Папярэдняя старонка: 2006

Дадана: 19-03-2020,
Крыніца: pawet.net.

№ 23 (759) 7 ЧЭРВЕНЯ 2006 г.

Усе падворкі добрыя, але свой найлепшы!

Трэба было завітаць 3 чэрвеня ў Гарадзенскі гарадскі парк, каб надоўга набрацца эмоцый і добрага настрою. Тут размясціўся "Беларусі падворак" паводле рашэння кіраўніцтва VIга рэспубліканскага фестывалю нацыянальных культур. І жыхары горада, а таксама госці шчырымі апладысментамі сустракалі выступленне кожнага калектыву мастацкай самадзейнасці.

А людзей сабралася шмат. Мо таму, што прывыклі праводзіць вольны час у выхадныя і святочныя дні ў парку, дзе гучыць музыка, наладжваюцца розныя мерапрыемствы як для моладзі, так і для грамадзян больш сталага веку. А тут - наогул фестываль, які праводзіцца раз на два гады! Народу панаехала - процьма! І якой толькі нацыянальнасці не сустрэнеш - грузіны, татары, малдаване, карэйцы, французы, палякі, украінцы, рускія… Каб усіх пералічыць, не хопіць пальцаў на абедзвюх руках. І на свае падворкі запрашаюць ветліва і гасцінна. Як не завітаць, пацікавіцца жыццём нашых жа, беларускіх, грамадзян!

Але найперш - да сваіх. Менавіта адсюль, з гарадскога парку, і пачынаецца адкрыццё падворкаў.

(Працяг на ст. 10.)

Мы за трансляцыю футбольных матчаў па-беларуску

Заява Сакратарыяту ГА ТБМ імя Ф. Скарыны ад 31.05.2006 г.

Грамадскае аб'яднанне "Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны" глыбока заклапочана амаль поўнай адсутнасцю беларускамоўных каментарыяў спартыўных спаборніцтваў на каналах беларускага тэлебачання. Дадзены факт з'яўляецца відавочнай дыскрымінацыяй большасці грамадзян Беларусі, звыш 73% якіх лічаць беларускую мову сваёй роднай.

З нагоды атрымання Беларускай дзяржаўнай тэлерадыёкампаніяй эксклюзіўных правоў на трансляцыю матчаў чэмпіянату свету па футболе-2006, Сакратарыят ТБМ патрабуе ад Старшыні Нацыянальнай дзяржаўнай тэлерадыёкампаніі А. Л. Зімоўскага, Дырэктара Дырэкцыі спартыўнага вяшчання Белтэлерадыёкампаніі Б. І. Герстэна і ад Загадчыка аддзела тэлекаментатараў Дырэкцыі спартыўнага вяшчання Белтэлера-дыёкампаніі У. М. Навіцкага арганізаваць каментарыі матчаў чэмпіянату свету, а таксама іншых спартыўных спаборніцтваў на дзяржаўнай беларускай мове.

125 гадоў з дня нараджэння Івана Луцкевіча

ЛУЦКЕВІЧ Іван Іванавіч (9.6. 1881, г. Шаўляй, Літва - 20.8.1919), бел. паліт. дзеяч, археолаг, этнограф, публіцыст. Брат А. І. Луцкевіча. Вучыўся ў Лібаўскай (Ліепайскай) і Менскай гімназіях, Маскоўскім археал. ін-це, Пецярбургскім ун-це. Адзін з пачынальнікаў і ідэйных кіраўнікоў бел. культ.-асв., грамадска-паліт. руху на пач. 20 ст. Удзельнічаў у стварэнні «Круга беларускай народнай прасветы і культуры», Беларускай сацыялістычнай грамады, газет "Наша доля", "Наша ніва", "Гоман", выдва «Наша хата» (1908), Беларускага выдавецкага таварыства (1913), Беларускага народнага камітэта (1915-18), першых бел. школ на Віленшчыне, Гарадзеншчыне, Беласточчыне (1916), Віленскай бел. гімназіі (1919), Бел. навук. тва (1918). Збіральнік і даследчык бел. старажытнасцяў. Яго асабістая калекцыя стала асновай Беларускага музея ў Вільні. З А. Луцкевічам, В. Ластоўскім і інш. распрацоўваў пытанні дэярж. самавызначэння Беларусі - ад канцэпцыі краёвай аўтаноміі, аднаўлення на канфедэратыўнай аснове дзярж. уніі Беларусі і Літвы (1906-18) да абвяшчэння незалежнай Бел. Нар. Рэспубліхі ў яе этнагр. межах. З яго ўдзелам і па яго ініцыятыве пытанне аб нац. самавызначэнні бел. народа ўпершыню прагучала на міжнар. форумах - канферэнцыі сацыяліст. і рэв. партый (Фінляндыя, 1906), Славянскім з'ездзе прагрэс. студэнтаў (Прага, 1908), міжнар. канферэнцыі нацый (Лазана, 1916). Быў прыхільнікам раўнапраўных адносін Беларусі з Расіяй, Польшчай, Украінай, Літвой. Паўплываў на творчы лёс Я. Купалы, Я. Коласа, М. Багдановіча, З. Бядулі, М. Гарэцкага і інш. Аўтар навуковапубліцыст. прац па гісторыі, мастацтве, кніжнай культуры Беларусі. Увёў у навук. ўжытак помнікі старабел. лры 16 ст., пісаныя арабскай графікай «АльКітаб» (1920). Памёр у г. Закапанэ (Польшча), перапахаваны ў 1991 у Вільні. У Менску створаны Фонд сац. ініцыятыў і даследаванняў імя братоў Луцкевічаў (1993).

Генрыху Далідовічу - 60

ДАЛІДОВІЧ Генрых Вацлававіч (н. 1.6.1946, в. Янкавічы Стаўбцоўскага р-на Мінскай вобл.), бел. пісьменнік. Скончыў БДУ (1968). Настаўнічаў. З 1973 у час. «Полымя», з 1979 нам. гал. рэдактара, з 1991 гал. рэдактар час «Маладосць». Друкуецца з 1966. Першы зб. апавяданняў «Дажджы над вёскай» (1974). Творы Д. адметныя лірызмам, увагай да лобытавых дэталей, дакладным псіхалагізмам. У рамане «Гаспадаркамень» (1984, Літ. прэмія імя І. Мележа 1987), прысвечаным пярэдадню 1й сусв. вайны, шматбакова паказаў жыццё тагачасных вёскі і горада, няпростыя шляхі нац. інтэлігенцыі, у якой расло ўсведамленне свайго абавязку. У раманах «Пабуджаныя» (1988) і «Свой дом» (1989) побач з героямі, вядомымі з «Гаспадаракаменя», шмат новых персанажаў - удзельнікаў і кіраўнікоў паліт. руху розных кірункаў на Беларусі ў 1917-18. У рамане «Заходнікі» (1992, Дзярж. прэмія Беларусі імя Я.Коласа 1996) створана панарамная карціна жыцця зах.бел. сялянства і інтэлігенцыі пачынаючы з канца 1940х г., іх «перавыхаванне», рэпрэсіі, міграцыі. Выступае з літ.крытычнымі і публіцыст. артыкуламі. На бел. мову пераклаў раман Дж.Ф.Купера «Апошні з магікан».

Працуе ў "Краязнаўчай газеце".

Станаўленне і развіццё нацыянальнай асветы і школы на Беларусі (кастрычнік 1917 - ліпень 1920 гг.)

(Заканчэнне. Пачатак у папярэднім нумары.)

Пасля таго, як у сакавіку 1918 г. БНР была абвешчана незалежнай дзяржавай, В. Іваноўскі вярнуўся на Беларусь і увосень гэтага года працаваў на пасадзе Наркама асветы БНР. І гэтую працу лічыў настолькі патрэбнай народу, што нават не пажадаў пакінуць Менск, калі сюды пасля адходу нямецкіх акупантаў уступілі войскі Чырвонай Арміі.

Зусім інакш аднесліся да яго асветніцкай дзейнасці савецкія органы: у пачатку лютага 1919 г. арыштавалі і адвезлі ў Смаленск. Праўда, не надоўга. Пасля вяртання ў Менск ён ізноў уключыўся ў педагагічную дзейнасць: працаваў у педінстытуце, арганізаваў выданне падручнікаў.

Неацэнны ўклад у нацыянальнакультурнае Адраджэнне Беларусі ў перыяд нямецкай акупацыі зрабіў Вацлаў Ластоўскі (20.10.1883, фальварк Калеснікі Дзісненскага павету Віленскай губерні - 1938), гісторык, публіцыст, асветнік. У 19161917 гг. ён працаваў рэдактарам газеты "Гоман", а з снежня 1919 г. узначаліў Раду міністраў Беларускай Народнай Рэспублікі. Пасля вызвалення Беларусі ад нямецкай акупацыі В. Ластоўскі выйшаў з ураду БНР. У 192327 гг. рэдактар часопіса "Крывіч" (Коўна). З 1927 г. быў прызначаны дырэктарам Беларускага дзяржаўнага музея і загадчыкам кафедры этнаграфіі і беларускай культуры. З 1928 г. стаў акадэмікам і неадменным сакратаром АН БССР. Быў рэпрэсаваны як "нацдэм" і "вораг народа". Растраляны ў 1938 г.

Вацлаў Ластоўскі зрабіў добры падмурак для плённай дзейнасці асветнікаўадраджэнцаў 20х гг. яшчэ ў дарэвалюцыйны перыяд. Ён стварыў спрыяльныя ўмовы Б. Тарашкевічу, А. Смолічу, А. Цвікевічу, Я. Лёсіку, У. Ігнатоўскаму і для напісання падручнікаў. У Вільні ў 1910 г. ён выдаў першы падручнік для школы "Кароткая гісторыя Беларусі". Аўтар зусім праўдзіва сцвярджаў, што беларусам адбудову свайго жыцця, "трэба пачаць з фундаменту, каб будынак быў моцны". А фундаментам ён лічыў багатую гісторыю Бацькаўшчыны. Аўтар з вялікай любоўю і павагай ставіўся да беларускага народа, як самабытнага этнасу шматпакутнай зямлі, якая амаль 200 гадоў была "вечным ваенным боішчам". Адначасова ён паказаў выдатныя дасягненні ў дзяржаўнай палітыцы Вялікага Княства Літоўскага, востра крытыкаваў русіфікатарскую палітыку царызму ў ПаўночнаЗаходнім краі. Гэтыя педагагічныя ідэі прымалі ў яго творы сацыяльнае гучанне, на якіх маладое пакаленне вучылася грамадскасці і палітычнай культуры. Падручнік для першапачатковай школы В. Ластоўскага меў практычнае значэнне яшчэ і ў тым, што ў ім у даступнай форме паведамлялася пра гісторыю Беларусі ў яскрава і прыгожа напісаных апавяданнях: "З нашай мінуўшчыны", "Князёўна Рагнеда", "Бітва каля Магільна", "Вітаўт і Ягайла" і інш. Увесь змест падручніка пранікнуты ідэяй: ісці ў набыцці гістарычных ведаў ад нацыянальнага да агульначалавечага, што садзейнічала выхаванню ў дзяцей пачуццяў патрыятызму і гонару за сваю Радзіму і асабіста сябе, як суб`екта яе.

Калі на акупаванай немцамі тэрыторыі Віленскай губерні беларуская мова атрымала раўнапраўны з іншымі мовамі статус, і з'явілася магчымасць выдання падручнікаў для беларускіх школ, В. Ластоўскі адгукнуўся на гэта невялічкай па аб'ёму (64 стар.), але вельмі каштоўнай кніжкай "Першае чытанне. Кніжыца для беларускіх дзетак дзеля навукі чытання" (Вільна. 1916), яна складалася з прадмовы, фанетычнага і лексічнага курсаў, тэкстаў рознага зместу і тлумачальнага слоўніка. Тэкставы раздзел "чытанкі" меў асаблівую цікавасць. Ім В. Ластоўскі імкнуўся пашырыць дзіцячы кругагляд, выхаваць любоў да Бацькаўшчыны, да яе прыроды, гісторыі і культуры.

Разнастайнасць жанравага матэрыялу: прыказкі, прымаўкі, загадкі, казкі, лірычныя вершы пра Беларусь - характарызуе асветніцкі кірунак аўтара. Свой педагагічны погляд ён накіраваў галоўным чынам на дзіцячы ўзрост і прапаноўваў, што "далейшая навука чытання" ў шмат чым залежыць ад першапачатковага навучання, у якім трэба звяртаць больш за ўсё ўвагу на развіццё вуснай мовы, на гукавымаўленне, на мілагучнасць мовы, "каб дзеці са слоў настаўніка разумелі, чаго ад іх хочуць". Разуменне вучнем таго, аб чым гаворыць педагог, матывацыйныя дзеянні вучняў - вось адно, на думку В.Ластоўскага, з галоўных педагагічных і метадычных аўтарскіх патрабаванняў.

"Карыстаючыся дыдактычнымі парадамі - ад агульнага да прыватнага, ад вядомага да невядомага-В. Ластоўскі раіць настаўніку пры навучанні пісьменнасці ўжываць тыя навыкі, якімі дзеці ўжо валодаюць. Напрыклад, уменне лічыць да дзесяці дапамагала вучням вусна падлічыць зададзеныя літары ў надрукаваным радку. Пры навучанні навыкам пісьма прапанавалася выкарыстоўваць прыродную прыхільнасць дзяцей да малявання". Аўтар даваў шмат карысных і каштоўных метадычных парад пры навучанні мове і чытанню: сур'ёзна ставіцца педагог да размежавання літар і гукаў, умець правесці гукавы аналіз слова, вучыць вымаўляць увесь сказ адразу (замест застарэлага сілабічнага метаду), імкнуцца да свядомага засваення дзецьмі вучэбнага матэрыялу, выкарыстоўваць індывідуальны падыход у навучальнавыхаваўчым працэсе.

Кніга "Першае чытанне…" знаёміла дзяцей з флорай і фаўнай Бацькаўшчыны, вучыла разумець і адчуваць свет прыроды, зазнаць асаблівасці жыцця, стану, з`яў жывёлаў і раслін. У невялічкіх апавяданнях: "Асвоеныя і дзікія зверы", "Як воўкі вучаць сваіх дзяцей", "Што значаць назвы месяцаў", "Зямля - маці карміліца", "Бульба", "Перамены вады", "Чатыры стараны свету", "Сонечныя промні" і іншых - дзеці чэрпалі веды, пашыралі свой кругагляд, узбагачалі светаўспрыманне, бачылі ўзаемасувязь паміж прыродай і чалавекам.

"Першае чытанне" В. Ластоўскага садзейнічала экалагічнаму, духоўнаму, эстэтычнаму і разумоваму выхаванню дзяцей.

Фармаванне ў дзяцей ведаў пра родны край праводзілася двума шляхамі: праз знаёмства з гісторыяй свайго народа (веды даваліся з улікам узроставых асаблівасцяў) і беларускі фальклор, або выхаванне сродкамі этнапедагогікі. Прымаўкі, прыказкі, казкі і іншыя фальклорныя творы выхоўвалі ў дзяцей нацыянальную годнасць, самасвядомасць і любоў да роднай беларускай мовы. А змешчаны на апошніх старонках "Слоўнічак" на 136 слоў адукоўваў іх граматына, лексічна і нават семантычна. Структурнае комплекснае пабудаванне падручніка: змяшчэнне ў ім адначасова лемантара і хрэстаматыі - давала магчымасць выконваць дзве мэты навучання - выхаваўчую і адукацыйную. Лемантар меў шмат вартасцей: пабудаваны па гукавым метадзе; просты, даступны, з цікавымі практыкаваннямі; непрыкметна "пераходзіць" у чытанку з казкамі, вершамі, артыкуламі пазнавальнага характару (с. 147), навучальнымі парадамі, творамі народнапаэтычнага жанру. Многія вершы і апавяданні В. Ласоўскі напісаў сам. Відаць, гэта была павева часу, калі такія вядомыя беларускія паэты, як К.Каганец, Цётка, Я.Колас і інш., таксама пісалі для дзяцей творы, умела аздабляючы іх гукамі, колерамі і фарбамі роднага краю. Але В.Ластоўскі дзеля гэтага выпрацаваў яшчэ адзін каштоўны кірунак - выхаванне ў падрастаючага пакалення гістарычнай самасвядомасці.

