Папярэдняя старонка: 2007

Дадана: 19-03-2020,
Крыніца: pawet.net.

№ 3 (791) 17 СТУДЗЕНЯ 2007 г.

115 гадоў з дня нараджэння выдатных дзеячоў Беларусі Браніслава Тарашкевіча і Рыгора Шырмы

ТАРАШКЕВІЧ Браніслаў Адамавіч [8(20).1. 1892, б. засценак Мацюлішкі Віленскага пав., , цяпер Літва - 29.11.1938], бел. грамадска-паліт. і асветны дзеяч, мовазнавец, публіцыст, перакладчык, літаратуразнавец. Акад. Бел. АН (1928). Скончыў Петраградскі ун-т (1916, з 1912 адзін з кіраўнікоў Беларускага навукова-літаратурнага гуртка). У 1918 выдаў «Беларускую граматыку ддя школ», якая адыграла важную ролю ў станаўленні бел. літ. мовы і пашырэнні асветы на Беларусі. У 1917 адзін з лідэраў Беларускай сац. грамады, з 1918 - Беларускай сацыял-дэмакратычнай партыі. У 1919 у Менскім бел. пед. ін-це. У 1920 старшы рэферэнт дэпартамента асветы Сярэдняй Літвы, у 1921-22 дырэктар Віленскай бел. гімназіі, адзін з кіраўнікоў і заснавальнікаў Таварыства беларускай школы. У 1922 абраны паслом (дэпутатам) сейма Польшчы, узначаліў у ім Беларускі пасольскі клуб. Неаднаразова арыштоўваўся польскімі ўладамі

З вер. 1933 па абмене палітвязнямі жыў у СССР. 6.5.1937 арыштаваны АДПУ СССР па справе т.зв. «Беларускага нац. цэнтра». 5.1.1938 асуджаны камісіяй НКУС СССР і пракурорам СССР («двойкай») да вышэйшай меры пакарання, расстраляны. Рэабілітаваны Ваен. калегіяй Вярх. суда СССР 26.1.1957 «у сувязі з адсутнасцю складу злачынства».

ШЫРМА Рыгор Раманавіч [8(20). 1.1892, в. Шакуны Пружанскага пав. Гарадзенскай губ., цяпер Пружанскі р-н - 23.3.1978], харавы дырыжор, фалькларыст, грамадскі і муз. дзеяч, публіцыст. Нар. артыст Беларусі (1949). Нар. артыст СССР (1955). Герой Сац. Працы (1977). У гонар Шырмы выдадзена адна з першых (3-я) марак Беларусі. Сконч. Седлецкі наст. ін-т (1918, Польшча), які на той час быў эвакуяваны ў Яраслаўль. З 1912 настаўнічаў. Удзельнік 1-й сусв. вайны. У 1922 вярнуўся на радзіму. Стваральнік і к-нік шэрагу харавых калектываў, у т.л. нар. хору ў Пружанах, хароў Бел. гімназіі і Бел. саюза студэнтаў у Вільні. Вёў вял. культ.-асв. і літ.-публіцыст. дзейнасць у Зах. Беларусі, быў сакратаром Гал. управы Т-ва бел. школы (1926-37), арганізатарам, выдаў-цом і аўтарам друк. органа Т-ва час. «Беларускі летапіс». Спрыяў творчаму станаўленню зах.-бел. паэтаў. Наладжваў бел. муз. перадачы на польск. радыё, супрацоўнічаў са спеваком М. Забэйдам-Суміцкім. Выдаў для шк. і самадз. хароў зб. «Беларускія народныя песні» (1929) і «Наша песня» (1938). Пераследаваўся польск. ўладамі, двойчы быў зняволены. У 1940 арганізаваў і да 1970 узначальваў Дзярж. акад. харавую капэлу Рэспублікі Беларусь (з 1978 яго імя). Пачынаючы з 1910 сабраў больш за 2 тыс. бел. нар. песень, выдаў шэраг фалькл. зборнікаў.

80 гадоў Ірыне Міхайлаўне Быкавай

Ірыне Міхайлаўне Быкавай споўнілася 80 гадоў. Чвэрць стагоддзя яна была побач з Васілём Быкавым і ў Менску, і ў няпростыя гады на чужыне, і ў апошнія хвіліны жыцця ў Бараўлянах. Сёння Ірына Міхайлаўна Быкава зберагае літаратурную спадчыну пісьменніка.

Прыгадваючы сваю працу ў гарадзенскай абласной газеце і першыя крокі ў літаратуры, у "Доўгай дарозе дадому" Васіль Уладзіміравіч пісаў пра супрацоўніцу аддзела культуры Ірыну Сувораву: " Ірына Міхайлаўна ... стала першым і дужа прыдзірлівым крытыкам усяго мной напісанага . Цяпер я ёй за тое вельмі ўдзячны, хаця тады часам і крыўдзіўся".

Ірына Міхайлаўна бачыла і цкаванне Быкава, і ўсясветную славу пісьменніка, яна была першым чытачом ўсіх твораў Быкава, але, падаецца, што ў немалой ступені яна і ўплывала на яго творчасць. А пасля смерці прысвяціла сябе ўпарадкаванню ягонага архіву, збіранню - у літаральным сэнсе, па ўсім свеце, - ягоных рукапісаў і лістоў. Пры суцэльнай адсутнасці падтрымкі з боку дзяржавы, пры паказной абыякавасці з боку ўладаў. Кніга "Быкаў на Свабодзе", якая вытрымала два выданні, пабачыла свет дзякуючы дапамозе Ірыны Міхайлаўны. І практычна ўсе надрукаваныя творы Быкава ў "Дзеяслове" апублікавала яна.

Васіль Уладзіміравіч ніколі і ні ў чым не памыляўся. Не памыліўся ён і ў выбары сваёй спадарожніцы. Беларусь і Беларушчына заўсёды трымаліся на жанчынах. Можна сказаць - "на жаль". А трэба сказаць - "на шчасце".

Усё, што робіцца сёння дзеля памяці Васіля Ўладзіміравіча, робіцца шчырай працай Ірыны Міхайлаўны.

Сакратарыят ТБМ, рэдакцыя "Нашага слова" сардэчна віншуюць Ірыну Міхайлаўну з паважнай датай і зычаць надалей цвёрда трымаць сцяг з імем Вялікага Беларуса Васіля Быкава.

КАЛЯНДАР ПАМЯТНЫХ ДАТАЎ БЕЛАРУСКАЙ ГІСТОРЫІ НА 2007 ГОД

Каля 1500 гадоў таму пачалося масавае рассяленне славянскіх плямёнаў з Балканаў, Палесся і Палабіі на тэрыторыю сучаснай Беларусі, на якой у той час жылі балты. Пачалася славянізацыя тэрыторыі і працэсы стварэння беларускага этнасу (VI стагоддзе).

1045 гадоў таму / 862 год\ -першае згадванне ў гістарычных крыніцах ПО-ЛАЦКА.

1015 гадоў таму (992 год) - утварэннеПолацкай адзінай хрысціянскай епар-хіі.

990 гадоў таму (сту-дзень - люты 1017 году) - аблога Менска кіеўскімі дружынамі начале з князем Яраславам.

940 гадоў таму ( 1067 год) - працяг аб'яднання беларускіх земляў у Полац-кай дзяржаве.

Першае ўзгадванне ў летапісах пра Менск і Вор-шу.

940 гадоў таму (3 са-кавіка 1067 года) - бітва на рацэ НЯМІЗЕ полацкіх дру-жынаў Усяслава з кіеўскімі войскамі.

930 гадоў таму ( лета 1077 года) - паход кіеўскіх дружынаў Уладзіміра Мана-маха на Полацак.

905 гадоў таму (1102 год) - паход полацкага кня-зя Барыса Ўсяславіча на яцвягаў. Заснаванне горада Барысава ў гонар ягонай перамогі.

875 гадоў таму (1132 год) - выгнанне з Полацка кіеўскага намесніка. Узвя-дзенне на полацкі пасад князя Васілька Ўсяславіча, брата Еўфрасінні Полацкай. З ім звязана ўсталяванне ў Полацку прынцыпу абра-насці князя вечам. (Прыгад-ваецца ў летапісе пад 1132 годам).

870 гадоў таму ( 30-я гады ХІІ ст.) - укняжанне ў Менску князя Расціслава Глебавіча.

800 гадоў таму (1207 год) - напад крыжакоў на Кукейнос - княства факторыю - Латгальскую правінцыю Полацкага княства.

795 гадоў таму (1212 год) - полацкі князь Ула-дзімір перадае Лівонію, якая дагэтуль уваходзіла ў склад Полацкага княства, рыж-скаму біскубству.

785-775 гадоў таму (1222 - 1232) -княжанне ў Смаленску полацкага стаўленіка князя Святаслава Мсціславіча.

755 гадоў таму (1252) - першыя летапісныя згадкі пра СЛОНІМ І ВАЎКАВЫСК.

745 гадоў таму (1262) -сумесны паход полацкага і наваградскага войскаў на Юр'еў.

725 гадоў таму (1282) - укняжанне ў Вялікім Кня-стве Літоўскім Вялікага князя ЛЮТАВЕРА.

705 гадоў таму (1302) - з'яднанне Вялікага Кня-ства Літоўскага і Полацкага княства. Завяршэнне аб'яднання ўсіх беларускіх земляў.

690 гадоў таму (1317) - заснаванне Літоўскай пра-васлаўнай мітраполіі ў Наваградку.

680 гадоў таму (1326-1327) - войскі ВКЛ пад камандаваннем сына Вялікага князя ГЕДЗІМІНА ві-цебскага князя АЛЬГЕРДА нанеслі сакрушальнае пара-жэнне саюзніку Тэўтонскага ордэна Брандэнбургу.

665 гадоў таму ( 1342) - абранне пскоўскім князем Андрэя Альгердавіча.

645 гадоў таму (15 верасня 1362) перамога беларускіх войскаў пад зверхніцтвам Вялікага князя Альгерда над татарамі каля Сініх Водаў. Вызваленне Украіны ад татарскага ярма.

2007 год аб'яўляецца годам АЛЬГЕРДА.

635 гадоў таму (каст-рычнік 1372) - бітва беларускага і цвярскога войскаў з Масквою каля Любуцка. Перамір'е ВКЛ з Уладзімірскім княствам.

Трэці паход Вялікага князя Альгерда на Маскву.

630 гадоў таму (1377 ) - cмерць Вялікага князя ВКЛ АЛЬГЕРДА.

Укняжанне ў Вялікім Княстве Літоўскім ЯГАЙЛЫ АЛЬГЕРДАВІЧА.

Аб'яднаны паход на Жамойць войскаў Лівонскага ордэна і прускага герцага Альбрэхта 111

Паход рыцараў Лівонскага ордэна на ДРУЮ.

625 гадоў таму ( 1382) - па загадзе Ягайлы ў Крэўскім замку быў забіты Вялікі князь КЕЙСТУТ - бацька Вітаўта. Кейстут ад 1345 году падзяляў вярхоўную ўладу ў ВКЛ з АЛЬГЕРДАМ.

620 гадоў таму (20 лютага 1387 ) - наданне СКІРГАЙЛУ вялікіх паўнамоцтваў у ВКЛ.

Вільня атрымала магдэбургскае права.

615 гадоў таму (4 жніўня 1392) - Астравецкае пагадненне паміж Ягайлам і Вітаўтам, паводле якога ўся вярхоўная ўлада ў ВКЛ перайшла да Вітаўта.

610 гадоў таму ( восенню 1397 ) - паход ВІТАЎТА на Крым у падтрымку хана Тахтамыша.

605 гадоў таму (кастрычнік 1402) перамога беларускага войска ВІТАЎТА ВЯЛІКАГА над разанцамі.

600 гадоў таму ( 1407) - перамовы ў Коўне ВІТАЎТА і ЯГАЙЛЫ з тэўтонскім магістрам Юнінгенам.

595 гадоў таму (красавік 1412 ) - у Вільні падпісана дамова паміж ВКЛ і СВЯТОЙ РЫМСКАЙ ІМ-ПЕРЫЯЙ.

585 гадоў таму (24 сакавіка 1422) -вянчанне ЯГАЙЛЫ з ЗОСЬКАЙ ГАЛЬШАНСКАЙ у Наваградскім фарным касцёле.

585 гадоў таму Вітаўт Вялікі адмовіўся ад чэшскай каралеўскай кароны. Абвяшчэнне чэшскім каралём Жыгімонта Кары-бутавіча - намесніка Вітаўта. Увод войскаў ВКЛ у Чэхію на дапамогу гусітам (1422).

(27 чэрвеня 1422) - Мельніцкая дамова ПОЛЬШЧЫ і ВКЛ з Тэўтонскім ордэнам. Адмова ордэна ад прэтэнзіяў на Жамойць.

580 гадоў таму ( лета 1427) забарона Папам Рым-скім Марцінам 1У карана-цыі Вітаўта.

Прызнанне васальнай залежнасьці Маскоўскага княства ад ВКЛ.

