Папярэдняя старонка: 2008

Дадана: 19-03-2020,
Крыніца: pawet.net.

№ 49 (888) 3 СНЕЖНЯ 2008 г.

10 снежня - Дзень правоў чалавека

Права маеш - паспрабуй яго рэалізаваць

З'езд ГА "ТБМ імя Францішка Скарыны" звярнуўся ва ўладныя структуры з патрабаваннямі ўнесці ў "Закон аб мовах..." папраўкі, якія забяспечылі б рэальнае раўнапраўе беларускай і рускай моваў у Беларусі. Былі атрыманы адказы:

Старшыні грамадскага аб'яднання

«Таварыства беларускай мовы

імя Францішка Скарыны»

Трусаву А.А.

Паважаны Алег Анатольевіч!

Пастаянная камісія Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь па правах чалавека, нацыянальных адносінах і сродках масавай інфармацыі паведамляе, што Ваш ліст разгледжаны і накіраваны для разгляду ў Нацыянальны цэнтр заканадаўства і прававых даследаванняў Рэспублікі Беларусь.

Аб выніках разгледжання Вы будзеце праінфармаваны.

Старшыня камісіі А.М.Юшкевіч

Старшыні грамадскага

аб'яднання «Таварыства

беларускай мовы імя Францішка

Скарыны»

Трусаву А.А.

Паважаны Алег Анатольевіч!

Пастаянная камісія Савета Рэспублікі па адукацыі, культуры, навуцы і сацыяльнаму развіццю падзяляе Вашу заклапочанасць станам развіцця беларускай мовы ў краіне.

Паведамляем, іігго план падрыхтоўкі законапраектаў на чарговы год распрацоўваецца Нацыянальным цэнтрам заканадаўства і прававых даследаванняў Рэспублікі Беларусь і зацвярджаецца Прэзідэнтам Рэспублікі Беларусь. На 2009 год распрацоўка законапраекта аб унясенні змяненняў у Закон Рэспублікі Беларусь «Аб мовах у Рэспубліцы Беларусь» не запланавана.

Разам з тым нагадваем, што ў адпаведнасці з часткай другой артыкула 44 Закона Рэспублікі Беларусь «Аб нарматыўных прававых актах Рэспублікі Беларусь» Вы можаце накіраваць свае прапановы па ўнясенні змяненняў у Закон Рэспублікі Беларусь «Аб мовах у Рэспубліцы Беларусь» у парадку, вызначаным заканадаўствам Рэспублікі Беларусь (гл. Закон Рэспублікі Беларусь «Аб парадку рэалізацыі права заканадаўчай ініцыятывы грамадзянамі Рэспублікі Беларусь»).

Старшыня камісіі А.П. Морава.

80 гадоў Радзіму Гарэцкаму

Радзім Гаўрылавіч Гарэцкі (н. 07.12.1928, г. Мінск), навуковец у вобласці геалогіі, геатэктонікі. Акадэмік Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (1977; чл.-кар. з 1972), замежны член Расійскай акадэміі навук (1994), доктар геолага-мінералагічных навук (1969), прафесар (1980). Заслужаны дзеяч навукі БССР (1978).

Скончыў Маскоўскі нафтавы інстытут ім. І.М. Губкіна (1952). У 1952-1971 гг. навуковы супрацоўнік Геалагічнага інстытута АН СССР. З 1971 г. загадчык аддзела (з 1978 г. лабараторыі) Інстытута геахіміі і геафізікі АН БССР (з 1994 г. Інстытут геалагічных навук). У 1977-1993 гг. дырэктар Інстытута геахіміі і геафізікі АН Беларусі. У 1992-1997 гг. віцэ-прэзідэнт Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі. У 1995-1997 гг. загадчык кафедры Белдзяржуніверсітэта. У 1973-1990 гг. член Бюро, намеснік старшыні, старшыня Міжведамаснага тэктанічнага камітэта АН СССР. З 1975 г. намеснік старшыні, старшыня Беларускага нацыянальнага камітэта па Міжнароднай праграме геалагічнай карэляцыі, з 1993 г. член Амерыканскага Геафізічнага Саюза. З 1993 г. галоўны рэдактар часопіса "Лiтасфера".

Навуковыя працы прысвечаныя тэктоніцы і геадынаміцы платформ, уключаючы тэрыторыю Захаду Ўсходне-Еўрапейскага кратона і Беларусі. Вывучае пытанні стратыграфіі, літалогіі, палеагеаграфіі, геафізікі, геалогіі нафтавых, газавых і інш. радовішчаў карысных выкапняў. Найболей поўна апісаў і даў класіфікацыю своеасаблівых геалагічных целаў - кластычных даек. Разгледзеў асаблівасці пабудовы і развіцця кантынентальных палеарыфтоаў, у прыватнасці на прыкладзе Прыпяцкага прагіну давёў лістрычны характар разломаў, якія фармуюць яго. Удзельнічаў у складанні многіх тэктанічных картаў у якасці галоўнага рэдактара (Тэктанічная карта Беларусі, 1976, 2002; Міжнародная тэктанічная карта Паўднёва-Заходняга краю Ўсходне-Еўрапейскай платформы, 1986) або суаўтара (Тэктанічная карта Еўразіі, Міжнародная тэктанічная карта Еўропы, Геадынамічная карта Беларусі). Распрацаваў новы прынцып тэктанічнага раянавання платформенных абласцей па асноўным этапе фармавання структур.