Дзеля схілення настаўнікаў на шырокі шлях нацыянальнакультурнага Адраджэння шмат папрацавалі і іншыя прадстаўнікі беларускай нацыянальнапатрыятычнай інтэлігенцыі, асабліва настаўнікі. Сярод настаўнікаў з'явіўся шэраг сапраўдных змагароў за такое Адраджэнне. Пры іх непасрэдным удзеле напярэдадні і адразу пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі пачалі стварацца з найбольш нацыянальнасамасвядомых вучняў скаўцкія арганізацыі (упершыню ўзніклі ў Англіі ў 1907 г.; скаўт - англ. "выведнік"). Накшталт такіх аб'яднанняў дзяцей і юнакоў іншых краін Еўропы і ў нас яны мелі яскрава выяўлены ваеннапалітычны, нацыянальнапатрыятычны накірунак. У Менску ініцыятарам стварэння такога роду культурнаасветніцкага таварыства беларускіх скаўтаў (іх яшчэ называлі сагайдакамі) з'явілася "Менская беларуская вучнёўская Грамада", якая да гэтага паспела шмат зрабіць са сваімі сябрамі па вывучэнні роднага краю ў час правядзення экскурсій. Усю працу з вучнямі менская вучнёўская Грамада праводзіла пад лозунгам "Няхай жыве Незалежная Беларусь". Неўзабаве нацыянальнапатрыятычны рух беларускіх дзяцей быў прыпынены, бо ў 1919 г. адбыўся другі з'езд Расійскага камсамола, які выказаўся за роспуск скаўцкіх арганізацый. Яго рашэнні безагаворачна падтрымаў камсамол Беларусі.

Высокай нацыянальнай самасвядомасцю, добрым веданнем задач Адраджэння вызначаліся многія выкладчыкі педагагічных вучылішчаў, настаўніцкіх інстытутаў, якія ўмела пераносілі гэтыя якасці на настрой і дзеянні студэнтаў. І трэба сказаць, што яны з'яўляліся вельмі актыўнымі змагарамі за пераўтварэнне ў жыццё тых прагрэсіўных ідэй, якія некалі былі сфармуляваны нашымі беларускімі студэнтамі, што вучыліся ў Пецярбурзе і тайна выдавалі ў 80я гады ХІХ ст. на рускай мове часопіс "Гомон". У траўні 1918 г. пры садзеянні Народнага Сакратарыяту БНР была закладзена "Беларуская студэнцкая "райніца" з даволі прагрэсіўнымі патрыятычнымі мэтамі, што пераканаўча вынікае з наступных слоў яе адозвы: "З абвяшчэннем незалежнай Рэспублікі Беларусь скінула апошняе ярмо дзяржаўнай залежнасці, якое гвалтам было накінута на яе маскоўскімі царамі, але не скінута яшчэ нацыянальнакультурнае ярмо, якое калечыць самую душу нашага народа. Нацыянальнае адраджэнне - гэта вайна культур, якая звычайна канчаецца вызваленнем прыдушанай, падняўшай штандар паўстання. У гэтым змаганні патрэбны ні салдаты, а інтэлект і духоўная сілаю Тут патрэбны творы культуры, армія інтэлігенцыі, пранятай святым жаданнем культурнага росквіту для свайго народа!"

Імкненне беларускіх нацыяналпатрыётаў мець у сваім краі школу на роднай адразу ж сустрэла супраціўленне як з боку рускіх шавіністаў, так і польскіх нацыяналістаў. Іх зусім не радавала, што там, дзе доўгі час панаваі рускія і польскія школы, цяпер ствараюцца беларускія. Былі і тады, як сёння, прапановы пытацца ў народа, на якой мове павінны вучыцца на Беларусі дзеці. Вось якую водпаведзь даў ім на пачатку 1918 г. вядомы дзеяч нацыянальнакультурнага Адраджэння, беларускі мовазнавец Язэп Лёсік: "Што значыць народ? Народ цёмны, некультурны, яго трэба навучыць. Ён не можа захацець свае беларускія школы, калі ён яе ніколі ў вочы не бачыў. Як ён можа захацець вучыцца на сваёй мове, калі за яе яго лаялі, бэсцілі, крыўдзілі і за людзей не лічылі … Народ трэба навучыць, яму трэба паказаць, што покі не запануе ў краю яго наша родная беларуская мова, да таго часу ён будзе бедны, цёмны і галодны. Толькі дэмагог і палітычны шарлатан можа спасылацца на народную цемнату… Дзіўная гэта прывычка ў іншых людзей спасылацца на народ там, дзе гэта саўсім недарэчы, калі хто хоча пабудаваць дом, зрабіць якую машыну, дык ён звычайна звяртаецца да спецыяліста, да тых, хто знаецца па гэтых справах, толькі ў палітыцы - ды ў культурнай працы чамусь звыклі радзіцца з такім знайцам, як цёмны "неасвечаны народ".

А цёмны ён быў у культурных адносінах таму, што ў яго адсутнічала нацыянальная самасвядомасць. Агульнавядома, што сёння пакуль у народа не будзе сфармавана трывалая нацыянальная самасвядомасць (а робяць гэта школа і сям'я) нельга яго выкарыстоўваць як суддзю ў выбары мовы навучання ў школах.

Кінутае напярэдадні і ў час першай сусветнай вайны ў глебу беларускай асветы насенне нацыянальнай школы глыбока прасякнула душы людзей і хвалявала іх нават тады, калі яны па розных прычынах вымушаны былі жыць паза межамі роднай Бацькаўшчыны. Сказанае датычыла і тых, хто ў час гэтай імперыялістычнай бойкі быў эвакуяваны ў Адэсу. Тут пры губернскім аддзеле народнай асветы існавала беларуская секцыя, якую з 1914 па 1918 г. узначальваў выпускнік Віленскага настаўніцкага інстытута Сцяпан Некрашэвіч. У апошні год яго знаходжання на гэтай пасадзе ў Адэсе функцыянавалі 30 беларускіх пачатковых школ і адна змешаная гімназія.

У баку не стаялі і вайскоўцы Адэсы, выхадцы з Беларусі. Немалую дапамогу ў справе беларускага Адраджэння аказвалі такія асобы, як Антон Баліцкі, які служыў тады камісарам Адэскай Беларускай ваеннай арганізацыі (потым, у 20я гады ён стане намеснікам і наркамам асветы БССР). Выступаючы 7 кастрычніка 1918 г. у Кіеўскім універсітэце, камісар так выказаў сваю пазіцыю па нацыянальным пытанні: "Мы, беларусы, вялікія патрыёты і любім сваю родную, замучаную і аблітую крывёй Беларусь". Зразумела, менавіта з такімі беларусамі і атаясамліваў сябе А.Баліцкі. Тую прамову ён закончыў словамі: "Жыве Беларусь і ніколі не загіне". Але не толькі на Украіне ў Адэскай акрузе жылі такія беларусыпатрыёты. У Расіі іх было яшчэ больш. За падзеямі, якія адбываліся на тэрыторыі Беларусі, уважліва сачылі яе супляменнікі, што жылі ў Петраградзе. Тут з 1918 па 1923 г. існавала Беларуская гімназія, у якой выкладаў беларускую мову ўжо добра вядомы пад той час этнограффалькларыст Аляксандр Сержпутоўскі ( 1964 - 1940 гг.). У артыкуле "Да пытання аб беларускай арфаграфіі" ( "Чырвоны шлях". Петраград, 1918. № 910) ён закрануў адно з найважнейшых пытанняў станаўлення і развіцця беларускай нацыянальнай школыправапіс роднай мовы.

Так, за 5 месяцаў першага года пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі апосталы нацыянальнакультурнага Адраджэння Беларусі Ф. Шантыр, Б. Тарашкевіч, Я. Лёсік, С. Некрашэвіч, А. Баліцкі, А. Сержпутоўскі, А. Смоліч, В. Іваноўскі і іншыя патрыёты сваёй зямлі паспелі шмат зрабіць па распрацоўцы канцэпцыі нацыянальнай асветы і школы, надрукаваць падручнік па граматыцы беларускай мовы, стварыць сетку беларускіх школ і падрыхтаваць нямала педагагічных кадраў, якія праводзілі іх ідэю ў жыццё.

Е. Г. АНДРЭЕВА

Беларускае пяціборства-V: вынікі і роздум

У Магілёве праведзена "Беларускае пяціборстваV". Гэтае інтэлектуальнае спабор­ніцтва для навучэнцаў старэйшых класаў школ, гімназій і ліцэяў пачынаючы з 2001 года ла­дзяць абласная арганіза­цыя ТБМ сумесна з Магілёўскім дзяржаўным універсітэтам імя Аркадзя Куляшова пры падтрымцы грамадскага аб'яднання "Кола сяброў". Спаборніцтва скіравана найперш на тых навучэнцаў, якія маюць схільнасці да матэматычных і прырода­знаўчых навук і вывучэнню гэтых дысцыплін аддаюць большую частку свайго працоўнага часу, эканомячы яго на вывучэнні літаратуры, гісторыі ды іншых "неабавязковых" прад­метах. У выніку гэтыя таленавітыя маладыя людзі закaнчваюць школу аднабока адукава­нымі, маючы прагалы ў найбольш значных для культурнага чалавека галінах. Пацвердзіць гэткія падазрэнні, высветліць масавасць названай з'явы, звярнуць увагу грамадскасці і самога навучэнца на гэтую адукацыйную хібу і крыху выправіць яе - такія мэты ставяць перад сабой арганізатары пяціборства.

Усім, хто прыязджае на абласныя прадметныя алімпіяды, прапануецца ў дадатак паказаць шырыню сваёй адукацыі на спаборніцтве не па адной дысцыпліне, а па пяці - матэматыка, прыродазнаўства, родная мова, літаратура і гісторыя сваёй краіны. Спабор­ніцтва выклікае цікавасць і кожны раз на заклік арганізатараў пяціборства адгукаюцца трычатыры дзесяткі ўдзельнікаў.

На гэты раз у "Беларускім пяціборстве", якое праводзілася пяты раз, узялі ўдзел 26 навучэнцаў з Магілёва, раённых цэнтраў і вёсак Магілёўшчыны і адзін прадстаўнік з Ві­цебскай вобласці (такім чынам, пяціборства ўпершыню выйшла за межы адной вобласці). Большасць з іх ужо мелі перамогі ў алімпіядах раённага і абласнога ўзроўню па розных прадметах. Вось тэксты заданняў, на выкананне якіх адводзілася сто хвілін.

Заданне № 1 (матэматыка) : Тры акружыны радыюсаў 15 см, 15 см і 10 см папарна датыка­юцца адна адной знешнім чынам. Вылічыце радыюс акружыны, якая датыкаецца да ўсіх трох дадзе­ных акружын.

Заданне № 2 (гісторыя) : Якія гарады былі сталіцамі дзяржаў, куды ўваходзіў Магілёў на праця­гу сваёй гісторыі (назва дзяржавы, яе сталіцы, гістарычны перыяд і, магчыма, кароткі гіста­рыч­ны каментар)?

Заданне № 3 (літаратура):

"Гэй ты, князь!

Гэй, праслаўны на цэлы бел свет,

Не такую задумаў ты думу, -

Не дае гуслярам сказу золата цьвет,

Белых хорамаў п'яныя шумы.

Скурганіў бы душу чырванцом тваім я;

Гусьлям, княжа, ня пішуць законаў:

Небу справу здае сэрца, думка мая,

Сонцу, зорам, арлам толькі роўна.

Бачыш, княжа, загоны, лясы, сенажаць, -

Ім пакорны я толькі з гуслямі.

Сілен, княжа, караць, галаву сілен зьняць, -

Не скуеш толькі дум ланцугамі.

Славен, грозен і ты, і твой хорамастрог,

Б'е ад сцен цэгел лёдам зімовым.

Сэрца маеш, як гэты цагляны парог,

І душу - як скляпоў гэтых сховы..."

Хто пеў князю гэтую песню? Пра які твор ідзе гаворка? Хто аўтар твора? Чым заканчва­ецца твор? Працытуйце яшчэ колькі радкоў з гэтага твора.

Заданне № 4 (прыродазнаўства) : Табліца ніжэй паказвае розніцу ўзыхода сонца паміж Мінскам і абласнымі цэнтрамі Беларусі (напрыклад, у Гродне ў студзені сонца ўзыходзіць прыкладна на 13 хвілін пазней, чым у Мінску, а ў Магілёве заўсёды на 1011 хвілін раней). Патлумачце, чаму ў Магілёве і Гродне гэтыя лічбы амаль не змяняюцца, а ў іншых гарадах змяняюцца досыць прыкметна. Чаму ў студзені сонца ў Магілёве з'яўляецца раней, чым у Віцебску, а ў ліпені ў Віцебску раней, чым у Магілёве (такая ж сітуацыя па­між Гародняй і Бярэсцем)?

Заданняў чатыры, бо асобнага задання па мове няма. Якасць мовы (і адпаведна пяты бал) вызначаецца па тэксце выкананай працы.

Упершыню ў гісторыі пяціборства перамогу атрымала дзяўчына, а не хлопец, і ўпершыню пераможца не з Магілёва. Дзевяцікласніца з Дрыбіна Святлана Дзенісевіч не адолела матэматычнай задачы, але паказала някепскія вынікі ў іншых намінацыях і асабліва ўразіла журы чысцінёй мовы: у яе тэксце не знойдзена ні воднай памылкі, чаго раней не было. Такім чынам, Святлана ўсталявала рэкорд пяціборства па мове. Другое месца заняў Мачалаў Зміцер (11 клас абласнога ліцэя № 2). Зміцер таксама ўсталяваў рэкорд пяціборства - ён удзельнічаў у пяціборстве чацвёрты раз і яго настойлівасць нарэшце ўзнагароджана другім прызам. На трэцім месцы Шастакова Святлана (11 клас абласнога ліцэя № 3). А адзіны, хто змог рашыць матэматычную задачу і атрымаў спецпрыз за гэтае рашэнне, - Шастакоў Зміцер са Шклова. Годам раней ён таксама быў лепшым у матэматыцы і ў выніку заняў трэцяе месца. Заняць жа зараз прызавое месца Зміцеру перашкодзіла слабае веданне беларускай літаратуры і кепскае валоданне роднай мовай. Спецпрыз за лепшую мову ўручаны Дзенісевіч Святлане, за лепшае веданне беларускай літаратуры - Шастаковай Святлане, за лепшае веданне гісторыі сваёй краіны - Мацвееву Паўлу з пасёлка Балбасава Аршанскага раёна.

А цяпер пра сумнае. Пяціборства, на жаль, чарговы раз паказала, што ў беларускіх школах беларускай мове вучаць як замежнай. Калі вучань крыху ведае правілы беларускай граматыкі і можа крыху размаўляць, яму ставяць самыя высокія адзнакі, паказваючы тым самым, што гэтакіх ведаў дастаткова. Патрабаванні да ведання рускай мовы значна вышэйшыя. І атрымоўваецца так, што вучань, які мае аднолькавыя адзнакі па рускай і беларускай мовах, валодае гэтымі мовамі зусім не аднолькава. Магілёўская абласная арганізацыя ТБМ спрабавала звярнуць увагу упраўлення адукацыі на гэтую неадпаведнасць. У сваім лісце да старшага інспектара ўпраўлення па беларускай і рускай мовах мы прапаноўвалі сумесна абмеркаваць праблему з мэтай пошуку шляхоў яе вырашэння. Але ўпраўленне адукацыі не заўважыла гэтага ліста. Ніякага адказу мы не дачакаліся. Хаця ўпраўленне зразумець можна: праблема не мясцовага маштабу, а агульнадзяржаўная. Таму прапануем задумацца над ёй міністэрству адукацыі.