Нарадзіўся вялікі князь ВКЛ КАЗІМІР 1У Ягайлавіч ( 1427 - 1492) У часы ягонага кіравання ВКЛ практычна ператва-рылася ў Рэспубліку (Рэч Паспалітую ). Меў вялікую прыхільнасць да беларускай дзяржавыв. Тры ягоныя сы-ны адначасова кіравалі ў чатырох краінах: Аляксан-дар - у Вялікім Княстве Літоўскім, Ян Альбрэхт - у Польшчы і Вугоршчыне, Уладзіслаў - у Чэхіі.

575 гадоў таму (15 лістапада 1432) - Дзяржаў-ны пераварот у Вялікім Княстве Літоўскім. Захоп улады ў гаспадарстве Жы-гімонтам Кейстутавічам - стаўленікам польскіх колаў.

Жнівень 1432 -абнародванне прывілея Ягайлы і Жыгімонта пра наданне праваслаўным феадалам ВКЛ роўных правоў з ката-ліцкімі феадаламі.

Абвяшчэнне ў Полацку Свідрыгайлы Вялікім князем Беларускім.

Утварэнне Вялікага Княства Беларускага са сталіцай у Полацку.

Перамога літоўскага войска на чале з Хведарам Нясвіжскім над польскім войскам каля рэчкі Морахвы (восень 1432)

570 гадоў таму - пераход Полацка і Віцебска на бок Жыгімонта Кейстута-віча, прызнанне гэтымі землямі Вярхоўнай улады ВКЛ.

560 гадоў таму (5 чэр-веня 1447) -

Каранацыя вялікага Князя ВКЛ КАЗІМІРА ЯГАЙЛАВІЧА на пасад караля Польскага каралеўства.

Адмова літоўскай дэпутацыі ад заключэння вуніі паміж ВКЛ і Польшчай на Петрыкаўскім сойме (жнівень 1447)

555 гадоў таму (10 лютага 1452) - смерць Свідрыгайлы Альгердавіча.

Прыняцце Валыні пад уладу ВКЛ.

515 гадоў таму (7 чэрвеня 1492) - смерць Вялікага князя ВКЛ КАЗІМІРА Ягайлавіча.

Абранне на Гарадзенскім Сойме Вялікім князем ВКЛ АЛЯКСАНДРА Казіміравіча (20 ліпеня 1492).

Прывілей АЛЯКСАНДРА Казіміравіча пра абмежаванне ўлады манарха ў ВКЛ ... - прымаць дзяржаўныя рашэнні са згоды Паноў-Рады (сената ВКЛ, 6 жніўня 1492).

Першая вайна Мас-ковіі супраць ВКЛ (1492- 1494).

510 гадоў таму (студзень 1497) - паход войскаў ВКЛ на Маскву.

505 гадоў таму (ліпень 1502) - аблога маскоўскім войскам СМАЛЕНСКА.

Паход крымскіх татараў на ВКЛ (жнівень 1502).

490 гадоў таму (20 красавіка 1512) - перамога саюзных войскаў ВКЛ і Польшчы начале з КАНСТАНЦІНАМ АСТРОЖСКІМ (каля Вішняўца ў Украіне) над татарскім войскам Менглі - Гірэя.

Аблога маскоўскім войскам СМАЛЕНСКА ў ходзе чарговай маскоўскай агрэсіі супраць ВКЛ (снежань 1512).

490 гадоў таму (6 жніўня 1517 года) ФРАНЦІШАК СКАРЫНА ў Празе Чэшскай выдае першую беларускую кнігу Бібліі "Псалтыр".

2007 год аб'яўляецца годам СКАРЫНЫ і БЕЛАРУСКАЙ МОВЫ.

Пасольства ВКЛ з "вялікай казной" Альбрэхта Гаштольда - ваяводы наваградскага і полацкага да крымскага хана Мухамэда Гірэя.

20 верасня-6 кастрычніка 1517 года-аблога Апочкі войскамі ВКЛ начале з КАНСТАНЦІНАМ АСТРОЖСКІМ.

485 гадоў таму (1522 - 1525) - дзейнасць у Вільні беларускай друкарні ў доме Якуба Бабіча, заснаванай Францішкам Скарынам. У ёй выдадзены кнігі "Апостал" і "Малая падарожная кніжка".

Падпісанне пяцігадовага замірэння паміж ВКЛ і Масковіяй (14 верасня 1522).

485 гадоў таму , як каралева польская і Вялікая княгіня літоўская Бона Сфорца, другая жонка Жыгімонта 1, увяла новыя фор-мы землекарыстання, правяла аграрную рэформу (Валочная памера - 1522-1555).

480 гадоў таму (27 студзеня 1527) - перамога літоўскага войска начале з КАНСТАНЦІНАМ АСТРОЖСКІМ над крымчакамі на рацэ Гальшанцы.

470 гадоў таму (25 сакавіка 1537) - падпісанне пяцігадовага замірэння паміж ВКЛ і Масковіяй. Згодна з дамовай Гомель быў вернуты ВКЛ. Старадуб жа быў далучаны да Масковіі.

460 гадоў таму (ліпень 1547) - патаемны шлюб Вялікага князя ЖЫГІМОНТА Аўгуста з БАРБАРАЮ Радзівіл.

450 гадоў таму (1557- 1633) -нарадзіўся ЛЕЎ САПЕГА - палітычны, дзяржаўны, ваенны і культурны дзеяч Вялікага Княства Літоўскага, дыпламат і мыс-ляр. Паходзіў са старажытнага роду аршанскіх баяраў. Нарадзіўся ў родавым маёнтку Астроўна. Займаў самыя высокія пасады ў гаспадарстве.

2007 год аб'яўляецца годам ЛЬВА САПЕГІ.

Заключэнне саюзнага пагаднення паміж ВКЛ і Лівоніяй (14 верасня 1557).

445 гадоў таму (5 сакавіка 1562) - роспуск Лівонскага ордэна.

Напад войскаў Масковіі на ўсходнюю Літву - Віцебскія землі ВКЛ (красавік 1562 ).

Сымон Будны сумесна з Мацеем Кавячынскім і Лаўрэнам Крышкоўскім распачынае ў Нясвіжы выдавецкую дзейнасць. У друкарні, заснаванай па загадзе Мікалая Радзівіла Чорнага і Астахвея Валовіча, выходзіць кніга "Катэхізіс". (10 чэрвеня 1562)

Нарадзіўся беларускі мастак, гравёр, картограф, друкар ТАМАШ МАКОЎСКІ (1562 - 1630). Працаваў пры двары князёў Радзівілаў у Нясвіжы. Выгравіраваў і выдаў у Амстэрдаме першую дакладную карту ВКЛ (1513)

435 гадоў таму (22 чэрвеня 1572) - смерць ЖЫГІМОНТА АЎГУСТА, апошняга з дынастыі Ягай-лавічаў.

425 гадоў таму (6 студзеня 1582) - падпісанне замірэння на 10 гадоў паміж Рэччу Паспалітай Абодвух Народаў і Масковіяй.

Увод у Вялікім Княстве Літоўскім Грыгарыянскага календара (1582) - паводле якога мы і зараз жывём.

У лютым 1582 г. Папа Рымскі Грыгор ХІІІ правёў рэформу календара.

У Польшчы перайшлі на Грыгарыянскі каляндар у 1584 г., а ў Расеі толькі ў 1918 г. (часткова).

420 гадоў таму (19 жніўня 1587) - абвяшчэнне Жыгімонта Вазы каралём Польшчы і Вялікім Князем літоўскім на Варшаўскім элекцыйным Сойме групоў-кай кароннага канцлера Яна Замойскага.

Абвяшчэнне Максіміліяна Габсбурга каралём Польшчы і Вялікім князем літоўскім на Варшаўскім элекцыйным Сойме групоўкай Збароўскіх (22 жніўня 1587).

2 кастрычніка 1587 г. - прызнанне Віленскім Соймам незаконным абранне абодвух намінантаў.

Каранацыя ў Кракаве на караля Польскага каралеўства і гаспадара Вялікага Княства Літоўскага Жыгімонта Вазы (28 снежня 1587).

400 гадоў таму (6 ліпеня 1607) - няўдалы рокаш Міколы Жабрыдоўскага і Януша Радзівіла супраць Жыгімонта Вазы. Разгром ракашан каля Гузава ў Польшчы.

395 гадоў таму (1-2 верасня 1612) - жорсткія баі войскаў ВКЛ і Каралеўства Польскага начале з Янам Каралем Хадкевічам з апал-чэннем Дзмітрыя Пажарскага.

Паход Жыгімонта Вазы на Маскву (восень - зіма 1612).

Нарадзіўся Януш Радзівіл (1612 - 1655) - най-вышэйшы гетман ВКЛ, князь, віленскі ваявода. Меў надзвычайны вайсковы талент і быў гарачы прыхільнік незалежнасці ВКЛ. Вызначыўся вайсковым умельствам у барацьбе су-праць магутных войскаў Масковіі і няспынных наездаў украінскіх казакаў, якіх шматкроць разбіваў і ў 1651 годзе заняў Кіеў.

390 гадоў таму (восень 1617) - паход Уладзіслава Вазы ў Маскву па царскі вянец.

340 гадоў таму пераможна завяршылася Маскоўская вайна супраць ВКЛ, якая цягнулася 13 гадоў (1654 - 1667). Варожыя войскі былі амаль цалкам выгнаны з тэрыторыі Беларусі. Гэта была самая разбуральная і самая крывавая для Беларусі вайна, у якой загінуў кожны другі жыхар нашай краіны. У тым ліку тысячы жыхароў былі вывезены ў палон і для продажу на Ўсход. Толькі рамеснікаў было палонена і вывезена 300 тысяч. У адной Маскве колькасць беларусаў падвысілася да 10% пасадскага насельніцтва.

Паводле Андрусаўскага замірэння 20 студзеня 1667 г. Смаленск застаўся ў Масковіі.

250 гадоў там у збудаваны выдатны архітэктурны комплекс - уніяцкі Базылянскі кляштар з бажніцай у в. Баруны Ашмянскага павету ў стылі віленскага барока, паводле праекта архітэктара А. Асікевіча (1757 ).

250 гадоў таму (16.02. 1757 - 21.05.1841) нарадзіўся ЮЛЬЯН УРСЫН НЯМЦЭ-ВІЧ, пісьменнік, гісторык, ад'ютант і сакратар Андрэя Тадэвуша Банавентуры Касцюшкі, у маёнтку Скокі Берасцейскага павета. Вучыўся ў Берасцейскай калегіі і Варшаўскім кадэцкім корпусе. Падарожнічаў па Беларусі, удзельнічаў у паўстанні 1830-31 гг. З 1833 г. ў эміграцыі.

245 гадоў таму нарадзіўся ЯН РУСТЭМ ( 1762 -1835). Мастак, педагог, пра-фесар Віленскага ўніверсітэта. Вучыўся ў Варшаве, у Германіі. Выкладаў у мастацкай школе Віленскага ўніверсітэта. Прыхільнік дэмакратычных ідэяў у мас-тацтве. Займае пачэснае месца ў гісторыі беларускага мастацтва. Асноўны жанр творчасці - партрэт.

У Гародні заснавана балетная вучэльня. Дзейні-чала з 1762 да 1785.

235 гадоў таму - першы падзел Рэчы Паспалітай Абодвух Народаў паводле падпісанай у Санкт - Пецярбурзе 8 жніўня 1772 г. так званай канвенцыі. Пад уладу расейскага трону пера-ходзілі беларускія землі правабярэжнага Дняпра і Заходняй Дзвіны.

230 гадоў таму нарадзіўся ЯЗЭП АЛЯШКЕВІЧ (1777 -1830). Паходзіў з сям'і радашковіцкага музыкі Скончыў мастацкую школу Віленскага ўніверсітэта. Майстар партрэтнага жанру.

225 гадоў таму (4 са-кавіка 1782), нарадзіўся КАЗІМІР ЕЛЬСКІ, беларус-кі скульптар. Першы прафе-сар скульптуры ў Беларусі.

210 гадоў таму - за-снаванне мастацкай школы (мастацкія кафедры) ў Ві-ленскім універсітэце (1797 - 1832). Яна была цэнтрам мастацкай адукацыі і мас-тацва ў ВКЛ. Фактычна гэта быў мастацкі факультэт універсітэта. Выхаван-цы ВМШ Язэп Аляшкевіч, Ян Дамель, Валенці Ванько-віч, Канут Русецкі, Іван Хруцкі, Напалеон Орда і іншыя. Зачынена царскімі ўладамі ў 1832 г

205 гадоў таму нарадзіўся ІГНАТ ДАМЕЙКА (31 ліпеня 1802 - 23 студзеня 1889). Вучоны, даследнік, геолаг, выкладчык. нарадзіўся ў маёнтку Мядзведка Наваградскага павету. Скончыў Віленскі універсітэт. Актыўны удзельнік вызвольнага паўстання 1831 г. У выніку пераследу цар-скіх уладаў эміграваў у Францыю. З 1838 г. ў Чылі. Выкладаў у Чылійскіх універсітэтах, быў абраны рэктарам Сант'ягскага ўніверсітэта. Заснаваў фізічную лабараторыю, навуковую бібліятэку, тры музеі, стварыў геалагічную калекцыю, увёў у Чылі метрычную сістэму мераў і вагі. Дзень яго смерці быў аб'яўлены днём нацыянальнальнай жа-лобы. Дамейка быў абвешчаны нацыянальным героем Чылі. Ягоным імем названы партовы горад Пуэрта - Дамейка, вулканічны ланцуг гораў у Андах і адкрыты ім мінерал "дамейкіт", а таксама фіялкавая кветка "віёла - дамейкона". У Са-нт'яга пастаўлены помнік "Гранда - Адукатару".

