Герб горада Ліды, наданы 17 верасня 1590 г.
№ 46 (834) 21 ЛІСТАПАДА 2007 г.
Валянціну Лукшу - 70
ЛУКША Валянцін Антонавіч (н. 16.11.1937, г. Полацк Віцебскай вобл.), бел. пісьменнік. Скончыў Полацкі лясны тэхнікум (1956), Вышэйшую парт. школу пры ЦК КПСС (1976). 3 1956 працаваў у Пензенскай аэрафоталесаўпарадчай экспедыцыі, інструктарам Полацкага гаркама ЛКСМБ, у трэсце «Нафтабуд» (Полацк). 3 1961 журналіст, з 1973 на Бел. радыё, у 1980-98 дырэктар выд-ва «Юнацтва». Друкуецца з 1956. Асн. матывы яго паэзіі - расказ пра моладзь, рамант. героіка прац. будняў, мінулае і сённяшняе роднага краю, карціны побыту краін, дзе пабываў сам (зб-кі «Гарады нараджаюцца сёння», 1964; «Атава», 1969; «Споведзь», 1973; «Агонь і попел», 1989; «Агні далёкіх гарадоў», 1992; паэма-хроніка «Белыя берагі», 1981; гераічная драма-паэма «Падснежнікі для Веры», 1986). Аўтар кніг публіцыстыкі і нарысаў «Наша, полацкая прафесія» (1966), «Рамантыкі шасцідзесятых» (1967), «Дзесяць дарог да чароўнага» (1970), «Полацк» (1973), радыёп'ес «Інтэгралы на цэгле» (1974), «Мая радня» (1975), «Свае крылы» (1976); лібрэта радыёоперы К. Цесакова паводле «Палескай хронікі» І. Мележа «Барвовы золак» (паст. 1979); п'ес «Калі вяртаюцца буслы» (1982), «Пад шыфрам «Зорачка» і «Чароўны камень» (абедзве 1985), «Прывіды з могільніка аўтамабіляў» (1990) і інш. Выдаў кнігі вершаў і казак для дзяцей «Аркестр» (1972), «Зялёная бальніца» (1974), «Лета - круглы год» (1978), «Крылаты цэх» (1982), «Як Ліса вучылася лётаць» (1991) і інш., сатыр. і гумарыстычных вершаў і фельетонаў «Радзімыя плямы» (1982). На вершы Л. напісана шмат песень. Літ. прэмія імя П. Броўкі 1994. Дзярж. прэмія Беларусі 1996.
Даўні ўспамін з "абсыхання" кнігі "Батлейка"Валянціна Лукшы на Лысай гары
Ля "Батлейкі" седзімо.
Неба над палаткаю.
Хто закусваў эскімо,
Хто грашыў аблаткаю.
А шарманшчык з-пад Міра -
Як артыст экраніцца...
І падземная кара
З мазгавою раіцца:
"Дзе мы: ў джунглях, на Яндзы,
На Галгофе, ў споведзі?
Фараон глядзіць з лазы...
Вунь вярблюд на повязі..."
Лукша кнігу разгарнуў -
Нібы Полацак дыхнуў:
- Хочацца батлеіцца?
Хай штаны не клеяцца!
Ногі самі пабягуць
Да сяброў. Яны жывуць
Ля Хеопса, у Тунісе,
У зусім няблізкай Рызе...
Дзе б не быў на брыганціне. -
Полацак мой порт радзіны;
Як юнацтва, ён адзінны.
Стольны, кніжны! Палюбіце!
Дам за гэта вам на ўдачу
Кожнаму па пірамідзе
І па сфінксу - у прыдачу!
Сяргей Панізьнік, былы "юнак" (супрацоўнік выдавецтва "Юнацтва")
Беларускамоўны каляндар "Родны край" павінен быць
Старшыні
ГА "Таварыства беларускай мовы
імя Ф. Скарыны"
Трусаву А.А.
Аб беларускамоўных календарах
Паважаны Алег Анатольевіч!
На звароты, паступіўшыя ў Міністэрства інфармацыі 16, 22 кастрычніка і 15 лістапада б.г., паведамляем наступнае.
Вашу прапанову аб выданні беларускамоўнага календара на 2008 год, прысвечанага Дню беларускага пісьменства, падтрымліваем і лічым мэтазгодным падрыхтаваць і выдаць каляндар напярэдадні свята (з пераходам на 2009 год).
Выпуск адрыўнога каляндара "Родны край" выдавецтвам "Беларусь" на 2008 год не планаваўся па аб'ектыўных эканамічных прычынах. На сённяшні дзень рэшткі розных відаў беларускамоўных календароў мінулых гадоў (2005-2007 гг.) складаюць 6 293 экз. на агульную суму 12,342 млн. рублёў.
Аднак, улічваючы пэўную запатрабаванасць насельніцтва ў айчынных беларускамоўных календарах, пры фарміраванні планаў выпуску сацыяльна значных выданняў на наступны год выдавецтву "Беларусь" будзе даручана аднавіць выпуск адрыўнога календара "Родны край".
Намеснік Міністра І.М. Лапцёнак.
Старшыні ТБМ
Трусаву А.
Паважаны Алег Трусаў!
Вялікі дзякуй за Вашу прапанову па выданню беларускамоўных каляндароў.
На жаль, РУП "Белпошта" у 2007 годзе не мае магчымасці выдання дадзенай прадукцыі.
Тым не менш, у 2008 годзе РУП "Белпошта" разгледзіць магчымасць уключэння ў план выдання кішэнных каляндароў і перакіднога каляндара на 2009 год з выявамі беларускіх марак.
3 павагай,
Генеральны дырэктар А.І. Чарняк.
Грамадскае аб'яднанне
'Таварыства беларускай мовы імя
Францішка Скарыны"
г. Мінск, вул. Румянцава, 13, 220034
Аб выданні беларускамоўных календароў
Паважаны Алег Анатольевіч!
Міністэрства культуры разгледзела Ваш зварот і паведамляе, што Нацыянальная бібліятэка Беларусі, Нацыянальны мастацкі музей Рэспублікі Беларусь могуць аказаць дапамогу ў падборы патрэбных дакументаў з выявамі, неабходнымі лля беларускамоўных календароў. Установы культуры (музеі, бібліятэкі, тэатры і іншыя) могуць аказаць садзейнічанне ў рэалізацыі вышэйназванай прадукцыі.
3 павагай і пажаданнем поспехаў,
Намеснік Міністра В.К.Гедройц.
ПАМЯТНЫ ЗНАК ГЕРОЯМ СЛУЦКАГА ЗБРОЙНАГА ЧЫНУ
У Старых Дарогах у музеі "Фонд Анатоля Белага" ўстаноўлены памятны знак "Героям Слуцкага збройнага чыну. Урачыстае адкрыццё памятнага знака спланавана на 14.00 24 лістапада 2007 года.
Удзельнікі конкурсаў «Беларускі настаўнік 2007 года»
ДЫРЭКТАР. ФІЗІК. ГРАМАДЗЯНІН
БАНДАРЭНКА Юры Міхайлавіч. Нарадзіўся 22 ліпеня 1948 года ў в. Агароднікі Слуцкага раёна Менскай вобласці. Пасля заканчэння СШ №3 г. Слуцка ў 1966 годзе паступіў у Менскі дзяжпедінстытут, які скончыў у 1970 годзе, атрымаўшы дыплом настаўніка фізікі. Працаваў настаўнікам у г. Менска, інспектарам Фрунзенскага РАА, дырэктарам СШ №149. З 1983 года быў камандзіраваны на працу дырэктарам школы ў Германію (група савецкіх войск). З 1994 года прызначаны загадчыкам Першамайскага РАА, а з 1997 - дырэктарам Менскай беларускай нацыянальнай гімназіі №4.
Суаўтар зборніка самастойных і кантрольных работ па фізіцы (Мн., 2000).
Узнагароджаны знакамі: "Выдатнік адукацыі СССР", "Выдатнік адукацыі БССР", "Выдатнік адукацыі РСФСР".
Вядомы беларускі мастак Фелікс Янушкевіч з Ракава нядаўна ў газеце "Наша ніва", гаворачы пра сваю сям'ю, паведаміў: "Дзеці вучацца ў пачатковых клясах у 4й нацыянальнай гімназіі, о тут, пры ўезьдзе ў Менск. Я або жонка возім дзяцей у школу - са школы на машыне, сорак кілямэтраў якіх. Гэта не праблема. Школа з эстэтычным ухілам, мы ў цэлым ёю задаволены. Правільная школа. На першага верасьня швэдзкі пасол на беларускай мове віншаваў дзяцей і раіў, як трэба вучыцца". Феліксу можна верыць, бо Янушкевічаў ведаю.
Ведае Бандарэнку і былы начальнік гарадскога ўпраўлення адукацыі Ціцянкоў, калі аднойчы рэкамендаваў ТБШ супрацоўніцтва з установай. Мы ў гэтым не расчараваліся. Кіраўнік установы - чалавек справы, гаспадар, мае багаты досвед, свой чалавек, такіх не многа.
Пашукайце іншую гімназію ці школу ў горадзе, у рэспубліцы, каб столькі навучалася пабеларуску - больш за 700, усе класы. Вучэбны будынак добра абсталяваны, чысты, утульны, прыгожы. Наладжана навучальная і працоўная дысцыпліна. У добрым сэнсе ўстанове пазайздросцяць дырэктары сталічнай гімназіі № 23, якую добра апякуе мэр горада, і нават зачыненага гуманітарнага коласаўскага ліцэя.
Амаль усе выпускнікі паступаюць у ВНУ, у 2004-05 - 94%. Пераможцы гарадскіх, рэспубліканскіх алімпіяд... Нездарма ў гімназію з задавальненнем аддаюць сваіх дзяцей і вялікія чыноўнікі, і апазіцыянеры, не зважаючы на адлегласць. З установай падтрымліваюць сувязі і У. Карызна, і Г. Бураўкін, і Р. Барадулін..., а сталічная ўстанова - з беларускімі асяродкамі Польшчы, Літвы.
Гімназісты - лаўрэаты конкурсаў і ў беларускай мове, і ў эканоміцы, іншых дысцыплінах. Шматпрофільнае навучанне! Англійская мова вывучаецца на паглыбленым узроўні. Перадпрофільная падрыхтоўка - логіка, другая замежная мова (польская, нямецкая), асновы валодання камп'ютарам. З 8 класа ажыццяўляецца дыферэнцыяцыя на фізікаматэматычны, хіміка-біялагічны, філалагічны, эканамічны профілі.
У дырэктарафізіка наладжаны зайздросны эстэтычны ўхіл. Установа паспяхова развівае танцавальны, мастацкі, музычны накірункі. У гімназіі можна ўбачыць дзяцей, што граюць на фартэпіяна, цымбалах, баяне, гітары, домбры, скрыпцы, пачуць харавыя і вакальныя спевы. Працуюць цэнтр беларускай нацыянальнай культуры, музей "Мой родны кут", клуб моладзі "Сузор'е", фальклорны калектыў "Карагод", узорны танцавальны калектыў "Дзянніца". Гімназічны прэс-цэнтр выпускае сваю газету і часопіс, зборнікі паэтычных твораў. Заснаваны цікавыя традыцыі: Дзень нараджэння гімназіі (1 снежня), конкурсы "Настаўнік года", "Вучань года", "Класны кіраўнік года", Юр'еў дзень (6 мая). Спартыўныя справы патрабуюць асобную старонку.
Ад асобы кіраўніка залежыць многае і асабліва ад чалавека сталага светапогляду. "Ёсць у мяне кавалак берлінскай сцяны, - успамінае Юры Міхайлавіч, - такі ўвесь расфарбаваны. Я, натуральна, прывёз яго ў цэлафанавым пакеце. Гэта наша сямейная рэліквія. Я якраз быў сведкам, як разбуралі гэту сцяну, і ніколі гэтага не забуду... Я быў апошнім дырэктарам савецкай школы ў Патсдаме, які быў элітным пунктам нашых вайскоўцаў у Германіі. Я апошні, хто зачыняў гэту школу. Пасля я некалькі разоў быў у Германіі, наведваў сваю школу, але на той час яна ўжо парасла лебядой. Зразумела, што жыццё на Захадзе паўплывала на мой светапогляд..."
Сталюецца светапогляд і ў выхаванцаў. У вершы "М.Багдановічу" 11класнік Сяргей Лапуць пісаў: "Бачыў ён, як усход разгараўся, // Як плылі ўперад хмары з агня. // Верыў, марыў і не дачакаўся // Залацістага, яснага дня, // Адраджэння старонкі радзімай. // Ды не бачылі гэтага й мы. // Зноў пануе над нашай краінай // Час бязмоўя, бяссілля й нуды..." (Знічка: Зборнік вучнёўскіх вершаў. 2002).