Аўтар больш за 500 навуковых прац, у т.л. 20 манаграфій.

Дзяржаўная прэмія СССР 1969 г. за Тэктанічную карту Еўразіі і манаграфію "Тэктоніка Еўразіі" (М., 1966, у суаўт.). Дзяр-жаўная прэмія БССР 1978 г. за распрацоўку Тэктанічнай карты Беларусі і манаграфію "Тэктоніка Беларусі" (Мн., 1976, у суаўт.). Прэмія Расійскай АН 1986 г. імя акадэміка Н.С. Шацкага.

Узнагароджаны ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга (1982), медалямі.

Адзін з заснавальнікаў ТБМ. Сябар Рады ТБМ.

Вельмі паважаны Радзім Гаўрылавіч!

Прыміце нашы шчырыя віншаванні з юбілеем, 80-годдзем з дня народзінаў.

Прыгожая дата, прыгожае жыццё. У Вашай магутнай постаці арганічна спалучаецца веліч вучонага, вядомага за межамі нашай краіны, актыўнага грамадскага дзеяча, паслядоўнага і нястомнага змагара за беларускую ідэю, адданага сына свайго народа з слаўнага роду Гарэцкіх. Ваша імя ў ліку тых, хто складае гонар і сумленне беларускай нацыі.

Асаблівая наша ўдзячнасць за шматгадовую дзейнасць у складзе Рады Таварыства беларускай мовы. Будзем і надалей РАЗАМ мацаваць нашу еднасць у змаганні за Беларусь Беларускую.

Моцы і аптымізму Вам на доўгія леты!

Сакратарыят ТБМ. Рэдкалегія "Нашага слова".

У міліцыю - за беларускую мову

24 лістапада 2008 шасцёра актывістаў моладзевага дэмакратычнага руху даставілі ў міліцыю Першамайскага раёну Менска. Сярод іх актывісты незарэгістраванай арганізацыі «Малады фронт», «Моладзь БНФ», «Маладыя дэмакраты». Маладзёны а 16-й гадзіне насупраць галаўнога офісу МТС раздавалі буклеты у рамках кампаніі «МТС - па-беларуску».

Міліцыянты затрымалі шэсць удзельнікаў акцыі для высвятлення асобаў і выпусцілі праз паўтары гадзіны.

Штодня супрацоўнікі менскай міліцыі затрымліваюць актывістаў моладзевых арганізацый ці то за акцыі салідарнасці з палітвязнем Аляксандрам Баразенкам, ці то за ўдзел у акцыях кампаніі «Камунізм пад трыбунал». Гэтым разам моладзевыя актывісты пацярпелі за заклік да буйной кампаніі сотавай сувязі карыстацца дзяржаўнай мовай.

Любоў Лунёва.

АНТЫРЭФОРМА, ПСЕЎДАРЭФОРМА БЕЛАРУСКАЙ ШКОЛЫ

(Пагоршыўся агульны стан адукацыі, не прыблізіліся да Расіі і аддаліліся ад Еўропы)

Рэвізор:

- Вы што не ведаеце, колькі будзе тройчы чатыры?

Кладаўшчык:

- А колькі трэба?

- Адзінаццаць.

- Будзе! Зробім...

У педагогіцы замацаваўся гуманны прынцып - пачынаць характарыстыку чалавека, рабіць аналіз урокаў настаўніка і г.д., знайшоўшы ў ім, у яго дзейнасці на пачатку станоўчыя прыклады дзеля таго, каб затым, выказваючы нейкія асобныя заўвагі, безтактнай грубасцю не параніць трапяткую душу інжынера чалавечых душ, не адбіць у яго надалей ахвоту да безкарыслівай працы служэння чалавецтву, вышкалення яго. Аднак у нашай сітуацыі, калі размова ідзе пра непедагагічныя ўчынкі ў педагагічнай справе, абуральныя і разбуральныя для нацыянальнай школы наступствы, здзейсненыя ўсё-такі не Настаўнікамі, мы наўмысна адступім ад гэтага гуманнага правіла і выкарыстаем іншы, макаранкаўскі прынцып, які прыдатны ў экстрэмальнай сітуацыі, каб нечаканай неардынарнасцю прымусіць, так сказаць, аб'ект педагагічнага ўздзеяння схамянуцца, задумацца. Ва ўсякім выпадку - мы спадзяёмся, што грамадства, занятае штодзённай турботай задавальнення патрэб яго вялікасці жывата, зверне пільную ўвагу на лёсавызначальную падзею.