200 гадоў таму - нарадзіўся НАПАЛЕОН ОРДА (11 лютага 1807 - 26 красавіка 1883) у Варацэ-вічах Пінскага павету. Кам-пазітар, піяніст, мастак, педагог, падарожнік, этнограф.

190 гадоў таму - у Віленскім універсітэце ў 1817 г. з ініцыятывы Тамаша Зана, Язэпа Яжоўскага, Адама Міцкевіча, Нупрэя Петрашкевіча і Францішка Малеўскага ўзнікла патаем-нае патрыятычнае студэнцкае таварыства філаматаў, галоўнай мэтай якога было пашырэнне ідэі адраджэння Рэчы Паспалітай Абодвух Народаў. Ставілася задача пашырэння асветы і дасягнення незалежнасці народаў, скасавання прыгону сялянаў. У 1823 годзе ягоныя нелегальныя філіі былі рас-крытыя расейскай выведкай. Удзельнікі былі жорстка рэпрасаваныя - паса-джаныя ў цытадэль і высланыя ў глыб Расіі.

175 гадоў таму нарадзіўся АЛЬФРЭД РОМЕР (16 красавіка 1832 - 24 сту-дзеня 1897), беларускі жы-вапісец, графік, медальер, мастацтвазнаўца, этнограф, удзельнік паўстання 1863 - 1864. Гістарычную і мастацкую каштоўнасць мае ягоная творчасць, зама-лёўкі сялянскага побыту беларусаў.

170 гадоў таму нарадзілася КАМІЛА МАРЦІНКЕВІЧ (1837 - 1890), дачка В. Дуніна - Марцінкевіча. Беларуская піяністка, кампазітарка, педагог. За ўдзел у паўстанні 1863 - 1864 гг., сасланая ў Пермскую губерню. Вярнулася на радзіму ў 1880, неўзабаве памерла.

155 гадоў таму ў Менскім мястовым тэатры была пастаўлена беларуская аперэтка "Сялянка" С. Манюшкі і К. Крыжаноў-скага на словы В. Дуніна - Марцінкевіча (9. 02. 1852). Будынак тэатра разбураны камуністычнымі ўладамі ў 1984 годзе.

145 гадоў таму - распачаўся выпуск першай нелегальнай газеты "Мужыц-кая праўда", якую выдаваў са сваімі паплечнікамі Кастусь Каліноўскі (чэрвень 1862). Выйшла сем нумароў. Апошні пабачыў свет, калі ўжо палымнела нацыянальна - вызвольнае паўстанне.

145 гадоў таму нарадзіўся Адам (Адольф) Багдановіч (1862 - 1940), бацька Максіма Багдановіча.

125 гадоў таму нарадзіўся ЯНКА КУПАЛА (7.07.1882 - 28. 06. 1942).

125 гадоў таму нарадзіўся ЯКУБ КОЛАС (3. 11. 1882 - 13.08.1956).

125 гадоў таму нарадзіўся Уладзіслаў Галубок (15.05.1882 - 7.03.1942), дра-матург, рэжысёр, мастак, актор. Знішчаны савецкімі ўладамі.

115 гадоў таму нарадзіўся беларускі музыказнавец, харавы дэрыжор і грамадскі дзеяч, фалькларыст, публіцыст РЫГОР ШЫРМА (20.01.1892 - 23.03.1978).

115 гадоў таму нарадзіўся беларускі мовазнавец БРАНІСЛАЎ ТАРАШКЕВІЧ (20.01.1892 - 29.11. 1938) - аўтар першага пад-ручніка беларускай мовы.

115 гадоў таму (1892) - заснаванне ў Віцебску мастацкай школы.

110 гадоў таму ФЕРДЫНАНД РУШЧЫЦ напісаў серыю зімовых краявідаў з млыном у Багданаве. Распачаў працу над кар-цінай "МЛЫН" - хрэста-матыўным творам мастака. (1897).

90 гадоў таму (18 - 31 снежня 1917) працаваў ПЕРШЫ ЎСЕБЕЛАРУСКІ КАНГРЭС.

89 гадоў таму (25 са-кавіка 1918 года) - абвяшчэнне БЕЛАРУСКАЙ НАРОДНАЙ РЭСПУБЛІКІ.

75 гадоў таму нарадзіўся АДАМ МАЛЬДЗІС - беларускі філолаг, гісторык куьтуры, беларусіст, прафесар (7 жніўня 1932).

70 гадоў таму нарадзіўся выдатны беларускі мастак, грамадскі і куль-турны дзеяч Беларусі ЯЎГЕН КУЛІК (31 кастрычніка 1937 - 12 студзеня 2002) Аўтар аздаблення паэмы МІКОЛЫ ГУСОЎСКАГА "Песьня пра зубра" і суаўтар мастацкага эталона Дзяржаўнага Герба Рэспуб-лікі Беларусь.

65 гадоў таму нарадзіўся беларускі гісторык, грамадскі, культурны і палітычны дзеяч МІХАСЬ ТКАЧОЎ (10. 03. 1942 - 31. 10. 1992). Даследваў вайсковую гісторыю Беларусі. Доктар гістарычных навук, прафесар. У 1992 годзе - галоўны рэдактар Беларускай Энцыклапедыі.

65 гадоў таму - 24 студзеня 1942 году пачалося вызвольнае паўстанне вязняў лагера Лесарэйд (Вар-кутлаг у Комі АССР), якое узначаліў зняволены, былы наркам асветы БССР, Уладзімір ПІВАВАРАЎ. Паўстанне было жорстка заду-шана.

16 гадоў таму - абвяшчэнне дзяржаўнай незалежнасці Беларусі (25 жніўня 1991 года).

Вярхоўны Савет Беларусі зацвердзіў назву нашай краіны - РЭСПУБЛІКА БЕЛАРУСЬ (25.08. 1991)

Дзяржаўным Гэрбам Беларусі быў зацверджаны гістарычны беларускі герб "ПАГОНЯ".

Дзяржаўным Сцягам Беларусі - зацверджаны бел - чырвона - белы гістарычны беларускі сцяг (19.09.1991).

Гаспадар ВОРША.

Нямецка-беларускі слоўнік

Гэта першае ў гісторыі беларускае лінгвістыкі падобнае грунтоўнае выданне. Слоўнік рыхтаваўся сорак гадоў. Праца зацягнулася гэтак надоўга найперш зза таго, што шчырае жаданне складальнікаў выдаць яго сутыкалася з нежаданнем тых, хто меў і мае кантроль над друкарскім варштатам.

У сярэдзіне 60х гадоў мінулага стагоддзя малады лексікограф Уладзімір Марцінеўскі стварыў групу адмыслоўцаў інстытута замежных моваў з канкрэтнай мэтай - зрабіць нямецкабеларускі слоўнік. Да канца 60х слоўнік аб'ёмам 25 тысяч словаў быў гатовы. Праўда, толькі на картках. З выдаўцамі адразу ж паўстала праблема. Гаворыць адзін з аўтараў цяперашняга, ужо выдадзенага варыянту слоўніка вядомы перакладчык Лявон Баршчэўскі.

У Беларусі не знайшлося зацікаўленых установаў ці выдавецтваў. Марцінеўскі ездзіў у Маскву і выдавецтва "Русский язык" прапанавала выдаць гэты слоўнік у сябе, але для гэтага патрэбны быў нейкі заказ з Беларусі. Міністэрства асветы Беларусі тагачаснае наадрэз адмовілася заказваць, і слоўнік залёг да сярэдзіны 80х гадоў.

Калі ў 1985 годзе Лявон Баршчэўскі надрукаваў у ЛіМе вялікі артыкул, у якім даводзіў неабходнасьць мець падобнае выданне, то адным з першых, хто адгукнуўся на публікацыю тады аспіранта інстытута замежных моваў быў Уладзімір Марцінеўскі. Яны аб'ядналі свае зацікаўленыя намаганні і цягам трох гадоў дапрацавалі матар'ялы групы Марцінеўскага. У выніку аб'ём рукапісу слоўніка перавысіў 35 тысяч словаў. Але выдаўцоў, гаворыць спадар Баршчэўскі, ізноў не знайшлося.

Выдавецтва "Беларуская энцыклапэдыя", якое бралася выдаваць, сказала, што зараз вось не час, трэба пару гадоў пачакаць - няма грошай, а гэта дарагое выданне. Але Барыс Сачанка, які быў тады кіраўніком гэтага выдавецтва, цвёрда абяцаў, што ён выдасць. Але ў 93 годзе памёр Марцінеўскі, а ў 95 - Сачанка.

Час ішоў, і справа слоўніка перайшла ў рукі дацэнта цяпер ужо лінгвістычнага унівэрсітэта Мікалая Кур'янкі, які з новым пакаленнем калегаў дапрацаваў і дапоўніў рукапіс на 15 тысяч словаў. Але самае галоўнае, што ён дапасаваў слоўнік да сучаснага нямецкага правапісу. Пасля чаго была зробленая спроба выдаць слоўнік у лінгвістычным унівэрсітэце, але сродкаў тады не хапіла.

І вось выдавец Зміцер Колас выдаў гэтую саракагадовую працу не аднаго пакалення навукоўцаў. У дзяржавы грошай на яе выданне не знайшлося.

Нагадаем, што некалькі месяцаў таму менавіта Зміцер Колас выдаў і першы ў гісторыі айчыннае лінгвістыкі фундаментальны ангельскабеларускі слоўнік. У планах выдаўца французскі, іспанскі ды іншыя перакладныя на нацыянальную мову слоўнікі, якіх дагэтуль не мае суверэнная Беларусь.

Радыё Свабода.

Беларускія "Вячоркi"

Ужо не адзін год Іркуцкі моладзевы клуб "Крывiчы" арганізуе тэматычныя вечары для моладзі, якія завуцца "Вячоркi". Сёлета яны праходзілі 22 снежня ў Доме Дружбы. Па традыцыі вечар разбіваецца на дзве часткі: першая гэта правядзенне майстар класаў па саломапляценні, беларускасэнсаваму гафту і г.д., а другая гэта танцы.

Саломапляценне, на першы погляд, праца нескладаная, але, калі паспрабуеш, аказваецца, што не ўсё так проста. Сама саломінка вельмі тонкая, і каб прасунуць нітку без іголкі праз яе, сыходзіць дастатковая колькасць часу. Да таго ж усе канцы трэба звязаць вызначаным спосабам, наогул, праца проста такі ювелірная тонкая і карпатлівая.

У гэты раз усім удзельнікам было прапанавана сплесці "Павука". Продкі беларусы лічылі, што такі "павук", прыносіць у сям'ю шчасце і багацце, ён засцерагае хату на працягу ўсяго года. У сельскай хаце "павуку" адводзілася самае ганаровае месца ў пачэсным куце, побач з абразамі. Рабілі яго перад Новым годам або Вялікаднем. Прычым стары "павук" абавязкова спальвалі, а на яго месца вешалі новы. Адмысловы сэнс мела і форма "павука" у выглядзе шара (сімвал сонца), ромба або піраміды. Гэтыя формы, як паказваюць сучасныя даследаванні, з'яўляюцца адмысловымі фільтрамі, здольнымі выпраменьваць і паглынаць энергію.

Энергіі ўдзельнікі, сапраўды, выдаткавалі не мала. Але галоўнае вынік. А ён пераўзышоў усе чаканні. 12 звязаных паміж сабой маленькіх саламяных ромбікаў утварылі адзін вялікі "Павук". Як прыемна ўсведамляць, што праца была праведзеная нездарма. Так агульнае захапленне плаўна перайшоў у агульны смех, калі пачалі танчыць старажытныя бытавыя беларускія танцы. Такія танцы даволі лёгкія, таму што ў іх простыя элементы спалучаюцца з народнай музыкай. Каб болей або меней авалодаць тэхнікай досыць усяго раз паспрабаваць станцаваць.

З нарастаннем рытму музыкі нарастала і цікавасць, і ніхто нават не заўважыў, што адскакаў, як мінімум пяць розных танцаў. "Лявонiха ў двойках", "Лявонiха ў тройках", "Маразуля", "Кракавяк" і "Полька". Дарэчы, назва "Полька" ўзнікла зусім не ад слова "паляк", як многія думаюць, а ад слова "палова", бо граецца на палову (1/2) такта.

Вядома, цяперашнія "Вячоркі", арганізаваныя нашым Моладзевым клубам "Крывiчы" адрозніваюцца ад тых, што былі даўнымдаўно, але тым не менш такая форма правядзення моладзевага вольнага часу ёсць, і, усіх ахвочых паўдзельнічаць міласці просім да нас.

