Герб горада Ліды, наданы 17 верасня 1590 г.
№ 50 (838) 19 СНЕЖНЯ 2007 г.
Беларускамоўнае тэлебачанне ў эфіры!
10 снежня 2007 года распачаў працу незалежны беларускамоўны спадарожнікавы тэлеканал "Белсат". Ідэя яго стварэння належыць Таварыству беларускай мовы. Яна ўзнікла яшчэ напрыканцы 90-х гадоў і была адлюстраваная ў Стратэгіі развіцця беларускай мовы ў ХХІ стагоддзі. Варта адзначыць, што да працы па стварэнні Белсату прычыніліся і сябры Таварыства, якія зрабілі свой важкі ўнёсак дзеля таго, каб беларускамоўная грамада атрымала магчымасць глядзець тэлевізію на роднай мове.
"Белсат" паўстаў як новы замежны канал Польскага тэлебачання, дзякуючы падтрымцы Міністэрства замежных спраў Польшчы, польскага ўраду і шырокага спектру палітычных сіл у польскім парламенце. Афіцыйна ён быў зацверджаны 17 ліпеня 2007 году Галоўнай управай Польскага тэлебачання, але над яго стварэннем, яшчэ з чэрвеня 2006 года, працавала група дасведчаных журналістаў з Польшчы і Беларусі пад кіраўніцтвам Агнешкі РамашэўскайГузы, прызначанай на пасаду дырэктара тэлебачання Беларусь.
Дадзены праект стаў адным з прыярытэтаў палітыкі Польшчы ў галіне міжнароднага супрацоўніцтва на карысць дэмакратыі і развіцця грамадзянскіх супольнасцяў.
У стварэнні каналу "Белсат" удзельнічае ўрад Лiтвы. Жаданне супрацоўнічаць выказалі таксама Чэшская Рэспубліка і Ірлaндыя. Гэты праект карыстаецца падтрымкай амерыканскіх уладаў.
Глядзець канал можа кожны ўладальнік спадарожнікавай антэны ў Беларусі. Пошук і настройка каналу адбываецца гэтак жа, як у выпадку любога іншага спадарожніка, карыстаючыся тэхнічнай інструкцыяй па абслугоўванні антэны. Калі ўзнікнуць пытанні, з імі можна звяртацца, напрыклад, да прадаўца. Дастаткова наставіць параметры: Астра 1 Кr, пазіцыя 19,2° E, палярызацыя H, частата 10773 МГц. Са студзеня 2008 году будзе транслявацца таксама па спадарожніку Sirius 4.
Усе, хто настроіцца на прыём каналу, змогуць глядзець наступныя перадачы і фільмы:
"Аб'ектыў" - Галоўныя навіны каналу, штодня свежая інфармацыя з Беларусі і свету без цэнзуры і прапаганды. Свет такі, які ён у сапраўднасці - у "Аб'ектыве" Белсату на Вашых экранах кожны вечар.
"Форум" - Гарачыя праблемы, важныя для ўсіх нас. Праблемы, з якімі кожны з нас сутыкаецца ў будзённым жыцці. Выбітныя эксперты і маладая публіка - у штотыднёвым токшоў "Форум" Эдуарда Мельнікава. Ад студзеня на Вашых экранах.
"Госць Белсату" - Цікавыя постаці культурнага, палітычнага і грамадскага жыцця сучаснай Беларусі і свету ў студыі "Белсату". У нас вядомыя асобы раскажуць усю праўду - пераканайцеся самі!
"Еast Front" - На заходнім фронце - без змен. А на ўсходнім? Там адбываецца шмат цікавага. Музыка прарывае фронт і лучыць народы. Музычнае шоў "Белсату" - не толькі пра беларускую музыку.
"Запальнічка" - Rock'n'roll іs dЕad? Беларускі - дакладна не! Тут можна ўбачыць найноўшыя кліпы беларускай альтэрнатыўнай сцэны. Немагчымае здзяйсняецца - гітпарад Белсату распаліць кожнага!
PrЕssЕxprЕss Уся незалежная прэса ў адным месцы. Найцікавейшыя матэрыялы, найбольш гарачыя тэмы - у штотыднёвым аглядзе беларускіх газет і тыднёвікаў. Ты першы даведаешся аб тым, што варта прачытаць на гэтым тыдні.
"Кішэнь" - Найважнейшыя эканамічныя праблемы мы будзем абмяркоўваць на кухні. Эканоміка без Дзяржплану - усё, што датычыць кожнага сямейнага бюджэту.
"Невядомая Беларусь" - Кожнае пакаленне беларусаў вывучала ў школе гісторыю. Кожнае пакаленне беларусаў вывучала іншую гісторыю. Якой на самой справе была гісторыя нашай краіны? Чаго заўсёды не хапала ў падручніках па гісторыі? Гэта Вы ўбачыце ў дакументальным цыклі "Невядомая Беларусь".
"Калыханкі", "Жаўтуха" - Супергероі экрану, зоркі сусветнага фармату. Галівуд бляднее - Саша і Сірожа ва ўласных асобах у вельмі спецыфічных інфармацыйных перадачах: "Калыханка" і "Жаўтуха". Толькі на "Белсаце".
"Рэпарцёр" - Падзеі з твайго гораду, якіх не паказвае мясцовае тэлебачанне - занадта праўдзівыя? Калі ведаеш гісторыю, якую павінны пачуць усе, падзяліся з намі, і Ты ўбачыш яе па тэлебачанні ў штотыднёвай перадачы рэпарцёраў "Белсату".
"Элі Макбіл" - Чаго шукае юрыст у ньюёркскіх джунглях? Кахання? Немагчыма! Хаця ёсць выключэнне - прыгажуня Каліста Флокхарт з серыялу, які захапіў мільёны гледачоў у цэлым свеце. Ад 8 студзеня на тваім экране. Пабеларуску, як усе кінафільмы на нашым канале.
"Бульбаны" - Ці намаляваная сям'я можа быць больш рэальнай, чым праўдзівая? А можа яна кагосьці табе нагадвае? Суседзяў? А як іх зваць? Бо гэта - Бульбаны. Найбольш нетыповая беларуская сям'я збіраецца да Вас у госці. Толькі асцярожна - яны любяць рабіць сюрпрызы!
"Белсат TV" - тваё права выбару!
Намеснік старшыні ГА "ТБМ імя Ф. Скарыны" Сяргей Кручкоў.
МГА "ЗБС "Бацькаўшчына" выпусціла насценны каляндар на 2008 год "Беларускія мясціны ў свеце"
Па замове МГА "ЗБС "Бацькаўшчына" пабачыў свет каляндар на беларускай і англійскай мовах "Беларускія мясціны ў свеце". Мэта выдання - прыцягнуць увагу беларусаў метраполіі да жыцця і дзейнасці нашых суродзічаў за межамі краіны. Мясціны, фотаздымкі якіх змешчаны ў календары з'яўляюцца толькі малой часткай той вялікай духоўнай і культурнай спадчыны, што створана беларускай дыяспарай.
У каляндар увайшлі 13 фотаздымкаў беларускіх памятных месцаў у свеце. На вокладцы - помнік Францішку Скарыну ў Празе (Чэхія). Аўстралія прадстаўлена выявамі Беларускай аўтакефальнай праваслаўнай царквы Святых Апосталаў Пятра і Паўла ў Адэлаідзе, Беларускай аўтакефальнай царквы Трох Віленскіх Пакутнікаў, а таксама памятнага Крыжа ў Мельбурне.
ЗША прадстаўлены на старонках календара будынкамі беларускіх культурных цэнтраў, аўтакефальных праваслаўных цэркваў, адна з якіх - Царква Святога Кірылы Тураўскага ў Брукліне нядаўна адзначыла 50 год з дня першага набажэнства.
Акрамя гэтага каляндар утрымлівае выявы Беларускай бібліятэкі і музею ў Лондане (Вялікабрытанія), Крыжа ў гонар тысячагоддзя хрысціянства ў Беларусі ў Мідлэндзе (Канада).
"Найбольш моцнымі цэнтрамі прыцягнення беларусаў заўсёды былі цэрквы, менавіта таму іх засталося сёння ці не больш за іншыя будынкі. Як памяць пра змагароў-беларусаў ставілі суайчыннікі ў ЗША, Канадзе і Аўстраліі адмысловыя помнікі", адзначаюць у прадмове ўкладальнікі календару Алег і Наталля Гардзіенкі. Яны ж выказваюць спадзяванне, што праца па вяртанні звестак пра жыццё беларусаў у свеце будзе працягвацца і далей.
"Бацькаўшчына" выказвае падзяку ў падрыхтоўцы календара Ірэне Калядзе-Смірновай, кіраўніку дабрачыннага фонду "Ethnic Voice of America".
Неўзабаве каляндар з'явіцца ў кнігарнях "Акадэмкніга" і "Эўрыка" ў Менску.
ШАНАВАЦЬ РОДНУЮ МОВУ
Выступ у газеце "Літаратура і мастацтва" студэнтажурфакаўца Барыса Сачанкі нарабіў у савецкай Беларусі вялікага розгаласу. Упершыню з часоў беларусізацыі 20х з'явіўся востры артыкул, прысвечаны праблемам беларускай мовы - ён так і зваўся "Шанаваць родную мову". Аўтар у прыватнасці пісаў, што паўсюдна ўсе карыстаюцца толькі рускай мовай, нават настаўніцы беларускай мовы і літаратуры, а наша мова да ўсяго "не ўжываецца ні на шыльдах, ні на этыкетах". З таго часу мінула роўна 50 год. Але той артыкул Барыса Сачанкі спакойна можна перадрукоўваць і зараз - праблема засталася актуальнай і прэсінг на беларускую мову працягваецца. І падобная палітыка толькі ўхваляецца зверху. Прынамсі так мяркуе першы рэдактар адноўленай газеты "Наша Ніва" Сяргей Дубавец.
Каб стварыць расійскую школу ў Беларусі - нічога не патрэбна. Толькі каб дзеці былі. А каб стварыць беларускую школу ў Беларусі - трэба, каб былі дзеці і каб бацькі гэтых дзяцей напісалі заявы начальствучынавенсту аб тым, што яны жадаюць стварыць школу беларускую. А з імі яшчэ правядуць гутарку, скажуць: а вы сапраўды жадаеце беларускую школу?! І нават тое, што некаторыя бацькі праяўляюць сапраўдны гераізм, каб дамагчыся беларускамоўнай адукацыі для сваіх дзетак, Сяргей Дубавец не лічыць вялікім зрухам у гэтай сітуацыі.
У часы Сачанкі і ва ўсе часы быў, як вы кажаце бацькоўскі гераізм. Але гэта абсалютна адзінкавыя выпадкі, якія ствараюць сітуацыі і не мяняюць яе.
Сяргей Дубавец выказаў сваё здзіўленне тым, што нават у такім вялікім абласным горадзе, як Гародня няма ні тое, што беларускай школкі ці садка, а нават беларускамоўнага класа.
Ёсць у Гародні Рада БНФ. Што яна там робіць, я не ведаю. Закладаць падмурак незалежнасці, а ў першую чаргу гэта школа, павінны сёння якраз палітычныя сілы, але яны гэтага не робяць.