Так, наша школа замест таго, каб ступіць крок наперад, як гэта бывае пры рэформах, зрабіла два крокі назад. Гэтая марная прыдумка адразу ставіць сябе ў супрацьлеглую якасць - антырэформу, псеўдарэформу. Як сцвярджае 14 том "Беларускай энцыклапедыі", пад рэформай часцей называюць не любое новаўвядзенне, а "прагрэсіўнае пераўтварэнне" і "няўдала праведзеныя рэформы могуць прывесці да рэвалюцыйных працэсаў, негатыўных з'яў у розных сферах жыццядзейнасці людзей". Антырэформа - бо скасоўвае папярэдняе начынанне, якое не толькі не давялі да канца, але і завалілі. Псеўдарэформа - таму што амаль тыя ж рухаючыя сілы, якія, не ліквідаваўшы ранейшыя памылкі, пачалі паспешна рабіць новыя.

У новай "рэформе" выпіраецца наверх некалькі хібаў.

Ненавуковасць. А хто зрабіў навукова вывераны, абгрунтаваны аналіз папярэдняй рэформы, выявіўшы памылкі, якія, канешне, былі і паказаў шляхі іх выпраўлення? Не было. Не выпадае сур'ёзна браць у разлік абсмеяны настаўніцтвам артыкул «Педагогический зуд реформаторства» з «СБ. Беларусь сегодня».

Была неабходнасць знайсці грошы і ўсё вырашыў эмацыянальны выпад і меркантыльны пасыл (перагрузка, у 12 класе трэба раджаць і г.д.). Нават не пыталіся ў настаўнікаў (не будзем лічыць асобных педагогаў-бедагогаў). Можна з упэўненасцю сказаць, што цяжка знайсці, як сярод шара-говых педагогаў прыхільнікаў "рэформы", так і ў навуковых установах і Міністэрстве адукацыі. Мне думаецца, што я не памыляюся: усё-такі ў сваёй большасці педагогі разумныя і адукаваныя людзі, іншая справа - часам бракуе смеласці адкрыта пярэчыць начальніку.

Ды не знойдзеце вы ў беларускай і сусветнай педагогіцы абгрунтавання шкоднасці ці малаэфектыўнасці профільнага, паглыбленага навучання. Яшчэ ў 1999 годзе нашы навукоўцы параўноўвалі замежны досвед сярэдняй школы і прыйшлі да перакананых высноў, што ў беларускай школе магчымы:

"- адыход ад дзяржаўнай школьнай манаполіі і стымуляванне новых мадэляў школ;

- імкненне да еўрастандартаў і эквівалентнасці дакументаў аб агульнай адукацыі;

- інтэнсіўная спецыялізацыя асобных школ у адпаведнасці з актуальнымі грамадскімі і выхаваўчымі мэтамі;

- цеснае адзінства школьнай і тэхналагічнай падрыхтоўкі аж да рэалізацыі палітэхнічнага навучання" (Срав-нительная педагогика: школьное образование за рубежом / Под ред. В.И.Андреева. Мн.: НИО, 1999. С.112). Гэтыя навукова вывераныя прын-цыпы супярэчаць сённяшнім зменам.

Паспешлівасць такая відавочная, што закрадваецца трывожная думка - няўжо на самой справе ў краіне вельмі цяжкае эканамічнае становішча. А можа ў нас з'явіліся такія выдатныя эканамісты, што прадугледзелі сусветны фінансавы крызіс, ці самі распачалі?

Звычайна такія важныя рэчы робяцца абачліва, ступен-чата. Чаму, напрыклад, не даць спакойна давучыцца ў 12-годцы 10 - , а то і 9 - класнікам? За паўтары месяцы (адпаведны дэкрэт быў падпісаны 17 ліпеня) да пачатку новага навучальнага года не толькі стварыць навукова вывераную канцэпцыю, але і падрыхтаваць больш-менш прыймальную нарматыўна-праграмную дакументацыю немагчыма, не гаворачы пра падручнікі.

Памылковасць. Так спяшаліся знайсці лішнія грошы, што забыліся паглядзець, а як жа ў свеце, ва ўсякім разе ў суседзяў, каб зноў не выглядаць белай варонай, не наламаць дроў. Хопіць і так абняславіліся! Ат, не атрымалася і тут. Нават цэлы прадмет выкінулі. Добра, што гэта аказалася не матэматыка, аб'ём якой скарацілі на чатыры гадзіны. І так гэтая спецыяльнасць не ў пашане ў абітурыентаў. Штогод недаборы на бюджэт. Не пашанцавала грамадазнаўству, геаграфіі, замежным мовам, музыцы, фізіцы, гісторыі, выяўленчаму мастацтву, аб'ём якіх таксама быў скарочаны. Вялікай памылкай з'яўляецца задэклараваны антынавуковы прынцып "выроўнівання" замест профільнасці, паглыбле-насці, варыятыўнасці, павы-шэння ролі замежных моў. І калі нехта гаворыць, што гэта ўсё захавана, то крывіць душой.

