Герб горада Ліды, наданы 17 верасня 1590 г.
№ 42 (881) 15 КАСТРЫЧНІКА 2008 г.
20 гадоў назад пачалося новае беларускае адраджэнне
20 гадоў назад 19 кастрычніка 1988 года на ўстаноўчым сходзе Беларускага гісторыкаасветнага таварыства памяці ахвяр сталінізму «Мартыралог Беларусі», заснавальнікамі якога выступілі Саюз пісьменнікаў Беларусі, Саюз кінематаграфістаў Беларусі, Саюз мастакоў Беларусі і рэдакцыя газ. «Літаратура і мастацтва» па прапанове З. Пазьняка быў утвораны арганізацыйны камітэт БНФ за перабудову «Адраджэньне». На сходзе ў менскім Доме кіно (касцёл св. Сымона і св. Алены) прысутнічала каля 400 чал.- творчая, навуковая і тэхнічная інтэлігенцыя, рабочыя, моладзь з аб'яднанняў «Талака» і «Тутэйшыя». У Аргкамітэт увайшлі Р. Барадулін, А. Белавусаў, В. Быкаў, А. Бяляцкі, А. Варава, В. Вячорка, Н. Гілевіч, А. Грыцкевіч, П. Дзмітрук, Ю. Дракахруст, М. Дубянецкі, А. Емяльянаў, В. Жыбуль, У. Конан, Я. Кулік, М. Купава, А. Мальдзіс, А. Марачкін, В. Маслюк, З. Пазьняк, П. Панчанка, П. Садоўскі, А. Суша, С. Свістуновіч, К. Тарасаў, М. Ткачоў, А. Трусаў, Г. Тумаш, I. Чарняўскі, М. Чарняўскі, Я. Шунейка, В. Якавенка, пазней па рэкамендацыі апошняга кааптаваны А. Жураўлёў. Аргкамітэт з'яўляўся калегіяльным органам. 11.11.1988 Аргкамітэт прыняў адозву «Да грамадзян Беларусі», у якой акрэсліў паліт. пазіцыю руху і заявіў, што БНФ «падтрымлівае распачатую лепшымі сіламі КПСС перабудову грамадства на прынцыпах дэмакратыі і гуманізму», «выступае за дэмакратыю... супраць манаполіі ўлады бюракратычных сіл», «за рэальны суверэнітэт Беларусі, абвешчаны Канстытуцыямі БССР і СССР», «за падпарадкаванне эканомікі інтарэсам чалавека, за сацыяльную справядлівасць, за непарушнасць правоў чалавека, за прававую дзяржаву, за экалагічна чыстую Беларусь, за адраджэнне і дзяржаўнасць беларускай мовы». Аргкамітэт заклікаў ствараць групы падтрымкі БНФ і выдаў рэкамендацыі па іх стварэнні...
З тых часоў шмат чаго змянілася.
Зніклі народныя франты амаль што ва ўсіх былых рэспубліках СССР. Яны выканалі свае асноўныя задачы. Працэсы пабудовы незалежных дзяржаваў у гэтых краінах сталі незваротнымі. Там нішто не пагражае нацыянальным мовам і культурам. І толькі ў Беларусі абравіятура БНФ, якая з'явілася 20 гадоў назад, застаецца актуальнай і запатрабаванай да сёння.
Не ўсе гэта разумеюць, але ператварэнне БНФ у чыста палітычную партыю - гэта не што іншае, як звужэнне сферы дзейнасці. 20 гадоў назад аргкамітэт па стварэнні БНФ ставіў задачы і мэты больш шырокія. Не голая барацьба за ўладу, а барацьба за народ павінна быць асновай дзейнасці БНФ, але гэта значна цяжэй.
120 гадоў з дня нараджэння Язэпа Драздовіча
Язэп Нарцызавіч Драздовіч - беларускі графік, жывапісец, скульптар, празаік, паэт - нарадзіўся 13 кастрычніка 1888 г. на Глыбоччыне ў засценку Пунькі (за 4 км ад в. Перадолы) у збяднелай шляхецкай сям'і. У два гады застаўся без бацькі. Яго і пяцёра братоў выхоўвала маці Юзэфа. Неўзабаве пасля смерці бацькі сям'я засталася без зямлі і без хаты.
Вучыўся ў прыватнай настаўніцы, потым у Віленскай школе малявання (1906 -1910). У 1910 -17 гг. служыў у арміі. У 1913 г. вярнуўся на радзіму, жыў у родных, сваякоў, пасылаў у "Нашу Ніву" допісы пра клопаты хлебаробаў-землякоў. У 1919 г. працаваў у Беларускім літаратурна-выдавецкім аддзеле пры Камісарыяце асветы БССР. У 1919 - 20 гг. - мастак-дэкаратар у Беларускай хатцы, Беларускім дзяржаўным тэатры. У 1921 - 24 гг. - кааператар на Дзісеншчыне. У 1924 - 26 гг. - выкладчык малявання ў Глыбоцкай школе, у 1927 - 30 гг. - у Радашковіцкай і Наваградскай беларускіх гімназіях. У 1927 г. заснаваў мастацкую студыю пры Віленскай гімназіі. У 1931-39 гг. - вандроўны мастак. У 1940 - 41 гг. - выкладчык малюнка і батанікі ў Глыбоцкай сярэдняй школе. Апошнія гады працаваў як народны дэкаратар.
Язэп Драздовіч памёр у Падсвільскай бальніцы 15 верасня 1954 г. У музеі-пакоі народнай творчасці, што створаны ў мясцовай сярэдняй школе - яго карціны, дываны, графічныя работы, матэрыялы пра жыццё і творчасць майстра. Пахаваны ён на могілках паміж вёскамі Ліпляны і Малыя Давыдкі. У 1982 г. на магіле ўстаноўлена стэла з барэльефам "вечнага вандроўніка" (скульптар А. Шатэрнік).