Заўважылі гімназію і ў Міністэрстве адукацыі. У мінулым годзе дырэктару давялося дзяліцца доведам падрыхтоўкі ўстановы да новага навучальнага года на рускамоўнай калегіі (захаваўся тэкст яго выступлення). З заслужаным гонарам Юры Міхайлавіч прамаўляў: "Васільковая кветкавая прыгажосць гімназічнай тэрыторыі, драўлянарэзьбавы стыль файе, калідораў, дзвярэй, эстэтычная непаўторнасць і каларыт вучэбных класаў і кабінетаў, сталічнасвяточны знешні выгляд дзяцей і настаўнікаў - гэта тое асяроддзе, у якім і якім гімназія №4 фарміруе чалавека - ГРАМАДЗЯНІНА. А, улічваючы тое, што гэтае асяроддзе роднае, беларускае, ментальнае - сапраўднага ПАТРЫЁТА сваёй БАЦЬКАЎШЧЫНЫ" (22 вер. 2006).
У адным інтэрвію гімназістка спытала ў свайго дырэктара: "Калі б у Вас была чароўная палачка, што б Вы зрабілі?". - "Я зрабіў бы беларускі народ шчаслівым і заможным, бо мы вартыя гэтага" (часопіс "Гімназіст". 2005).
Верыцца ў сказанае. Алесь Лозка
Матэматыка ў рускай школе па-беларуску
МАРТЫСЮК Уладзімір Кірылавіч. Нарадзіўся 14 студзеня 1945 года ў в.Гулевічы Камянецкага раёна Брэсцкай вобласці. Закончыў матэматычны факультэт Белдзяржуніверсітэта (1967). Настаўнічаў шэсць гадоў ў в.Камянюкі Камянецкага раёна. З 1973 года - настаўнік матэматыкі СШ №1 г. Менска, затым дырэктар СШ № 97, з 1980 - інспектар школ Палітычнага ўпраўлення Паўднёвай групы войскаў (Венгрыя), з 1984 - намеснік дырэктара па вучэбнай рабоце СШ № 168, а з 1989 і па сённяшні дзень - настаўнік матэматыкі той жа школы. Педагагічны стаж - 40 гадоў. Беларус. Жанаты. Мае двое дзяцей - сын Юры, дачка Юлія.
Настаўнік вышэйшай катэгорыі, настаўнікметадыст, сорасаўскі настаўнік.
Выдатнік адукацыі Расійскай Федэрацыі (1984).
Выдатнік адукацыі Рэспублікі Беларусь (1995).
Узнагароджаны медалём Францыска Скарыны (1998).
Заслужаны настаўнік Рэспублікі Беларусь (2003).
1998... З'езд настаўнікаў Беларусі... Міністр адукацыі Васіль Стражаў уступае месца для вядзення з'езда аднаму са сваіх намеснікаў. Паважаны прафесар, як і амаль усе, спрабуе гаварыць па-беларуску, але атрымліваецца такая мешаніна дзвюх моў, што ў зале пракаціўся незадаволенанасмешлівы шумок. У паветры павісла крытычная сітуацыя. Міністр зрабіў правільна - перадаў слова далей для вядзення настаўніку матэматыкі СШ №168 Мартысюку Уладзіміру Кірылавічу. Для мяне гэта было першае знаёмства з неардынарным чалавекам, пра якога цяпер у сталіцы ходзяць легенды. Лепш сказаць не "легенды", а добрая слава.
Самае цікавае і адметнае, што звязана з асобай настаўніка тое, што ён адзін у школе з рускай мовай навучання і харэаграфічным ухілам, якая раней была двухмоўнай, выкладае дагэтуль матэматыку на паглыбленым узроўні ў 8 - 11 класах ды яшчэ на беларускай мове. Па прызнанні Уладзіміра Кірылавіча, аніякіх праблем з мовай пры гэтым не ўзнікае. Праблемы звычайна ствараюць несвядомыя бацькі, але не ў нашай сітуацыі. У СШ №168 атрымліваецца так, што ўсе стараюцца папасці менавіта ў клас да Мартысюка. Штогод збіраецца чарга. Бацькі і дзеці крыўдуюць, калі не атрымліваецца жаданы перавод. Навучанне пабеларуску не прыводзіла да дыскамфорту, заўважае педагог, і шкадуе, што магчымасць навучання на роднай мове толькі часткова дае педуніверсітэт імя Максіма Танка. Урокі матэматыкі - жывыя, гучаць беларускія прыказкі і прымаўкі, выхаванцы набываюць навыкі дасканалага сінхроннага перакладу. Педагог удзяляе ўвагу стылістыцы, лаканічнасці адказу вучня, належнаму літаратурнаму расповяду. Уладзімір кірылавіч падкрэслівае, што беларуская мова яшчэ нікога не прывяла да адукацыйнага дыскамфорту.
Школьнікі займаюць першыя і прызавыя месцы на матэматычных алімпіядах, былі выпадкі здачы тэсціравання па прадмету на 100 балаў са ста магчымых і здараліся гады, калі ўсе выпускнікі паступалі ў ВНУ і многія з іх на матэматычныя факультэты. Абітурыенты прыносяць свайму настаўніку задачы, якія ім выпала рашаць. Такім чынам вядзецца ўлік тэставых заданняў, над якімі затым будзе праца на ўроках. Афармляюцца паказальныя альбомы, дзе разам з памылкамі прыводзяцца правільныя рашэнні.
Уладзімір Кірылавіч любіць распавядаць пра адзін красамоўны выпадак, які здарыўся ў школе пры наведванні адной чыноўніцы ад адукацыі. Яна задала пытанне дзецям: «Зачем вам обучение на белорусском? Вы ведь не сможете получить качественного высшего образования. Наука то на белорусском «не идёт». Наука «идёт» только на русском. Техника тем более». Адзін з дзесяцікласнікаў, яшчэ ў час размовы, што папярэднічала гэтаму пытанню, адчуў перад сабой асобу, не кранутую подыхам інтэлекту, і, быццам бы падтрымліваючы яе, "паспачуваў": «Бедныя японцы! Як гэта яны дасягнулі такіх вышынь у навуцы і асабліва ў тэхніцы, у большасці сваёй не ведаючы рускай мовы?" І дзеці пачулі: «Но ведь там же всё на английском!» Каментар не патрэбны.
У штогадовых апытаннях школьнікі нязменна называюць Уладзіміра Кірылавіча лепшым настаўнікам, нават тыя, што атрымліваюць не выдатныя і добрыя адзнакі. На ўроках вучням не даводзіцца адпачываць, сумаваць, усё адбываецца жыва, займальна, павучальна. Настаўнік ніколі не прыніжае вучня, не крычыць, гаворыць ціха, да месца знойдзецца жарт, цікавая гісторыя. Знаходзіць патрэбныя словы, каб тактоўна паставіць чалавека ў патрэбныя рамкі, умее ствараць на ўроку неабходны псіхалагічны камфорт. Для яго ўрок матэматыкі - своеасаблівая опера, духоўны парыў, творчае натхненне, родная стыхія.
Другое захапленне для прызнанага матэматыка-педагога - беларуская мова. "Чытаю многа, прызнаваўся неяк настаўнік карэспандэнту рускамоўнай "Народнай газеты", якая змясціла вялікі здымак яго на першай старонцы. - Люблю класіку. Люблю Караткевіча - "Каласы пад сярпом тваім", "Хрыстос прызямліўся ў Гародні", "Дзікае паляванне караля Стаха"... Люблю вершы Ніла Гілевіча, басні люблю Кандрата Крапівы. Ну , а "Новую зямлю" Якуба Коласа перачытваю ў пятнаццаты раз. Любуюся "моваю"... І рускую літаратуру люблю - класіку і зарубежную літаратуру..." (Математика ум в порядок приводит. 2003. 29 жн.).
Алесь Лозка.
Настаўнік еўрапейскага ўзроўню
ІЛЬІНІЧ Наталля Валянцінаўна. Нарадзілася ў 1961 годзе ў в. Будлаўка Клімавіцкага раёна Магілёўскай вобласці. Закончыла Горацкае педагагічнае вучылішча і гістарычны факультэт Беларускага дзяржуніверсітэта. З 1985 года працуе настаўнікам гісторыі, ЧГДз, айчыннай і сусветнай мастацкай культуры ў Талькаўскай СШ Пухавіцкага раёна Менскай вобласці. Таксама кіруе краязнаўчым і фальклорным гурткамі, школьнымі музеем і еўрапейскім клубам. З'яўляецца сябрам ТБМ і ТБШ.
Аўтар кнігі "Талька і наваколлі: Краязнаўчыя нататкі пра Тальку, Арэшкавічы, Блужу, Мацеевічы, Суцін" (Мн., 2004).
Нядаўна ў сеціве з'явіўся краязнаўчы сайт «Талька і наваколлі". Сабралі матэрыялы і зрабілі сайт мясцовыя вучні разам з сваёй настаўніцай Наталляй Ільініч, якая натхняе на краязнаўчую і даследчую працу ўжо якое пакаленне мясцовых школьнікаў. Да Талькі, як кажуць, прыкіпела сэрцам і душой. Таму і школьны краязнаўчы сайт нагадвае вялікі музей - столькі там змешчана звестак пра гісторыю, славутых людзей, прыроду, паходжанне назваў наваколля. Усе тэксты напісаны з любоўю.
Наталля Ільініч таксама з'яўляецца заснавальніцай і душою Талькаўскага фестывалю, які штогод адбываецца на беразе Талі. Пад пажоўклай лістотай магутнага дуба збіраюцца прыхільнікі беларускай музыкі, паэзіі. У фестывальныя дні ў Тальку з'язджаюцца ўсе, хто любіць спяваць, танцаваць, чытаць вершы, у тым ліку свае. Сёлета ўпершыню над Талькаўскім святам музыкі і спеваў навісла пагроза. Аказваецца, на гэты раз трэба было падаць заяўку на масавае мерапрыемства за 15 дзён. Арганізатарцы свята настаўніцы паведамілі, што дзверы клуба для культурнага мерапрыемства будуць зачыненыя. Няўжо ў нашай краіне ўжо нельга спяваць без дазволу?!
З гэтай прычыны на свята песні не даехалі дзіцячыя гурты, паэты з літаратурнага аб'яднання «Мар'інка». Але фэст прайшоў трошкі ў іншым фармаце, чым планавалася. Прыехалі тыя, хто не спалохаўся забароны: моладзь з Мар'інай Горкі, Менска, Магілёва, Асіповічаў, Пінска, Рэчыцы, Салігорска. Спяваў свае песні бард Андрэй Мельнікаў з Гомеля, іграў на дудзе і спяваў Зміцер Сідаровіч, а моладзь падпявала і танчыла народныя танцы. Чытала свае вершы паэтка Таццяна Барысік з Магілёва, спявалі Аляксей Галіч, Мікола Рудакоўскі, Ганна Чумакова, Ігар Сімбіроў. Прайшло свята на гістарычным месце: у лесе, на той палянцы, дзе ў пачатку 1930х гадоў стаяла «стража» - хаталеснічоўка, дзе летаваў з сям'ёй Якуб Колас. Не перашкодзілі фэсту кароткачасовы дождж, а таксама машыны, што ездзілі па Тальцы следам за гасцямі.
Наталля Ільініч з'яўляецца мясцовай дэмакратычнай актывісткай. Яна займае актыўную пазіцыю падчас усіх грамадскіх і палітычных кампаній. Таленавіты педагог нікому не навязвае свае погляды, але і не хавае іх, як большасць яе калегаў. Таму і любяць яе вучні, паважаюць калегі і аднавяскоўцы. Часта гэта не вітаецца мясцовымі ўладамі, але не для ўлады мы жывем і працуем, а для людзей і чыстага сумлення. Вось і Наталля Ільініч перакананая, што Беларусь - гэта еўрапейская краіна, з багатай гісторыяй, дэмакратычнымі каштоўнасцямі, адкрытымі і шчырымі людзьмі. Таму і працуе Наталля, каб яе вучні не страцілі свае карані, не былі ізаляванымі ад іншых еўрапейскіх народаў, ведалі гісторыю і клапаціліся пра будучыню. Дзякуючы настаўніцы гісторыі ў Талькаўскай школе дзейнічае музей, краязнаўчы гурток, еўрапейскі клуб, у якім збіраюцца вучні і вучаць гісторыю і культуру іншых народаў. Нават у конкурсе школьных еўрапейскіх клубаў "Веды пра Еўропу" выйгралі паездку ў Літву.
Тамара Мацкевіч.
Грамадскі актывіст з Нясвіжа
Алесь Язвінскі нарадзіўся ў 1957 годзе ў г. Нясвіжы Менскай вобласці. Скончыў Беларускі дзяржуніверсітэт фізкультуры і спорту. Працуе настаўнікам фізічнай культуры СШ №3 г. Нясвіжа. У пазакласнай і пазашкольнай дзейнасці займаецца турызмам і краязнаўствам. З'яўляецца рэдактарам і выдаўцом незалежнай мясцовай газеты "Брама".