Навошта заяўляць, т. міністр, што "ў спасціжэнні ведаў вучні будуць ісці толькі наперад" (Звязда. 30 жн.)? Выкінуты, а больш правільна вырваны, цэлы год з сістэмы навучання! Зразумела, што аднагодкі за мяжою атрымаюць больш ведаў за 12, 13 ці 14 год. Што ж вы нашым дзецям прапаноўваеце замест рэальных гадзін замежнай мовы: 12 у 3 - 7 класах, у Вялікабрытаніі - на адну толькі французскую - 15 у тых жа класах (гл. далей). Ёсць жа яшчэ лацінская, нямецкая, іспанская, родная. Пра факультатывы і калёквіумы не гаворым. А вы: "Арганізуйце экскурсію, паход, гульню, калёквіум, гутарку за ўрокамі, але размаўляйце з дзецьмі на замежнай мове". Арганізоўваем. Дзя-куем! Даразмаўляліся на чужой, што сваю забылі.

Чаму вы не адказалі старшыні камісіі па адукацыі, культуры, навуцы і навукова-тэхнічнаму прагрэсу Палаты прадстаўнікоў Уладзіміру Здановічу, які заявіў у прэсе: «Становіцца відавочным, што зварот да 11-гадовага тэрміну навучання азначае пачатак новай рэформы, прычым рэформы, вядучай у пячорны век... У Кітаі, Польшчы, Іспаніі, Германіі колькасць
навучальных тыдняў - 40, аб'ём нагрузкі на вучня - ад 1.100 да 1.600 заняткаў у год пры 12-13-гадовым тэрміне навучання. А ў Беларусі - 800 заняткаў за год, ды яшчэ пла-нуюць іх колькасць паменшыць. Пры далейшым паніжэнні гэтых паказчыкаў наступствы для дзяржавы будуць незваротнымі"?

Няхай бы лепш школа займалася паўней сваімі функцыямі і не перакладвала іх на плечы бацькоў, ім і так хапае клопату. Вось вашымі ж словамі "ад такога навучання будзе намнога больш карысці". У нармальных людзей за мяжою і не ўзнікае думкі адмяняць спецыялізаваныя і паглыбленыя школы. І дзіця можа выбраць, напрыклад, "граматычную школу" ў Англіі, дзе вучацца 12 год і маецца унікальная магчымасць атрымліваць навучанне па наступнай сетцы дысцыплін: (класы) 1-3 4-5 6 (2 гады)

Лацінская 4 5 - 6

Англійская 5 5 - 6

Французск. 4 4 - 7

Нямецкая - 4 - 7

Іспанская - 4 - -

Гісторыя

мастацтва - 2 2 -

Зразумела, што там ёсць і іншыя дысцыпліны, як у нашай школе, у тым ліку гісторыя мастацтва, якая ў нас (айчынная і сусветная мастац-кая культура, АСМК) нечакана знікла. Шосты клас, дзе вучацца два гады, мае прыро-дазнаўчае і класічнае аддзяленні. (Гл. «Сравнительная педагогика». С. 76). Дарэчы, у прэзідэнцкім дэкрэце №15 нічога не гаворыцца ні пра замежныя мовы, ні пра АСМК.

Колькі ў нас было ўжо напрацавана для школы па айчыннай і сусветнай мастацкай культуры! Праграмы, дапаможнікі, досвед, якімі не со-рамна можна дзяліцца з суседзямі. Падрыхтавалі ладны шэраг праграм па выбары, для факультатываў. Для ўсіх кірункаў і профіляў, класаў з паглыбленым навучаннем. Этнакласы... Укладзены знач-ныя інтэлектуальныя сілы і матэрыяльныя каштоўнасці. І ўсё выкінуць?..

Спецыялісты па АСМК дагэтуль паспяхова рыхтуюцца ў ВНУ, хоць і няма прадмета ў школе. Брэсцкі дяржаўны універсітэт імя А.С.Пушкіна - спецыяльнасці "Гісторыя. Сусветная і айчынная культура", Беларускі дзяржаўны універсітэт культуры і мастацтваў - "Культуралогія. Сусветная і айчынная мастацкая культура", Беларускі дзяржаўны педагагічны універсітэт імя Максіма Танка - "Беларуская мова і літаратура. Сусветная і айчынная культура", "Сусветная і айчынная культура. Фальклор", "Сусветная і айчын-ная культура. Рытміка. Харэаграфія". Раней рыхтаваліся яшчэ спецыялісты і ў Віцебску, таксама ў Мазыры.

