцкіх гаспадароў. А мы што рабілі? Мы сядзелі і чакалі, злажыўшы рукі, і чакалі нейкага цуда, якое з'явіцца і забярэ наша ліха. І дачакаліся...

Прыйшлі зноў бальшавікі, а немцы ўцяклі, толькі мы сядзім на месцы. Бальшавікі навялі свае парадкі. А ў выніку што ж? Пастаўленыя намі (як нам гаварылі) нашы Саветы пачалі нешта такое разводзіць, што нам цяжка было дыхаць. І мы стагналі, і ўздыхалі, і чакалі.

Прыйшлі палякі, уцяклі Саветы, камітэты, надзвычайка, а мы ізноў сабе сядзім і чакаем.

Цяпер во маскоўскія беларусыбальшавікі прыехалі ў асобным вагоне ў Смаленск з мэтай стварыць новы беларускі бальшавіцкі ўрад. Спачатку справа ў іх ішла туга, так туга, што быў момант, калі Смаленскі ўрад хацеў іх арыштаваць. Але - далейболей, неяк дагаварыліся і стварылі часовы ўрад «Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі»... (Праз паўзу.) Пройдуць гады, падрастуць сыны і ўнукі нашы і спытаюць у нас тады: што зрабілі мы ў той бурны і векапомны час для сваіх нашчадкаў, для свайго краю?..

Махнуўшы рукою, замаўкае і зыходзіць.

Пражэктар высвечвае Язэпа Дылу.

Вядовец. Восіп Дыла, член Часовага ўраду па Камісарыяце працы.

Дыла. Заходні фронт, які разбурыў Беларусь і выгнаў з яе ў Расею да трох мільёнаў бежанцаў, пасля кастрычніцкай рэвалюцыі падарыў краю чужацкую Беларусі (суцэльна прышлы элемент, звязаны да гэтага з рэвалюцыяй на Заходнім фронце) уладу - Савет Народных Камісараў Заходняй вобласці і фронту на чале з Ландарам і Мяснікянам і іншымі. Незнаёмства з былым краю і адсюль неразуменне беларускага нацыянальнага руху, нават асабістая зацікаўленасць некаторых з асяродкаў гэтай набрыдзі ў захаванні ўлады за сабою, што супала ўдала для яе з патрабаваннем палітычнага моманту ў імя інтарэсаў сацыяльнай рэвалюцыі ўмацаваць савецкую ўладу якім бы там ні было коштам, пры поўным разрыве з шырокімі працоўнымі масамі, асабліва з сялянствам - такімі былі асаблівасці палітыкі Саўнаркому Захфронту. Адсюль разгон Усебеларускага з'езду ў 1917м, шальмаванне беларускага руху і пераслед беларускіх арганізацый, дзеячаў і ўдзельнікаў руху наогул, непраўдзівае асвятленне фактаў з жыцця Беларусі Смольнаму, а пасля Крамлю. І ці мала што яшчэ...

Але ж, але ж, але ж!

Члены ўраду маладой Савецкай Беларусі, што прыехалі з Масквы, гарэлі нецярплівасцю хутчэй прыбыць у Менск. Са спецыяльным цягніком, у звычайным грузавым вагоне, нягледзячы на мароз (а апрануты ўсе былі далёка не цёпла), адбыў са Смаленска гэты прымітыўны экстранны цягнік. Мне давялося ехаць з ім. Пасярэдзіне вагона прыладжана была звычайная бляшаная печка, некалькі дошчак было разложана на перакладзінах вагона каля яе, і, грэючыся ўсю дарогу, усю ноч, члены ўраду безупынна гаварылі, абгаворваючы сваю будучую штодзённую працу. Пасля галоднай Масквы надзвычай смачным быў куплены па дарозе чорны хлеб і сала. А калі холад даваў сябе адчуваць, ездакі пачыналі між сабою барукацца пад агульны смех і вясёлыя заўвагі тых, хто сядзеў спакойна. Адна за другою ляцелі станцыі. У адным месцы, дзе прыйшлося змяняць паравоз, чыгуначнае начальства са здзіўленнем глядзела, адкуль гэта ўзяліся «Члены Беларускага Ураду», а адзін адказны працаўнік, з чыгуначнаю кукардаю на шапцы, на прастаце сваёй душы задаваў пытанні, ці не ўрад гэта Беларускае Рады.

Праехалі Барысаў. Урэшце паказаўся Менск.

Першае ўражанне ад Менска не зайздроснае. На ўсім сляды вайны і акупацыі. У параўнанні з дарагоўляю Масквы, першыя дні пасля нашага прыезду цана на ўсё стаіць нізкая. Савецкія грошы бяруць ахвотна. Яшчэ ў абываталя, у гандляра пануе настрой прыязні, яшчэ не кончыўся мядовы месяц знаёмства з сацыяльнаю рэвалюцыяю. Але ўжо праз некалькі дзён другой паловы студзеня цана на ўсё пачынае ўзрастаць, і гандляр на ўсякі выпадак страхуе сябе тым, што хавае большую частку набытых за часы нямецкай акупацыі тавараў дома. Крамы ад тавараў пусцеюць, і цана з кожным днём ідзе ўсё ўверх і ўверх.

Пад'ехалі члены ўраду і з Смаленска, пачалася штодзённая праца па ўсіх камісарыятах, большасць якіх прыйшлося будаваць нанова. Сеймаванні, пасяджэнні, натоўпы народу на прыёмах, ні хвіліны вольнай не толькі на працы ў камісарыяце, але і дома вечарам. Часамі толькі адпачынак вечарам у Беларускім тэатры. Дзівішся, колькі знаходзілася энергіі, каб развязаць сотні пытанняў, што паўстаюць перад адказнымі камуністычнымі працаўнікамі кожны дзень. Жыхарства гарадоў і сялянства на вёсках прыхільна сустрэлі ўтварэнне Савецкае Беларусі...

Пражэктар высвечвае Антона Луцкевіча.

Вядовец. Антон Луцкевіч, старшыня Рады народных міністраў і міністр замежных спраў Беларускай Народнай Рэспублікі.

Луцкевіч. Быў на паседжанні сялянскай рады Гарадзенскага павету. Яшчэ раніцай у газетцы «Эхо» з'явілася вестка, што ў Менску 2 студзеня савецкія ўласці апавясцілі незалежнасць Савецкай Беларускай Рэспублікі. Гэта ўсіх нашых так наэлектрызавала, што ўсе як адзін гатовы ехаць у Менск і працаваць разам з бальшавікамі. Гэтае настраенне выявілася і на засяданні Рады.

Прамаўляў камісар, а пасля я аб палітычным маменце і патрэбе арганізацыі. Мая прапанова была пакрыта крыкамі: «Так, правільна, усе згодны». Пасля абгаварылі справы арганізацыі міліцыі, прадажы лесу і таму падобнае. Былі адны сяляне, але ж якая перамена проці таго, што было перад вайной. Гаварылі з толкам, сур'ёзна, з поўным пачуццём свае годнасці. Але дух вельмі бунтаўнічы, ждуць бальшавікоў.

А газета «Наше утро» надрукавала першыя два прыказы галавы савецкага ўраду Беларусі Жылуновіча. Аб Жылуновічы (Цішку Гартным), колькі яго знаю, можна сказаць, што ён перш беларус, а пасля бальшавік, але наогул чалавек «маленький». І ўсё ж гэта наша вялікая пабеда: усё праводзіцца паводле рэцэпту, аб якім я ў Кіеве трактаваў з Ракоўскім. Тады - пасля шасцісямі гутарак па дзветры гадзіны кожная - Ракоўскі фармуляваў магчымую ўгоду на гэткіх трох асновах: прызнанне незалежнасці Беларусі, адначаснае апавяшчэнне федэрацыі з савецкай Расіяй і ўвядзенне ў Беларусі савецкай канстытуцыі. Усё гэта і праведзена бальшавіцкім маніфестам і першымі двума прыказамі Жылуновіча. А «Звязда» вось піша (чытае з газеты):

«Продовольственное положение Минска принимает катастрофический характер. В течение последнего месяца хлеб подорожал втрое, и цены продолжают расти с угрожающей быстротой. Уж платят за хлеб по 3 рубля 70 копеек за фунт, и ничего не гарантирует нас, что ближайшие месяцы не принесут вздорожание в той же пропорции...

Пусть сознают Временное правительство Белорусской Советской Республики, Минский Совдеп, Минский комитет РКП, пусть каждый коммунист сознает, что пока продовольственное дело не будет налажено, хотя бы на тех основаниях, чтобы каждый рабочий получал определенный паек, то вся наша политическая и культурнопросветительская работа не больше, чем домик на песке».

Пражэктар высвечвае Аркадзя Смоліча.

Вядовец. Аркадзь Смоліч, віцэпрэм'ер і міністр земляробства Беларускай Народнай Рэспублікі.

Смоліч. Хоць я лічу, што ад бальшавізму для краю больш шкоды, чым карысці, бо ён нас мацней прывязуе да Масквы, чым гэта хацелася б, але калі ён дае магчымасць шырокай культурнай працы, вызнае і бароніць нашую дзяржаўнасць і галоўнае калі ён давядзе яе да натуральных рубяжоў - створыць Беларусь аб'яднаную, якая хоць некалькі месяцаў пражыве цяпер супольным жыццём, Беларусь з Вільняю, Белым Стокам і Бранскам, дык мы мусім ухваціцца за гэтую ідэю, прызнаць яе нацыянальным заданнем часу і проста стаць у рады абаронцаў гэтага парадку і ваяваць у гэтых радох хоць бы з усім светам...

Трэба выпусціць дэкларацыю аб тым, што нашыя нацыянальнапалітычныя мэты дасягнуты, а ў справах сацыяльных мы змагацца з бальшавікамі не будзем. Дзеля чаго мы складаем паўнамоцтвы. Што мы нават будзем дапамагаць таму Савецкаму Беларускаму Ураду, які аб'яднае Беларусь і разаўець культурную працу.

Сцэна зацямняецца.

VIII

Вядовец. За знешнім, парадным бокам і пэўнай эйфарыяй з выпадку стварэння на аснове ПаўночнаЗаходняй вобласці Савецкай Беларускай Рэспублікі шавіністычнасепаратысцкае самадурства каманды Мяснікова і ігнараванне ёю Часовага ўраду дасягнулі такой напругі, якая вяла да выбуху. Сталін быў адхілены ад беларускіх спраў і адпраўлены на фронт, а Ленін і Свярдлоў ігнаравалі просьбы Жылуновіча аб прыёме беларускіх дэлегацый. Тады камісары беларускай часткі Часовага ўраду на чале з Жылуновічам накіравалі у ЦК РКП(б) грунтоўную заяву. З гэтае прычыны ў пачатку другой палавіны студзеня 1919 года Свярдлоў сустрэўся з Леніным.

Сцэна асвятляецца.

Ленін нешта піша. Ціха ўваходзіць Свярдлоў.

Свярдлоў (ад дзвярэй). Извините, Владимир Ильич... дело неотложное, белорусское...

Ленін (не адрываючыся ад работы). По сравнению с Колчаком, Деникиным, Петлюрой и германской революцией, батенька, мне эта Белоруссия...

Свярдлоў. Не скажите...

Ленін (працягвае пісаць). Полторы минуты! Но лучше, если вложитесь в минуту.

Свярдлоў. Обстоятельства требуют не менее трех с половиной.

Ленін (падымае галаву). Садитесь, не торгуйтесь, вложитесь в три.

Свярдлоў садзіцца на крэсла каля стала, Ленін устае, размінаецца.

