Герб горада Ліды, наданы 17 верасня 1590 г.
№ 38 (826) 29 ВЕРАСНЯ 2007 г.
5 кастрычніка - Сусветны дзень настаўніка
Беларускі настаўнік: хто ён?
Статыстычныя звесткі па сладу беларускага настаўніцтва знаходзяцца на сайце Міністэрства адукацыі. Нажаль апошняе, што там удалося знайсці тычыцца 2005/06 навучальнага года, але ўяўленне з большай ці меншай дакладнасцю можна скласці.
Па стану на пачатак 2005/2006 навучальнага года ў сiстэме Мiнiстэрства адукацыi Рэспублiкi Беларусь налiчвалася 4006 дзённых агульнаадукацыйных школ і школ - інтэрнатаў.
У тым ліку: пачатковых школ 346 (8,6%), базавых 836 (20,9%), сярэдніх 2631 (65,7%), гімназій 153 (3,8%), ліцэяў 34 (0,8%), 6 вучэбных комплексаў школа (гімназія)каледж (0,1%), 40 (1,0%) агульнаадукацыйных школінтэрнатаў, 20 (0,5%) санаторных школінтэрнатаў.
Акрамя таго, дзейнічаюць 76 самастойных вячэрніх (зменных) агульнаадукацыйных школ (уключаючы 1 школу для асоб з парушэннем слыху), а таксама 84 спецыяльныя школы і спецыяльныя школыінтэрнаты для дзяцей з асаблівасцямі псіхафiзiчнага развiцця. На 1 кастрычніка 2005 года ў пералічаных адукацыйных установах Міністэрства адукацыі працавалі 144098 педагагічных работнікаў (без сумяшчальнікаў) (у папярэднімм навучальным годзе 145465 чал.), уключаючы кiраўнiкоў школ, настаўнiкаў, выхавальнiкаў, педагогаўарганiзатараў, сацыяльных педагогаў, псіхолагаў, а таксама спецыяльных педагогаў (лагапедаў, тыфлапедагогаў, сурдапедагогаў, алігафрэнапедагогаў).
Акрамя таго на 1 кастрычніка 2005 года ў агульнаадукацыйных установах, якія знаходзяцца ў падпарадкаванні іншых Міністэрстваў, працавала 820 педагагічных работнікаў (1024 у мінулым навучальным годзе), а ў агульнаадукацыйных установах недзяржаўнай формы ўласнасці - 247 педагагічных работнікаў (269 - у мінулым годзе).
Адукацыйны ўзровень педагагічных работнікаў навучальных устаноў Міністэрства адукацыі, якія забяспечваюць атрыманне агульнай сярэдняй адукацыі, характэрызуецца наступнымі паказчыкамі: 123638 чал. маюць вышэйшую адукацыю (85,8%), 19694 чал. сярэднюю спецыяльную (13,67%), 766 чал. агульную сярэднюю( 0,53%).
Заўвага. Далей па тэксту і ў табліцах статыстычнага даведніка (там, дзе гэта не агаворана) прыводзяцца звесткі толькі аб установах сістэмы Міністэрства адукацыі.
З кожным годам змяняецца і размеркаванне агульнай колькасці настаўнікаў і кіраўнікоў агульнаадукацыйных школ і школінтэрнатаў па кваліфікацыйных катэгорыях. Так на 1 кастрычніка 2005 года колькасць настаўнікаў і кіраўнікоў агульнаадукацыйных школ з вышэйшай катэгорыяй склала 26842 чал. 22,1% (у мінулым навучальным годзе 25835 чал. 19,3%). Найбольшая іх колькасць 4488 чал. працуе ў г. Менску, а найменшая 2515 чал. - у Магілёўскай вобласці. Размеркаванне колькасці настаўнікаў і кіраўнікоў дзённых агульнаадукацыйных школ па кваліфікацыйных катэгорыях характарызуецца наступнымі паказчыкамі: 26842 чал. (22,1%) вышэйшая катэгорыя (21,0% у 2004 годзе), 53262 чал. (43,9%) першая катэгорыя (43,8% у 2004 годзе); 23736 чал. (19,6%) другая катэгорыя (20,6% у 2004 годзе); 17472 чал. (14,4%) без катэгорыі (14,5% у 2004 годзе).
Большую колькасць настаўнікаў, уключаючы кіраўнікоў, дзённых агульнаадукацыйных школ і школінтэрнатаў складаюць жанчыны (84,0% ад агульнай колькасці).
У 14 класах школ усiх тыпаў працуюць 23 129 настаўнiкаў, з якіх 251 з'яўляюцца дырэктарамі пачатковых школ. Агульная колькасць настаўнікаў пачатковых класаў усіх тыпаў школ на 697 чал. менш, чым у мінулым навучальным годзе.
З агульнай колькасці настаўнікаў 14 класаў школ усіх тыпаў: 18092 чал. маюць вышэйшую адукацыю (78, 22%), 5026 чал. сярэднюю спецыяльную (21,73%), 11 чал. агульную сярэднюю (0,05%).
З агульнай колькасці настаўнікаў 411(12) класаў усіх тыпаў школ асобныя прадметы выкладаюць 100 923 чал.
З iх: 91203 чал. маюць вышэйшую адукацыю (90,4%), 9136 чал. сярэднюю спецыяльную (9,05%), 584 чал. агульную сярэднюю (0,55%).
96 270 чалавек (95,4% ад агульнай колькасці настаўнікаў усіх тыпаў школ, якія выкладаюць асобныя прадметы), атрымалі спецыяльную адукацыю, адпавядаючую прадмету, па якому вядзецца выкладанне ў школе.
У школах усіх тыпаў працуюць 584 настаўнікі з агульнай сярэдняй адукацыяй, якія выкладаюць асобныя прадметы.
З іх: 88 чалавек фізічную культуру, 70 чалавек працоўнае навучанне, 47 чалавек музыку і спевы, 47 чалавек матэматыку, 45 чалавек англійскую мову, 36 чалавек - гісторыю і іншыя грамадазнаўчыя дысцыпліны.
Большая колькасць настаўнікаў (301 чалавек) з агульнай сярэдняй адукацыяй працуе ў агульнаадукацыйных школах сельскай мясцовасці.
Па стану на 01.10.2005 года ў школах усiх тыпаў прыстyпiлi да работы 3 899 маладых спецыялiстаў. З іх 3 136 чал. атрымалі ў бягучым годзе вышэйшую адукацыю, а 763 чал. сярэднюю спецыяльную адукацыю.
Акрамя таго, у школах усіх тыпаў у якасці настаўнікаў працуюць 355 студэнтаў (гэта на 71 чал. менш, чым у мінулым годзе) і 7561 пенсіянер (на 325 чал. менш, чым у мінулым годзе). Большасць студэнтаў (68 чал.), працуючых у якасці настаўнікаў, выкладаюць англійскую мову. Сярод пенсіянераў большасць (1237 чалавек) выкладаюць матэматыку.
У школах усіх тыпаў па стану на 1 кастрычніка 2005 года працавала 69 лагапедаў, 3 тыфлапедагогі, 34 сурдапедагогі, 9 алігафрэнапедагогаў і 2404 дэфектолагі. Амаль усе яны маюць вышэйшую адукацыю, толькі 5 лагапедаў і 237 дэфектолагаў маюць сярэднюю спецыяльную адукацыю.
Большасць працуючых настаўнікаў і кіраўнікоў агульнаадукацыйных школ усіх тыпаў 67707 чал. (54,4%) маюць стаж работы па спецыяльнасці 15 гадоў і больш, 21219 чал. (17,05%) ад 10 да 15 гадоў, 17352 чал. (13,95%) ад 5 да 10 гадоў, 18187 чал. (14,6%) да 5 гадоў.
Пры агульным скарачэнні колькасці педагагічных работнікаў у параўнанні з мінулым годам павялічылася колькасць псіхолагаў 2091 чалавек (2061 чал. у мінулым навучальным годзе), настаўнікаў англійскай мовы - 8355 чалавек (7977 чалавек - у мінулым навучальным годзе), настаўнікаў асноў інфарматыкі і вылічальнай тэхнікі - 3006 чалавек (2834 чалавек - у мінулым навучальным годзе).
Адкрыты ліст
Старшыні Рады БНР Івонкі Сурвілы да настаўнікаў Беларусі з нагоды пачатку навучальнага году
Нічога так моцна мяне не задавальняе, як быць настаўнікам ды выхоўваць дзетак, якія будуць уважаць сваім абавязкам прычыніцца да дабрабыту нашага свету." Так аднойчы гаварыў усім ведамы ў Канадзе настаўнік Юстын Трудо, сын найбольш ведамага канадскага прэм'ер-міністра П'ераТрудо.
Дарагія настаўнікі Беларусі, як прыемна было б пачуць, што Вы таксама выбралі гэтую прафесію, каб зрабіць з нашых беларускіх дзетак лепшых беларусаў, з пачуццём адказнасці за будучыню свае Бацькаўшчыны, за зберажэнне свае культуры і свае мовы.
Вельмі ж прыкра чуць юнакоў, якія прыязджаюць з Беларусі на летні адпачынак у Канаду ды дзівяцца, што нехта ў Канадзе гаворыць па-беларуску...
Мы тут гэтую мову шануем і ўважаем нашым агульнабеларускім скарбам. Пачуццё гэтае стараемся перадаць нашым дзецям. Уявіце сабе іхнае расчараванне, калі, прыехаўшы ўпершыню ў Беларусь, яны чуюць мову чужую, не беларускую. А ад Вас залежыць у вялікай меры павага ў Беларусі да свае мовы, да ўсяго беларускага, бо Вы з'яўляецеся найбольшым аўтарытэтам для сваіх вучняў!
У жыцці ці не кожнага з нас былі настаўнікі, якія зрабілі на нас вялізарны ўплыў. Некаторыя з нас выбралі нават прафесію дзеля свайго захаплення настаўнікам ці настаўніцай. Уплыў настаўнікаў на наш светапогляд, на людскія вартасці, якіх мы прытрымоўваемся часта да канца жыцця, бясспрэчны. У нашым свеце, дзе бацькі праводзяць штораз менш часу з дзецьмі, ад Вас зале-жыць, якімі людзьмі будуць Вашыя вучні...
Звяртаюся да Вас сёння з просьбай: выхоўвайце ў беларускім духу нашых дзетак, каб яны не цураліся свайго. Каб яны былі гордыя, смелыя, прынцыповыя. Каб разумелі, што Беларусь іхная Бацькаўшчына, і што іхнім святым абавязкам ёсць яе бараніць ад чужых імперыялістычных намераў.
Вы, дарагія настаўнікі Беларусі, можаце, як ніхто іншы, адрадзіць беларускую Беларусь!
Ёсць у Менску вуліцы Льва Сапегі, Янкі Брыля і Эдварда Вайніловіча
26 верасня Менскі гарвыканкам прыняў рашэнне аб наданні дзвюм новым вуліцам у раёне праспекта Дзяржынскага імёны Льва Сапегі, канцлера Вялікага Княства Літоўскага і Янкі Брыля, Народнага пісьменніка Беларусі. Тым жа рашэннем вуліца Берсана ў цэнтры горада пераназвана ў вуліцу імя Эдварда Вайніловіча, фундатара Чырвонага касцёла.
На рашэнне аб наданні адной з вуліц імя Янкі Брыля паўплывалі ў тым ліку і подпісы грамадзян. Сакратарыят ТБМ выказвае шчырыю падзяку тым грамадзянам, якія збіралі подпісы і тым, хто проста падпісаўся.
БЕЛАРУСКАЯ АДУКАЦЫЯ І НЕЗАЛЕЖНАСЦЬ
(стан беларускамоўнага навучання: 2006 - 2007, пачатак 2007 - 2008)
2006/2007 навучальны год у Беларусі пачалі 3 979 (4099) устаноў дзённай формы навучання дзяржаўнай уласнасці, якія забяспечваюць атрыманне агульнай сярэдняй адукацыі і ў якіх навучаецца 1 160 877 дзяцей. Па адной установе мелася ў міністэрствах аховы здароўя, сацыяльнага забеспячэння, культуры, абароны і па надзвычайных сітуацыях, астатнія ў Міністэрстве адукацыі. Акрамя таго ў рэспубліцы працавала 10 устаноў прыватнай формы ўласнасці (раней было 12), у якіх навучалася 604 вучні.