Спецыяльнасць вельмі патрэбная і нават папулярная сярод абітурыентаў. Пра пер-шае яскрава сведчыць неабходнасць інтэграцыі нашай краіны ў сусветную супольнасць, а без ведаў аб айчыннай і сусветнай культуры тут, зразумела, не абыйсціся. Вось вельмі прыемны факт, што па выніках VІІ чэмпіянату свету па гульні "Што? Дзе? Калі?" лепшым клубам свету абвешчана Грамадскае аб'яднанне "Беларуская ліга інтэлектуальных каманд" (кіраўнік Леанід Клімовіч, Гомель). Думаецца, што дзецям Клімовіча вельмі ўжо не пашанцуе на падобных спаборніцтвах, бо яны згубяць у ведах без асобнага школьнага прадмета, як і згубяць выхаванцы другога цудоўнага гомельскага педагога, які спеліць пераможцаў міжнародных алімпіяд па інфарматыцы і г.д., і г.д. Менш удзяляецца ўвагі на занятках, і тут факультатывы, што абмежаваны часам, не выратуюць.

Па-другое, пра папулярнасць. Самыя вялікія конкурсы зафіксаваны на факультэце народнай культуры ў вядучым педагагічным універсітэце. Фенаменальна, што сёлета БДПУ не набраў абітурыентаў на бюджэтныя месцы на матэматыку, фізіку, гісторыю, геаграфію, філалогію, а ... перабраў на не бюджэтныя спецыяльнасці "Сусветная і айчынная культура. Рытміка. Харэаграфія", "Сусветная і айчынная культура. Фальклор". І конкурс у ліку вышэйшых па універсітэту (на першую спецыяльнасць - 4,8 чалавека на месца). Замест 10 бюджэтных месц па двух названых спецыяльнасцях набрана 30 (стацыянар) і 52 (завоч-нікі). І гэта нягледзячы на тое, што ўсе ведалі - АСМК у школе не будзе. Не дай, божа, што мастацкую культуру пачнуць па інерцыі выкідаць з вучэбных планаў каледжаў. Неабходна не спыняць падрыхтоўку спецыялістаў у ВНУ і вяртаць АСМК зноў у школу.

Нашы беларускія са-вецкія педагогі ў свой час нават залішне арыентаваліся на Расію. Але цяпер мы так апусціліся, што варта зазірнуць на педагагічны досвед вялікай суседкі. Так, у 2005 годзе ў мэтах рэалізацыі прыярытэтных кірункаў развіцця адукацыйнай сістэмы Расійскай Федэрацыі, удасканалення зместу і тэхналогій адукацыі, развіцця сістэмы забеспячэння якасці адукацыйных паслуг, павышэння эфектыўнасці кіравання і ўдасканалення эканамічных механізмаў Урад РФ прыняў пастанову № 803 "Аб Федэральнай мэтавай праграме развіцця адукацыі на 2006 - 2010 гады" (можна лёгка знайсці ў інтэрнэце). Яе пункты ўказваюць адпаведным міністэрствам пры фармаванні праекта федэральнага бюджэту на адпаведныя гады уключаць Праграму ў пералік федэральных мэтавых праграм, якія падлягаюць фінансаванню за кошт сродкаў федэральнага бюджэту. Агульны аб'ём фінансавання складае 61 952, 35 мільёнаў рублёў, у тым ліку за кошт пазабюджэтных крыніц - усяго толькі 4 115, 58 рублёў. Выдзяляюцца вялікія сродкі. Ці не столькі беларускі ўрад думае сэканоміць на адукацыі правядзеннем псеўдарэформы, каб разлічыцца за малапатрэбныя занядбанаму народу мерапрыемствы, тыпу лядовых па-лацаў, базараў і інш., але, якія відавочна паказваюць замож-насць і шчодрасць, засланяючы беднасць вёскі, мізэрнасць зарплат і пенсій у медыкаў, настаўнікаў, работнікаў культуры, сельскай гаспадаркі?

Чырвонаю ніткаю праз увесь федэральны дакумент праходзіць ідэя інтэграцыі ў еўрапейскую адукацыйную прастору, павышэнне мабільнасці прафесійнай адукацыі, рост яе экспартнага патэнцыялу. Змены ў Беларусі прама супрацьлеглыя. Мы ўсё глыбей падаем, аддаляючыся ад перадавога досведу, назапашанага чалавецтвам, губляем нават свае дасягненні.

Уражвае шосты пункт Федэральнай праграмы, дзе даецца грунтоўная адзнака сацыяльна-эканамічнай эфектыўнасці прынятых планаў. Спынімся на некаторых яе палажэннях.