На жаль, не на высокім узроўні і выкладанне беларускай літаратуры. Сярэдні бал па літаратурным заданні заўсёды (і на гэты раз) сярод самых нізкіх. Праграмны твор Янкі Купалы, працытаваны ў літаратурным заданні "Беларускага пяціборстваV", пазналі толькі 9 чалавек з 26. Замілаванне выклікаюць радкі з адной працы: "Твора я не пазнаў, але радкі мне спадабаліся..." Дасць Бог, можа ён (хоць адзін з удзельнікаў) і перачытае паэму. Калі так, то будзем лічыць, што пяціборства праведзена не дарэмна.

Міхась Булавацкі, старшыня журы "Беларускага пяціборства".

Не шанцуе на Роднае?..

Так, сапраўды нашай Падсвільскай школе не шанцуе ў беларускасці.

Гісторыя ўзнікнення пасёлка, з якой мы імкнемся пазнаёміць школьную моладзь і наведвальнікаў дзіцячай турбазы, пачынаецца з польскіх Кашараў, вайсковага мястэчка, пабудаванага польскімі вайскоўцамі, якія прызваны былі служыць на мяжы "крэсаў усходніх" і савецкай Расеі. Усходняя Беларусь была тады Расеяй, мы "палякам!" А з верасня 1939 года - "рускімі".

У 60х гадах у Падсвільскай рускамоўнай школе яшчэ трывалатрымалася роднае слова. Вучань 8га класа Сяргей Новікаў, які прыехаў з Гомельшчыны ў нашу школу, згадвае, што маладая настаўніцавыпускніца Л.І. Сталярова вяла матэматыку на беларускай. Ён яшчэ ўдакладняў значэнне матэматычных тэрмінаў.

Я ж адразу пастаралася набыць рускамоўныя падручнікі, хоць прыйшла ў Падсвільскую школу з Перадольскай вясковай сямігодкі. Там, праўда, ніхто ніколі не казаў нам пра родную мову як пра найважнейшы патрыятычны элемент нацыянальнай культуры, але мова проста жыла!..

Наступіла 21е стагоддзе. І сёння, праз 45 гадоў, у Падсвільскай СШ не знойдзеш беларускага слова ў навучальным ужытку і ў выхаваўчых мерапрыемстах, акрамя ляльгуртка. Усе абвесткі, усе стэнды - толькі па адной з дзяржаўных моў - на Яе Вялікасці расейскай. Пабочнага перакладу на беларускую нідзе няма. Калі я ўслых задумалася пра гэта, мне сказала настаўніца гісторыі: "... Паперы і так не хапае, беднасць у школе, якія пераклады ?..".

Ды знайшлася б ... калі б яна запатрабавалася на ідэалагічную сімволіку.

Надзвычай вялікім рупліўцам, мужным і настойлівым трэба быць сёння, каб нейкім чынам, самастойна трымаць сцяг беларускамоўнасці. Аднак гэта і ёсць найпершая /і сапраўдная/ рыса патрыятызму. Ён жа жыве толькі ў ісціне духоўнай. І з гэтай ісціны выліваецца абарона Айчыны... ад крывадушнасці, ад шэрасці, ад слабасці, ад цямнечы і сляпнечы, ад цынізму і, урэшце, ад вайны!

...Безумоўна, краязнаўчая гутарка пра Падсвілле на прыканцы гэтага навучальнага года вялася школьнікамі не на беларускай мове. Але радасна і тое. што школа паварочваецца тварам да гісторыі роднага кутка. У актавай зале выступалі 18 вучняўдзевяцікласнікаў. Арганізавалі іх настаўніцы рускай і нямецкай мовы - Аляксандра Уладзіміраўна Завадская і Надзея Мікалаеўна Белавусава, і кожны з удзельнікаў меў нешта добрае сказаць пра мінулыя гады савецкай гісторыі мястэчка. Сапраўды пасёлак вырас ушыркі.

У час заканчэння школы цвітуць сады; чысціня на вуліцах, і на той па якой ідуць сёлетнія выпускнікі; і глядзець на іх радасна і трывожна...

Так, у іхняй свядомасці яшчэ не пасялілася выразная думка, якая раскрывае сэнс паняцця - Любоў, Айчына. Яны інтуітыўна адчуваюць Родны Дом. І, калі адлятуцца, некалі прыдзе да іх настальгія. Веру, што і разуменне прыналежнасці да Беларусі. Калі не праз чысціню роднага слова, то праз нейкія асобныя гукі, праз рысы роднага. Бо мы жывём на адвеку беларускай зямлі. На адной і той жа тэрыторыі, якая называлася і Полацкім княствам, і Вялікім Княствам Літоўскім, і Рэччу Паспалітай, і Расеяй /Маскоўскай імперыяй/ і бальшавіцкай Расеяй, і Польшчай Пілсудскаўскай, і Беларуссю СССР-аўскай. Аднак мы ўсёроўна адчуваем, што мы ёсць. Годнасць не дазваляе адмовіцца ад сябе. Там, дзе яна ўзгадавана на Любові, на адказнасці за сябе, за Бога ў сабе, па старанні самазахавацца, самастойна выявіць талент, прыгажосць, менавіта, праз Роднае.

Як жа Падсвільскай школе засвоіць гэты сэнс для свайго духоўнага ўзвышэння?

Марыя Баравік, г. п. Падсвілле, Глыбоцкі раён.

Успаміны Эдварда Вайніловіча

(Працяг матэрыялаў прысвечаных беатыфікацыі фундатара касцёла Св. Сымона і Алены ў Менску Эдварда Вайніловіча)

(Працяг, пачатак у папярэдніх нумарах.)

У стаўленні апошняга жадаю працытаваць анекдот, аўтарам якога быў князь Лявон Радзівіл, царскі ад'ютант, адмыслова закліканы пад Плеўну для забаўкі імператара Аляксандра, моцна прыгнечанага ваеннымі паразамі.

Бедны князь змушаны быў у Радзівілмонтах, не пазіраючы на свае гады, вучыцца верхавой яздзе, каб удзельнічаць у парадзе ў свіце імператара і, жадаў ён таго або не жадаў, апынуўся ў вайсковым абозе пад Плеўнай, дзе звычайна складаў партыю ў картачнай гульні Найяснейшага ў шатры, у якім для прыкладу іншым сам імператар жыў. Пры абозе знаходзіўся малады ручны асёл, якога вельмі любіў імператар і дазваляў яму заходзіць у шацёр. Аднойчы падчас гульні асёл раптам пралез у шацёр і, падыйшоўшы да гульцоў, пысай змяшаў карты. Імператар вельмі знерваваўся, але князь Лявон развесяліў яго словамі: "Усім тут цяжка жыве тут толькі гэты асёл і князь Чаркаскі", які не маючы магчымасці дачакацца ўступлення ў пасаду, быў, гаворачы паруску "праздношатающимся" (лайдаком).

Нягледзячы на ціск з боку маёй маці і дзядзькоў Тадэвуша і Люцыяна працягу генеалагічнага дрэва давялося яшчэ доўга чакаць: я толькі ў 35 гадоў падумаў аб жаніцьбе, узяўшы шлюб з суседкай Алімпіяй Узлоўскай, адзінай дачкой Марка і Мацільды ВайніловічаўУзлоўскіх. Пасля двух гадоў майго шлюбнага жыцця бацькі маёй жонкі аддалі мне гаспадарку ў сваім родавым маёнтку Боркі за тры мілі ад Савічаў, мая нагрузка павялічылася, бо гэты даволі вялікі маёнтак стагоддзямі пераходзіў ад арандатара да арандатара і ўяўляў маркотную карціну занядбанасці будынкаў і зямель. Колькі энергіі, сіл, працы і капіталу я ўклаў, і не ў маю карысць гэта пайшло, але так жадаў Пан Бог.

Вернемся да больш агульных пытанняў. Наш край пасля падзей 1863 года зазнаў не толькі палітычны, але і эканамічны прыгнёт. Калі я яшчэ хадзіў у школу, маршалкам быў Вайніловіч, павятовым скарбнікам быў Рассудоўскі, старшынём суда Аколаў, суддзём Чарняўскі, чальцом апекі Рынтоўт, спраўнікам Скродскі, пасярэднікі сельскія усё гэта былі католікі. Калі паміж імі выпадкова сустракаўся хтонебудзь з праваслаўных, гэта быў мясцовы жыхар, вельмі добра дасведчаны ў патрэбах мясцовага насельніцтва, і які разумеў яго настрой. Калі ў выніку няўдалага закліку "Народнага ўраду" усе каталіцкія службоўцы падалі ў адстаўку, уяўляючы, што такім чынам паставяць у бязвыхаднае становішча расійскі ўрад, на самай справе атрымалася, што на наш няшчасны Край, як на лёгкую здабычу, лінула цэлая зграя, якая ў большасці сваёй складалася з не самых лепшых прадстаўнікоў рускага грамадства, захопліваючы пасады, нават выбарныя. Паміж тымі, якія звалі сябе "дзеячамі", знаходзіліся і людзі ідэйныя, але такія прыносілі больш шкоды, бо стараліся прышчапіць насельніцтву нігілізм і сацыялізм, прынесеныя з Усходу, чаму насельніцтва нашага Краю давала адпор.

Асноўная маса малодшых і больш старэйшых функцыянераў засталася без спраў. Ні адзін каталік не мог заняць дзяржаўную пасаду, а калі хто і застаўся на пасадзе, то на самым нізкім узроўні, трываў усякага роду пагардлівасць і пакуты дзеля кавалка хлеба.

Такім чынам, уся справа сялянскай рэформы, пачатай лепшымі сіламі Краю, да справы ажыццяўлення якой далучыліся самыя перадавыя, з добрымі намерамі, землеўладальнікі як "міравыя пасярэднікі", ужо ў сваім зародку была скажоная. Толькі дзіву даешся і спісваеш на добры характар нашага беларускага народа тое, што ён так доўга супрацівіўся ўсім гэтым падрыўным тэорыям і захоўваў грамадскі парадак і традыцыі.

Наша мясцовая шляхта пасля падзей 1863 года была поўнасцю адхіленая ад удзелу ў грамадскім жыцці і, жадаючы таго або не, змушаная была вярнуцца да зямлі або шукаць сябе ў незалежных прафесіях, і трэба адзначыць, што паказала вялікую жыццяздольнасць. Марудна, вельмі марудна, нягледзячы на тое, што ў Краі перакрыжаваліся палітычныя і эканамічныя плыні ў сувязі з эканамічным пераваротам, выкліканым разняволеннем сялян, маёнткі пачалі вызваляцца ад запазычанасцяў і ўмацоўваць дабрабыт. Нават указ ад 10 снежня 1865 г., які забараняў каталікам набываць зямлю, умацоўваў тых, хто на гэтай зямлі сядзеў, бо кожны разумеў, што калі пазбавіцца гэтай зямлі, то больш ніколі яе не ўбачыць.

Пазбавіцца зямлі лічылася антынародным грахом, бывалі выпадкі, калі нават не вельмі заможныя людзі аддавалі перавагу таму, каб адмовіцца ад спагнання прадстаўленых у доўг сум, чым прымусіць даўжніка прадаць нават некалькі дзесяцін зямлі.

Жыццё гэтае было, калі можна так сказаць, дзеля "хлеба паўсядзённага" без далейшых імкненняў, без усякай грамадскай працы, без арганізацыі нават агульнай абароны эканамічнага быцця і гэтую агульную апатыю разарвала стварэнне Сельскагаспадарчага Таварыства ў Менску.

"Менскае Сельскагаспадарчае Таварыства" паўстала не па ініцыятыве мясцовых землеўладальнікаў, а наадварот, яно мела сваёй мэтай аб'яднаць працу і ўплыў прыбылых на менскую зямлю новых грамадзян Расіі, уладальнікаў канфіскаваных маёнткаў, каб агульнымі сіламі выцесніць з маёнткаў бацькоў гэтай зямлі ў сувязі з паўстаннем 1863 г. і атрымаць свабоду, выключныя правы і кантрыбуцыі за ліквідаваныя маёнткі. Але выйшла інакш.

"Менскае Сельскагаспадарчае Таварыства" было створана 20 жніўня 1876 г. тагачасным Міністрам Унутраных спраў Л.З. Макавым, які атрымаў канфіскаваны маёнтак Блонь (Мар'іну Горку) і Навасёлкі Ігуменскага павету недалёка ад Менска. Міністр, жадаючы быць піянерам расійскай культуры на Меншчыне, зацвердзіў, што толькі асобы расійскага паходжання і тагачасная наменклатура могуць быць чальцамі гэтага таварыства. Паколькі Яго "Превосходительство" быў ініцыятарам, то і кожны, хто насіў мундзір, лічыў сябе абавязаным запісацца ў сябры Таварыствы. Адзін два разы ў год склікаліся агульныя зборы. Каб падкрэсліць прыналежнасць Таварыствы да сельскагаспадарчай галіны, у залу ўносіліся драўляная барана і саха, таму што старшыні і чальцы розных "палат" і "присутственных" месцаў пра сельскую гаспадарку мала ведалі, гэтыя праблемы іх не хвалявалі; яны ведалі толькі, што Леў Савіч Макаў гэтага жадае, і што Ў. І. Паўлаў, губернскі маршалак па прызначэнні, старшынствуе на гэтым зборы гэтага было досыць. Як такіх, сяброўскіх унёскаў не існавала, таму на якіянебудзь мерапрыемствы сакратар не меў магчымасці знайсці нават некалькі сотняў рублёў. Таварыства падупадала. Узважыўшы ўсё гэта, У. І. Паўлаў, быўшы самым буйным землеўладальнікам у Тамбоўскай губерні, хоць і пачынаў, сваю кар'еру ў Вільні пры Мураўёве, але, не маючы нацыяналістычных забабонаў, прызнаў, што так далей ісці і працаваць з карысцю ў Краі, ігнаруючы яго сілы, немагчыма. Усё ўзважыўшы, ён заклікаў мясцовых грамадзян у сябры Таварыства. Пры абмежаваннях статуту, аб якіх я згадаў вышэй, закліканыя спачатку вагаліся з прыняццем гэтых прапаноў, але пачуццё неабходнасці наяўнасці нейкай арганізацыі, нейкага аб'яднання, нейкай грамадскай працы перадужала, і пасля ўсеагульнай згоды закліканыя сталі чальцамі "Менскага Сельскагаспадарчага Таварыства". Першымі былі закліканыя: Лявон Ваньковіч, былы менскі маршалак па прызначэнні, Віктар Свіда, Аляксандр Скірмунт, лекар Зыгмунт Свянціцкі і я. Гэта адбылося ў 1878 г., праз 2 гады пасля стварэння Таварыства. Такім чынам, першы лёд быў зламаны, параграф у стаўленні нацыянальнай прыналежнасці чальцоў у новым Статуце быў апушчаны, мундзіры паступова пачалі знікаць, а на зборах усё часцей пачалі з'яўляцца сапраўдныя сельскія гаспадары, і колькасць чальцоў усё павялічвалася: калі ў 1878 г. іх налічалася 64 чалавека, то ў 1901 г. іх было ўжо 675.

Гісторыя першага 25годдзя Таварыствы ў сувязі з святкаваннем гэтага юбілею вельмі добрасумленна апрацавана адным з відных чальцоў Таварыства Баляславам Грабоўскім у 1901 г. У далейшым успамінаць буду толькі аб самых істотных асаблівасцях і падзеях з жыцця Таварыства, якія ў брашуры Грабоўскага не згаданыя, альбо якія адбыліся пасля 1901 г.