Маляваў і роднае слова шанаваў
Даўно заўважана: беларускія мастакі, пасля нашых літаратараў, ці не самая адданая роднай мове, нашай культуры ва ўсіх яе праявах праслойка творчай інтэлігенцыі . Як гэта сталася? З каго гэта ўсё пачалося? Ці думалі вы хоць калі пра гэта? Ці задумваліся?
Як мне падаецца, традыцыя адданасці роднай мове сярод мастакоў бярэ выток менавіта з Язэпа Драздовіча. Менавіта ён не толькі маляваў, але першы сярод мастакоў роднае слова спазнаваў, жыў у родным слове. І ўсе свае выяўленчыя творы дакументаваў толькі беларускаю моваю. А ўжо новае пакаленне мастакоў, пачынаючы з Алеся Марачкіна, Міколы Купавы, Яўгена Куліка, Алеся Цыркунова, Рыгора Сітніцы, Уладзіміра Крукоўскага, Сяржука Цімохава, Віктара Сташчанюка, Эдуарда Агуновіча, Алеся Шатэрніка і шэрагу іншых, наследуючы творчую спадчыну свайго папярэдніка, толькі праз родную мову свой мастакоўскі талент пачуваюць глыбока нацыянальным, самабытным. Усе іншыя варункі ў выяўленчым мастацтве на Беларусі лічацца марнымі. Нездарма ж пра Язэпа Драздовіча ў свой час склаўся афарызм: "Маляваў і родную мову шанаваў". Надзвычай просты і празрысты гэты афарызм, але за ім глыбокі змест.
У мастакоўскай падарожнай Драздовічавай кайстры заўсёды побач з альбомікам для замалёвак ляжаў і нататнік. Пачуе дзе свежае самабытнае слова, цікавы дыялог ці прымаўку - усё запіша, усё занатуе…
Шмат цікавых людзей ён напаткаў на сваіх шляхах. Элеанора Тумашонак з вёскі Бусава, старога веку жанчына, прыпамінае: "Тут, ля гэтай студні, пад гэтым дрэвам, Язэп Драздовіч маляваў. Нешта запісваў".
"Вечны вандроўнік" - так называлі сучаснікі Язэпа Драздовіча. І гэта адпавядала праўдзе. З кайстрай за плячыма ён абхадзіў Беларусь удоўж і ўпапярок. У вандроўках ён запісваў легенды і паданні. Цікавіўся старым беларускім пісьмом. Убачыць надпіс на прыдарожным камені, курган які ці старажытнае гарадзішча - таксама не міне. Стараўся аднавіць народную памяць.
Акрамя ўсяго, Язэп Драздовіч шмат працаваў для слоўніка беларускай мовы. Ён дасылаў свой слоўнікавы матэрыял з Дзісеншчыны, дасылаў у Беларускае навуковае таварыства ў Вільні. От колькі прыкладаў з яго картатэкі…
"Братка", "брацітка" - ласкавае слова да брата.
"Булютка"… Як вы думаеце, што гэта такое - "булютка"?.. Гэта яшчэ адна форма ад нашага слова "бульба". Вельмі мілагучнае слова "булютка" - мілая яда, печаная бульба, "булютка".
Ці знаёмае слова "бонда". Такую назву мае адзін наш музычны калектыў. А з якім значэннем запісаў гэтае слова Язэп Драздовіч? Чытаем: "Бонда - карыстанне членаў сям'і з агульнага надзелу зямлі. Даход з чагонебудзь. І вытворнае "збондзіць" - зарабіць".
Шмат запісаў Язэп Драздовіч… Многія запісы мастака , яго нататкі аселі ў сховах музеяў, архіваў, бібліятэк. Прынамсі, ёсць яны і ў аддзеле рэдкай кнігі фундаментальнай бібліятэкі імя Якуба Коласа.
Багатая спадчына Язэпа Драздовіча, вельмі багатая. Вось некаторыя занатаваныя ім прымаўкі, загадкі, прыпеўкі, афарызмы…
"Толькі там ідэальная праўда, дзе няма крыўды", "Толькі слабы агонь ад ветру тухне, а моцны, наадварот, - разгараецца".
Шмат прымавак у Язэпа Драздовіча. І яны розныя. Аб працы, аб хаце, аб багацці. Тут і жыццёвыя назіранні. Пра меру гасцявання, напрыклад: "Першы дзень госці - золата, другі - серабро, трэці - медзь, а на чацвёрты - дамоў едзь" .
Вельмі каларытныя словы пра ляноту:
- Лянота, лянота, на яйка!
- А ці аблупленае?
- Не…
- Ну, дык з'еш яго сам!
А вось колькі прымавак з імёнамі.
У кожнай Тэрэсы свае інтарэсы. Не адзін Гаўрыла ў Полацку.
Язэп Драздовіч… Графік і жывапісец. Разьбяр і майстар дэкаратыўнапрыкладнога мастацтва, ён. як ніхто іншы з свой час, спасцігаў чароўнасць і таямніцы роднага слова. Ці то робячы замалёўкі матэрыяльнай культуры, ці пераносячы на палатно родныя краявіды з яшчэ ацалелымі старажытнымі замкамі, - усюды дапытлівы розум мастака імкнецца спасцігнуць: а як называецца тое ці іншае? Якім словам? Якія легенды хаваюцца за таўшчэннымі мурамі тых замкаў? Усё мае назву, усё мае сэнс.