Старшыня гарадзенскага аддзялення партыі БНФ Сяргей Мальчык пацвердзіў, што сітуацыя ў яго горадзе з беларускамоўнай адукацыяй - аніякая. Усе спробы арганізаваць хоць адзін клас для беларускамоўных дзетак - скончыліся нічым. Зараз самыя актыўныя бацькі збіраюць подпісы над просьбай адкрыць у садках групу для дзетакбеларусаў. Але што на гэта адкажуць чыноўнікі, лідар мясцовай філіі БНФ ужо ведае.
Скажуць: няма жадаючых. Хоць бацькі звяртаюцца пастаянна з такой просьбай. Я вось свайго сына ўладкоўваў, спрабаваў зрабіць беларускамоўны клас, а чыноўнікі гавораць: калі ласка, калі будзе 12 чалавек - мы гэта зробім. У нас многа школаў, горад вялікі і знайсці адзін аднаго не так і лёгка. Робіцца выгляд, што быццам бы нешта можна зрабіць, але рэальна зрабіць гэта вельмі цяжка.
Сяргей Мальчык перакананы - перспектывы ў беларускамоўнай адукацыі з'явяцца толькі тады, калі будзе адкрыта хоць адна вышэйшая ці сярэднеспецыяльная навучальная ўстанова з адукацыяй у роднай мове.
Калі я агітаваў бацькоў у школах Гародні, тыя казалі: добра, дзіця закончыць школу, а потым што? Атрымаўшы адукацыю на беларускай мове, яно мусіць ісці далей - у рускамоўную ВНУ ці тэхнікум, і ў яго ўзнікнуць праблемы.
Сяргей БУДКІН.
Рада ТБМ
Паседжанне рэспубліканскай Рады ТБМ адбылося 16 снежня 2007 г. у сядзібе ТБМ у Менску.
Былі разгледжны наступныя пытанні:
1. Аб выкананні апошняй волі Гая Пікарды.
2. Справаздача аб дзейнасці ГА "ТБМ імя Ф. Скарыны" за 2007 г.
3. Зацверджанне плана работы ГА "ТБМ імя Ф. Скарыны" на 2008 г.
4. Аб падпісцы на "Наша слова".
5. Аб сітуацыі вакол надання вуліцам сталіцы імёнаў Янкі Брыля і Льва Сапегі, а таксама перайменавання вуліцы Берсана ў гонар Эдварда Вайніловіча.
6 Прыняцце заявы аб захаванні ў адукацыйным Стандарце па сацыяльна-гуманітарных дысцыплінах курса "Беларуская мова. Прафесійная лексіка". Заява накіравана ў Адміністрацыю Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь, ва Ўрад і ў СМІ.
7. Аб зменах у складзе Сакратарыяту.
8. Аб сяброўскіх складках.
З А Я В А
З нядаўна падрыхтаванага адукацыйнага Стандарту па сацыяльна-гуманітарных дысцыплінах выключаны курс "Беларуская мова. Прафесійная лексіка". У інтэрв'ю газеце "Звязда" за 12 снежня 2007 г. загадчык кафедры праектавання адукацыйных сістэм Рэспубліканскага інстытута вышэйшай школы Анатоль Макараў патлумачыў, што гэта робіцца ў сувязі з пераходам вышэйшай школы на дыферэнцыраваныя тэрміны навучання і гэта патрабуе змяншэння аб'ёму вучэбнага плана. "Неперспектыўнай" дысцыплінай у чыноўнікаў аказалася беларуская мова.
У сучаснай сярэдняй (пераважна рускамоўнай) школе валоданне вучнямі дзяржаўнай беларускай мовай, як правіла, знаходзіцца на невысокім узроўні. Выпускнікі, а таксама студэнты малодшых курсаў ВНУ маюць значныя праблемы, калі ім даводзіцца выказвацца па-беларуску на тэмы сваёй прафесіі. Дзеля частковага выпраўлення гэтай сітуацыі да гэтай пары ў ВНУ Беларусі выкладаецца спецыяльны курс "Беларуская мова. Прафесійная лексіка".
Рада ТБМ заяўляе пра сваю рашучую нязгоду са спробай зноў выключыць курс "Беларуская мова. Прафесійная лексіка" з адукацыйнага Стандарту па сацыяльна-гуманітарных дысцыплінах. Вольнае валоданне беларускай мовай неабходна спецыялістам любой галіны.
З гэтай нагоды ўзгадваюцца словы народнага паэта Якуба Коласа з яго перадсмяротнага ліста ў ЦК КПБ: "Пратэставаць супраць роднай мовы, з аднаго боку, могуць людзі па неразуменні, а з другога - нашы ворагі..." Цалкам падзяляем меркаванне нашага нацыянальнага генія і спадзяёмся, што яно будзе ўлічана і пры зацвярджэнні адукацыйнага Стандарту.
Аднагалосна прынята на пасяджэнні Рады ТБМ 16.12.2007 г.
г. Мінск
Справаздача Старшыні ТБМ Алега Трусава на паседжанні Рады 16 снежня 2007 года
На зыходзе ў гісторыю яшчэ адзін год дзейнасці Таварыства беларускай мовы. Самы што ні на ёсць час падсумаваць зробленае, адзначыць здабыткі і недахопы, з улікам якіх абмеркаваць і прыняць план дзеянняў аб'яднання на наступны 2008 год.
Адразу зазначу, што нам было "цесна" ў рамках плана 2007 года. Жыццё ўносіла свае карэктывы. Напрык-лад, замест "круглага стала" "Роля беларускай мовы ў развіцці інтэлекту", які, дарэчы, пераносіцца на наступны год, быў праведзены "круглы стол" "Аб зменах у правапісе", бо таго патрабаваў час і абста-віны. Да 200-х угодкаў В. Дуніна-Марцінкевіча, якія будуць адзначацца 4 лютага наступнага года, падрыхтавалі і выдалі кішэнны каляндар на 2008 год. З 30 красавіка былі адноўленыя сустрэчы з навукоўцамі і дзеячамі культуры, якія ладзіліся як на сядзібе ТБМ, так і ў іншых гарадах: Заслаўі, Маладзечне, Асіповічах, Баранавічах, Слуцку. Да канца 2007 года адбылося 87 такіх сустрэч з удзелам Вольгі Іпатавай, Уладземера Арлова, Захара Шыбекі, Анатоля Грыцкевіча, Уладзіміра Содаля, Алены Анісім, Людмілы Дзіцэ-віч, Аляксея Марачкіна, Аляксея Караля, Лявона Баршчэўскага, Ігара Кузняцова, Валянціны Вяргей, Валерыя Мазын-скага, Міхася Чарняўскага, Сяргея Кручкова.
Нам удалося разам з ЗБС "Бацькаўшчына" і Саюзам беларускіх пісьменнікаў дабіц-ца таго, што новы храм, які зараз будуецца ў Кобрыне не будзе прысвечаны Аляксан-дру Сувораву, чалавеку, які меў непасрэднае дачыненне да акупацыі Беларусі Расійскай імперыяй ў 18 ст.
Не па нашай волі, а па патрабаванні Мінюста давялося ўнесці змены ў Статут нашага грамадскага аб'яднання, у адпаведнасці з якімі пункт 1.7. зараз гучыць так: "ТБМ можа ажыццяўляць у ўстаноў-леным парадку прадпрымальніцкую дзейнасць толькі ў тым выпадку, калі яна неабходна для ўстаўных мэтаў, дзеля якіх яно створана, адпавядае гэтым мэтам і адпавядае прадмету дзейнасці ТБМ. Такая дзейнасць можа ажыццяўляцца ТБМ толькі шляхам утварэння камерцыйных арганізацый і (ці) удзелам у іх."
Такім чынам, кожная арганізацыя ТБМ, якая стаіць на ўліку ў мясцовых органах улады, можа зарэгістраваць сваю выдавецкую структуру. Гэта ўжо зрабілі Лідская і Менская гарадскія арганізацыі. Дзякуючы гэтаму існуе Выдавецкі дом у Лідзе і выходзіць газета "Новы Час", якая мае змястоўны штомесячны дадатак "Літаратурная Беларусь" Саюза беларускіх пісьменнікаў.
Вельмі важныя для нас і новыя версіі пунктаў 3.8 і 3.9 нашага Статута.
3.8. Суполкі могуць аб'ядноўвацца ў раённыя (гарадскія) арганізацыі.
3.9. Раённыя (гарад-скія) арганізацыі ТБМ ствараюцца пры наяўнасці не менш, чым дзвюх суполак або 10 сяброў ТБМ. У гарадах з раённым дзяленнем гарадскія арганізацыі ТБМ ствараюцца пры наяўнасці не менш чым дзвюх раённых арганізацый або 50 сяброў ТБМ.
Паводле гэтага пункту дастаткова мець 10 сяброў на тэрыторыі раёна ці горада, а ў абласных цэнтрах і Бабруйску - 50 сяброў або дзве раённыя арганізацыі, каб стаць на ўлік у мясцовых органах улады.
Каб крочыць у нагу з часам мы стварылі новы сайт ТБМ, захаваўшы пры гэтым стары, на якім выстаўлены Статут у новай рэдакцыі і з ім можа пазнаёміцца кожны ах-вочы. На жаль, сайт наш амаль "мёртвы", ад верасня месяца на ім няма інфармацыі пра нашу дзейнасць. А сказаць нам ёсць пра што, ды няма каму гэтым сур'ёзна займацца.
Уся інфармаваная Бе-ларусь чакала новага незалежнага тэлевізійнага спадарожні-кавага беларускамоўнага ка-нала "Белсат", які, нарэшце, пачаў сваё вяшчанне 10 снежня. Гэты канал адбыўся з ініцыятывы ТБМ і канкрэтнай пра-цы намесніка старшыні ТБМ Сяргея Кручкова. А пачы-налася ўсё, як вы памятаеце, яшчэ напрыканцы 90-х, калі гэтая ідэя была закладзеная ў Стратэгіі развіцця беларускай мовы ў XXI стагоддзі. І праз гады яна, дзякаваць Богу, была рэалізаваная.
Што да канкрэтных пунктаў нашага плана работы, то не буду на іх спыняцца падрабязна. З газеты "Наша слова" вы ведаеце, што шмат увагі надаецца гістарычным датам, ушанаванню памяці беларускіх дзеячаў і юбілейным датам нашых сяброў, у тым ліку і тым, якія не былі занатаваныя ў плане працы. Так, дзякуючы нашаму супрацоўніцтву з сябрамі творчай суполкі "Пагоня", шырока адзначаны юбілей бітвы на Сініх водах. Да гэтай гістарыч-най даты вы бачыце наладжаную ў нашым памяшканні выставу дзіцячага малюнка, у адкрыцці якой бралі ўдзел: пасол Украіны, супрацоўнікі пасольства, мастак Мікола Купава, Вольга Іпатава, краязнаўцы - Ул. Цімашэнка і М. Ліннік. Гэтак жа ўрачыста адбывалася і ўзнагароджанне ўдзельнікаў выставы.
Дзякуючы нашым на-маганням, у краіне даволі шырока, канкрэтнымі справамі адзначаецца 450-гадовы юбілей Льва Сапегі. Мясцовыя ўлады Ліды афіцыйна дазволілі гарадской арганізацыі ТБМ адзначаць юбілей выдатнага беларускага дзеяча XVI-XVII стст. У мястэчку Астроўна, што ў Бешанковіцкім раёне на Віцебшчыне, ўстаноўлены памятны знак у гонар Сапегі, другі памятны знак плануе мясцовая улада у Ружанах на Берасцейшчыне, дзе Сапегі мелі свой замак і палац. Вядуцца перамовы аб паскарэнні вырабу помніка Сапегу ў Слоніме. Улады пацвярджаюць свой намер паставіць там помнік. Зараз мы спрабуем адкрыць дабрачынны рахунак для збору сродкаў на помнік Льву Сапегу ў Слоніме (аўтар праекту скульптар Іван Місь-ко). Як толькі гэта адбудзецца, патрэбна заняцца зборам сродкаў для гэтай справы.