Далей будзем разглядаць статыстыку, звязаную з установамі Міністэрства адукацыі. Па-беларуску тут навучанне вялося ў 2196 агульна-адукацыйных установах (56.4% ад агульнай колькасці), па-руску - у 1489 (38.2%), на дзвюх мовах - у 205 (5.3%), па-польску - у дзвюх школах, па-літоўску - у адной. З 1 145 131 вучня 1-11(12) класа 245 928 вучняў (21.5%) навучаліся на беларускай мове, 898 615 (78.5%) - на рускай мове, 520 - на польскай мове і 65 - на літоўскай мове.
Быў час, калі (1993/94 нав. год) у першыя класы з беларускай мовай навучання прымалася ў краіне 76 % дзяцей ад усіх першакласнікаў, а ў сталічнай вобласці нават 92,6%. Гэта выглядала нармальна, па-еўрапейску. Да таго ж, беларускую мову прызнала роднай 77,7 % насельніцтва (згодна перапісу 1989 г.). Пасля так званага рэферэндума аб дзяржаўнасці моў названыя паказчыкі з году ў год пачалі зніжацца, што відаць з наступнай табліцы дынамікі прыёму для навучання на роднай мове ў першыя (падрыхтоўчыя) класы. Для большай нагляднасці мы ў іх уключаем адпаведныя прозвішчы тагачасных міністраў адукацыі.
Вобласць 91/92 92/3 93/4 94/5 95/6 96/7 97/8
г. Мінск 19.2 48.3 58.6 58 19.5 12.1 7.3
Брэсцкая 52.1 76 79.7 79.5 37 30.5 27.3
Віцебская 34.4 58.1 65.5 62.3 28.9 26.2 25.3
Гомельская 33.1 72.3 75.7 82.8 26.1 22.6 22.1
Гродзенская 77.3 82.9 87.5 86.9 61.4 50.8 44.1
Мінская 63.6 86.9 92.6 91.3 67.8 61.4 52.9
Магілёўская 30.5 53 72.8 65.1 25.8 22.9 23
Усяго 43.7 68.5 76 75.3 37.9 32 28.7
Міністр Г а й с ё н а к С т р а ж а ў
98/9 99/0 00/1 01/2 02/3 03/4 04/5 05/6 06/07 Вобласць
5.3 4.3 4.3 3.8 2.9 3 2.8 2.4 2.2 г. Мінск
24.8 29 28.8 28.1 28.2 28.3 27.1 28.5 24.2 Брэсцкая
21.4 26 25.4 23.7 23.4 23.7 23.6 20.5 17.9 Віцебская
16.6 20.4 19.4 19.6 19.3 18.5 21.5 17.2 15.9 Гомельская
37.2 37 34.1 31.7 27.8 26.2 26.3 25 22.6 Гродзенская
45.2 44.1 42.8 39.5 38.2 36.1 36.4 37.5 31.9 Мінская
19.9 22.4 22.3 21.8 20.6 20.3 21.5 18.6 17.1 Магілёўская
33.6 26.2 25.3 24 22.8 22.4 22.7 21.4 18.6 Усяго
Стражаў Брыгадзін Р а д з ь к о ў Міністр
За 13 гадоў ад 76% прыём у першыя класы з роднай мовай навучання знізіўся па рэспубліцы да 18.6 % ад усіх першакласнікаў, а ў сталіцы ён апусціўся да "рэкорднай" прыступкі - 2.2%. Толькі ў чатырох мінскіх адукацыйных установах ва ўсіх класах арганізавана навучанне па-беларуску. Усяго па-беларуску навучалася 16 834 першакласнікі. Параўнаем колькасць вучняў, што навучаюцца на розных мовах.
Навуч. год Па-белар. % Па-руску % Па-польску Па-літоўску
2006-2007 245928 21,5 898615 78,5 520 68
2005-2006 280197 23,3 922938 76,7 568 76
2004-2005 301250 23,8 962549 76,1 656 75
2003-2004 329602 24,8 997146 75,1 694 75
2002-2003 364250 26,3 1020041 73,6 804 75
2001-2002 400869 27,8 1039174 72,1 870 71
2000-2001 453012 29 1062424 70,9 903 78
1999-2000 463371 30 1081798 70 874 76
У 159 (169) школах 7181 (7782) вучань вывучае родную мову нацыянальных меншасцяў: 6790 (7394) - польскую, 305 (259) - яўрэйскую, 46 (90) - украінскую, 40 (39) - літоўскую.
За кошт малалікіх пачатковых і базавых школ у вёсках атрымліваецца трохі большы адсотак адукацыйных устаноў з беларускай мовай навучання (56,4), але і ён год ад году памяншаецца.
Школы з адпаведнай мовай навучання (усяго -4006)
Навуч. год Белар. % Руск. %
1999-2000 2847 61,7 1147 24,8
2000-2001 2822 61,9 1201 26,3
2001-2002 2773 61,5 1266 28,1
2002-2003 2621 60,5 1294 29,9
2003-2004 2503 59,5 1337 31,8
2004-2005 2428 59,2 1366 33,3
2005-2006 2313 57,7 1432 35,7
2006-2007 2196 56,4 1489 38,2
Бел.-руск. % Польск. Літоўская
620 13,4 1 1
533 11,7 2 1
464 10,3 2 1
417 9,6 2 1
366 8,7 2 1
307 7,5 2 1
258 6,4 2 1
205 5,3 2 1
Паменшылася школ з беларускай мовай навучання на 5,1% у параўнанні з міну-лым годам (2005/06), а рускамоўных павялічылася на 4%. У сталіцы паменшылася на 18 устаноў з дзюма мовамі навучання і павялічылася на 20 - з рускай мовай.
Штогод ліквідацыі і пераводу на рускую мову падлягаюць па розных прычынах дзесяткі-сотні ўстаноў (ад дашкольных да вышэйшых). У сумнавядомы 1995 год было пераведзена 108 школ на рускую мову навучання і, у тым ліку, 91 у вёсцы. "У сувязі з закрыццём школ, іх рэарганізацыяй, адкрыццём новых школ" у 2002/03 нав. годзе адразу 152 школы з беларускай мовай навучання скончылі сваё існаванне (а ўсяго зачынена 184 школы), затым штогод мы не далічвалі больш чым па сто школ. Вось і ў аналізуемы год зачынена 117 устаноў з беларускай мовай навучання. Агульная тэндэнцыя закранула і лепшы рэгіён - Мінскую вобласць (было згублена - 23, перад пачаткам 2006/07 - 31).
Размеркаванне вучняў (% ад агульнай колькасці), якія займаліся па-беларуску
Вобласць 94\95 95\96 96\97 97\98 98\99
г. Мінск 21 17.7 15.4 13.4 11.2
Брэсцкая 44 39.2 35.7 33.4 32
Віцебская 35.9 28.5 26.9 26.2 25.2
Гомельская 43.4 26.1 23.3 21.9 20.7
Гродзенская 50.7 50.8 51.3 51.5 51
Мінская 54.6 55.3 55.8 54.5 54.4
Магілёўская 34.6 27.5 23.8 22.6 22.1
Усяго 29.4 27.8 32.9 31.6 30.5
Міністр С т р а ж а ў
99\00 00\01 01\02 02\0303/04 04/05 05/06 06/07
9.5 8.4 7.3 6.4 5.1 4.2 3.6 3.2
30.7 30.2 28.8 27.6 26.9 26.4 28.5 25.9
25.9 24.5 23.8 23 23.1 21.5 21 20.6
20.4 20.3 19.8 18.9 18.4 18.6 17.3 16.9
50.3 48.3 45.9 41.9 38.1 35.2 31.9 29.2
54 52.6 50.8 47.9 44.5 42.6 43 37.6
22.9 21.6 21 20.8 19.9 20.5 18.8 18.5
30 29 27.8 26.3 24.8 23.8 23.3 21.5
Брыгадзін Р а д з ь к оў
Усяго на роднай мове займаецца 21.5% (23,3%) школьнікаў. Гэта даволі крытыч-ныя межы існавання нацыі. Як вядома, па вызначэнні ЮНЕСКА народ знаходзіцца на мяжы знікнення, калі на мове размаўляе менш 30% дзяцей. Вось да чаго мы пры-йшлі. Сярэдніх спецыяльных і вышэйшых адукацыйных уста-ноў на роднай мове зусім няма. І памірае больш людзей, чым нараджаецца.
Як можна даведацца з дзяржаўных сродкаў масавай інфармацыі, пенсіянерам часта бываюць надбаўкі, павышэнні; вялікія грошы атрымліваюць і выкладчыкі ВНУ - 800-1000 даляраў у месяц. Шкада, што гэта толькі размовы, якія вельмі далёкія ад рэальнасці. Як вынікае з тых жа СМІ, вялікія чыноўнікі бяруць сабе ў заслугу факт вялікай колькасці абітурыентаў, якія здаюць тэсты па роднай мове (75 000), калі закончылі школу з беларускай мовай навучання толькі каля 22 000 у мінулым годзе. Ды выявілася прыкрая прамашка: славу належыць аддаць былым кіраўнікам дзяржавы і міністэрства, што стаялі ля вытокаў нашага нацыянальнага адраджэння, і вялася адпаведная выхаваўчая праца ў адукацыйных установах. Дзеля цікаўнасці можна паглядзець статыстыку пра выпускнікоў, што навучаліся па-беларуску (у першым слупку падаецца колькасць, у другім - адпаведны %).
11 клас 2001-02 2002-03 2003-04 2004-05 2005-06 Па-беларуску 23276 27.1 24688 28.2 25080 27.4 24466 25.7 21784 23.0 У вёсцы 15575 77.5 16405 77.8 16652 77.4 16974 76.7 15283 74.4 Па-руску 62523 72.8 62763 71.7 66269 72.5 70581 74.2 72956 77.0 Па-бел. (9 кл) 32103 79.3 31847 79.1 28944 76.1 16974 76.7 15283 74.4
На пачатак 2006-07 нав. года навучаецца па-беларуску ўжо 19829 (21.1%) у 11 класе. Але забяспечыць далейшае адпаведнае навучанне на роднай мове ў ВНУ і сярэдніх спецыяльных установах міністэрства не здольна.
У сёлетнюю справаздачу аналіза стану беларуска-моўнага навучання мы ўпершыню ўключылі прозвішчы міністраў адукацыі і звязалі з некаторымі статыстычнымі табліцамі. У сувязі з гэтым можна было б прыгадаць (а прайшло нямала часу), чым найбольш запомнілася іх дзейнасць.
Бадай што самыя светлыя ўспаміны са станаўленнем беларускай асветы звязаны з міністрам Міхаілам Дземчуком. Растуць першыя бела-рускамоўныя класы. Ствараецца канцэпцыя нацыянальнай адукацыі. Новы міністр адукацыі радуецца і ідзе на голас, калі хто-небудзь загаворыць на мове ў калідорах установы. Прымае ў кабінеце сяброў Гарадскога бацькоў-скага камітэта (ГБК). Сумесна з Камісіяй Вярхоўнага Савета даручае праверку стану беларускай мовы ў ВНУ.
Біяграфічная даведка Гайсёнка В.А. Нарадзіўся 6.06.50 г. у в. Гасцілавічы Лагойскага раёна. Доктар фізіка-матэматычных навук. Працаваў у БДУ, сакр. парт-кама. Міністр у 1992-1994 гг. З 1997 старшыня Дзяржкамітэта па навуцы і тэхналогіях, затым на дыпламатычнай працы і ў Міністэрстве замежных спраў.
На пару працы міністра Віктара Гайсёнка прыходзіцца самы пік стварэння беларускіх школ. Сябрам ГБК і ТБМ лягчэй мець зносіны з Вярхоўным Саветам, чым з Міністэрствам адукацыі. Мне, асабіста, даводзілася часта быць і ў гэтай установе, бо быў прызначаны ў 1992 г. дырэктарам Беларускага навукова-метадычнага цэнтра гульні і цацкі Міністэрства адукацыі з першага дня яго стварэння.