Что там еще стряслось - поляки войной пошли?..

Свярдлоў. Сталин заварил очередную большую кашу, теперь уже в СевероЗападной области. Белорусский вопрос стал белорусским скандалом.

Ленін. На это Коба мастер.

Свярдлоў. Спешно создавая так называемую Белорусскую Республику, он, вопервых, довел до каления отношения с Мясниковым, а враждуют они давно, вовторых, своим диктатом разбудил у белорусской части Временного правительства не глубоко спавшие националистические чувства, а у мясниковцев - российский шовинизм и облкомзаповский сепаратизм. Две части одного правительства столкнулись намертво. А манифест рабочекрестьянского правительства, почемуто подписанный только пятью членами правительства, вызвал восторг не только у обывателя, но и у наших врагов из буржуазного правительства БНР.

Ленін. От кого известие?

Свярдлоў. От сторонников Мясникова по облискомзапу и письменного доноса в ЦК РКП националистической группы Временного правительства.

Ленін. Читайте! (Ходзіць па пакоі.)

Свярдлоў (чытае). В ЦК РКП(б), копия Сталину.

Уже первые попытки установить чисто деловой контакт с работниками Облискомзапа, опираясь на соглашение, санкционированное ЦК партии, показали нам с несомненностью, что все это заранее обречено на неудачу и практически нежизненно, так как до сего времени ими белорусыкоммунисты определенно не признавались как таковые. Учитывая наперед ослабление своей позиции с вводом в белорусское временное правительство 8 чел. белорусовкоммунистов при 7 работниках Облискомзапа и 2 «нейтральных», как технических работниках, данных Центром, группа Облискомзапа усилила себя тем, что, вопреки указаниям тов. Сталина, превратила областную конференцию в первый съезд вновь организуемой коммунистической партии Белоруссии, его именем прокламировала создание Белорусской Республики и создала ЦБ краевой партии целиком из «своих» (13 из 15 членов ЦБ). Временное Правительство в лице белорусовкоммунистов было сразу же поставлено под опеку этого ЦБ и последнее попыталось пересмотреть решение ЦК как относительно заместителей, так даже и относительно самих членов правительства из белорусовкоммунистов. Понятно, что последние при наличии предубеждения, насмешки и даже враждебности со стороны деятелей Облискомзапа, при обнаружении грубого желания ловкими ходами свести роль членов временного правительства от белорусовкоммунистов к пассивному подчинению воле деятелей Облискомзапа, понимали полную невозможность «деловой спайки», которую при истинно товарищеском и коммунистическом отношении к делу можно было бы установить. Нижеподписавшиеся, опираясь на выяснившуюся обстановку, прямо и честно довели все это до сведения ЦК в лице тов. Сталина. Когда от последнего, в результате переговоров по прямому проводу, белорусыкоммунисты получили категорическое приказание ЦК всетаки подчиниться его решению и подписать манифест, они исполнили требуемое, предупреждая ЦК о своей неуверенности в жизнеспособности «компромисса». После этого Мясниковым было созвано совещание ЦБ с группой белорусовкоммунистов, членов правительства, и на этом «историческом» отныне заседании, опираясь на свое большинство в 13 чел., деятели Облискомзапа изменили состав президиума правительства, постановили подписать манифест лишь пятью членами Правительства, отвергли принятую ЦК кандидатуру тов. Клыша на обязанности управляющего делами, назначив таковым своего тов. Кнорринга и, наконец, отложили установление списка заместителей членов Правительства. Была сделана попытка еще более смелая - обсудить и принять или отвергнуть самые кандидатуры утвержденного ЦК списка, но лишь решительный и возмущенный протест белорусовкоммунистов остановил ЦБ в его не менее же решительном намерении. Таковы были первые реальные результаты противоестественного соглашения несогласимого... Тов. Сталин, обещавший на другой же день выехать к нам в Смоленск для улажения внутрипартийных трений, на следующий день сообщил нам о невыполнимости этого обещания и передал волю ЦК о подчинении временного правительства лишь директивам ЦК, правда, выражаемым через тов. Мясникова. Казалось, последнее решение ЦК могло бы иметь реальное значение для деятелей Облискомзапа. Однако последние скоро разубедили белорусовкоммунистов и в этом. В первом официальном заседании временного правительства 7 января в Минске группа Облискомзапа, желая усилить себя численно, допускает в заседание правительства тов. Перно, заместителя отсутствовавшего тов. Калмановича, ссылаясь на то, что Перно утвержден в качестве заместителя высшим советским Центром и, располагая лишним голосом в собрании, проводит постановление о присутствовании на заседаниях Правительства (не о «включении» в состав правительства, а о «присутствовании») с правом решающего голоса еще двух своих работников - представителей ЧК Яркина и Председателя Пленбежа Найденкова. После такого своего усиления, несмотря на ссылки на решение ЦК, которое этим изменялось в основе самого достигнутого в Москве соглашения, группа Облискомзапа устами тов. Мясникова прикрылась именем ЦК (со стороны которого де к вводу 2 новых полноправных членов правительства нет препятствий) и провела в дальнейшем все другие свои решения: санкционировала изменение президиума, утвердила вместо тов. Клыша Управляющим делами тов. Кнорринга (секретаря своего ЦБ) и, главное, признала для себя лишь факультативным, но не обязательным, утвержденный ЦК список заместителей, членов временного правительства. Завершая всю работу по борьбе с неприятным им составом членов временного правительства из белорусовкоммунистов, группа Облискомзапа в этом же первом заседании правительства проводит решение о созыве на 1 февраля съезда Советов четырех белорусских губерний для передачи ему власти. Никакие указания на то, что Советы не отвечают своему назначению, так как в них нет пока устойчивого большинства за коммунистами, что до съезда надо еще произвести «чистку» и перевыборы многих Советов, на группу Облискомзапа влияния не имели. Располагая целиком ЦБ, где сидят сплошь прежние руководители Западной Коммуны, полагаясь на своих единомышленников в губернских центрах, группа Облискомзапа в расчете на это провела постановление об ограниченном количестве членов съезда (304 депутата) и о представительстве на съезде лишь от губернских Советов. План этот вполне ясен: он рассчитан на устранение в дальнейшем белорусовкоммунистов, членов Временного правительства.

Доводя о всем вышеизложенном до сведения ЦК, нижеподписавшиеся члены временного правительства Белорусской Республики с совершенной категоричностью заявляют, что при наличии указанных условий никакая совместная с руководителями Облискомзапа коммунистическая работа немыслима, так как ни продуктивности, ни потребного размаха работы, использующего революционный подъем белорусского пролетариата и трудового крестьянства, в результате не получается, и поэтому они просят ЦК либо коренным образом изменить положение вещей, либо освободить их от возложенных обязанностей и дать возможность вести коммунистическую работу в качестве рядовых членов партии.

Подписи:

Жылуновіч, Чернышевич, Дыло, Фальский, Шантыр, Кваченюк, Червяков, Пузырев.

Ленін. Мда!.. Что предложите?

Свярдлоў. Примем решение ЦК, Владимир Ильич.

Ленін. Пренепременно! А для Кобы найдите любую неотложную работу и разведите его с Мясниковым. Грузин с армянином сами не примирятся.

Свярдлоў. Коба с 3 января выправляет катастрофическое положение фронта на Пермском направлении.

Ленін. Очень хорошо! С фронтом он управится.

Свярдлоў. А в решении ЦК я предложу белорусский буфер в конфигурации, исключающий всякий национализм в СевероЗападной области России.

Ленін. Не затягивайте и предложите. А в Минск неотложно делегируйте высококомпетентную комиссию для улаживания отношений с Белорусской республикой. Но еще лучше послать в Минск Иоффе, одного. Адольф Абрамович в Облискомзапе порядок наведет. И белорусский вопрос решит.

Свярдлоў. В свое время вообще витала идея о создании в этом облискомзапе еврейской республики с белорусской культурной автономией...

Ленін. Да? (Задумваецца). Думаю, что евреи осуществлением этой идеи себе бы сделали хуже. А так за ними осталось полное право и возможности защищать свои идеи и права.

Свярдлоў (паспешліва пагаджаецца). Конечно, Владимир Ильич. Конечно... Спасибо. Извините за вторжение.

Ленін падае руку на развітанне. Свярдлоў паціскае яе і выходзіць.

Сцэна зацямняецца.

Дзея другая

IX

Вядовец. 16 студзеня ЦК РКП(б) прымае рашэнне аб камандзіраванні ў Беларусь члена ЦК Ёфэ для «общеполитического руководства». 22 студзеня Ёфэ праводзіць пасяджэнне Цэнтральнага Бюро КП(б) Беларусі.

Сцэна асвятляецца.

За прадаўгаватым сталом Мяснікоў, Іваноў, Рэйнгольд, Найдзянкоў, Андрэеў, Калмановіч, Лагун, Ёфэ.

Мяснікоў. Слово для доклада о решении ЦК РКП(б) по белорусскому вопросу предоставляется уважаемому Адольфу Абрамовичу Иоффе.

Ёфэ ўстае і ідзе ў канец стала.

Ёфэ. Товарищи члены ЦБ КПБ, ЦК РКП(б) принял следующие решения. Первое. Для общеполитического руководства командировать в Белоруссию вашего покорного слугу. Второе. Поручить ему провести через местные Советы, а затем через съезд Советов Белоруссии выделение из Белорусской Республики губерний Витебской, Смоленской и Могилевской, оставляя в составе Белоруссии две губернии: Минскую и Гродненскую. Третье. На съезде Советов Белоруссии 2 февраля провести предложение о начале переговоров об объединении с Советской Российской республикой, для чего на съезде избрать комиссию. Съезд же должен взять на себя инициативу о начале таких же переговоров с Советской Российской республикой о соединении с недавно образованными советскими республиками (Латвией, Эстляндией, Литвой и т. д.). С таковым предложением съезд должен обратиться к указанным республикам.

Есть и четвертый пункт, принятый по предложению Якова Михайловича и с согласия Владимира Ильича, но мы его обсудим 2 февраля на съезде Советов Белоруссии или перед съездом.

А теперь по существу. В настоящий момент европейский империализм оставил первоначальный план прямого воздействия на Советскую Россию, думая применить политику задушения революции, отрезав Россию от Европы и производящих местностей. Поддерживая внутреннюю контрреволюцию, они надеются создать такое положение, которое заставило бы нас отказаться от проводимой политики.

Обстоятельства не благоприятствовали нам в начале октября, когда националистическое движение в среде мелких национальностей означало победу мелкобуржуазных элементов. В противовес этим стремлениям мы выдвинули лозунг о самоопределении народов. Это привело к присоединению к России целого ряда окраин, так как национальная борьба превращалась в классовую. Этот период «большевизации» России закончился Брестом. Настала реакция, от нас стали отпадать целые области. Теперь, после краха германского милитаризма, снова настает период националистических стремлений. Этими стремлениями хотели воспользоваться империалисты для создания республик, через и посредством которых они могли бы влиять в желательном смысле на Советскую Россию. Чтобы избежать этого, а также непосредственного воздействия империализма на Россию, ЦК решено создать между ним и нами ряд республикбуферов. Тогда будет поставлен барьер, который выдержит первый натиск империалистов. В частности, необходимо отгородиться от польского и петлюровского империализма. На основании этих соображений ЦК постановил образовать Литовскую и Белорусскую республики. Но создание таких республик имеет свою опасную сторону - именно оно дает возможность развиваться в сильной степени националистическишовинистским вожделениям. Мелкобуржуазные элементы могут националистическими лозунгами затемнить пролетарское самосознание, как это сейчас наблюдается в Польше.