У канцы валадарання Аляксандра II, калі пад уплывам непазбежнасці плыні падзей азначыўся некаторы паварот да рэакцыйных плыняў і ліберальнае міністэрства ЛорысМелікава ўзяло ў свае рукі стырно кіравання дзяржавай, пачалі падумваць аб крышталізацыі ў грамадскай свядомасці вызначаных элементаў канстытуцыйнага ладу, пра які то там, то тут пачалі пагаворваць у земскіх зборах Расіі. І марудна, асцярожна пачалі заклікаць да жыцця "акруговыя з'езды", на першых парах абавязаныя падумаць хоць бы пра патрэбы сельскай гаспадаркі ў дзяржаве. Акругі гэтыя ствараліся вельмі скрупулёзна, каб іх межы ні ў якім разе не супадалі з вызначанымі аўтаномнымі межамі правінцыі. Так Літва была далучаная да Прыбалтыйскай губерні на з'ездзе ў Рызе, а губерні Менская, Магілёўская, Смаленская і Калужская былі аб'яднаныя ў пятую акругу са з'ездам у Смаленску. На такія з'езды, т.зв. земскія губерні высылалі да двух дэлегатаў, а Менская і Магілёўская губерні земстваў не мелі, таму тут было прапанавана дэлегатаў абраць. Гэта адбывалася ў студзені 1881 г. Нягледзячы на тое, што ў Таварыствах у тыя поры колькасць чальцоў з Расіі была пераважнай, і паколькі ўсё гэта прадстаўніцтва было заражана адпаведным лібералізмам, яны станоўчых вынікаў не давалі. Ад Менскай губерні быў абраны Віктар Свіда і я. "Рускія мундзіры" ездзіць на з'езды жадання не мелі.

Гэтае абранне было для мяне вельмі ганаровым, мне было ўсяго 33 гады і з'явіцца ў гэтым веку на з'езд як прадстаўніку адной з найбуйных губерняў было вялікім гонарам. Адкрыццё з'езду было прызначанае на 25 студзеня 1881 г. Па дарозе я заехаў у Смаленск да Невіна ў маёнтак Свіды, ён не паехаў, і я з'явіўся ў Смаленск адзін. Памятаю гэта было ўвечар. У тэатры ішоў спектакль " Рэвізор", я паспяшаўся ў тэатр. Маю ўвагу прыцягнула ложа з крэсламі, упрыгожанымі мітрай. Гэта была ложа нявесткі высокашаноўнага Петраградскага генералгубернатара, князя Італіі, графа Рымніцкага.

Кіраваў ён яшчэ перад замахам Каракозава. Рэдка хто з выгнаннікаў (калі толькі вывозіўся ў выгнанне праз сталіцу) не скарыстаўся яго апекай. У мяне былі таварышы, звязаныя з паўстаннем, якіх пераследавала паліцыя. Яны ішлі да яго, прызнаваліся ў сваіх злачынствах, і князь, узяўшы з іх слова ў далейшым не прымаць удзелу ў змовах, прымаў іх да сабе на службу ў сваю канцылярыю, што ім забяспечвала поўную бяспеку. Свайго слова яны не парушалі. У князёўны ў ложы прысутнічаў тагачасны прэзідэнт горада і старшыня Сельскагаспадарчага Таварыства А. Энгельгардт, тэатральныя крэслы былі запоўненыя чальцамі Таварыствы і дэлегатамі з'езду. Гэта моцна ўзбуджала публіку...

Калі прыйшоў час рэгістрацыі, я змушаны быў прадставіцца мясцовым чальцам з'езду, спіс якіх мне даслалі ў гасцініцу. Пачаў з губернатара Тамаза, губернскага маршалка, князя СярэбранагаАўчыныАбаленскага, вельмі сімпатычнага дзядка, тыповага джэнтльмена і сапраўднага арыстакрата. Чальцоў з'езду было больш за 30ць, большасць з іх былі па прызначэнні, добранадзейнасць рашэнняў з'езду была загадзя забяспечаная. Здзівіла мяне адна асаблівасць маса прозвішчаў нямецкага паходжання, напрыклад, бацька і сын Энгельгардты, Смаленскі маршалак Гернгрос, Горан, Тылер, Эрнротх, Цыгель, Барталамей і т.д. Мне тлумачылі, што гэта сем'і мясцовыя, паходжання яшчэ часоў Івана Грознага, з'яўляюцца перасяленцамі.

Абранымі дэлегатамі з'езду былі: з Смаленска Энгельгардт і Ў.Б. Гудзевіч, з Магілёва Ал. Сенажэнскі і Л. Мянжынскі, з Калугі М. Сухадольскі, з Менска Э. Вайніловіч. На першым паседжанні, якое праходзіла ў салоне шляхецкага дома, упрыгожанага патрыятычнай карцінай аблогі Смаленска 1812 г., А. Энгельгардтам было паднята пытанне: "Паколькі сельскагаспадарчыя справы цесна звязаныя з дзяржаўным ладам, устае пытанне, ці можна будзе пераносіць дэбаты і на глебу агульных недамаганняў дзяржавы?" Гэтае пытанне з абурэннем было адхілены старшынёмгубернатарам дэлегатам міністрам Цітовым. Такое становішча сп. Энгельгардт апратэставаў, перастаў наведваць паседжанні і з'ехаў з князёўнай у Петраград.

На гэтым з'ездзе ўпершыню я сустрэўся ўжо не з расійскай бюракратыяй, як у сваім Краі, але з прадстаўнікамі Расійскага Земства, якое зрабіла на мяне станоўчае ўражанне. На іншых пазіцыях панаваў Платон Энгельгардт, чалавек старэйшага веку, высокаадукаваны, ліберальнага толку

Мне тыя "земцы" пастаянна паўтаралі: "Просім не судзіць нас па тых масах службоўцаў, якія працуюць у вас, прыстойны чалавек на чужыя слёзы не паедзе". Я і сам на сабе прачуў іх зычлівасць, калі па даручэнні Менскага Сельскагаспадарчага Таварыства падняў пытанне іпатэчнага крэдыту і губернатар запратэставаў, заявіўшы, што гэта пытанні не з'езду, а чыста мясцовага характару. Слова мне не даў, што выклікала абурэнне вялікага ліку дэлегатаў, якія заявілі, што прадстаўнік Менскай губерні не вінаваты ў тым, што ўрад далучыў яго губерню да акругі, якая нічога агульнага з справамі Меншчыны не мае, і таму менскі дэлегат павінен быць выслуханы.

Пачалася мітусня, губернатар змушаны быў перапыніць паседжанне, праз пасярэдніцтва князя Абаленскага прынёс выбачэнні і пасля перапынку даў мне слова.

Нарады былі публічнымі, але ўжо загадзя было вядома, што вынікам Смаленскага з'езду павінна стаць абранне двух дэлегатаў на Ўсерасійскі з'езд такіх прадставителей у Петраградзе., Хоць гаварылі аб сельскім, гаспадарцы, але нічога грунтоўнага па гэтым пытанні прынята не было, бо кожны думаў аб чымсьці іншым і на нешта іншае засматривался. Прабылі мы ў Смаленску дзён 810. Больш за ўсё нас цікавілі выбары дэлегатаў. Абранымі былі Энгельгардт і Мянжынскі, іх намеснікам у выпадку немагчымасці прыезду Э. Войнилович.

(Працяг у наступных нумарах.)

VI з'езд БАЖ

2 чэрвеня ў Менску адбыўся чарговы справаздачнавыбарчы З'езд грамадскага аб'яднання "Беларуская асацыяцыя журналістаў". З'езд пераабраў кіраўніцтва арганізацыі, а таксама прыняў шэраг важных дакументаў. Старшынёй арганізацыі засталася Жанна Літвіна.

На з'ездзе прысутнічалі 79 дэлегатаў з 82 вылучаных. На самым пачатку сабраныя ўшанавалі памяць сваіх калегаў, якія пайшлі з жыцця за 3 гады, што мінулі з часу правядзення апошняга з'езду: Веранікі Чаркасавай, Васіля Гроднікава, Анатоля Ярася, Карласа Шэрмана, Віктара Шавялевіча, Алега Дунаеўскага, Дзмітрыя Кісяля, Пятра Нагнібяды.

З'езд заслухаў справаздачы кіраўніцтва БАЖ, кантрольнарэвізійнай камісіі, камісіі па этыцы, а таксама даў магчымасць выказацца прысутным.
Па выніках працы былі прынятыя некалькі дакументаў. Сярод іх зварот да журналісцкай супольнасці "Журналістыка прафесія сумленных і адказных" (Маніфест сумлення), у якім дэлегаты заклікалі калегаў "усвядоміць усю глыбіню адказнасці, якую журналісты нясуць перад грамадствам", і "абвясцілі сваю адданасць прынцыпам прафесійнай журналістыкі і журналісцкай этыкі". Акрамя гэтага, дэлегаты большасцю галасоў вырашылі рэкамендаваць сябрам БАЖ у якасці "высокага арыентыру прафесійных паводзінаў" Кодэкс журналісцкай этыкі, распрацаваны яшчэ да мінулага з'езду.

Шляхам адкрытага галасавання З'езд абраў новыя кіраўнічыя органы арганізацыі. Дэлегаты адзінагалосна падтрымалі прапанову аднаго з дэлегатаў і пераабралі на пасаду кіраўніка арганізацыі Жанну Літвіну. Паўнамоцтвы двух намеснікаў старшыні БАЖ Андрэя Бастунца і Таццяны Мельнічук былі працягнутыя; таксама былі абраныя на пасаду намеснікаў Аляксандр Старыкевіч і Аліна Суравец.

Дэлегаты абралі Праўленне арганізацыі, у якое ўвайшлі старшыня БАЖ і яе намеснікі, а таксама Эдуард Мельнікаў, Міхаіл Пастухоў, Вячаслаў Хадасоўскі, Сяргей Вазняк, Алёна Андрэева, Аляксандр Класкоўскі, Аляксандр Тамковіч, Уладзімір Дзюба. У Раду арганізацыі ўвайшлі 39 чалавек, сярод якіх усе кіраўнікі філіяў БАЖ, а таксама такія вядомыя журналісты, як Юлія Слуцкая, Святлана Калінкіна, Юрась Карманаў, Анатоль Гуляеў, Андрэй Дынько і іншыя. Была абраная кантрольнарэвізійная камісія і камісія па этыцы, якую зноў узначаліў Сяргей Законнікаў.

Дэлегаты прынялі змены ў Статут арганізацыі.

На з'ездзе таксама адбылася прэзентацыя кнігі Аляксандра Тамковіча "Лёсы".

Прэс-служба ГА "Беларуская асацыяцыя журналістаў".

Сакратарыят ТБМ, рэдакцыя газеты "Наша слова" шчыра віншуюць Жанну Літвіну і новае кіраўніцтва Беларускай Асацыяцыі Журналістаў з аб-раннем на адказныя і турботныя пасады.

"Шляхі нацыяльнага адраджэння: беларуская і чэшская мадэлі"

Факультэт гуманітарных даследаванняў сумесна з Кафедрай славістычных і ўсходнееўрапейскіх даследаванняў Філасофскага факультэта Карлавага універсітэта пры падтрымцы Міністэрства замежных спраў Чэшскай рэспублікі ладзяць 4-6 ліпеня 2006 г . у Празе (Чэшская рэспубліка) Міжнародную навуковую канферэнцыю " Шляхі нацыяльнага адраджэння : беларуская і чэшская мадэлі ".

Мэтай канферэнцыі з'яўляецца параўнанне і аналіз працэсаў нацыянальнага адраджэння ў Беларусі і Чэхіі ў XIX пачатку XX стст., абмеркаванне заканамернасцяў і асаблівасцяў нацыянальных рухаў чэхаў і беларусаў, а таксама актывізацыя супрацоўніцтва паміж чэшскімі і беларускімі навукоўцамі. Акрамя беларускіх і чэшскіх даследчыкаў у канферэнцыі прымуць удзел таксама спецыялісты з Літвы, Германіі і Польшчы.

Важным элементам канферэнцыі будзе параўнанне зместу чэшскай і беларускай супольнасцяў і звенняў, што іх звязвалі (напрыклад, значэнне мовы, гістарычнай свядомасці і г. д).

На канферэнцыі будуць абмяркоўвацца наступныя пытанні:

1. Параўнанне і аналіз працэсаў нацыянальных рухаў у Беларусі і Чэхіі.

2. Роля суседніх народаў (палякі, немцы, рускія і інш.) у працэсах нацыянальнакультурнага Адраджэння чэхаў і беларусаў.

3. Прычыны актывізацыі нацыянальных працэсаў сярод чэхаў і беларусаў.

4. Пошук нацыянальнай ідэі і асаблівасці нацыянальнай ідэалогіі.

5. Працэс стварэння нацыянальнай дзяржаўнасці

6. Беларускачэшскія культурныя і палітычныя сувязі.

Пасля правядзення канферэнцыі плануецца выданне зборніка матэрыялаў на чэшскай і рускай мовах.

Наш кар.

ПРА КРЭСАВЫ ГЕРБАРЫЙ ЭЛІЗЫ АЖЭШКІ

(Працяг. Пачатак у папярэднім нумары.)

Да нашых дзён заха-валася яшчэ некалькі іншых гербарыяў Э. Ажэшкі, якія хоць і маюць такую назву, але з'яўляюцца мастацкімі батанічнымі альбомамі, кампазіцыямі, калажамі, якія выкарыстоўваюць раслін-ную сыравіну. Адзін з іх знаходзіцца каля Лондана. Піша пра яго ў сваёй кнізе Крыстына Калінская. На след гербарыя ў 80-гадах мінулага стагоддзя, натрапі-ла Ядвіга Рдултоўская. Знайшла яго каля Лондана ў кляштарным музеі польскіх манахаў - айцоў мар'янаў.

З ліста інж. Генрыха Ліпенскага (1997), ганаро-вага захавальніка музея айцоў мар'янаў у Оксане каля Лондана, да Яна Маеў-скага даведваемся, што: "...Гербарый поўны (без якіх-небудзь заганаў), апраўле-ны ў зялёную тканіну і ўклю-чае ў сябе 33 старонкі з цвёрдага картону. Фон кож-най старонкі эстэтычна падабраны па колеру да кожнай кветкі, травы ці ліста. Аправа гербарыя зу-сім гладкая і не мае ніякага апісання ці назвы. Прысвячэнне на адвароце абкладкі гучыць: "Люцысі і Юзафу Катарбінскім - Эліза Ажэшка ". Прозвішча Катарбінскіх было вядомым у Лондане і гербарый, хутчэй за ўсё, быў калісьці перададзены членам сям 'і, на жаль, не ведаем пра кантакт з нашчадкамі гэтай сям 'і" . Гэтая калекцыя ўключае ў сябе прыгожыя каляровыя кампазіцыі, створаныя з засушаных кветак, траваў, лістоў. Няма аднак, акрамя прысвячэння, ніякіх надпі-саў. З-за гэтага ён не з'яў-ляецца гербарыем, але то-лькі кампазіцыяй з кветак у форме альбому.

Чарговы гербарый-альбом знаходзіцца цяпер ў калекцыях уроцлаўскага Асалінэўм. Як даведваемся, гербарый гэты ў 1809 г. Эліза Ажэшка ахвяравала камітэту дапамогі для ахвяр наваднення, для галадаю-чых галіцыйскіх сялянаў. На праведзеным з дабрачыннай мэтай аўкцыёне, быў куп-лены для горада Львова за суму 362 злотых. На аль-боме знаходзіцца надпіс: "Ідзіце любімыя наднёманскія кветачкі, на Пэлтву і прасіце там людзей уплыво-вых кавалачак хлеба для бедных і галодных. 1890; Гродна. Эліза Ажэшка."

На першай старонцы альбома аўтарка напісала: "Для сябе гэта рабіла; дзя-кую тым, з чыёй дапамогай гэтую працу магу прысвя-ціць маім суайчыннікам, якія церпяць " .

Далейшыя лёсы гер-барыя невядомыя, аж да 1960 г., калі "быў знойдзены ў прыватных калекцыях у Львове і выкуплены з узно-саў "групы асоб", а пасля аддадзены ў дэпазіт праф. Габрыеля Сакальніцкага (які жыў у Львове-Бжуха-віцах ). У лісце ад 17 траўня 1965 г. праф. Сакальніцкага да дырэктара Асалінэўм, Юзафа Шчэпанца, прад-стаўлена дакладная харак-тарыстыка альбома і пра-пановы, якія датычаць фар-мальнага аблягчэння пера-возу яго ў Польшчу.