У жніўні споўнілася 90 год аднаму з заснавальнікаў ТБМ, народнаму пісьменніку Янку Брылю. Мы выпусцілі з гэтай нагоды кішэнны каляндарык, Міністэрства сувязі надрукавала прыгожы кан-верт. Дарэчы, дзякуючы нашай ініцыятыве ўжо пабачылі свет канверты з выявамі Янкі Купалы, Якуба Коласа, марка з адлюстраваннем купалаўскага і коласаўскага музеяў у Менску.
Да 120-годдзя Алеся Гаруна выдадзены кішэнны каляндарык, у Менску з'явілася вуліца імя пісьменніка. Таксама падтрыманая ўладамі ініцыятыва ТБМ аб наданні адной з вуліц сталіцы імя Напалеона Орды да ягонага 200-годдзя, быў выдадзены канверт і адпаведная марка.
Гэтым годам праца сяброў ТБМ у Менску і рэгіёнах значна актывізавалася. З нашай ініцыятывы сабраныя тысячы подпісаў грамадзян, дзякуючы якім з'явіўся прэзідэнцкі дэкрэт аб святкаванні 125-х угодкаў Янкі Купалы і Якуба Коласа. ТэБээМаўцы прыступілі да канкрэтных справаў.
Нашы сябры ў Магілёве, дзе гарадскую арганізацыю ўзначальвае Алег Дзьячкоў, дамовіліся з мясцовым не-дзяржаўным тэлеканалам, каб кожны дзень з экрана гучалі вершы нашых песняроў. 7 ліпеня на вуліцах горада з'явіўся бясплатны тралейбус, праехаўшы ў якім можна было даведацца пра творчы і жыц-цёвы шлях нашага вялікага палітыка і паэта. Падобным чынам былі адзначаныя і 120-я ўгодкі Цішкі Гартнага. 7 лістапада па вуліцах Магілёва каля чатырох гадзін курсіраваў святочна аздоблены тралейбус у гонар вядомага пісьменніка і грамадскага дзеяча. Акрамя бясплатнага праезду сябры ТБМ прапаноўвалі пасажырам буклеты з кароткай біяграфіяй Зміцера Жылуновіча і ягоным вершам "Роднай краіне", распавядалі пра слаўныя і тра-гічныя старонкі ягонага жыцця.
Гарадская арганізацыя ТБМ выдала прыгожы насценны каляндар пад загалоўкам "Яны ўславілі наш край" з партрэтамі братоў Гарэцкіх, Аркадзя Смоліча, Спірыдона Собаля, Валянціна Ермаловіча, Міхася Ткачова і іншых славутых магілёўцаў.
У гістарычнай частцы горада Магілёва над савецкімі назвамі вуліц, напісанымі паруску, з'явіліся беларускамоўныя, з густам аформленыя былыя назвы вуліц, якія існавалі ў ХІХ ст. У Магілёве і Гародні актыўна вядзецца праца з бацькамі і настаўнікамі па стварэнні беларускамоўных класаў у школах і групаў у дзіцячых садках. Зусім нядаўна, у лістападзе, такая група з'явіліся ў дзіцячым садку № 81 Магілёва, а ў Гародні 12 бацькоў аб'ядналіся дзеля адкрыцця беларускамоўных групаў у дзіцячых садках горада.
Шмат культурных мерапрыемстваў ладзіць Баранавіцкая гарадская рада ТБМ на чале з Віктарам Сырыцам, Валянціна Крук, старшыня Полацкай гарадской арганізацыі ТБМ; Тэльман Маслюкоў ў Светлагорску, Віцебская абласная рада.
Выдатную актыўнасць праявілі сябры ТБМ па зборы подпісаў за наданне новым вуліцам імёнаў Янкі Брыля і Льва Сапегі. Дзякуючы гэтаму Менскі гарвыканкам прыняў станоўчае рашэнне. Аднак яно хутка было адмененае Міністэрствам юстыцыі нібыта зза парушэння артыкула 15 Закона "Аб адміністратыўнатэрытарыяльным дзяленні і парадку вырашэння пытанняў адміністратыўнатэрытарыяльнага ўладкавання Рэспублікі Беларусь". Тады мы даслалі ў Міністэрства юстыцыі копіі подпісаў грамадзян, пасля чаго паўторна было прынятае станоўчае рашэнне Менгарвыканкама аб наданні новым вуліцам імёнаў нашых дзеячаў. Цяпер вядзецца збор подпісаў менчукоў за перайменаванне вул. Берсана ў гонар Эдварда Вайніловіча, фундатара Чырвонага касцёла.
Салігорская арганізацыя пасля доўгіх намаганняў і перапіскі атрымала новы офіс у адным з гатэляў горада, дзе неўзабаве актывізуе сваю дзейнасць.
Гомельская абласная арганізацыя дасягнула амаль немагчымага. 12 сакавіка яна зноўку была пастаўлена на ўлік Гомельскім упраўленнем юстыцыі. Хутка гасцінна адчыніць свае дзверы і сядзіба гомельскай абласной арганізацыі ТБМ. Таксама мы дамагліся пашырэння беларускай мовы на гомельскім гарадскім грамадскім транспарце. Добра працуюць нашыя сябры ў Жыткавічах і Жыткавіцкім раёне, Светлагорску і Мазыры.
З ініцыятывы Лідскай гарадской арганізацыі сабрана 1100 подпісаў грамадзян рэгіёна за адкрыццё ў Лідзе нацыянальнага ўніверсітэта, за вяртанне ў адукацыйныя стандарты ВНУ беларускай мовы, за вяртанне выкладання гісторыі і геаграфіі ў рускамоўных школах Беларусі пабеларуску. Шмат такіх подпісаў сабрана ў Віцебску, Полацку, Наваполацку, Шаркаўшчыне, і іншых раёнах Віцебшчыны.
На Меншчыне трэба адзначыць добрую працу сяброў ТБМ на Мядзельшчыне, у Слуцку, Салігорску, Валожыне і Вілейцы, Смілавічах і ў Пухавіцкім раёне.
Праведзена Менская абласная справаздачнавыбарчая канферэнцыя, на якой быў абраны новы старшыня, студэнт Акадэміі кіравання Юрась Алейнік. На жаль, у хуткім часе за актыўную грамадскую дзейнасць і непахісную грамадзянскую пазіцыю яго адлічылі з акадэміі. Зараз ён працягвае навучанне ў Маскве. Заўтра адбудзецца Менская гарадская канферэнцыя. У Менску найлепш працуюць сябры ў Фрунзенскім, Партызанскім, Ленінскім і Заводскім раёнах.
Цешыць тое, што ў ТБМ за апошні год уступіла шмат моладзі. Гэта тыя, хто ў свае студэнцкія гады, нягледзячы на сітуацыю, што існуе ў краіне, зрабілі свой выбар на карысць Беларусі. У нашых шэрагах - усе навучэнцы і выкладчыкі Беларускага гуманітарнага ліцэю імя Якуба Коласа, які працуе на выхаванне беларускай эліты XXI стагоддзя.
Бадай самай складанай і найважнейшай задачай ТБМ з'яўляецца праца па стварэнні Нацыянальнага ўніверсітэта з выкладаннем усіх прадметаў пабеларуску. Пад ціскам ТБМ (ліст на імя кіраўніка краіны) Палата Прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь прыняла закон "Аб вышэйшай адукацыі", у 21 артыкуле якога замацавана права ствараць у кожнай ВНУ беларускамоўныя студэнцкія групы альбо плыні. Дзякуючы сабраным намі тысячам подпісаў, з верасня мінулага года ва ўсіх ВНУ Беларусі застаецца вывучэнне беларускай мовы, а таксама і застаюцца кафедры беларускай мовы і літаратуры. Але сітуацыя зноў змянілася да горшага. Днямі Міністэрства адукацыі разаслала чарговы праект новага адукацыйнага стандарту для ВНУ. У яго зноў не ўключаны прадмет прафесійная лексіка беларускай мовы. Такім чынам нам зноў трэба брацца за справу.
З 2003 года мы дамагаемся зменаў у Закон аб мовах, якія б "развязалі нам рукі" у працы па дасягненні рэальнай роўнасці дзвюх дзяржаўных моў. Але пакуль гэтыя два словы -і (або) - будуць прапісаныя ў Законе, ім будуць карыстацца ўсе незычліўцы і лянівыя беларусы, якім абы ціха, абы вайны не было. Радуе тое, што нягледзячы на вычварны пераслед носьбітаў беларускай мовы , ёсць людзі, якія не баяцца ўступіць у барацьбу за сваё законнае права. Так у гэтым годзе сп. Алег Лабовіч з Бярозы, карыстаючыся нашымі рэкамендацыямі дамогся адкрыцця беларускамоўнага класа. Пра гэта можна было падрабязна пачытаць у № 45 газеты "Наша слова".
Балючае пытанне жыцця Таварыства - падпіска на "Наша слова". На працягу года яна то сягала за 1000, то змяншалася. Колькасць падпісчыкаў значна скарацілася ў ліпені, нягледзячы на тое, што аб'ём газеты пры старых коштах павялічыўся да 12 старонак. Асабліва кепская сітуацыя склалася ў Менску і некаторых іншых буйных гарадах Беларусі.
Сакратарыят ТБМ з дапамогай Беларускай федэрацыі прафсаюзаў падпісаў з ліпеня (на паўгода) на "Наша слова" раённыя бібліятэкі ў Чачэрску, Дрыбіне, Нароўлі, Мсціславе, Клічаве. Хойніках, Маларыце і Драгічыне. Зараз БФК зноў выдзеліў нам 500 000 рублёў для падпіскі на першае паўгоддзе 2008 года. Было б добра, каб кожны чытач ці падпісчык "Нашага слова" здолеў падпісаць сам ці знайсці спонсара на яшчэ адзін нумар нашай газеты, асабліва для свайго сябра, знаёмага, сваяка, альбо бліжэйшай школы, музея ці бібліятэкі. Шмат зрабіла ў справе падпіскі Людміла Піскун з Мазыра і Алесь Місцюкевіч з Гародні.
За бескарыслівую валанцёрскую працу па распаўсюджанні "Нашага слова" мы выказваем шчырую ўдзячнасць Вользе Іпатавай, Наталлі Качаноўскай, Уладіміру Содалю, Валерыю Грузнову, Міколе Галаўнёву, Міколе Лавіцкаму, Валянціне Крук, Віктару Сырыцы, Вользе Кузьміч, удзельнікам нашага гістарычнага семінару, якія з задавальненнем дапамагалі нам у раздачы старых нумароў газеты, тым самым прапагандуючы яе сярод насельніцтва.
У наступным годзе мае адбыцца чарговы з'езд ТБМ. Таму ўсе нашыя структуры павінны парупіцца як найхутчэй правесці справаздачнавыбарчыя сходы і даслаць справаздачы аб сваёй дзейнасці ў сядзібу ТБМ.
Віншую ўсіх вас з надыходнымі зімовымі святамі!
Успаміны Эдварда Вайніловіча
(Працяг. Пачатак у папярэдніх нумарах.)