Чтобы избежать этого в Белорусской Республике, где, хотя для развития националистических стремлений и нет больших данных, мы сразу должны положить конец сепаратизму и ввести республику в период затяжных переговоров с Советской Россией о федерации. Немедленное же включение Белорусской Республики в Советскую Россию на правах федерации уничтожило бы все выгоды существования буферовреспублик, ибо тогда все переговоры должно вести центральное правительство, и России самой придется непосредственно принимать в них участие. Поэтому ЦК признал наилучшим в данной ситуации принять метод длительных переговоров о федерации.

Исходя из всех этих соображений, ЦК предлагает:

Первое. Ограничить размеры Белорусской Республики географически необходимыми границами, т. е. Минской и Гродненской губерниями.

Второе. Обратиться к РСФСР с предложением о федерации.

Третье. Предложить Литве и Латвии вступить в переговоры с Россией о федерации.

Прапановы Ёфэ выклікаюць спачатку шок, а потым пратэст. За сталом шум.

Пятроў. Извините меня, но предложение ЦК не выдерживает критики с марксистской точки зрения, ибо уже Энгельс разбил принципы самоопределения мелких национальностей, которое должно быть лишь ступенью к самоопределению пролетариата. В Литве, где, несмотря на отсутствие объективных данных для развития национализма, последний все же неимоверно развился.

(Працяг у наступным нумары.)

Алесь Петрашкевіч

Усходнікі і заходнікі на Беларусі

(Пачатак папярэдніх нумарах.)

У Вярхоўным Савеце Беларускай ССР 12га склікання (выбары праводзіліся ў сакавіку 1990 г. на альтэрнатыўнай аснове) упершыню ўтварылася фракцыя - апазіцыя на чале з З. Пазьняком, а потым - фракцыя ветэранаў "Саюз".

Наступіў новы этап супрацьстаяння ўсходнікаў і заходнікаў на Беларусі...

Аднак у Беларусі і тым і другім вельмі часта няма на каго абаперціся, бо большасць насельніцтва апалітычнае і больш думае, як пражыць сёння. Сярод беларускіх сялян шмат "закутнікаў", якіх наогул нічога не цікавіць, акрамя сваёй хаты, свайго "кутка". Абараняць дзяржаву яны ішлі толькі пад прымусам сілы. Ды і што абараняць, калі Беларускай дзяржавы амаль што 200 гадоў не было. Шмат "закутнікаў" уцякала з фронту, бадзялася па лясах або сядзела ў норах, гумнах ці схованках за франтонамі.

Падзеі 1990-2005 гг. паказалі, што беларускія палітыкі паўтараюць памылкі сваіх папярэднікаў 1918-1920 гг. Высноў з гістарычных падзей першай паловы ХХ ст. яны не зрабілі. Беларусы і сёння падзяляюцца на заходнікаў і ўсходнікаў.

Некаторыя адсталыя грамадзяне шкадуюць мінулых брэжнеўскіх застойных часоў. Ім зноў хочацца жыць у Савецкім Саюзе 1970х гадоў. Група камуністаў, якія мараць пра аднаўленне СССР, падтрымала двух палітыкаў, якія гуляюць у палітычную гульню "Стварэнне Саюзнай дзяржавы Беларусі і Расіі". Палітыкі гульцы спадзяюцца - калі ня ўдасца аднавіць СССР, дык хоць бы здзейсніць аншлюс дзвюх славянскіх рэспублік. Яны мараць утварыць яго на роўных правах, але на роўных ніколі не атрымаецца. Можа адбыцца толькі далучэнне Беларусі да Расіі. У выніку гэтага Беларусь знікне як дзяржава, ператворыцца ў Беларускі ("СевероЗападный, або ЗападноРусский") край, а Расійская Федэрацыя сапраўды - у імперыю. Хоць па вялікаму рахунку яна застаецца імперыяй і цяпер, бо вяла дзве імперыялістычныя вайны супраць свабодалюбівага чачэнскага народу. Калі ўлічыць, што з 1995 г. у Беларусі праводзіцца русіфікацыя школ, тэлебачання, радыё, друку і нават устаноў культуры, дык можна гаварыць аб падрыхтоўцы анексіі Беларусі. Яна можа здарыцца пасля прыняцця сумеснага Канстытуцыйнага акту Саюзнай дзяржавы. І тады ніякія выбары прэзідэнта Беларусі не будуць патрэбныя. Ён будзе прызначацца з Масквы.

Хачу нагадаць недасведчаным чытачам, што расейскі царызм у 1840-1850х, сталінскі рэжым у 1920-1930я і У. Пуцін у 2000-2005 гадах на насельніцтве Беларусі выпрабоўвалі свае палітычныя рэформы і спосабы кіравання дзяржавай. Пасля паспяховага прымянення ў Беларусі яны ўводзіліся ў Расіі.

Каб беларусам захаваць сваю дзяржаўнасць, трэба ведаць свае недахопы, строга прытрымлівацца палітыкі нейтралітэту і не ўступаць ні ў якія палітычныя і ваенныя хаўрусы. Аб палітыцы нейтралітэту запісана ў артыкуле 18 ("зрабіць ... дзяржаву - нейтральнай") Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь, але не гледзячы на гэта Беларусь стала членам Арганізацыі Дамовы аб калектыўнай бяспецы, створанай у 2003 г.

Гістарычныя ўрокі для беларусаў

Гiсторыя беларускага народа, як i гiсторыя нашых суседзяў, шмат у чым павучальная для новых пакаленняў. I трэба ўмець з адмоўнага і станоўчага досведу нашых продкаў зрабiць неабходныя і правiльныя высновы. На жаль, калi прааналiзаваць сучаснае палiтычнае і мiжнароднае становiшча Беларусi, мы не зрабiлi належны вывад i працягваем наступаць на адныя i тыя ж граблi і не хочам заўважаць свае гiстарычныя памылкi. Чаму ж так здарылася?

Беларусь здаўна аказалася на стыку дзвюх цывiлiзацый - усходняй i заходняй - i на стыку дзвюх плыняў хрысцiянства - каталiцызму і праваслаўя. Гэта ўсё паўплывала на менталiтэт беларускага народа, з яго спагадлiвасцю і памяркоўнасцю. I каранi яго iдуць у V стагоддзе, калi на тэрыторыi Беларусi адбывалася славянiзацыя балтаў. Уменне жыць у згодзе і мiры з суседзямi мела як станоўчы, так i адмоўны бакi, што iншы раз у сваiх iнтарэсах выкарыстоўвалi суседзi, калi яны мелi ваяўнiчых кiраўнiкоў. I наадварот, нашы слаўныя князi, выдатныя палкаводцы Усяслаў Чарадзей i Вiтаўт Вялiкi, якiя вялi ваяўнiчую палiтыку і ўмацоўвалi дзяржаўнасць на сваiх землях, здабылi ў гiсторыi славу для свайго народу і свайго гаспадарства. Мiнулi стагоддзi, змянiлася шмат пакаленняў, а яны засталiся ў гiсторыi як славутыя асобы.

З далёкiх часоў Сярэднявечча ў нашых продкаў лiцьвiнаў i русiнаў былі ўцягнуты ў суперніцтва паміж сабою і з іншымі народамі.

Супернiцтва а следам і варожасць узнiклі сярод культурнаадмiнiстрацыйных цэнтраў усходнiх славян яшчэ ў X ст.: спачатку памiж Кiевам, Ноўгарадам i Полацкам, затым памiж Полацкам i Смаленскам, Полацкам i Менскам, Наваградкам i Уладзiмiрам Валынскiм, яшчэ пазней памiж Полацкам i Вiльняй, а ў канцы Сярэднявечча і на пачатку Новага часу - памiж Масквой i Вiльняй.

Разгледзiм супернiцтва памiж уладарамi найбольш значных адмiнiстрацыйных цэнтраў за ўладу ўнутры краiны, што прывяло да шматлiкiх хатнiх войнаў, якiя прынеслi народу разбурэннi, няшчасцi і чалавечыя страты.

Варожасць памiж князямi ўзнiкала ў вынiку змагання за пасад, за ўладанне, за жанчыны. У вынiку барацьбы князёў за ўладу пралiта шмат крывi і загублена нямала жыццяў. Пра такiя выпадкі ў народзе гаварылi: «Паны б'юцца, а ў мужыкоў лбы трашчаць». Дамаганнi менскага князя Глеба Усяславiча на полацкiя землi (Копысь, Ворша) прывялi да першай хатняй вайны на крывiцкiх землях у 1110х гадах. Каму княжыць у Полацку - вырашала веча. Так яно прагнала свайго князя Рагвалода Барысавіча ў 1151 г і запрасіла на полацкі пасад менскага князя Расціслава Глебавіча што не спрыяла міру. Да найбольш значнай хатняй вайны на тэрыторыi Крывii трэба аднесцi паходы менскага князя Валадара Глебавіча супраць друцкага і полацкага князя Рагвалода Барысавiча ў 1159 г. У 1161 г. менскi князь Валадар Глебавiч каля Гарадца разбiў войска полацкага князя. Барацьба за полацкi трон вялася ў 1167 г. памiж менскiм князем Валадаром Глебавiчам, полацкiм князем Усяславам Васiлькавiчам i вiцебскiм князем Давыдам Расцiславiчам. У вынiку ўпартай барацьбы Давыд Расцiславiч вытрымаў у 1167 г. аблогу менскага князя Валадара Глебавiча, але па нейкiх прычынах пазбавiўся Вiцебскага княства. У XII ст. прадаўжалася драбленне Полацкага і Тураўскага княстваў на асобныя ўдзелы, а гэта прыводзiла да частай варажнечы памiж удзельнымi князямi. Аднак варта звярнуць увагу на тое, што сярод крывiцкiх князёў не было забойстваў супернiкаў, што назiралася ў XIII ст. у Вялiкiм Княстве Лiтоўскiм. Яно будзе спынена толькi Востраўскiм пагадненнем памiж Ягайлам i Вiтаўтам у 1392 г.

У Высокiм сярэднявеччы супернiцтва і супрацьстаянне памiж Полацкам i Кiевам, Полацкам i Ноўгарадам, затым супернiцтва памiж Полацкам i Смаленскам, Полацкам i Менскам аслабляла ваенную магутнасць славянскiх зямель, што прыцягвала ўвагу крыжакоў, полаўцаў, печанегаў, а затым стала лёгкай здабычай манголататараў. I нават тады, калi iснавала яўная пагроза ад крыжакоў з паўночнага захаду і ад качэўнікаў з паўднёвага ўсходу, не сцiхала варажнеча на лiтоўскiх i славянскiх землях. Узнiкла супернiцтва памiж дзвюмя буйнымi дзяржавамi XIII ст. - ГалiцкаВалынскiм каралеўствам i Каралеўствам Лiтоўскiм. Гэта не зусiм звычайная назва ў гiстарыяграфii, больш звыклая не каралеўства, а княства, але так яго назваць я маю падставы. Менавiта ў 1254 г. князь Раман Данiлавiч Галiцкi i ў 1253 г. князь лiтоўскi Мiндоўг каранавалiся на караля, i iх каранацыя была ўхвалена Папам Рымскiм Iнакенцiем IV. Iншая справа, што лiтоўскi і галiцкi каралi потым адмовiлiся ад гэтага тытулу. Аднак доўгi час Уладзiмір Валынскi і Наваградак заставалiся супернiкамi ў справе аб'яднання вакол сваiх цэнтраў славянскiх зямель. Падставы для ўмяшання ва ўнутраныя справы суседняй дзяржавы iншы раз узнiкалi ў вынiку шлюбаў памiж княжацкімі родамі, што давала магчымасць патрабаваць спадчыну на правах сваяцтва.