Нататка з інвентара Бібліятэкі Асалінэўм на-ступнага зместу:

"Апраўлены ў зялёны аксаміт. З дзвюх магутных спражак у цэласці верхняя. Гербарый уключае ў сябе наднёманскія расліны, на-клееныя дэкаратыўна. На першым лісце зварот да жыхароў Львова дапамагчы бедным ". Ванда Вайткевіч-Рок падае, што: "на кар-тонных лістах, якія абкле-ены каляровым матэрыялам, ствараючым фон, фіялета-вы, зялёны, карычневы, бэ-жавы, сіні - мастацка на-клеены кампазіцыі кветак. Заўсёды злучалася некалькі відаў раслін, часам з выка-рыстаннем лістоў з дрэў і кустоў... Трэба прызнаць, што гербарый зроблены прыгожа і старанна ".

Падобныя два тамы траўных кампазіцый знахо-дзяцца ў Музеі літаратуры імя А. Міцкевіча ў Варшаве. Ствараюць яе засушаныя кветкі і астатнія часткі рас-лінаў, мастацка ўкладзеныя ў форме карцінаў.

Том 1 мае прысвя-чэнне: "Станіславу Нахор-скаму - Эліза Ажэшка" , а 2 том прысвячаецца: "Пані Гэлене Паўлікоўскай" .

Том 1 складаецца з 36 пранумараваных лістоў, а том 2 мае 40 непранумара-ваных. Кожная старонка мае падкладку з часта шоў-кавага, рознакаляровага матэрыялу: чырвонага, сі-няга, фіялетавага, зялёнага з рознымі адценнямі і г.д. На лістах, з вялікім густам і пачуццём эстэтыкі размеш-чаныя засушаныя кветкава-раслінныя кампазіцыі.

У Гародні, у горадзе Элізы Ажэшкі, захавалася да нашых дзён некалькі фла-рыстычных абразоў-кам-пазіцый. Гістарычна-архе-алагічны музей мае альбом з раслінамі, які выкананы пісьменніцай. Калекцыя ўключае ў сябе 25 лістоў з тонкага картону, які ўзяты ў рамку паяском залатога колеру. На кожным лісце знаходзіцца раслінная кам-пазіцыя. Акрамя таго Аптэ-ка-музей ў Гародні ў 1997 г. атрымала ў дар восем па-добных, незалежных ліст-коў. У Музеі памяці Элізы Ажэшкі, у доме пісьменніцы ў Гародні, захаваўся "траў-ны" абраз, апошнім часам раздзелены на тры адрозныя кампазіцыі.

Этнаграфічныя захапленні ў святле навуковых тэндэнцый 19 ст.

Народазнаўчыя за-хапленні Элізы Ажэшкі былі характэрнымі для гэтага часу. Пачатак народазнаў-чых інтарэсаў на польскіх землях прыпадые на канец 18 стагоддзя, а іх развіццё ахоплівае 19 стагоддзе. Прадвеснікам іх у Польшчы лічыўся Гуга Калантай, а дынамічным дзейным поль-скім цэнтрам развіцця бата-нікі лічыўся да 1840 г. Ві-ленскі асяродак - універсі-тэт разам з супрацоўным з ім Крамянецкім ліцэем, а пасля іх закрыцця, Медыка-хірургічная акадэмія ў Ві-льні.

Этнаграфічныя да-следаванні ахоплівалі збі-ранне паданняў, прымавак, песень, апісанне ўбранняў, хатаў, прыстасаванняў у доме. Галоўнае месца ў Еўропе, сярод этнаграфіч-ных часопісаў, займалі по-льскія часопісы "Вісла" і "Люд". Сярод артыкулаў з'яўляліся анкеты, якія за-ахвочвалі да правядзення этнаграфічных даследаван-няў, а таксама да апрацоўкі вынікаў дасланых адказаў. Прыкладам можа быць ан-кета Браніслава Грабоўска-га, надрукаваная ў 1889 г. у "Вісле" пад назвай "Анкета, для тых, хто збірае звычаі і прававыя паняцці народаў вёсках і мястэчках "; ці ан-кета з 1890 года прысланая часопісам " Здароўе ", што заклікае да збірання інфар-мацый пра народнае лячэн-не: "Дакіроўваюся да ўсіх, хто мае магчымасць пазна-ёміцца са спосабамі, срод-камі народнага лячэння, каб пачцілі ласкава заняцца збі-раннем гэтых траваў і рас-лінаў, якія выкарыстоўва-юцца ў мясцовай народнай, медыцыне. Лячэннем займа-юцца авечкагадоўцы, знаха-ры, бабы, а нават пані, ад іх таксама трэба даведвацца, што датычыць гэтай спра-вы. Кожную раслінку пры-клеіць на чвэрць паперы, пішучы ўверсе народную назву расліны, калі такая вядома, а калі не, то наву-ковае яе значэнне зробіць спецыялістка. Каля яе напі-саць хваробу, пры якой пры-мяняецца, далей растлума-чыць, як выкарыстоўваецца, якія часткі расліны ўжыва-юцца".

Сярод іншых артыку-лаў трэба назваць працу доктара Юзафа Пэлчын-скага "Некалькі слоў па праблеме народнага лячэння ў Польшчы" ("Вісла" т.4, 1890), а таксама артыкул Мар'яна Удзелі "Медыцына і лячэбныя забабоны поль-скага народу. Дадатковы матэрыял да польскай эт-награфіі" (спецыяльнае пе-рыядычнае выданне " Біб-ліятэкі Віслы " ).

У часе, сучасным для Э. Ажэшкі, прафесар батані-кі Кракаўскага універсітэта Юзаф Растафінскі заахвоч-ваў да збірання народных назваў у розных ваколіцах краю і прысыланне іх яму. Як пісаў Я. Александровіч у лісце да Э. Ажэшкі: "Сум-няюся аднак, ці шмат яму іх дастаўлена да гэтага часу. Добра робіш, Шаноўная Па-ні, пачаўшы гэтую карыс-ную працу. Паслужыць яна прыкладам для іншых " .

Прадстаўленыя пуб-лікацыі ўяўлялі каштоўныя ўказанні і дапамогу ў пра-вядзенні "даследаванняў" Э. Ажэшкі, а разам з тым яе апрацоўкі былі дадаткам і важнай крыніцай этнагра-фічных ведаў, якія адносяц-ца да ваколіц Гародні.

Кансулыпанты, якія дапамагалі навукова апрацоўваць батанічныя назвы

Прыпісанне правіль-ных назваў сабраным раслі-нам стварала пэўныя праб-лемы асобе, якая займаецца гэтай прафесіяй як захап-леннем, таму Э. Ажэшка прасіла спецыялістаў дапа-магчы ў гэтай галіне.

Яна шматразова ка-рысталася з кансультацый Яна Карловіча (1836-1903), этнографа, мовазнаўцы, галоўнага рэдактара часо-піса "Вісла" і шматгадовага сябра. Быў ён гісторыкам. Закончыў універсітэт у Мюнхене і Парыжы. Яго інтарэсы канцэнтраваліся вакол этнаграфічнай і мова-знаўчай тэматыкі. З мэтаю ўніфікаваць народазнаўчыя даследаванні ў 1871 г. вы-даў падручнік "для тых, хто збірае народныя рэчы ", а пасля яго падобныя апра-цоўкі на старонках "Віслы" і "Паментніка татшанс-кага" апублікавалі Раман Завілінскі, Ізыдар Капер-ніцкі. Эліза Ажэшка цесна супрацоўнічала з часопісам " Вісла " і напэўна сутык-нулася з гэтымі 58 пуб-лікацыямі. Сяброўства Элі-зы Ажэшкі з Я. Карловічам дало плён згаданай раней серыяй "Людзі і кветкі на берагах Нёмана".

Э. Ажэшка, ведаючы пра свае недахопы, якія ў вялікай меры маглі паўплы-ваць на навуковую значы-масць артыкулаў і герба-рыяў, прысланых у "Віслу", звярнулася з просьбай да Я. Карловіча праверыць і да-поўніць лацінскія і польскія назвы, якія яна падае: "Па-сылка ўключае ў сябе тры рэчы: рукапіс у канверце, гербарый і разам з герба-рыем экзэмпляр яціцы... Ра-слінаў у гербарыі 84; гэта ўсё, што магла сабраць гэтым летам, але арыгіна-льнасць некатпорых назваў і веды, пра рэчы, якія можна выкарыстоўваць з гэтых раслін, кампенсуюць малую лічэбнасць. Беларускія назвы выпісаныя ў рукапісе з та-кімі адступленнямі, каб каля іх можна было размясціць польскія і лацінскія. Бяз-межна ўдзячна буду Шаноў-наму Пану, калі ў каго з батанікаў гэтыя астатнія для маёй калекцыі здабудзе " (1888).

У адказе на просьбу Я. Карловіча гэта праве-рыў Антоні Слюсарскі (1843-1897), натуравед, спе-цыяліст у галіне заалогіі і параўнальнай анатоміі, са-рэдактар "Сусвету", а так-сама суініцыятар і член Камітэта касы імя Мяноў-скага.

На пачатковым эта-пе батанічных інтарэсаў пісьменніцы ў вялікай меры дапамог ёй пры надаванні правільных назваў раслі-нам, размешчаным у герба-рыі, Вітольд Урублеўскі (1839-1927 ), педагог, географ у 1901- 1918 гадах, які выконваў пасаду дырэктара прыватнай Рэальнай школы ў Варшаве.

Як піша сама пісь-менніца ў лісце да Я. Кар-ловіча: "... Выпрацавала б да яго нарыс батанікі і народ - най медыцыны тутэйшага краю . Маю да гэтага часу ў сваім гербарыі больш за дзвесце раслінаў , гэта ве - льмі мала ў параўнанні з тым , што можна сабраць . Народныя назвы гэтых рас - лін ёсць усе , але лацінскія , якія пану Вітольду Урублеўска - му абавязана , не ўсе , а мне здаецца , што без гэтых , тыя не будуць мець зразу - мелага значэння . Пры чым лекавае і гаспадарчае зна - чэнне гэтых раслінаў яшчэ таксама мне не цалкам вя - дома , а звесткі , якія ў гэтым годзе маю ад адных , трэба будзе на будучы год пра - верыць у іншых , каб ужо пераканацца , што ёсць і варыянты тых самых мер - каванняў і нават назваў і - што найважнейшае - імпра - візаваныя падчас хуткага адказу , якім не можна ве - рыць ...» 2.09.1887, Гародня.

Эліза Ажэшка вяла таксама актыўную карэс-пандэнцыю з Эдмундам Ян - коўскім (1849-1938), якому таксама была ўдзячна за дапамогу ў вызначэнні не-каторых раслінаў: "... Заня - лася ў мінулым годзе на - роднай батанікай , г . зн . вы - шукваннем назваў , якія на - даюцца тутэйшымі людзьмі раслінам , а таксама значэн - няў , паданняў , і т . д . з імі звязанымі . Маю адну вялі - кую праблему : вельмі і вельмі будучы неадукаванай , не ўмею да мноства раслінаў далучыць іх польскія і лацін - скія назвы , без якіх зноў народныя назвы , у большасці русінскія , ніякага не будуць мець для навукі значэння ..." (1888).

Мог ён служыць Э. Ажэшцы прафесіянальнымі ведамі. У 1871 г. закончыў Віленскі універсітэт са зван-нем кандыдата прырода-знаўчых навук. Пасля ад-быцця двухгадовых прак-тык у Батанічным садзе ў Варшаве, пад пільным, але сардэчным вокам праф. Ежага Александровіча і атрыманні дыплому сада-вода ў 1873 г., выехаў з краіны, каб працягваць на-вуку ў Садоўніцкай школе ў Парыжы. Закончыў гэтую школу з I узнагародай гора-да Парыжа ў 1874 г. У тым жа годзе вярнуўся ў Варша-ву і быў прызначаны інспек-тарам Памалагічнага саду, а ў 1879-1886 гг. першай садаводчай школы ў Вар-шаве.

Э. Янкоўскі выкла-даў батаніку і садаводства ў розных прыватных шко-лах, а таксама выконваў функцыю прафесара сада-водства ў Галоўнай школе садаводства і пасля яе ўклю-чэння ў Галоўную школу вясковай гаспадаркі (у 1921-1929) . У 1897 г. стварыў першы ў Польшчы часопіс на тэму садаводства "Поль-скі садавод", а з 1901 г. быў рэдактарам, разам з сынам Стэфанам, земляробча-са-даводчага часопіса ,,Гаспа-дар". Э. Янкоўскі быў ад-ным з заснавальнікаў Варшаўскага Таварыства сада-водства, старшынём якога быў ў перыяд 1906-1919. 3 1925 г. займаў пасаду старшыні «Саюза польскіх сада-водчых аб'яднанняў».

Быў аўтарам многіх працаў у галіне садавод-ства, такія як "Сад каля хаты" (1883), "Прамысловае садаводства" (1891), "Для садаводаў" (1930). Аднак сукупнасць сваіх ведаў пе-радаў у "Гісторыі садавод-ства ў Польшчы" (1923) і ў "Гісторыі ўсеагульнага са-даводства" (1938).

Кароткі час Э. Ажэ-шка абменьвалася карэспан-дэнцыяй з Ежым Алексан-дровічам (1819-1894), да нашых дзён захаваліся то-лькі два лісты пісьменніцы і прафесара.

Е. Александровіч не толькі дапамог у прафесі-янальным абазначэнні на-зваў, але таксама далучыў каштоўныя ўказанні, якія датычаць спосабу збірання раслінаў, экспанавання іх на лістках гербарыя. Выразіў шчырае здзіўленне з да-кладнасці, з якой былі за-сушаныя расліны, прысла-ныя яму пісьменніцай для ацэнкі. Е. Александровіч захоплены гэтай справай, абяцаў пажыццёвую дапа-могу пісьменніцы (1891).

Е. Александровіч праславіўся як заслужаны даследчык еўрапейскай флоры і творца першай са-даводчай школы ў Варшаве. У 1839 г. Е. Александровіч закончыў гімназію ў Сэйнах і як урадавы стыпендыят працягваў навуку ў Пецяр-бурзе, у прыродазнаўчай секцыі фізіка-матэматыч-нага факультэта Пецяр-бургскага універсітэта. Спе-цыялізаваўся галоўным чы-нам на батаніцы. Атрымаў-шы ў 1843 г. дыплом канды-дата прыродазнаўчых на-вук, распачаў працу на-стаўніка ў Галоўнай школе ў Варшаве (да 1860 г.). Праз год выкладаў анатомію ча-лавека ў Школе мастац-тваў, а з 1850 г. быў наву-ковым кіраўніком Батаніч-нага саду, якога потым быў дырэктарам. Вёў напру-жаную навуковую, папуля-рызатарскую дзейнасць, у значнай меры паўплываў на развіццё польскай фларыс-тыкі. Сярод яго вучняў мож-на назваць выдатных бата-нікаў як Эдмунд Янкоўскі, Я. Растафінскі і фармацэўт, батанік Фердынанд Каро. У 1855 г. быў прызначаны экзаменатарам у варшаў-скай Лекарскай радзе і пра-фесарам у Фармацэўтыч-най школе.

Быў таксама выкла-дчыкам батанікі, заалогіі, параўнальнай анатоміі, мі-нералогіі ў Медыка-хірур-гічнай акадэміі ў Варшаве (з 1857 г., г. зн. з часу яе ад-крыцця), прафесарам бата-нікі і мінералогіі Рэальнай школы (з 1860 г. ), як і ў пазнейшым Імператарскім Варшаўскім універсітэце.

Па яго ініцыятыве, у 1864 г., створаны ў Варшаве Памалагічны сад, якога пасля быў дырэктарам і пры якім стварыў першую ў Польшчы Школу садавод-ства. Кіраванне школай даручыў свайму вучню Э. Янкоўскаму. Е. Алексан-дровіч у вялікай меры па-ўплываў на развіццё фар-мацэўтычнай батанікі, са-дзейнічаў узнікненню Тава-рыства садаводаў (1884), якое засяроджвала вакол сябе многіх аптэкараў. Быў састваральнікам Таварыст-ва і Музея пчаляроў. Быў піянерам польскага шаўка-водства. Яго грамадская дзейнасць была звязана з Музеем прамысловасці і земляробства. Супрацоўні-чаў з "Энцыклапедыяй зем-ляробства", "Вялікай ілю-страванай энцыклапедыяй", "Сусветам" і "Паментнікам фізіялагічным". Часта, пад-час батанічных экскурсій, суправаджаў Э. Ажэшку Генрык Нусбаўм (1849-1937), выдатны доктар, пра-фесар Варшаўскага універ-сітэта, знаўца фармацэў-тычнай батанікі. Пісьмен-ніца выбіралася з ім на пры-роду, каб «...батанізаваць, паданні і іншыя народныя рэчы збіраць...».