Творы свае Драздовіч падпісваў толькі пабеларуску. І гэта яшчэ раз падкрэслівала, што лёс мастака моцна знітаваны з лёсам свайго народа. Польскія ўлады ў тагачаснай Заходняй Беларусі хацелі бачыць нашу культуру як неад'емную частку культуры польскай, Крэсаў Усходніх.
Адчуваючы гэтыя намаганні санацыйных польскіх уладаў, мастак і ў надпісах сцвярджаў сябе праз роднае беларускае слова. Язэп Драздовіч мастак не толькі ў жывапісе, графіцы, ён мастак і ў словаўтварэнні. Вось яго назвы фантастычных карцін: "Трывеж", "Артаполіс", "Мора няпэўнасці". Сам сябе мастак называў артадэем - дзеячам мастацтваў.
Язэп Драздовіч у беларускім выяўленчым мастацтве, на маю думку, гэта што Янка Купала ў паэзіі. І гэта абсалютна не перабольшванне. Гэта ісціна, якую трэба аднойчы прыняць і прызнаць раз і назаўсёды.
Напачатку сваіх развагаў пра ролю роднай мовы ў мастакоўскай практыцы я выказаў думку, што нашы мастакі сярод творчай інтэлігенцыі - самая адданая роднай мове праслойка пасля літаратараў. Але апошняе расслаенне ў пісьменніцкіх шэрагах прымушае мяне перагледзець сваю тэзу. Лічу, сёння беларускія мастакі ў авангардзе нашай моўнай адданасці і нават, калі хочаце, наперадзе нашых літаратараў. А як жа хацелася, каб наша моўная стыхія сталася гэтак жа авангарднай, як для нашых мастакоў, і для ўсіх нашых, без выключэння, спевакоў, рэжысёраў, тэлевізійнікаў. кіношнікаў … Тады б наша грамадства было б і аднароднае. і маналітнае. і гарманічнае …
На гэты роздум, няцяжка здагадацца, мяне ўзбіў Язэп Драздовіч, ягоная адданасць роднаму слову.
Уладзімір Содаль.
Парадак дня X з'езда ТБМ
Праект
9.00 - 10.45. Рэгістрацыя дэлегатаў і гасцей з'езда ў сядзібе ТБМ.
11.00 Пачатак работы з'езда ў канферэнц-зале Палаца мастацтва (вул. Казлова, 3).
Парадак дня
1. Ушанаванне памяці рупліўцаў Беларушчыны.
2. Выбары мандатнай, падліковай, рэдакцыйнай камісіяў і сакратарыяту з'езда.
3. Вітанні гасцей з'езда.
4. Даклад старшыні ТБМ Алега Трусава.
5. Садаклад першага намесніка старшыні ТБМ Людмілы Дзіцэвіч
6. Садаклад намесніка старшыні ТБМ Алены Анісім.
7. Садаклад намесніка старшыні ТБМ Сяргея Кручкова.
8. Справаздачны даклад старшыні рэвізійнай камісіі ТБМ Міколы Лавіцкага.
9. Справаздачны даклад галоўнага рэдактара "Нашага слова" Станіслава Судніка.
10. Даклад старшыні мандатнай камісіі.
11. Спрэчкі па дакладах.
12. Выбары кіраўніцтва ТБМ (старшыня, намеснікі, Рада ТБМ, Рэвізійная камісія ТБМ, галоўны рэдактар газеты "Наша слова").
13. Абмеркаванне і прыняцце дакументаў з'езда.
Па заканчэнні з'езда адбудзецца першае пасяджэнне новай Рады ТБМ (абранне сакратарыята ТБМ, зацвярджэнне складу рэдкалегіі газеты "Наша слова").
Рашэнне X з'езда ТБМ "Аб святкаванні 20-годдзя ГА "Таварыства беларускай мовы імя Францішка карыны"
Праект
У 2009 годзе споўніцца 20 гадоў з часу заснавання ТБМ. У сувязі з гэтым лічым мэтазгодным адзначыць гэты юбілейны год наступнымі мерапрыемствамі:
1. Выдаць брашуру "Летапіс ТБМ. 1989 - 2009".
2. Правесці навукова-практычную канферэнцыю "Актуальны стан беларускай мовы і далейшая дзейнасць грамадскіх арганізацый па яго паляпшэнні".
3. Выпусціць кішэнны і насценны (фармат А-3) юбілейныя календары, прысвечаныя 20-годдзю ТБМ.
4. Выпусціць памятны канверт "20 гадоў Таварыству беларускай мовы".
Зварот удзельнікаў X з'езда ГА «Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны» да грамадзян Беларусі
Праект
Люд Беларусі!
У кастрычніку 2009 года ў нашай краіне пачнецца чарговы перапіс насельніцтва. Апошні, які адбыўся 10 гадоў таму, у 1999 годзе, засведчыў стаўленне грамадзянаў да мовы тытульнай нацыі як да найвялікшага духоўнага скарбу народа, што з'яўляецца падмуркам дзяржаўнасці. Насуперак драматычнаму лёсу, які выпаў на долю беларускай мовы, 73,6 % жыхароў Беларусі назвалі яе роднай.
Напярэдадні перапісу, мы мусім памятаць пра моўную дыскрымінацыю беларусаў, гвалтоўнае знішчэнне мовы карэннай нацыі, якое адбывалася на працягу стагоддзяў і працягваецца сёння, нягледзячы на тое, што мы жывем у незалежнай суверэннай краіне. На вялікі жаль, дзяржаўная палітыка скіравана на абмежаванне роднай мовы беларусаў. Беларуская мова фактычна адсутнічае ў афіцыйным ужытку, выцясняецца з усіх сфер жыцця. Штучна ствараюцца ўмовы, пры якіх беларусы змушаныя "добраахвотна" адмаўляцца ад роднай мовы.