Каляды

7 студзеня ў сярэдняй школе № 65 г. Іркуцка адбыліся Каляды, арганізаваныя Іркуцкім таварыствам беларускай культуры. Па традыцыі іркуцкія беларусы збіраюцца ў гэты дзень разам, каб адзначыць сваё старажытнае нацыянальнае свята Каляды. Мала, хто ведае, што гэтае свята не проста нагода для варожбаў, збору ласункаў і забавак. Даўней Каляды мелі вялікае значэнне для людзей. Дзед (старэйшы ў родзе, старэйшы сярод калядоўшчыкаў), Каза (сімвал урадлівасці і здароўя), Каляда (дачка Бога Сонца), Механоша (адказны за збор прынашэнняў і захавальнік) з'яўляліся неабходнымі персанажамі для правядзення абраду. У руках у Каляды абавязкова павінна быць Зорка сімвал сонца. Людзі лічылі, што пасля правядзення абраду дзень будзе даўжэй, а ноч карацей. Сёння мы ведаем, вядома, што і без зоркі дзень будзе прыбываць, але ўсё ж цікавасць да свята ёсць, і доказ таму поўная зала народу.

Праграма свята складзеная такім чынам, што проста гледачоў не бывае. Калі ўжо ты не адгадаў загадку або не адказаў на пытанне, то тады абавязкова павінен станцаваць.

Усё свята праходзіла ў тры аддзяленні. Першае аддзяленне гэта ўрачыстая частка, у якой, госці ўбачылі, як калядавалі нашы продкі з пакон вякоў. Павадзілі нават карагод, у які ўключаныя элементы танца, і пагадалі маладым паненкам на жаніха, якога ён будзе дастатку і становішча. Пасля чаго са сцэны загучалі народныя і аўтарскія песні.

Рыжанкоў Уладзімір Дзмітрыевіч, сябар абласной Рады ІТБК сыграў на гармоніку і выканаў песню "Каханы мой". Адзін з актывістаў Таварыства Дзямідаў Алесь пад гітару праспяваў "Простыя словы" і "Песні начных сустрэч". І Моладзевы клуб "Крывічы" пацешыў гасцей сваім талентам са сцэны загучала песня "Прымак", прысвечаная нялёгкай долі "прымака" (мужа, які жыве ў хаце бацькоў жонкі, не мае свайго слова і не адважваецца нікому запярэчыць).

Не меней таленавіта выступіў народны ансамбль "Ветэраначкі" з Чарамхоўскага раёна, які выканаў народныя беларускія песні. Дарэчы, калектыў "ветэраначак" існуе ўжо каля 35 гадоў. Зараз у склад ансамбля ўваходзяць адзінаццаць чалавек, а самай старэйшай яго выканаўцы хутка споўніцца 80 гадоў. Хоць некаторыя з ветэраначак і прызналіся мне, што голас ужо стаў не такі моцны і гучны, але ўсё роўна іх спеў і беларускі ўбор зрабілі незгладжальнае ўражанне.

Адной з неспадзевак свята стаў выступ вядомай рок спявачкі Касі Камоцкой, якая адмыслова прыехала з Беларусі.

Так падышла да канца першая частка свята і наступіла другая, якая ўжо даўно аб'ядноўвае людзей, гэта застолле. Прамаўляліся тосты, як гэта звычайна бывае за сталом. З Калядамі і з Новым годам Таварыства і ўсіх гасцей павіншавалі Шастаковіч Баляслаў Сяргеевіч, прадстаўнік польскай аўтаноміі "Крэсіва", Фагіля Хасанаўна Ценьчыкава, кіраўнік татарскага інтэлектуальнага клуба гарадской аўтаноміі "Ватан", а таксама прадстаўнікі беларускай дыяспары.

Каб госці не нудзіліся, арганізатары правялі віктарыну, дзе ў кожнага застаўся на памяць невялікі падарунак. Альбо ручка, альбо сурвэтка, альбо перавясла абаранкаў, а самыя шчаслівыя выйгралі грашовы прыз у памеры 1 капейкі. Дробязь, але ўсё ж прыемна.

Завяршальным этапам мерапрыемства стала дыскатэка. Пад беларускую музыку танчылі беларускія танцы. Прычым многія стараліся танчыць пакуль не скончыцца музыка, бо здаўна ў беларусаў было прынята "скакаць пакуль грае музыка".

Шмат прыемных уражанняў, усмешак і добрага настрою падарыла гасцям і мне гэтае свята. І я думаю, усе ўдзельнікі будуць з нецярпеннем чакаць наступнага года, каб ізноў сабрацца ўсім разам і адсвяткаваць Каляды.

Аксана Хвясюк, сябар МК "Крывiчы" Іркуцкага таварыства беларускай культуры.

Пад знакам "Нашай Нівы!"

На парозе тысячагоддзяў,

не скароная ліхаўне,

у Храме - сваім Народзе -

як спакон - Беларусь жыве!

/"Жыве!" Эдуард Акулін./

Леташні лістапад для беларусаў Вільні быў месяцам пад знакам "Нашай Нівы". А пачаліся святкаванні, прысвечаныя 100 годдзю "Нашай Ніве" яшчэ 78 кастрычніка, калі ў Вільні праходзілі дні беларуска-літоўскай культуры. 16 лістапада ў ЕГУ ладзілася вечарына, на якой студэнты прэзентавалі відэяфільм "Па мясцінах "Нашай Нівы" - у Вільні", выступалі госці з Менска - рэдактар "Нашай Нівы" А. Дынька, яго намеснік і фотакарэспандэнт, асабліва цікавымі былі пытанні студэнтаў і змястоўныя адказы на іх, перад прысутнымі выступіла бард М. Крупавец, даўно вядомая ў коле беларусаў Вільні. Нарэшце, 23 лістапада, у дзень народзінаў газеты ў саюзе пісьменнікаў Літвы, якое арганізаваў музей імя І. Луцкевіча, прымала ўдзел школа імя Фр. Скарыны, выступалі паэты з Менска. На другі дзень - барды: С. Міцкевіч, Т. Беланогая, В. Шалкевіч, а 30 лістапада на кафедры імя Фр. Скарыны, якую ўрачыста адкрылі 17 лістапада, у педагагічным універсітэце Вільні прайшла навуковая канферэнцыя "Наша Ніва" ў кантэксце віленскай беларускай культуры", арганізаваная асацыяцыяй беларусістаў Літвы, кафедрай беларускай філалогіі і Саюзам пісьменнікаў Літвы. Выступалі вядомыя беларусісты Вільні, госці з Беларусі, паэты Ул. Някляеў, Эдуард Акулін, Глеб Лабадзенка, напрыканцы адбылася вечарына "Паэзія і музыка", ў якой прынялі ўдзел паэт Л. Дранько - Майсюк і кампазітар А. Мядзведзеў, гучалі вершы ў выкананні аўтара, ахвочыя набылі апошні зборнік "Вершы, каханне, проза".

А 1 снежня ў беларускай школе імя Фр. Скарыны адбылася сустрэча паэтаў Эдуарда Акуліна і Глеба Лабадзенкі з вучнямі нашай школы. Асабліва ўразіла Э. Акуліна, калі ўсе прысутныя вучні ў зале пачалі спяваць "Пагоню" паэта, падпявалі і другую песню, на словы Л. Дранька Майсюка, які выступаў сярод беларусаў Вільні ўжо чацвёрты раз, гэта сведчыць, што вучні добра арыентуюцца ў прыгожай сучаснай паэзіі, захапляюцца паэзіяй, у школе праводзяцца мерапрыемствы з нагоды юбілеяў, выхаду новага зборніка, у школе ёсць багатая бібліятэка. Сустрэча адбылася нечакана, вельмі спадабалася, ды і не так часта прыязджаюць госці такога кшталту, як Э. Акулін, які яшчэ і прэзентаваў часопіс "Дзеяслоў", наменікам галоўнага рэдактара, якога з'яўляеццца. Глеб Лабадзенка расказаў пра вучобу ў беларускім ліцэі імя Якуба Коласа, мы яго ведаем па артыкулах з "Голасу Радзімы".

А наперадзе яшчэ сустрэчы!

"... Ты камусьці патрэбны

Ты патрэбны камусь...

Покуль маліцца небу

за цябе "Беларусь".

/ "Патрэбны", Эдуард Акулін./

Напрыканцы лістапада ў Таварыстве беларускай культуры Літвы адзначылі чарговыя ўгодкі Слуцкага Збройнага чыну і адначасова адбылася прэзентацыя /ўжо другі раз у Вільні/ кнігі вядомага краязнаўцы з Маладзечна Міхася Казлоўскага "Галасы разбуджаных птушак". Уражаннямі пра кнігу падзяліўся старшыня ТБК Хведар Нюнька ва ўступным слове, потым аўтар гэтага допісу. У маім архіве шмат матэрыялаў М. Казлоўскага пра забытых, або мала вядомых беларускіх дзеячоў, асабліва тых, чый лёс звязаны з Вільняй, якія друкаваліся на старонках "Рэгіянальнай газеты", потым пачаў выдавацца часопіс "Куфэрак Віленшчыны", і, нарэшце, кніга.

"Галасы разбуджаных птушак", як кропля чыстай крынічнай вадзіцы, я чытала і зноў вярталася да прачытанага, кніга выклікае добрыя пачуцці, вяртае нас у гістарычнае мінулае нашай Бацькаўшчыны. Шчасце, што ў Беларусі ёсць Міхась Казлоўскі, якому пашчасціла мець такіх настаўнікаў, як М. Ермаловіч, Г. Каханоўскі, П. Бітэль, В. Казлоўскі, які паспеў запісаць успаміны беларускіх дзеячоў - сведкаў гістарычных падзеяў мінулага стагоддзя, карыстацца іх архівамі. "Кожны герой кнігі дарагі аўтару, ён іх любіць", так адзначыла адна з прысутных на прэзентацыі. У кнізе змешчаны 74 рэдкія фотаздымкі, складаецца яна з трох раздзелаў. У адным з іх змешчаны водгукі на кнігі мясцовых аўтараў. Адзін з водгукаў (урывак) хочацца працытаваць:

"... Яшчэ адну тэму, даволі далікатную для нашага грамадства, захацелася закрануць у водгуку на першую кнігу маёй зямлячкі (Наталлі Капы). Мяне асабліва цешыць тое, што ў зборніку няма суцэльнага крыку, вечнага гвалту, што "гіне мова, гіне Бацькаўшчына", няма "Пагоні", "якая імчыць у невядомую даль", а ёсць Беларусь з яе вечнымі і адвечнымі болямі і радасцямі... І што самае цікавае, гэтыя балючыя тэмы эксплуатуюць людзі, для якіх родная мова не з'яўляецца мовай штодзённага ўжытку ды і сэнсам жыцця. Яны проста паразітуюць на гэтых святых сімвалах, ператварыўшы іх у нейкі абстрактны фетышызм, стварыўшы нейкую святую дойную карову".

У кнізе аўтар вельмі трапна падабраў эпіграфы да кожнага нарыса, глыбокі сэнс у назвах, а як балюча кранае мастацкае абагульненне кожнага нарыса, эсэ, партрэта некаторых дзеячоў, згаданых у кнізе. Самай поўнай інфармацыяй валодае аўтар. Больш дзвюх гадзін М. Казлоўскі выступаў перад беларусамі Вільні, адказваў на пытанні, а працяг сустрэчы адбыўся на другі дзень на кватэры Хв. Нюнькі. Міхась падзяліўся творчымі задумамі, значыць наперадзе новыя сустрэчы.

Леакадзімя Мілаш, г. Вільня.

У Варшаве пачаліся курсы беларускіх танцаў і спеваў

Пабачыўшы аб'яву пра навучанне беларускім танцам і спевам у варшаўскім доме культуры "Doroї-karnia", што была змешчаная ў сталічным дадатку да "Gazety Wyborczеj" я нямала здзівіўся - запрашаюць звычайна на танцы ірландскія, аргентынскія. На беларускія - упершыню, прычым каштуе адзін урок каля 7 даляраў.

У доме культуры здалёк было чуваць, у якой зале адбываюцца заняткі.

У зале - каля дзясятка пераважна маладых людзей, якія разам з настаўнікам з Віцебска Алегам Сапрончыкам танчаць бела-рускую польку.

- Я вывучаю сучасны танец, і нашая настаўніца параіла нам наведаць гэтыя курсы. Акрамя гэтага адчувалася нейкая такая патрэба навучыцца беларускім танцам, якія, мабыць, у пэўным сэнсе бліжэйшыя нам. Мне вельмі спадабалася, хаця раней я зусім не ведала, як беларускі танец выглядае, - кажа Ганна Апольская якая наведала курсы ўпершыню.

Алег Сапрончык задаволены сваімі навучэнцамі, як зрэшты і беларуска Вераніка Кузаўлёва, якая вядзе лекцыі спеву.

- Мяне запрасілі ў Польшчу, і я з задавальненнем пагадзілася. Заняткі прайшлі добра, весела.

- Заняткі пачаліся з ініцятывы дому культуры "Doroїkarnia" - гаворыць адзін з арганізатараў Якуб Лукоўскі. - Справа ў тым, што гэта нешта незвычай-нае, чаго ў нас няма. Шмат пра Беларусь гаворыцца, так, але пра беларускую культуру амаль нічога не вядома. А тут вось ёсць шанец прыйсці, пабачыць, узяць удзел.