Каштоўным для раз-віцця батанічных ведаў бы-ло сяброўства Элізы Ажэшкі з Клеменсам Крушэўскім (1858-1945) па адукацыі лясным інжынерам, выпу-скніком Пулаўскага інсты-тута, выдатным прафесіяна-лам у галіне сваёй спецы-яльнасці. Выконваў ён фун-кцыю намесніка кіраўніка Белавежскай пушчы, куды разам з жонкай, Казімірай з Астралэнцкіх, сястрой па-сябраваўшай з Ажэшкай настаўніцы, Ядвігі, неадна-разова запрашалі пісьменні-цу ў свой дом у Белавежу.

Так піша Э. Ажэшка пра час, праведзены ў тава-рыстве К. Крушэўскага: "...Мала памятаю ў жыцці так захапляльных хвілін, як дзве батанічныя экскурсіі, адбытыя разам з панам Кру-шэўскім. Былі гэта доўгія і наглядныя ўрокі, з якіх магла карыстаць дзякуючы папя-рэдняму батанічнаму ама-тарству..,, 2.08.1898.

Гербарый Элізы Ажэшкі, захаваны ў калекцыях Познаньскага Таварыства сяброў навук

Народазнаўчыя, ле-кавыя захапленні Элізы Ажэшкі, якія усё больш раз-віваліся, прывялі да ства-рэння прыгожага гербарыя, багатага раслінамі, якія былі вядомыя і прымяняліся над-нёманскім людам. Пісьмен-ніца, дацэньваючы вялікія веды вясковых лякарак, жадала захаваць ад забыцця хаця б частку гэтых ведаў. З вялікай стараннасцю збі-рала народныя назвы рас-лінаў, траваў і разам з узо-рамі змяшчала іх у сваёй калекцыі. Будучы свядомай значэння калекцыі, стара-лася дапоўніць народныя назвы прафесіянальнымі, польскімі і лацінскімі на-звамі. Гербарый гэты выка-наны ўласнаручна, падпіса-ны і ўпарадкаваны Элізай Ажэшкай, знаходзіцца на дадзены момант у спецы-яльнай калекцыі Бібліятэкі Познаньскага таварыства сяброў навук у Познані.

Гербарый уключае ў сябе 281 расліну на 78 ліс-тах, кожная прыклеена асоб-на і ў большасці падпісана народнай, лацінскай і поль-скай назвамі.

У гербарыі няма вы-значэння часу, у якім пісь-менніца зрывала, альбо раз-мяшчала расліны ў альбоме. Час, калі ўзнік гербарый, можна з вялікай праўдапа-добнасцю вызначыць на падставе аналізу лістоў Элізы Ажэшкі. Першыя ўпа-мінанні, якія адносяцца да тварэння гербарыя, пахо-дзяць з 1887 году з ліста да Я. Карловіча. Астатнія зве-сткі, якія датычаць бата-нічных экскурсій, паходзяць з ліста да Леапольда Маета з 1898 году.

Гэты гебарый пасля смерці пісьменніцы быў пе-рададзены як дар Музею натуральнай гісторыі (з часам названы Музеем пры-родазнаўства) Таварыства сяброў навук у Познані (далей ПТСН). Да гербарыя далучана квітанцыя пашто-вага пераводу, датаваная лютым 1911 г. Запіс адпраўшчыка: Гародня, Са-довая, уласны дом Марыі Абрэмбскай. На адвароце пячатка: "K(oniglich) Pr(eus-sisches) Hauptzollamt Posen № 4".

Ганна Мар'я Келяк

ПАЎСТАННЕ ДЗІСНЕНСКАГА ПАВЕТУ

Вытрымкі з кнігі Фелікса Уратноўскага "Збор запісак аб паўстанні ў Літве ў 1831 годзе " у перакладзе У . Ляскоўскага

(Працяг. Пачатак у папярэднім нумары.)

Юнкеры былі размеркаваны па батальёнах, важнейшым іх абавязкам было інструктаванне маладых паўстанцаў. Язду ўзначаліў Мікалай Аўгусцінавіч Клёт (м. Лесна, Воўкаўшчына, Бартожа). Вялікая колькасць люду не мела зброі, апроч кос і пік. Затое бантаў ім пачкамі слалі патрыёткі з усяго павету, сімвалізуючы адзінства народнай вайны. За 4 дні з часу прыбыцця юнкераў паўстанцаў у Дзісненскім павеце колькасна надта ўзрасло, значна ўзрос парадак, узнікла імкенне да хутчэйшай схопкі з ворагам. Усе прагна звярталі вочы да Дзісны. Перш за ўсё за тое, што там былі вялізныя склады, сабраныя рускімі, падругое, як і ва ўсіх паветах, так і тут надавалася вельмі вялікая вага захопу цэнтра павету. Як толькі ў ваенных справах паяліліся такія задумы, стала ясна, што вайсковай сіле вельмі не хапае вельмі патрэбнай рэчы - важака, які б апроч ведаў ваеннай справы, карыстаўся ўсеагульным даверам народу, прыняў бы агульнае кіраўніцтва і аб'яднаў бы ўсе часткі ў цэлае. Для выбару вартага Камітэт падаў двух кандыдатаў: вядомага жыхара Браслаўскага павету і падпалкоўніка польскіх войскаў Валенты Мікалаевіча Брахоцкага, які жыў у Глыбокім Дзісненскага павету. Высланыя да іх дэлегаты вярнуліся без выніку, першы не мог выехаць з месца не наклікаўшы на свой дом шалёнай помсты Кахоўскага (начальнік рускіх войск у Відзах). Другі адмовіўся тым, што ўжо быў запрошаны ў Вілейку. А найбольш тым, што зусім нядаўна пасяліўся ў Глыбокім і мала знаёмы з паветам, сумняваецца, ці пажадаюць усе даверыцца яму, ахвяраванай яму адзінаўладнай пасадай. Паўторна пасланы да Брахоцкага Люцыд Корсак (м. Геронцэ) завёз яму ўрачысты заклік і схіліў яго да прыбыцця ў Лужкі.

27 красавіка Брахоцкі (удзельнік вайны 1812 г.) аб'яўлены начальнікам узброеных сіл Дзісненскага павету, прыняў прысягу і цяпер пільна заняўся падрыхтоўкай да жаданнага паходу. Шэфам свайго штабу назначыў вядомага нам падхарунжага Пангоўскага, на ад'ютанта ўзяў Ігнацы Клёта, загад арсеналам, выдачу зброі і працу на складзе даверыў падхарунжаму Абуховічу (м. Мікалаёва). Камендантам ў Лужках прызначыў маршалка Буйніцкага, камендантам Глыбокага паслаў Ігнація Корсака. (м. Пятроўшчына). Мікалая Клёта, начальніка кавалерыі, паслаў выставіць пост да Дзісны і ў Германавічах. Рэшту кавалерыі паўстанцаў аддаў былому маршалку графу Міхаілу Восіпавічу Храпавіцкаму (м. Празарокі). За шэсць дзён спакойна адбылася ўнутраная арганізацыя. Вораг не высоўваўся з Дзісны, напэўна быў застрашаны звесткамі аб лічбе паўстанцаў, або меў іншыя, пільнейшыя задачы. Расійскай ўлада спяшалася сплавіць на Рыгу харчовыя склады. Як сказалі, харч павінен быў морам адпраўлены ў Гданьск для падмацавання арміі Дыбіча ў Польшы. Кожны карабель, баючыся нападу паўстанцаў, забяспечвалі аховай. Зза гэтага змяншалася колькасць войск ў Дзісне і рэшта былых двух ці трох батальёнаў магла здавацца недастатковай для наступальных крокаў. Пасля Вялікадня, як толькі дзісненскія паўстанцы пабачылі выразную здольнасць для наступальнага бою, вырушылі на захоп павятовага горада. Для падрабязнага апісання гэтай падзеі найлепей паслужаць зноў вытрымкі з дзённіка падхарунжага.

Захоп Дзісны

Стаялі мы лагерам каля Лужкоў, усе на полі ў буданах, апроч Камітэту, які па сваіх абавязках заставаўся ў мястэчку і яшчэ некаторых грамадзян, якія не рады былі расстацца са спакоем. Сам Брахоцкі часцяком сярод дажджлівай ночы правяраў пасты і тым прыгожым учынкам зрабіў добрае ўражанне на простых людзей. Уражвала бачыць паважнага старца на кані, калі маладыя хлопцы спакойна спачывалі, пахаваўшыся ад дажджу. Увесь цяжар вартавой службы падаў на юнкераў, бедную шляхту і сялян. Ланцуг пікетаў заўсёды быў у прадку. Пры тым нямала працы ўкладвалі мы ў навучанне жаўнераў, лік якіх пастаянна павялічваўся. Найбольш клопату прычыняў недахоп зброі. Дзенідзе блішчаў карабін са штыком. Стрэльбы паляўнічыя рознага калібру па большай частцы былі вельмі дрэнныя, косы і пікі, насаджаныя абы як. Трэба было справіцца з гэтым як толькі можна. Прынялі мы баявы шыхт паводле інструкцыі, якая хадзіла ў пісаных копіях, падобна, што прысланая з каралеўства Польскага. Першы шэраг складалі стральцы. Другі - касінеры. Трэці - людзі з пікамі такімі доўгімі, каб маглі дастаць да першага шэрагу. Пяхота наша падзелена на батальёны і роты, умела маршыраваць і выконваць патрэбныя павароты. Эканом лужэцкага маёнтка прыслаў трохколерны штандар, зроблены ягонай жонкай. З надпісам: "За вольнасць, веру і Айчыну!". Дух нашага люду быў добры, права кожны хлопец казаў: "Мы з ахвотай пойдзем біць праклятага маскаля, каб толькі ў яго не было пушак, каб і нам хоць маленькую пушку!". Як раз для заспакаення такога клопату Брахоцкі недзе дастаў бронзавую гарматку (віватоўку - для салютаў). А ў кляштарным складзе знайшлі карцеч, што засталася ад 1812 году. Яна выдатна падыйшла для гэтай гарматкі. Маліліся мы і спадзяваліся, што салдаты нашы ўтрымаюцца на пляцы, шляхта з запалам і адвагай абяцала найвялікшую бойку, пастаянна заклікала: "Да Дзісны!". А як трэба было берагчыся, калі начальнік задумаў дагадзіць тым гарачым жаданням! На 1 траўня выпаў Вялікдзень, які адзначаўся яшчэ паводле расійскага календара. Паставілі алтар проста на полі пад адкрытым небам. У 10 гадзін раніцы зшыхтаваліся мы для набажэнства. Войска стала чатырохкутнікам, за пяхотай стаяла конніца са зброяй - усе без шапак. Імшу адправіў сакратар Камітэту ксёндз Татур. Музыка, якую даставіў да паўстанцаў маршалк Храпавіцкі, іграла пад час набажэнства. Потым ксёнз Францішак выступіў з казаннем, дакладней, з патрыятычнай прамовай. Напаследак, за прыкладам Брахоцкага, усе паўтарылі прысягу да астатку бараніць Айчыну. Падняўшы зброю ўверх, трохкратна выкрыкнулі: "Вольнасць або смерць!". Пасля таго ўрачыстага абраду начальнік Камітэту запрасіў да сябе афіцэраў на свянцонку. А войска частавалі ў лагеры. Тры наступныя дні прайшлі ў звычайных клопатах. 5 траўня начальнік першай роты трэцяга батальёну падхарунжы Аляксандр Рыпінскі атрымаў загад: забяспечыць сваіх людзей сякерамі, рыдлёўкамі, піламі і таму падобным начыннем, адправіцца ноччу ў Германавічы, дзе стаяў Мікалай Клёт з аддзелам кавалерыі, паставіць лагер для вайсковых сілаў і падрыхтаваць для іх пераправу цераз Дзісёнку, а для пэўнай часткі пяхоты падрыхтаваць плыты, на якіх можна было б вадой плысці да самай Дзісны. Брахоцкі меў намер атакаваць Дзісну з 2000 салдат з трох розных бакоў, каб уразіць ворага відам вялікага натоўпу, які насамрэч толькі часткова мог дзейнічаць не маючы дастатковай колькасці зброі.

6 траўня вырушылі з лагера. У Лужках застаўся Камітэт, пры ім наш калега Абуховіч для вырабу пораху і нагляду за арсеналам, а Рудольф Клёт не адпачыўшы, з аддзелам пяхоты застаўся для падтрымкі і аховы ўнутранага парадку. Камендант лагера маршалк Буйніцкі ўзначаліў усю вайсковую ўладу ў першай "сталіцы" паўстання. Узброеная сіла для захопу павятовага горада рухалася дзвюмя дарогамі: трэці батальён Тамаша Лапацінскага і аддзел кавалерыі Храпавіцкага пайшлі паштовым трактам, каб з правага берага Дзісёнкі ад Лугоў ці Лонк, маёнтка маскоўскага палкоўніка Фралова прыбыць да Дзісны. Брахоцкі з рэштай падаўся на Германавічы, каб злучыцца тут з авангардам і пераправіцца на левы бераг Дзісёнкі У дзве гадзіны пасля поўдня прыйшлі мы з Брахоцкім у Германавічы і занялі лагерны стан, падрыхтаваны Рыпінскім, паводле дадзенай яму інструкцыі, да таго ж для нас тут быў падрыхтаваны харч, салома і г.д.

Неўзабаве заўважылі мы на дзісненскай дарозе ляцеўшага наўскач вершніка, за якім слуга трымаў некалькі свабодных коней. Гэта быў Станіслаў Мігановіч гаспадар Мікалаёва. Затрыманы пікетам і прыведзены на кватэру кіраўніка, расказаў, што Пётр Вазгірд са сваімі дваровымі людзьмі напаў ў Мікалаеўскай карчме (за адну мілю ад Дзісны) на казакоў, адабраў у іх коней, і адправіў у лагер паўстанцаў, а саміх трымае у аблозе, бо яны зачыніліся са зброяй і не жадаюць здавацца. У той жа час частка паўстанцаў пад кіраўніцтвам двух Семашкаў (Міхаіл і Восіп Станіслававічы, (м. Мнюта, Ляхаўшчына) паспяшалася на дапамогу. 7 траўня пераправіліся мы пад музыку цераз Дзісенку. Брахоцкі, пакінуўшы адзін звяз пад камандай падхарунжага Шульца для аховы пераправы з тылу, падаўся з усімі ў дарогу. Мелі мы з сабой і нашу гармату. Рыпінскі, як артылерыст, перадаў некаму іншаму свой звяз і ўзначаліў тую аднаконную батарэю. За кананіра служыў яму шавец Ардынскі. Праўдзіва прыслоўе: пры вялікай патрэбе і шыла голіць. Прыбліжаючыся да Мікалаёва, атрымалі мы звестку аб казаках. Людзі Вазгірда двух з іх забілі, а трох узялі жыўцом. Ураднік, які надаваў найболей сваім адвагі і пачаў страляць, найперш атрымаў кулю. Гэты выпадак падняў на ногі залогу Дзісны, і там з поўным узбраеннем чакалі нас. У Мікалаёве спаткаў нас ксёнз з касцельнай цырымоніяй, ідучы праз вёску мы бачылі ў карчме жыдка, які служыў нам за правадніка пры ўцёках з Дзісны. Вітаў нас з радасцю і расказаў, што быў затрыманы ўладамі, але. на шчасце, апраўдаўся.

Улюбёны ў роднае слова

14 красавіка ў тэатральнай зале Беларускай дзяржаўнай акадэміі мастацтваў адбылася прэзентацыя новай кнігі і камплекта з 3х кампактдыскаў "Беларускае літаратурнае вымаўленне: Практыкум па дыкцыі і арфаэпіі". Аўтар выдання, вядомы беларускі педагог, спецыяліст у галіне навучання выразнаму чытанню, прафесар кафедры сцэнічнай мовы і вакалу акадэміі мастацтваў Андрэй Каляда.