Ад нас, толькі ад нас, грамадзянаў Беларусі, залежыць лёс Айчыны, лёс беларускага народа, яго мовы, гісторыі, культуры.
Памятаем, што мова - галоўная прыкмета нацыі, без мовы няма народа, няма незалежнай краіны. Будзем адказнымі за нашу дзяржаву, за лёс аднаго з галоўных кампанентаў вольнай суверэннай Беларусі.
Будзем беларусамі!
Менск 26 кастрычніка 2008 г.
600 год Грунвальдскай бітвы
Зварот удзельнікаў X з'езда ГА «Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны» да ўладаў і грамадзян Беларусі
Праект
У 2010 годзе Цэнтральная Еўропа будзе адзначаць 600-годдзе Грунвальдскай бітвы, якая стала лёсавызначальнай для ўсіх краінаў рэгіёну.
ГА "ТБМ імя Ф. Скарыны", адзначаючы выключ-ную і пераможную ролю харугваў з тэрыторыі этнічнай Беларусі ў зыходзе найвялікшай бітвы Сярэднявечча, лічыць неабходным, каб святкаванне гэтай даты ў Беларусі было арганізавана на высокім дзяржаўным узроўні.
Мы заклікаем усе заканадаўчыя і выканаўчыя структуры з поўнай адказнасцю падысці да адзначэння гэтай даты. Увесь спектр мерапрыемстваў павінен быць адлюстраваны ў адпаведнай дзяржаўнай праграме, уведзенай у дзеянне ў самы бліжэйшы час указам Прэзідэнта.
Мы звяртаемся да ўсіх грамадскіх арганізацый Беларусі з прапановай распрацоўваць уласныя праграмы па адзначэнні 600-годдзя Грунвальдскай бітвы, выходзіць з распрацоўкамі па рэалізацыі пунктаў гэтых праграм ва ўладныя, грамадскія, беларускія і міжнародныя структуры.
Беларусь павінна мець дзяржаўнаграмадскі комплекс перапрыемстваў па годным адзначэнні гэтай вялікай даты сумесна з іншымі еўрапейскімі народамі і ў першую чаргу з Літвой і Польшчай.
З'езд ТБМ выходзіць з гэтай прапановай напярэдадні святых Дзядоў з надзеяй што кроў нашых продкаў, якой было заліта Грунвальдскае поле, прарасце нарэшце ўдзячнай памяццю нашчадкаў.
Шануйце роднае слова!
Да 685-х угодкаў горада Ліды выйшла анталогія твораў лідскіх літаратараў пра беларускую мову "Шануйце роднае слова". У кнігу ўвайшлі творы 47 лідскіх аўтараў. Укладальнік і рэдактар Міхась Мельнік , намеснік старшыні Лідскай гарадской арганізацыі ГА "ТБМ імя Ф. Скарыны", старшыня арганізацыі ТБМ Лідскага каледжа. У прадмове да кнігі сказана:
"Беларуская мова. Наш гонар, наша слава, наша сіла, наша мудрасць, наша вялікасць, наша сутнасць, наша вечнасць і адначасова наш боль, наш клопат, наша занепакоенасць, нашы слёзы, наш крык аб дапамозе.
У кожным куточку Зямлі, дзе б'ецца беларускае сэрца, жыве беларуская мова. Жыве парознаму: жыве ў штодзённай гамонцы, жыве ў песнях і казках, жыве ў школьных падручніках і цудоўных творах літаратуры, нарэшце, проста жыве ў генах людзей, каб потым прагучаць з вуснаў іх дзяцей або ўнукаў.
І ў кожным куточку Зямлі, дзе б'ецца беларускае сэрца, знайходзяцца людзі, у якіх гэтае сэрца б'ецца мацней за іншых, якім больш балюча за родную мову, якія не хочуць мірыцца з яе занядбаннем і з яе гаротным станам.
Горад Ліда не выключэнне. Гораду Лідзе таксама баліць за родную мову. Магчыма, зза жаночага імя гораду Лідзе баліць больш, чым іншым гарадам.
Цяжка сказаць, ці баліць камяніцам, калі на іх вешаюць чужамоўныя шыльды і рэкламныя шчыты. Цяжка сказаць, ці баліць кабінетам, дзе спрэс чуецца толькі чужая для гэтай зямлі гаворка. Цяжка сказаць, ці баліць крамам, у якіх прадаўцы не разумеюць назваў тавараў на беларускай мове. Але паміж камяніц, кабінетаў, крамаў у горадзе жывуць людзі, жывуць беларусы, якім баліць. Адным больш іншым менш. Адны адчуваюць боль іншыя не заўважаюць.
А і тыя, хто боль адчувае, паводзяць сябе парознаму. Адны прыцярпеліся іншыя змагаюцца. Хто ўступае ў Таварыства беларускай мовы, а хто проста размаўляе пабеларуску з усімі і ўсюды. Іншыя стараюцца выказацца ў абарону мовы ў артыкулах, на мітынгах, у зваротах і закліках.
Але ёсць яшчэ паэты, якія пішуць на мове і пра мову.
Гэтым баліць больш за іншых.