У студзені скончыцца зімовы курс беларускіх танцаў і спеваў - наступны адбудзецца ўлетку.

Аляксей Дзікавіцкі, Варшава.

Беларусь літаратурная

Беларускія літаратары ў Швецыі

У снежні дэлегацыя беларускіх пісьменнікаў наведала Швецыю. У Стакгольме ў будынку Саюза пісьменнікаў Швецыі адбылася творчая вечарына з удзелам Алеся Пашкевіча, Уладзіміра Арлова, Барыса Пятровіча, Валянціны Аксак. Гучалі творы пабеларуску і ў перакладах пашведску, зробленых Дзмітрыем Плаксам і Стэфанам Эрыксанам. Вёў сустрэчу, якая доўжылася чатыры гадзіны, сустаршыня па замежных сувязях Саюза пісьменнікаў Швецыі Генрык Энбом.

Сучасная беларуская літаратура была шырока прэзентавана ў шведскіх СМІ (тэлебачанне, радыё, газеты). Найбольш тыражная "Svenska Dagbladet" змясціла адмысловае інтэрвію Алеся Пашкевіча. Адбыліся сустрэчы беларускіх пісьменнікаў з намеснікам міністра культуры Швецыі, з кіраўніком дэпартамента шведскага Міністэрства замежных спраў, са шведскімі выдаўцамі. Паміж Саюзам беларускіх пісьменнікаў і Саюзам пісьменнікаў Швецыі завязаліся плённыя кантакты, заключана дамоўленасць аб намеры Саюза пісьменнікаў Швецыі ўвайсці ў заснаваную Нацыянальным саюзам пісьменнікаў Украіны і Саюзам беларускіх пісьменнікаў Міжнародную асацыяцыю пісьменніцкіх саюзаў "Слова без межаў".

Згаданы візіт стаў магчымым дзякуючы падтрымцы Шведскага Інстытута і Амбасады Каралеўства Швецыі ў Рэспубліцы Беларусь.

Наш кар.

Віленскі форум

15-16 снежня 2006 г. у Вільні прайшоў чацвёрты Міжнародны інтэлектуальны форум. Гэтым разам ён меў назву "Цярпімасць да гвалту і поспех рэформаў". У прэзідэнцкай рэзідэнцыі сабраліся навукоўцы, літаратары, журналісты, палітолагі Літвы, Расіі, Украіны, Грузіі, Арменіі, Азербайджана, Малдовы. Беларусь прадстаўлялі пісьменнікі Сяргей Законнікаў, Вольга Іпатава, Алесь Пашкевіч, акадэмік Аляксандр Вайтовіч, прафесар Станіслаў Шушкевіч.

На Форуме выступіў прэзідэнт Літоўскай Рэспублікі Валдас Адамкус.

Наш кар.

Не забі!

Па матывах адной нечаканай дыскусіі

Мяжа гадоў - мінулага і новага - вызначылася шэрагам адметных рашэнняў, падыходаў, знакаў. У эканоміцы: газанафтавае абвастрэнне, абмежаванні на ўвоз беларускіх тавараў. У палітыцы: "ноты" Еўрапейскага Саюзу і далейшае пахаладанне адносін. У прыродзе: зімовае пацяпленне…

Снежань быў паказальным і ў культурным жыцці. Найперш - у дачыненні да моўных праблем. Прэзідэнт Расіі Уладзімір Пуцін на сустрэчы з Саветам Федэрацыі адной з галоўных задач будучага года назваў падтрымку рускай мовы. На парадаксальную сітуацыю з вывучэннем моў у школах, калі на замежную адводзіцці шэсць урокаў на тыдзень, а на беларускую - адзін, звярнуў увагу на нарадзе з рэктарамі ВНУ кіраўнік Беларусі. "Трэба ведаць перадусім сваю родную мову, - падкрэсліў Аляксандр Лукашэнка. - Дзеці ў Беларусі ўжо ўвогуле не разумеюць на тэлебачанні перадачаў на беларускай мове, не чытаюць пабеларуску". Прычым беларускі лідэр пазначыў беларускае моўнае пытанне раней, чым У. Пуцін - "рускамоўнае".

І ў пазначаным клопаце з Аляксандрам Рыгоравічам салідарная ўся творчая інтэлігенцыя, як і ўся беларуская нацыя. Мова, гістарычная спадчына, народная духоўнасць - вось тыя сокі, якія жывілі, жывяць і будуць жывіць карані нацыянальнага дрэва. Вось той падмурак нашай нацыянальнай ідэалогіі.

А ў ідэалагічнай сферы, як падаецца, у нашым каралеўстве не ўсё спакойна. 12 снежня 2006 г. у "Советской Белоруссии" быў надрукаваны "праграмны" артыкул першага намесніка кіраўніка Адміністрацыі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь Анатоля Рубінава. Праграмны - не толькі таму, што ў публікацыі тэзісна расстаўлены прыярытэты і арыенціры грамадскага, навуковага і духоўнага жыцця, але і - у першую чаргу - подпісам пасля артыкула, які сведчыў не аб прыватнасці выкладзенага, а пра яго афіцыйнасць: "Першы намеснік кіраўніка Адміністрацыі Прэзідэнта…"

Першы водгук на артыкул А. Рубінава не прымусіў сябе доўга чакаць. Праз тры дні Патрыяршы Экзарх усяе Беларусі Філарэт запатрабаваў пракаментаваць выказванні высокапастаўленага дзяржаўнага чыноўніка, якія, на думку царквы, "маюць на мэце дэзавуаляванне сістэмы царкоўнадзяржаўных адносін" і змяшчаюць "некарэктныя выказванні ды абразлівыя для вернікаў палажэнні".

Найбольш аператыўны і прачулы публіцыстычны водгук на "тэзісы" акадэміка Рубінава змясціла газета "Брестский курьер". Яе галоўны рэдактар Мікалай Аляксандраў адным з першых убачыў (публічна выявіў) у пасылах галоўнага ідэолага супрацьпастаўленне "правільнага" і "няправільнага", калі да апошняга нечакана ўпісаліся нацыяналізм і… рэлігія. Вышэйшая значнасць літаратуры ставілася пад сумніў разам з духоўным, святарскім. "Да месца будзе, - адзначыў М. Аляксандраў, - прыгадаць едкую іронію Фазіля Іскандэра: "Спачатку была ідэалогія, і яна была бог. У ліхаманкавым чаканні сусветнай рэвалюцыі яна прасякнула ва ўсе сферы жыцця, і ўсялякі прадукт духоўнай ці фізічнай працы мусіў несці на сабе містычны водбліск, знак вернасці канчатковай мэце".

Ці не па той ідэалогіі настальгуе шаноўны акадэмік? Сарцавіну яе з марксавых часоў складала "крытыка неба", дактрына ваяўнічага матэрыялізму… Паслухаем жа далей А. Рубінава: "Но (падаем дзеля абсалютнай паўнаты ў мове арыгіналу. - Рэд. ) свято место пусто не бывает, и, пользуясь растерянностью общества, на смену, как палочкивыручалочки, автоматически пришли многократно испытанные историей старые идеологические принцины: национализм и религия"".

"Звярніце ўвагу, - заўважае М. Аляксандраў, - два апошнія паняцці, змешчаныя ў адным радзе, становяцца нібыта братаміблізнятамі, наёмнікамі варожых сілаў і тормазамі "развіцця грамадства". Брава, гістмат, дыямат і навуковы камунізм, якія моцна ўбілі свае цвікі ў савецкіх аўдыторыях! <…> А які толк з тых, хто не арэ, не сее? Вось як разважае аб гэтым А. Рубінаў: "Яркий пример - те отшельники, которые жили в скитах, добровольно подвергая себя разного рода испытаниям и ограничениям… Многие из таких людей не принесли решительно никакой пользы обществу, ничего не создали, не построили, но за свои добровольные страдания, продиктованные, по существу, слепой верой, рассматриваются как святые". Гэта пра Сергія Раданежскага, Серафіма Сароўскага і многіх іншых дзеячаў духу, якія ператварыліся пад лёгкім пяром цяперашняга ідэолага ў лайдакоў і пустадумаў…

Далей ідзе не менш цікавы пасыл: " Попытка монополизировать духовные ценности и духовный мир со стороны религии, равно как и со стороны деятелей литературы и искусства, не имеют под собой оснований, ибо эти сферы не единственные и далеко не самые главные, связанные с миром души. Духовный мир рождается прежде всего в сфере созидания, там, где создаются новые машины… выращивается урожай, где лечат людей, организуют жизнь общества и государства. Литература и искусство лишь обобщают эти ценности, представляя их а концентрированной и привлекательной форме".

Знаёмы матыў, ці не так? Творчая інтэлігенцыя - толькі праслойка, пракладка ў жорнах класаўстваральнікаў. Хто не абагульняе і не апявае "гэтыя каштоўнасці" - той не годны звання інжынера чалавечых душаў", - падагульняе апанент А. Рубінава.

І насамрэч, сп. Рубінаў не арыгінальны. Ён усяго толькі не забыў, як 45 гадоў назад Вярхоўны Савет СССР прымаў пастанову, якая заклікала "узмацніць барацьбу з асобамі, якія ўхіляюцца ад грамадскакарыснай працоўнай дзейнасці".

Міжволі згадваецца эстонскі паэт савецкага перыяду Арві Сійг. Напрыканцы жыцця яго спыталі: "Што б вы пажадалі свайму ўраду?" Вялікі паэт невялікай краіны адказаў: "Памятаць, што ідэалогія - гэта забойства ідэалаў".

У сучаснай Беларусі, думаецца, біблейны запавет "Не забі" самы час пашыраць не толькі на жывое, адухоўленае. "Не забі мову. Не забі будучае. Не забі ідэал", - вось чаму трэба вучыцца нават і некаторым акадэмікам…

Кастусь Каліновіч.

"З'езд пераможцаў": ваўкі і балонкі

Адзвінеліадгучалі фанфары першага з'езда "правільнага" Саюза пісьменнікаў, празванага ў "няправільных" шэрагах "з'ездам пераможцаў".

Чытаючы самаўпэўненыя роздумы літаратараў "ЛіМа", знаёмячыся з перадз'ездаўскімі інтэрвію "начальнікаў" "правільнага" Саюза пісьменнікаў, слухаючы іх самаапраўдальныя тырады ў рэпартажах дзяржаўнага (адзінага) тэлебачання, згадваецца Пастэрнакаўскае: "Калі абавязкова крычаць, дык ці нельга крычаць на розныя галасы? Тады будзе неяк зразумела, бо калі равуць у адзін голас, нічога не зразумела. Можа быць, можна зусім не крычаць - гэта будзе наогул выдатна".

Цытата 1936 года. Стылістыка тых гадоў і ў "змагароў" сучаснага генеральскага літфронту. А ў некаторых - і не толькі стылістыка. У некаторых у вачах і ў галаве - і сверб пакаранняў непакорных "адшчапенцаў".

Толькі некалькі спасылак.

"Яны на сваім з'ездзе ўставалі пад гімн Арсенневай, фашысцкай прыслужніцы, па даносе якой забілі беларускага хлопца…" Усё змяшалася ў доме… Гэта якраз сын Арсенневай загінуў у акупаваным Менску. А калі ёсць той прымроены "данос" аўтаркі тэксту "Магутны Божа" - пакажыце яго, надрукуйце, а не пляткарце!

"Я, аўтар Дзяржаўнага гімну, заўсёды служыў народу і краіне…" Паважаны Уладзімір Іванавіч! Ну задумайцеся Вы, нарэшце, пра свой "тэкст". Яго ў 1944 годзе прызналі тэкстам Дзяржаўнага гімну БССР, і ягоны аўтар - Міхась Клімковіч, першы старшыня беларускага Саюза пісьменнікаў. Адышоў у іншы свет ён у 1954 годзе, пакінуўшы нашчадкаўспадкаемцаў. Вам жа аніякага права на "дапрацоўку" свайго гімна ён не перадаваў. А сёння ў тэкста Дзяржаўнага гімна - два аўтары. Што - не зараз, дык праз час - скажуць юрысты, адвакаты? Добра С. Міхалкову: аўтар тэксту Гімна СССР, падправіў - і ёсць тэкст Гімна Расіі. А хто Вам даў права падпраўляць чужы тэкст? Нават школьнікі ведаюць, што слова "імя" мае націск на апошнім складзе, а не так, як у Вашым тэксце… Ды і наогул, што: сёння хтосьці "асучасніць" тэкст Купалы, Багдановіча - і можа выдавацца з імі ў суаўтарстве?

"…Мы імкнемся ствараць літаратуру, неабходную народу. А цяпер кніжныя паліцы завалены сэкслітаратурай. Мы супраць такога…" Гэта - з бліцінтэрвію сенатара і старшыні "правільнага" Саюза пісьменнікаў Мікалая Чаргінца падчас пісьменніцкага форуму. Уражанне, што ці цябе - гледача і чытача - падманваюць, ці - яшчэ страшней - кіраўніцтва дзяржавы спрабуюць на мякіне правесці. Паважаныя міністры адукацыі, інфармацыі, культуры, ідэолагі Адміністрацыі, якія натхнёна сядзелі ў прэзідыуюме пісьменніцкага "з'езда пераможцаў"! Пачытайце выдадзеную на сродкі беларускіх падаткаплацельшчыкаў у дзяржаўным выдавецтве кнігу "Тайна Овального кабинета" вядомага пісьменніка і сенатара. Гэта нават і не "сэкслітаратура", гэта для многіх далікатных вушэй - жорсткапсіхалагічнае порна. Прычым - у прамым значэнні. Дык што: на словах у прыгожых запэўніванняхабгортках - адно, а на справе - той жа "сэкс, бокс, джаз"?!