Біяграфічная давед-ка Стражава В.І. Нарадз. 26.07.1944 г. у г. Каменск-Шахцінскі Растоўскай вобл. Вучыўся ў БДУ. Доктар фізі-ка-матэматычных навук. З 1967 у АН. З 1988 у Міністэрстве адукацыі. У 1994-2001 гг. міністр адукацыі. З 2001 г. рэктар РІВШ БДУ, з 2003 (пасля звальнення Казуліна) - БДУ.
Васіль Стражаў - доўгажыхар Міністэрства. Яму давялося працаваць не лёгка, бо трэба было лавіраваць паміж сваім гаспадаром і дэмакратычнай супольнасцю, паступова здаючы заваёвы апошняй. Трэба было закрываць вочы на закрыццё беларускіх класаў, на звальненні дэмакратычных педагогаў (у БДУ дэкана філалагічнага факультэта Плотнікава, гістарычнага факультэта Шупляка), свайго першага намесніка Пятроўскага і інш. Даводзілася ўдзельнічаць у ганеннях самага лепшага беларускага ліцэя (НДГЛ імя Якуба Коласа), перапісваць падручнікі па гісторыі, адмяняць у ВНУ курс "Беларусазнаўства", памяншаць колькасць гадзін на вывучэнне беларускай мовы і гісторыі, згаджацца з пераводам многіх вясковых школ на рускую мову выкладання, уводзіць прымусовыя палітінфармацыі і шмат іншага не папулярнага. І ў той жа час абяцаў (у 1992 г.), што "прыблізна праз дзесяць гадоў сістэма адукацыі будзе поўнасцю беларускамоўнай"; суцяшаць у 1999 г.: «Згодна з "Адзіным арфаграфічным рэжымам агульнаадукацыйных школ" у школах з рускай мовай навучання ўсе прадметы, акрамя гісторыі Беларусі, геаграфіі Беларусі, працоўнага навучання, выяўленчага мастацтва, музыкі, сусветнай мастацкай культуры і, зразумела, беларускай мовы і літаратуры, выкладаюцца на рускай мове».
Адбыўся канфлікт з першым намеснікам міністра Аляксандрам Казуліным, які працаваў памочнікам міністра яшчэ пры Дзямчуку. І... Казулін стаў "міністрам без партфеля", рэктарам БДУ (1996 - 2003).
Адчуваецца, што Стражаў В.І. быў пастаўлены ў такую сітуацыю, што вымушаны быў рабіць не папулярныя і не дэмакратычныя рэчы, а вялікай мужнасці супраціўляцца не было. Над ім таксама згушчаліся хмары. Думаю, што падрыхтоўка і прыняцце пастановы Міністэрства адукацыі (2002 г.) аб зацвярджэнні «Праграмы дадатковых мер па пашырэнні сферы выкарыстання беларускай мовы ў сістэме адукацыі», якая супадае з парой пакідання пасады міністра, гаворыць аб гонары Васіля Іванавіча. Прыняты дакумент быў важным і калі б ён выконваўся, змены да лепшага былі б вялікія.
Біяграфічная даведка Брыгадзіна П.І. Нарадзіўся 24.08.1949 г. в. Моладава Іванаўскага раёна. Доктар гістарычных навук. У 19841988 гг. - інструктар ЦК КПБ. Працаваў у БДУ. З 2000 г. рэктар Акадэміі пры прэзідэнце. Міністр у 20012003 гг.
Наступны міністр стараўся не заўважаць пастанову Калегіі міністэрства, хоць пра яе назойліва напаміналі недзяржаўныя арганізацыі. Пятро Брыгадзін - першы міністр з не фізікаў, але з таго ж шэрагу партыйных работнікаў, як і папярэднікі. На пачатку яму выпаў і другі не лёгкі тэст, які ён таксама з поспехам выканаў. Як вядома, Стражаў адмяніў у ВНУ курс «Беларусазнаўства», а Брыгадзін - навуковы рэдактар аднайменнага дапаможніка (аўтары А. Грыцкевіч, П. Лойка, Л. Лойка, А. Лозка, У. Навумовіч і інш.), якому не даў жыцця ў ВНУ. Здзівіў свет ліквідаваннем лепшага нацыянальнага ліцэя (адно суцяшэнне, што не давялося міністру пісаць ліквідацыйны загад). Ён жа пачаў масавую ліквідацыю малакамплектных беларускамоўных школ, не прадастаўляючы ўзамен установы з беларускай мовай навучання. На пачатак 2002/03 нав. года зніклі адразу 152 школы з роднай мовай навучання і 47 - з дзвюма. Гэтым запомніўся міністр беларусам за самы кароткі тэрмін праўлення.
Біяграфічная даведка Радзькоў А.М. Нарадзіўся 1.07.1951 г. ў в. Вотня Быхаўскага раёна. Доктар педагагічных навук. Рэктар Магілёўскага дзяржаўнага педагагічнага універсітэта з 2001 г. Міністр з 2003 г.
Аляксандр Радзькоў, магчыма, першы ў свеце міністр адукацыі, які не карыстаецца мовай тытульнай нацыі. Педагогамспецыялістам ён вядомы як аўтар і сааўтар некаторых рускамоўных дапаможнікаў па матэматыцы. Пры яго кіраўніцтве быў ліквідаваны Еўрапейскі гуманітарны універсітэт, які з поспехам працягвае дзейнасць у Вільні. Палітызацыя навучання і выхавання ў адукацыйных установах. Увядзенне ідэалагічнага курса ў ВНУ. Строгі кантроль за выездам школьнікаў і студэнтаў за мяжу. Звальненні па палітычных матывах выкладчыкаў і студэнтаў. Першыя ў гісторыі Беларусі масавыя галадоўкі навучэнцкай моладзі. Забарона вывучэння творчасці таленавітых пісьменнікаў, у тым ліку народных, па прычыне апазіцыйнасці, іх выступленняў у адукацыйных установах. Увядзенне парадку прызначэння міністрам рэктараў прыватных, недзяржаўных ВНУ. Нестабільнасць вучэбных планаў, праграм, правілаў паступлення. Увядзенне навучання кітайскай мовы на фоне прыцяснення беларускай, дзяржаўнай.
Безумоўна, ад асобы настаўніка, кіраўніка адукацыйнай установы, яго прафесійнасці залежыць поспех у навучанні і выхаванні, стварэнні сапраўды нацыянальнай сістэмы асветы на аснове ўласных традыцый і сусветнага досведу. Актыўная грамадзянская пазіцыя творцы ў школе прыводзіць у будучым да якасных змен у жыцці. Аналіз сучаснай сітуацыі ў краіне, прыход на лідыруючыя пазіцыі ў грамацкай дзейнасці кампетэнтных, паеўрапейску адукаваных асобаў, уліццё магутнай плыні моладзі, якая змалку ўдыхнула свежае паветра волі, дае надзеі будучай Беларусі. Кіраўнік, які не валодае прагрэсіўнымі тэхналогіямі (нават камп'ютэрам, інтэрнетам), не ведае еўрапейскіх моў і нават сваёй, не здольны ўтрымацца на жыццёвай вышыні, застацца ў гісторыі са станоўчым іміджам, мець удзячнасць ад нашчадкаў.
Пачаўся новы навучальны год, у якім адзначаецца 125годдзе з дня нараджэння Янкі Купалы і Якуба Коласа. Святкаванні ідуць на дзяржаўным узроўні.
Дзякуючы змяненням дзяржаўнага палітычнага вектара аб неўваходжанні ў склад Расіі, яўнай арыентацыі кіраўніцтва рэспублікі на самастойнасць і назалежнасць, у народзе больш выразна сталі праяўляцца нацыянальныя пачуцці, асабліва ў моладзі. Штогод павялічваецца колькасць ахвочых здаваць тэсты па беларускай мове. Па гісторыі на беларускай мове праходзіла тэставанне 27 490 чалавек з 37 717 абітурыентаў. І гэта нягледзячы на тое, што Міністэрствам адукацыі быў зроблены нашумелы перавод выкладання гісторыі і геаграфіі на рускую мову. Насуперак адміністрацыйнаму ціску сёлета, напрыклад, у Мінску набор у першыя беларускамоўныя класы намнога пераўзышоў мінулагоднія паказчыкі. І ўсіх ахвочых вучыцца на роднай мове школы не змаглі прыняць.
Прааналізаваўшы працу адукацыйных устаноў мінулага і пачатку новага навучальнага года, можна адразу канстатуюць аб непадрыхтаванасці самога Міністэрства адукацыі і падначаленых яму структур да дастойнага ўшанавання памяці вялікіх песняроў, развіцця беларускамоўнай адукацыі, аб'яднання педагагічных калектываў, навучэнцкай моладзі і вучняў дзеля адстойвання прынцыпаў незалежнасці дзяржавы.
Планы ўстаноў сістэмы адукацыі часцей не ўзгоднены, іх дзейнасць носіць найбольш дэкларатыўны і павярхоўны характар, не закранаючы глыбіннай сутнасці вырашэння надзённых праблем нацыянальнай адукацыі, выхавання сапраўдных грамадзянскіх пачуццяў, не вызначаецца сістэмнасцю і паслядоўнасцю. У прыватнасці:
-Не забяспечана фінансаванне навучальнага года згодна новага закона "Аб агульнай сярэдняй адукацыі" (у Мінску дашкольныя ўстановы і школы перапоўнены, не вытрымліваецца прынятая норма напаўняльнасци класаў).
-У мерапрыемствах, прысвечаных памяці Янкі Купалы і Якуба Коласа, не прадугледжана рэальнае пашырэнне сеткі адукацыйных устаноў на роднай мове, без якой немагчыма існаванне незалежнай Беларусі.
-Падвяргаюцца прадузятаму, тэндэнцыйнаму рэвізаванню праграмы і падручнікі (творы класікаў, народных пісьменнікаў, агульнапрызнаных майстроў замяняюцца менш значнымі).
-Без такіх дысцыплін, найперш, як "Беларусазнаўства", "Гісторыя Беларусі", "Беларуская мова", "Беларуская літаратура", якія пацярпелі ад непрадуманых рэформ, немагчыма існаванне незалежнай Беларусі.
-Паўсямесна не выконваецца пастанова Міністэрства адукацыі ад 27 жніўня 2002 г. №48 "Праграма дадатковых мер па пашырэнні сферы выкарыстання беларускай мовы ў сістэме адукацыі"; не праводзілася справаздач аб яе выкананні.
-Педагагічныя, студэнцкія і вучнёўскія калектывы адукацыйных ўстаноў ўсіх формаў, бацькоўская грамадскасць стаміліся ад частага змену навучальных планаў, праграм, падручнікаў і правілаў прыёму.
-Вынесены на разгляд Палаты Прадстаўнікоў Нацыянальнага Сходу Рэспублікі Беларусь праект Закона "Аб Правілах беларускай арфаграфіі і пунктуацыі" выглядае паспешным, несвоечасовым, не плануецца папярэдняга шырокага абмеркавання ў СМІ і навуковых канферэнцыях.
-Штогод у сістэме Міністэрства адукацыі закрываецца больш за сотню школ з беларускай мовай навучання, вучні якіх пераводзяцца ў рускамоўныя ўстановы.
-Многія кіраўнікі, выкарыстоўваючы адміністрацыйны рэсурс, ідуць на адкрыццё ў і без таго малалікіх беларускамоўных школах класаў з рускай мовай выкладання, якія паступова выцясняюць першыя (сёлета, напрыклад, насуперак усяму ў разрад двухмоўных устаноў пераведзена адзіная гарадская ў Віцебскай вобласці СШ № 3 Глыбокага; у Мінску яшчэ раней - СШ № 190 і інш.).