У нашай кнізе сабраны творы, прысвечаныя беларускай мове, якія належаць пяру 47 аўтараў. Большасць з іх жыве сёння ў Лідзе. А калі заўтра нехта пакіне наш горад, на яго месца прыйдуць новыя, а, магчыма, яны ўжо прыйшлі, але яшчэ не дабіліся са сваімі творамі да людзей, яны недзе там у глыбіні соцыуму пад назвай "лідзяне". А яшчэ глыбей тыя, якія толькі нарадзіліся і якім іхнія бацькі рыхтуюць чужамоўнае асяроддзе, чужамоўную сям'ю, чужамоўны садок, чужамоўную школу. Яны разам сям'я, садок, школа будуць калечыць маленькага лідзяніна, маленькага беларуса, рабіць з яго чужынца, а ён недзе, дзе каму прыйдзецца, пачуе беларускае слова і ў ім прачнуцца беларускія гены. Насуперак сям'і, насуперак тусоўцы, насуперак школе малы лідзянін загаворыць пабеларуску і напіша свой верш у абарону беларускай мовы. І так будзе вечна. Вечна будуць разам Ліда і мова.
Сёння ў вершах лідскіх паэтаў у асноўным боль за мову, але ніхто пра гэты боль не пісаў бы і не выдаваў бы кніжак, каб не жыла ва ўсіх надзея і вера, што наступіць той час, калі мы перастанем пісаць пра цяжкі і гаротны стан нашай нацыянальнай святыні, нашай мовы, а пачнём пісаць толькі пра яе прыгажосць, пра яе велічнасць. Прыйдзе час, і мы забудзем пра ўсе праблемы і клопаты, і ў паэтычных радках застанецца адзін матыў матыў радасці за мову, за нацыю, за краіну. І ў горад Ліду гэтая радасць павінна прыйсці раней, чым у іншыя гарады, бо гэтага хочуць лідскія паэты, бо дзеля гэтага яны пішуць свае вершы.
Гэтая кніжка для ўсіх тых, хто жыве, і для тых, хто будзе жыць, але ў першую чаргу для тых, якія толькі нараджаюцца і ўваходзяць у гэты, часта такі неласкавы да ўсяго беларускага, свет. Можа бацька ці маці каго з іх прачытаюць гэтую кніжку і зробяць хоць што, каб іх сынок ці дачушка першыя свае словы прамовілі па-беларуску."
Два вершы з кнігі:
Мне Мова - Божым Словам
1. Напачатку было Слова, і Слова было ў Бога, і Слова было Богам. <...> 4. У ім было жыццё і жыццё было Святлом людзей. <...> 9. Было святло сапраўднае, якое пра-святляла кожнага чалавека, што прыходзіць у свет. <...>. 14. I Слова стала плоццю, і ўсялілася ў нас, поўнае мілаты і праўды...
Паводле Яна Святое Дабравесце.
Раздзел I.
Мне мова - Божым Словам,
мне слова мовы - Бог.
I нам ад духа злога
Яго наш Бог збярог.
Мне Слова - ад Скарыны,
ад слоў святых яго,
каб злыдні не скарылі,
не спламяніў агонь.
Таму яно - Святое.
Яго нам Бог слаў звыш.
Хто памятаў пра тое,
Той смела йшоў на крыж.
А хто зракаўся мовы,
Той кару ў тым знайшоў,
праклёнам пяруновым
даўно на дым сыйшоў.
Святое ж моцы Мовы
парушыць не змаглі,
змагалі зноў і знову -
і ўстала з тла, з зямлі!
I слова з тла паўстала
і паміж нас жыло...
Ды зноў прыйшла навала
звясці Яго на тло.
Ізноў, мой Божа мілы,
ліхі прадажнік - хам
грукоча, што ёсць сілы,
ў Святое Мовы Храм.
Ён здзекуецца з Мовы,
Якое ў Ім служу,
ён прагне чорным словам
спаганіць мне душу.
Не чуе просьб, ні грозьбаў,
што хмары шлюць з Нябёс.
Зліюцца мае просьбы
з дажджом Хрыстовых Слёз!
Ён мне з пакутных Ранаў
дашле Свайго Святла!..
Я словам на тыранаў
паўстану нават з тла!
Юры Карэйва.
Два займеннікі і дзеяслоў
Мне вуснаў тваіх мала
I не трэба мне лішніх слоў,
Толькі каб ты прашаптала
Два займеннікі і дзеяслоў.
Хочаш здавацца моднай?
Не трэба мне іншых моў.
Ты прашапчы на роднай
Два займеннікі і дзеяслоў.
Ты церабіла каралі,
Растуліліся вусны зноў...
Як жа прыгожа гучалі
Два займеннікі і дзеяслоў!
Яўген Пац.
15 кастрычніка ў Лідзе праходзяць справаздачна-выбарныя канферэнцыі Лідскай раённай і Лідскай гарадской арганізацый ГА "ТБМ імя Ф. Скарыны".
Жыццё бурліць у нас заўсёды…
Адышло цёплае лета. Скончыліся шматдзённыя цікавыя і пазнавальныя вандроўкі з намётамі па нашым краі. ТБМ, як мядзведзь, упала ў спячку… Ага, як бы не так!