Алесь займае актыўную пазіцыю падчас усіх грамадскіх і палітычных кампаніяў, мае дэмакратычныя перакананні і паслядоўна адстойвае нацыянальныя інтарэсы на ўсіх ўзроўнях. Адметная рыса Алеся - гатоўнасць да супрацоўніцтва з усімі сіламі, калі гэта ідзе на карысць беларускай справе. Ён падтрымлівае кантакты з адукацыйнымі, экалагічнымі, іншымі грамадскімі арганізацыямі, партыйнымі актывістамі, краязнаўцамі, часты госць ва ўладных кабінетах Нясвіжа. Ён спрабуе зрабіць так, каб пачулі і прымалі да ўвагі меркаванне нясвіжцаў па розных пытаннях ад лёсу рэстаўрацыі Радзівілаўскага замку да экалагічных і эканамічных праблемаў нясвіжскага рэгіёна.
Алеся ведаюць і паважаюць ў Нясвіжы за ягоную працу і за цвёрдую грамадзянскую пазіцыю. 19 верасня ў Алеся Язвінскага канфіскавалі частку накладу выдаванай ім газеты «Брама». Ён звярнуўся ў раённую пракуратуру і запатрабаваў вярнуць яму сканфіскаваныя асобнікі газеты, а таксама правесці з супрацоўнікамі міліцыі тлумачальную працу. Вынік быў досыць нечаканы. Праз шэсць дзён газету вярнулі, а супрацоўнік міліцыі аперупаўнаважаны Кісель, які праводзіў ператрус на кватэры Язвінскага, папрасіў у рэдактара прабачэння. Больш за тое, з пракуратуры прыйшоў адказ, што сп. Кісель атрымаў спагнанне за перавышэнне службовых паўнамоцтваў.
У Алеся Язвінскага ўся сям'я - жонканастаўніца і трое дзяцей - сапраўдныя беларускія патрыёты. Шмат аднадумцаў у школе, сярод мясцовых людзей. Яны разам робяць беларускую справу, бо трымаюцца агульных нацыянальных і дэмакратычных каштоўнасцяў.
Тамара Мацкевіч.
Дакрануцца да літаратуры
Ці часта мы звяртаемся да мастацтва, да літаратуры? Думаю, не. У штодзённым жыцці з яго новымі тэхналогіямі мы ўсё радзей бярэм у рукі кнігу, каб пачытаць. Амаль не слухаем музыкі, якая сапраўды на карысць душы. Кнігі пыляцца на паліцах у крамах, а з нашых дынамікаў часцей і часцей вылятаюць гукі так званай "цяжкай" музыкі. З суседскай кватэры, з машын толькі і чуецца: "Тыцтыцтыц". У сённяшні час, час камп'ютэрызацыі, маладое пакаленне ўсё менш звяртаецца да кнігі. Сумная карціна, але гэта неаспрэчны факт.
Навучэнцам Лідскага каледжа выпаў шанец забыцца на некаторы час на ўсе буднія справы і дакрануцца да літаратуры, акунуцца ў яе цікавы, мнагагранны, захапляльны свет - Ліду наведалі майстры пяра. А дакладней, Хрысціна Аляксеяўна Лялько і Ганна Серыхан. Калі імя першай вядома ўжо многім, то Ганна пачынаючая паэтэса. Нарадзілася ў 1984 годзе на Шчучыншчыне, але ў хуткім часе сям'я пераехала ў Лідскі раён, вёску Ганчары. Тут дзяўчына правяла маленства, скончыла школу. Таму сваёй радзімай і лічыць менавіта гэтыя мясціны. Сёлета скончыла БДУ, дзе вучылася на філалагічным факультэце. Зараз Ганна працуе ў выдавецтве "Про Хрысто" і адначасова працягвае навучанне ў магістратуры.
Вершы Ганна Серыхан пачала пісаць яшчэ ў школе. Першы верш пад назвай "Незабыўнае" быў надрукаваны, калі вучылася ў 9 класе ў зусім нетыпічнай газеце - "Міліцэйскі веснік". А на літаратурнай сустрэчы з навучэнцамі прэзентавала сваю першую кнігу "Запаветная жменька". Ганна сказала мне, што ў вольны час займаецца бісерапляценнем. У асноўным гэта ўсялякія дрэўцы, кветкі, звяры, а не ўпрыгожванні. У кнізе акрамя вершаў змешчаны фотаздымкі яе вырабаў. Твар, вочы Ганны поўняцца шчасцем. І гэта зразумела: дзяўчына знайшла сваё месца ў жыцці, сваё прызванне.
Другая госця, Хрысціна Лялько, таксама дачка лідскай зямлі. Нарадзілася і расла яна ў в. Хадзюкі. І першы верш яе, напісаны ў 15гадовым узросце, быў надрукаваны менавіта ў "Лідскай газеце" (у той час выдавалася пад назвай "У перад"). Сёння Хрысціна Аляксеяўна тонкі празаік, які ўмее заўважыць незвычайнае ў звычайным, піша вершы, перакладае творы на беларускую мову.
Хрысціна Лялько пасля заканчэння універсітэта працавала ў музеі Я. Купалы, потым некаторы час у музеі Літаратуры і мастацтва, а пасля доўгі час вяла аддзел літаратуры ў часопісе "Беларусь". Але ў жыцці наступае момант, калі трэба нешта кардынальна мяняць. Такі момант выпаў і ў жыці Хрысціны Аляксеяўны. Нягледзячы на тое, што жанчына мела добрую работу, стабільны зарабок, яна прымае рашэнне пакінуць сваю пасаду. Са сваімі аднадумцамі вырашае выдаваць каталіцкія часопісы. Аднойчы яе запыталі:
- У чыю галаву прыйшла такая задума?
- У галаву провіду, - коратка адказала Лялько.
Можа сказаць, што Хрысціна Лялько са сваімі памочнікамі была першаадкрывальнікам - ніхто раней у нашай краіне не выдаваў такой літаратуры. На с ёняшні дзень пісьменніца з'яўляецца галоўным рэдактарам месячніка "Авэ Марыя" і квартальніка "Наша вера". Як паясняе Хрысціна Аляксеяўна, раней аўтар выдаваў кнігу і яшчэ атрымліваў ганарар. Сёння ж акрамя таго, што выдаць трэба за свае сродкі, кнігу неабходна якімсьці чынам прадаць. Неабходна данесці яе да чытача, прапіярыць, як зараз модна гаварыць. Часопіс "Авэ Марыя" галоўным чынам расходзіцца па парафіях, яго замаўляюць святары. А ў "Нашай веры" раней было каля паўсотні падпісчыкаў. Але гэтага вельмі мала і таму прыйшлося зняць яго з падпіскі. Зараз у выдавецтва ёсць свой сайт. І калі наклад складае 1,5 тысячы, то наведвальнікаў сайта ў 3 разы болей. А пачытаць ёсць што: у часопісе змешчаны творы лепшых беларускіх пісьменнікаў, паэтаў. Друкуюцца работы гісторыкаў, даследчыкаў іканаграфіі, музыкі.
Хрысціна Аляксеяўна адзначыла, што апошнім часам не пісала вершы, нават меркавала, што і не вернецца дагэтай справы, але гэтым летам ёй пашанцавала пабываць у Партугаліі, вельмі прыгожай краіне, дзе рака ўпадае ў акіян. У краіне са сваёй непаўторнай гісторыяй, некранутай архітэктурай, дзе ўзнікае лагоднасць, узнёсласць духу, адчуваецца сувязь пакленняў. Уся гэтая прыгажосць з'явілася падставай для новых вершаваных радкоў.
Пісьменніца расказвае, што ў свой час ім казалі: "Замежныя мовы вывучаць не трэба". І сёння чалавек нібы нямы: кантакты наладжаны з усім светам, а замежнай мовай не валодаем. Таму сёння вельмі важна і з'яўляецца вялікім плюсам, калі чалавек ведае хоць адну з міжнародных моў. Але і мы, беларусы, цікавыя ў свеце таму, што ведаем сваю мову. Заморскі госць захоча пачуць ад беларуса верш ці песню менавіта на беларускай мове, каб пачуць, як яна гучыць, сапраўдная, чыстая. Яму нецікава будзе пачуць у Беларусі рускую мову. Дзеля гэтага ён бы паехаў у Расію. Нельга забываць, што мова - моц народа. Яшчэ класікі казалі, што пакуль жыве мова (менавіта жыве, а не існуе), жыве і народ.
Акрамя рэдакцыйнай дзейнасці Хрысціна Лялько займаецца перакладамі, у асноўным з польскай мовы. Пачынала з твораў У. Сыракомлі. А зараз выйшла 7 кніг святога айца Яна Паўла ІІ у яе перакладзе, першая з якіх мае назву "Пераступіць парог надзеі". Як заўважыла перакладчыца, апошняя кніга ("Памяць і самасвядомасць") вельмі цікавая і, нават, "архісучасная".
На некалькі хвілін увагу слухачоў адцягнуў прыход лідскага тэлебачання, а выступоўцу крыху збянтэжыў, з'явіўся для яе неспадзяванкай. Але яна хутка сабралася з думкамі:
- Я люблю вяртацца на сваю радзіму, на Лідчыну, працягвала размову Хрысціна Аляксеяўна. - У Менску ў мяне кватэра, а ў Лідзе - дом. Калі праходзяць літаратурныя сустрэчы ў родных мясцінах, я заўсёды пачынаю з верша, прысвечанага дарагой матулі, маім бярозам. Верш госця зачытала і на гэты раз: глыбокі, прасякнуты каханнем, павагай да матулі, да роднага краю. Наогул, асноўнай тэмай творчасці Х. Лялько з'яўляюцца філасофскія, лірычныя мініяцюры пра маці, самага блізкага, любага чалавека. І гэты вобраз не толькі канкрэтнага чалавека, а жанчыны ў цэлым. А натхняе пісьменніцу Лідчына, родная зямля, яе замежныя вандроўкі і, найбольш, людзі.
Хтосьці са слухачоў запытаўся:
- Чаму Вашыя вершы такія журботныя?
- Такі склад душы. Я так гляджу на гэты свет, успрымаю яго. Але гэта светлая журба, - лаканічна адказала пісьменніца.
Напрыканцы сустрэчы Хрысціна Лялько зрабіла не-вялікае філасофскае адступленне:
- Гляджу я на вашы ўважлівыя твары і сур'ёзны погляд і думаю: шчаслівыя вы, бо маеце вялікі скарб - маеце сваю маладосць. І вам трэба сумець выкарыстаць яго, жыць на поўніцу. Пакуль мы маладыя думаем, што ўсё паспеем. Але час бяжыць, нібы пясок праз рэшата. Цаніце свой скарб, не распыляйце на дробязі.
І сапраўды. У 18-20 гадоў мы думаем, што яшчэ ўсе паспеем зрабіць у жыцці. але каб паспець на самой справе, трэба пачынаць ужо сёння. Так, менавіта сёння, пакуль мы маладыя, поўныя сілаў, крэатыву, цікавых задумак. На дадзеным этапе мы закладваем фундамент на ўсё далейшае жыццё. Фундамент, ад трываласці і якасці якога будзе залежаць многае. Маладосць сапраўды вялікі скарб, якім мы валодаем вельмі кароценькі прамежак часу і, на жаль, не заўсёды ўмеем ім разумна скарыстацца.
Трэба адзначыць, што сустрэча прайшла ў цёплых, прыемных абставінах, прысутныя змаглі пазнаёміцца з новай літаратурай, з новымі аўтарамі. Можна было набыць цікавыя і карысныя кнігі на беларускай, мове, атрыымаць на памяць аўтограф паважаных гасцей. Вельмі добра, калі праводзяцца такія мерапрыемствы, дзе можна пакінуць у баку свае надзённыя справы і клопаты і цалкам аддацца чароўнаму свету літаратуры, дзе можна пачуць прыгожую, мілагучную, чыстую беларускую мову, пазнаёміцца з новымі цікавымі і адукаванымі людзьмі, абагаціць свой духоўны свет.
Наталля Сціслевіч, гр. 1-Дак Лідскага каледжа.
Ад рэдакцыі. У той жа дзень адбылася не менш цікавая сустрэча Хрысціны Лялько і Ганны Серэхан з супрацоўнікамі бібліятэк Лідскага раёна ў раённым Доме культуры.
Канверт да 125-годдзя з дня нараджэння Якуба Коласа
Рэспубліканскае ўнітарнае прадпрыемства паштовай сувязі "Белпошта" вымусціла мастацкі маркаваны канверт да 125-годдзя з дня нараджэння Якуба Коласа. Канверт надрукавны на Барысаўскай папяровай фабрыцы Дзяржзнаку. Мастак М. Рыжы.
Успаміны Эдварда Вайніловіча
(Працяг. Пачатак у папярэдніх нумарах.)
Варта так-сама адзначыць, што ў гэтай дэлегацыі прымаў удзел і паставіў свой подпіс барысаўскі маршалак Бурнашёў, які замяшчаў адсутнага губернскага маршалка і выступаў, як афіцыйная асоба. Ф. Фалькенхейн, у адказ на прамову графа Чапскага адзначыў, што перадача па частках тэрыторыі Беларусі была прадугледжаная ў Берасцейскай дамове, якую ён не падпісаў бы, калі б там знаходзіўся, і якая сёння павінна слепа выконвацца. А што датычыцца нашых палітычных імкненняў стварыць буферную дзяржаву паміж Нямеччынай і Расіяй, то ён пастараецца далажыць пра гэта ў Галоўнай імператарскай Стаўцы.