Аднак адарвёмся ад "сэксу", пагаворым пра "бокс". Б'юць "правільныя" "няправільных". Б'юць агалцела, б'юць з усіх званіц і амбонаў, балазе што тэлеканалы, радыё і СМІ ў іхнім распараджэнні. Б'юць не так "за справу", як за свае былыя крыўды, мастацкую нерэалізаванасць, нацыянальныя комплексы, ну а літаратары ў пагонах да ўсяго - па інэрцыі выслужлівасці і адпрацоўкі "наркамаўскіх" пайкоў.

Яшчэ з роздумаў М. Чаргінца - у "Советской Белоруссии". "…члены старога Саюза пісьменнікаў з нацыяналістычнага асяроддзя працягваюць сцвярджаць, што беларуская мова не развіваецца. А чаму так паводзяць сябе нацыяналісты? Тлумачэнне адно: таму, што кніг іхніх не чытаюць"... Пакажыце хоць аднаго "старога члена", які сцвярджае, што беларуская мова не развіваецца! Іншая рэч - яна не жыве ў дзяржаве: у школах, універсітэтах, на тэлебачанні, у міністэрствах, у сенатарскіх кабінетах. Ці, можа, гэта не так?!

Але сенатарам ад літаратуры, па іх прызнанні, "у апошні час у старым саюзе стала зусім цяжка. Выступаеш на з'ездзе, а з залы нясецца: "Размаўляй пабеларуску!". Гэта ж трэба, да чаго гэтыя пісакі краіну давялі! За ўколам ідзе мяккае прызнанне: "Я размаўляць (пабеларуску) могу свободно, но писать мне удобнее на русском". Ізноў жа - шчырая недакладнасць. Паважаны Мікалай Іванавіч, ну што тут хавацца: ну не ўмееце Вы, грамадзянін Рэспублікі Беларусь, які пражыў тут усё сваё жыццё, Вы, дзяржаўны чалавек, не можаце свабодна размаўляць на тытульнай мове беларускай нацыі! Правільней, можаце, але не хочаце, не ўмееце, не навучыліся!

Кожны "нячэсны" пісьменнік гатовы выйсці з Вамі ў жывы эфір і паразмаўляць пабеларуску. І, калі Вы пераканаеце ў адваротным, ад імя ўсіх беларускамоўных папрасіць прабачэння. Слабо?..

А вось кожны абазваны Вамі "нацыяналіст" акрамя беларускай не горш за Вас валодае і рускай, на якой Вам "удобнее"…

А вось такое: "За апошняе дзесяцігоддзе адбыўся спад у беларускай літаратуры. Няма ні новых імёнаў, ні новых літаратурных з'яў… Пры гэтым частка пісьменнікаў занялася не сваёй справай - палітыкай"...

Дэмагогія, падперчаная выдумкамі. Ну проста інсінуацыі казённыя! Палітыкай якраз як дзяржаўны муж займаецеся Вы, Мікалай Іванавіч! А вось прызнайцеся шчыра: калі апошні раз чыталі беларускі часопіс, кнігу маладога дэбютанта? А іх - дзесяткі, дзесяткі новых імёнаў, новых публікацый, новых кніг. І іх ужо ведаюць і на Усходзе, і на Захадзе, бо актыўна перакладаюць. А тое, што іх "не высвечваюць" дзяржаўныя СМІ - дык гэта ці іх віна? Толькі папрасіце, толькі паклічце іх на сваю тэлеперадачку на "СТБ"… А то ж як ім прабіцца ў Ваш высокі кабінет, з якога толькі тыя, хто Вас хваліць, і відны?

Слухаўвывучаў даклад М. Чаргінца на з'ездзе, і міжволі параўноўваў яго запал з дакладамі на першым з'ездзе Саюза савецкіх пісьменнікаў у 1934 годзе. Не, не з Горкім параўноўваў. Згадваўся цяпер ужо невядомы пісьменнік Леанід Собалеў, які на тым далёкім з'ездзе абвяшчаў: партыя дала мастаку ўсё і забрала ў яго толькі адно - права пісаць кепска. Згадваўся і яшчэ адзін выступант на тым форуме 1934га - ідэёлаг Бухарын. Высільваўся ён фанатычна, высільваўся - і думаць не мог, што самому яму жыць дазволяць толькі чатыры гады…

Быў яшчэ шэраг паказальных выступленняў - на "з'ездзе пераможцаў" прызыву 2006га. Нельга адрывацца ад народа! Нельга адрывацца ад улады! - лейтматыў сказанага большасцю самаабвешчаных інжынераў чалавечых душ. І не было ніводнага, хто б, як некалі на першым з'ездзе "савецкіх пісьменнікаў" Барыс Пастэрнак, астудзіўпапярэдзіў (працытуем у мове арыгіналу, каб зразумелі і нашы "исконно русские": "Есть нормы поведения, облегчающие художнику его труд… "Не отрывайтесь от масс", - говорит в таких случаях партия. У меня нет права пользоваться ее выражениями. "Не жертвуйте лицом ради положения", - скажу я… При огромном тепле, которым окружает нас народ и государство, слишком велика опасность стать социалистическим сановником. Подальше от этой ласки во имя большой и дельной любви к родине и нынешним величайшим ее людям. Каждый, кто этого не знает, превращается из волка в болонку, а если уж изменять нам родную фауну, то, конечно, в сторону ее повышения".

І пасля гэтага гучалі апладысменты…

П. Аляксандраў.

АНТАЛОГІЯ

Старонкі "Беларусі літаратурнай" будуць змяшчаць найбольш яркія мастацкія тэксты, апублікаваныя ў часопісах ці газетах. І пачнём - з сімвалічнага верша Дзмітра Паўлычкі, перакладзенага Эдуардам Акуліным. А перад тым прывядзём фрагменты інтэрвію Героя Украіны, лаўрэата Нацыянальнай прэміі імя Т. Шаўчэнкі, вядомага паэта Дз. Паўлычкі з калегам і аднадумцам Раманам Лубкіўскім (абодва - ганаровыя сябры Саюза беларускіх пісьменнікаў). Згаданае інтэрвію мела назву "Я перакананы, што Беларусь не заб'юць" ("Літературна Украіна") і характарызуе нас вачыма нашых пабрацімаў…

Раман Лубкіўскі : - Вы перакладалі славацкіх, польскіх і беларускіх паэтаў. Ці карэспандуюцца яны, ці ёсць між імі пэўная падабенства?

Дзьмітро Паўлычка : - Ёсць, але больш адрозненняў. Славацкія і польскія паэты адмовіліся ад рыфмы, ад песеннай страфічнай будовы верша. Беларусы спрабуюць рабіць гэта таксама, але ў іх яшчэ дамінуе класічны верш. Нацыянальныя пытанні для польскіх і славацкіх майстроў паэзіі адышлі на другі план. Беларуская сучасная паэзія жыве тымі ж болямі, якія былі характэрнымі для беларускай нацыі на пачатку ХХ ст. русіфікацыя ў Беларусі мае яшчэ большы размах, як ва Ўкраіне. Мы з Вамі былі сведкамі таго, як высокія чыноўнікі ў Менску, адкрываючы кніжны міжнародны кірмаш, выступалі толькі на расійскай мове. Адкрытая знявага і да нас, і, галоўным чынам, да беларускай інтэлігенцыі.

У польскай і славацкай паэзіі часцей сустракаем вобраз грамадзяніна, які ўстурбаваны доляй Еўропы, у беларускай - выступае патрыёт, які прапаведуе перадусім нацыянальныя каштоўнасці…

Раман Лубкіўскі : - Што б Вы сказалі пра гістарычныя перспектывы Беларусі?

Дзьмітро Паўлычка : - Беларусы перажываюць цяжкія часы. Свабода, якая, здавалася, прыйшла ўжо да іх, абярнулася яшчэ горшай няволяй. Украіна апынцулася ў лепшай сітуацыі, бо з самага пачатку сваёй дзяржаўнай незалежнасці вяла палітыку еўрапейскага выбару. Саюз Беларусі з Расіяй, у які намагаюцца ўцягнуць і Украіну, для беларусаў - гэта ўжо палітычная рэальнасць. А якая гэта рэальнасць? Гэта прыцясненне і выгнанне беларускай мовы з урадавай сферы і, наогул, з асветы і прамысловасці, з арміі і проста з побыту. Гэта перакручванне беларускай гісторыі ў бок расійскай імперскай гістарыяграфіі. Гэта каласальнае напружанне, якое адчувае беларускі інтэлектуал, адсунуты ад усяго, што можа спрыяць аднаўленню беларускай, незалежнай ад Расіі, дзяржаўнасці.

Але я перакананы, што Беларусь не заб'юць. Чым больш катавацьмуць яе, чым больш ахвяр пакла-дзе яна на алтар сваёй свабоды, тым мацнейшым становіцьмецца яе дух. Беларусь будзе самастойнай дзяржавай, будзе членам еўрапейскай сям'і народаў, будзе нашай найблізшай і найвярнейшай сяброўкай. На час, які спатрэбіцца, каб так сталася, будзе працаваць еўрапейская заўтрашняя гісторыя, найбліжэйшыя суседзі Беларусі - Польшча, Літва і Украіна.

Наш кар.

Дзве дзяржаўныя мовы

Дзмітро ПАЎЛЫЧКА

Я знаю дзесяць моў, ды толькі за адную,

як баявік памру! У ёй наш дух жыве,

мяне і мой народ ад здрады ён ратуе,

бяз роздуму памру, як скажуць, за яе.

Бо мова - то не гук, а думка непакорных,

зярнятка, што дае нам неба у пасаг.

Таму й малолі нас расейцаў хіжых жорны,

каб не памёр у нас пакорны, чорны раб.

Я вам скажу, браты, пад бой чужых курантаў,

што з дзвюх дзяржаўных моў -

дарога ў смерць адна;

нас вынішчаць рабы, што ў нас, як акупанты,

жывуць і мову п'юць, як п'яніцы, да дна.

Пярэварацень рад пісаць універсалы…

З чужых плячэй насі кашулю, дабрадзей,

ты хочаш, каб цябе за тое шанавалі,

што двухязыкі ты, як падкалодны змей.

Народ, Радзіма, Бог - табе ўсё ні да чога!

Патопча ўсё й паб'е шавіністычны шал…

Таму я і прашу і Пушкіна, й Талстога:

прыдзіце, каб адняць двухмоўнасці кінжал!

Чаму плача песьня наша?

Такі назоў мае магутны публіцыстычны артыкул Янкі Купалы, напісаны ім у 1913 годзе ў Акопах. З тае пары хутка мінае амаль сто гадоў, а песьня наша па-ранейшаму плача. Дый як ёй не плакаць, калі ў нашай краіне ўсё творыцца, як і тварылася даўней, несуцяша-льнае з паняццем Беларусь, беларускі менталітэт, беларуская культура. Наша мова амаль цалкам выцеснена з тэлевізійнага экрана, з навучальных установаў. Шмат якія беларускамоўныя газеты гібеюць у дзяржаўнай неміласці... І от у такіх варунках у філарманічным будынку 22-23 снежня мінулага года збіраецца з'езд Саюза пісьменнікаў Беларусі. З'езд збіраецца на пярэдадні 125-й гадавіны нашых літаратурных карыфеяў Ян-кі Купалы і Якуба Коласа. Дык, можа, згаданы з'езд прайшоў у духу лепшых Купалавых і Коласавых традыцыяў? Каб жа так! Ад самага пачатку тон з'езду задаў новаспечаны старшыня пісьменніцкай суполкі Саюза пісьменнікаў Беларусі генерал М. Чаргінец. Ён цалкам праігнараваў мову тытулаванай нацыі, мову нашых класікаў Янкі Купалы і Якуба Коласа, імёнамі якіх пры-крываўся прэзідыюм. І ўвесь з'езд, за выключэннем некалькіх паасобных выступаў пісьменнікаў, прайшоў у рускамоўнай плыні. Ніколі яшчэ за ўсю гісторыю пісь-менніцкай суполкі не было такога, каб начале пісьменіцкага згуртавання стаў чалавек небеларускага менталітэту, не беларускай арыентацыі. А зараз гэтак сталася. І от гэтыя людзі, бясконца прысягаючы на рускай мове традыцыям Янкі Купалы і Якуба Коласа, ігнаруюць іхнюю мову, дэмагічна разважаючы пра наша славянства, нашы славянскія карані. Але Бог з імі - хай сабе салодзяцца гэтымі развагамі...

Сярод дэлегатаў з'е-зду мала знаёмых, шмат моладзі. Падыходжу да аднаго гурту, пытаюся:

- І вы ўсе паэты? А мо нават драматургі?

Моладзь смяецца

- Не, мы студэнты філфака.