Ад Менскай губерні былі абраныя: Канстанцы Аколаў, Юзаф Свянціцкі і Еранім Кяневіч. Апошні быў абраны старшынём Саюза. Агульныя зборы павінны былі збірацца па меры неабходнасці, але было вырашана, каб менскія землеўладальнікі для сталай сувязі і лепшай арыентацыі ў сітуацыі збіраліся штотыдзень, па чацвяргах, у 7 вечара, у арандаваным Саюзам памяшканні, у так званым "Пасажы Сіманса", на скрыжаванні вуліц Бялянскай і Доўгай. На гэтых зборах, на якіх мяне заўсёды абіралі старшынём, мы выслухоўвалі справаздачы чальцоў кіравання, кожны дзяліўся пачутымі навінамі, і з асаблівай цікавасцю мы выслухоўвалі навіны, якія даходзілі хоць нячаста з Краю. Першую вестку аб заняцці Менска бальшавікамі прынеслі нам ксяндзыплябаны з касцёла св. Сымона і Алены і з "Залатой горкі", Жаландкоўскі і Маеўскі, якія былі прысуджаныя бальшавікамі да смяротнай кары і пакінулі свае прыходы з дазволу біскупа.
Бальшавікі ўваходзілі ў Менск з боку вакзала па Захар'еўскай вуліцы: наперадзе ехалі чырвоныя сані, запрэжаныя конямі, пакрытымі таксама чырвонай гунькай (як у пахавальных запрэжках). У санях стаялі два чырвонагвардзейцы, таксама ва ўсім чырвоным, а за санямі маршыравала войска. Паводле аповядаў святароў на сто бальшавікоў, што ўступілі ў горад, прыходзілася 90 габрэяў. Сярод партыйных дзеячоў, нажаль, былі і палякі. Пачалі браць закладнікаў з ліку землеўладальнікаў, якія па той або іншай прычыне не змаглі своечасова з'ехаць. У арыштаваных патрабавалі вялікія выкупы, якія ішлі на стварэнне новых атрадаў чырвонагвардзейцаў, якія складаліся з мабілізаваных прымусова мужчын 18 45 гадоў. У іх шэрагі людзі сур'ёзныя і самавітыя ішлі неахвотна, але гарадскі і сельскі пралетарыят, экссалдаты і разбэшчаная моладзь запісваліся масава.
2 сакавіка 1919 г . Звычайнае штотыднёвае паседжанне Саюза пад маім старшынствам. Справаздача Рагалевіча, прыбылога з Менска, аб мясцовых умовах жыцця, ён быў сведкам арышту маёй сястры і таемна прывёз мне яе лісты, поўныя душэўнай устойлівасці, пакоры волі Божай, а таксама роднасных пачуццяў да мяне. Першыя дэкрэты Сойма, якія ўсталёўваюць секвестр лясоў і прыватных тартакоў гэта прадчуванне далейшых распараджэнняў.
3 сакавіка 1919 г. Вялікі раўт у Грамадзянскім рэсурсе на Кракаўскім прадмесці ў карысць усходніх ускраін: шматлюдна, уборы, раскоша, а з Львова весткі ўсё горш і горш: гораду пагражае страшная небяспека. Місія Кааліцыі па заключэниі перамір'я завяршылася нічым.
5 сакавіка 1919 г. Паседжанне камісіі ў мяне па пытанні "мемарыялу". Мая сустрэча з агентам Міцкевічам па справе магчымага вызвалення сястры Кастравіцкай.
9 сакавіка 1919 г. Узначальваў прэзідыюм на звычайным паседжанні нашага Саюза. Запланавалі разам з красавякамі з Украіны прыступіць да выдавецтва "Глосу Красовага". На Куццю Сойм абвясціў прымусовае арандаванне абшарніцкіх земляў, якія нібы ляжаць пад парам. Гэтае рашэнне амаль сугучна з "Дэкрэтам аб зямлі", выдадзеным бальшавіцкім урадам і год назад дзеючым на Меншчыне. Няма нічога дзіўнага ў тым, што гэтае рашэнне было прынята большасцю галасоў дэпутатаў Сойма, але тое, што ў Сойме ні адзін голас не апратэставаў гэтага, трэба падкрэсліць.
10 сакавіка 1919 г. Збор праводзілася ў Антонія Лунеўскага (больш за 40 чалавек). Дэпутаты Сойму робяць справаздачы аб спрэчкахх, якія адбываліся на паседжаннях. Працаваць у Сойме цяжка, таму што пераважаюць няздольныя весці публічныя справы сяляне, а гарадская інтэлігенцыя ў Сойме ім дагаджае, каб атрымаць папулярнасць і крэслы ў Міністэрстве, а потым міністры пад ціскам сваіх партый не рэагуюць на анархічныя жадункі большасці ў Сойме. Я папракаў дэпутатаў у тым, што ім бракуе грамадзянскай адвагі, якую прадэманстраваў Р. Скірмунт у Думе, яны не маглі мне нічога адказаць у сваё апраўданне. Жаліліся на загружанасць адных і тых ж працай у камісіях, у якіх бракуе кампетэнтных чальцоў: у камісіях, якія налічваюць па 30 чальцоў, працуе па 5 8, а астатнія нічога не разумеюць і спяць на паседжаннях.
14 сакавіка 1919 г. Шматлюдны збор у мяне, на якім абмяркоўвалася пытанне ўступлення абшарнікаў з усходніх ускраін у "Партыю канстытуцыйнай працы", якая ў той час утварылася; прынята рашэнне вербаваць прыхільнікаў.
15 сакавіка 1919 г. Скірмунт, Мяйштовіч і я былі раніцай у ардыната Замойскага, віцастаршыні Парыжскага камітэта, па пытанні ўсходніх межаў будучай польскай дзяржавы. Ён паказваў нам мемарыял Народнага камітэта, які задаволіў нас больш, чым першапачатковы праект Дмоўскага. Мы заўважылі, што ўпадзенне Прыпяці ў Днепр, недалёка ад Чарнобыля, павінна належаць Польшчы як свайго роду беларускі Гданьск. Ардынат не верыць у тое, што аграрныя праекты Сойма могуць калінебудзь цалкам ажыццявіцца.
16 сакавіка 1919 г. Звычайнае нядзельнае паседжанне чальцоў нашага Саюза пад маім старшынствам. Цікавая справаздача пінскага дэкана, ксяндза Букрабы аб уваходзе ў Пінск польскіх войскаў: легіёны выявілі адвагу, годную хвалы, але, нажаль, іх абвінавацілі ў рабаваннях. Сойм усё больш і больш памыляецца ў аграрных справах, і няма там нікога, хто ўзяўся б за правы ўласнасці. "Эндэкі" са Станіславам і Ўладзіславам Грабскімі начале расплачваюцца нашай зямлёй за аб'яднанне з народнікамі і за атрыманне міністэрскіх партфеляў.
22 сакавіка 1919 г. Паседжанне па пытанні аднаўлення дзейнасці "Саюза абшарнікаў" на варшаўскай глебе, вырашылі стварыць "Варшаўскі саюз абшарнікаў Літвы і Беларусі", мяне вылучылі ў рэдакцыйную камісію па распрацоўцы адпаведнага статуту.
24 сакавіка 1919 г. Паседжанне ў зале гарадскога крэдытнага таварыства "Галоўнага камітэта па падтрымцы дзяржаўнай пазыкі", на якое я атрымаў запрашэнне ў якасці чальца ад Міністэрства фінансаў. На чале прэзідыюма быў мой даўні сябар з Дзяржаўнай Рады, барон Л. Кроненберг.
25 сакавіка 1919 г. Дабравешчанне. Няма каму паглядзець, ці сядуць буслы на гняздо, што на даху стайні ў Савічах. На свеце становіцца ўсё горш і горш. Пачатак бальшавізму ў Вугоршчыне не прадвяшчае нічога добрага, у Менску глуха.
26 сакавіка 1919 г. Паседжанне ковенскага Саюза, на якое я быў запрошаны. Не могуць вырашыць, што лепш: самастойная Літва або саюз з Беларуссю. Жадалі б мець Вільню, але ведаюць, што літоўцаў там не знойдуць. Наогул усе красовыя арганізацыі пасылаюць у Народны камітэт у Парыжы заявы аб тым, што жадаюць бачыць Літву, аб'яднаную з Беларуссю ў межах 1772 г. і ў уніі з Польшчай. Сойм прыняў закон аб друкаванні асігнацый.
28 сакавіка 1919 г. Першы раз быў на паседжанні Сойма. Уваходзіў з пачуццём, што прыйшоў не на збор, першым чынам, абаронцаў Айчыны. Патрапіў я на паседжанне вельмі цікавае, таму што разглядалася справа аб 5мільярднай пазыцы, якую марылі атрымаць за мяжой. Па пытанні перад сялянамі, якія стаміліся і пазяхалі, выступаў старшыня фінансавай камісіі Радзішэўскі, гаварыў аб незлічоных багаццях Польшчы, дзе адна вугальная шахта, ужо не памятаю, якая, магла б загасіць усю пазыку. Патрабуючы прыняцця рашэння, спасылаўся на ахвярнасць і патрыятызм дэпутатаў.
(Працяг у наступным нумары.)
Герману Кірылаву - 70 гадоў
Споўнілася 70 гадоў з дня нараджэння Германа Кірылава, беларускага пісьменніка і журналіста.
Нарадзіўся Герман Іларыёнавіч Кірылаў 15 снежня 1937 года ў мястэчку Шаркаўшчына Дзісенскага павету Віленскага ваяводства ў сям'і дробнага рамесніка. Бацька Іларыён Іванавіч працаваў пільшчыкам. Маці Ірына Іванаўна была хатняй гаспадыняй. Сям'я расла. Герман быў чацвёртым дзіцём. Бацькі думалі, як забяспечыць больш надзейныя сродкі для жыцця. Бацьку пашанцавала нядрэнна зарабіць на пілоўцы шпалаў падчас пракладкі палякамі чыгункі на Друю. Ён змог пабудаваць у мястэчку неблагую хату. Але сям'я ў ёй пажыла нядоўга: бацькі спакусіліся на абмен. Чыноўнік з Польшчы мяняў на хату ў мястэчку некалькі гектараў зямлі, якая яму была выдзелена ў вёсцы Шкунцікі за заслугі перад Польскай дзяржавай. Абмен адбыўся. У 1939 годзе сям'я Кірылавых, у якой было чацвёра дзяцей, пераехала ўвёску Шкунцікі. Жылі кутнікамі, пакрыху абжываліся. З добрай душой прынялі перасяленцаў жыхары Шкунцікаў.
Прыйшоў верасень 1939 года. Заходняя Беларусь была вызвалена ад белапалякаў і ўз'яднана з БССР. У Шкунціках пачаў дзейнічаць сельсавет, працавала школасямігодка. Ужо на парадку дня стаяла калектывізацыя сялянскіх гаспадарак. Але пачалася вайна з фашысцкай Германіяй. Шкунцікі знаходзіліся паводдаль лясных масіваў. Вёску абышлі баявыя дзеянні, карныя экспедыцыі. Уцалелі школа, млын, мост.
Пад канец лета 1944 года ў Шкунціках сабралі болей за паўсотню мужчын, зрабілі пераклічку і калонай павялі ў бок Шаркаўшчыны, каб затым адправіць іх у часткі Балтыйскага фронту. Пайшоў на фронт і Бацька Германа Іларыён Іванавіч Кірылаў. Маці адной даводзілася ўпраўляцца па гаспадарцы.