Мы нават не думалі тады, што, з прычыны ваенных няўдач на Заходнім фронце немцы змушаныя будуць нашмат хутчэй пакінуць беларускую тэрыторыю. І не па частках, а ўсю адразу. Хачу ў некалькіх словах ахарактарызаваць нямецкае кіраванне ў Беларусі: яно было цвёрдым, непахісным, але ў адпаведнай ступені досыць культурным. Прызначаная даніна, якая высылалася штотыдзень у "Фатэрлянд" магла б з часам цалкам спустошыць край, пазбавіць рэнтабельнага інвентару і цяглавага быдла, але заўсёды характарызавалася адпаведным нарастаннем рэпатрыяцыі, дакладнаасцю пры атрыманні, правільным узважваннем і аплатай, хоць вельмі смешнай, затое своечасовай, хоць і сваімі "остмаркамі", сілком прыраўнанымі да былога царскага рубля. Хабары гатоўкай сустракаліся рэдка, затое прадуктамі прымаліся ахвотна і нават далікатна вымагаліся. Што датычыцца польскага элемента і яго значэння на акупаваных тэрыторыях, то ён не толькі не ўспрымаўся абыякава, а дэманстратыўна не прызнаваўся. У той час як немцы ахвотна гралі на беларускай дудцы, стараючыся падкрэсліць, што яе лягчэй наладжваць на свой камертон. Тут адначасова можна закрануць і беларускае пытанне.
Аўтахтоны. Беларускае пытанне
Досыць значную частку польскіх землеўладальнікаў Беларусі, якая ўключае часткова Віленскую, вялікую частку Гарадзенскай і ўсю Менскую губерні, а таксама Магілёўскую і Віцебскую складаюць аўтахтоны шляхта мясцовага паходжання, што некалі прызнавала ўсходняе веравызнанне, стала ў XVII ст. каталіцкай і спалячанай. Яны пачуваліся адзінымі з мясцовым насельніцтвам, да таго ж ведалі яго мову, звычаі і, прынамсі, не імкнуліся яго апалячыць. Былі такія, якія спачувалі ўзнікламу яшчэ ў другой палове XIX ст., хоць яшчэ слабому, але істотнаму нацыянальнаму руху, першымі піянерамі якога былі польскія землеўладальнікі, такія як Чачот, Зан, Сыракомля, Дунін-Марцінкевіч і іншыя.
Найболей вядомы твор Дуніна-Марцінкевіча "Гапон", у якім было заўважана святло тэатральных лямпаў у Менску на шляхецкіх элекцыях (прадстаўленнях). Валодаючы беларускай мовай у той жа ступені, як і польскай, і стала ўжываючы яе ў зносінах з маімі работнікамі, якія займаліся сельскай гаспадаркай, на працягу дзесяцігоддзяў я быў у сталым кантакце з усімі праявамі беларускага руху, спачатку ў Менску, дзе прыходзілася сустракацца з Луцкевічам і Кастравіцкім (знявечаным), а затым у Вільні і Пецярбурзе з Іваноўскім, Шыпілам.
З усіх беларускіх аб'яднанняў, прымаючы ў іх удзел матэрыяльна, я, у рэшце рэшт, сыходзіў, бо іх дзейнасць, якая пачыналася з самапазнавання і нацыянальнага адраджэння ("Лучынка", "Саха", "Загляне сонца і ў наша аконца" і г. д.) звычайна ў канцы набывала сацыялістычны кірунак, які быў агідным усім маім перакананням, і з якім я не мог пагадзіцца. Польскія шавіністы ў сувязі з маімі сімпатыямі да беларусаў вінавацілі мяне ў тым, што я не паляк, а беларус, што я пакідаю на іх сумленні. Але адпаведнае меркаванне існавала, пацверджаннем чаму з'явіўся візіт познім зімовым вечар у Савічы, здаецца, езуіта, а затым базыльянца, у свецкай вопратцы, святара Ламніцкага, які толькі на наступны дзень адкрыўся мне, што з'яўляецца духоўнай асобай, і гэтыя пару дзён знаходжання ў Савічах спрабаваў дабіцца ад мяне: папершае, ці змагла б царкоўная унія знайсці ў нашым Краі сабе спрыяльную глебу, як ліквідаваная нядаўна, у 1839 г., а падругое, ці не пагаджуся я яе прапагандаваць і быць яе празелітам. Святар Ламніцкі чалавек прагрэсіўны і напорысты, які да гэтага пабываў у Пецярбурзе і Маскве, дзе сустракаўся з многімі ўплывовымі асобамі і адпраўляў богаслужэнне па сваім абрадзе, і, здаецца, з самім Пабеданосцавым радзіўся.
Распавядаў нам шмат цікавага аб галіцыйскіх адносінах, аб якіх мы мелі невялікае паняцце. Пайшоў ён ад нас ні з чым. Бо нічога не прапанаваў, акрамя маніфеста аб волі веравызнання, ведаючы ж з досведу на Падляшшы і Хелмшчыне, як гэтая воля разумеецца ў Расіі, я сказаў святару Ламніцкаму, што калі б той, хто хоча зрачыся ад праваслаўя, прыйшоў да мяне пытаць рады, то я, хутчэй усяго, параіў бы яму прыняць каталіцызм, які мацней кантрастуе з праваслаўем у адрозненне ад уніі, у якой збавенне ад уяўных рымскіх напластаванняў заканчвалася звычайна вяртаннем да праваслаўя. Тое ж самае я паўтарыў у Менску Яго Эксцэленцыі Мітрапаліту, графу Шаптыцкаму, калі ён таксама прыходзіў да мяне ў свецкай вопратцы, здаецца, у кампаніі згаданага Луцкевіча і з тым самым пытаннем, што і ксёндз Ламніцкі.
Беларускі рух, як я ўжо гаварыў, дабразычліва сустрэты польскімі абшарнікамі, быў адроджаны пры ўдзеле прадстаўнікоў гэтых жа абшарнікаў на апошніх земскіх паседжаннях у 1917 г. Галоўным ініцыятарам гэтага быў Смоліч, супрацоўнік земства, пад патранатам Р. Скірмунта, які тады працаваў у вайсковым забеспячэнні, прызваны пры мабілізацыі. У беларускіх сходах я ўдзельнічаў нерэгулярна, быўшы прыязным чальцом руху. Галоўнай нашай задачай было абудзіць нацыянальныя пачуцці ў беларусаў, каб аддзяліць іх ад Масквы і вызваліць гэты спакойны, здаровы беларускі народ, яшчэ не закрануты анархіяй, якая ў самой Расіі ўсё глыбей пускала карані.
Сходы насілі хутчэй характар пратэсту супраць толькі што загінуўшага царскага рэжыму. У іх прымалі ўдзел і князі, сярод якіх гэты рух знаходзіў сваіх прыхільнікаў, і адной з найболей шавіністычных яго чальцоў была кн. Магдалена Радзівіл, двойчы ўдава пасля смерці гр. Людвіка Красінскага і кн. Мікалая, сына Вільгельма Радзівіла па нясвіжскай лініі, родавае прозвішча Завішанка, спадчынніца велізарных тэрыторый на Меншчыне і маёмасці ў Кухціцах, Жарнуўцы і г. д., якая засноўвала беларускія народныя школы і падтрымлівала беларускі рух сваімі сродкамі. Гэты рух, як і ўсе іншыя беларускія арганізацыі, пачаты як нацыянальны, паступова набываў сацыялістычную афарбоўку, што, натуральна, адапхнула абшарніцкі элемент, але знаходзіла падтрымку ў Керанскага. Патрэбныя былі сродкі, а беларускае грамадства, якое складалася з маласвядомых элементаў і небагатых, не магло іх даць, у сувязі з чым неабходна было звяртацца да ўсходняга суседа, дзе грошы друкаваліся ў неабходнай колькасці і дзе пратэжавалася любая рэвалюцыйная дзейнасць, аднак пры ўмове падначалення дырэктывам Цэнтра.
(Працяг у наступным нумары.)
Дзеля векавечнага сяброўства чэхаў з беларусамі
У апошнія гады беларускачэшскія суполкі актывізаваліся і на дзяржаўным на грамадскіх узроўнях. Гэта бачна па прыязных адносінах, якія мвцуюцца наміж дзвюмя краінамі - Беларуссю і Чэхіяй.
14 лістапада 2007 года адбылася сумесная вечарына сяброў клуба "Спадчына" і супрацоўнікаў Чэшскай амбасады ў Рэспубліцы Беларусь. Вечарыну адкрыў кароткім устным словам старшыня клуба "Спадчыны Анатоль Яўхімавіч Белы. Ён прадставіў слова кіраўніку Чэшскай амбасады ў Рэспубліцы Беларусь, Паверанаму ў справах Чэшскай Рэспублікі ў Беларусі Уладзіміру Румлу. Уладзімір Румл падзякаваў сябрам клуба "Спадчына" за актыўнае супрацоўніцтва ў пашырэнні чэшскабеларускіх стасункаў - выданне кніг, публікацыю артыкулаў, стварэнне мастацкіх палотнаў, якія прысвечаны вядомым чэшскім дзеячам, беларусам, што ў свой час жылі ў Чэхіі. Ён выказаў глыбокую ўдзячнасць і павагу за ўсё тое, што рабілі і робяць сябры "Спадчыны" па ўмацаванні чэшскабеларускіх узаемаразуменняў.
Пасол Чэшскай Амбасады ў Рэспублікі Беларусь Уладзімр Румл уручыў узнагароду сябрам клуба - медалі імя Я. Масарыка Міністэрства замежных спраў Чэхіі.
Вось іх імёны:
Белы Анатоль Яўхімавіч - старшыня клуба "Спадчына", сябар Саюза беларускіх піьменнікаў, сябар Саюза беларускіх мастакоў. Стварыў у горадзе Старыя Дарогі Менскай вобласці ў Музеі выяўленчага мастацтва стэнд, прысвечаны гісторыі і культуры Чэхіі. Выдаў кнігу "Спадчына3" да 155годдзя з дня нараджэння Першага Прэзідэнта Чэхаславакіі Томаша Масарыка. Браў актыўны ўдзел у наладжванні сумеснай чэшскабеларускай вечарыны, прысвечанай 155годдзю з дня нараджэння Томаша Масарыка. Ініцыятар стварэння жывапіснай карціны Алеся Цыркунова "Светазарны мур", прысвечаны дзейнасці беларускіх студэнтаў у Празе - 30х гадоў ХХ ст. і жывапісных партрэтаў Прэзідэнтаў Томаша Масарыка і Вацлава Гавела і іншых палітычных і грамадскіх дзеячоў сучаснай Чэхіі. Апошняя вечарына адбылася 15 чэрвеня 2007 года і была прысвечана 585м угодкам паўстання чэшскага народа пад кіраўніцтвам Яна Жыжкі супраць нямецкага панавання і ўвода войскаў ВКЛ ў Прагу на падтрымку гусітаў.
Валахановіч Анатоль Іосіфасіч - сябар клуба "Спадчына", сябар Саюза беларускіх пісьменнікаў, сябар Саюза журналістаў Беларусі, гісторык, краязнавец. Прымаў актыўны ўдзел у выданні кнігі "Спадчына3" да 155годдзя з дня нараджэння Першага Прэзідэнта Чэхаславакіі Томаша Масарыка. Аўтар шэрагу артыкулаў, прысвечаных гісторыі і культуры чэшскабеларускіх узаемадачыненняў. Прымаў актыўны ўдзел у арганізацыі сумесных сустрэч, прысвечаных чэшскабеларускім культурным сувязям. Браў актыўны ўдзел у вечарыне, прысвечанай 585ым угодкам паўстання чэшскага народа пад кіраўніцтвам Яна Жыжкі супраць нямецкай агрэсіі.
Крывенка Анатоль Дзмітрыевіч - сябар клуба "Спадчына", беларускі мастак. Да вечарыны, прысвечанай 155годдзю з дня нараджэння Першага Прэзідэнта Чэхаславакіі Томаша Масарыка, напісаў яго алейны партрэт, які быў паказаны і прэзентаваны на вечарыне амбасадзе Чэхіі ў Рэспубліцы Беларусь. Напісаў алейны партрэт Прэзідэнта Чэхіі Вацлава Гавела. Перадаў карціну амбасадару Уладзіміру Румлу для ўручэння яе юбіляру. Стварыў шэраг алейных партрэтаў сучасных палітычных і грамадскіх дзеячоў Чэхіі і прэзентаваў ім іх. Быў удзельнікам чэшскабеларускіх сустрэч. Стварыў гістарычнамастацкае палтно "Ян Жыжка і Жыгімонт Карыбутавіч (1422)".