Перанос сталiцы з Наваградка ў Вiльню не спынiў мiжусобiц. Яны ўзнiкалi памiж Кейстутам i Ягайлам, Ягайлам i Вiтаўтам. Ягайла i Вiтаўт звярталiся па дапамогу да крыжакоў Тэўтонскага ордэну. I захопнiкi спусташалi землi нашых продкаў. З часоў Альгерда Вiльня супернiчае з Масквой за ролю цэнтра ў аб'яднаннi славянскiх земляў. Пасля заключэння Крэўскай вунii пачалося акаталiчванне насельнiцтва Вялiкага Княства Лiтоўскага. Жыхары на тэыторыi Беларусi сталi вызнаваць або праваслаўную, або каталiцкую веру. Паколькi вялiкiя князi лiтоўскiя, пачынаючы з Ягайлы, былi католiкамi, дык i каталiцкая вера ў ВКЛ заняла пануючае становiшча. Праваслаўныя магнаты і шляхцiцы былi абмежаваны ў правах, а гэта вяло да нестабiльнасцi ў краiне. На баку пакрыўджаных праваслаўных у ВКЛ была праваслаўная Масква. Каталiцкая шляхта ВКЛ заўсёды мела падтрымку ў польскага караля. Узнiкла супрацьстаянне памiж Варшавай i Масквой, што не раз прыводзіла да спусташальных войнаў, якія вяліся на тэрыторыі Беларусі.

З усiх еўрапейскiх народаў, напэўна, толькi беларусы кепска ведаюць сваю гiсторыю, не робяць высновы з мiнулых падзей, а таму ўвесь час спазьняюцца на свой «цягнiк». На шчасце, беларусам удалося ў канцы ХХ ст. заняць сваё месца ў «апошнiм вагоне», якi лёгка адчапiць. Чаму ж такое здарылася? Адказы можна знайсцi ў гiсторыi нашай Бацькаўшчыны.

Кiраўнiкi і дзяржаўныя дзеячы нашай беларускай краiны ў Сярэднявеччы і ў Навейшы час зашмат захаплялiся афармленнем i здзяйсненнем розных вунiй i саюзаў. Аднак не ўсе яны былi выклiканы гiстарычнай неабходнасцю, а хутчэй уласнымi схiльнасцямi і памкненнямi асобных кiраўнiкоў, якiя не ўлiчвалi такi бясспрэчны факт, што вунiя або хаўрус абмяжоўвае незалежнасць дзяржавы. Калi саюз Вялiкага Княства Лiтоўскага з Польшчай, Мазовiяй i Псковам, заключаны ў 1326 г. супраць Тэўтонскага ордэну, быў неабходны, дык Крэўская вунiя (1385 г.) прынесла нашаму народу больш шкоды, чым карысцi.

Князь Андрэй Полацкі выступіў супраць караля польскага Ягайлы (Уладзiслава II) у 1386 г., а князь Вiтаўт ваяваў супраць Ягайлы ў 1390-1392 гг. I Андрэй Полацкi, i Вiтаўт Вялiкi адстойвалi незалежнасць ВКЛ. Мэты сваёй яны дасягнулi. Незалежнасць ВКЛ ад Польшчы была замацавана Востраўскiм пагадненнем 1392 г. i затым ВiленскаРадамскай вунiяй 1401 г. Карыснай была для нашай дзяржавы Вендэнская вунiя 1566 г., паводле якой Лiвонiя далучылася да Вялiкага Княства Лiтоўскага. Магла мець станоўчае значэнне Кейданаўская вунiя (1655 г.) - дамова Януша Радзiвiла са Швецыяй. Садзейнiчала згуртаванню нашага народу Берасцейская царкоўная вунiя (1596 г.). Аднак неабходна адзначыць, што ажыццяўленне яе, часта крутымi метадамi, прывяло да канфрантацыi ў грамадстве, да бунту ў Вiцебску ў 1623 г. i да забойства вунiяцкага япiскапа Ясафата Кунцэвiча. У гiсторыi Беларусi было каля 10 грамадзянскiх войнаў.

Суседнiя дзяржавы - Вялiкае Княства Маскоўскае i Каралеўства Польскае - у часы Сярэднявечча i ў Новы час праводзiлi захопнiцкую палiтыку ў адносiнах да ВКЛ. Так, Польшча перад заключэннем Люблiнскай вунii ўключыла ўкраiнскiя землi ў склад Каралеўства Польскага. I гэта была стратэгiчная памылка польскага караля, бо яна прывяла да нацыянальнавызваленчай барацьбы ўкраiнскага народа пад кiраўнiцтвам гетмана Багдана Хмяльнiцкага. Калi б Украiна была ў складзе ВКЛ, такой нацыянальнавызваленчай вайны магло і не быць.

Як вядома, беларускалiтоўская шляхта згадзiлася на заключэнне Люблiнскай вунii (1569 г.) вымушана. Маскоўскае царства вяло пастаянныя войны супраць ВКЛ, i маскоўскiя цары хацелi захапiць беларускалiтоўскiя землi. У вынiку Люблiнскай вунii ўтварылася фэдэратыўная «дзяржава абодвух народаў» - Рэч Паспалiтая. Праз некалькi гадоў дзякуючы мудрай палiтыцы Льва Сапегi i Аўстафiя Валовiча, якiя падрыхтавалi Статут Вялiкага Княства Лiтоўскага 1588 г., Рэч Паспалiтая ператварылася ў канфедэратыўную дзяржаву. Iмкненне польскiх паноў у 1791 г. шляхам ўвядзення Канстытуцыi Рэчы Паспалiтай пазбавiць ВКЛ дзяржаўнасцi прывяло да канфрантацыi і да канчатковага знiшчэння яе як дзяржавы.

У XIII-XIV стст. самая вялiкая небяспека для ВКЛ зыходзiла з поўначы ад крыжацкiх рыцараў Тэўтонскага ордэну і з поўдня - ад манголататараў. У пазнейшыя часы - канец XIV-XVII стст. - найбольшую шкоду нашым продкам прынеслi войны з Масковiяй, Расіяй ды Швецыяй.

Беларуская шляхта зрабiла значны ўклад у беларускую культуру. У той жа час яна не змагла аб'яднацца палiтычна, бо «шляхцiц на загродзе роўны ваяводзе» і свае ўласныя iнтарэсы ставiў вышэй за нацыянальныя. Былi і сярод шляхты самаахвярныя сыны нашае Бацькаўшчыны, якiмi мы можам ганарыцца: Леў Сапега, Тадэвуш Рэйтан, Самуэль Корсак, Тадэвуш Корсак, Тадэвуш Касцюшка, Кастусь Калiноўскi, Валер Урублеўскi, Францішак Багушэвіч, Янка Купала і iншыя.

Канфрантацыя родаў - другая загана беларускай шляхты. У вынiку гэтай заганы ў другой палове XVII ст. было супрацьстаянне лiцьвiнскiх магнатаў. Стваралiся канфедэрацыi (згуртаваннi па станах). Пасля забароны ў 1696 г. пiсаць дакументы на беларускай мове, магнаты Сапегi хацелі ўстанавiць у ВКЛ спадчынную манархiю і аддзялiць ВКЛ ад Рэчы Паспалiтай. У адказ на гэта канфедэрацыя шляхты (рэспублiканцы) на чале з Рыгорам Агiнскiм ваявала супраць Сапегаў у 1696-1700 гг. Нi Радзiвiлы, нi Агiнскiя, нi Пацы не былi зацiкаўлены ва ўзмацненнi ўлады Сапегаў. Мiжусобныя войны ўсiм iм прыносiлi адны беды і няшчасцi. Iм трэба было дамовiцца і падзялiць пасады. У час Паўночнай вайны Аляксандар і Казімір Сапегі ў 1706-1709 гг. ваявалі на баку шведскага караля Карла XII, а Рыгор Агінскі і большасць шляхты - на баку Пятра I. У расейскага цара Пятра I былi свае стратэгiчныя мэты, i мiжусобная вайна на Беларусi яму была нават выгадна, бо аслабляла ВКЛ і можна было ўмешвацца ва ўнутраныя справы княства.

У XIX ст. беларуская iнтэлiгенцыя складалася са шляхты й мела тыя ж заганы, што й служылая й сельская шляхта. У другой палове ХХ ст. беларуская iнтэлiгенцыя папаўнялася з сем'яў разначынцаў i сялянаў, але захавала шляхецкія недахопы. У ХХ i пачатку ХХI ст. кожны беларускi iнтэлiгент лiчыць сябе панам або падпанкам. На пачатку ХХ ст. iнтэлiгенты арганiзавалi Беларускую сацыялiстычную грамаду, наладзiлi выпуск газэты «Наша Нiва» й выданьне беларускiх кнiг. А калi справа дайшла да ўлады, дык БСГ падзялiлася на эсэраў i сацыялiстаўфэдэралiстаў. А затым у 1918 г., калi сфармiравалi ўрад БНР, у цяжэйшых умовах, нават ня ўзяўшы ўладу ў свае рукi, утварылi ў сьнежнi 1918 г. два ўрады БНР.

Сымон Струменскі

" І Богу …, і людзям…"

Нарэшце з ласкі пробашча касцёла св. Сымона і св. Алены Уладзіслава Завальнюка, на вялебнае свята ўсіх беларусаў, як католікоў так і праваслаўных у суботу, 25 сакавіка, была адкрыта доўгачаканая выстава мастацкіх твораў сяброў вядомага клуба "Спадчына". Яе самачынная арганізацыя была часткай святочнай вечарыны, на якой ушаноўваліся многія паважаныя асобы найбольш вызначыўшыя сябе ў розных галінах дзейнасці на карысць і славу нашай Радзімы.

Як вядома, арганізацыя любой выставы справа складаная, а такога аб'ёму і зместу шматкроць складаней. Удзельнікамі яе сталіся як добра вядомыя так і тыя, хто зусім ні да якой вядомасці не імкнецца. Усіх іх аб'ядноўвае адно - клопат пра лёс нашай непаўторнай Айчыны. Гасцінная дольная зала касцёла прадставіла ўдзячным гледачам 91 твор. У асноўным гэта жывапіс, але тут і графіка, і кераміка, нават разьба па дрэве і фатаграфія. Дамінантным жанрам тут з'яўляецца краявід, але досыць і партрэтаў, нават у кераміцы. Ёсць творы і рэдкага жанру - рэчавіду, як і дэкаратыўнапрыкладнога характару.

Дзякуючы ўдаве Генрыха Ціхановіча сп. Лілеі, тут прадстаўлены творы яе мужа і яго бацькі Яўгена Ціхановіча. Сціпла, але досыць выразна вызначаецца Мікола Назарчук. Лаканічна і пранізліва апявае прасторы нашай Бацькаўшчыны ў жывапісе і графіцы Міхась Карпук. Нізку рознажанравых твораў лірычнафіласофскай скіраванасці на гэты раз паказаў Алесь Цыркуноў, наўмысна прытрымаўшы партрэты гістарычных асобаў. Затое Анатоль Крывенка ў аскетычнастрыманай, у жывапісным сэнсе, каляровай гаме дэбютаваў тут выключна партрэтамі на гістарычную тэму. Ёсць тут і такія дэбютанты, хто ўпершыню паказаў свае творы, гэта Таццяна Макарава і Уладзімір Каравацкі. Цікава ўспрымаецца групавы партрэт мастака з Чэрвеня Генадзя Матусевіча. Зусім асобна прадстаўлена нізка керамічных партрэтаў на тэму нашай гісторыі Міколы Несцярэўскага, як і адзіны твор Алеся Зіменкі.