Першага верасня 1944 года Герман Кірылаў пайшоў у прешы клас шкунцікаўскай школы На ўвесь клас быў адзін буквар. Мала ў каго былі ручка, аловак. Не было сшыткаў. Герман адхварэў больш за месяц, але ў другі клас быў пераведзены.
Толькі ўвосень 1945 года вярнуўся бацька з фронту. Пакрыху пачалі абжывацца. Але пачалася калектывізацыя. У 1952 годзе бацькі вырашылі вярнуцца ў Шаркаўшчыну.
Пасля заканчэння Шкунцікаўскай сямігадовай школы ў 1951 годзе Герман Кірылаў вучыўся ў Шаркаўшчынскай сярэдняй школе (19511954). Сям'я зноў жыла на чужой кватэры. Пасля бацька пачаў будаваць дом на новай тады вуліцы Лысенкі. Цяпер гэта вуліца Ф. Скарыны.
Скончыўшы Шаркаўшчынскую сярэднюю школу ў 1954 годзе, Герман Кірылаў паступіў на аддзяленне журналістыкі філалагічнага факультэта Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Пасля заканчэння універсітэта ў 1959 годзе, працаваў літработнікам у рэдакцыі Шаркаўшчынскай раённай газеты "Калгасны шлях" (19591960), у 1960 годзе быў абраны другім, у 1961 годзе - першым сакратаром Шаркаўшчынскага райкама камсамолу. Пасля ліквідацыі Шаркаўшчынскага раёна ў 1962 годзе вярнуўся на журналісцкую работу. Працаваў загадчыкам аддзела пісьмаў, потым загадчыкам аддзелаў сельскай гаспадаркі, партыйнага жыцця, намеснікам рэдактара міёрскай міжраённай газеты "Сцяг працы" (1962 - 1965). У 1965 годзе Германа Кірылава накіравалі намеснікам рэдактара ў полацкую газету "Сцяг камунізму" На гэтай пасадзе ён працаваў да 1976 года. З 1976 года быў уласным карэспандэнтам абласной газеты "Віцебскі рабочы" у Полацку (19761995).
З 1995 па 1999 год карэспандэнт шматтыражнай газеты "Трудовая смена" Полацкага вытворчага аб'яднання "Шкловалакно".
Герман Кірылаў друкуецца з 1974 года. Першая значная публікацыя Германа Кірылава - апавяданне "Без крыўды ў сэрцы" ("Маладосць", 1971, № 11). У 1978 годзе ў часопісе "Беларусь" пабачыла свет апавяданне "Татава пілотка" (№5). У тым жа годзе ў часопісе "Маладосць", №12 надрукавана апавяданне "Адажыо".
У 1981 годдзе ў часопісе "Маладосць" №№56 змешчана аповесць "Сонца тваіх вачэй". У 1983 годзе ў выдавецтве "Мастацкая літаратура", выйшла першая кніжка апавяданняў "Падлетак" Большасць з іх - пра вайну. У 1989 годзе у тым жа выдавецтве выйшаў раман "Пах жыта" (кніга 1я), у якім расказваецца пра падзеі ў Заходняй Беларусі ў 1939 годзе. У 1997 годзе выйшла кніга "Гарт. З успамінаў пра Саюз Беларускіх Патрыётаў" (Глыбокае. Паставы). СБП - гэта падпольная маладзёжная арганізацыя, якая ўзнікла ўвосень 1945 года сяродстудентаў Глыбоцкага і пастаўскага педвучылішчаў. 8 лютага 1947 года СБП быў разгромлены савецкімі карнымі органамі. 20 чэрвеня 1947 года ў Менску былі засуджаныя 34 сябры СБП. Другі працэс адбыўся 1112 лістапада 1947 года ў Полацку. Было засуджана 10 чалавек. Пакаранне сяброў СБП было вельмі жорсткім. Чатыром была прысуджаная смяротная кара. Потым яе змянілі на 25 гадоў (якраз выйшаў указ аб адмене смяротнай кары). Астатнія атрымалі розныя тэрміны зняволення - ад 3 да 25 гадоў. Большасць атрымала 10 гадоў пазбаўлення волі. У кнізе "Гарт" сабраныя ўспаміны дванаццаці ўдзельнікаў Саюза Беларускіх Патрыётаў.
У часопісе "Полымя" за 2000 год надрукавана аповесць "Піраміда".
Герман Кірылаў піша таксама п'есы, нарысы, гумарэскі, рэцэнзіі.
У аўтарскім партфелі другая частка рамана "Пах жыта", аповесці "Недзе ў мястэчку", "Сад, ты мой сад", дзве п'есы, некалькі апавяданняў.
Хочацца павіншаваць даўняга сябра, аднакласніка па Шкунцікаўскай школе Германа Кірылава з 70годдзем, пажадаць юбіляру моцнага здароўя, натхнення і плёну ў далейшай літаратурнай творчасці.
Кліменці Кожан, в. Германавічы Шаркаўшчынскага раёна
Купала і Коласа - Божы дар беларускаму народу
У Лідскай гімназі № 1 адбылася канфереэнцыя, прысвечаная 125-годдзю з дня нараджэння Янкі Купалы і Якуба Коласа..Пачалася яна з верша "Мая зямля, мой кут, мой край", які пачытала Хруль Гражына, вучаніца 9 "А" класа. Запомнілася паведамленне гімназісткі Вольгі Качалкі на тэму "Янкаў вянок". Прыемна здзівіла даследаванне па п'есе Янкі Купалы "Тутэйшыя" вучня 11 класа Фадзеева Яўгена. Шчукевіч Вікторыя выступіла з дакладам "Памятае Лідчына Купалу".
У святкаванні прымалі ўдзел паважаныя і цікавыя госці: Мельнік Міхась Іванавіч (выкладчык каледжа, кіраўнік літаратурнага аб'яднання "Суквецце"), Пазлухова Васіліса Міхайлаўна (паэт, кампазітар, музыкант); Іна Міхалюк (студэнтка каледжа, лаўрэат конкурсу "Памяці Валянціна Таўлая"), Яўген Пац таксама студэнт каледжа; Вольга Цяслюк (правазнаўчы факультэт, студэнта ІУ курса каледжа, паэт, кампазітар) усе сябры ТБМ. У іх выкананні прагучалі вершы, прысвечаныя Купалу і Коласу. Васіліса Пазлухова прапанавала гімназістам паслухаць песні, словы і музыку да якіх напісала сама. Колькі зацікаўленасці і зачаравання было ў іх! Гэта вельмі прыемна і для гасцей, і для саміх удзельнікаў, бо падобныя сустрэчы не так часта адбываюцца.
З'яўленне на Зямлі ў адзін год двух паэтаў, Купалы і Коласа гэта Божы дар беларускаму народу, які заслужыў іх сваёй шматпакутнай гісторыяй.
Пуйдак Насця, гімназістка.
Калі з царквы робяць стайню, гэта - бальшавізм, калі з стайні робяць царкву, што гэта?
Шаноўная рэдакцыя!
На зварот ТБМ адносна рэканструкцыі цэнтра Горадні прыйшоў адказ ад першага намесніка старшыні Гарадзенскага гарвыканкаму А. Кунаша. У адказе ёсць такія словы: "В восстановленом флигеле планируется открытие православной церкви на 500 прихожан».
Хачу патлумачыць, што пад рэканструкцыяй паўночнага флігеля (былой канюшні А. Тызенгаўза) маецца на ўвазе адбудова гэтай канюшні з пабудовай у ёй царквы. Вось такія ў нас "рэканструкцыі".
А. Ступень, г. Гародня.
Вясельныя песні ў забыцці
На Беларусі пасты. Бяздзейнічаюць ЗАГСы і Палацы шлюбаў. Ды пройдуць Каляды, і зноў загудуць па гарадах і вёсках вясельныя абозы-картэджы, загамоняць-заспяваюць вясельныя застоллі. Але...
У тую суботу ў гарадскіх рэстаранах і кавярнях спраўлялася аж дзевятнаццаць вяселляў. На адным з іх быў, па запрашэнні, мой знаёмы, ужо ў гадах мужчына. Ён потым паведаў, што быў уражаны не толькі колькасцю гасцей - 140 чалавек - багаццем розных закусак, спіртнога, ад якіх ледзь не гнуліся сталы, нанятымі музыкамі і гаваркім вядоўцам застолля, перапаясанымі вышыванымі ручнікамі сватамі. Больш за ўсё яго, як інтэлігента здзівіла тое, што ні госці, хто ўзнімаў тост за здароўе і шчасце маладых, ні вядовец, не вымавілі за доўгі вечар ні слова пабеларуску - быццам усе яны завіталі сюды з суседняй Расіі. На падпітку госці старэйшага пакалення, пераважна жанчыны, заспявалі песні пасляваеннай пары, вядома ж рускамоўныя - тыя, што часцяком выконваюцца сёння і на беларускім тэлебачанні. Нават у экватарыяльнай Афрыцы, у джунглязх, дзе пражываюць плямёны, якія пакуль не далучыліся да цывілізацыі, у перадачах расейскага тэлебачання "Вакол свету" дэманструюць нярэдка перад тэлекамерай свае вясельныя песні, танцы. А што казаць пра нашых блізкіх суседзяўукраінцаў: хіба можна уявіць сабе тамашняе вяселле без старадаўніх народных песень, што гучэлі яшчэ пры Тарасу Шаўчэнку? Горка і крыўдна усвядамляць, як занядбалі мы, беларусы, за апошнія дзесяцігоддзі сваю нацыянальную культуру, у тым ліку і вясельныя песні. У кніжных магазінах зборнікаў іх не знойдзеш. А між тым у адной з гарадскіх бібліятэк я адшукаў на дальняй паліцы 5ю кніжку "Вясельныя песні", выдадзеную інстытутам маставазнаўства, этнаграфіі і фальклору Акадэміі навук БССР яшчэ ў 1986 годзе ў 6ці тамах!
Наклад 5га тома- 1940 экземпляраў, разлічаны яны былі вядома ў першую чаргу на бібліятэкі, этнографаў, фалькларыстаў, самадзейныя мастацкія калектывы. У гэтым томе змешчана 1445 беларускіх вясельных песняў, запісаных у час фальклорных экспедыцый па вёсках рэспублікі, узятых з архіваў і выданняў ХІХХХ стагоддзяў. Акрамя таго, у кнізе надрукаваны і музычны дадатак да гэтых песень на 400 старонках. Толькі са Слуцкага раёна запісана 78 вясельных песень - болей іх сабрана толькі ў асобных раёнах Берасцейскай і Гарадзенскай абласцях. Заўважым, што ў 5ы том увайшлі толькі песні, прысвечаныя ад'езду маладой да маладога і развітанню яе з родным домам. Вось як гучэлі яны спрадвеку на Случчыне:
Вой, матка мая родная,
Вазьмі каня за повязь,
Выведзь яго за вароцечка,
Ды ўкажы мне дарожачку,
І угадай маю долечку.
Гэта выконвалася на ад'езд нявесты да маладога.
Агледзелася маці,
Што не ўся сям'я ў хаце,
Ёсць лыжачкі,
есць талерачкі
Няма тут мае дзевачкі -
гэта песня - плач маці.
Шмат песень прысвячаецца сустрэчы младых ля дому маладога. Застольных, паслявясельных (на другі дзень) - ўсяго іх занатавана ў шасці тамах звыш 7 тысяч! Які са славянскіх народаў мае такое фальклорнае багацце?