- Гэта добра, - ка-жу я. - Некалі мяне таксама мой выкладчык мовы паслаў на пісьменніцкі з'езд. Тады я палічыў гэта сабе за вялікі гонар, што мяне, зялёнага, невядомага нікому першакурсніка, паслалі на такі прадстаўнічы пісьмен-ніцкі форум. І ведаеце, той з'езд зрабіў на мяне незабыўнае ўражанне. Я толькі што прыехаў у Менск з далёкага Мурманска. Мая ду-ша прагла, як прагнуць глыток свежага паветра, роднай мовы. І от я трапляю на форум, дзе з высокай трыбуны Палаца прафсаюзаў адно гучыць родная мова. І з вуснаў якіх людзей! От на трыбуне якісь статны вайсковец. Афіцэр. Ягоная форма яшчэ больш выразна падкрэслівае ягоную статную выпраўку. А як жа гожа і годна гучыць з яго вуснаў наша мова - з артыстызмам, гжэчна, чаканна... Гэта быў, як пасля даведаўся, Язэп Семяжон. На тым жа з'ез- дзе мне пашчасціла паназіраць за Янкам Журбой. Шмат чаго і іншага і незабыўнага даў мне той з'езд. Але тады я быў ці не адзіны студэнт на гэтым з'ездзе. А зараз іх прывёў выкладчык ледзь не ўвесь свой курс для масоўкі, для аплыдысментаў. Я пацікавіўся ў будучых філолагаў, ці ведаюць яны, што ў Менску ёсць Таварыства беларускай мо-вы, што яно выдае газету «Наша слова». Ці чулі яны пра гэта? Ці хацелі б яны пазнаёміцца з «Нашым словам»? І тут пачаў надзяляць апошнімі нумарамі «Нашага слова». А дэлегаты з'езда ўсё прыбывалі і прыбывалі. Вось і першыя знаёмыя. Сярод іх Алесь Савіцкі з Ула-дзімірам Федасеенкам. З Уладзімірам Федасеенкам мы землякі. Мне даўно карцела сустрэцца з ім, пагаварыць, тое-сёе ўдакладніць з ягонага баявога юнацтва ў нашым мястэчку. Ён таксама быў рады сустрэчы.

- А я думаў, што пад тымі сцягамі, - падкрэсліў ён, згледзеўшы мяне.

А тым часам знаёмых пісьменніцкіх постацяў у фае ўсё большала і большала. Вось Уладзімір Карызна, Сяргей Давіловіч, Уладзімір Гніламёдаў, Мі-хась Башлыкоў, Навум Га-льпяровіч, Алесь Карлюкевіч, ціхмяны Віктар Шніп. Усе яны мне сімпатычныя і як людзі, і як творцы. Але ўсе яны пакінулі творчае згуртаванне беларускіх пі-сьменнікаў і перайшлі ў Са-юз пісьменнікаў Беларусі, дзе згуртавалася нямала людзей, якія ігнаруюць нашу мову. Да кожнага з іх мне хочацца падысці і спытацца: «Няўжо вам імпануе гэты антыкупалаўскі і антыколасаўскі пафас з'езду? Няўжо ён сугучны вашым памкненням? Няўжо вы не бачыце, як ліквідуецца на Беларусі беларуская школа? Як ідзе глум з нашае мовы? У нас жа, браточкі, адна для ўсіх Беларусь, адна мова. Дык чаго нам дзяліцца?! І як гэта, каб беларускамоўнымі пісь-меннікамі кіраваў іншамоўны, прынамсі рускамоўны пісьменнік! Хіба ён пачуе таго ж Багушэвіча, ягоную душу і штокольвек зробіць ці можа зрабіць дзеля ўшанавання гэтага Прарока, які больш за сто гадоў таму пытаўся ў сваіх суайчыннікаў, у таго ж Чаргінца і ягоных продкаў: «Ці нам ужо толькі ў чужой мове чытаць і пі-саць?» Пытаўся, але гэтага Галоўны інжынер чалавечых душ не пачуў і ўвесь двухдзённы з'езд правёў не ў нашай мове. Няўжо гэта зусім не кранала тых дэлегатаў, якія сябе пачуваюць беларускамоўнымі пісьменнікамі? Няўжо не брала за жывое? Няўжо не мучыла сумленне?

Напрыканцы да мяне падышло колькі творцаў: адзін з іх сказаў: «Не буду я ў гэтым гармідары. Нідзе не буду. Буду сам па сабе!»

Што ж, лепей нідзе не быць, чым быць у суполцы, якая прыніжае годнасць беларуса, годнасць беларускага творцы, літаратурную напрацоўку мінулых пакаленняў.

Што ж, у такой сітуацыі мо і сапраўды лепей нідзе не быць, пакуль наша ўладная грамада не зразумее: «Без пісьменнікаў народ няпоўны». (З выказвання на з'ездзе Уладзіміра Гніламёдава). Ен жа цытаваў на з'ездзе і Купалаў верш «А хто там ідзе?» Мабыць, спрабаваў некаторых беларускіх пісьменнікаў прымусіць абачыцца.

То мо і праўда абачымся?! Годзе нас дзяліць на «правідловых» і «неправідловых» - правільных і неправільных творцаў! У нас, як ужо канстатавалася, адна на ўсіх Беларусь. Дык аддамо ёй усе свае творчыя парыванні. Аднак на з'ездзе амаль не гучала галасоў на яднанне творчых намаганняў беларускіх літаратараў. Наадварот, некаторымі пісьменнікамі ўхвалялася ідэя стварэння Саюза пісьменнікаў Беларусі. Прынамсі, з вуснаў Алеся Марціновіча прагучала такая дыферамба: «Давайце пісаць гэткія ж таленавітыя рэ-чы, якія піша Мікалай Іванавіч Чаргінец.» Здаецца, яму належаць і такія словы: «Нам пашанцавала, што старшынёй нашага Саюза стаўся Чаргінец...».

І гэта святая праўда: калі б не Чыргінец, такога Саюзу не было б. Не было б і расколу! Не было б па-дзелу пісьменнікаў на «вашых» і «нашых». Не адзін раз гучалі дакоры на адрас тых пісьменнікаў, якія не сталі пад сцягі Саюза пісь-меннікаў Беларусі. Алесь Карлюкевіч заклікаў творцаў да паразумення з уладаю. А ўлада з пісьменнікамі?! А тым часам з'езд каціў па сваім сцэнары. Рускамоўная плынь не аціхала. Руская мова з вуснаў гасцей рэч зусім натуральная. Але калі сваю кароткую справаздачу на з'ездзе агучвае па-расійску Яўген Каршукоў, беларускі паэт, шмат у каго недаўменне. З пэўнай элеганцыяй прагучала беларускае слова з вуснаў міністра культуры. А вось міністр адукацыі нашу мову праігнараваў. Не ведаю, як хто, а я быў гэтым вельмі засмучаны: гэта ж які прыклад для нашага школьніцтва! Як ім вучыць тую мову, калі яе ігнаруе сам міністр! Мне здаецца, амаль усе беларускамоўныя літаратары, якія хо-цькі-няхоцькі перакінуліся з Саюза беларускіх пісьменнікаў у Саюз пісьменнікаў Беларусі пачувалі сябе на гэтым з'ездзе, як пачуваюць сябе кантужаныя. Не сакрэт жа, што шмат каго з тых, хто быў на з'ездзе, змусілі пад прэсам працы, службы перакінуцца ў Чаргінцову суполку. Пра гэта яны калі-небудзь самі раскажуць, які да іх прымяняўся прэс. А што было рабіць, калі да пенсіі яшчэ далёка, і падтрымкі ніадкуль і ніякай. Дык пра кантужаных. На кантужаных не крыўдзяцца. Кантужаным спачуваюць. Ды што на гэтым засяроджвацца. Мы і жывем у кантужаным грамадстве. Так што ўсё «окэй!» Дык чаго плача наша песьня? Чаму мы і праз сто гадоў у сваёй суверэннай краіне пачуваем сябе кантужанымі? Хто нас кантузіў? Кантузіць?

З такімі думкамі я пакідаў з'езд.

Можа на канцы маіх развагаў спытаецеся: «А як я патрапіў на гэты з'езд - не гуканы, не запрошаны? Як мяне прапусцілі пільныя ахоўнікі?»

Вельмі проста. На маім пісьменніцкім пасведчанні, падпісаным яшчэ Васілём Зуёнкам, золатам выдрукавана, што я - сябра «Саюза пісьменнікаў Беларусі». Гэта адно. Другое. На маіх вачах творыцца гісторыя, і я павінен быць яе сведкам. То і прыйшоў, каб засведчыць, што рабілася на тым з'ездзе, каб падзя-ліцца пра яго з вамі сваімі ўражаннямі. Між іншым, жы-ла ўва мне слабая надзея, што можа і я калі-небудзь далучуся да гэтай суполкі. Усё ж ёй абяцана дзяржаўная падтрымка. Але пераканаўся: і па духу, і па менталітэту ў гэтай суполцы мне няма чаго рабіць. Буду, як і раней, свае кніжачкі выдаваць за свой кошт, балазе я гарэлкі не п'ю, цыгарэт не смалю, а за гэтыя грошыкі кніжачкі выдаю. Сам сабе пан!

З'езд паказаў, што Саюз пісьменнікаў Беларусі і Саюз беларускіх пісьменнікаў - гэта не адно і тоесамае. «То з кім я?» - спытаецеся.

Я з тымі, каму дарагія імёны Дуніна-Марцінке-віча, Фр. Багушэвіча, Янкі Купалы, Якуба Коласа, Максіма Багдановіча, Алаізы Пашкевіч-Цёткі... Каму дарагая іхняя творчая спадчына... Хто чэрпае з іхніх жыватворчых крыніцаў наш беларускі менталітэт і жыве ў гэтым менталітэце.

Шмат хто перакананы, што так, як ёсць зараз, не павінна быць. Павінна быць інакш. А як інакш? Пра гэта давайце думаць разам. Адно зразумела: без пісьменнікаў, як сказаў на з'ездзе Уладзімір Гніламёдаў, народ няпоўны. То шануйма сваіх творцаў, народзе! І найперш тых, хто складае гонар і славу нашай літаратуры. І не ўзносьце да вяршыняў незаслужаных, як гэта было на з'ездзе. Прыгадайце яго прэзідыюм. Паглядзіце, якія там былі людзі. Некаторыя з іх нават з пісьменнікамі побач ніколі не стаялі. Паміж іншым прывітальнае слова з'езду прыслаў Прэзідэнт. На беларускай мове, дарэчы.

Я сядзеў на незалежным бакавым ад залы месцы. Побач з мною праз праход студэнты-філфакаўцы. Яны займалі 18-19-20-21 рады. Кожнаму з выступоўцаў яны дружна пляскалі. Шкадую, што я не пацікавіўся, якое ў іх ураджанне пра з'езд. Неяк разышліся. Але было дамоўлена, што мы яшчэ сустрэнемся, але ўжо ў студэнцкай аўдыторыі. Тады я пацікаўлюся, што яны карыснага вынеслі з гэтага з'езду. Дзіўна і вельмі дзіўна было, што на гэтым з'ездзе нікога не было з Таварыства беларускай мовы. А тым часам старшыня з'езду заклікаў пісьменнікаў ствараць свае творы, вартыя нашага часу, падказваў, дзе браць натхненне. Прынамсі, казаў: «Малдаўскае віно абвастрае творчы талент».

Можа гэта так. Можа каму і абвастрае. Але творчы талент сапраўднага мастака абвастрае роздум пра лёс роднага народа, яго гісторыю. Гэта ніхто не можа абвергнуць.

Уладзімір Содаль

Адстаўка ў "Родным слове"

"…Пачаў выходзіць - са студзеня 1988-га года - часопіс "Роднае слова"… Выдатны часопіс - і з гледзішча прафесіянальнага, навукова-метадычнага, і ў плане агульнай патрыятычнай платформы… ад заснавання і да сёння галоўным рэдактарам выдання з'яўляецца… Міхась Шавыркін. Заўсёды ветлівы, дабрадушна-усмешлівы, лірычна-вясёлы, і ў той жа час - які сур'ёзны, які патрабавальны, які клапатлівы рэдактар! Што называецца - на сваім месцы чалавек".

Гэтыя словы Ніла Гілевіча з мемуараў "Між роспаччу і надзеяй" толькі-толькі з'явіліся ў 25-м нумары часопіса "Дзеяслоў", а згаданага "рэдактара на сваім месцы" не стала. Не без ціску міністэрства адукацыі галоўны рэдактар "Роднага слова" Міхась Шавыркін мусіў напісаць заяву аб адстаўцы. Пільнае вока чыноўнікаў з цэнзарскай дальнабачнасцю не прамінула публікацый, прысвечаных юбілярам 2006 года: Уладзіміру Някляеву, Генадзю Бураўкіну, Сяргею Законнікаву, Нілу Гілевічу. А таксама - іхніх фотаздымкаў на вокладках.

Вось і расказвай пасля гэтага рэдактарам аб адсутнасці цэнзуравання…

Наш кар.