Нечакана і цікава ўспрымаюцца фотаздымкі з жывапісных твораў Народнага мастака Уладзіміра Стэльмашонка, Алеся Цыркунова і Алеся Пушкіна. Гэтыя карціны, створаныя па просьбе Анатоля Белага, дзе кожная з іх уяўляе групавы партрэт на гістарычнаадраджэнцкую тэматыку, знаходзяцца ў горадзе Старыя Дарогі , у ягоным музеі. Як выказаўся сам гаспадар рэдкага збору, гэта на яго думку творы, якія прадстаўляюць новы нацыянальнагістарычны кірунак у мастацтве. Тут неабходна ўдакладніць, што сам па сабе групавы партрэт у Беларусі меў месца ўжо даўно і асабліва ў савецкі час. Адно, ён ствараўся па загаду кіраўнічых улад і мусіў у заданай манеры ўхваляць і паказваць паслугачоў, савецкіх калабарантаў ды іхніх халуёў. У згаданых жа творах упершыню адлюстраваны ў арыгінальнай мастацкай манеры тыя, хто самаахвярна пранікся ідэяй Адраджэння Бацькаўшчыны.

Зразумела, амаль кожны з названых тут аўтараў мае за спіной дужа вялікі мастацкаінтэлектуальны патэнцыял і іх прысутнасць на гэтай выстаўцы толькі зусім малазначная частка кожнага. Але калі ўлічыць мэту гэтай экспазіцыі паказаць вобраз нашай дзяржавы і народа праз яго гісторыю, твары, абшары і рэчы, то можна зазначыць, што яна дасягнута цалкам. Як выказаўся адзін з паважаных гасцей вечарыны, шырокавядомы не толькі ў маскоўскім асяроддзі, але і ў нас, як аўтар атласа "Беларусь: Русь Белая, Русь Чорная", Прэзідэнт Міжнароднай акадэміі навук Еўразіі, доктар тэхнічных навук, прафесар, мастак Яўген Яўгенавіч Шыраеў, што даўно не бачыў такой выставы, дзе так многа твораў, якія б адлюстроўвалі так пяшчотна сваю Айчыну.

Многія з аўтарытэтных наведвальнікаў шчыра зазначылі, што прадстаўленая экспазіцыя надзвычай цікавая, як па мастацкіх якасцях так і па зместу.

Ласкава запрашаем усіх на выставу, якая працягнецца да 20 красавіка. Спатольвайце розум ідушу чароўным і неўміручым на поўніцу, як і належа ў Вялікі пост.

Алесь Свікпрос.

Такая блізкая свабода

З ініцыятывы вядомага мастака Міколы Купавы, якую падтрымала наша грамадская арганізацыя, 24 сакавіка ў сядзібе Таварыства беларускай мовы, што на вуліцы Румянцава ў Менску, адбылося ўрачыстае адкрыццё мастацкай выставы "Такая блізкая свабода", прысвечанай Дню Волі 25 сакавіка. Адразу ж хочацца зазначыць, што экспазіцыя атрымалася вельмі ўдалая. І такое сталася дзякуючы ўдзелу ў яе афармленні народнага майстра, разьбяра па дрэве Сяргея Кляшчука.

У невялічкай залі ТБМ экспануюцца ў асноўным творы жывапісу і графікі, усяго 20 работ. Сярод іх працы Яўгена Куліка, які меў энцыклапедычныя веды па гісторыі і пакінуў нам у спадчыну арыгінальныя, дасканалыя, высокапрафесійныя мастацкія працы. У экспазіцыі іх тры: "Паўстанец", "Руіны тэатру ў Ружанскім палацы Сапегаў", "Руіны замка ў Крэве".

Бадай загалоўным у экспазіцыі можна назваць твор старэйшага мастака Віктара Сташчанюка "Будынак, дзе была абвешчана БНР. Гэты графічны ліст найбольш дапасуецца да тэмы выставы. Незвычайная і другая праца майстра "Эмілія Плятэр", выкананая ў метале. З старэйшых мастакоў свае творы рэпрэзентуюць Мікола Купава ("Кастусь Каліноўскі", "Атака", "Канстанцін Астрожскі"), Арлен Кашкурэвіч ("Паранены"), Аляксей Марачкін ("Маладая Беларусь", "Святло далёкае і блізкае"), скульптар Алесь Шатэрнік ("Вясна"), які апошнім часам уражвае сваіх прыхільнікаў жывапіснымі палотнамі. Зацікавяць гледача карціны такіх майстроў пэндзля як Уладзімір Сулкоўскі, Юры Піскун, Алена Юр'ева, Хведар Ладуцька. Сярод удзельнікаў - творы Юлі Шатэрнік і Ігара Марачкіна, якія ідуць па сцяжыне сваіх бацькоў. Малады мастак з Гомеля Юры Платонаў паказаў сваю працу "Васілёва хата", якую напісаў падчас плянэру 2004 года, прысвечанага юбілею народнага пісьменніка.

У адкрыцці выставы бралі ўдзел і творцы і гісторыкі. Нязмушаная шчырая гамонка пра гістарычную дату і яе адлюстраванне ў выяўленчым мастацтве Беларусі зацікавіла ўсіх прысутных. Прамаўлялі Кастусь Тарасаў і Алег Трусаў, а таксама самі мастакі, удзельнікі гэтай выставы. З першых вуснаў тут можна было пачуць, як кожны з іх далучыўся да гістарычнай тэматыкі, прысвечанай Дню Волі. Усе прамоўцы сышліся на тым, што свята 25 сакавіка ўвайшло ў гісторыю, як Дзень абвяшчэння Свабоды і Незалежнасці на пачатку 20 стагоддзя. І ніхто ўжо не зможа выкрасліць з памяці гэтыя старонкі нашай гісторыі. Прыйдзе час, гаварылі прамоўцы, і гэты дзень будзе адзначацца як дзяржаўнае свята. І мемарыяльная шыльда, выкананая скульптарам Шатэрнікам, на якой пазначана дата абвяшчэння Беларускай Народнай Рэспублікі, будзе ўсталявана на фасадзе будынка, дзе адбывалася гэтая гістарычная падзея. Тым болей, што гэты дом знаходзіцца побач з праспектам Незалежнасці.

На жаль, сёлета гэтае свята было азмрочана сумнымі падзеямі, якія мелі месца ў сталіцы. Сотні грамадзянаў, якія ўдзельнічалі ў мірнай маніфестацыі з нагоды Дня Волі, былі арыштаваныя і спазналі на сабе няволю.

А былі ж часы, калі на пачатку 90х гадоў мінулага стагоддзя ў Палацы мастацтва творчая суполка "Пагоня" Беларускага саюза мастакоў ладзіла шыкоўныя вернісажы, прымеркаваныя да Дня Волі. На адкрыццё гэтых выстаў, якія станавіліся ўжо традыцыйнымі, прыходзілі як на свята сотні аматараў мастацтва. Гэтай арыгінальнай экспазіцыі чакалі, і мастакі апраўдвалі спадзяванні сваіх прыхільнікаў.

На жаль, усё змянілася на горшае. Але дзякуй Богу, што сёння мастакі, а сярод іх сталыя сябры ТБМ, змаглі адзначыць гістарычную дату хоць такой экспазіцыяй. І іхнія творы можна пабачыць у невялікім пакойчыку Таварыства, які стаў яшчэ больш утульным і цёплым ад хараства тых твораў, ад добрай энергетыкі, якую яны выпраменьваюць.

ІрМа.

На здымку карціна А. Марачкіна "Маладая Беларусь".

У МЕНСКУ 25 ГАДОЎ ТАМУ БЫЎ ЗАСНАВАНЫ ЛІТАРАТУРНЫ МУЗЕЙ МАКСІМА БАГДАНОВІЧА

7 красавіка споўнілася 25 гадоў з дня заснавання ў Менску Літаратурнага музея Максіма Багдановіча.

У інтэрвію БелаПАН дырэктар установы Таццяна Шаляговіч адзначыла, што сёлета ўсе мерапрыемствы музея прымеркаваныя да 25годдзя пачатку яго работы і 115годдзя з дня нараджэння класіка беларускай літаратуры, паэта, перакладчыка, літаратуразнаўца і празаіка Максіма Багдановіча (09.12.1891 - 25.05.1917). "Летам плануецца адкрыццё экспазіцыі ў сядзібным доме ў філіяле музея "Фальварак Ракуцёўшчына", які знаходзіцца ў Маладзечанскім раёне Мінскай вобласці. Акрамя таго, музей праводзіць дзіцячы конкурс "Адлюстраванні" і запрашае школьнікаў з усіх куткоў краіны прадставіць сваю літаратурную творчасць, малюнкі і творы дэкаратыўнапрыкладнога мастацтва, прысвечаныя Максіму Багдановічу. Работы пераможцаў конкурсу будуць экспанавацца на выставе, якая адкрыецца ў снежні гэтага года", - сказала Т. Шаляговіч.

Марат ГАРАВЫ, БелаПАН.

Клуб "Спадчына" - кожны павінен рабіць сваё

У канцы сакавіка 2006 года сябры менскага культурнаасветнага клуба "Спадчына" правялі вечарыну, прысвечаную працягу ўшанавання 20годдзя клуба "Спадчына", прадстаўленню юбілейнай фарфоравай (парцынавай) талеркі "Спадчына" 20гадовы шлях да Беларусі" і з нагоды выхаду 3х кніг: "Спадчына - 3" (2 кнігі, Менск, 2005), грамадскаасветніцкага альманаха "Скрыжалі "Спадчыны" № 4 (Менск, 2006). На вечарыне праведзена ганараванне Камітэтам Ушанавання клуба "Спадчына" сяброў клуба і выбітных грамадзян блізкага замежжа і Рэспублікі Беларусь.

Падчас вечарыны і пасля яе была адкрыта і працавала выстава мастацкіх твораў сяброў клуба "Спадчына" (жывапіс, графіка, разьба па дрэву, кераміка, фатаграфія).

На вечарыну былі запрошаны сябры клуба "Спадчына", госці клуба "Спадчына", прыхільнікі клуба "Спадчына", вучоныя, пісьменнікі, журналісты, грамадскасць горада Менска.

Сярод ганаровых гасцей - Надзвычайны і Паўнамоцны пасол Чэхіі ў Рэспубліцы Беларусь Уладзімір Румл і Прэзідэнт Міжнароднай акадэміі навук Еўразіі, доктар тэхнічных навук, прафесар, прафесійны мастак Яўген Яўгенавіч Шыраеў.

Прадстаўляў кнігі "Спадчына - 3" старшыня клуба Анатоль Яўхімавіч Белы:

- У 2005 годзе выйшла дзве кнігі "Спадчына - 3". І дзве гэтыя кнігі прысвечаны 155й гадавіне з дня нараджэння першага Прэзідэнта Чэхаславакіі Томаша Масарыка (1850 - 1937). Томаш Масарык быў першым прэзідэнтам Чэхаславакіі ў 1918 - 1937 гадах. Кніга адкрываецца прывітальным словам Уладзіміра Румла, зваротамі сяброў клуба "Спадчына" да Прэзідэнта Чэшскай Рэспублікі Вацлава Клаўса і да былога Прэзідэнта Чэхаславакіі Вацлава Гавела.