Ці ж не сорамна нам, беларусам, імі грэбаваць, забываць?
А можа варта было б выдавецтву "Мастацкая літаратура" выдаць шэраг невялікіх зборнічкаў, недарагіх, з тымі песнямі, масавым накладам?
Патрэба ў такіх "ходкіх" зборніках вясельных песень тлумачыцца, ці хутчэй дыктуецца і тым, што пакаленне вясковае, якое памятала гэтыя песні, выконвала іх па патрэбе, ужо, лічы, адыйшло ў нябыт, а тое, што вырасла за апошнія шэсцьдзесят гадоў рэдка дзе і ведае іх, тым болей у горадзе.
Зацікавіў мяне ў той ббліятэцы і даволі тоўсты зборнік "Лірычныя песні" - беларускі фальклор у запісах, зробленых у апошнія дваццацьтрыццаць гадоў. Укладанне і рэдакцыя яго народнага паэта Беларусі Ніла Гілевіча, выдавецтва БДУ, г. Менск, 1976 год. У зборніку занатавана 417 песень: нядолі і змагання, песні пра каханне, пра службу ў войску, жартоўныя і сатырычныя, пра сямейнае жыццё, песні да танцаў, прыпеўкі.
На вялікі жаль, большасць гэтага багатага духоўнага рыштунку ў занядбанні сучаснымі песеннымі маладзёвымі гуратамі. У прыватных шапіках, дзе прадаюцца касеты з запісамі песень, мне маглі прапанаваць адну. У ёй сабрана пятнаццаць народных песень у выкананні ансамбля "Песняры". Ды яшчэ сямтам у вясковых самадзейных гуртах можна пачуць тыя песні, якія калісьці спявалі у час жніва мая бабуля, яе суседкі. У прыватнасці, вельмі парадаваў мяне і ўсіх тых, хто любіць народныя песні, самадзейны гурт "Пачастунак", што месціцца пры Доме культуры ў вёсцы Леніна (памясцоваму - Раманава, як было спрадвеку). У ім удзельнічаюць жанчыны не толькі пажылога ўзросту, а і маладыя, школьніцы нават, свой канцэрт яны далі ў дзень святкавання 890 годдзя Слуцка і зачаравалі сотні людзей, што прыйшлі паслухаць іх. Жыве пакуль народная песня ў "Ячаўскіх вячорках", у Казловіцкім народным хоры, у Селішчанскім і Вясейскім Дамах культуры - і то радуе, абнадзейвае, што не ўсё роднае, любае нашаму сэрцу забыта.
Міхась Тычына, г. Слуцк.
Праблема захавання і рэстаўрацыі помнікаў драўлянай архітэктуры г. Менска
Праходзячы каля непрыкметнай драўлянай хаты трэба ўяўляць, што, верагодна, гэта помнік гістарычнага Менска. Цяжка ўявіць, што крыху больш за стагоддзе назад драўляныя будынкі складалі 4/5 усёй забудовы горада. Драўляная хата - традыцыйнае жыллё беларуса. Менавіта з жылля фармуецца бытавая культура, таму аб гэтым нельга забываць. Тым больш, што зараз магчымасць убачыць помнікі драўлянай архітэктуры скарачаецца з кожным днём.
Складовай часткай гісторыкабудаўнічай сістэмы ў XIX - на пачатку XX ст. з'яўляліся прадмесці. За межамі цэнтральных кварталаў губернскага горада цясніліся гандлёварамесніцкія слабодыпрадмесці: Камароўка, Пярэспа, Раманава Слабада, Ляхаўка. Менавіта прадмесці з'яўляліся ўвасабленнем народнай архітэктуры ў межах горада Менска ў канцы XIX - пачатку XX стст.
Статыстыка пачатку XX стагоддзя сведчыць, што ў 1910 годзе ў Менску налічвалася 7639 будынкаў. З іх толькі 1262 было мураваных, 211 цаглянадраўляных і 6166 драўляных. Гэта не дзіўна, бо галоўным будаўнічым матэр'ялам для гарадоў Беларусі заставалася дрэва. Гэта тлумачыцца тым, што большасць рабочых, што насялялі прадмесці - сяляне, а дрэва - гэта спрадвечны будаўнічы матэрыял селяніна, тым больш, што лес быў танным. З драўлянай хатай у горад пераходзіла і аутэнтычная культура, культура , якая характарызуе ўсё нацыю.
Зараз ранейшыя драўляныя прадмесці Менска ў большасці апынуліся ў цэнтры горада, або зусім непадалёку, у зоне актыўнага сучаснага будаўніцтва. Яшчэ ў савецкі час іх пачалі зносіць, пракладваючы новыя вуліцы, шляхаправоды, капаючы траншэі метро. Нажаль разам з імі знікалі назвы, што існавалі не адно стагоддзе, таксама знікаюць гістарычныя межы фармавання горада.
Праблема захавання і рэстаўрацыі помнікаў драўлянага дойлідства Менска вельмі актуальна на сённяшні дзень, вырашыць яе спрабавалі яшчэ ў савецкі час.
У 1985 г. падчас правядзення будаўнічых работ у Ракаўскім прадмесці ўзнікла праблема захавання драўлянага дома па вул. Вызвалення, 4 (былая Уваскрасенская), які стаяў на ўліку як помнік гарадской архітэктуры. Знайшлі адзіны магчымы на той час варыянт захавання: разабраць і перавезці помнік у Рэспубліканскі музей народнай архітэктуры і побыту.
Дом З. Бядулі да кастрычніка 1985 г. знаходзіўся на вуліцы Талстога, 14 а. Потым быў перавезены на завулак Рабкораўскі, бо на папярэднім месцы пачалі ўзвядзенне жылога дома менскага вагонарамонтнага завода. У наш час у гэтым доме знаходзіцца філіял музея М. Багдановіча (з кастрычніка 2007 зачынены на рэстаўрацыйныя работы). Лёс дома непасрэдна звязаны з гісторыяй беларускай культуры. Тут у 19161919 гг. пражывалі Бядуля, Багдановіч, Верас, дом наведвалі Чарвякоў, Галубок, Фальскі і іншыя.
Дом размяшчаўся ў аддаленні ад вуліцы, фундамент цагляны, сцены з брусоў, у чысты вугал, ёсць дзве капітальныя перагародкі, двайная падлога. Столі двайныя, дах страпільны, пакрыццё з бляхі. Пры разборцы на ёй было выяўлена кляймо фірмы канца XIX ст. Дзве жылыя часткі маюць асобны выхад, прыхожую. У левай - пяць невялікіх пакояў, тры печы (грубкі), адна з іх вуглавая. У правай - тры пакоі, невялікая кухня з печчу, дзве грубкі. Абедзьве паловы мелі выхад на двор праз агульны тамбур.
Інтэр'ер помніка характэрны для гарадскога жылля пачатку XX ст. У планіроўцы і архітэктурнаканструкцыйным рашэнні дома З. Бядулі адлюстраваны рысы, што атрымалі развіццё ў драўлянай архітэктуры горада ў XIX - пачатку XX ст., у тым ліку такія, як планіровачны падзел на два жылыя пакоі, развіццё планіроўкі вакол уваходнага вузла (тамбурпрыходжаякамора), прынцып падзелу вялікіх памяшканняў на меншыя. У архітэктурным абліччы такімі рысамі з'яўляюцца: пасадка дома на каменны фундамент, на галоўным фасадзе ўваходы вылучаюцца навесамі, двухсхільны дах.
У лютым 1988 г. на пашыранай Горадабудаўнічай Радзе гарадскога Камітэта па будаўніцтву і архітэктуры Беларускага рэстаўрацыйнапраектнага інстытута была прадстаўлена праектная канцэпцыя рэгенерацыі гістарычнай забудовы прадмесцяў Менска XIXпачатку XX ст. Сутнасць яе заключалася ў захаванні найбольш каштоўных фрагментаў драўлянай гістарычнай забудовы: Паўночнага завулка ў Лютаранскім, вул. Хмялеўскага ў Грушаўцы, вул. Магілёўскай у Ляхаўцы, некалькі вуліц у былой Серабранцы (Палеская, Гужавая, Лугавая), вул. Калектарнай і Шорнай, вул. Дзімітрава. Ідэя была ўхвалена, і Упраўленне музеяў і аховы помнікаў Міністэрства культуры замовіла Рэстаўрацыйнапраектнаму інстытуту выкананне схематычных абмераў і графічных пашпартоў найбольш каштоўных прыкладаў гістарычнай драўлянай забудовы горада.
У сакавіку таго ж года канцэпцыя атрымала адабрэнне Менскай гарадской рады Рэспубліканскага таварыства аховы помнікаў. А да канца 1988 г. некаторыя з фрагментаў гістарычнай забудовы (Паўночны завулак, вул. Хмялеўскага, Калектарная, Дзімітрава) трапілі на схему Генеральнага плана горада. У 1989 г. спецыялісты рэстаўрацыйнапраектнага інстытута распрацавалі дадатковыя прапановы па рэгенерацыі забудовы вуліцы Хмялеўскага і Паўночнага завулка.
У 1990 г. Міністэрства культуры звяртаецца ў гарвыканкам з хадатайствам аб уключэнні традыцыйнагістарычнай забудовы ў Дзяржаўны спіс помнікаў гісторыі і культуры Менска.
У 1991 г. горад выносіць на абмеркаванне спіс помнікаў гісторыі і культуры Менска, дзе былі абазначаны дамы на вуліцах Калектарнай і Шорнай, Паўночнаму завулку і Грушаўскаму прадмесцю, вуліцах Магілёўскай, Маякоўскага, Чарвякова. У лістападзе 1991 г. навуковапраектныя матэрыялы па дадзенай праблеме абмяркоўваліся ў Камітэце па Горадабудаўніцтву і архітэктуры Менска, у выніку высветлілася, што наданне гістарычнай драўлянай забудове статуса помніка патрабуе рашэння праблемы паляпшэння жыллёвых умоў, добраўпарадкавання тэрыторый, прыстасавання помнікаў да новых грамадскакультурных патрэбнасцяў. Было невядома, як захаваць помнікі, што знаходзяцца ў прыватнай маёмасці. Між тым помнікі драўлянага дойлідства паступова руйнавалі, вызваляючы плошчу пад будаўніцтва. Так былі знішчаны дамы ў Паўночным завулку (19, 24а, 26а), на вул. Дзімітрава, 23 (для размяшчэння аб'ектаў завода ім. Леніна), на вул. Грушаўская 1517 (для прыватных фірм). Па вуліцы Талстога, каля Цэнтральнага Упраўлення Нацыянальнага Банка Мінскай вобласці, яшчэ нядаўна можна было бачыць драўляны дом, у якім яскрава прасочваліся народныя традыцыі будаўніцтва. Зараз на гэтым месцы пустэча.
Але не ўсё так сумна , бо засталіся яшчэ помнікі драўлянага дойлідства Менска: у былой Старажоўцы, Ляхаўцы, Кашарах, Грушаўцы і нават сапраўдныя помнікі можна ўбачыць ў так званым Завакзаллі (былыя прадмесці Уборкі, Добрыя Мыслі). На рагу вуліц Рабкораўскай і Талстога стаіць двухпавярховы драўляны дом першай трэці XX ст. Будынак мае развітую планіроўку з ярка вылучанай уваходнай групай і добра захаваўся.