Хоць на вуліцы далёка не +30 С, скончыўся сезон адпачынкаў, але ж праца ў нашай гарадской арганізацыі ідзе поўным ходам, можна сказаць, не замаруджваецца ні на хвіліну. Колькі ўжо цікавых мерапрыемстваў было праведзена аматарамі беларушчыны толькі за верасень! Лічыце самі…
6 верасня сябры ТБМ адзначылі дзень народзінаў Сяргея Дымкова. Гэты чалавек таксама з'яўляецца адным з актывістаў магілеўскага Таварыства. Менавіта ён быў ініцыятарам і распрацоўшчыкам серыі насценных і кішэнных календароў, прысвечаных гісторыі г. Магілёва, а гісторыя - гэта і знішчаныя архітэктурныя помнікі ("Магілёў, якога няма"), і вядомыя дзеячы ("Яны ўславілі наш край"), і рэпрэсаваныя навукоўцы і пісьменнікі ("Гонар і боль Магілёўшчыны"). На лецішчы, дзе праходзіла святкаванне, цэлы дзень гучала беларускамоўная музыка, а пад вечар, пакаштаваўшы кавуна і крупніку, сябры ўжо і самі запелі. Думаю, не трэба і казаць, што і віншаванні Сяргей прымаў ад нас на роднай мове, і падарункі для такога цікавага чалавека сапраўды былі незвычайныя: кніга Дастаеўскага на беларускай мове, штодзённік з малюнкамі архітэктурных помнікаў Беларусі і інш.. На фотаздымку Вы можаце пабачыць наш актыў у фірменных майках, распрацаваных спецыяльна для вандровак па Беларусі. Такія майкі, на нашую радасць, карыстаюцца ў магілёўцаў вялікім попытам - людзі замаўляюць іх ледзь не кожны дзень. На майцы змешчана выява ратушы (а яна даўно ўжо стала сапраўдным месцам "паломніцтва" маладажонаў і проста закаханых юнакоў і дзяўчат), сімволіка арганізацыі і назва горада).
7 верасня Таварыства наладзіла вандроўку ў Барысаў на Дзень беларускага пісьменства. Па дарозе сябры таксама наведалі Талачын, Крупкі.
Бадай, самым маштабным мерапрыемствам, праведзеным у верасні, стала спартовае свята "Краіна здароўя". У ім удзельнічалі не толькі магілёўскае Таварыства, але і рыцарскі клуб, і музычны гурт з Менска і інш..
У апошніх днях месяца да нас з гастролямі прыязджаў з Віцебска Нацыянальны акадэмічны драматычны тэатр імя Якуба Коласа. Гледачам былі прапанаваны чатыры пастаноўкі: "Псіхааналітык для псіхааналітыка", "Бацька", "Ён. Яна. Акно. Нябожчык" і "Доктар Айбаліт" - усе гэтыя спектаклі Таварыства наведала. А 24 верасня адбылася творчая сустрэча з акцёрамі гэтага тэатра, на якую таксама патрапілі сябры. Віцебскіх гасцей магілёўцы сустрэлі вельмі гасцінна, а ТБМам для іх былі праведзены дзве абзорныя экскурсіі па горадзе.
Не спіць і наш старшыня - Алег Дзячкоў. Напрыклад, 8 кастрычніка ён праводзіў лекцыйныя заняткі на эканамічным факультэце ВНУ ім. А. Куляшова на тэму "Горадабудаўніцтва на прыкладзе Магілёва", а ўжо 9 кастрычніка - лекцыю па архітэктуры Беларусі "Страты і набыткі" пры ліцэі БРУ. У канцы гэтай цікавай і пазнавальнай сустрэчы ліцэістам было прапанавана праглядзець фотаздымкі з летніх вандровак.
Як можна ўпэўніцца з вышэй пералічанага, ТБМ здольна плённа працаваць ў любы час і пры любых умовах надвор'я - спакой нам толькі сніцца!
Вольга Гаўрыленка.
Юбілейная выстава Ўладзіміра Мельнікава
9 кастрычніка 2008 г. ў Лідскім раённым доме культуры адкрылася юбілейная выстава слыннага лідскага мастака Ўладзіміра Мельнікава, якая прымеркавана да 70-годдзя майстра.
Карціны мастака раз'е-халіся па ўсім свеце, і на выставу было сабрана некалькі дзесяткаў палотнаў, якія знаходзяцца ў Лідзе ў зборы Лідскага гістарычна-мастацкага музея, у прыватных калекцыях, а таксама апошнія работы. На выставе, як і ў творчасці мастака, пераважаў партрэт.
Павіншаваць майстра з паважным узростам прыйшлі сябры і калегі, а іх за доўгі век ў сп. Мельнікава, нягле-дзечы на няпросты характар, сабра-лася такі нямала. Гэта і мастакі, і паэты, і журналісты, настаўнікі ды вучні 14-й школы з мастацкім ухілам, дырэктар Лідскага гістарычна-мастацкага музея Ганна Драб, слынны мастак па шклу Уладзімір Мурахвер і інш. Пабыў Мельнікаў і ў літаратуры і ў журналісты, і ў педагогіцы. І ўсюды пакінуў значны след: і вострыя артыкулы, і таленавітых вучняў і партрэты ды карціны.
І тое, што да жывапісу ён вярнуўся ў сталыя годы, вызначыла нейкую асаблівую грунтоўнасць яго творчасці. Пра ўсё гэта гаварылася ў шматлікіх выступах і віншаваннях. Але асноўнае пажадан-не гучала адно, каб мастак стварыў яшчэ як мага больш светлых, ясных, добрых і высокамастацкіх твораў.
Наш кар.
На здымку: юбіляра віншуе намеснік старшыні Лідскай гарад. арганізацыі ТБМ М. Мельнік; адзін з пейзажаў.
Гісторыя ў мастацкіх вобразах
У гонар 90-годдзя БНР
Урачыста, са спеваў гімна Беларускай Народнай Рэспублікі "Мы выйдзем шчыльнысмі радамі", у зале культурнага цэнтра БНФ распачалася цырымонія закрыцця выставы, якая была прысвечана 90годдзю абвешчання БНР. Ініцыятыва правядзення такой значнай культурніцкай акцыі ў рамках святкавання 90годдзя БНР належыць сябрам культурнаасветнага клуба "Спадчана" і яго старшыні Анатолю Беламу. Трэба адзначыць, што наведвальнікаў выставы найбольш цікавіў першы ў гісторыі беларускага выяўленчага мастацтва маштабны твор, які адмыслова быў прысвечаны тым дзеячам нацыянальнага руху, хто ствараў БНР, хто стаў яе "хросным бацькам". Аўтар гэтага твора - народны мастак Беларусі Уладзімір Стэльмашонак. Як адзначыў ў сваім слове на заканчэнне выставы старшыня клуба "Спадчына" А. Белы, грамадзянскі чын гэтага мастака ён бачыць у тым, што на дзевяностым годзе свайго жыцця Уладзімір Іванавіч знайшоў у сабе мужнасць звярнуцца да такой велічнай, але непажаданай для сённяшніх уладаў, тэмы.