Імпрэза пачыналася даволі незвычайна. Загучала фанаграма вядомай песні "Ой калядачкі бліныладачкі" ў выкананні "Песняроў". І першым слова ўзяў сам Андрэй Андрэевіч. Ён распавёў пра тое, што кніжка пабачыла свет дзякуючы дапамозе, якую аказала стрыечная сястра Ірэна КалядаСмірнова з ЗША. Усім, хто запоўніў утульную залу тэатра, аўтар прэзентаваў кніжку і кампактдыск, а пасля перадаў слова педагогу і актору Уладзіміру Мішчанчуку, які вёў рэй далей. У сваёй прамове ён спыніўся на некаторых біяграфічных звестках Андрэя Каляды. Згадаў тыя гістарычныя карані, якія надаюць навукоўцу імпэт да творчасці. А карані гэтыя ў славутай Наваградчыне, якую некалі так хораша апяваў Адам Міцкевіч:

"О навагрудскі край -

мой родны дом,

Праслаўлены

Трамбецкага пяром,

Куды б мяне ні кінуў

лёс жыццёвы,

Забыць я не магу

твае палі, дубровы".

Андрэй Каляда мае шмат кніг па праблемах майстэрства вуснай мовы, сцэнічнага слова, методыцы навучання выразнаму чытанню. Іх можа было пабачыць на выставе, наладжанай у залі. Першая ж кніжка А. Каляды "Выразнае чытанне" выйшла ў 1970 годзе.

Шмат хто ў той дзень адкрыў для сябе Калядуперакладчыка. Ён перакладае з рускай мовы Дастаеўскага, Чэхава, Гогаля, Тургенева, Купрына, Буніна, Булгакава і іншых.

У 1966 годзе Андрэй Каляда арганізаваў народны тэатр чытальнікаў "Жывое слова", якому сёлета акурат 40 гадоў. Ён быў мастацкім кіраўніком гэтага тэатра да 1991 года.

На прэзентацыі выступілі - А. Марачкін, В. Іваноўскі, Р. Баравік, А. Макоўская, З. Санько, М. Яленскі, Ф. Варанецкі. Трэнінг па сцэнічнай мове дэманстравалі студэнты акадэміі. Як узор літаратурнага вымаўлення прагучалі ў выкананні Андрэя Каляды некаторыя творы запісаныя на дысках: урывак з прадмовы Ф. Багушэвіча да зборніка "Дудка беларуская", страфа з верша Янкі Сіпакова "Свая мова" і верш Яўгеніі Янішчыц "Пабеларуску", дзе ёсць такія радкі:

"Сто разоў шукай

другой красы,

А тым больш,

што свет даўно не вузкі!

... Ды калі ты

не бязродны свет -

Гавары са мной

пабеларуску".

Для адпрацоўкі дыкцыйнай выразнасці і практычнага засваення нормаў беларускага літаратурнага вымаўлення ў дапаможніку змешчаны не толькі асобныя строфы з вершаў беларускіх паэтаў прыказкі, але і прымаўкі, чыстагаворкі, скорагаворкі.

Кніга адрасуецца студэнтам, выкладчыкам беларускай мовы, усім, хто хоча самастойна вывучыць і засвоіць арфаэпічныя нормы беларускай мовы. Выдадзеная яна ў НВК "Тэхналогія" на замову ЗБС "Бацькаўшчына".

Запытвайце камплект у кнігарнях. У адзіным экземпляры ён ёсць у бібліятэцы Таварыства беларускай мовы.

А тым часам Андрэй Каляда рыхтуе да выдання новую кнігу. Пажадаем яму поспехаў.

ІрМа.

Віншуем сяброў ТБМ, якія нарадзіліся ў чэрвені

Абужынская Ганна Алякс. Акудовіч Валянцін Васіл. Аляхновіч Ніна Паўлаўна Анапрыенка Юры Анацка Ганна Анацка Яўген Асмыковіч Міхась Мікал. Баеў Дзмітрый Уладзімір. Баеў Павел Віктаравіч Базык Вольга Белавусава Валянціна Вал. Біза Юльян Сцяпанавіч Бурачонак Аляксандр Вяч. Бязмацерных Дар'я Алякс. Бязмен Васіль Канстанцін. Бяласін Яўген Аляксандр. Вайтовіч Сяргей Уладзімір. Валошчык Лідзія Рыгор. Варонік Святлана Аркадз. Васільева Анастасія Вячас. Гайдук Ірына Эдуардаўна Галіч Аляксей Эдуардавіч Гашко Ірына Аляксееўна Глушко Аляксей Віктар. Грыгор'ева Ірына Людвіг. Грышко Людміла Гудкова Дар'я Уладзімір. Давыдчук Сяржук Дземідовіч Ганна Дзічкоўская Настасся Дзюсекаў Павел Жалдака Васіль Станісл. Жамойда Алена Жарнасек Вітаўт Жук Ігар Васільевіч Завадская Алена Аляксан. Запалянская Вольга Васіл. Золаў Юры Георгіевіч Іваноў Сяргей Ігнатовіч Марыя Іосіфаўна Ільіна Анастасія Аляксан. Кавалеўская Наталля Л. Кавалеўская Стэфанія С. Канкоўская Святлана Капціловіч Іван Каўко Зміцер Кісель Сяргей Леанідавіч Кісляк Васіль Сяргеевіч Кляпкоў Дзмітрый Камар Юры Мікалаевіч Косава Ганна Валер'еўна Кочман Тарэса Красоціна Тамара Іван. Краўчук Зміцер Краўчук Ірына Крол Аляксандр Уладзімір. Кудрашова Лілія Кузікевіч Алена Кукуць Алена Аляксандр. Кукуць Уладзімір Часлав. Куляшоў Дзмітры Віктар. Куніцкая Ганна Уладзімір. Курдо Павел Аляксандр. Кутас Святлана Кухарчык Людміла Лабаты Алег Анатольевіч Ларын Іван Юр'евіч Ласкутнікаў Павел Сярг. Лаўрыновіч Алесь Сярг. Лендзянкоў Ігар Ляўковіч Анатоль Іосіф. Майсяёнак Андрэй Георг. Макарэвіч Іна Макрыцкі Яраслаў Янавіч Максімава Наталля Малашчанка Аляксей Юр. Маневіч Аляксей Манкевіч Таццяна Пятр. Маркевіч Мікалай Мікал. Мароз Кацярына Мікал. Мароз Уладзімір Вікенц. Марозава Людміла Уладз. Мархотка Леанід Андрэев. Махлай Кастусь Мацюшэнка Ніна Мікал. Машкала Іосіф Мельнічук Сяргей Міхайлоўская Данута Кан. Міхальчук Вераніка Пятр. Міхноўская Наталля Вяч. Мішчанкоў Уладзімір Ал. Нішчык Алесь Уладзімір. Носаў Андрэй Няганаў Яўген Сяргеевіч Палухін Уладзімір Мікал. Палянскі Андрэй Валер'ев. Панкевіч Юлія Аляксандр. Парчынскі Яўген Патапава Дзіяна Сярг. Паўловіч Анатоль Петрашэвіч Яўген Праневіч Кацярына Ген. Пукель Алена Адамаўна Рабчэня Таццяна Васіл. Радзюк Валянціна Радэнка Кацярына Уладз. Раеўскі Аляксандр Разжалавец Іван Разжалавец Сяргей Разумава Галіна Уладзім. Рак Вольга Рыгораўна Раманава Ганна Алякс. Раманішка Вікторыя Улад. Раманчук Анатоль Анат. Ролік Міхаіл Міхайлавіч Русць Максім Часлававіч Рэўтовіч Кірыла Васільевіч Савіч Сяржук Сакава Ніна Леанідаўна Сакалова Ніна Сакун Алена Васільеўна Салаўёва Людміла Мікал. Салоха Надзея Самстыка Сяргей Алегавіч Свізуноў Вячаслаў Свірко Наталля Сідляр Андрэй Сіліч Аляксандр Анатол. Сільнова Ніна Сінкевіч Ірына Тадэвуш. Славута Ніна Спасюк Рыгор Віктаравіч Станько Галіна Сямашка Ала Уладзімір. Сянкевіч Святлана Анат. Сярова Зося Таўгень Людвіка Трэцьяк Дзмітрый Вітал. Туровіч Ірына Уладзімір. Урбан Аляксандр Філічонак Ларыса Харужая Вера Хвацік Іван Міхайлавіч Хевук Ігар Цімафеева Ядвіга В. Ціханаў Аляксандр Валер. Ціхановіч Вольга Віктар. Чабатарэўскі Барыс Чарановіч Ніна Мікал. Чаркасава Галіна Ільінічна Шарман Аліна Шаўцоў Генадзь Уладзім. Шахлевіч Юлія Віктар. Шпілеўскі Вячаслаў Вікт. Шумская Ірына Антон. Шчарбачэня Вячаслаў С. Шыпіла Уладзімір Алякс. Юркевіч Сяргей Іванавіч Юшкевіч Андрэй Андр. Якаўлеў ЮрыГенадз'евіч Якубовіч Ю.А. Яскевіч Алесь Юр'евіч Яшкіна Надзея Алегаўна

Міжнародная канферэнцыя

Інстытут мовазнаўства імя Якуба Коласа НАН Беларусі праводзіць міжна-родную навуковую канфе-рэнцыю "Сучасны стан і дынаміка нормаў беларус-кай літаратурнай мовы" , якая адбудзецца 24-25 ка-стрычніка 2006 г.

Прапануецца абмер-каваць наступныя тэмы:

1. Дынаміка развіцця і тыпалогія змен лексічных нормаў беларускай літа-ратурнай мовы.

2. Змяненні ў слоўні-кавым складзе і граматыч-ным ладзе сучаснай бела-рускай мовы.

3. Варыянтнасць моўнай нормы ў сферы сло-ваўтварэння, словаўжы-вання, словазмянення.

4. Анамастыка і нор-ма.

Рабочыя мовы канферэнцыі - славянскія.

Заяўкі на ўдзел (про-звішча, імя, імя па бацьку, тэма даклада, месца працы, пасада, вучоная ступень і званне, кантактны адрас) просім даслаць да 1 верасня 2006 г. на адрас: Аргкамітэт канферэнцыі, вул. Сурга-нава, 1/2, Мінск 220072 Бе-ларусь. Матэрыялы здаюц-ца ў час рэгістрацыі (дру-каваны і электронны ва-рыянт).

Па канферэнцыі пла-нуецца выданне зборніка. Аб'ём да 3 старонак праз 1,0 інтэрвалa, шрыфт Times New Roman, 14, без знакаў пе-раносу; спіс выкарыстанай літаратуры прыводзіцца ў канцы артыкула 12 кеглем. Спасылкі ў тэксце пада-юцца ў квадратных дужках [5,12].

Арганізацыйны ўнёсак - 15 тысяч беларускіх рублёў. Праезд, харчаванне і пражыванне аплочваюць самі ўдзельнікі канферэнцыі.

Наш кар.

Першы падручнік па беларускай мове для венграў

Пад агульнай рэда-кцыяй прафесара Анд-раша Золтана пабачыў свет першы навучальны дапаможнік па беларускай мове для студэнтаў - венграў : Ларыса Стан-кевіч - Жужа Каткіч. Дваццаць сустэч з Бела-руссю: падручнік па бе-ларускай мове для па-чаткоўцаў / Пад агульн. рэд. Андраша Золтана. - Будапешт, 2006. (Larisza Sztankevics - Katkits Zsuzsa. 20 talбlkozбs Fehйroroszor-szбggal: fehérorosz nyelv-könyv kezdők számára / Sze-kesztette Zoltán András. - Budapest, 2006.)

Наш кар.

Усе падворкі добрыя, але свой найлепшы!

Заспявалі удзельнікі музычнага гурту "Бераставіцкія музыкі" - і ногі самі просяцца ў скокі. Ды яшчэ да цябе падлятае гэткая спрытная маладзёна ў нацыянальным строі, рукі ў бакі, усміхаецца. Хіба адмовіш прайсціся ў карагодзе, калі не ўмееш на свой сорам нешта больш далікатнае і старадаўняе, захаванае ад продкаў.

У парку няма вольнага месца. Кожны раён асвоіў сабе ладны куточак. І чаго толькі не навезлі! Сувеніраў - на любы густ. Народныя майстры прапануюць да ўвагі карціны, плеценыя з саломкі і лазы вырабы, кавальскія прылады. Дарэчы, кавалі проста на вачах прысутных стваралі свае цікавосткі. Гучалі ўдары малатка па гарачым метале, палала вогнішча і самі майстры, у фартухах, капелюшах, рукавіцах завіхаліся навокал. Дзяцей ад такога гледзішча не адцягнуць!

Столькі беларускіх выканаўцаў я даўно не чуў. Песні на роднай мове даносіліся з імправізаванай пляцоўкі на плошчы Леніна, гучалі ў парку. Падыходжу да групы выканаўцаў, якія прымасціліся сярод зялёных насаджэнняў і так хораша спяваюць. Што ні кажы, пасуе нацыянальнае адзенне белчырвонабелых колераў з прыгожай беларускай прыродай.

- Чые будзеце?

- Ды з Гародні мы, з гарадскога Дома культуры, называемся "Гасцінец".

А як не зрабіць фотаздымак Антаніны Пятроўны Пенцяк з Зэльвенскага раённага Дома рамёстваў! Прадзе сабе кудзелю, паказвае моладзі што да чаго тут і якімі прыёмамі трэба карыстацца. Заўважаю, што слухаюць людзі ўважліва, прыглядаюцца да нетаропкіх рухаў рук майстрыхі. І ціха снуецца нітка…

Не змог не спыніцца перад цудоўнымі вырабамі бандарных спраў майстра. Бочачкі на заглядзенне! Нездарма люд цікавіцца іх коштам. А што ў такую пасудзіну - ды добрага вінаграднага віна…

Усё абышоў, ды не раз. Сустракаю вядомага мастака Дзмітрыя Іваноўскага. Сярод карцін іншых майстроў пэндзля паказвае свае апошнія чатыры: тут хітрая ліса таропка спяшаецца пад прыкрыццё лесу, а тут зубрыволаты ў дрымучай пушчы, а гэта дзяўчынапрыгажуня з букетам кветам на квяцістым лузе.

- Добрае свята, - кажа Зміцер. - Еўрапейскі ўзровень. Не сорамна перад гасцямі адкуль бы яны не былі.

Побач з карцінамі мастакоў каля сталоў з сувенірамі завіхаюцца два хлопцы. Іх галовы пакрыты накідкамі, якія мы прывыклі раней бачыць ў апрананні арабскага лідэра Ясіра Арафата. Няўжо палестынцы?

Нумізматы тлумачаць паходжанне старажытных манет. На кніжных паліцах можна знайсці літаратуру па гісторыі Гародні, навейшыя выданні з багатымі ілюстрацыямі горада. Каля ланцужкоў з бурштынавым начыннем чародка маладых дзяўчатак…

Зайздрошчу тым, у каго на руках відэакамера. Такі матэрыял сам плыве ў рукі. Здымай - не хачу! Застанецца толькі з розумам зманціраваць - і гатовы фільм. Упэўнены, што мы з вамі гэтыя кадры не раз пабачым на экранах тэлевізара. Такое хараство нельга хаваць ад вачэй людзей.

А над паркам плыве, пераліваецца беларуская песня. Гэта ўсё яшчэ выступаюць нашы родныя калектывы. Багаты Прынёманскі край на таленты.

А цяпер час адведаць падворкі і нацыянальных меншасцей, якія абралі сабе домам нашу Беларусь.

Антон Лабовіч, Гародня. Фота аўтара.