Ліпскі Уладзімр Пятровіч - сябар клуба "Спадчына", беларускі журналіст, інжынер. Браў актыўны ўдзел у наладжаванні і правядзенні сумеснай чэшскабеларускай вечарыны, прысвечанай 155годдзю з дня нараджэння Першага Прэзідэнта Чэхаславакіі Томаша Масарыка і 585м угодкам паўстання чэшскага народа пад кіраўніцтвам Яна Жыжкі. Удзельнічаў ва ўсіх сумесных сустрэчах, прысвечаных чэшскабеларускім культурным узаемадачыненням.
Мяльгуй Анатоль Мітрафанавіч - сябар клуба "Спадчына", сябар Саюза беларускіх журналістаў, музыказнаўца, фатограф. Прымаў актыўны ўдзел у выданні кнігі, прысвечанай 155годдзю з дня нараджэння Першага Прэзідэнта Чэхаславакіі Томаша Масарыка і арганізацыі вечарыны, прысвечанай чэшскабеларускім узаемаадносінам, вечарыны прысвечанай 585м угодкам паўстання чэшскага народа пад кіраўніцтвам Яна Жыжкі супраць нямецкай агрэсіі. Апублікаваў у беларускім друку шэраг матэрыялаў, прысвечаных угодкам Томаша Масарыка, вечарыне з нагоды 585х угодкаў паўстання чэшскага народа пад кіраўніцтвам Яна Жыжкі і ўвахода ў Прагу войскаў Жыгімонта Карыбутавіча для падтрымкі чэшскага народа ("Новы Час", "Наша слова", "ЛіМ"). Як музыказнаўца асвятляў канцэрты ў Беларусі легендарных чэшскіх рокгуртоў ("Uz jsme doma", "Echt", "MCH Band") у рамках праекта "Чэшска музыка на шляху" ў 2001 і 2006 гадах (ЛіМ", "Музыкальная газета").
Сармант Надзея Сцяпанаўна - сябра "Спадчына", сакратар клуба "Спадчына", аўтар артыкула. прысвечанага Томашу Масарыку, журналістка, паэтэса і педагог. На дабрачынных асновах ажыццяўляла камп'ютарны набор і частковае друкаванне кнігі "Спадчына3" да 155х угодкаў з дня нараджэння Першага Прэзідэнта Чэхаславакіі Томаша Масарыка Распрацоўвала тэкст і дызайн запрашальнага білета на вечарыну. Удельніца чэшскабеларускіх культурных сустрэч. Была арганізатарам вечарыны, прысвечанай 585м угодкам з часу паўстання чэшскага народа пад кіраўніцтвам Яна Жыжкі супраць нямецкай агрэсіі.
Цыркуноў Алесь Янавіч - намеснік старшыні клуба "Спадчына", беларускі мастак, сябра творчай суполкі "Пагоня" пры Саюзе мастакоў Беларусі. Напісаў жывапісную карціну "Светазарны мур", прысвечаную дзейнасці беларускіх студэнтаў ў Празе 30х гадоў ХХ ст., на якой былі змешчаны выявы вядомых дзеячоў Чэхіі. Працуе над гістарычнай тэмай, прысвечанай сумеснаму гераічнаму змаганню гусітаў і ваяроў Вялікага Княства Літоўскага на чале з выбітным палкаводцам князем Жыгімонтам Кейстутавічам супраць нямецкай навалы (1422). Рабочая назва карціны "Сустрэча Яна Жыжкі з Жыгімонтам Кейстутавіча пры ўваходзе ў Прагу".
Ян Масарык нарадзіўся ў 1886 годзе. Сын першага Прэзідэнта Чэхаславакіі Томаша Масарыка (1850 -1937). Томаш Масарык - вядомы чэхаславацкі дзяржаўны палітычны дзеяч, першы і бяззменны Прэзідэнт Чэхаславацкай Рэспублікі, пры якім Чэхаславакія стала адной з самых дэмактарычных дзяржаў Заходняй Еўропы.
Ян Масарык - чэхаславацкі палітычны дзеяч, дыпламат, таленавіты журналіст. У 19191920 гадах быў пасланнікам у ЗША. У 19251939 гг. - пасланнік у Вялікабрытаніі. У 1939 годзе пайшоў у адстаўку ў знак пратэсту супраць падпісання Мюнхенскага пагаднення 1939 года. У 1940 -1945 гадах - міністр замежных спраў Чэхаславацкага ўрада ў эміграцыі ў Лондане і адначасова кіраваў работай, як журналіст, каментатар, радыёстанцыі "Гаворыць Лондан", якая штодзённа вяла перадачы на акупаваную тэрыторыю Чэхаславакіі. У 1941 годзе ён падпісаў савецкачэхаславацкі пагадненне, паводле якога ў СССР павінны былі створаны чэшскія ваенныя фармаванні. Ён жа падпісаў і дагавор аб дружбе і супрацоўніцтве паміж СССР і Чэхаславакіяй.
З красавіка 1945 г. да пачатку сакавіка 1948 года міністр замежных спраў Чэхаславакіі. Жыццё пакончыў самагубствам ў ноч на 10 сакавіка 1948 года, выкінуўшыся з вакна свайго палаца ў Градчанах (Прага) ці, паводле іншых версій, быў забіты.
Ён меў бліскучую адукацыю, быў палітыкам, ведаў дзевяць замежных моў, быў выдатным піяністам.
Сябар Яна Масарыка - Р.Б. Лакарт, з якім у яго была 20-гадовая дружба, прысвяціў яму кнігу.
У светлую памяць аб Яну Масарыку, Міністэрства замежных спраў Чэшскай Рэспублікі ўстанавіла медаль яго імя.
Медаль уяўляе сабою бронзавы круг дыяметрам 4 см. Штамп. На правым баку (аверс) - малы герб Чэхіі - леў. На адваротным баку (рэверс) будынак Міністэрства замежных спраў Чэхіі (Прага) і тэкст: "Міністэрства замежных спраў Чэшскай Рэспублікі".
Гэты медаль уручаецца людзям, як падзяка за карыснае супрацоўніцтва ў паглыбленні чэшскіх стасункаў з іншымі краінамі свету.
У словеадказе ўганараваныя медалём імя Яна Масарыка запэўнілі пана пасла Уладзіміра Румла, што і на далей будуць пашыраць і паглыбляць беларускачэшскія стасункі. А. Белы ў прыватнасці сказаў:
Нашы прыязныя стасункі пачаліся з старажытных часоў. У часы сярэднявечча была экспансія чэшскага срэбнага гроша. Гэта цяпер можна параўнаць з экспансіяй сучаснага долара. Вучэнне знакамітага Яна Гуса паўплывала на рэфармацкі рух Заходняй Еўвропы і ВКЛ.
У час Грунвальдскай бітвы 1410 года брала ўдзел і харугва пад кіраўніцтвам Яна Жыжкі. У паўстанні чэхаў прымаў актыўны ўдзел і князь Вялікага Княства Літоўскага Жыгімонт Карыбутавіч начале свайго 5тысячнага войска. Ён уступіў у Прагу і дапамагаў гусітам. Пасля задушэння гусіцкага руху вялікая колькасць чэхаў знайшла сабе прытулак на землях Вялікага Княства Літоўскага. Імі былі нават заснаваны вёскі Чэхі ў Астравецкім, Нараўлянскім, Іўескім, Лідскім, Валожынскім і Гарадзенскім раёнах. Перасяленне чэхаў адбывалася і пасля рэформы 1861 года. Разам з нямецкімі каланістамі рэчыцкія паны выпісалі праз Зямельны банк Расіі 130 чэшскіх сем'яў, рассялілі іх па Нараўляншчыне і заснавалі дзве вёскі.
Як адзначалася вышэй, у Сярэднявеччы ў сілу багатых прыродных радовішчаў срэбных рудаў, адбылася экспансія чэшскага гроша па ўсёй Еўропе. А як вядома, грошы спрыяюць развіццю эканомікі, гандлю і культуры. Вось прыклад з часоў старажытнага Рыма трэба было 9 рабоў, каб забяспечыць жыццё і існаванне сям'і челавека, які мог займацца навуковай, культурнай і адукацыйнай дзейнасцю, медыцынай і мастацтвам. Назапашванне багаццяў (срэбных грошаў) у Чэхіі давала магчымасць вызваляць адпаведную частку людзей, каб яны маглі займацца так званымі свабоднымі прафесіямі. У Чэхію па навыкі накіроўваліся рамеснікі з ВКЛ. У Чэхіі ўпершыню ў Заходняй Еўропе была перакладзена на родную мову Янам Гусам "Біблія". І наш вялікі першадрукар Францішак Скарына знайшоў сабе прытулак у Празе, дзе ўжо быў запушчаны друкарскі станок. (друкарня Северынаў), выпускаліся кнігі. Гэты досвед Ф. Скарына перанёс у Вільню ў 1520 -я гады. І яшчэ. Князь Вялікага Княства Літоўскага Жыгімонт Карыбутавіч начале 5-тысячнага войска ўступіў у 1422 годзе у Прагу і да 1435 года ганяў імператара Свяшчэннай Рымскай імперыі Жыгімона Люксембургскага на ўсёй Заходняй Еўропе.
Мы спадзяёмся, калі паміж нашымі славянскімі краінамі ўсталюецца сапраўднае славянскае братэрства, то ўдзячныя чэхі ўзвядуць помнік свайму "пану гаспадару", годнасць якую яны яму надалі 29 чэрвеня 1424 года, калі ён перад усёй Прагай прыняў прычасце на гусіцкаму абраду. Пакуль жа мы толькі будзем маліць Бога, каб урад Чэхіі зразумеў усю палітычную важнасць для нас, сучасных беларусаў, той гістарычныйай падзеі, якая разгортвалася ў паўстанцкай Празе 583 гады таму. І апошняе. На сёняшні дзень у Беларусі, паводле перапісу 2000 года пражывае 176 чэхаў і 39 славакаў.
Мы вельмі ўдзячны чэшскаму народу іх першаму Прэзідэнту Томашу Масарыку, што ён прадставіў палітычны прытулак нашаму Першаму беларускаму ўраду - Ураду Беларускай Народнай Рэспублікі, даў магчымасць вучыцца беларусам у універсітэтах і інстытутах Чэхіі, даваў ім стыпендыі і сродкі для вучобы і існавання.
У 6070 я гады ХХ ст. Чэхія была тым культурным асяродкам, адкуль нашы многія навучэнцы чэрпалі свежыя думкі культурніцкіх каштоўнасцяў.
Чэхія ў 1968 годзе дала прыклад усяму свету, як закамітай "Пражскай вясны", так і "аксамітнай рэвалюцыі, пасля якой да ўлады прыйшлі высокія інтэлектуалы. Гэта таксама прыклад. Бо ў СССР прыйшлі партыйныя, чэкісцкія і калгаснасаўгасныя функцыянеры. Падцвярджаецца тэза славутага Гегеля: народ мае такі урад, які ён заслугоўвае. СССР - поўнасцю саўковая краіна, дала пагалоўна саўкоў ва ўладу. Пры савецкай уладзе ніхто не ставіў пытанне прыналежнасці да Еўропы, славянскага свету і інш. тады была аксіёма што СССР гэта цэнтр Сусвету, а Масква - яго сталіца.
Але сапраўдным цэнтрам Еўропы і цэнтрам славянскай еднасці трэба лічыць Чэхію Менавіта, толькі Чэхія магла б ускласці на сябе місію яднання славянскіх народаў без усякай палітычнай заангажаванасці. Хаця некаторыя даследчыкі лічаць тэрыторыю Беларусі геаграфічным цэнтрам Еўропы, а яе сапраўдны сучасны цэнтр знаходзіцца зноў жа ў Чэхіі, таму што тут за апошнія дзесяцігодзі заварыўся той бульён усёй сусветнай палітыкі, які аказаў вялік ўплыў на ўсё сучаснае развіцца. Ён нам нагадвае толькі "Пражскую вясну", "аксамітную рэвалючыю" у Чэхаславакіі іншыя палічычныя падзеі.
І апошняе. Чэхія дала вялікі прыклад ўсталяваня ўлады інтэлектуалаў пасля сваёй "аксамітнай рэвалюцыі". А пасля распаду СССР, што мы маем? На ўсёй прасторы СНГ ушалявалася, відаць, надоўга, фундаментальна, кіраўніцтва былых партакратаў.
Беларускія мастакі перадавалі чэшскаму амбасадару Уладзіміра Румлу свае творы: Міхаіл Карпук Партрэт Яна Гуса ў тэхніцы пастэлі 90х70 см; Генадзь Матусевіч з горада Чэрвень помнік Яну Гусу (Кераміка 40 х10); Уладзімір Мелехаў Медаль Яна Гуса. (Кераміка, вашчэняе, дрэва), Алесь Цыркуноў і Генадзь Матусевіч прадставілі экскізы помнікаў Яну Гусу, якія мяркуецца ўбудучым устанавіць ў Празе і Менску.
На вечарыне беларускія песні задушэўна спявала Таццяна Грыневіч. Свяе новыя песні прадставіў бард і археолаг Пётр Русаў. На вечарыне ўсе добра адпачылі і яшчэ раз замацавалі свае беларуска-чэшскія стасункі.