Акрамя гэтага, Анатоль Яўхімавіч Белы распавёў пра тую навуковадаследчую працу, якую правялі сябры клуба "Спадчына", каб дакладна вызначыць прозвішчы тых дзеячоў беларускага нацыянальнага руху, хто галасаваў за незалежнасць БНР. Бо ў Радзе БНР было 77 сяброў- "аўтанамістаў", "бундаўцаў" і "незалежнікаў". Менавіта тыя сябры Рады БНР, хто прагаласаваў за незалежнасць БНР 25 сакавіка 1918 года, і былі змешчаны на карціне У. Стэльмашонка. Як адзначыў А. Белы, праца над карцінай "Заснавальнікам БНР" патрабавала не толькі гістарычнага росшуку, але і вельмі рэдкага іканаграфічнага матэрыялу, які быў скарыстаны для стварэння вобразаў гэтай карціны. "Усе цяжкасці палягалі ў тым, што тагачасныя бальшавіцкія ўлады імкнуліся ператварыць гэтых людзей у лагерны пыл, каб не засталося нават адзінай фотавыявы гэтых людзей. Але гісторыя ставіць усё на свае месцы - нацыянальныя героі вяртаюцца да беларускага народа, якому яны аддана служылі ўсё жыццё",- адзначыў Анатоль Яўхімавіч.
Трэба адзначыць, што выстава да 90годдзя адбвешчання БНР скончыла сваю працу на пляцоўцы культурнага цэнтра БНФ новай прэзентацыяй. Ужо такая традыцыя ў сяброў клуба "Спадчына": радаваць людзей ўсё новымі адкрыццямі, новымі мастацкімі творамі! Вось і ў гэты дзень свае працы прадставілі на суд аматараў выяўленчага мастацтва і сяброў клуба мастакі Анатоль Крывенка і Мікола Несцярэўскі. Першы з названых мастакоў працуе ў галіне алейнага партэрта і прадставіў наведвальнікам выставы шэраг партрэтаў знакамітых беларусаў ХІХ стагоддзя. Мастак Мікола Несцярэўскі, у працяг серыі керамічных партрэтаў князёў Вялікага Княства Літоўскага, стварыў партрэты слынных дзеячоў нацыянальнага Адраджэння, а таксама шэраг партрэтаў сяброў клуба "Спадчына". Усе гэтыя творы зоймуць пачэснае месца ў экспазіцыі Музея выяўленчага мастацтва Анатоля Белага ў Старых Дарогах.
Як звычайна мерапрыемствы клуба "Спадчына" аздобілі цудоўныя спевы квартэта знаных беларускіх бардаў - менчукоў Змітра Сідаровіча, Змітра Бартосіка, Андрэя Плясанава і Андрэя Мельнікава. Таму на закрыцці выставы гучалі і песні, створаныя на гістарычную тэматыку (З. Сідаровіч), і расійскія бардаўскія песні мінулых гадоў у перакладзе Р. Барадуліна (З. Бартосік), і тэмы паводле народнай песні "Ой ранарана сонейка ўстала…" (А. Плясанаў), і музычныя духоўныя прыпавесці (А. Мельнікава)…
На завяршэнне імпрэзы страшынём культурніцкай камісіі БНФ Ф. Вячоркам было абвешчана, што ў хуткім часе пабачыць свет іх сумесны з клубам "Спадчына" праект - мультымедыйная энцыклапедыя "Адраджэнцы Беларусі", у якой будуць змешчаны 400 партрэтаў і 250 біяграфій дзеячоў нацыянальнавызвольнага і адраджэнцкага руху, выдатных постацяў беларускай гісторыі.
А. Мяльгуй. На здымку: выступае Зміцер Бартосік.
Персанажы Шэкспіра ў Літве. Джон Бафорт
Т. Нарбут так напісаў аб выправе крыжакоў на Ліду і Наваградак у 1394 г.: "Узімку ў Прусіі сабраліся новыя госці, з Нямеччыны граф Ленінген, з Англіі граф Бэдфард, з Францыі гэтак жа вядомыя рыцары… Мэтай нападу была ўнутраная Літва, яе русінская частка. Выправа рушыла на Свята Трох Каралёў, прайшла змёрзлымі балотамі, абыйшла Гародню і накіравалася да Наваградка. Але крыжакі знайшлі горад спаленым гараджанамі, частка якіх прыгатавалася абараняцца ў замку, частка схавалася ў аддаленай пушчы (верагодна жанчыны і дзеці Л.Л.) . Адтуль, на шляху спусташаючы асады, крыжакі пайшлі да Ліды, дзе таксама знайшлі моцны замак, які стаяў сярод спаленага падзамча. Далей быў намер ісці на Салешнікі, і, магчыма на Вільню, але маразы раптам саслаблі, наступіла адліга, крыжакі, верагодна, дазналіся аб войску ВКЛ якое выйшла з Вільні і аб пагрозе для сябе з боку Гародні … Такім чынам яны былі змушаныя адыходзіць з-пад Ліды дзітвянскімі балотамі… Здабычай крыжакаў у гэты раз сталі 2200 палонных, 1400 коней і шмат быдла."