-Не створаны ўмовы для рэалізацыі права выбару мовы навучання ва універсітэце, роднамоўная пераемнасць паміж школай і сярэднімі спецыяльнымі і вышэйшымі навучальнымі ўстановамі; у ВНУ на самой справе адсутнічаюць беларускамоўныя плыні, а яны прапісаны ў законе "Аб вышэйшай адукацыі" (22 арт.).
-Не ў поўнай меры працуюць на незалежнасць Беларусі рускамоўныя радыё, тэлебачанне, газеты і часопісы, кнігавыдавецтвы, адміністрацыйныя ўстановы.
-Належнай увагі не надаецца ў адукацыйных і асветных установах выхаванню агульначалавечым нормам, у людскім абыходзе не выкаранена яшчэ з царскага часу шавіністычная выдумка, што беларуская мова - "нацыяналістычная".
-Маральны клімат адукацыйных устаноў даўно жадае паляпшэння: без зменаў кардынальнай сістэмы грамадскіх адносін у краіне рэпрэсіўныя меры не прыносяць належнага стану, выкаранення карупцыі, прыпісак, крадзяжоў і нават маральнай разбэшчанасці (гэтаму спрыяе чыноўніцкая ўседазволенасць, крывадушша і няшчырасць у СМІ, суды штампуюць абвінавачванні прадстанікам грамадскай інтэлігенцыі за ... "ругательства", "избиения милиции", патрабаванні бланка на роднай мове і г.д.).
-Дабіваючыся справядлівасці, упершыню навучэнцкая моладзь вымушана была прымяняць галадоўкі.
-Пратэсная плынь супраць знішчэння роднай мовы, нацыянальнай асветы вынесла нават школьнікаў, як сведчаць суды апошняга часу.
-Рэзка павысілася колькасць палітычна матываваных выключэнняў з універсітэтаў як выкладчыкаў, так і студэнтаў (дайшло да таго, што выдатнікаў вучобы выключаюць за пропускі заняткаў і іншыя надуманыя матывы, як гэта здарылася з Таццянай Хома - БДЭУ, Юрасём Алейнікам - Акадэмія кіравання, Дзмітрыем Жалезнічэнка - ГДУ і інш.)
-Не знаходзячы рэалізацыі сваім нацыянальным памкненням у Беларусі, моладзь з'язджае вучыцца ці працаваць за мяжу (моладзевая эміграцыя набыла самыя маштабныя памеры; патрэбна не сілавыя і запалохваючыя меры, а стварэнне еўрапейскіх умоў на радзіме).
-З адменай ільготаў студэнтам значна панізілася матэрыяльная забяспечанасць студэнцкай моладзі (катастрафічна не хапае інтэрнатаў, а месячная кампенсацыя ў 6200 рублёў выглядае камічна і абразліва на фоне 300 000-500 000 аплаты за кватэру ў горадзе).
У апошнія гады не папулярная пазіцыя Міністэрства адукацыі адносна беларускай мовы і культуры, яго рэальныя крокі, адмоўна адбіваюцца на агульным прэстыжы Беларусі за межамі краіны (такую нізкую ацэнку працы з боку народа і еўрапейскай супольнасці ніколі не атрымліва ведамства).
Незадаволенасць агульным станам адукацыі, як і надыходзячымі эканамічнымі прабемамі ў краіне, прадбачыцца яшчэ большая актывізацыя пратэстных выступленняў беларусаў, якія яўна пачалі прачынацца. І калі Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь, якое было першым у Еўропе (Адукацыйная камісія на нашых землях была створана яшчэ ў 1773 годзе), не зменіць курс на той, якім ідуць усе прагрэсіўныя народы свету, не рэфармуе сваю дзейнасць дзеля вырашэння мэтаў назалежнай Беларусі, яно ўрэшцерэшт можа першым знікнуць у Еўропе. Але ці дапусціць
Алесь ЛОЗКА, старшыня РГА «Таварыства беларускай школы»
Абвешчаны конкурсы «Беларускі настаўнік 2007 года Менска» і «Беларускі настаўнік 2007 года Меншчыны»
Рэспубліканскае грамадскае аб'яднанне "Таварыства беларускай школы"
(ТБШ) з мэтай маральнай падтрымкі педагогаў, якія выкладаюцьпабеларуску, праводзіць конкурсы "Беларускі настаўнік 2007 года Менска" і "Беларускі настаўнік 2007 года Меншчыны". У іх могуць удзельнічаць педагогі базавых і сярэдніх школ, дашкольных
і пазашкольных установаў, ліцэяў, гімназій і каледжаў Менска і Менскай вобласці са стажам працы не меней за тры гады. Для ўдзелу ў адпаведных конкурсах найлепшыя настаўнікі могуць быць рэкамендаваныя грамадскімі арганізацыямі, бацькоўскімі камітэтамі,
установамі адукацыі, групамі бацькоў, настаўнікаў і навучэнцаў.
Для гэтага трэба запоўніць спецыяльную анкетурэкамендацыю і даслаць да
30.11.2007 электроннай поштай на адрас
nastaunik2007 gmail.com, або па адрасе: 220029 Мінск, а/с 64. Тэкст анкеты прымацаваны да ліста.
Журы ТБШ да канца 2007 года вызначыць трох лаўрэатаў конкурса і ўручыць спецыяльныя дыпломы і прызы. Дадатковая інфармацыя аб праекце знаходзіцца на адмысловай старонцы нашага сайта
Даведкі і пытанні задавайце па электроннай пошце nastaunik2007 gmail.com ці па тэл. 029-6349303 (Мінск), 029-7721573 (Мінская вобл.)
Задачы конкурсаў:
• маральная падтрымка беларускамоўных педагогаў адукацыйных устаноў;
• прыцягненне ўвагі грамадскасці да праблем бела-рускамоўнага выкладання і выхавання ў базавых і сярэдніх школах, дашкольных і пазашко-льных установах, ліцэях, гім-назіях і каледжах;
• фармаванне грамадскай думкі аб прэстыжнасці навучання па-беларуску;
• аб'яднанне беларускамоўных педагогаў, спрыянне іх супрацоўніцтву, абмену досведам працы, арганізацыі супольных праектаў і інш.
Крытэры вызначэння пераможцаў конкурсаў:
• выкладанне па-беларуску дысцыпліны ці правядзенне выхаваўчай працы
на беларускай мове;
• прафесіяналізм і наватарства, творчасць і навуковасць;
• аўтарытэт сярод калег, бацькоўскай грамадскасці і навучэнцаў;
• актыўная грамадзянская пазіцыя.
Аргкамітэт:
Алесь Лозка, кандыдат філалагічных навук, Міхась Чарняўскі, кандыдат гістарычных навук, Бярнарда Іванова, кан-дыдат біялагічных навук,
Тамара Мацкевіч, каардынатар праграмы "Настаўнік. Школа. Грамадства."
ТБШ звяртаецца да ўсіх неабыякавых да беларускай адукацыі асобаў і арганізацый з запрашэннем далучацца да фармавання прызавога фонда.
Школа будзе нашай
З Днём ведаў усіх нас. Свята ўсіхнае: кожны вучыцца або вучыўся, аддаваў вучыцца дзяцей. Дзень ведаў - нагода задумацца пра нашую школу. Прынамсі паставіць пытанне: ці нашая?
31 жніўня - Дзень ведаў для пачатковых класаў, бо 1 верасня прыпадае на суботу. Нам з малодшай дачкой ехаць на трамваі доўга: адзіная ў раёне беларуская школа месціцца ў адным яго канцы, а мы жывем у другім. Ехаць даражэй на 100 рублёў акурат з 31 жніўня (так пачаўся нястрымны рост цэнаў на ўсё, і гэта не канец). Пасля адагрэву дзіцёнка пад ненатуральна гарачым сёлета беларускім сонцам - наперад, пад халодны душ адукацыйнай, нацыянальнакультурнай і сацыяльнаэканамічнай рэальнасці.
Паводле статыстыкі Таварыства беларускае школы, з 1993/94 па 2005/06 навучальны год першакласнікаў, якія вучацца пабеларуску, у краіне ў цэлым стала менш у 3,6 раза, а ў Менску іхні адсотак зменшыўся з 58,6 да 2,4 - у 24 разы! Больш красамоўна ілюстраваць дзяржаўную палітыку гвалтоўнае русіфікацыі праз школу няма патрэбы. Зрэшты, з сайту nastaunik. info ведаю, што ва ўсе восем фармальна беларускіх школаў Менска прынеслі сёлета болей заяваў, чым летась. Аднак, прыкладам, у 23й гімназіі мноству людзей адмовілі, і былі створаныя толькі 2 першыя класы па 20 чалавек: роўна як летась. Ці не паводле невядомае нам, непасвячоным, квоты на рэзервацыю?
Як вам такая цытата: "Беларуская мова - вялікая культурная спадчына славянскіх народаў і магутны фактар аб'яднання людзей". Ці не адчуваецца крыху наіўнага перабольшання і самазамілавання? Насамрэч гэта цытата з А. Лукашэнкі, але з адным замененым словам. Ён тое сказаў пра расейскую ў прывітанні ўдзельнікам сёлетняй Усерасейскай сустрэчы пісьменнікаў, прысвечанай Году расейскай мовы. Яшчэ сказаў: "Для грамадзян нашай краіны расейская мова з'яўляецца такой жа блізкай і роднай, як і беларуская", а таксама выказаў упэўненасць, што згаданы форум паслужыць адзінству беларусаў і расейцаў, якое ідзе з глыбіні стагоддзяў. Нельга ўявіць пры цяперашняй уладзе ані дзяржаўнага Году беларускае мовы, ані дзяржаўнага выказвання пра яе накшталт сканструяванага мною напачатку абзацу. І дакуль расейская мова будзе інструментам здушэння мовы беларускай - пры самым чынным удзеле цяперашняй улады - датуль не будзе нармальных дачыненняў паміж гэтымі дзвюмя мовамі.
Даччына гімназія ў параўнанні з іншымі імкнецца да беларускамоўя. Тут нямала наштодзень беларускамоўных дзяцей. У калідорах у бацькоўскім тлуме бачу Лявона Баршчэўскага, Алену Макоўскую, Андрэя Дынька, Юрася Беленькага, Яўгена Шунейку, Віктара Аслюка, Піта Паўлава... Дарэчы, гэта зняпраўджвае кінутую нядаўна тэзу, нібыта ў браку беларускіх класаў вінаватыя... грамадскія і палітычныя актывісты. Падобным чынам нам з падачы ўладаў ізноў прапануюць заняцца правапіснаю вайною - зноў жа паміжсобку - стомленыя абыдзёншчынай публіцысты.
Раздалі падручнікі (за карыстанне якімі трэба плаціць). Сярод іх - новы: "Мая Радзіма - Беларусь" пад рэдакцыяй Петрыкава. Я дык думаў, што той Петрыкаў, памятны яшчэ па дыскусіях 80х гадоў, даўно адпачывае. Аж не: спатрэбіўся. На чырвоназялёнай вокладцы - новазбудаваная менская бібліятэка. Пад вокладкай цімала добрага, асабліва ў аповедах пра сярэднявечча: даступныя абразкі, нарысы славутых постацяў. Але чым бліжэй да новага часу, тым больш відавочная фільтрацыя, тым болей пытанняў мусіць узнікаць у дапытлівых дзяцей ды пільных бацькоў. Чаму, хаця ёсць Вітаўт, але няма Касцюшкі і Каліноўскага? Чаму з падручніка цяжка зразумець, у якой краіне жылі нашыя продкі да канца 18 стагоддзя і ў якой пасля? А якое дачыненне да нас меў цар? Для чаго згадваць адным радком пра падзеі кастрычніка 1917 - каб забіць у дзіцячыя галовы тэрмін "рэвалюцыя"? Чаму байкі аб працоўных, якія ў вялікай дзяржаве СССР будавалі фабрыкі і электрастанцыі, не ўраўнаважваюцца праўдаю пра камуністычныя рэпрэсіі, якія закранулі кожную беларускую сям'ю, і дзеці ў сваіх дамох пра гэта чуюць?