У еўрапейскіх краінах архітэктурная спадчына, у тым ліку і помнікі народнага дойлідства архітэктуры шырока выкарыстоўваюцца ў культурнаасветніцкай, відовішчнай і іншых сферах, што не памяншае іх значнасці. У Беларусі вельмі актуальным з'яўляецца захаванне драўлянай архітэктуры праз яе прыстасаванне да розных відаў культурных, асветніцкіх, турыстычных устаноў (арганізацыя музеяў, наладжванне пастаянных этнаграфічных экспазіцый, арганізацыя культурнаасветніцкіх устаноў, у помніках драўлянай забудовы могуць таксама размяшчацца арэндныя арганізацыі і прыватныя фірмы і інш.).
Таму наша задача захаваць драўляную гістарычную забудову нашых гарадоў.
Яляксей Янкоўскі, студэнт 5 курса ФіДК БДУКіМ .
Адыходзяць сябры, адыходзяць ...
Здаецца, нічога няма мацней за студэнцкую дружбу. Нават тыя, што не былі тады маімі сябрамі, сёння ўспрымаюцца не так, як тады, калі мы былі маладыя. Тады мы маглі быць далёкімі, а сёння, сустрэўшыся, мы адчуваем сябе старымі сябрамі, нам прыемна пагаварыць, успомніць нешта, распытаць пра таго ці гэтага. А калі мы тады былі сябрамі, дык мы ўжо застаёмся такімі на ўсё астатняе жыццё.
І робіцца вельмі цяжка, калі пачуеш ад свайго сябра, што таго ці іншага ўжо няма, што ён адышоў у другі свет, а ў гэтым мы яго ўжо не сустрэнем. У мяне нядаўна было такое: пайшоў ад нас чалавек, якога я любіў, якога сядытады сустракаў вось на гэтай дарозе, мы размаўлялі колькі хвілін, а потым разыходзіліся: ён на працу ці дадому, я таксама. Мы сябравалі даўно, нас шмат што яднала, на шмат якія рэчы мы глядзелі аднолькава - і вось чалавека не стала, ён адышоў у іншы свет. Ах, як шкада! Хай бы застаўся яшчэ ў гэтым, нашым, хоць і не надта дасканалым і заўсёды прывабным свеце. А яго няма - і ўжо не будзе. І я не сустрэну яго ніколі. Ніколі!
Адыходзяць сябры, адыходзяць ... Яшчэ дзіўна, што праводзім мы іх, а не наадварот. Але тут, відаць, ёсць нейкі сакрэт, што мы ідзём туды, адкуль назад не вяртаюцца, годам раней, годам пазней - мы яго не можам разгадаць. Але жывыя павінны праводзіць тых, што адышлі - такі адвечны закон жыцця.
Здаецца зусім нядаўна меў я сяброўку студэнцкіх гадоў Ірыну Крэнь, а вось яе ўжо няма - і не будзе. Як гэта цяжка і балюча. У далёкім 1948 годзе мы сталі першакурснікамі, на нашым курсе было шмат дзяўчат, і яна ўпрыгожвала сабой наша аддзяленне, але была сціплая, нейкая надта засяроджаная ў сабе, вялікіх кампаніяў пазбягала, нібы нешта таіла ў сабе. Сябравала яна з дзяўчынаю з другога факультэта. Тады я не ведаў, што гэта за дзяўчына і што іх яднае. Толькі потым па каліўцу ўсё збіралася ў цэлае, і высветлілася, што гэта была дачка аднаго з рэпрэсаваных рускіх пісьменнікаў Арцёма Вясёлага. А ў самой Ірыны таксама быў рэпрэсаваны яе бацька, які тады адбываў пакаранне за Палярным кругам, быў у лагеры і працаваў на лесапавале. Шмат хто з нашай Заходняй Беларусі паспытаў на сабе цяжкую руку карных органаў, для якіх кожны, хто пабыў пад акупацыяй, а раней пад Польшчай, быў ужо патэнцыяльным ворагам, не кажучы ўжо пра тых, хто супрацоўнічаў з акупантамі, недзе там працаваў у іхніх установах.
Так вось Платон Крэнь, былы царскі афіцэр, які ў 20м годзе разам з войскамі генерала Урангеля з Крыма ўцёк у Турцыю, апынуўся ў іх руках праз 25 гадоў, і за свае вершы, якія друкаваў у нямецкай беларускай "Баранавіцкай газэце", і за ўсе свае ранейшыя грахі, трапіў на лесапавал.
Якраз у гэтым жа 1948 годзе ў Савецкім Саюзе пачалася кампанія супроць "бязродных касмапалітаў" - тых, што ўзвялічвалі ўсё заходняе і не цанілі свайго, айчыннага, хто лічыў, што ў Захада ёсць чаму павучыцца. Ах, якая крамольная думка! Хіба мы горшыя за Захад, гэты капіталістычны Захад! Ды мы ў сто разоў лепшыя, наша навука, наша тэхніка, тым больш наша ідэалогія - самая перадавая ў свеце! Няхай яны яшчэ павучацца ў нас, а не мы ў іх станем вучыцца!
Мы, першакурснікі, тады былі сведкамі, як на чале з дэканам філфака адбывалася судзілішча над выкладчыкам старажытнай рускай літаратуры Львом Барагам, якога білі за яго "весялоўшчыну", за "хадзячыя сюжэты", за параўнальную метадалогію. Тады для нас, большасці вясковых, гэта было нешта незвычайнае, пасвойму цікавае з'явішча, а яшчэ больш - страшнае. Чалавека нібы публічна распраналі, агалялі, аблівалі яго варам балючых слоў, што глыбока ранілі яго сэрца. Ён павінен быў апраўдвацца, каяцца, абяцаць, што выправіць свае грахі, што больш такое не паўторыцца і г. д.
Але выглядала так, што ўсе абвінаваўцы былі проста недаросткамі ў параўнанні з Барагам, яны былі нейкія тупаватыя, блыталіся ў доказах, не знаходзілі патрэбных аргументаў. А біты і зняслаўлены "касмапаліт" вырастаў у вачах студэнтаў яшчэ больш - як чалавек дасведчаны, эрудаваны, які заткне за пояс любога з тых, хто намагаўся знайсці ў яго лекцыях нейкія відавочныя памылкі, сляды пакланення перад Захадам і зневажання свайго ўласнага, такога перадавога і такога светланавуковакамуністычнага.
Для нас, першакурснікаў, гэта быў наглядны ўрок верхавенства сілы і палітыкі над сапраўднаю навукай. Пазней нешта падобнае мы перажылі, калі прафесар Чыкабава граміў вядомага мовазнаўцу Мара за яго адрыў ад камуністычных ідэй, і калі завяршыў спрэчку самы дасведчаны чалавек у мовазнаўстве - сам Сталін, даўшы шмат клопату ўсім студэнтам і мовазнаўцам.
Барацьба за чысціню савецкай навукі ішла побач з ачышчэннем камуністычных шэрагаў ад усяго выпадковага і шкоднага, яна працягвалася ўвесь час, пакуль мы вучыліся. Ні з таго, ні з сяго прападалі студэнты з курса - у іх біяграфіях знаходзілі нейкі кампрамат: то бацька супрацоўнічаў з акупантамі, то брат ці сваяк, то сам быў сябрам СБМ - Саюза беларускай моладзі, юначай суполкі арганізаванай немцамі. У нас выключылі з курса Эму Хількевіч, Рагнеду Грышкевіч. Пагражала выключэнне і Ірыне Крэнь, але неяк усё ўляглося, і яна закончыла ўніверсітэт спакойна.
Пасля вучобы працавала настаўніцай беларускай мовы і літаратуры, хутка выйшла замуж за кандыдата навук Міколу Вераб'я, якога, дарэчы, папярэджвалі, каб ён не псаваў сабе кар'еры і не жаніўся з дачкой "ворага народа", але ён махнуў рукой на іх параду. Праўда, пазней яго моцна крытыкавалі за тое, што ён хваліць дробнабуржуазную газету "Наша Ніва", у якой, між іншым, працавалі ўжо вядомыя тады Янка Купала і Якуб Колас, а таксама шмат іншых беларускіх культурных дзеячаў.
Ірына Крэнь працавала настаўніцай, навуковым супрацоўнікам у Інстытуце літаратуры, у выдавецтвах, у Інстытуце педагогікі, у газеце "Наша слова". Як бачым, абсяг яе дзейнасці шырокі, і ўсюды яна пакінула пасля сябе глыбокі след. У яе шмат артыкулаў пра нашых пісьменнікаў, навукоўцаў, дзеячаў культуры. Яна была чалавекам актыўным, мэтанакіраваным, заўзятым прыхільнікам і абаронцам роднага слова. Пры належных спрыяльных умовах яна магла б стаць паэткаю, яна магла пісаць і прозу. І ў адным з нумароў часопіса "Маладосць" мы сустрэліся з ёю як празаікі: было маё апавяданне і яе - пад назваю "Іван Чобат", пра нялёгкі лёс вясковага чалавека.
Адчуванне слова, стылю, мовы - было ў яе ў крыві, няйначай атрымала гэта ў спадчыну ад бацькі, які быў паэтам, а потым, пасля вяртання з лагера, напісаў свае ўспаміны: пра вайну, пра ўцёкі з Крыма, пра блуканне па Еўропе, і, урэшце, пра вяртанне на Радзіму, а скончыў свой аповед пра доўгія і цяжкія гады лагернага жыцця за Палярным кругам.
Як клапатлівая і ўдзячная дачка, Ірына сабрала ўсе бацькавы творы - вершы на дзвюх мовах, успаміны і выдала ўсё асобнаю кніжкай пад назваю "Бывай, Ярашоўка!" Шкада толькі, што яе бацька не ўбачыў сваёй кніжкі пры жыцці.
Тут будзе дарэчы спытаць, што азначае прозвішча "Крэнь"? Адзін з слоўнікаў тлумачыць, што "крэнь" - гэта скрыўлены, прасмолены бок елкі, крэні скарыстоўвалі як дэталі для саняў і ветракоў. Такое прозвішча ці мянушку мог атрымаць чалавек, які здабываў крэні, або ўпарты, упірысты па натуры. Падобны характар Ірына атрымала ад бацькі - упартасць. напорыстасць, але нешта і ад маці - мяккасць, жаноцкасць, кампанейскасць.
На пенсіі Ірына не сядзела склаўшы рукі, яна працягвала рабіць усё тое, чым займалася ўсё жыццё: думала, збірала матэрыялы да тэмаў, якія яе цікавілі, пісала артыкулы, нарысы, шмат каму дапамагала парадамі - куды звярнуцца, дзе шукаць, што напісаць, - асабліва сваім землякам, якія добра ведалі дарогу да яе хаты. Гасцямі ў яе былі такія знакамітыя паэткі як Ларыса Геніюш, Данута Бічэль. Я сам быў, можна сказаць, частым госцем у яе дома, на кватэрах, якія яна памяняла шмат: у Доме вучоных ля Паштамта - кватэра яе мужа Міколы Вераб'я, потым на вуліцы Якуба Коласа, недалёка ад Камароўкі, на вуліцы Веры Харужай, пры самым Камароўскім рынку, урэшце ў ціхім доме на Калінінскім завулку. Чаму яна так часта пераязджала з месца на месца, не ведаю, але гэтыя пераезды, мне так здаецца, забралі ў яе шмат сіл, як фізічных, так і маральных. Мо гэта і адбілася на яе здароўі, якое апошнія некалькі гадоў было ўжо моцна падарванае, яна стала павольнаю, менш рухомай, негаваркою, што было вельмі нязвыкла для яе кампанейскай жывой натуры.