Найперш дэкларуецца павышэнне якасці агульнай адукацыі. Расійскія педагогі бачаць выраўноўванне магчымасцяў навучэнцаў не ў адзіных тыпавых планах агульнаадукацыйных школ, як у нас, а, наадварот, у іх варыятыўнасці, дыферэнцыяцыі, профільнасці. Зразумела, навошта ўсім аднолькава 11 гадоў вывучаць прадметы, набываць ці "праходзіць" веды, якія не спатрэбяцца ў жыцці, або, якія па індывідуальных здольнасцях не пад сілу кожнаму дзіцяці. Кожны выбірае сваё. Таму распрацоўшчыкі праграмы бачаць у ёй патэнцыял памяншэння колькасці непаспяваю-чых і другагоднікаў. Таксама яны не баяцца, што іх выпускнікі будуць мець па 17-18 год (узрост, калі трэба нараджаць дзяцей па нашых мерках). Выраўноўванне магчымасцяў - гэта "павелічэнне колькасці дзяцей ва ўзросце 5-6 год, якія атрымліваюць дашкольную адукацыю ў адпаведнасці з практыкай развітых краін" (с. 28). Сацыяльны эфект ад рэалізацыі праграмы - рост узроўню пісьменнасці чытання, ма-тэматычнай падрыхтаванасці, прыродазнаўча-навуковай кампетэнтнасці (павышэнне рэйтынга PISA), павелічэнне колькасці моладзі, якая занята ў сферы эканомікі. Як вядома, у нас таксама стаяць тыя ж задачы ў сучаснай антырэформе, але вырашэнне іх бачыцца ў супрацьлеглых дзеяннях - прыніжэнне ролі профільнага навучання. Дзіўна, што з такім падыходам яшчэ пакінуты чатыры профілі ў вучэбных планах гімназій і ліцэяў.

Дарэчы, праблему за-гружанасці школьнікаў расійскія педагогі вырашаюць не шокавымі метадамі, як у нас, а паступова, эвалюцыйна. У пункце "Аптымізацыі нагрузкі навучэнцаў... і пашырэння магчымасцяў дадатковай аду-кацыі дзяцей" (с.3) плануецца зніжэнне тыднёвай нагрузкі школьнікаў (у адносінах да 2005 г.): 2006-07 гг. - 0%, 2008 - 2%, 2009 - 5%, 2010 - 10%.

У сферы мабільнасці расійскай прафесійнай адукацыі, росту яго экспартнага патэнцыялу федэральныя педагогі ўскладваюць надзеі на пашырэнне супрацоўніцтва з еўрапейскімі краінамі, а менавіта на "павелічэнне колькасці ВНУ, якія прайшлі інстытуцыянальную і спецыялізаваную акрэдытацыю і ўкараненне сістэмы кіравання якасцю на аснове міжнароднага стандарту", "увядзенне сістэмы лёгка параўнальных ступеняў, балонскіх студэнцкіх дакументаў (Еўрапейскі табель курсаў, дадатку да дыплома (Diploma Suplement), крэдытаў ECTS у назапашвальна-перакладным "фармаце")" (с. 30) і г.д.

Акрамя таго, дзеля рэалізацыі Праграмы ўскладваюцца надзеі не толькі на бюджэт, а і, як бачна не дарэмна, на міжнародныя арганіза-цыі (Сусветны банк, Міжнародны банк рэканструкцыі і развіцця, некамерцыйныя фонды і г.д.). Распрацоўшчыкі грунтоўнай праграмы прагна-зуюць павышэнне рэйтынгу Расіі ў міжнародных абследаваннях якасці адукацыі да ўзроўню, які з'яўляецца сярэднім (20 месца) для краін, што ўваходзяць у Арганізацыю эканамічнага супрацоўніцтва і развіцця (цяпер Расія займае 30-е месца) (с.5).

Вялікая ўвага школам удзелена нядаўна і новым прэзідэнтам Расіі. Абнаўленне будынкаў, зместу адукацыі... Мой знаёмы беларус-дырэктар СШ з Белгарадскай вобласці распавядае, што дапамога прыходзіць рэальная. Выдзяляецца больш грошай на прыярытэтныя кірункі. Хоць, безумоўна, і ў іх хапае праблем. Але ў адрозненне ад нас у Расіі сродкі павялічваюцца ў адукацыю, якая імкнецца да еўрапейскіх стандартаў, а ў нас адукацыйныя ўстановы лічаць аб'ектам эканоміі.

Якая ж рэальная карціна ў нас? Еўрапейскі гуманітарны універсітэт, што працаваў у гэтым кірунку, цяпер паспяхова працягвае дзейнасць у Вільні. У іншых ВНУ праца па Балонскіх дэкларацыях прыпынена. ВНУ палітызаваны навязанымі ідэалагічнымі дысцыплінамі, выключэннямі студэнтаў і выкладчыкаў па палітычных матывах, жорсткімі забаронамі на супрацоўніцтва беларускіх студэнтаў з замежнымі ВНУ і г.д. Зачынены лепшы гуманітарны ліцэй, а дзеці з выкладчыкамі выкінуты на двор. Не на карысць Беларусі, напрыклад, скандал у аўстрыйскай сталіцы на Міжнароднай канферэнцыі, у якой удзельнічаў рэктар БДЭУ і звольненая студэнтка-выдатніца гэтага універсітэта Тацяна Хома, якая працуе ў кіраўніцтве прэстыжнай міжнароднай студэнцкай арганізацыі. Адлічэнне з журфака БДУ нацыя-нальна свядомага студэнта спыняе кантакты са шведскімі педагогамі. У стажыроўкі і павышэнне кваліфікацыі беларускіх выкладчыкаў шведамі ж было ўкладзена каля $ сямі мільёнаў.