Лагічныя пропускі свядома заблытваюць чытача: "У 1991 годзе была абвешчана незалежная і самастойная дзяржава - Рэспубліка Беларусь. СССР перастаў існаваць. 3 ліпеня ў нашай краіне адзначаецца як дзяржаўнае свята". У раздзеле "Сцяг беларускай дзяржавы" ані слова няма нават пра бытаваньне белчырвонабелага сцяга як дзяржаўнага з 1991па 1995 гады, не кажучы ўжо пра яго больш старажытную гісторыю. Відаць за вярсту, як паводле прынцыпаў НЛП тлумяцца галовы малых ідэалагемнымі стэрэатыпамі. У невялікім раздзеле пра Менск назвы перайменаваных праспектаў згадваюцца ажно пяць разоў. Карацей, другая палова кніжкі - гібрыд "Гісторыі БССР" Абэцэдарскага і дазволенага патрыятызму ў стылі "лядовых палацаў". Так малодшых школьнікаў рыхтуюць да новае канцэпцыі выкладання гуманістыкі ў наступных класах - без Купалавых "Тутэйшых", без Арлова і Бураўкіна, без Іпатавай і Сыса.
Настаўніца сарамліва просіць здаць па тысячы на "Чырвоны крыж". Маладзейшыя бацькі просяць патлумачыць, што гэта за крыж, якой канфесіі ды чаму чырвоны. Старэйшыя здаюць тую тысячу для дзяцей Афрыкі без лішніх пытанняў, бо шкадуюць добрую настаўніцу, а таксама цешацца, што не збіраюць яшчэ на дасааф, асвод і працоўныя рэзервы.
Ангельскую мову нашыя дзеці вывучаюць паводле камплекту менскіх дапаможнікаў "Magic Box". На тытульным аркушы пазначана: "Волшебная шкатулка.... Для учреждений (...) с русским и белорусским языками обучения". Як з іх вучыцца беларускамоўным дзецям - загадка, бо і слоўнікавыя пераклады, і граматычныя каментары зробленыя толькі парасейску. Дачка не раз мела цяжкасці: не ведала і не мусіла ведаць расейскіх граматычных тэрмінаў і некаторых словаўадпаведнікаў. Такім чынам, папраўдзе падручнікаў ангельскай (як і нямецкай, французскай, паліткарэктнай кітайскай) мовы для беларускіх школаў няма наагул. Гэта зноў жа паказвае, наколькі фармальна, абыякава, грэбліва ставяцца метадысты Міністэрства адукацыі нават да нешматлікіх рэальна беларускамоўных школаў ды іхніх вучняў.
Належыць падзяка ўсім беларускім педагогам, якія ў ненармальнай сітуацыі працуюць нармальна: шчыра і прафесійна. Дзеці іх любяць. Неспадзявана настаўніца нясе добрую навіну: "Нам засталася спадчына", - кажа. Аказалася, нашыя "папярэднікі" - бацькі старэйшага "Б" класа - самі пераклалі расейскія лексікаграматычныя фрагменты на беларускую мову, дашыхтавалі да падручніка і нарабілі копіяў кожнаму вучню. Цяпер перадаюць гэтыя сшыткі нашым дзецям. Вось гэтак, без ніякага міністэрства ды міністэрскага навуковаметадычнага цэнтра, пры нулявой зацікаўленасці выдавецтваманапаліста "Аверсэв" беларусы самі даюць сабе рады, каб вучыць сваіх дзяцей нармальна, не горш за расейскамоўных.
У далёкую садаўскую пару маёй старэйшай дачкі мы, бацькі дашкольнікаў, рабілі тое самае: самі ўкладалі чытанкі і музычныя зборкі. Але цяпер, калі ёсць кампутары і рызографы, такая пазадзяржаўная праца на парадак больш эфектыўная. А значыць - жыве Беларусь. Школа будзе нашай.
Вінцук Вячорка
На ўроку я настаўнік
Інтэрвію з Лерай Сом, паэтэсай, намеснікам старшыні Полацкай гарадской арганізацыі ТБМ імя Ф. Скарыны і настаўніцай СШ №2 г. Полацка
Стаж 18 год! Што вынеслі для сябе (Чаму навучыліся за час працы) ў школе?
Праца ў школе спачатку проста абрынулася на мяне. За інстытутам наіўнаму дзяўчаняці абсалютна не думалася пра будучую працу - ні ў якім ракурсе. А потым прыйшла праца… і спатрэбілася кожны дзень на яе хадзіць, і нешта рабіць, і нешта аналізаваць, і штосьці казаць дзецям, многія з якіх па жыцці былі разумнейшыя за мяне. Прыходзілася самастойна навучацца вучыць - гэта было галоўнае. Свае веды былі, але вось як перадаць іх камусьці яшчэ… І дужа балюча было разумець, што твая прадметная навука не дужа патрэбна большасці дзяцей - іх сямейныя і псіхалагічныя праблемы былі значна больш важнымі за набор ведаў на 2 ці на 5.
Што натхняе на працу ў школе?
Вельмі рэдкія выпадкі шчырай дзіцячай зацікаўленасці. Не таму, што гэта трэба для адзнакі, а таму, што цікава - тут, цяпер. Таму што дзіцёнак упершыню ў жыцці падышоў да абстрактнай навуковай праблемы і хоча яе вырашыць. Ён падумаў не пра сябе, не пра сваіх сяброў, не пра камп'ютарную гульню… пра абстрактную, вельмі далёкую ад яго моўную праблему. Гэта сапраўды натхняе.
Чаму, якім методыкам аддаяце перавагу ў працы з дзецьмі?
Традыцыйнаму ўроку, скіраванаму на навучанне самастойнай працы. Можна доўга разважаць і называць гэта навамоднымі словамі тыпу "інавацыйная тэхналогія такая ці іншая", я слоўкі ведаю, але ТЭХНАЛОГІІ ў сапраўдным значэнні слова (зрабіў працу А, атрымаў вынік В на 100%) ў навучанні быць не можа. Усё роўна кожны настаўнік прытасоўвае яе пад сябе і для сваіх вучняў.
Цi ведаюць навучэнцы і калегі пра сваю настаўніцу - паэтку, барда і неабыякавага чалавека, які душой перажывае за беларускую культуру і палітычную сітуацыю? І як яны да гэтага ставяцца?
На ўроку я настаўнік, а не паэтка ці палітык. Пра тое, што ў мяне ёсць кнігі, касеты, мае дзеці даведваюцца не ад мяне (а некаторыя, магчыма, і не даведваюцца). Але на маю думку, пазіцыя чалавека бачна не толькі ў палымяных прамовах ці заявах "Я за… Я супраць…" Прыклад штодзённых паводзінаў выхоўвае значна лепей за ўсе прызывы і прамовы. Па выніках нядаўніх псіхалагічных даследванняў, што праводзіліся ў нашай школе, знайшоўся толькі адзін вучань, які прагуляў бы мой урок. Я лічу гэта дасягненнем.
Ці стасуецца актыўная грамадзянская пазіцыя з працай у школе?
Я магла бы матэрыяльна выжыць без працы ў школе. Але лічу больш важным пратрымацца да апошняга. Да выгнання, калі да такога дойдзе, я пастаўлюся спакойна, бо не першы год працую пад павелічальным шклом і ціскам. Шкада будзе "сваіх"дзяцей, да якіх заўсёды моцна прывязваюся, шкада будзе загубленага досведу, які ўжо пачаў прыносіць адчувальныя вынікі.
Чаго не хапае беларускай школе і беларускаму настаўніку?
БЕЛАРУСКАЙ школы.
Што б Вы хацелі сказаць сваім вучням і калегам?
Трымайцеся, рабіце, што можаце настолькі добра, наколькі можаце, і гэта прынясе вынік. Не бойцеся!
Гутарыла Ганна Краснова.
З кагорты пераможцаў
У сціслых радках перыёдыкі паведамлялася пра тое, што адзінкі выпускнікоў набралі на стандартаным дзяржаўным тэставанні па беларускай мове па 100, 99 і 98 балаў.
Радасна было пабачыць на свае вочы пераможцаў, пазнаёміцца з юнакамі, хто ведае настолькі добра беларускую мову, што ніякі стандартны, адсоткавабальны падыход не можа патушыць жывую іскру любові да роднай мовы.
Ганна Любакова - выпуускніца Беларускага Нацыянальнага ліцэя імя Я. Коласа. Яна з'яўляецца сябрам Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны і Таварыства беларускай школы. Ганна каталіцкая верніца, пры Касцёле Святых Сымона і Алены, яна наведвае моладзевую суполку "Каштоўная пярліна", з якой удзельнічала ў харавых спевах і пілігрымках.
За чатыры гады навучання ў Беларускім Нацыянальным ліцэі Ганна прымала ўдзел у шматлікіх праектах, у тым ліку ў ліцэйскім "Еўраклубе". Ад гэтай супольнасці Аня ездізіла ў Варшаву на канферэнцыю "Наша Еўропа", дзе даведалася пра дзейнасць Еўрапейскага парламента.
Яна прадстаўляла ліцэй у Літве, дзе сустракалася з міністрам нацыянальнай бяспекі. Дзякуючы гэтай канферэнцыі яна даведалася пра дзейнасць Міністэрства нацыянальнай бяспекі і Сойма Літоўскай Рэспублікі.
Любоў да роднай мовы прывівала ліцэістам заслужаная выкладчыца сп. Валянціна Сіўковіч. Аўтарка некалькіх падручнікаў, яна выкладала таксама гісторыю культуры беларускай мовы. Вучні з захапленнем наведвалі яе заняткі, любілі спадарыню Валянціну як класную кіраўніцу. Акрамя навучання правілам граматыкі, яна вучыла добразычлівым адносінам да людзей, правільнаму стаўленню да жыцця, заўсёды падтрымлівала ініцыятывы вучняў. Таму ў групе ліцэістаў такія выдатныя вынікі - 9698 балаў. А ў Ганначкі 99!
Ганна Любакова ў ліцэі ўдзельнічала ў працы вучнёўскага самакіравання, была сябрам Ліцэйскай рады, балатавалася на пасаду старшыні. Cябры ведаюць Ганну як дзейнага, крэатыўнага, камунікабельнага і адказнага чалавека. Яна прымала ўдзел у творчым праекце "PRшчыкі рэчаіснасці" і іншых.
Мне падабаецца ўдзельнічаць ў разнастайных конкурсах, вечарынах, презэнтацыях, гэта дапамагае пашыраць свой кругагляд і кола сяброў, штурхае асобу да росту.
Я захапляюся мовамі беларускай і замежнымі, гісторыяй, літаратурай, а таксама кіно, музыкай, дызайнам, фатаграфіяй. Акрамя таго, вельмі люблю выяўленчае мастацтва і таму хачу вывучаць гісторыю мастацтваў.
Э. Дзвінская. На здымку: Ганна Любакова, Фота аўтара.
Глыбокае: прыхільнікі беларускамоўнага навучання аказаліся ў меншасці
У глыбоцкай школе №3 прайшла канфэрэнцыя выкладчыкаў, бацькоў і навучэнцаў, якая зацвердзіла змены ў школьным статуце. Змены закранулі перадусім моўны рэжым школы: у дагэтуль цалкам беларускамоўнай школе дазволена ствараць класы з расейскай мовай навучання.
Два расейскамоўныя класы ўжо існуюць у школе №3 ад 1га верасня. І праект адпаведных зменаў у статуце, паводле прысутнага на канферэнцыі настаўніка матэматыкі Івана Храпавіцкага, быў складзены загадзя - яшчэ да абмеркавання. Спадар Храпавіцкі распавёў таксама, што зранку ў школу прыязджаў начальнік раённага аддзелу адукацыі Раман Тарасевіч, каб сустрэцца з настаўнікамідэлегатамі. Ён яшчэ раз падкрэсліў, што ініцыятыва стварэння класаў з расейскамоўным нгавучаннем належыць бацькам, якія маюць права абіраць навучальную ўстанову і мову навучання для сваіх дзяцей згодна з Законам аб адукацыі.