Але, як ні дзіўна, ад яе я ніколі не пачуў скаргі на лёс, на цяжкі стан, на свае хваробы. У гэтым сэнсе яна мела мужчынскі характар, менавіта Крэнеўскі - я ні разу не бачыў яе слёзаў, хоць заставаў яе ў розныя, нават складаныя моманты жыцця, калі чалавеку бывае цяжка, калі ў яго нейкія няўдачы ці непаладкі. Ва ўсякім разе, яна ўмела кіраваць сваімі пачуццямі, не паддавалася часовай слабасці. Я быў старым яе сябрам, мне яна магла даверыцца, як свайму чалавеку, аднак такога выпадку ў нашых адносінах не было. Не было таксама нейкіх намёкаў на інтым, на пачуцці, далейшыя за сяброўства, яна не пераходзіла гэтай далікатнай мяжы ніколі, як не пераходзіў яе і я сам. Мне здаецца, што нам хапала і таго, што давала нам наша сяброўства.
Але з вышыні свайго ўзросту можна сказаць, што сяброўства павінна быць шчырым, мы маем маральнае права спытацца ў сябра пра ўсё, што нас цікавіць у ім, у яго біяграфіі, у яго сям'і, хоць адказу можам не атрымаць, бо рэакцыя на такую цікаўнасць можа быць нават адмоўнай, але мы не павінны крыўдаваць за гэта на свайго сябра. У той жа час я сам магу чакаць ад свайго сябра нейкіх крытычных меркаванняў наконт маіх паводзін ці ўчынкаў.
Такія пытанні і крытычныя ацэнкі я меў ад сваёй сяброўкі Іры Крэнь асабліва ў той час, калі я разыходзіўся з першаю жонкай Вольгай Петрашкевіч, пакідаў яшчэ неўладкаваных у жыцці дзяцей, ішоў да другое жанчыны, якая стала маёй другой жонкай - да Галіны Пілецкай, маёй зямлячкі з Клецка, дзе мы канчалі адну школу, толькі дарогі нашы разышліся, а сышліся зноў праз дваццаць пяць гадоў.
Нешта падобнае было і ў самой Ірыны ў школьныя гады яшчэ там, у Ярашоўцы ля Моўчадзі, калі яна пакахала маладога хлопца Віктара, а ён - яе. А потым, ужо ў студэнцкія гады, Віктар закахаўся ў Ірыну сяброўку Волгу, дачку рэпрэсаванага пісьменніка, яны пабраліся, але шчасце іх было кароткае: яго маладая жонка памерла пры родах ці хутка пасля іх, пакінуўшы Віктару Говару малую дачушку, якую ён выгадаваў і вывеў у людзі, а потым перасяліўся ў Маскву, там ажаніўся яшчэ раз, працаваў, напісаў некалькі кніжак прозы і там жа памёр.
А не так даўно ў Доме літаратара адбылася прэзентацыя яго кніжкі прозы пад назваю "Калі равуць быкі", якая выйшла ўжо пасля яго смерці. Было сказана шмат цёплых слоў пра асобу аўтара, пра яго выключна цікавую творчасць, якой мы, на вялікі жаль, яшчэ амаль не ведаем. Дык вось, Ірына Крэнь перажыла сваё першае каханне на некалькі гадоў. На свае вочы бачыў ў яе кніжку Віктара Говара, прысланую з Масквы і падпісаную "Свайму першаму каханню". Так замкнулася ўрэшце кола іх першага кахання...
Можа і памыляюся, але мне здаецца, што ў каханні яна не мела шчасця, бо развялася з мужам Міколам Вераб'ём і жыла адзінока, гадавала дачку, хоць пад канец яны памірыліся і развіталіся мірна, яе Мікола пайшоў з жыцця на некалькі гадоў раней за яе.
Вяртаючыся да пытання галоўнай тэмы яе жыцця, трэба сказаць, што яна мела ўсе задаткі, каб зрабіць нешта значнае, нават вялізнае, каб яе імя стала вядома ўсяму нашаму грамадству, але абставіны жыцця складваліся так, што сваёй галоўнай місіі, для якой яна нарадзілася на свет, выканаць не ўдалося. Абставіны ў кожнага з нас, хто ішоў у літаратуру, не былі спрыяльныя, хутчэй наадварот, але мужчыне ў жыцці значна лягчэй, чым жанчыне, бо на яго не так моцна цісне груз адказнасці за сям'ю, як ён цісне на жанчынумаці.
І хоць Ірына Крэнь не поўнасцю скарыстала дадзены ёй Богам і бацькамі дар, яна рабіла сваю працу з натхненнем, з пачуццём высокага абавязку. Яна рабіла ўсё каб наша культура развівалася ў нашых нацыянальных рамках, каб наша мова стала дзяржаўнай не толькі намінальна, але і фактычна. Усё, што яна рабіла, было скіравана менавіта ў гэтым напрамку.
І зробленае ёю, а зрабіла яна шмат, застанецца выдатнаю старонкай у гісторыі нашай культуры, а імя яе ніколі не будзе забытае, і ўсе мы, яе сябры, будзем ганарыцца, што нам давялося жыць побач з ёй, сустракацца, спрачацца, супрацоўнічаць, адчуваць на сабе святло яе шчодрай душы, яе інтэлекту, яе аптымізму і веры ў перамогу светлых сілаў над сіламі зла і цемры.
Я шчаслівы, што быў сябрам Ірыны Крэнь. І мне горка, што наша сяброўства так нечакана абарвалася.
Уладзімір Дамашэвіч, 29.06.2005
Адольф і Эўстах
Гэты матэрыял можна прапанаваць як невялікую крэску да жыццяпісу Адольфа Янушкевіча.
У радзінным асяродку Янушкевічаў, апроч найвышэйшага ўзаемнага кахання сясцёр і братоў, была яшчэ асаблівая маральная спавітасць паміж Адольфам і Эўстахам. Найбліжшыя гадамі, найпадобнейшыя можа ў некаторых настроях розуму, перад расстаннем бачыліся ўжо адзін другому на полі чыннага жыцця, былі яны спалучаны не толькі найсардэчнейшай повяззю, але больш той пашанай узаемна распазнаваных ў сабе прыкметаў, якая нават без звязку крэўнасці, стаецца вузлом ніколі не гаснучай прыязні. Кінутыя на два супраціўныя краі нашага расцярушвання, цалкам падзеленыя немажлівасцю абмена хоць бы колькімі выразамі братэрскага кахання, тужылі адзін па аднаму заўжды, і бракавала адно аднаго найболей тады, калі іх думка падала на тое, што іх наймацней закранала. "Ах, каб там быў мой Сташутка!" - шмат разоў паўтараў Адольф, раздумваючы пра інтарэсы дома, пра клопаты маткі, пра захады, прадпрынятыя дзеля звальнення яго з Сібіры. "Чаму тут няма майго Адольфа!" - выгукаў Эўстахі кожны раз, як толькі ў нашай эміграцыйнай працы давала чуць аб сабе патрэба ў моцным характары і здольным работніку, альбо на даляглядзе нашых прызначэнняў бліскала якое святло надзеі і новага паклікання. Бязмежнае каханне і пашана да старэйшага брата нарадзілі ў ім тое перакананне, што лёс памылкова прызначыў ім выгнанчыя становішчы, а направа той памылкі была бы нават чынам патрыятычным... "Няхай Адольф будзе звольнены, а я дабравольна пайду заступіць яго мейсца на Сібіры і жадаю толькі аднэй ласкі: каб мог па дарозе адведаць маю матку і ўзяць ад яе астатняе дабраславенства." Так ён выказаў яшчэ ў 1836 годзе сваё жаданне, каторае, калі і не сталася споўненым, то не з прычын, залежных ад яго волі. Не могучы ані скуткам сваёй дзейнасці, ані хоць бы наўпрост пасланымі словамі выказаць брату свае пачуцці, даверыў іх пазней друкаванай картцы, каторая падобна ніколі не дайшла да рук Адольфа, але звярнула на яго падазронае вока жонду.
Гэтая старонка змешчана ў канцы твору: "ПАНАВАННЕ СТАНІСЛАВА АЎГУСТА", ад ЛЕЛЯВЭЛЯ. Выданне чацвёртае, Парыж, у кнігарні Польскай, rue des Marais SaintGermain, 17 bis. 1839.
Змяшчае яна наступнае:
ДА АДОЛЬФА ЯНУШКЕІЧА
у Ішыме (Сыбэрыя).
Браце Адольфе.
Шырока нас Пан Бог разгарадзіў прасторамі: цябе аддаў на самотнасць сярод пустынь і лясоў; мяне пакінуў у самотнасці пачуццяў сярод мітусні шумнага свету. З агменю Эўрапэйскай Асветы, па яго промню, калі там каторы даходзіць, пасылаю табе аповесць аб справах народных, як незабыццё кахання і тугі. Чытаючы яе, прыпомніш думку, што ўсталявала паміж намі найсвяцейшую крэўнасць; а ў каляіне гістарычных здарэнняў убачыш, што вольна спадзявацца шмат таму, хто моцна хацець умее. Прасі са мной Бога, каб маглі мы жыць яшчэ разам у шчырай карыснай нашым бліжнім працы, як сёння жывем у адным жа ўспаміне і надзеі.
ЭЎСТАХІ.
Парыж, 29 лістапада 1839.
Доўга цешыліся абодва кароткімі толькі ведамасцямі адзін пра аднаго, але нарэшце пасярэднічка Галіцыянка знайшла спосаб, што ўласнаручныя яе і Эўстахага выразы пайшлі да Омска, як прыпіскі да ліста маткі, даданыя нібыта ў Дзягільні.
Атрымаўшы іх у сакавіку 1843, ашчасліўлены Адольф адпісаў абаім 4/16 т. м.
Да Эўстахага.
"Найдарожшы прыяцелю! Бываюць у жыцці нашым хвілі, памяць пра каторыя назаўжды застаецца ў душы чалавека. Адна з такіх хвіляў ёсць для мяне тая, у каторай па столькіх гадох маўчання атрымаў довад тваёй чулай прыязні. Што адчуў пры выглядзе тваіх выразаў, дарэмна стараўся б выказаць. Былато хвіля такога шчасця, што бляск свой чароўны кінула нават на самую ноч майго выгнання. Але нашто ж пра тое разводзіць: ты верыш, што я цябе кахаю больш за жыццё, што сэрца тваё чытае ў маім, як у сваім уласным."
"О, як жа я табе ўдзячны, мой дарагі таварыш маладосці, за колькі выразаў, што спалі на мяне, як з неба. Ты пішаш, што за адну хвілю пабачання са мной... даў бы ўсё. Ах, што ж бы я даў за яе, я, каторы столькі год разлучаны з усімі і з усім, што складала маё шчасце, усыхаю сярод пустыні Сыбэрыі, як афрыканская пальма, перасаджаная на халодную зону, і, калі жыву, то самымі толькі ўспамінамі, чароўнасць каторых мацней мяне прывязвае да жыцця, чым надзея, што ўжо столькі разоў мяне падманвала, і з каторай зачынаю ўжо быць, калі можна ўжыць такі выраз, на штораз больш этыкетальнай ступені."
Ганна Суднік.