Дагэтуль у сусветных рэйтынгах агульны стан адукацыі з яе асобнымі поспехамі (асабліва колькасць навучэн-цаў на сто чалавек) і няўдачамі прыносіў краіне немалыя станоўчыя балы, а школьнікі і студэнты маглі нават займаць першыя месцы ў конкурсах. Што будзе затым? Трэба прызнаць, што нашы выпускнікі добра акліматызоўваліся ў розных замежных навучальных установах. Вось, напрыклад, мая даўно знаёмая Жэня Сідарчук, што закончыла ўжо цяпер зачынены гуманітарны ліцэй імя Якуба Коласа, сёлета вельмі паспяхова закончыла адзін з амерыканскіх універсітэтаў па эканамічнай спецыяльнасці. Задаволеныя бацькі, што ездзілі на выпускны баль, пахваліліся, што з 540 яго выпускнікоў яна ў рэйтынгу 21, апярэдзіўшы ў вучобе нават амерыканцаў, прозвішча беларускай студэнткі занесена назаўсёды ў спісы лепшых. А вучыцца цяпер за мяжою ня-мала нашых суайчыннікаў. Моладзевая ж эміграцыя краіны драматычна ўзрастае. І гэта патрабуе асобнай гаворкі.

Прыемна ўражваюць, бо пацвярджаюць сказанае, і ў той жа час насцярожваюць словы Пятра Пракаповіча (паседжанне Савета міністраў 9 верасня): "Пара з даганяючых краін перайсці ў групу лідэраў, гэта значыць - мы павінны мець высокі ўзровень адукацыі. Мы сёння па ўзроўню адукацыі фактычна топчамся на месцы... Як даганяць іншыя краіны, калі мы не рыхтуем сучасных спецыялістаў? Мы павінны зыходзіць з таго, што ў ХХІ стагоддзі людзі з вышэйшай адукацыяй вызначаюць тэхнічны прагрэс... Зыходзіць не з таго, што сёння патрэбна, а з таго, што будзе патрэбна праз 5, 10, 15 год, калі выйдзем у лік краін з высокім узроўнем адукацыі". Адразу ўзнікае думка, калі галоўны банкір краіны цікавіцца праблемай, то ў гэтым можа быць дзве прычыны: першая - знайсці грошы, сэканоміць і пераразмеркаваць на іншыя патрэбы, другое - з'явіліся лішнія сродкі (у што верыцца з цяжкасцю) і ўкласці ў будучыню краіны, вышэйшую адукацыю, якая сапраўды можа даць тэхнічны і іншы прагрэс. У адным мы ўпэўнены - калі рэформа вышэйшай школы будзе праходзіць так, як і сярэдняй, то зноў атрымаецца псеўдарэформа. Але будзем жа спадзявацца на лепшае.

А пакуль нявырашаных праблем у адукацыі шмат. У школе не хапае падручнікаў, настаўнік замест творчай дзейнасці завалены папяровай штодзённасцю, зменшылася колькасць гадзін на вывучэнне дысцыплін, і многім давялося шукаць іншую працу (у наступным годзе колькасць непрацуючых педагогаў павялічыцца), мізэрныя заробкі, асабліва ў дашкольнікаў і работнікаў пазашкольных устаноў, паўсюдна не хапае сродкаў... Большасць ВНУ пераходзіць з пяцігадовага навучання на чатырохгадовае. Адчуваецца няўпэўненасць кіраўніцтва: то адмяняюцца, то дадаюцца льготы, тое ж самае адбываецца з адпачынкамі розных катэгорый педагогаў.

Вельмі шкада, што ў нас бацылы свербу рэфарматарства ідуць ад хворых гало-ваў асобных чыноўнікаў, а пакутуюць ад гэтага дзеці, хвалююцца бацькі. Яшчэ на травеньскай асамблеі ТБШ і ТБМ трывожна канстатавалі:

1. Неапраўдана часта змяняюцца вучэбныя планы, праграмы, падручнікі. У кан-цы 90-х гадоў падставай для замены дапаможнікаў была наяўнасць у іх гістарычнага сімвалу, як, напрыклад, у "Буквары". Цяпер выключаюцца з праграмаў творы таленавітых, у тым ліку народных, пісьменнікаў. Прапануюць скасаваць - таксама шляхам неапраўданага злучэння ў адну - навучальныя дысцыпліны. Перадузятаму рэфармаванню найперш паддаюцца дысцыпліны, якія фармуюць патрыятызм, грамадзянскія пачуцці, маральныя якасці, эстэтычны густ: літаратура, гісторыя, мастацкая культура.

2. Дзеля г.зв. аптымізацыі зачыняюцца школы, ліцэі, ВНУ, сярод якіх установы, якія складалі гонар беларускай адукацыі, - Беларускі гуманітарны ліцэй з яго рэгіянальнымі філіямі і Еўрапейскі гуманітарны ўніверсітэт.