На канферэнцыю былі запрошаныя прадстаўнікі бацькоў - 123 дэлегаты. Іхнія пазіцыі, што да мовы навучання, былі неадназначныя: 28 чалавек выказаліся супраць зменаў у статуце і захаванне беларускамоўнай школы, 18 чалавек устрымаліся, 61 дэлегат выказаўся за стварэнне класаў з расейскай мовай навучання. Яшчэ 16 галасоў падліковая камісія не далічыла, але і высвятляць меркаванні гэтых людзей ніхто не стаў. Было вырашана, што змены ў статуце падтрымала большасць дэлегатаў.
На думку Івана Храпавіцкага, гэтая акалічнасць яшчэ раз даказвае, што правядзенне канфэрэнцыі было чыстай фармальнасцю.
Назіраў за правядзеннем імпрэзы прадстаўнік абласной управы адукацыі Васіль Горбыль. Карэспандэнта незалежнай газеты "Вольнае Глыбокае" на канфэрэнцыю не пусцілі.
Радыё Свабода.
Заява
рады Віцебскай абласной арганізацыі грамадскага аб'яднання "Таварыства беларускай мовы імя Ф. Скарыны"
Дзякуючы клопатам настаўніцкага калектыву на чале з дырэктарам школы сп. Віталем Гарановічам, дапамозе бацькоў, грамадскасці ў г. Глыбокае 6 гадоў таму СШ № 3 перайшла на беларускую мову навучання. Школа забяспечвае высокі ўзровень навучання і выхавання моладзі і карыстаецца аўтарытэтам сярод бацькоў і вучняў Глыбоцкага раёна.
Аднак насуперак пастанове Міністэрства адукацыі № 48 ад 21.08.2001 г. па пашырэнні сферы выкарыстання беларускай мовы ў сістэме адукацыі адміністрацыя школы задаволіла патрабаванне некалькіх бацькоў адкрыць з 2007 года ў СШ №3 класы з рускай мовай навучання. Не прынята да ўвагі тое, што ў Глыбокім ёсць дзве сярэднія школы з выкладаннем усіх прадметаў на рускай мове.
Віцебская абласная арганізацыя ГА "Таварыства беларускай мовы імя Ф. Скарыны" заклапочана пастаянным звужэннем сферы ўжывання беларускай мовы ў навучальных установах вобласці. На Віцебшчыне няма ніводнай гарадской школы з беларускай мовай навучання. Ні ў адным з прафесійных ліцэяў і каледжаў, куды, як правіла, паступаюць выпускнікі сельскіх беларускіх школ, не вядзецца навучанне па-беларуску.
Выказваючы абурэнне ганебнымі дзеяннямі па ўціску беларускамоўнага навучання і выхавання моладзі, звяртаемся да Міністэрства адукацыі, Віцебскага абласнога ўпраўлення адукацыі з прапановай разгледзець сітуацыю з беларускамоўным навучаннем у СШ № 3 г. Глыбокае і прыняць захады па пашырэнні сферы ўжывання беларускай мовы ў навучальных установах Віцебшчыны.
Прынята на пасяджэнні рады абласной арганізацыі ГА "ТБМ імя Ф. Скарыны".
8 жніўня 2007 года.
Старшыня Віцебскай абласной рады ГА "ТБМ імя Ф. Скарыны" І. Навумчык.
Па-беларуску - значыць белая варона!
Ідуць толькі першыя тыдні навучальнага года, але непаразуменні вучняў з на-стаўнікамі і дырэктарамі рас-пачаліся надзіва хутка. Адзін з канфліктаў адбыўся 7 верасня 2007 года.
Пачалося ўсе з таго, што вучань 9 класа Станіслаў С. спытаў у настаўніцы гісто-рыі: «А чаму падручнік па гісторыі Беларусі выдалі на расейскай мове?»
Настаўніц адказала: «Школа расейскамоўная, і клас таксама расейскамоўны, таму і такія падручнікі!»
Станіслава не задаволіў адказ, і ён зноў запытаўся: "Дык чаму тады падручнік па беларускай літаратуры выда-дзены на беларускай мове? Чаму не на расейскай?"
У адказ выкладчыца ўсклікнула: "Ну, гэта ж бела-руская літаратура!"
«А калі нават я вучуся ў расейскамоўнай школе і расейскамоўным класе, ці магу я вывучаць гісторыю Беларусі па‑беларуску»? - пацікавіўся Стась.
"Ну раз ты, значыць, патрыёт, тады можаш узяць падручнік у школьнай біблія-тэцы, але пры гэтым толькі ты адзін будзеш распавядаць хатняе заданне на беларускай мове! Табе ўсе зразумела?!» - гучна і здзекліва пракрычала настаўніца.
У папярэднія гады ў маладой выкладчыцы гісторыі праблемаў з беларускай мовай не ўзнікала. Аб мінулым нашай краіны яна свабодна распа-вядала дзецям па‑беларуску.
На перапынку Стані-слаў узяў сабе падручнік па гісторыі Беларусі на роднай мове, каб працягваць вучыць прадмет па‑беларуску, няхай сабе і адзін з цэлага класа.
Хлопцу вельмі не спа-дабалася тое, што зрабіла беларускае Міністэрства аду-кацыі ў дачыненьні да гісторыі, мовы і культуры ўласнае краіны.
"Якіх грамадзянаў вы-хаваюць такія падручнікі па гісторыі на не нашай спрадвеч-най мове? Хто нас вучыць? Ці будуць большымі патрыётамі сваёй Радзімы спрэс расейска-моўныя людзі? Як і чаму нас вучаць? Што далей чакае на-шае грамадства? - хочацца запытацца хлапцу ў нашых чыноўнікаў, настаўнікаў і усіх беларусаў.
Семінары ТБМ
1.10. Як жыць лепей ваўмовах эканамічнай і палітычнай сітуацыі ў краіне. Л. Дзіцэвіч. БДУК і М.
8.10. Шчасце і гора губернскага горада Менска. Прэзентацыя кнігі "Мінск 100 гадоў таму". З. Шыбека. ТБМ. 18.00.
11.10. Пакручастыя шляхі беларускай археалогіі : з гісторыі навукі. В. Вяргей. ТБМ. 18.00.
У новавыдадзеных праграмах па літаратуры няма вызначальных твораў Купалы, Быкава, Шамякіна. Затое ёсць Чаргінец і Аўруцін
Пачало здзяйсняцца тое, пра што гаварылася ў незалежнай прэсе на пачатку году. У новавыдадзеных праграмах па беларускай і расійскай літаратуры для сярэдніх школаў (Мінск: Нацыянальны інстытут адукацыі, 2007) выразна праглядаюцца сляды ўсёмагутнае цэнзуры і «нястомнай дзейнасці» Саюза пісьменнікаў Беларусі.
Першае, што кідаецца ў вочы пры пабежным праглядзе праграмаў па беларускай літаратуры, - гэта поўная адсутнасць якіхкольвечы згадак пра купалаўскіх «Тутэйшых» ва ўсіх раздзелах праграмаў. Вось жа, Купала і атрымаў падарунак на сваё 125годдзе ад сучасных «тутэйшых» ды іх памагатых!
У раздзелах пра літаратуру 1930-1950х гадоў няма ані паўслоўца пра зняволенне ды фізічнае вынішчэнне бальшыні тагачасных беларускіх літаратараў - так што Леаніду Маракову няма чаго высільвацца, выдаючы чарговыя тамы з прозвішчамі «ахвяраў і катаў»… Натуральна, што з праграмаў зніклі і быкаўская «Аблава», і нават «Ахвяры» Івана Шамякіна.
Што ж з'вілася на месцы тых твораў, што вывучаліся раней у якасці абавязковых? Ну, вядома ж, гэта творы ўсюдыіснай Раісы Баравіковай (вершы, п'еса «Барбара Радзівіл») і Георгія Марчука («Давыдгарадоцкія каноны»). Вось жа, нічога новага пад Месяцам няма: вяртанне «прыпасаднай класікі» ідзе поўным ходам.
Вельмі нялюбым для ананімных складальнікаў новых праграмаў зрабіўся Ўладзімер Арлоў: толькі дзве ці тры ягоныя кнігі згадваюцца ў спісах літаратуры «для пазакласнага чытання». Пра вывучэнне на занятках «Часу чумы» альбо «Еўфрасінні Полацкай» гаворкі не вядзецца.
Сярод «новых імёнаў» сучаснай беларускай літаратуры згадваюцца такія літаратары, як К. Жук, Т. Трафімава, З. Падліпская (ах, я зусім забыўся,: яна ж цяпер працуе ў Міністэрстве адукацыі!), М. Шабовіч альбо В.(?) Шклярава, але прозвішчаў Уладзіміра Някляева, Вінцэся Мудрова, Барыса Пятровіча, Валянціна Акудовіча, Лявона Вольскага альбо Андрэя Хадановіча вы там не сустрэнеце. Няважна, што менавіта гэтых аўтараў сёння выдаюць ва Украіне, Польшчы, Швецыі, Чэхіі ці Нямеччыне. Галоўнае ж - не пакрыўдзіць «сваіх» і, у першую чаргу, саміх сябе.
У сваю чаргу, у праграмах па расійскай літаратуры (ХІ-ХІІ класы) змешчаныя цэлыя раздзелы пад сумнеўнай з навуковага гледзішча назвай: «Русская литература Беларуси». Там ідзе згадка пра такіх творцаў, як М.Чаргінец, А. Скарынкін, А. Аўруцін, В. Паліканіна, С. Трахімёнак, але, вядома, «забытыя» Святлана Алексіевіч, Радзіслаў Лапушын ці Андрэй Курэйчык.
Пры чытанні праграмаў кідаецца ў вочы немалая колькасць недакладнасцяў, спасылак на няісныя альбо маральна састарэлыя выданні.
Вядома, аўтар гэтых радкоў і не спадзяваўся, што ў праграмах могуць быць згаданыя напісаныя ім адмыслова для старшакласнікаў і настаўнікаў кнігі «Літаратура ад старажытнасці да пачатку эпохі рамантызму» і (у суаўтарстве з П.Васючэнкам і М.Тычынам) «Беларуская літаратура і свет». Але што сапраўды ўразіла, дык гэта тое, што ў двух месцах (с.145-146 і с. 210) артыкулы Л. Баршчэўскага «Старагрэцкі эпас: Гамер», «Старагрэцкая драма: тэатр», «Старагрэцкая проза» і «Літаратура Старажытнага Рыму», некалі апублікаваныя ў часопісе «Роднае слова», прыпісаныя аўтарству Тацяны Шамякінай.
Вядома, цешыць, што ў праграмах па беларускай літаратуры засталіся «Знак бяды» Быкава, «Чужая бацькаўшчына» Адамчыка, «Каласы пад сярпом тваім» Караткевіча, апавяданні Міхася Стральцова, паасобныя вершы Рыгора Барадуліна, Алеся Разанава, Генадзя Бураўкіна альбо Ніла Гілевіча. Але пры гэткім імпэце сённяшніх «рэфарматараў» ніхто не можа гарантаваць, што і яны адтуль не знікнуць і што ўжо наступнаму пакаленню дзетак не давядзецца вывучаць беларускую літаратуру па перакладзеных на беларускую мову тварэннях Сяргея Трахімёнка, Анатоля Аўруціна, Андрэя Скарынкіна альбо Тамары Красновай Гусачэнкі…
Я далёкі ад таго, каб пераацэньваць у сённяшняй Беларусі - з сённяшнімі настаўнікамі і з сённяшняй дзяржаўнай адукацыйнай палітыкай - ролю беларускай літаратуры як гуманітарнай дысцыпліны. Але, далібог, наша літаратура не заслугоўвае таго, каб і надалей ад яе імя імкнуліся прамаўляць графаманы і проста хворыя людзі.
Лявон Баршчэўскі.
1 верасня, дэмакратычная грамадскасць Гародні адзначыла каштоўным падарункам адзінага гарадзенца-першакласніка, які выказаў жаданне вучыцца па-беларуску
Кірыла Ерашкевіча, на першым яго школьным уроку наведалі кіраўнік Гарадзенскай гарадской рады Таварыства беларускай мовы, прафесар ГрДУ Аляксей Пяткевіч і старшыня гарадской арганізацыі Таварыства Беларускай Школы Таццяна Канопкіна.