Анатоль Валахановіч.
"Згарэў у Слуцку суд народны"
12 кастрычніка 1967 года ў Слуцку згарэў народны суд. Поўнасцю, да падмурка. З архівамі і справамі. Загінулі старшыня суда Г.І. Аляксеева (згарэла) і старшы лейтэнант міліцыі С.І. Татур (ад дыму і пабояў). У аснову аповесці "Згарэў у Слуцку суд народны" (амаль трыста старонак) ураджэнец Случчыны пісьменнік Валер Санько паклаў колішнія полымныя падзеі. Інтэрвію з ім, думаецца, будзе цікавае для чытачоў "Нашага слова", бо ні сорак гадоў таму ні цяпер поўнай яснасці пра тыя падзеі не было і няма.
Многія людзі не ідуць да шчасця прама, выбіраюць то лёгкі шлях да яго, то наад-варот - самы цяжкі. У сям'і, працы. Абодва няправільныя. Даведваюцца яны пра гэта пазней, калі пройдуць гады, напоўненыя барацьбою і горкімі стратамі.
На чарговым этапе самааналізу, непазбежным у кожнага нармальнага чалавека, такія бязлітасна вінавацяць сябе і колішнія ўласныя намеры і ўчынкі. Прыкра аднак, што нічога добрага не могуць сказаць яны і пра ўладнікаў, як у народзе называюць началь-ства.
Даказваеш такому чалавеку памылковасць яго высноваў: вы самі выбралі сваю дарогу, радасць і цяжкасці самі сабе стварылі, - ён быццам згаджаецца. Так, нарабіў памылак, так, парушыў мараль, закон. А потым пытае: а ён, начальнік, не парушыў? Раз-бор сітуацыі быў справяд-лівы?
Самае дрэннае, калі пасля гаворыш з начальнікамі, упэўненасці і логікі, агульначалавечай ці начальніцкай, таксама ў іх не знаходзіш. Валюнтарызм, няўменне, а то і звычайнае жыцейскае падляцтва. I выкруцельства, і падножкі. А то і застрашванне чалавека працы, суседа, зна-ёмага.
"Так здарылася, мы не ведалі, не было ўказанняў... Ніхто не меркаваў..." - падобныя тлумачэнні ад аўтарытэт-ных пісьменных людзей слу-хаць не проста непрыемна. Крыўдна. За іх, пасаду, парадкі ў горадзе, раёне. Хіба гэта нармальна, калі кіраўнік нічога не рашае? Што за кіраўнік, калі баіцца адказнасці за сваё рашэнне?
Яны паламалі лёс чалавека, у горшы бок змянілі сітуацыю ў калектыве ці раёне - і "ні ў чым не вінаватыя", "шкадуем, што так атрыма-лася", "указанні мы выконваем"...
Менавіта з такім вузлом праблем і сітуацый сутыкнуўся аўтар кнігі "Згарэў у Слуцку суд народны" пры знаёмстве з героямі/негероямі пажарнай справы ў народным судзе Слуцка ў кастрычніку 1967 года. Ён працуе над ёю ўжо 20 гадоў.
Ні з аднаго боку, ні з другога тут няма герояў і негерояў - адны вінаватыя і пацярпелыя. Шкада людзей, добрых, працавітых, гаротных, у якіх магло ўсё ісці лепей, чым сталася. Шкада іх сем'і, на якіх моцна адбілася тагачаснае спальванне суда. Вельмі шкада старшага суддзю Галіну Іванаўну Аляксееву (згарэла), самаахвярнага абаронцу праўды і законнасці старшага лейтэнанта міліцыі Станіслава Іосіфавіча Татура (задыхнуўся ў дыме). Шкада расстраляных беларуса Мікалая Іванавіча Прынюка і рускага Паўла Фёдаравіча Напова. Шкада капітана міліцыі, у якога праз нейкі тыдзень пасля пажару разарвалася сэрца. Бязмежна жаль тых маладых людзей, лёс якіх крута змяніў злашчасны слуцкі вечар - 12 кастрычніка 1967. Слуццакі своеасабліва адзначылі 50-годдзе кастрычніцкага перавароту, як называў Ленін рэўпадзею.
- Калі можна, па-болей канкрэтыкі.
-- Матэрыяльныя страты ад пажару ў Слуцкім судзе - 22559 рублёў 94 капейкі. Па тагачасных найнізкіх цэнах сума вялікая, прыблізна сем аўтамабіляў "Волга". Не забудзем, многія пацярпелыя за пашкоджаныя легкавікі, вопратку не прад'яўлялі падсудным прэтэнзій. Гэта толькі тая сума, якую вярталі асуджаныя.
- Хтояны?
-- Тут такі клубок, што я на ваша пытанне не магу адказаць правільна. Дапускаю, многія з вінаватых - пад-пальшчыкі, камнекідальнікі, хуліганы... - незаўважаныя. І гэта, дарэчы, не адмаўляюць работнікі міліцыі і суда.
Усіх асуджаных звыш сарака чалавек. Па другіх разліках - з аштрафаванымі - пад сотню. У Вярхоўным судзе БССР разбіраліся спра-вы 19 чалавек...
- У вас вырвалася: "Не магу адказаць правільна"...
-- Адразу стаўлю кропкі над ,"і". У мяне няма сумнення ў тагачаснай аб'ектыўнай справядлівасці рашэнняў судоў - вярхоўнага і абласнога выязнога ў Слуцку. У тагачаснай. Бо калі глянуць на рашэнні цяперашніх судоў, за болей страшныя здарэнні, мяккія выракі - страх бярэ і злосць. Дзе праўда і справя-длівасць, якіх мы ўсе пастаянна просім ў Бога - для сябе, блізкіх, дзяржавы. Проста, калі гаворыш з гэтымі людзьмі, пацярпелымі і сваякамі, слухаеш іх апраўдальныя, справядлівыя і несправядлівыя выказванні, на душы віруе пякельны клубок горычы і жалю. Да загінулых і пацярпелых.
- Толькі іх шкада? Пакаралі шмат і начальства раёна і горада.
- Толькі асуджаных. Пра пакаранне начальства - асобная паласа. Уладнікаў і міліцэйскіх не шкадую. Агідна за іх бяздзейнасць і слабаволле. Крыўдна, што ў крытычных сітуацыях яны - у аднапартыйнай сістэме - усе сляпыя выканаўцы. Нічога самі рашыць не маглі, не могуць і не ўмеюць. Папіхічы. Намаганні работнікаў суда, пракуратуры, міліцыі замыкаліся на райкаме. А там, апрача бязвольных слоў і аднастайна-ўпартага "не", нічога не чулі. "Не" ад аднаго чалавека. Першага сакратара райкама. Зелянкевік, дарэчы, трэба шчыра сказаць, у часе размовы са мною, праз гады, у 1987 г., мужна прызнаў: "Я вінаваты". Была з ім размова ў будаўнічым упраўленні на Чырвонай вуліцы ў Менску, дзе пенсіянер пасля аблвыканкама і Акадэміі Навук узначальваў кадры. Тады ж ён сказаў, што партвымову - вялікае пакаранне (за смерць чатырох чалавек!) - з яго знялі ў 1970. Хутка знялі, значыць, амаль не вінаваты. Прызнаў, што сакратар райкама Уладзімір Лясун не раз казаў яму на адзіноце і бюро райкама, прылюдна, што трэба перанесці,судовае паседжанне ў клуб будаўнікоў ці ў які дом культуры.
- Суддзя Аляксеева яму не паведамляла?
-- Як і пракурор Сярдзюк. Няраз. Але Зелянкевік пра гэта забыўся. Словы "не помню, трэба падумаць" у той нашай размове частавалі.
- Вы раней сустракаліся з ім?
-- Двойчы, у час маёй працы ў "Звяздзе".
- Ваша ўраджанне?
-- Ад чаго, суда?
- Ад яго.
-- Разумны, пракідлівы, талковы чалавек. Сістэма аднапартыйная выхоўвала і калечыла, зашорвала і абмяжоўвала многіх.
- Словы не выпускніка вышэйшай партыйнай школы.
-- Навучанне там шмат мне дало. У медінстытуце і БДУ вучыўся хлопец, а там вучыўся сталы чалавек. Начытаўся ў ВПШ кніг, наслухаўя выкладчыкаў. Адно цёмныя і абмежаваныя лічаць вучобу ў вышэйшай партыйнай злом. Пасадзілі чалавека ў турму. Дзесяць гадоў. Набедакурыў: карцар, дваццаць дзён. Папрасіў: "Дайце пачытаць што". - "Не паложана" - "А вы пакладзіце Біблію". - "Біблію? Параімся". Выйшаў. "Ну і што вычытаў у Бібліі?" - "Дазваляе піць гарэлку". Алкашны ў мудрай кнізе ўбачыў толькі піры. Так і з вышэйшай партыйнай. Кожны вычытвае і чуе ўпадабанае. Заўважу таксама наступнае. Любая аднапартыйная сістэма, хто б' не быў ва ўладзе, камуністы, сацыялісты, БНФ, Грамада, хрысціянцы, аграрнікі... - прывядзе дзяржаву да таго ж - зашоранасці, прымітывізму, эканамічных стратаў. Няма шматпартыйнасці, вольнасці думак - заўжды бяда людзям і дзяржаве.
- Рэзкавата.
-- Затое праўдзіва. Усё жыццё разбіраю чалавечыя просьбы і язвы, па райкамах наездзіўся. Гэта вывад жыцця. Дарэчы, за 28 гадоў у партыі не меў ні адной вымовы, запісанай ці аб'яўленай. Аднак з кампартыі выйшау задоўга да 1991, на два гады ранем.
- З чаго увогулле ўсё загарэлася? Што стала першаштуршком сумна праслаўленага на ўвесь Саюз канфлікту?
-- На увесь свет праславіліся. Радыёгаласы праз дзень узгадвалі слуцкіх герояў. Тры гады талдычылі.
Дзве прычыны: знешняя і ўнутраная. Знешняя - крымінальная справа былога загадчыка аддзела культуры гарвыканкаму Г.А.Гапановіка і ягонага сваяка (жанатыя на сёстрах) рабочага Слуцкага цукровага завода Л.М. Быцько. Унутраная прычына - усеагульнае загніенне, неспрыяльны клімат у раёне, вобласці.
- Можна падрабязней.
-- Невялічкае адступленне. У сялянскай працавітай сям'і Мікалаеўскіх з вёскі Іванавыя Агароднікі Слуцкага раёна расло чатыры хлопцы і чатыры дзяўчыны. Выхоўваліся хлопцы слаба. У сям'і ім не прывілі асноўнага - жадання дапамагчы другому, слабому. Бояззі граху.
- Папрок на адрас сям'і пацярпелага не надта строгі?
-- У мяне менавіта папрок. Да двух. Заснаваны на фактах судовых спраў і сведчаннях пацярпелых, юрыстаў, кіраўнікоў, сваякоў. Можна было б выказацца болей рззка і катэгарычна. З маці іх я гаварыў, пра ўсё і пра гэта. У 1995 годзе.
Алесь Сяргеевіч Мікалаеўскі, 1942 года нараджэння, не быў прывучаны да строгіх правіл маралі і этыкі. Выпіваў у сям'і часта. Разам з бацькам Сяргеем Макаравічам. Не было ў хлопца астоеных поглядаў, веры ў працу, сумленнасць. З арміі лейтэнанта-выпівоху выправадзілі. На цывільнай працы заставаўся тым жа, як і ў арміі. Плыў па цячэнні абставінаў, жаданняў.
Восьмага красавіка 1967 года ў восем вечара ён забрыў у незнаёмы дом. Па адной версіі ён чапіўся да цяжарнай жанчыны на другім паверсе, па другой - да яе брата Л.М. Быцько.
3 пакоя выйшаў Генадзь Аляксеевіч Гапановік, муж цяжарнай, якой ён толькі што за застольна-п'яным сталом адважыў аплявушыну.
У Гапановіка ўсё складвалася ў жыцці як мага лепей. Паслухмянаму ўсё ўдавалася даволі лёгка. Пісаў вершы - друкавалі, іграў у тэатры - пляскалі. Прыйдзе з маральна-этычнаю перадачаю на радыё - адразу перадавалі. Выступаў з лекцыямі. Навучыўся складна гаварыць. Агульшчыны ў прамовах было багата, але на гэта ніхто не звяртаў увагі - у маленькіх гарадках многія начальнікі гавораць стандартна, з шматлікімі палітычнымі званарнымі ўводнымі. Іх хваляць за пустату слоўную. Атрымаў здольны кіраўнік у цэнтры горада кватэру. У 28 гадоў - камуніст Гапановік адна з значных фігур Случчыны. Аўтарытэтны кіраўнік, дэпутат гарсавета. Кіраваў аддзелам культуры. Але ў душы ўпэўненага не было стрыжня, асновы. Не выхаваў умення і жадання памагчы слабому, боязнасць граху выцяць другога. Паступова ацэншчык і суддзя іншых увайшоў у ролю. Першая нестандартная сітуацыя - і крах: ненаўмысны хуліган, амаль забойца.