Змешчаны шэраг артыкулаў, прысвечаных чэшскабеларускім адносінам на працягу стагоддзяў. Сярод іх артыкулы: "Чэшская культура ў беларускай прасторы" - прафесара БДУ Ірыны Шаблоўскай, "Прэзідэнт Чэхаславакіі Томаш Масарык - прыклад адданага служэння нацыянальнаму інтарэсу" - прафесара, доктара гістарычных навук Леаніда Лыча, "Беларусам ёсць за што дзякаваць чэшскаму народу" - прафесара, доктара філалагічных навук Арсеня Ліса, "Чэхія і беларусы ў 20 - 30 гады ХХ стагоддзя" - прафесара, доктара гістарычных навук Анатоля Грыцкевіча, "Гістарычныя паралелі станаўлення самастойнай дзяржаўнасці Беларусі і Чэхіі" - прафесара, доктара тэхнічных навук Аляксея Саламонава, "Па навуку да братоўчэхаў" - кандыдата гістарычных навук Льва Мірачыцкага, "У старым і слаўным месце Пражскім" - паэта Сяргея Панізніка, "Люблю чэхаў ..." - пісьменніка Уладзіміра Содаля, "Асабістая падзяка чэшскаму народу" - мастака Аляксандра Зіменкі, "Запамінальныя сустрэчы" - пісьменніка, гісторыкажурналіста, краязнаўца Анатоля Валахановіча і сябра клуба "Спадчына" Надзеі Сармант, "Апісанне жывапіснага твора "Светазарны мур чэшскабеларускай еднасці і мовы" - беларускага мастака Алеся Цыркунова, верш пра Томаша Масарыка - паэта Яўгена Гучка, артыкулы прафесара, доктара эканамічных навук Міколы Савіцкага, старшыні клуба Анатоля Белага і сяброў клуба Міколы Лавіцкага, Уладзіміра Ліпскага, Алы Саскавец, карэспадэнта Святланы Кліменценка і іншыя цікавыя і змястоўныя матэрыялы.

У дапоўненай і дапрацаванай кнізе "Спадчына - 3" акрамя артыкулаў, названых вышэй, дабаўлены два артыкулы: "Суіснаванне нацыянальнай меншасці беларусаў у Чэхіі. Дзяржаўная палітыка і рэальнасць" і "Беларуская эміграцыя ў Чэшскай Рэспубліцы. Канец ХХ - пачатак ХХІ стагоддзя" - пісьменніка, гісторыкажурналіста, краязнаўца Анатоля Валахановіча, верш "Бывай, залацістая Прага" - беларускай паэткі Ларысы Геніюш, іншыя цікавыя артыкулы і замалёўкі, прысвечаныя беларускачэшскім стасункам, артыкулы пра сучаснасць Чэхіі і Беларусі.

Анатоль Белы расказаў пра выданне гэтых двух кніг. У прыватнасці ён сказаў:

- Шлях ад сумеснага вечара пасольства Чэшскай Рэспублікі і менскага клуба "Спадчына", прысвечанага ўшанаванню памяці выдатнага дзеяча Чэхаславакіі Томаша Масарыка, які адбыўся 29 красавіка 2005 года ў Доме літаратара да выхаду шматтыражнай кнігі ў 300 паасобнікаў, прысвечанай гэтай падзеі, каля аднаго года. Па нашай практыцы выдавецкай дзейнасці гэта і невялікі час. Коратка нагадаю сябрам клуба і гасцям этапы выдавецкай дзейнасці па стварэнні гэтай кнігі:

18 траўня 2005 года на сваім пасяджэнні мы прынялі рашэнне выдаць бюлетэнь "Спадчына - 3" па матэрыялах вечара, прысвечанага 155м угодкам з дня народзінаў Томаша Масарыка. Прызначылі і адказных за выданне: Анатоль Белы, Анатоль Валахановіч, Галіна Сіўчык, Надзея Сармант.

У 20х днях чэрвеня 2005 года бюлетэнь клуба "Спадчына - 3" спачатку ў 20 паасобнікаў быў выдадзены каляровым друкам кампутарнай тэхнікай, даволі прыстойна аформлены, з вялікай колькасцю фотаздымкаў. Пасля яшчэ дадрукоўваліся асобныя экзэмпляры. Бюлетэнь, у першую чаргу, атрымалі тыя, хто браў удзел у яго выданні, хто пісаў артыкулы, а таксама ён быў прэзентаваны пасольству Чэхіі, Музеюархіву ЛіМ, Нацыянальнай бібліятэцы, акадэмічнай бібліятэцы імя Якуба Коласа, некаторым іншым бібліятэкам і ўстановам.

8 кастрычніка 2005 года ў ЛіМе №43 (433) выйшаў артыкул Анатоля Мяльгуя "Яго ў Беларусі памятаюць", дзе была змешчана рэцэнзія на выхад у свет гэтай кнігі.

2 лістапада 2005 года ў "Нашым слове" № 42 з'явілася больш пашыраная рэцэнзія А. Мяльгуя "Томаша Масарыка ў Беларусі памятаюць".

Такім чынам мы зрабілі ўсё, каб грамадскасць Беларусі пазнаёмілася з нашым выданнем.

Але неабходна было выдаць кнігу большменш прыстойным накладам. Гэтае пытанне вырашалася даволі складаным шляхам. Але вось цяпер перад намі ляжыць паўнавартасная кніга, аб якой я таксама хачу нешта сказаць.

Гэтая кніга - першы маленькі энцыклапедычны даведнік беларускачэшскіх культурных дачыненняў, прычым зробленая не афіцыйнай прапагандысцкай службай, а вельмі шаноўнымі прафесарамі, літаратарамі, мастакамі, дзеячамі культуры, мастацтвазнаўцамі, журналістамі, грамадскімі дзеячамі Беларусі.

Такога суквецця выбітных імёнаў беларускай творчай інтэлігенцыі вы не сустрэнеце ні ў адным выданні. Гэта сведчанне высокага інтэлектуальнага ўзроўню выдання. І яно не толькі зойме, а ўжо заняло сваё пачэснае месца ў гісторыі станаўлення беларускачэшскіх культурных дачыненняў.

Гэтая кніга - вялікая павага і даніна чэшскаму народу ад беларусаў. Я, нават, рады, што яна выдадзена поўнасцю намаганнямі сяброў клуба "Спадчына", нашымі высілкамі і нашымі сціплымі грашыма.

Ніхто пакуль не зрабіў іншым народам і краінам такі цудоўны падарунак, як зрабілі сябры клуба "Спадчына" чэшскаму народу і ўсёй Чэхіі. Хаця ў іншых краінах знаходзіцца больш значная эміграцыя ці дыяспара беларусаў, чым у Чэхіі. Чаму гэта так? Бо ёсць вялікая павага нашага народа да Чэхіі, бо мы памятаем, што зрабіла гэтая краіна ў 20 - 30 гады ХХ стагоддзя для беларусаў. Спадзяюся, што пра гэта больш падрабязна раскажуць сябры клуба "Спадчына" і нашы шаноўныя госці.

З вялікай перакананасцю хачу заявіць, што на ўсёй прасторы сучаснай СНД і не толькі на ёй, ніхто з няўрадавых устаноў не зрабіў чэхам такі падарунак, як зрабілі яго сябры клуба "Спадчына", такі шчыры і такі самаахвярны. І я спадзяюся, што нашы чэшскія сябры пасапраўднаму ацэняць гэты сяброўскі крок і адкажуць на яго адпаведнай удзячнасцю, якая палягае ў плоскасці нашых культурнаасветніцкіх узаемаадносін: мы просім урад Чэхіі, урад горада Прагі даць нам дазвол на адкрыццё за нашыя сродкі памятнай дошкі нашай вялікай паэткі Ларысы Геніюш, якая жыла ў Празе да 1948 года на вуліцы Гежманава, 7. Мы таксама хацелі б, каб Чэшская амбасада дапамагла нам наладзіць стасункі з выдатным дзеячом Чэхіі , вялікім сябрам і шчырымпрыхільнікам Беларусі Вацлавам Гавелам.

Як бачыце, мы нічога не просім у Вас, нашы чэшскія сябры, акрамя наладжанасці сяброўства, узаемаразумення і далейшых ажыццяўленняў культурнаасветніцкіх праграм на карысць чэшскага і беларускага народаў.

І апошняе. Клуб "Спадчына" засведчыў, што па інтэлектуальных магчымасцях ён здатны здзейсніць не толькі такі праект, як стварэнне маленькага энцыклапедычнага даведніка пра беларускачэшскія культурныя ўзаемадачыненні, а і больш складаныя выданні.

А чаму б нам сумесна не замахнуцца на стварэнне вялікага энцыклапедычнага даведніка пад умоўнай назвай "Беларусь - Чэхія. Культурныя ўзаемадачыненні".

Вось такія думкі ўзніклі з нагоды прэзентацыі кнігі, прысвечанай ушанаванню памяці Першага Прэзідэнта Чэхаславакіі Томаша Масарыка".

З кароткай прамовай выступіў Уладзімір Румл:

- Шаноўнае спадарства!

Благодарю Вас за приглашение на встречу по случаю двадцатой годовщины со дня основания клуба «Спадчына». С большой симпатией я наблюдаю за деятельностью этого клуба, который уделяет внимание наряду с другими известными людьми и выдающимся историческим личностям чешского народа, среди которых первый чехословацкий президент Томаш Гаррик Масарик. И многие десятилетия после своей смерти Масарик для большинства чехов остаётся примером мужества, отваги и государственной мудрости. Я рад, что у этого деятеля есть приверженцы и в современной Беларуси, которой бы его вдохновение пригодилось. Я желаю Вам всего наилучшего и в следующие двадцать лет работы клуба "Спадчына".

Дзякую за ўвагу."

З сваімі меркаваннямі, словамі падзякі і спадзявання выступілі Арсень Ліс, Сяргей Панізьнік, Яўген Гучок.

Анатоль Белы прэзентаваў паслу Уладзіміру Румлу алейныя партрэты, выкананыя беларускім мастаком Аанатолем Крывенкам - партрэт Уладзіміра Румла і дэпутатаў Чэшскага парламента Пятра Братскі і Тані Фішаравай. Былі падараваны таксама кнігі "Спадчына -3", "Скрыжалі "Спадчыны" № 4, фарфаравая мастацкая талерка з выявай "Спадчына". 20цігадовы шлях да Беларусі" (выканаў беларускі скульптар Ігар Голубеў), газеты "Наша слова" аб выданні кнігі "Спадчына -3", дзе змешчаны артыкулы пра чэшскабеларускія дачыненні.

Пасол Уладзімір Румл шчыра падзякаваў сябрам клуба "Спадчына", пажадаў моцнага здароўя, шчасця, поспехаў.

Праз пасла Уладзіміра Румла былі перададзены звароты сяброў клуба "Спадчына" аб устаноўцы памятнага знака беларускай паэткі Ларысы Геніюш у горадзе Прага на вуліцы Гежманава, 7, дзе да 1948 года жыла паэтка са сваёй сям'ёй - мужам Янам Геніюш і 12гадовым сынам, мэру горада Прагі спадару Паўлу Бему і Яго міласці Пётру Братску - дэпутату парламента Чэшскай Рэспублікі.

Са словамі аб прэзентацыі альманаха № 4 "Скрыжалі "Спадчыны" выступіў Анатоль Белы:

- Больш чым за 20гадовы перыяд існавання Праз пасла Уладзіміра Румла былі перададзены звароты сяброў клуба "Спадчына" аб устаноўцы памятнага знака беларускай паэткі Ларысы Геніюш у горадзе Прага на вуліцы Гежманава, 7, дзе да 1948 года жыла паэтка са сваёй сям'ёй - мужам Янам Геніюш і 12гадовым сынам, мэру горада Прагі спадару Паўлу Бему і Яго міласці Пётру Братску - дэпутату парламента Чэшскай Рэспублікі.