Ва ўрачыстай атмасферы Кірыл атрымаў ад іх падарунак альбом "Спадчына Беларусі". Хлочык з'яўляецца адзіным першакласнікам у Гародні, бацькі якога пажадалі, каб іх сын навучаўся пабеларуску.
Мара хлопчыка і бацькоў пакуль не здзейснілася, і вучыцца ён будзе ў рускамоўным класе. Як патлумачыла кіраўніцтва СШ №32, для фармавання беларускамоўнага класа неабходна не менш 10 вучняў. Адміністрацыя навучальнай установы атрымала толькі адну заяву - ад бацькоў Кірыла.
Улады Гародні далі дазвол на стварэнне ў горадзе першых беларускіх класаў, але самі фактычна сабатавалі ўласнае рашэнне. Аднак, прадстаўнікі некаторых школьных адміністрацый прыхільна паставіліся да гэтай ідэі. У прыватнасці, класныя кіраўнікі школы № 32 праводзілі з гэтай нагоды бацькоўскія сходы, а адміністрацыя гімназіі №6 спрабавала стварыць беларускамоўны клас на базе некалькіх школ.
Паводле Радыё Рацыя.
Галоўны вынік дзейнасці - разбурэнне страху
3 верасня ў Варшаве адбылося адкрыццё падрыхтоўчага курса для стыпендыстаў новага набору па Праграме імя К. Каліноўскага. Мы пагутарылі са спадарыняй Інай Кулей, старшынёй Камітэта абароны рэпрэсаваных "Салідарнасць".
- Сп. Іна, Вы з Аляксандрам Уладзіміравічам - педагогі па першай адукацыі. Ці не таму Вы адчулі жаданне дапамагаць маладзёнам, спрыяць іх далей-шым лёсам?
- Сапраўды, у педагогаў, настаўнікаў вельмі развітое пачуцце адказнасці. Адказнасць была самым моцным пачуццём, якое кіравала намі напачатку. Калі Аляксандр Мілінкевіч праходзіў ўначы па намётавым мястэчку, ён распытваў моладзь, пра тое, што іх хвалюе, што яны думаюць рабіць далей. Хлопцы і дзяўчаты сказалі: мы не сыходзім, застаемся на Плошчы, будзем ісці да канца.
Клопат пра моладзь кіраваў намі ў наступных кроках. У сакавіку 2006 было падпісана пагадненне паміж А. Мілінкевічам і кіраўніком польскага ўраду, а таксама прадстаўнікамі Канферэнцыі Рэктараў Польскіх Універсітэтаў. Да дзеянняў дапамогі далучыліся такія краіны, як Польшча, Чэхія, Германія. Яны самі прайшлі шлях барацьбы і выпрабаванняў, і наша праца аказалася падмацаванай досведам замежнікаў.
- Паўтары гады таму быў створаны Камітэт абароны рэпрэсаваных "Салідарнасць", які Вы ўзнача-льваеце. Якія станоўчыя вынікі гэтай вялікай працы Вас найбольш задавальняюць? Як ставіцеся да адмоўных чыннікаў?
- Найбольшае маральнае задавальненне прынесла стварэнне салідарнай супольнасці.
Паднялася новая хваля неабыякавых людзей, да нас далучыліся каліноўцы і іх бацькі, якія вельмі актыўна праяўлялі сябе на працягу ўсяго года. Калі раней бацькі імкнуліся неяк ашчаджаць падлеткаў, аберагаць ад удзелу ў буйных акцыях, то цяпер яны ідуць у адзіных салідарных шэрагах.
246 чалавек з Беларусі ў 2006 годзе атрымалі стыпендыі польскага ўраду, дзесяткі зволеных дэмакратычных актывістаў з мясцовых штабоў былі ўладкаваны на працу. Каля 50 чалавек былі знайшлі працу на польскіх будаўнічых фірмах. Галоўны вынік - разбурэнне страху. Для маладых людзей важна пачуццё абароненасці, упэўненасці ў будучыні.
Іншая істотная рэч і тое, што ўдалося сфармаваць каманду аднадумцаў, знайсці паразуменне, намеціць важныя кірункі працы, такія, як матэрыяльная дапамога, медычная рэабілітацыя, праваабрончая дзейнасць, праца з адвакатамі, праграма апекі пацярпелых. Важнымі былі агульныя акцыі салідарнасці, падтрымка ў судах, наведванне сямей палітзняволеных, інфармацыйная кампанія, шматлікія лісты падтрымкі. Галоўнае - гэта хваля салідарнасці, якую мы падымаем і спадзяемся яшчэ падняць.
Згуртаваліся людзі, здольныя адчуваць чужую бяду, якія гараць жаданнем дапамагаць, гатовыя працаваць, не зважая на час, працаголікі па сутнасці. Да нас далучыліся і вернікі розных канфесій.
З другога боку, дзяржава працягвае абліваць нас брудам, бесперапынна распаўсюджвае хлусню. Па БТ чуюцца бясконцыя размовы пра грашовую матывацыю, пра карупцыю, што мы прадаем ў рабства за мяжу, адпраўляем у невыносныя ўмовы і г.д, што рыхтуем тэрарыстаў.
Метады супраціву смешныя, абсурдныя. У іх няма большых аргументаў, як абліць машыну кіслатой, або напісаць на ёй абразу. Але нас заклапочвае тое, што каліноўцаў працягваюць выклікаюць у КДБ, прымушаюць сведчыць пра сяброў, імкнуцца схіліць да супрацоўніцтва.
- Чым адметны набор на Праграму К. Каліноўскага ў гэтым годзе? Якую падтрымку змогуць атрымаць рэпрэсаваныя?
- У гэтым годзе ў Польшчу паехалі вучыцца 74 кандыдаты з Беларусі. Большасць з іх - студэнты, выключаныя з навучальных устаноў на Радзіме, частка - дзеці рэпрэсаваных бацькоў, абітурыенты, сярод якіх прадстаўнікі Беларускага нацыянальнага ліцэю. Уражвае вельмі высокі ўзровень падрыхтоўкі юнакоў, атэстаты і адзнакі ў ВНУ у іх на ўзроўні 8-10 балаў. У 2007 ліпені падпісана дамова Камітэта з Міністрам працы Польшчы аб магчымасцях працаўладкавання беларускіх грамадзян, пацярпелых ад рэпрэсій.
- Спадарыня Іна, Вы маеце вышэйшую адукацыю педагога, эканаміста і палітолага. Што Вам найбольш блізка з пералічанага?
- Чалавек жыве сённяшнім днём, таму, вядома - паліталогія.
- А раскажыце пра сваю працу педагога. Калі гэта было, дзе і чаму яна Вас навучыла?
- Гэтая праца доўжылася 15 гадоў. Працавала лагапедам - спачатку ў дзіцячым садку, пасля - ў школе. Такая дзейнасць навучыла мяне перш за ўсё цярплівасці, бо я мела стасункі з цяжкой групай - дзецьмі, якія не вымаўляюць правільна гукі - ім трэба было спакойна, павольна паўтараць. Гэта заўсёды прыдасца ў жыцці.
- У Вас вялікі досвед працы ў берасцейскай арганізацыі "Вежа". Якія добрыя традыцыі гэтай грамадскай арганізацыі Вам хацелася б працягнуць?
- Сёняшняя праца чымсьці падобная. У "Вежы" былі такія кірункі, як экалагічны, юрыдычны, праваабарончы. Самы моцны яе кірунак - абуджэнне грамадства, устанаўленне стасункаў даверу, аб'яднанне. Каб чалавек адчуваў, што ёсць салідарныя з ім, ёсць тыя, хто падтрымлівае, гатовы стаць побач, бараніць адзін аднаго.
- Чым будзе займацца Камітэт "Салідарнасць" пасля перамогі дэмакратыі ў нашай краіне?
- Мы будзем страшна ўсцешанныя тым, што больш не будзе рэпрэсаваных, ніхто не будзе пакутаваць такім чынам. Нашы веды спатрэбяцца ў сацыяльнай працы. У любым грамадстве ёсць катэгорыі сацыяльна неабароненых людзей, дзеці, якія патрабуюць увагі. Таму людзі з адкрытымі сэрцамі заўсёды будуць рады ім дапамагаць.
- Вы - аўтар прадмовы да кнігі жаночых апавяданняў, выдадзенай "Нашай Нівай", "Жанчыны выходзяць з пад кантролю."
- Мы ўсесь час знаходзімся пад нейкім кантролем, ці то ідэалагічным, ці то палітычным. Нават у адносінах сяброў бывае так, што адзін кіруе, другі падпарадкоўваецца. Таму кожнаму варта час ад часу выходзіць з-пад кантролю. Разумець, што ён - асоба, вольныя і крэатыўная, як птушка ў палёце.
- Вы шмат удзельнічаеце ў культурных мерапрыемствах і розных гума-нітарных праектах. У гэтым годдзе Вы працавалі ў журы Міжнароднага фестывалю дакументальных фільмаў "Адзін свет" у Празе, які праводзіўся па ініцыятыве арганізацыі "Чалавек у бядзе". Раскажыце, калі ласка, як людзі ў складаных абставінах могуць накіраваць на лепшае лёсы сваіх блізкіх і даць штуршок нараджэнню важных грамадскіх ініцыятыў?
- Прагляд фільмаў фестывалю выклікаў вялікае спачуванне чалавечаму гору.
Дзейнасць нашых сяброў, арганізацыі "Людзі ў бядзе", пачалася з дапамогі Арменіі пасля землятрусу, з перадачы донарскай крыві ў Спітаку. 5 чалавек, грамадзяне Чэхіі і Сербіі, аб'ядналіся, здалі кроў, сабралі рэчы, неабходныя людзям. А потым вырашылі дзейнічаць разам далей. Праз 15 гадоў да іх далучылася каля 150 чалавек. Склалася вялікая арганізацыя, валанцёры працуюць у гарачых кропках свету, там, дзе адбываюцца ваенныя і палітычныя канфлікты, дзе льецца кроў, людзі пакутуюць ад голаду, хвароб, расавай і сацыяльнай дыскрымінацыі.
- Адкуль Вы чэрпаеце аптымізм? Што надае сілы?
- Ад паплечнікаў. Ад адчування ўнутранага задавальнення. Людзей аб'ядноўвае адзіная мэта - гэта наша Бацькаўшчына, жаданне зрабіць яе прыгожай і шчаслівай.
Сям'я, каханне, дзеці, унучка .
- Ці есць у Вас асабісты сакрэт, як жанчына можа станоўча ўплываць на мужчын (мужа, сына, сяброў), на стан грамадства?
- Трэба кахаць. Першае - пачынаць са слова пахвалы. Мужчына патрабуе пачуцця, што ён патрэбны, неабходны, што кожны яго крок - да сябе лепшага, да развіцця асобы. Што ён - не загнаны конь, якога увесь час панукаюць, а унікальны творчы індывід.
Жанчыне па прыродзе ўласціва лягчэй арыентавацца, прымаць рашэнні, бо яна павінна клапаціцца пра дзяцей. Мужчыны больш аналізуюць, ім патрэбен некаторы час, каб узважыць перад тым, як дзейнічаць. Гэта, няпраўда, што прадстаўнікі моцнага полу цяпер апатычныя і бязволь-ныя. Мужчыны ў нас моцныя, мужныя, актыўныя. Іх толькі трэба падтрымліваць і натхняць.
- Якія традыцыі Вашай сям'і Вы лічыце для сябе важнымі?
- Мая маці Яўгенія Васільеўна працавала настаўніцай беларускай мовы і літаратуры, а бацька Фелікс Іванавіч - па прафесіі юрыст. Усе жыццё паказвалі прыклад чалавечнасці, дабразычлівасці, вернасці і еднасці.
Калі я нарадзілася ў 1960 годзе, маці хварэла, у яе была ныркавая недастатковасць, амаль цэлы год яна прабыла ў шпіталі. Гэты час мяне гадавала мая бабуля Анастасія Васільеўна, вельмі дарагі мне чалавек. На саначках яна вазіла мяне 5 разоў на дзень да матулі ў шпіталь, каб тая карміла і мела стымул да жыцця.