Без эпітафіі

У 2000 годзе да мяне патэлефанавалі з аднаго часопіса, каб я напісаў ар-тыкул пра прадзеда, вядомага ў свой час псіхіятара Паўла Максімавіча Мамойку (1889-1969). Я звярнуўся ажно ў дзве ўстановы: нацыянальную бібліятэку, якую наведваю з 1992 года і Медыцынскую навуковую рэспубліканскую бібліятэку, што размясцілася на вуліцы Фабрыцыюса. Ведаў, што прадзед меў шмат навуковых артыкулаў па псіхіятрыі ў свой час, сябра-ваў з Інсаравым. Негледзячы на тое, што я з'яўляюся адным з самых заўзятых наведвальнікаў адной з за-лаў установы Нацыянальная бібліятэка - інфармацыі не знайшлося.

Не знайшлося яе і на вуліцы Фабрыцыюса. Не зразумеў чаму...

Але апошнім часам пачаў знаёміцца з твор-часцю класіка сучаснай беларускай літаратуры Эр-нэста Ялугіна (1936 г.н.). Прачытаў я і яго дакумен-тальную аповесць "Без эпі-тафіі, што была напісана ў 1989 годзе. у заснаванай на дакументальных матэры-ялах аповесці паказаны ха-рактар і няпросты лёс стар-шыні першага ўраду БССР Зміцера Хвёдаравіча Жылу-новіча, у беларускай літа-ратуры вядомага таксама, пад іменем Цішкі Гартнага, жыццё якога трагічна абар-валася ў гады рэпрэсій. Класік расказвае пра тра-гічную смерць З.Х. Жылу-новіча 11 красавіка 1937 года.

Дык вось наколькі я ведаю ад бабулі: ў 1937 годзе яе бацька П.М. Мамойка працаваў псіхіятарам у Ма-гілёўскай псіхлякарні. Ква-тэры не меў, таму разам з дзецьмі: Маргарытай, Таісіяй і Лілеяй, Іраідай і Аэлі-най жыў на тэрыторыі ля-карні ў Пячэрску (г. Магі-лёў). У клініцы ён пасад не займаў і думаю, што пос-таць З.Х. Жылуновіча была даверана некаму з псіхі-ятараў, хто займаў больш высокае становішча ў ме-дычнай іерархіі і атрымаў адукацыю пры саветах, бо прадзед пачынаў навучанне ў Маскоўскім універсітэце пры цары. Але думаю, што ён ведаў пра лёс З.Х. Жы-луновіча. Менавіта з гэтай прычыны асоба прадзеда выкрэслена з навуковага звароту. Не ведаем мы і падрабязнасці падзей тых часоў у Пячэрску. Лёс П.М. Мамойкі склаўся таксама трагічна.

На паседжанні супол-кі "Гісторыя" была абмерка-вана творчасць Эрнэста Ялугіна і асобнаа яго раман "Алжырская пастка", даку-ментальная аповесць "Без эпітафіі". Мы вырашылі, што гэта асоба № 1 з су-часных беларускіх празаі-каў. Вырашана ў сувязі з юбілеем узнагародзіць кла-сіка беларускай літаратуры каштоўным падарункам, які будзе уручаны пісьменніку ў бліжэйшы час, як лепшаму празаіку 2005 года.

Аляксей Шалахоўскі, старшыня суполкі "Гісторыя".

У Валодзі на агародзе...

Новую нацыяналь-ную бібліятэку мяркуюць урачыста адчыніць дзесь на пачатку ці напрыканцы чэр-веня. Але я і зараз праз дзень - другі наведваюся да яе, балазе жыву поблізу. Звы-чайна раблю вечаровыя шпацыры. Мне цікава гля-дзець, як з кожным днём знікаюць з яе рыштаванні, як упарадкоўваюцца і пера-ўвасабляецца наваколле.

Мяне з гэтых агледзі-наў цікавіла і цікавіць адно: афармленне фасада біблія-тэкі пры ўваходзе ў яе. А рэч у тым, што фасад пры ўва-ходзе акаймаваны з двух бакоў дзвюмя велізарнымі плітамі, якія сімвалізуюць разгорную кнігу. А на гэ-тым развароце мудрасць вякоў: праз формулы і еро-гліфы, наскальныя знакі. Нямала на тых плітах-раз-варотах і выказванняў пра-рокаў розных пакаленняў пра сэнс і сутнасць жыцця. Сярод іх накрэслены і бес-смяротна-абачлівае Багу-шэвічава папярэжанне-за-сцярога: "Не пакідайце ж мо-вы нашай беларускай, каб не ўмерлі".

Ці трэба казаць, якое пачуццё ахоплівае мяне ад усведамлення, што гэтыя шчымліва засцярагальныя словы з "Прадмовы" да "Дудкі Беларускай " Мацея Бурачка з школьных пад-ручнікаў і хрэстаматый вырваліся на фасад сацы-яльна значнага будынка, імя якога Нацыянальная біблія-тэка Беларусі.

Яшчэ адным цягне да сябе новая бібліятэка: яна забудавана на маім коліш-нім агародчыку. Пра гэта шмат хто ведае. Нават хтось экспромт пра гэта склаў:

У Валодзі на гароддзе

Вялізную бібліятэку

збудавалі.

А знаная паэтка з нацыянальнай бібліятэкі Людка Сільнова гэтаму факту цэлы верш прысвяціла.

Шаноўнаму сп. Уладзімру

з удзячнасцю

за мілы жарт!

Аўтарка Л. Сільнова.

Гарбуз-бібліятэка

Амаль пад Мінскам,

На гародах Содаля

Гарбуз вялізны

Вырас - вымкнуў сёння.

Гуркі, парэчкі -

У бакі рассунуў ён.

Дамкі і печкі,

І людзей зажураных...

Цар жыццяў іхных!

З залатымі рэбрамі -

Дом, поўны кнігаў,

Як гарбуз той з семкамі.

Бібліятэка!

Сіла супраць ворага!

А кнігі - рэкі,

Усё нясуць у мора бо.

Гэтак неяк нязмушана новая нацыянальная бібліятэка ўпісалася ў мой жыццёвы летапіс.

Р.S. Неяк нядаўна рабіў чарговы абход-агляд падворка новай бібліятэкі і зрабіў для сябе яшчэ адно адкрыццё. Поблізу ўваходу на бібліятэчны падворак ля старых лістоўніц ёсць стэла, а на ёй надпіс, што гэты бібліятэчны парк заклаў першы прэзідэнт Рэспублікі Беларусь. Дата закладкі 13-га верасня. А трынаццатага верасня - гэта якраз дзень маіх народзінаў...!

Уладзідмір Содаль.

Алесь Ліпень - Чалавек і Мастак

30 траўня памёр мастак і скульптар Алесь Іванавіч Ліпень . Газета "Наша слова" у нумары ад 5-га красавіка бягучага года змясціла партрэтны нарыс пра гэтага чалавека.

Была сярэдзіна сакавіка. Мы загадзя дамовіліся аб сустрэчы па тэлефоне. Па голасе спадара Алеся адчувалася, што ён моцна хварэе. Дыхалася яму цяжка, таму словы гучалі ціха і невыразна.

Гадоў з дзесяць назад мне давялося быць у творчай майстэрні мастака. Тады гэты чалавек быў яшчэ поўны сіл. Аднак асабліва негаваркі. Маючы паважную постаць, рухаўся няспешна, пераходзячы ад карціны да карціны, тлумачыў, адказваў на пытанні. Звяртала на сябе ўвагу яго, так бы мовіць, акадэмічнасць. Менавіта такім і павінен быць прызнаны маэстра пэндзля. Само аблічча раскрывала духоўнае багацце асобы…

Цяпер перада мной стаяў нібыта той жа чалавек. Але прыгорблены цяжарам пражытых 80 гадоў і абяссілены хваробай. На журнальным століку стаяў сподак, запоўнены таблеткамі. Спадар Алесь вострым вокам мастака пабачыў мой погляд, сумна ўсміхнуўся:

- Такое цяпер маё жыццё.

Пакоі кватэры былі запоўнены карцінамі. Яны былі развешаны па сценах, стаялі ў падрамніках на падлозе, шчыльна падагнаныя адна да адной. Усе гэта стварала ўражанне знаходжання ў карціннай галярэі. Веснавое сонца шчодра расквеціла сваімі праменямі пейзажы і яны зайгралі колерамі вясёлкі…

Ідучы на сустрэчу, напярэдадні сабраў звесткі пра Алеся Іванавіча. Нельга сказаць, што яго абыходзілі ўвагай. Былі публікацыі ў зборніках, часопісах, газетах ды буклетах ("Памяць. Гродна", "Пагоня", "Гродзенская праўда", "Літаратура і мастацтва", "Культура", інш.). Год нараджэння - 1926. Месца нараджэння - вёска Баркі Бабруйскага раёна Магілёўскай вобласці. Ветэран Вялікай Айчыннай вайны. Некалькі разоў выбіраўся дэпутатам Гарадзенскага гарадскога Савета. Працаваў майстрам турбіннага цэха электрастанцыі.

У мастацтве выявіўся як жывапісец, скульптар, разбяр. Стварыў цэлую партрэтную галярэю славутых людзей Гарадзеншчыны і Беларусі ў цэлым (кіраўнікоў паўстання 1863/64 гадоў, літаратараў Цёткі, Я.Чачота, Ф. Багушэвіча, М. Багдановіча, М. Гусоўскага, Ф. Скарыны, Я. Карскага, А.Цяжкага, генерала Антонава, партызанкі В. Соламавай, народнага артыста Р.Шырмы і дзесяткі іншых). Стваральнік шматлікіх паркавых скульптур у Гародні, Наваградку, Астраўцы, Беняконях.

Сваё адчуванне хараства прыроды, непаўторнасці роднага краю перадаў з дапамогай сакавітых фарбаў у карцінах, колькасць якіх сам пазначыў - "дзесьці каля тысячы". Пейзажы Алеся Ліпеня ёсць у музеях і прыватных калекцыях краін былога СССР, ЗША, Ізраіля, Германіі…

Пачынаючы з 1950 года, ён удзельнічаў у міжнародных выстаўках твораў самадзейнага выяўленчага мастацтва, у тым ліку у Маскве і Бруселі, не кажучы пра рэспубліканскія і абласныя выстаўкі народнай творчасці, плянэры Неаднаразова прызнаваўся лаўрэатам фестываляў, узнагароджваўся дыпломамі і Ганаровымі граматамі.

Адным словам, тэмаў для размовы было шмат. Гаспадар прыгадаў, што бацькі па веравызнанні былі каталікамі. Сям'я мела 40 гектараў зямлі. Аднак напаткаў злы лёс. Бацька і дзядзька былі знішчаны Савецкай уладай як "ворагі народа". Маці памерла ў 1945 годзе. Алеся ў арміі вывучылі на шафёра. Праслужыў шэсць гадоў.

Алесь Ліпень меў у сваёй дамашняй бібліятэцы старанна падабраныя кнігі. Канешне, найбольш твораў пра мастацтва. Але ёсць і ўнікальныя экземпляры. Маю на ўвазе з уласнаручнымі надпісамі ахвяравальнікаў. Мастак з гонарам паказаў кнігу з аўтографам жонкі Янкі Купалы - Уладзіславы Францаўны: "Паважанаму таварышу Ліпеню ад літаратурнага музея Янкі Купалы. 16.04.1959" . У гэты год У.Ф. Луцэвіч, кіраўніца гэтага мемарыяльнага музея, была ў Гародні і ёй паказалі скульптурную работу А. Ліпеня "Гусляр". Твор так спадабаўся жонцы класіка беларускай літаратуры, што яна адразу запрасіла аўтара ў Менск "для далейшых перамоваў аб набыцці разьбярнай работы ў якасці экспаната музея". Твор і цяпер знаходзіцца там, адлюстраваны ў многіх даведніках пра Я. Купалу.

- Гэты вобраз мне навеяла паэма Купалы "Пясняр". Раней па радыё часта чыталі творы вядомых пісьменнікаў.

Фотаздымкі сведчаць, што майстэрню мастака наведвалі многія вядомыя асобы як з блізкага, так і далёкага замежжа. Алесь Ліпень быў знаёмы з многімі беларускімі пісьменнікамі. Асабліва ўзгадваў Зоську Верас, якую не раз наведваў разам з іншымі гарадзенцамі.

Са шкадаваннем прызнаўся, што меў магчымасць вучыцца ў Акадэміі мастацтваў у Менску. Вядомы скульптар А. Бембель асабіста запрашаў да сябе ў вучні. Але сямейныя клопаты не дазволілі адшліфаваць талент…

Ён паказваў карціны, распавядаў пра мясціны блізу Гродна, адзначаў, калі і куды ездзіў на эцюды, паказваў сямейныя фотаздымкі, дзяліўся ўспамінамі. Гэта быў сапраўды багаты на жыццёвыя падзеі чалавек. Яго ведалі многія і ён зняўся шмат з кім. І тыя, хто пакуль застаецца на гэтым свеце, будуць памятаць добрага і незласлівага Мастака, цікавага суразмоўцу, грамадзяніна і годнага Беларуса.

Я ж ганаруся тым, што лёс двойчы сутыкаў мяне з гэтым чалавекам. Алеся Ліпеня ўжо няма сярод нас - гэта праўда. Ён пайшоў у далёкі Сусвет. Але справядлівым будзе і тое, што ён застаўся ў сэрцы кожнага, хто быў знаёмы з ім.

Антон Лабовіч, Гародня

ІСНАСЦЬ

У выдавецтве "Чатыры чвэрці" пабачыла свет кніжка вершаў Фелікса Шкірманкова "Існасць". Аўтар - актыўны сябра Таварыства беларускай мовы. І таму нам прыемна павіншаваць яго праз газету з новым літаратурным набыткам і пажадаць далейшага плёну ў творчасці.

Уступнае слова да кнігі напісаў вядомы паэт Сяргей Законнікаў. Ён з вялікай павагай і цеплынёй гаворыць пра аўтара кнігі, няпросты жыццёвы шлях, ісці па якім яму заўсёды дапамагала і дапамагае цяга да прыгожага пісьменства. Ён, горны інжынер-геолаг, піша з маладосці, але ніколі не спяшаецца свае творы выносіць на суд чытача. Добры кавалак жыцця прайшоў у Расіі. Зразумела, у той час пісаў па-руску. Яго пяру належаць кніжкі: "Кто обидел медведя", дакументальная аповесць "Выпрабаванне", "зборнік для дзяцей "Незвычайны каляндар", зборнік вершаў "Через годы, через расстояния". Але кніжка, пра якую сёння ідзе гаворка, цалкам на беларускай мове.

Фелікс Шкірманкоў не імкнецца здзівіць чытача формай. Ён піша пра гісторыю свайго народа, родную мову, пра вяскоўцаў, прыроду роднага краю - проста і зразумела. Уздымае праблемы сённяшняга дня. Болем за беларускую мову прасякнутыя паэтычныя радкі шмат якіх вершаў.

Галоўная святыня - гэта мова.

Няма яе - і людзі проста зброд,

Таму заўжды за матчынае слова

Трымаецца ў жыцці любы народ.

Сяргей Законнікаў завяршае свой ўступны артыкул словамі: "Тут маецца грамадзянская, патрыятычная перакананасць, шчаслівы сплаў думкі і споведзі, спагад-лівая душэўная цеплыня, вясёлыя інтанацыі, добразычлівы гумар, а ў цэлым - ненавязлівы, надзвычай неабходны сёння нашаму грамадству, гуманістычны і аптымістычны пафас. Фелікс Шкірманкоў гаворыць з чытачом натуральна, свабодна, захоплена і шчыра, у чым і заключаецца асноўная вартасць гэтай кнігі."

Вершы мае - гэта сэрца ўдары,

Гэта надзеі і светлыя мары.

Вершы мае - гэта родны мой кут,

Людзі, што зведалі пекла пакут.

Вершы мае - гэта боль і адчай

За Беларусь, за знясілены край.

Вершы мае - гэта крык чалавечы

І між людзей і нібыта ў пустэчы.

Вершы мае - гэта крыж мой да скону,

Да пахавальнага ціхага звону.

З імі ўваскрэсну, душой не памру,

Каб толькі ўбачыць - ЖЫВЕ БЕЛАРУСЬ!

23 жніўня 1995 г.

Наш кар

 

Top