Са словамі аб прэзентацыі альманаха № 4 "Скрыжалі "Спадчыны" выступіў Анатоль Белы:

- Больш чым за 20гадовы перыяд існавання клуба "Спадчына" мы выдалі ўжо 4 альманахі і 3 бюлетэні. Гэта мала ці многа - ў 5 год выданне аднаго альманаха? Але на самай справе магчымасць выдання з'явілася толькі пасля 1991 года. На першых парах існавання клуба, у яго былі іншыя задачы, і пытанне аб выданні свайго альманаха нават не магло ўзнікнуць. Яно ўзнікла толькі тады, калі зявіліся ўмовы. І ўжо ў 1994 годзе, да 10годдзя клуба "Спадчына" мы выдалі першы свой альманах "Спадчына "Спадчыны". Так што сапраўдная перыядычнасць выхаду ў свет альманаха 2 -2, 5 гады. Дадайце тры нумары бюлетэня "Спадчына" і перад вамі будзе сапраўдная карціна нашых літаратурнанавуковых і публіцыстычных магчымасцяў. Дадайце да гэтага яшчэ сотні публікацый у розных часопісах і газетах і вы адчуеце, які інтэлектуальны зарад нясе ў масы, на ўсю Беларусь клуб "Спадчына". Гэты ўплыў інтэлектуальнай моцы клуба "Спадчына" на чытаючую Беларусь яшчэ ніхто не здагадаўся вымяраць. А варта было б. Бо і гэтая сфера чалавечай дзейнасці ўжо зафармалізавана і заматэматызавана, а, гэта значыць, паддаецца навуковаму ўліку. Папросім А.І. Валахановіча зрабіць гэта.

Але я хачу засяродзіць увагу і на такой з'яве. У Беларусі існуе вялікая колькасць грамадскіх арганізацый, некаторыя з іх выдаюць, нават, свае бюлетэні. А ці хапае ў іх патэнцыяльных магчымасцяў выдаваць літаратурнанавуковыя альманахі? Я не сустракаў такіх выданняў.

Значыць наш альманах "Скрыжалі "Спадчыны" ёсць унікальная з'ява ў Беларусі канца ХХ - пачатку ХХІ стагоддзяў. І давайце гэтую з'яву прымнажаць.

І яшчэ аб адной праблеме: праблеме чытэльнасці. У былым СССР прапагандысты з гонарам заяўлялі, што мы самая чытэльная нацыя ў свеце. На чым гэта базавалася? Па дадзеных Сусветнай арганізацы бібліятэкараў аб'ектыўным паказчыкам з'яўляецца колькасць запатрабаваных кніг у бібліятэках. Вы ўсе добра ведаеце, колькі кніг трэба было замовіць студэнтам для падрыхтоўкі па гісторыі КПСС, навуковаму камунізму і іншых грамадскіх дысцыплінах. Вось гэты паток скрупулёзна ўлічваўся і падаваўся як вялікае дасягненне ўсяго нашага народа. Але тая ж Сусветная арганізацыя бібліятэкараў зафіксавала і такую з'яву, што запатрабаванасць кніг у бібліятэках роўна 0,1, гэта значыць, што з 10 кніг патрабуюць і чытаюць толькі адну кнігу.

Ці пагражае такое занядбанне нам, нашай літаратурнай дзейнасці? Я спадзяюся, што кожны сябра клуба прачытае не толькі свой матэрыял, але і матэрыял сваіх сяброў па клубу, прэзентуе тыя кнігі, якія вы атрымаеце, сваім сябрам, блізкім, знаёмым, каб яны таксама пачыталі.

У сувязи з гэтым перад намі паўстае новая задача, як мага хутчэй выдаць новае выданне - "Дыяруш "Спадчыны" - своеасаблівы энцыклапедычны даведнік нашага клуба. Таленту і магчымасцяў для яго напісання і выдання ў нас хопіць.

На прэзентацыі альманаха "Скрыжалі "Спадчыны" № 4 выступілі з прамовамі Леанід Лыч, Анатоль Валахановіч, Аляксей Саламонаў і іншыя. Яны адзначылі, што ў альманах трапілі гістарычныя матэрыялы, дакументальныя нарысы, навуковыя артыкулы. Кожны навуковы часопіс можа пазайздросціць такому шырокаму спектару ахопу гісторыі, мовы, літаратуры, паэзіі Беларусі. У альманаху змешчаны гімн клуба "Спадчына" (словы У. Пецюкевіча, музыка А. Шапялевіча), надрукаваны ўспаміны "Па горачых слядах падзеяў" Анатоля Белага пра Устаноўчы з'езд Беларускага Народнага Фронту "Адраджэнне", які адбыўся 24 - 25 чэрвеня 1989 года ў горадзе Вільні (Літва), "Агляд часопіса "Полацак" за 1991, 1992, 1993, 1994, 1996 гады Анатоля Валахановіча, артыкулы "Нацыянальны нігілізм" Леаніда Лыча, Аляксея Саламонава, Міколы Савіцкага, Анатоля Мяльгуя, успаміны пра жыццё ў акупаваным Менску ў 1941 годзе "У сведкі выбралі мяне" Аляксандры Лісоўскай, навуковыя артыкулы "Гуды", "Праблемы паходжання дрыгвічоў" Ігара Курыцына, артыкулы Міколы Лавіцкага, Уладзіміра Содаля, Анатоля Мяльгуя, вершы Сяргея Панізніка, Яўгена Гучка, Надзеі Сармант, Аляксея Саламонава, Алы Саскавец, Уладзіміра Новіка, Уладзіміра Пецюкевіча, Ларысы Геніюш, навелы і верш маладога парастка ў беларускай паэзіі Арцёма Курыцына, артыкул з кнігі "Аляхновіцкі сшытак" "Канец свету і кніга адкрыццё Яна Багаслова" (рэлігійнае эсэ) Ігара Курыцына і шмат іншых цікавых матэрыялаў - проста энцыклапедычнапазнавальных артыкулаў. У канцы кнігі пазначаны яе фундатары: А. Белы, Зм. Брухавіцкі, А. Валахановіч, І. Курыцын, М. Лавіцкі, А. Лісоўская, В. Пярвушын, М. Савіцкі, Н. Сармант. Кніга ілюстравана. Мастацкае афармленне альманаха Алеся Цыркунова. Укладальнік, адказны за выпуск Анатоль Белы, набор і вёрстку ажыццявіў Анатоль Мяльгуй.

Паводле пастановы № 37 Камітэта Ушанавання на вечарыне адбылося ганараванне ордэнам "Гонар Айчыны" Прэзідэнта Міжнароднай акадэміі навук Еўразіі, прафесара Яўгена Шыраева за самаахвярнае служэнне Бацькаўшчыне, рэпрэзентацыю навукі і культуры Беларусі ў сусветнай супольнасці.

У словеадказе Яўген Шыраеў шчыра падзякаваў за аказаны яму гонар быць ушанаваным такім высокім ордэнам "Гонар Айчыны" і выказаў думку, што клуб "Спадчына" робіць вялікую справу па прапагандзе беларускай гісторыі, мовы, літаратуры.

Доктар філалагічных навук, прафесар Адам Іосіфавіч Мальдзіс прэзентаваў Яўгену Шыраеву апошнія кнігі з серыі "Беларусазнаўства" з выступленнямі і артыкуламі Я. Шыраева. Кандыдат гістарычных навук Леў Раманавіч Казлоў прэзентаваў Я. Шыраеву цудоўна выдадзены рэрытэтны альбом "Старажытная картаграфія Беларусі" (выпуск 1, Мінск, 2005), Яўген Гучок - сваю кнігу.

У адказ Я. Шыраеў прэзентаваў сябрам клуба "Спадчына" і Старадарожскаму мастацкаму музею стос сваіх мастацкіх каталогаў і свае кнігі. Дарэчы, у Старадарожскім мастацкім музеі створаны стэнд, прысвечаны нашаму знакамітаму земляку - Яўгену Яўгенавічу Шыраеву.

Пасля ганаравалі: ордэнам "Гонар Айчыны" - прафесара А.Саламонава за шматгадовы актыўны ўдзел у беларускім нацыянальным Адраджэнні, нястомнае змаганне дзеля вяртання народу нацыянальнай самасвядомасці; медалём Барыса Кіта "За дасягненні ў асветніцтве і навуцы" прафесара Ружу (Розу) Ганчарову і прафесара Яраслава Міляшкевіча; срэбным пярсцёнкам з выявай гербу "Пагоня", асабістымі ініцыяламі і дэвізам "Жыве Беларусь" журналіста і мастацтвазнаўцу Анатоля Мяльгуя, медалём Цёткі (Алаізы Пашкевіч) "Кветка Беларусі" прадпрымальніка Галіну Кур'яновіч за дабрачыннасць.

Прэзідэнт Міжнароднай акадэміі навук Еўразіі Яўген Яўгенавіч Шыраеў уручыў Анатолю Беламу дыплом - ПЧ № 0117 ад 20 студзеня 2006 года: "В соответствии с Уставом Международной академии наук Евразии генеральной ассамблеей академии Белый Анатолий Ефимович избран почётным членом Международной академии наук Евразии".

А. Белы шчыра падзякаваў Я.Шыраева за высокую ўзнагароду і прызнанне яго сціплых заслуг у справе Адраджэння Беларусі.

У час вечарыны працавала выстава мастацкіх твораў сяброў клуба "Спадчына" (жывапіс, графіка, разьба па дрэву, кераміка, мастацкая фатаграфія). На выстаўцы былі прадстаўлены алейныя палотны беларускіх мастакоў Яўгена і Генрыха Ціхановічаў, Анатоля Крывенкі, Міхася Карпука, Міколы Несцярэўскага, Алеся Цыркунова, Алеся Зіменкі, Міколы Назарчука, Уладзіміра Каравацкага, Таццяны Макаравай - усяго 91 мастацкі твор.

Яўген Шыраеў, будучы сам даволі вядомым мастаком у маскоўскім мастацкім асяроддзі, чые персанальныя выставы былі не толькі ў Маскве, але і ў ЗША, Кітаі і іншых краінах свету, пры азнаямленні з выстаўкай мастакоў - сяброў клуба "Спадчына" - заявіў, што ўжо даўно не бачыў у Маскве такой прыгожай і шчырай выставы, якая з такой пяшчотай адлюстроўвае краявіды Беларусі.

З дэталёвым знаёмствам выставы і была закончана вечарына сяброў клуба "Спадчына", якія падвялі вынікі сваёй працы за два апошнія гады - пасля 20годдзя з дня заснавання клуба "Спадчына".

Анатоль Валахановіч, гісторык-журналіст, пісьменнік, краязнавец.

З. Вішнёў:
"Кожная кніга -- своеасаблівы творчы пірог"

Сёння ў гасцях у газеты "Наша слова" Зміцер Вішнёў - дыпламаваны журналіст, літаратар, мастак слова.