Тады мы жылі ў Брагінскім раёне Гомельской воб-ласці, цяпер гэта Чарнобыльская зона. Тата вельмі мэтанакіраваны чалавек, заўсёды імкнецца да новых ведаў. Калі яго ўнук паехаў вучыцца за мяжу (яшчэ да існавання Праграмы Каліноўскага), ён у 70 гадоў пачаў вывучаць польскую мову і валодае ёй на добрым узроўні. Свабодна чытае мастацкую літаратуру. Да гэтага ён самастойна авало-даў нямецкай мовай.
Сёння бацькі мяне разумеюць і падтрымліваюць, заўсёды гатовыя дапамагчы, падставіць плячо. Іх светапо-гляд накіраваны ў будучыню, таму нам вельмі лёгка з імі. Канешне, ў такі час, як сёняшні, нашыя бацькі часта ў стане трывогі, важна не забыцца ім патэлефанаваць, сказаць пяшчотныя словы, падзячыць.
- Калі вы вяртаецеся з замежных паездак, якія пачуцці Вамі валодаюць?
- Чым больш мы ездзім за мяжу, тым больш любім нашу мілую Беларусь. Радзіма, яна як хворая матуля, як ляжачая, знямоглая. Трэба зрабіць усё, каб яна паднялася, была здаровая, прыгожая, дагледжаная, квітнеючая!
- Ці ёсць у Вас вольны час і чаму Вы яго прысвячаеце?
- Люблю бываць на прыродзе. Дакрануцца да дрэва, зірнуць на неба. Кожная гадзінка ў лесе, каля возера напаўняе новай энергіяй, здымае стому. Чалавек - частка прыроды, у горадзе яно не так адчуваецца, паўсюль бетон. Люблю слухаць музыку.
- Хто Вашы любімыя пісьменнікі?
- Васіль Быкаў і Ніна Мацяш. У творах В. Быкава кожнае слова нясе велічную праўду жыцця, кожная аповесць выклікае суперажыванне. Творчасць Ніны Мацяш надае сілы, каб змагацца кожны дзень.
Гутарыла Э. Оліна.
Гданьскі семестр
Вось ужо ідзе пяты год як беспадстаўна зачынены ўладамі беларускі гуманітарны ліцэй імя Якуба Коласа, а яго будынак ператвораны ў раённы суд.
Аднак навучэнцы і выкладчыкі ліцэя не змірыліся, і працягнулі беларускамоўную адукацыю самастойна, захаваўшы пры гэтым высокі, еўрапейскі ўзровень навучання. Ліцэісты, а гэта вучні з Менска і яго наваколле, самастойна, з дапамогай выкладчыкаўкансультантаў авалодваюць, на працягу некалькіх гадоў праграмай сярэдняй школы і кожны год у сваіх школах па мясцы жыхарства здаюць іспыты на ўсіх прадметах. Такім чынам звычайна школыны атэстат дзяржаўнай школы ім забяспечаны. Але дадатковыя веды на шэрагу гуманітарных дысцыплін, асабліва на беларускай і замежных мовах, літаратуры, гісторыі, геаграфіі дазваляюць ім паспяхова паступаць не толькі ў самыя прэстыжныя беларускія універсітэты, але і ў розныя заходнееўрапейскія сярэднія і вышэйшыя навучальныя ўстановы. Прычым конкурс у віртуальны ліцэй застаецца высокім, і далёка не кожны вучань здольны яго паспяхова скончыць.
Асаблівую дапамогу ў навучанні нашым дзецям пабеларуску, а ўсе вучні і выкладчыкі сябры ТБМ, аказвае зараз інтэлігенцыя Польшчы. Дзякуючы Клубу каталіцкай інтэлігенцыі і іншым недзяржаўным арганізацыям некалькі апошніх год вялікія групы вучняў і настаўнікаў (7080 чалавек) напрацягу летніх месяцаў, падчас вакацый, змаглі займацца ў школах, гімназіях і каледжах Варшавы, Гданьска, Закапанэ і іншых гарадоў Польшчы.
Вельмі запамінальнымі з'яўляюцца паездкі ў Гданьск, горад еўрапейскай кулдьтуры, горадмузей, горадпамнік.
Два ліпеньскія тыдні сябры ТБМ змаглі не толькі навучацца ў цудоўных вучэбных памешканях экалагічнага каледжа ў Аруні, прыгожым Гданьскім раёне, але і наведаць шматлікія гарадскія музеі, выставы і канцэрты.
У будынку гарадской ратушы навучэнцы азнаёміліся са складанай і цікавай гісторыяй Гданьска і асабліва з вайсковай, прысвечанай шматлікім войнам у Еўропе. Надоўга запомніцца і экскурсія ў марскі музей на паўвыспе Нель. Марская вандроўка туды пралягала праз Гданьскі порт і славутае Вестэрплятэ, месца, дзе началася ІІ Сусветная вайна, і дзе змагаўся з фашызмам у якасці марскога пехацінца польскага войска будучы Народны пісьменнік Беларусі Янка Брыль.
Наведалі беларускія госці і новы будынак бібліятэкі Гданьскага універсітэта, адной з самых лепшых бдібліятэк Польшчы.
Трэба сказаць, што увесь час ліцэістамі апекавалася студэнтка гэтага універсітэта, будучы філосаф Цэліна Глагоўская, дачка Алены Глагоўскай, знакамітай дзеячкі беларускага руху ў Польшчы прафесара Гданьскага і Беларускага універсітэтаў.
Алена Глагоўская спрычынілася да таго, што ў фае бдібліятэкі была разгорнута кніжная выстава прысвечаная юбілею Янкі Купалы.
Таксама беларусы Гданьска начале са спадарыняй Аленай і пры дапамозе беларускай амбасады ў Польшчы атрымалі магчымасць займець у Гданьску вуліцу і помнік у гонар Янкі Купалы.
Вялікую дапамогу ў адкрыцці мемарыальнага знака ў выглядзе вялікага валуна з прыгожай шыльдаю аказаў мэр горада Гданьска Павел Адамовіч, род якога паходзіць з Беларусі. Спадарыня Алена расказала вучням і выкладчыкам, як ствараўся гэты унікальны помнік, як з'явілася адпаведная вуліца ў гонар беларускага песняра. Усе сфатаграфаваліся на памяць і былі вельмі натхнёныя прысутнасцю Купалы ў славутым горадзепорце.
Значная частка навучэнцаў яшчэ і рыхтавала да паказу польскім глядачам спектакль пад назвай Народны альбом, прысвечаны жыццю беларусаў у 2030х гадах мінулага стагоддзя ў складзе тагачаснай Польшчы каля савецкапольскай межы. У спектаклі ўзялі ўдзел некалькі польскіх акцёраўпадлеткаў, што выклікала да яго яшчэ большую цікавасць.Акрамя Гданьска спектакль з поспехам быў паказаны ў Заканпанэ і Варшаве.
Адпачыўшы на працягу верасня навучэнцы зноў з 1 кастрычніка возьмуцца за падручнікі. Такім чынам ствараецца беларуская эліта ХХІ ст., якая раней ці пазней прывядзе Беларусь да вольнага, заможнага і дэмакратычнага жыцця.
Алег Трусаў, адзін з заснавальнікаў і выкладчыкаў беларускага ліцэя.
На здымку: навучэнцы ліцэя каля памятнага знака Янку Купалу ў Гданьску.
Дзяўчына з Гомельшчыны пачала вучыцца ў Босніі і Герцагавіне
Выпускніца светлагорскай сярэдняй школы № 10 Марыяна Мірчук увайшла ў лік прызёраў сёлетняга конкурсу Каледжаў міжнароднай супольнасці (United World Colleges). Яна стала другой студэнткай, якая будзе прадстаўляць Беларусь у Каледжы міжнароднай супольнасці ў г. Мостар, Боснія і Герцагавіна. Перад ад'ездам Марыяна адказала на некалькі пытанняў пазаштатнага карэспандэнта газеты "Гомельская праўда".
- Марыяна, што патрэбна для таго, каб стаць удзельнікам конкурсу міжнародных каледжаў?
- Да паступлення ў каледж я мэтанакіравана рыхтавалася на працягу 2х гадоў, пад кіраўніцтвам грамадскага аб'яднання "Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны". Пры конкурсным адборы ўлічваюцца поспехі ў навучанні і ў якойнебудзь дзейнасці - грамадскай, мастацкай, спартыўнай, а таксама веданне англійскай мовы, гісторыі і культуры Беларусі, камунікатыўныя здольнасці. Са Светлагорска я трэцяя, хто будзе вучыцца ў міжнародным каледжы. Першай была Іна Міцькавец, якая закончыла міжнародны каледж у Нарвегіі. Пасля яе міжнародны каледж у Індыі закончыла Вольга Кудраўцава. З Вольгай я добра знаёмая.
- Раскажы, калі ласка, як праходзіў конкурс. Ці многа было канкурэнтаў?
- Сёлета конкурс праходзіў у 2 этапы. Першы - гэта прадстаўленне дакументаў (ведамасць школьных адзнакаў, граматы, характарыстыка) і напісанне эсэ на англійскай мове. Тэма была такая: "Дэмакратыя - гэта...". Другі этап - сумоўе, пабеларуску і паанглійску. У другім этапе конкурсу сёлета ўдзельнічалі 12 беларускіх абітурыентаў. У міжнародныя каледжы прынялі трох.
- Ці была думка, што трапіш у лік прызёраў?
- Мне пашанцавала, таму што ў маім жыцці былі выкладчыкі, якія не проста далі мне веды, а навучылі шмат працаваць і верыць у сябе. Калі ты сам у сябе не паверыш, то наўрад ці ў цябе паверыць хтосьці іншы.
- Тваё навучанне будзе праходзіць у Босніі і Герцагавіне. Не страшна ехаць у невядомую краіну?
- Ехаць у Боснію я зусім не баюся. Можа, напачатку ў мяне і былі нейкія страхі. Але зараз я дакладна ведаю, што для мяне гэта найлепшы варыянт. Тым больш што міжнародны каледж быў створаны там менавіта з міратворчай місіяй. Думаю, што людзі ў Босніі і Герцагавіне яшчэ доўга будуць памятаць вайну, якая была там некалькі гадоў таму, і менавіта таму яны цэняць мір болей за каго іншага. Са мной на курсе будуць вучыцца студэнты з Албаніі, Босніі і Герцагавіны, Вялікабрытаніі, Германіі, Даніі, Егіпта, ЗША, Ізраіля, Ірака і іншых краін.
- Якіх вынікаў ты чакаеш ад вучобы за мяжой?
- Прадметы вывучаюцца на англійскай мове. Кожны студэнт вывучае 6 дысцыплін. Я мяркую выбраць для вывучэння беларускую, англійскую і французскую мовы, псіхалогію, матэматыку і біялогію. Пасля навучання атрымаю дыплом міжнароднага бакалаўра.
- Што б ты пажадала наступным удзельнікам конкурсаў міжнародных каледжаў?
- Сучасная дзяўчына павінна быць самастойнай, незалежнай і адукаванай. У хлопцах я паважаю надзейнасць, вытрымку, амбіцыйнасць і цвярозасць у мысленні. І ўсім - веры ў сябе і ўдачы!
Віктар Раманцоў (Гомельская праўда. 2007. 8 верасня. С. 9.)
На здымку: урачыстая вечарына ў міжнародным каледжы ў г. Мостар напрыканцы мінулага навучальнага года. Разам са студэнтамі: яе вялікасць каралева Іарданіі, старшыня Каледжаў міжнароднай супольнасці Нора (на першым плане - пятая злева); пасол Нарвегіі ў Босніі і Герцагавіне Ян Браатху (другі злева); кіраўнік ініцыятыўнай групы па развіцці каледжа Элізабет Рэхн (трэцяя злева); мэр Мостара Любо Бэсліч (сёмы злева); старшыня Савета міністраў Босніі і Герцагавіны, доктар навук Нікола Спірыч (восьмы злева).