Ён і Быцько дружна наваліліся на выпівоху Алеся Мікалаеўскага.
- Забілі? Гарэлка забірае болей жыццяў, чым аварыі.
-- Збілі. Бязлітасна. Той упаў галавою на бетанаваныя ступенькі, а потым заклыпаў у блізкі парк. Ляжаў. Хтосьці яго там раздзеў, гавораць яшчэ дадаў. Карацей, за ноч 25-гадовы рабочы Слуцкага рамбудупраўлення № 4 А.С. Мікалаеўскі ахаладзіўся і памёр.
Следсва і суд над Г.А. Гапановікам і Л.М.Сыцько бяздарна зацягнулася. Народ гуў: камуністы абараняюць камуніста, дэпутата. Началь-нікі не даюць у крыўду начальніка.
- Не пашанцавала бацьку Алеся Мікалаеўскага. 3 кім не бывае.
-- Не згодны. Бацька сам торыў дарогу сваім дзецям. Другая справа, свядома ці бессвядома. Сяргей Макаравіч, безумоўна, не хацеў смерці сваіх сыноў, але яго віны тут не адняць.
- Не сыноў, а сына Алеся.
-- Менавіта, сыноў. У траўні 1966 года загінуў у Менску Мікалай Мікалаеўскі, студэнт другога курса БПІ, 1946 г.н. П'яны, як мень, заехаў у аўтобусе на другі канец гмахнага Менска. На Магілёўскай шашы ўваліўся ў не-знаёмы інтэрнат, незнаёмы пакой. Лаяўся матам, пагражаў. Выпхнулі, далі ў каршэнь. Мабыць, муж незнаёмай жанчыны прыраўнаваў. Адзін брат нібы паказваў дарогу другому. З калідора Мікола пайшоў узвароткі не праз дзверы, а скрозь шкло дзвярэй над ганкам. Жылец з другога паверху Г.С. Шамаеў пачуў звон разбітага шкла, выйшаў на балкон. Марасілаўка, а па слізотным надганкавым вузенькім шчытку ідзе п'яны хлапчына. "Ку-ды ты? Звалішся." - "Мне прама." Крок - і з вышыні 2 метраў 60 сантыметраў Мікола бразнуўся аб асфальт. Пералом шыі, траўма галавы.
Не даваўся медыкам везці ў бальніцу. Выступаў і ў бальніцы. 30 траўня 1966 года ўранку аперыраваў яго прафесар В.І.Лерман. Не дапамагла аперацыя. Дарэчы, прафесар праз дзесяць гадоў з'ехаў з СССР.
Шмат куды скардзіўся Сяргей Макаравіч Мікалаеўскі... Прасіў адшукаць забойцаў сына. Безкарысна. Няма падзеі злачынства. Загінуў хлопец па асабістай грубай неасцярожнасці.
- I вы так думаеце?
-- Паўтараю, я мушу верыць паказанням сведкаў, вывадам судоў. Я не суддзя.
Але жалю варты смяротны фініш маладых братоў - у розны час, у розных гарадах. Кожны алкаголік пачынаецца з хатняй ці сяброўскай бутэлькі піва, малюсенькай чаркі. Некаторыя бацькі самі п'юць і кураць, брыдкасловяць, а ледзь што з іхнімі дзецьмі - вінавацяць грамадства, начальства, жонак, хуліганаў, адно не бачаць уласнае віны.
Дарэчы, антычны святы філпсофскі выраз многія цяперашнія хітруны перакаўмлычылі. "Пра мёртвых нічога. або толькі станоучае"- няправільна. Патрэбна: "Пра мёртвых толькі праўду". Пра алкашнага, дзярпастага.гультая, хатняга дэспата станоўча не скажа ніхто. Калі не баіцца хлусні і граху.
- А ў сясцёр як?
-- Дзеля справядлівасці скажу, у сем'ях працавітых сясцёр Мікалаеўскіх - Тамары, Валі, Марыі, Наталлі - пра выхаванне дзяцей дбаюць змалку. Вучаць. Прывучаюць да працы, добрасці, мараль-насці.
Аднак гісторыя з раннімі смерцямі двух братоў не ўсіх, відавочна, у родзе навучыла. Гаварыў я неяк яшчэ з адным Мікалаеўскім - Лявонам. Электразваршчык Слуцкага аўтарэмзавода быў у прывычным для сябе стане - на моцным падпітку. Сястра Тамара ледзь супакоіла вострага мужчынку, размова была ў яе кватэры. У трагедыі братоў многія бачаць адзін бок. Бяду сям'і. А што з-за Алеся загінулі і адпакутавалі іншыя, віны яго і рода не бачаць. Яны, ці бачыце, пацярпелыя.
- Відаць, нам не трэба пераключацца на тэмы выхавання.
-- Як сказаць. У сям'і восем дзяцей. Па прынятаму стандарту у такіх сем'ях працавітасць і згода, дабро і вера. Ажно не. Няма Бога ў душы, як казала мая маці, царства нябеснае, а па-навуковаму - няма ідэі, асновы, то расце чалавек вертапрахам. Узнагароджваем, караем сябе мы самі - працавітасцю ці лайдацтвам, выконваннем слова ці невы-конваннем, брыдкаслоўем ці выпівохствам.
- Тады вы таксама грэшнік. Даўно працуеце над тэмаю, а ўсё ніяк кнігу не закончыце.
-- Прызнаю. Грэшнік. Вялікі. Па многіх пазіцыях. Галоўны грэх - малая праца-вітасць.
- Дванаццаць кніг - дванаццаць хат. Залішне строга не стаўцеся да сябе. Аднак вернемся да тэмы. Вы своеасабліва разапавядалі пра знешнюю прычыну пажару ў Слуцкім судзе. Пашырце адказ пра унутраную. Што другая прычына пажару?
-- Уся атмасфера ўціску і адзінаначалля ў краіне, раёне. Шэрасць і аднастайнасць не церпіць асаблівага, нестандартнага, вылучнага не толькі ў рацыяналізатарска-творчых справах, а і ў звычайнай працы. У працы рабочага і селяніна ўсеўладства аднастайнай шэрасці найболей яскравіць. Мноства, акіяны скаргаў тады былі. Ад многіх.
Як вынік уціску і камуністычнай хлусні - знявераныя ва ўсім людзі сваё непрыйманне паводзінаў уладнікаў выказвалі адзіна магчымым спосабам - жартамі, смехам, гультайствам. I неўмяшаннем. Абыякава пазіралі, як гарыць чалавечы набытак, суд. Страшна! Палымнее прыгожы двухпавярхоўны ўмястоўны дом, пабудаваны немцамі ўвойну, а яны смяюцца. Адабраюць. Хіба не трагедыя пера-вернугага чалавечага ўяўлення пра маральныя ацэнкі? Беларус звекавечна памагае пагарэльцм, а тут зубаскаліць з чужога гора. 3 беларускае бяды, дзяржаўнае бяды.
- Вы сказалі "пабу-даваны немцамі дом".
-- Чатыры ўмяшчаль-ныя востраверхія дамы збудавалі немцы ў 1942 годзе. Для сваіх параненых. Два яшчэ стаяць.
- Смяяліся, а ў агні пакутавалі суддзя і міліцыянер...
-- Не ведалі слуццакі пра гэта. Не ведалі. Думалі, там забойца Гапановік гарыць. А разшалопалі, што да чаго - не падыйсці да дома. Палавее.
- Пажарных не бы-ло?
-- Новы клубок праблемаў. Ніводную пажарную машыну - з Слуцка, Менска, Любані, Старых Дарог, Старобіна - не пусціў народ да суда. Былі перакананыя: там гарыць забойца Гапановік. Забойцу туды і дарога.
- Прайшлі гады. Як цяпер ацэньваюць тую падзею, як вы гаворыце, народ і тамтэйшыя ўладнікі?
-- Не я - людзі так кажуць на начальнікаў. Усе выказванні прыводзіць пра пажарства наўрад ці трэба. Прывяду выказванне аднаго. Анатоль Якаўлевіч Зелянкевік, першы сакратар слуцкага райкама партыі ў 1962-1967 гадах. Адзін з аўтарытэтнейшых ў вобласці першых сакратароў. Смелы, прынцыповы, выдатны прамоўца і палітык. Я з ім двойчы сустракаўся і размаўляў да пажару. Працаваў тады ў "Звяздзе". Часта ездзіў на сваю Случчыну. Першы раз да яго прыехалі з найаўтарытэтным звяздоўцам Янкам Казловым, таксама нашанскім.
- Што значыць, на сваю?
-- Мая вёска, як ведаеце, Вялікая Сліва, за дзевяць кіламетраў ад Слуцка.
Дык вось, паўтаруся, самы аўтарытэтны першы са-кратар райкама, пра якога ўсе ведалі, што ён вось-вось пойдзе на значнае павышэнне, у часе судовай Слуцкай катавасіі праявіў сябе, з якога боку не вазьмі, мінусава. Накшталт Зелянкевіка былі і астатнія начальнікі і начальнічкі. "Я не ведаў. Ніхто нічога не падказаў. Не думалася, што ўспыхне бунт" - слухаеш А.Я. Зелянкевіка, і прыкра, горасна на душы. За яго інтэлігентна-вытанчанае прытворства так-сама. Анатоль Якаўлевіч на поўным сур'ёзе кажа цяпер: "Я не ведаю, чаму ніхто не ўзяў мае паказанні ў суд ці ў парткамісію". Прызнаць памылку партыі і ўласную нават цяпер не можа.
- Каго б вы выдзелілі ў станоўчым плане?
- Лепей за ўсё, годна і сумленна праявілі сябе вайскоўцы. Ім мой нізкі слуцкі паклон. Не білі народ. Шмат салдат і афіцэраў пацярпела, камандзіру палкоўніку Разіну твар разбілі, а не білі народ. Па вялікаму рахунку - маглі. У іх усё было.
Патрэбна адзначыць станоўча сакратара райкама Уладзіміра Кірылавіча Лясуна. Абараняў народ. Да суда і пасля, пры разборках трымаўся найгодна.
Абавязкова трэба адзначыць Лявона Андрэевіча Дашука. Выдатна працаваў у раёне новы старшы суддзя Дашук. Прамы і шчыры чалавек, не хітраваў з людзьмі, не заігрываў. Атрымліваў пагрозы і адказваў на іх кожнаму, усяму народу, з любое трыбуны. Заб'яце мяне, гаварыў ён, а суд жа ўсё роўна патрэбны. Вы, а значыць і дзяржава, без яго не можаце абысціся. Забой-цы зноў пагудуць у турму.
- На заканчэнне...
- Шмат у чым вінаваты абставіны, збег акалічнас-цяў, але шмат віны на слуцкім райкаме і гарвыканкаме.
- Хацелася б даведацца пра слуцкую трагедыю 1967 года больш поўна.
-- У раён я ездзіў, знаёміўся з справамі ў Слуцку і Вярхоўным судзе БССР па пісьму шахцёра М.І. Самусевіча ў "Политический собеседнмк". Ператалкаваў з мноствам людзей, з адседзелымі ў турмах таксама, з многімі сведкамі. Быў кандыдатам ў дэпутаты Вярхоўнага савета па Слуцкай акрузе - зноў размаўляў. 3 маці братоў Миікалаеўскіх таксама. Быў у іх у хаце. Яна мяне правяла за самую вёску. Сустракаўся з чалавекам, які ўтапіў аднаго на вышку, з другім, які выдаў многіх. Яны мне хлусілі, але ж я чытаў іх сведчанні... Карацей, цяпер я па вушы ў працы, фінішую. Стукаюць у грудзі словы жонкі спаленага старшага лейтэнанта міліцыі Станіслава Татура - Вольгі Апанасаўны. Я з ёю не раз гаварыў. "Абяцала міліцыя памагаць. У міністра была. Усё пустое. Адбаярыліся машынаю дроваў і абяцаннямі". Хіба яе словы забудзеш. Адрыўкі будуць спярша друкавацца ў газетах.
- У якіх?
-- Дзяржаўных, недзяржаўных.
- Скажыце па сакрэту: будзеце згладжваць вострыя вуглы?
-- Адвечны мой недахоп, з-за чаго і шмат цярплю ў жыцці - ваюю за справядлівасць. Не будзе згладжванняў. Прозвішчы, імёны некаторыя будуць зменены, але ісціна застанецца. Змяніць прозвішчы людзі прасілі самі. Я магу забраць адобраны да друку матэрыял (такіх выпадкаў у мяне нямала, у тым ліку з кнігамі, аповесцю), але не іду на істотныя змены. Будзе ў "Згарэў у Слуцку суд народны" праўда, адна праўда.
- Чалавека няма без учынкаў, учынку без характару, літаратурнага твору без дэталяў.