Зміцер Вішнёў нарадзіўся ў 1973 годзе на Вугоршчыне. Скончыў БДУ факультэт журналістыкі, вучыўся на ВЛК пры літінстытуце імя М. Горкага (г. Масква). Працаваў у газеце «Культура», часопісе «Беларусь», літаратурным кансультантам у Саюзе беларускіх пісьменнікаў. Аўтар некалькіх кніг «Штабкавы тамтам», «Тамбурны маскіт», «Трап для сусліка, альбо Некрафілічнае даследванне аднаго віда грызуноў», «Верыфікацыя нараджэння». Перакладзены на дваццаць моваў. Працуе ў сінтэзе мастацтваў -спалучае літаратуру з жывапісам і перформансам.

Размову з паняцця «постмадэрнізм». Безумоўна, яго трактоўку можна прачытаць ў шматлікіх навуковых крыніцах, але хочацца паслухаць Вашае тлумачэнне, даведацца пра Ваш асабісты погляд на гэты літаратурны кірунак.

Шчыра кажучы, асабіста мяне, не турбуе адносіцца той ці іншы твор да постмадэрнізму ці не. Многія літаратары якіх адносяць да постмадэрністаў сябе такімі не лічаць і наадварот, тыя хто здвалася б зусім традыцыйныя, называюць сябе постмадэрністамі. Наколькі я ведаю і сярод даследчыкаў і крытыкаў існуюць самыя розныя трактоўкі гэтага літаратурнага кірунку. Зрэшты, мне падабаецца пазіцыя Валянціна Акудовіча і ягонае тлумачэнне постмадэрну, так у кніжцы «Разбурыць Парыж» ёсць наступныя словы: «Традыцыйны тэкст, адразу знайшоўся я, гэта калі кажуць пра нешта ўсур'ёз, постмадэрновы калі гэтую сур'ёзнасць перадражніваюць».

Кожная Ваша кніга, кожны твор гэта новая ідэя, новыя аўтарскія пачуцці. Але, нягледзячы на гэта, ці ёсць у іх нешта агульнае, акрамя таго, што творца Зміцер Вішнёў?

У некаторых ёсць агульнае, у некаторых няма. Кожная кніга своеасаблівы творчы пірог. Калі гэта зборнік вершаў варта выбудаваць агульную стылістыку, інакш пірог разваліцца, альбо падгарыць. Бывае такая сітуацыя, што нейкі твор выпадае з кантэксту кнігі і тады даводзіцца ім ахвяраваць.

Калі знаёмішся са зместам кніг прадстаўнікоў постмадэрнізму, дзенідзе сустракаеш словы з ненарматыўнай лексікі. Літаратура гэтага кірунку не праходзіць цэнзуру?

Я думаю, што ненарматыўную лексіку можна сустрэць у прадстаўнікоў самых розных літаратурных кірункаў. Я асабіста стараюся не злоўжываць лаянкай, але часам мастацкая задума можа быць ажыццёўлена толькі пры дапамозе ненарматыўнай лексікі. Таму, калі той ці іншы літаратурны ход апраўданы нармальна. Што датычыцца цэнзуры, гэтую ролю мусіць выконваць само выдавецтва, бо за кожнае выданне яно адказвае перад дзяржавай сваёй ліцэнзіяй. І дарэчы, як мне падаецца, у беларускай літаратуры не назіраецца катастрофы ў гэтым пытанні. У творчасці нельга праводзіць жорсткай мяжы, гэта як з геніяльнасцю і каханнем немагчыма вынайсці іх формулы.

Безумоўна, усё часцей чуеш, што сучасная моладзь размаўляе пабеларуску. Нажаль, не ўся, але размаўляе. На Ваш погляд, Зміцер, што перашкаджае беларусам штодзённа выкарыстоўваць сваю родную мову?

Я не такі аптыміст, Іна, як Bы. Не магу сказаць, больш людзей стала размаўляць пабеларуску ці менш. Што перашкаджае? Шмат усяго. Не хацелася б казаць многа пафасных словаў, але, як мне падаецца, ў беларусаў не хапае павагі да саміх сябе. І адсюль усе праблемы.

Уявім сабе на некалькі хвілін, што жыццё чалавека крыжаванка. На якія пытанні, найбольш складаныя, даводзілася Вам адказваць?

Кахаеш ці не? Гэта, напэўна, самае простае і самае складанае пытанне ў жыцці.

Мы закранулі тэму пачуццяў. Памятаеце свой унутраны стан, калі Ваша першая кніга ўбачыла свет?

Калі ў мяне выйшла кніга ў 1998ым годзе ў «Мастацкай літаратуры», я лётаў на крылах. Адчуваў сябе баронам.

У якім звычайна настроі Вы ствараеце, на Вашу думку, свае лепшыя творы?

Адзін час у мяне пісаліся вершы ў страшэнную спякоту, калі я шпацыраваў па нейкім вялікім мосце. Зрэдку пішыцца няблага падчас дэпрэсіі. Люблю пісаць на чыстай ні разлінеенай паперы.

Я ведаю, што 30 сакавіка пачаліся літаратурныя чытанні, у якіх прымаеце удзел Вы, а таксама такія творцы, як Валянцін Акудовіч, Віктар Жыбуль, Альгерд Бахарэвіч, Віка Трэнас. Паведаміце, калі ласка, калі і дзе прыхільнікі беларускага постмадэрну змогуць сустрэцца з аўтарамі, паслухаць новыя і ўжо вядомыя творы?

Кожнае мерапрыемства пачынаецца у 18:00. Калі дакладна, то 6 га красавіка ў "Падпісных выданнях" (пр. Незалежнасці, 14); 13 га красавіка чытанне пройдзе ў "Акадэмічнай кнізе" (пр. Незалежнасці, 72); 20 га красавіка у "Эўрыцы" (вул. Куйбышава, 75). Уваход вольны, усіх чакаюць падарункі.

Калі ласка, запрашаем!

Гутарыла Іна Фядоткава. Фотаздымак Аляксандры Салдатавай.

Вершы Зміцера Вішнёва

*…*…*

Пойдзеш у правы бок - сабака

пойдзеш у левы бок - сабака

пойдзеш прама - сабака

азірнешся - ты

адна ў сабакавых вершах

сабака сябра чалавека лепшы

няма ні апошніх ні першых

сярод жывёлаў самы найменьшы

іду наперад адзін

ні Пушкін ні Аладзін...

*…*…*

вусны як матылькі як прапелеры

веерам валасы

вочы - зялёныя абадкі ў чорным аксаміце

рукі як ластаўкі

чыстая песня для класіка

беларускай літаратуры

гучная партытура

для кампазітара

неверагодная

суперкласная калядная

лепшая першая - ты

* * *

калі здаецца ўсё скончана -

распачынай з нуля

велікодныя яйкі і круглая зямля

галубы на талерках -

святлом сваім гараць

роспач сыходзіць калідорамі ў чорны

і страшны барак

вусны крывавыя просяць кахання

і чорны сцяг

мёртвы Калігула ляціць на белым кані

знікні сэрцайка з клапанам -

шлях мой атручаны - ты назаўсёды спі

*…*…*

у партфелі - не паперы

не капэрты не шкарпэткі

а стогны і скавытанні

тоны сакавітых нябесных прывітанняў

у чорным скураным партфелі

няма ані сэрца ані душы

там бездань страшных думак

прыкладзеш да яго вуха

і не пачуеш шоргату як у ракавіне

там ракавая пухліна перапаўзае

нібыта кроплі гадзюкі ў віне

у гэтых залах усё

цемрач перагрызае

там Але галоўнае тут памірае

варыянт зайзрасці

* * *

Вільня Бранск Беласток

як мара пра Вялікае княства літоўскае

якое ад мора да мора

як марыхуана як у руках малаток

параходы заходзяць і ідуць у док

ды я кладу лупатага карася на латок

па правадах бяжыць не ток

гутарка сябра што ідзе на серабрысты каток

вось такія думкі ў цягніку

Менск - Беласток

АДКРЫЛАСЯ ВЫСТАВА ЎДЗЕЛЬНІКАЎ ПЛЯНЭРУ "БЕЛАРУСКАЯ АТЛАНТЫДА: ЛЯВОНПАЛЬ"

У выставачнай зале навуковай бібліятэкі Полацкага дзяржаўнага універсітэта (Наваполацк, Віцебская вобласць) 6 красавіка адкрылася выстава, на якой прадстаўлены работы ўдзельнікаў плянэру "Беларуская Атлантыда: Лявонпаль".

Плянэр праходхзіў у жніўні мінулага года ў вёсцы Лявонпаль, што размешчана на мяжы Мёрскага і Верхнядзвінскага раёнаў Віцебскай вобласці. Яго арганізатарамі выступілі паэтэса Лера Сом і мастак Кацярына Мяснікова з Полацка.

"Правесці пленэр менавіта ў Лявонпалі нам прапанаваў паэт Сяргей Панізнік, - паведаміла БелаПАН Л.Сом. - Мы жылі ў "хаце бабы Ядвігі". Тут Сяргей Панізнік, вядомы сваім захапленнем калекцыянаваннем старых рэчаў, сабраў нешта накшталт невялікага прыватнага музея, дзе сабраны прадметы вясковага побыту з пачатку ХХ стагоддзя".

У плянэры ўзялі ўдзел сем мастакоў - шэсць маладых аўтараў і вядомы жывапісец Алесь Пушкін.

"Атлантыда пабеларуску - гэта рэшткі слаўнага мінулага краіны, акінутыя позіркам сучаснага мастака. Наша краіна багатая на паданні, захавалася шмат будынкаў, гісторыя якіх бярэ пачатак з далёкага мінулага. Мы шукалі крыніцу, якая напаўняла б нас своеасаблівай прыгажосцю спадчыны, яе гісторыі", - сказала аб пленэры К.Мяснікова.

"У межах "Беларускай Атлантыды" мы хочам нанава адкрываць куточкі сваёй краіны, цікавыя, вядомыя і значныя ў мінулым, але зараз забытыя", - зазначыла Л.Сом.

Паводле яе слоў, гэтым летам плануецца арганізаваць яшчэ адзін такі пленэр. Магчымым месцам яго правядзення з'яўляецца пасёлак Асвея Верхнядзвінскага раёна Віцебскай вобласці.

Андрэй АЛЯКСАНДРАЎ, БелаПАН.

АЛЬБОМ "ГЕРАІЧНЫ ЭПАС. ПЕСНІ РЫЦАРАЎ І ШЛЯХТЫ ВЯЛІКАЙ ЛІТВЫ"

Гурт "Стары Ольса" 6 красавіка прэзентаваў у Менску новы альбом "Гера-ічны эпас. Песні рыцараў і шляхты Вялікай Літвы".

Паводле слоў кіраўніка гурта Змі-цера Сасноўскага, новы альбом - у меншай ступені творчасць, у большай ступені навуковая праца ўдзельнікаў гурта і навуковых кансультантаў. У альбом "Гераічны эпас" увайшлі песні рыцараў і шляхты на гераічную тэматыку часоў Вялікага Княства Літоўскага, народныя песні і духоўныя творы. Літаральна ўсе песні грунтуюцца на гістарычных крыніцах - пісьмовых творах XIV--XVII стагоддзяў і нотных матэрыялах XVI--XIX стагоддзяў. Так, альбом утрымлівае творы на тэксты паэтаў і рыцараў ВКЛ Мацея Стрыйкоўскага, Яна Козака, Саламона Рысінскага, Андрэя Рымшы.

Як зазначыў Д.Сасноўскі, у гэтым альбоме музыканты па магчымасці паспра-бавалі рэканструяваць музыку, што гучала ў тыя далёкія часы. Усе аранжыроўкі, адаптацыі, трактоўкі старадаўняй і народ-най музыкі выкананы гуртом "Стары Ольса".

Таццяна ДАРАШЧОНАК, БелаПАН.

 

Top