"Тэрмапілы", № 10

Беластоцкі гадавік беларускамоўнай прозы, паэзіі і крытыкі прысвечаны ўшанаванню памяці Янкі Брыля. У аздобе каляровых уклеек - паэзія Алы Нікіпорчык, Уладзіміра Мархеля, Юстыны Грыцюк, Юркі Буйнюка, Віславы Шымборскай (пераклады Ніны Мацяш), Беаты Скарынкевіч, Анатоля Вярцінскага і Яна Чыквіна.

"Тэрмапілы" надрукавалі пачатак рамана Алеся Рыбака "Галаброды" і аповесць Васіля Гігевіча "Шчаслівая планета". Запамінаюцца запісы Радзіма Гарэцкага, невядомыя лісты Ларысы Геніюш, літаратуразнаўчыя выступы Ігара Жука, Веранікі Стральцовай, Альбіны Сямёнавай, Міколы Мікуліча, Галіны Тварановіч.

З Польшчы часопіс патрапляе на Беларусь толькі праз аўтараў і некаторыя бібліятэкі.

16-га лютага 2007

ласкава запрашаем у Дом літаратара (вул. Фрунзе, 5) на прэзентацыю чарговай кнігі пісьменніка Алеся Рыбака "Галаброды", што выйшла ў свет у выдавецтве "Кнігазбор". У выданне ўключаны аднайменны вострасацыяльны раман, аповесць "Маша і Машка", што папярэдне цалкам друкавалася ў газеце "Народная воля", лепшыя апавяданні аўтара.

Пачатак сустрэчы а 17-й гадзіне ў памяшканні пры бібліятэцы Дома літаратара.

Што чуваць, скажыце, зорачкі?

Кожнаму пакаленню даводзіцца па новаму праходзіць цяжкі працэс успрымання, пераасэнсавання і ад-крыцця многіх імёнаў. Мне як прадстаўніку так званага "чарнобыльскага пакалення" хацелася б звярнуць сваю і вашую ўвагу на добра вядомую, таямнічую, а ў нечым і ад-крытую постаць чалавека, які носіць імя Багдан Андрусішын.

Сапраўды, на сённяшні дзень існуе вялікая колькасць псеўданімаў, якія носяць самыя "знаныя" дзеячы літаратуры і мастацтва. І гэтую асобу ведаюць, паважаюць, шануюць, любяць, захапляюцца тады, калі толькі чуюць: проста, ясна і лаканічна - Данчык.

Творчы псеўданім вядомага спевака мае сваю аўтабіяграфію, бо ўжо з маленства яго так пачынаюць называць бацькі. І як бачна, з цягам часу, гэтае імя стала вядомым ва ўсім музычным сусвеце як імя спявака-барда.

Па словах Максіма Багдановіча "калі зварухнела душа чалавека - толькі песня здольная спатоліць яе". Словы беларускага песняра пачатку ХХ стагоддзя ў шматгранні сваёй сутнасці па праву можна аднесці і да Данчыка, які сваімі песнямі дапамагае адчуць сучаснаму патрыёту і беларусу пяшчоту роднага і мілагучнага слова.

Данчык і яго песенная спадчына дае магчымасць зразумець і ўсвядоміць сябе сапраўдным чалавекам, патрыётам, беларусам, не падобным на іншых. Спявак-бард сваімі песнямі дае магчымасць успомніць пра сваю грама-дзянскасць, служэнне на карысць агульнай справе, гаворыць пра тое, што не трэба забываць пра ўласнае пахо-джанне і "сваімі паводзінамі не пасароміць сваіх продкаў". Вышэй сказанае, прыводзіць слухача да высновы, што нам, беларусам, нельга забываць пра роднае і блізкае, каб не прыйшлося потым гэтае адзінае і непаўторнае шукаць, а затым яшчэ і шкадаваць яго. І варта прывесці ў прыклад толькі радочак з песні "Не шукай", якую выконвае спявак:

Не шукай ты мяне,

Каля жытніх палёў.

Не шукай, не шукай,

Калі ў сэрцы тваім,

Буду ў думках не я,

Не шукай, не шукай…

Родны кут, а дзе ён?..

Як спяваецца ў песні "Я ад вас далёка":

Я ад Вас далёка, бацькаўскія гоні, -

На чужое неба ўжо гляджу сягоння.

Але думкай, сэрцам толькі вас я знаю,

Як і жыў, жыву я ў сваім родным краю…

Сам спявак закончыў у Ню-Ёрку ўкраінскую сярэднюю школу "Акадэмію святога Юрыя", акрамя яе наведваў беларускую нядзельную школку, потым ў юнацтве заканчвае Нью-Ёрскі універсітэт па спецыяльнасць "журналіст славянскага аддзялення".

Я слоў беларускіх навучыўся ад маці

І дум беларускіх без школ і без кніг…

Музыка стагоддзямі застаецца музыкаю, а вось такога голаса, увогуле, пачуць больш ні ў кога немагчыма. Данчыкаў тэнар такі лірычны, мілагучны, вельмі свежы і чысты. Беларускае сакавітае слова ў інтанацыйным выкананні Данчыка чаруе і кранае сэрцы слухача.

У 2005 годзе БМА-group выпусціла кампакт-дыск "Я ад вас далёка", праслухаўшы яго, становіцца зразумелым уласная глыбокая годнасць чалавека-патрыёта. Песні ў выкананні Данчыка вельмі меладычныя, чараўнічыя, незвычайныя і, нават, у нечым казачныя і фантастычныя.

Сённяшні кампакт-дыск "Я ад вас далёка" Данчыка складаецца ўсяго з 12 песень. Сярод іх "Я ад вас далёка" музыка Міколы Куліковіча на словы Янкі Купалы, "Не шукай" Ісака Любана - Адама Русака, "Калыханка" Юрыя Савіна - Артура Вольскага, "Мой родны кут" Ігара Лучанка - Якуба Коласа, "Бярозка" Ігара Лучанка - Анатоля Вялюгіна, "Вы, шумеце, шумеце" Эдуарда Ханка - Ніла Гілевіча, "Зорачкі" словы і музыка Сяргея Новіка-Пяюна. У ім таксама змешчаны і такія песні "Каханая" музыка Алеся Карповіча на словы Сяргея Ясеніна, і ўсім добравядомая "Белавежская пушча" Аляксандры Пахмутавай - Мікалая Дабранравава, якая гучыць па-беларуску ў цудоўным перакладзе Наталлі Арсенневай. Асобнае месца займае беларускі фальклор: "А ў полі вярба", "Лянок", "Перапёлачка".

Асобна хочацца адзначыць адну песню, якую выконвае Данчык, якая належыць пяру Сяргея Новіка-Пяюна, канешне. Гэта "Зорачкі":

Дні прыходзяць, дні адходзяць, дні лятуць,

Быццам рэк шумлівых хвалі ў даль плывуць.

Колькі год тут на выгнанні ў чужыне,

Трэба мучыцца душой і сэрцам мне?

Ночкай зорачкі на небе мігацяць -

Быццам з неба на мяне яны глядзяць.

Што чуваць, скажэце, зорачкі, вы мне

Ў маёй роднай, ды далёкай старане ?

Уражвае спеваковая адданасць беларускасці, бо тая "родная, далёкая старана" не маніла, а ўсё больш і больш вабіла да сябе. Гэтае меркаванне яскрава падкрэслівае беларускі паэт Польшчы Алесь Барскі: "Колькі ж ёсць беларусаў, якія, жывучы на роднай зямлі, забываюць усё роднае і галоўны нацыянальны атрыбут - мову… Як жа звычайна і дзівосна, што Данчык - малады хлапец наро-джаны ў Злучаных Штатах Амерыкі, ніколі не быўшы ў Беларусі, навучыўся і захаваў крыштальную чысціню беларускай мовы. І якраз гэта і з'яўляецца ў маім успрыняцці фенаменальнай з'явай".

Безумоўна, вельмі цудоўна, што ёсць такія самаадданыя людзі. Нягледзячы на цяжкія выпрабаванні лёсу, яны аддаюць свой наканаваны Богам фенаменальны талент служэнню роднай Бацькаўшчыне - Беларусі.

Яўген Есіс, студэнт 3 курса філфаку Мазырскага педагагічнага універсітэта імя Івана Шамякіна.

«Дзеяслоў», №6 (25)

Выйшаў у свет новы - 25-ы - нумар незалежнага літаратурнага часопіса "Дзеяслоў".

Ён традыцыйна багаты на літаратурныя ад-крыцці. Чытач зможа пазнаёміцца з "невядомым" Анатолем Вярцінскім, Леанідам Дранько-Майсюком, наталіцца вершамі Антаніны Хатэнкі, Рыгора Сітніцы, Андрэя Хадановіча, Анатоля Івашчанкі, Цемрыка Вялета.

У прозе - новыя фрэскі Барыса Пятровіча, аповед Вінцэся Мудрова аб "земляку"-Брэжневу, апавяданні Сяргея Астраўца, Дзмітрыя Падбярэзскага, абразкі Лідзіі Арабей, імпрэ-сіі Зміцера Вішнёва, а таксама гістарычны аповяд Віктара Хурсіка.

Дэбютуюць у "Дзеялове" вершамі Вольга Ласаева, прозай - Віталь Воранаў. Пераклады прадстаўлены паэзіяй Дзмітра Паўлычкі і апавяданнем Эрнэста Хэмінгуэя.

Мемуарыстыка і эсэ складзена з працягу ўспамінаў Ніла Гілевіча "Між роспаччу і надзеяй", старонкамі кнігі пра Васіля Быкава Сяргея Шапрана, падарожнымі нататкамі Сяргея Абламейкі і "маленькімі гісторыямі з вялікай палітыкі" Віктара Сазонава.

У "Спадчыне" - лісты Уладзіміра Караткевіча і вершы Яўгеніі Пфляўмбаўм. А да ўсяго - гутаркі з перакладчыкамі на ангельскую мову кнігі Рыгора Барадуліна "Ксты", крытычныя нататкі пра літаратурны працэс на Беларусі пасля распаду савецкай імперыі, пра творчасць Алеся Разанава і Леаніда Дранько-Майсюка, развагі мастака Міколы Купавы.

Словам, чытанне на два месяцы, пакуль не з'я-віцца наступны "Дзеяслоў". Забаронены да распаўсюду ў "Белсаюздруку" і ў кнігарнях "Белкнігі", "Дзеяслоў" можна свабодна і своечасова атрымліваць па падпісцы, а падпісацца на яго - у любым паштовым аддзяленні Беларусі.

Наш кар.

Берасцейская сябрына

Перадкалядны снежань быў актыўным у жыцці Берасцейскага аддзялення Саюза беларускіх пісьменнікаў. Да 25-годдзя філіі адбылася творчая сустрэча літаратараў-берасцейцаў з чытачамі ў Берасцейскай абласной бібліятэцы імя М. Горкага. Старшыня аддзялення паэтэса і перакладчык Ніна Мацяш шчыра прадстаўляла кожнага выступоўца. Павіншавалі з 55-годдзем паэта Алеся Каско. Не забылі аб папярэдніках і наступніках. На сустрэчы прысутнічалі мянчукі Алесь Пашкевіч і Эдуард Акулін.

Пасля праведзенай "сябрыны" больш дзесятка пісьменнікаў Берасцейшчыны пацвердзілі сваё членства ў Саюзе беларускіх пісьменнікаў.

Праз некалькі дзён Ніна Мацяш правяла творчую вечарыну ў Мікашэвіцкай гімназіі, юбіляра Алеся Каско віталі чытачы ў Пружанах і Жабінцы.

Наш кар.

Быкаўскі кнігазбор

Працягваецца выданне Поўнага збору мастацкіх твораў Народнага пісьменніка Беларусі Васіля Быкава. З'явіліся чарговыя 4, 5 і 6-ы тамы - як і папярэднія, у прыгожым мастацкім аздабленні, у кожным - новы фотаздымак аўтара на шмуцтытуле. Выдаўцамі быкаўскага кнігазбору выступілі Саюз беларускіх пісьменнікаў і маскоўскае выдавецтва "Время", у рэдакцыйнай калегіі - І. Быкава, А. Пашкевіч, Б. Сачанка (Пятровіч), Л. Сінькова, М. Тычына, кіраўнік праекту - прафесар А. Казулін.

Чацвёрты том змясціў малавядомую аповесць "Апошні баец", якая ніколі не выходзіла ў кнігах, а таксама хрэстаматыйныя "Жураўліны крык", "Здрада", "Трэцяя ракета", "Пастка" і "Аль-пійскай балада".

Пяты том увабраў аповесці "Круглянскі мост", "Дажыць да світання", "Воўчая зграя" і "Яго батальён".

Шосты - "Абеліск", "Пайсці і не вярнуцца" ды раман "Кар'ер".

Кожны том дапоўнены каментарамі.

Як і раней, кнігі бясплатна перадаюцца ў бібліятэкі Беларусі. Частка накладу будзе распаўсюджвацца прыватна. Кожны, хто пажадае, зможа мець першыя шэсць тамоў (як і наступныя) Поўнага збору твораў Васіля Быкава ў хатніх бібліятэках.

Кнігі распаўсюджваюцца праз сядзібу ТБМ, у Доме літаратара, а таксама ў менскай кнігарні "Акадэмкніга" (станцыя метро "Акадэмія навук").

 

Top