- Мноства будзе дэталяў, самых разнастайных і павучальных сталаму і маладому, абсалютна адпаведных адбыламу. Адно патрэбна мець на ўвазе наступнае. У аснову аповесці пакладзены слуцкія падзеі, але ў творы няма ніводнага станоўчага/адмоўнага героя, які мог бы заявіць: "Гэта пра мяне". Падкрэсліваю другі раз, усе героі/тыпы заменены. Магчымыя супадзенні ў прозвішчах, месцах нараджэння, быцця, адбывання - выпадковасць. Іх пазбегнуць нельга, як нельга змяніць назвы вуліцаў горада, слуцкія тыповыя прозвішчы.
- Кнігі цяпер друкаваць цяжка.
-- Ведама. Буду звяртацца да слуцкага кіраўніцтва, прадпрыемстваў, прадпрымальнікаў, гараджан і вяскоўцаў. На кнізе выкажацца падзя-ка абсалютна кожнаму, хто прыватна перавядзе на друка-ванне эквівалентна больш за дзесяць долараў. Нікому не пашкодзіць у жыцці пісьмовая падзяка не проста пісьменніка, а яшчэ і доктара народнай медыцыны. Падзяка ў кнізе. Кіраўніцтву прадпрыемстваў выкажам падзяку, двум-тром мінімум з калектыву. Можам даць на кнізе рэкламу. Па вялікім рахунку, гораду патрэбна наймаць людзей, якія збяруць матэрыял, перагавораць з сотняю чалавек, здолеюць праўдзіва апісаць адбы-лае. А тут ужо гатовае. Мяркуючы па друкаваных адрыў-ках у кнізе і трох газетах - станоўча ўсё ўспрымаецца.
- Уявім горшае: ніхто грошай не перавядзе.
-- Надрукую за ўласны кошт. Пяцьдзесят экзэмпляраў. Выкажу Случчыне таксама падзяку. У дужках.
- Дзякую за размову.
-- Вам і зямлі сваёй дзякую. Шчыра і моцна.
Гутарыў Іван Дубовік.
Тэматыка гістарычных семінараў ТБМ:
27 лістапада. "Этнакультурная сітуацыя на Беларусі ў першым тысячагоддзі нашай эры". Валянціна Вяргей, пачатак у 18.00, ТБМ.
29 лістапада. "Творчая асоба і ўлада". Аляксей Марачкін, пачатак у 18.00, ТБМ.
Паштовыя маркі як сродак прапаганды мілітарызму
Першай серыяй паштовых марак фашысцкай Германіі былі тры мініяцюры з партрэтам прускага караля Фрыдрыха II Вялікага. Гэта было не выпадкова, бо манарха абагаўляў Гітлер і нацыскія вярхі. Як адзначаецца ў "Міхеле" - нямецкім каталозе паштовых марак гэтая серыя паступіла ў абарот 12 красавіка 1933 г. у сувязі з пачаткам работы рэйхстага. Вядома, што напярэдадні першага паседжання германскага парламента ў гарнізоннай царкве, каля ўсыпальні Фрыдрыха II , адбылася сустрэча прэзідэнта Веймарскай рэспублікі фельдмаршала Паўля фон Гіндэнбурга з рэйхканцлерам Адольфам Гітлерам. Узгадаем, што Гіндэнбург прызначыў Гітлера на гэтую пасаду 30 студзеня 1933 г. і тым самым садзейнічаў усталяванню фашысцкай дыктатуры. Аб пануючых у краіне настроях можна меркаваць па паштовых марках 1928 г. з такім тэкстам: "Вярнуць Германіі калоніі", "Без калоній існаванне Германіі немагчыма". Ствараўся вобраз германскіх генералаў як стойкіх патрыётаў і герояў. Праслаўляўся фельдмаршал Гіндэнбург, якому паставілі помнік ва Ўсходняй Прусіі, дзе пад камандаваннем фельдмаршала былі разбіты ў 1914 г. рускія арміі.
У 1927 г. паштовая кантора Германіі адзначыла 80годдзе з дня нараджэння Гіндэнбурга выданнем серыі паштовых марак. Праз 5 гадоў у абарот паступілі маркі да яго 85годдзя. У 1934 г. з'явіліся маркі ў сувязі са смерцю Гіндэнбурга. Прэзідэнт Гіндэнбург казаў, што Германія не адступіць ад Данцыга, Польскага калідора і іншых нямецкіх зямель. Перамога на выбарах Гіндэнбурга сведчыла аб тым, што спыніць агрэсіўны мілітарызм і фашыстаў, якія імкнуліся да ўлады, немагчыма.
Вялікую ролю ў прапагандзе мілітарызму адыграў Ёзаф Гебельс, менавіта яму падпарадкоўвалася прэса, радыё, кнігавыдавецтва, кіно, тэатр. Паштовая кантора таксама падпарадкоўвалася Гебельсу, і такім чынам германская філатэлія апынулася на службе фашысцкай прапаганды. Эмісія паштовых марак стала адным са сродкаў падману нямецкага народа. Перш за ўсё маркі выкарыстоўвалі для ўзвышэння асобы Гітлера. Фюрар прысутнічаў на паштовых марках, пачынаючы з памятнага блока, які быў выдадзены ў 1937 г., калі адзначалася 48годдзе са дня яго нараджэння. Партрэты Гітлера змяшчаліся на паштовых дакументах пратэктарата Багемія і Маравія, на марках акупаваных тэрыторый Савецкага Саюза (у выглядзе надпячатак: "ОСТЛАНД", "КУРЛЯНДЫЯ", "УКРАІНА") і на марках палявой пошты. Гэта рабілася ў адпаведнасці са сцвярджэннем Гітлера: "Абагаўленне правадыра - гэта дзяржаўная палітыка". Гітлер называў сябе "рабочым", "чалавекам з народа", які змог стаць на чале германскай нацыі.
Прысутнічае на марках Германіі і такая тэма, як з'езды нацыскай партыі, праводзіліся яны ў Нюрнбергу. Таксама выдавалі маркі, прысвечаныя падзеям 9 лістапада 1923 г., калі неўдала скончылася спроба здзейсніць дзяржаўны пераварот. У розныя гады выдавалі маркі, прысвечаныя прыходу фашыстаў да ўлады. Таксама адзначым, што на знаках паштовага разліку заўсёды фігуравалі салдаты нямецкага вермахта, штурмавікі і эсэсаўцы. Яны прадстаўлены як моцныя асобы, героіпераможцы з каменнымі тварамі. Такім чынам праслаўляўся культ сілы. У 1934 г. у абарачэнне трапілі маркі, прымеркаваныя да 50годдзя Германскай каланіяльнай імперыі. На марках партрэты Ф. Людэрыца, Г. Нахтыгаля, К. Пэтэрса і Г. Вісмана.
У жніўні 1934 г. на паштовых марках змяшчаліся тэксты, што заклікалі прагаласаваць на плебісцыце за вяртанне Саарскай вобласці. І калі ў студзені 1935 г. гэта адбылося, з'явілася серыя з 4 марак. У тым жа годзе ў абарот трапілі дзве маркі ў гонар салдатгерояў I сусветнай вайны і дзве маркі, прысвечаныя стварэнню Гітлерюгенда. У лютым 1935 г. нацыскае кіраўніцтва прымае рашэнне аб стварэнні ваеннай авіяцыі, гэта падзея была адзначана выпускам адпаведнай маркі.
Паштовая кантора Германіі ўдзяляла значную ўвагу дасягненням Гітлера ў знешняй палітыцы. У 1938 г. адбылося далучэнне Аўстрыі да рэйха. На паштовай марцы, выкананай з нагоды аншлюса Аўстрыі, выява немца і аўстрыйца пад нацыскім сцягам. На марцы тэкст: "Адзін народ, адна краіна, адзін фюрар". У хуткім часе ў абарот паступілі дзве маркі з наступным тэкстам: "4 снежня 1938 г. Вяртанне Судэцкай вобласці".
Паштовая кантора Германіі выкарыстоўвала запасы старых марак з партрэтамі Гіндэнбурга, на якіх змяшчаўся такі тэкст: "НЯМЕЦКАЯ ПОШТА, УСХОД" -пасля разгрома Польшчы, "ЭЛЬЗАС", "ЛАТАРЫНГІЯ", "ЛЮКСЕМБУРГ" - пасля захопу і далучэння да Германіі гэтых тэрыторый. Аб адарванні ад Бельгіі яе зямель сведчылі дзве паштовыя маркі з надпісам: "ЭйпенМальмедзі - зноў нямецкія".
У студзені 1941 г. адбылася сустрэча Гітлера з Мусаліні, яны дамовіліся аб сумесных дзеяннях у вайне. У Германіі і Італіі з гэтай нагоды былі выдадзены паштовыя маркі з партрэтамі фюрара і дучэ і тэкстам: "Два народы - адна вайна". Гэтыя паштовыя дакументы сведчаць аб шчыльным супрацоўніцтве фашысцкіх дзяржаў.
У кастрычніку 1941 г. у Румыніі паступілі ў абарачэнне 4 маркі з тэкстам на кожнай: "У барацьбе супраць бальшавізму". На адной з іх выява нямецкага і румынскага салдатаў. Неўзабаве ў абарачэнне паступае памятны блок, прысвечаны братэрству нямецкай і румынскай армій у барацьбе з бальшавізмам. Ваявалі румыны разам з гітлераўцамі на Каўказе, у баях за Севастопаль і пад Сталінградам, аб чым сведчаць знакі паштовага разліку Румыніі 1943 г. У снежні 1941 г. выйшлі маркі Харватыі з выявай салдат германскай, італьянскай і харвацкай армій, што аб'ядналіся ў барацьбе з бальшавізмам. Летам 1943 г. з'явіліся маркі, прысвечаныя ўдзелу харвацкіх легіянераў у баях на савецкай тэрыторыі.
Заслугоўвае ўвагі і той факт, што нацысты арганізавалі вытворчасць фальшывых грошай і паштовых марак, мяркуючы, што такім чынам нанясуць сваім ворагам матэрыяльную страту. Такія маркі па знешняму выгляду нагадвалі паштовыя мініяцюры Англіі. Так з'явіліся маркі з партрэтам караля Георга VI і такім тэкстам: "ЛІКВІДАЦЫЯ ІМПЕРЫІ", "СУСВЕТНЫ БАЛЬШАВІЗМ". На іншай марцы замест выявы каралевы Елізаветы змясцілі партрэт І. Сталіна з такім тэкстам: "Тэгеран 28 XI 1943", маючы на ўвазе канферэнцыю ў сталіцы Ірана. Была і такая марка: партрэт Сталіна, злева ад ягокаралеўская карона, справасавецкая зорка. На марцы тэкст: "Гэта жыдоўская вайна". Такім чынам гітлераўцы імкнуліся сапсаваць стаўленне англічан да СССР.
Такім чынам маркі фашысцкіх дзяржаў могуць выкарыстоўвацца ў музейных экспазіцыях, прысвечаных Другой Сусветнай вайне, асабліва ў раздзелах, дзе ідзе гаворка аб фашысцкай ідэалогіі і яе распаўсюджванні.
Аляксей Янкоўскі, студэнт V курса ФіДК.
Тралейбус Цішкі Гартнага ў Магілёве
7 лістапада ў горадзе на Дняпры мясцовай суполкай ТБМ быў зладжаны рух святочнага тралейбуса ў гонар 120годдзя з дня народзінаў славутага беларускага пісьменніка і дзяржаўнага дзеяча Цішкі Гартнага (Зміцера Жылуновіча).
Лёс Ц. Гартнга звязаны і з Магілёвам, дзе ў 1910 годзе ён напісаў знакаміты верш "Роднай краіне" і, на жаль, трагічна скончыў свій зямны шлях. Пасля арышту і абвяшчэння псіхічна хворым у 1937 г. Зміцер Жылуновіч быў пераведзены ў Магілёўскую псіхіятрычную лякарню, дзе і памёр (магчыма, скончыў жыццё самагубствам ці быў забіты). Сёння на месцы пахавання Ц. Гартнага на ўскраіне Пячэрскага лесапарку ў Магілёве ўсталяваны помнік.
Менавіта пра славутыя і трагічныя старонкі жыцця пісьменніка распавядалі сябры ТБМ месцічам - пасажырам незвычайнага тралейбуса, які каля 4х гадзінаў курсаваў па розных гарадскіх маршрутах. Акрамя бясплатнага праезду, пасажырам святочнага тралейбуса (усярэдзіне ўпрыгожанага балёнікамі, а звонку - вялікім каляровым плакатам у гонар юбілею Ц. Гартнага) ласкава прапаноўваліся буклеты з кароткай біяграфіяй З. Жылуновіча і ягоным вершам "Роднай краіне", выразнае чытанне якога можна было пачуць у выкананні вучаніц адной з гарадскіх гімназій. Абсалютная большасць пасажыраў надзвычай прыязна паставілася да ўдзельнікаў свята: вельмі прыемна было чуць шматлікія шчырыя словы падзякі.
Дарэчы, падобны святочны тралейбус курсаваў у Магілёве не ўпершыню. Улетку падобным чынам было адзначана 125-годдзе Янкі Купалы.
Юрась Каласоўскі