Апісваючы падзеі, Нарбут абапіраўся на кнігу Фойгта (Voigt, VI, Geschichte Preussens, 1834), у якой ў зносцы №3 на старонцы №10 паведамляецца, што згадваны ў хроніцы Віганда "Bekvort" гэта граф "Betfort".
Адсюль і гістарычную літаратуру увайшоў "граф Бэдфард" які прымаў удзел у выправе 1394 года на Наваградак і Ліду.
Але для ўважлівага назіральніка ўзнікаюць пытанні.
Граф Бэдфард старажытны графскі тытул у сістэме дваранскіх тытулаў Англіі. Упершыню тытул графа Бэдфарда быў заснаваны ў 1137 г. для Гуга дэ Бамона. Другая крэацыя тытула адбылася ў 1366 г., калі графам Бэдфардам стаў паўночна - французскі дваранін Ангеран VII дэ Кусі (1340-1397), які патрапіў у Англію ў якасці закладніка і ў 1365 г. ажаніўся на Ізабеле, дачцэ ангельскага караля Эдуарда III. Ангерану ўдавалася балансаваць паміж ангельскім і французскім пасадам, але пасля смерці Эдуарда III у 1377 г. яму прыйшлося зрабіць канчатковы выбар. У выніку ён адмовіўся ад усіх земляў у Англіі і ад тытула "граф Бэдфард", але захаваў фамільныя ўладанні ў Францыі. Наступная крэацыя тытула адбылася толькі ў 1551 г. калі гэты тытул быў наданы Джону Раселу.
Не мог удзельнічаць у выправе і герцаг Бэдфард, бо першая крэацыя гэтага тытула адбылася ў 1414 г. а першы носьбіт гэта тытула - Джон Ланкастар нарадзіўся ў 1389 г.
Такім чынам у 1394 г. не было чалавека, які быў бы носьбітам гэтага тытула. Хранікёр мог бы ў 1394 г. памылкова зваць графам Бэдфардам Ангерана дэ Кусі (гэты чалавек пакінуў след у гісторыі, напрыклад яго два разы згадвае Ёхан Хёйзінг у сваёй знакамітай кнізе "Восень сярэднявечча"). Але інфармацыі аб ягоным ўдзеле ў крыжовым паходзе ў Прусію няма.
У выданні «Хронік Віганда" 1863 года на старонцы 653 знаходзім: "… reysa interfuerunt comes de Liningen, Bekvort" а ў спасылцы №2008 да гэтага сказа напісана што "Bekvort" гэта Johann Beaufort (Wigand meint den englischen ritter Johann Beaufort, welcher nebst seinen ritterlichen Genossen Stephan Scroop, Hinrich Hochton, Richard Echon und Jahann Aclum unmittelbar nach der Ruckkehr von diser Rejse 1394.) .
І гэтая інфармацыя ўсё ставіць на свае месцы. Джон Бафорт (Johann Beaufort) асоба ў гісторыі вядомая.
Удзел Джона Бафорта ў паходзе 1394 г. на Літву пацвярджаецца гістарычнымі крыніцамі, напрыклад ангельскі гісторык пачатку 20 ст. А. Полард у сваім "Нацыянальным біяграфічным слоўніку" пісаў што Бафорт у 1394 г. ваяваў на баку Тэўтонскага Ордэна ў Літве. Тое ж самае пішуць і іншыя англіскія гісторыкі.
Джон Бафорт, 1-шы граф Самерсэта (John Beaufort, 1st Earl of Somerset) (1371 (?) 16 сакавіка 1410) быў першым з чатырох пазашлюбных дзяцей Джона Гонта, Герцага Ланкастара, і яго палюбоўніцы Кэтрын Свайнфорд (пазней яна стала ягонай жонкай). Бафорт нарадзіўся прыблізна ў 1371 г., і прозвішча было яму нададзена зза феода Бафорт ягонага бацькі ў правінцыі Шампань, Францыя.
Такім чынам будучы кароль Генрых IV (граф Дэрбі) быў яго зводным братам.
Кароткую біяграфію Бафорта даю паводле А. Поларда. Вайсковую службу Джон Бафорт пачаў у 1390 г. у крыжовым паходзе ў Паўночную Афрыку. Бафорт быў пасвечаны ў рыцары ў 1391 г., і ў 1394 г. ён ваяваў у Літве. У 1396 г. прыняў удзел у чарговым крыжовым паходзе і ў верасні ўдзельнічаў у бітве пад Нікопалем. Пасля законнага шлюбу свайго бацькі і маці ў 1397 г. атрымаў тытул графа Самерсэта і месца ў парламенце побач з графам Уорвікам. Праз некалькі месяцаў атрымаў тытул герцага Глостэра і маркіза Дарсэта, ордэн Падвязкі і месца намесніка Аквітаніі. У 1398 г. стаў адміралам флота Ірландыі, канетэблем замка Дувр і лордам - намеснікам Пяці партоў. Пасля таго, як кароль Рычард II быў зрынуты ў 1399 г., новы кароль Генрых IV адмяніў тытулы, якія даваліся прыхільнікам старога караля, і такім чынам Джон Бафорт стаў проста графам Самерсэтам. Аднак, ён быў лаяльным да новага караля (свайго зводнага брата), і служыў яму на розных вайсковых і дыпламатычных пастах. У 1404 г. ён стаў канстэблем Англіі. Cамерсэт памёр пасля доўгай хваробы 16 сакавіка 1410 г. у шпіталі Св. Кацярыны недалёка ад Лонданскага Таўэра і быў пахаваны ў Кентэрберы.
Леанід Лаўрэш