3. Неабгрунтаваная, амаль штогадовая змена правілаў прыёму ў ВНУ і размеркавання выпускнікоў стварае сітуацыю нераўнапраўя для абітурыентаў і выпускнікоў вышэйшай школы розных гадоў, прыводзіць да зніжэння якасці адбору будучых спецыялістаў, стварае нервовую атмасферу ў грамадстве ў цэлым.

4. Беларуская мова як мова навучання і выхавання, а таксама як прадмет надалей маргіналізуецца, дыскрымінуецца. Ствараюцца ўмовы для паслядоўнага скарачэння колькасці вучняў, якія займаюцца па-беларуску.

5. Пазбаўленне навучэнцкай моладзі, пачынаючы з малодшага школьнага ўзросту, ільготаў на праезд сур'ёзна ўплывае на дабрабыт іхніх сем'яў, стварае дадатковае сацыяльнае напружанне. Да гэтай праблемы істотна дадаецца недахоп студэнцкіх інтэрнатаў.

6. Школы і ўніверсітэты пачынаюць выкарыстоўвацца як інструмент палітычнага ўціску. З ВНУ па надуманых прычынах нават выклю-чаюць найбольш таленавітых і творчых студэнтаў з патрыятычнымі і дэмакратычнымі перакананнямі (Акадэмія кіравання, БДЭУ, ГДУ, МДЛУ, БДУ і інш.). Не на дэмакратызацыю і асобу працуе навязаная кантрактная сістэма, псеўдаграмадскія арганізацыі ў адукацыйных установах.

Стан беларускамоўнага навучання ў адукацыйных установах даўно выклікае трывогу шырокай грамадскасці. Калі ў 1993-94 навучальным годзе бацькі без праблем прыводзілі сваіх дзяцей у першыя класы з беларускай мовай навучання (76% ад усіх першакласнікаў, а ў сталічнай вобласці 92,6%), то цяпер створаны такія ўмовы, што гэтая планка стала ніжэй за 18% (нават гэтую статыстыку і сапраўдную сутнасць міністэрства хавае ад народа). На сайце Міністэрства адукацыі (www. minebu.unibel.by) вы толькі знойдзеце статыстыку трохгадовай даўніны (за 2005/2006 нав. год). Усяго на беларускай мове навучалася 20,9% ад агульнай колькасці (гл. табліцу). Гэта даволі крытычныя межы існавання нацыі. Па вызначэнні ЮНЕСКА, народ знаходзіцца на мяжы знікнення, калі на роднай мове размаўляе менш 30% дзяцей. Не цяжка падлічыць, што з такой хуткасцю (прыблізна 1% ў год) поўнае знішчэнне беларускай адукацыі адбудзецца праз дваццаць гадоў. Гэтага нельга дапусціць!

Табліца размеркавання вучняў (% ад агульнай колькасці), якія займаліся па-беларуску ў школах (1994-2008)

Вобласць 94\95 95\96 96\97 97\98 98\99 99\00 00\01

Мінск 21 17.7 15.4 13.4 11.2 9.5 8.4

Брэсцкая 44 39.2 35.7 33.4 32 30.7 30.2

Віцебская 35.9 28.5 26.9 26.2 25.2 25.9 24.5

Гомельская 43.4 26.1 23.3 21.9 20.7 20.4 20.3

Гродзенск. 50.7 50.8 51.3 51.5 51 50.3 48.3

Мінская 54.6 55.3 55.8 54.5 54.4 54 52.6

Магілёўск. 34.6 27.5 23.8 22.6 22.1 22.9 21.6

Усяго 29.4 27.8 32.9 31.6 30.5 30 29

01\02 02\03 03/04 04/05 05/06 06/07 07/08 Вобласць

7.3 6.4 5.1 4.2 3.6 3.2 4994 2.5 Мінск

28.8 27.6 26.9 26.4 28.5 25.9 47859 25.8 Брэсцкая

23.8 23 23.1 21.5 21 20.6 27431 19.8 Віцебская

19.8 18.9 18.4 18.6 17.3 16.9 29817 17 Гомельск.

45.9 41.9 38.1 35.2 31.9 29.2 36837 27.6 Гродзенск.

50.8 47.9 44.5 42.6 43 37.6 60806 36.4 Мінская

21 20.8 19.9 20.5 18.8 18.5 23427 17.9 Магілёўск.

27.8 26.3 24.8 23.8 23.3 21.5 20.9 Усяго

Не лепшыя справы і ў дашкольным выхаванні. Хоць у Міністэрстве адукацыі нам далі звесткі, што на пачатак 2007 года ў краіне 41,3% груп дашкольных устаноў поўнасцю вядуць працу з дзецьмі на беларускай мове, а ў сельскай мясцовасці нават - 77,4%. Мы ж ведаем якасць той працы, калі ў садках поўнасцю не захоўваецца роднамоўны рэжым, як і ў школах. У краіне, якая нібы ўзяла курс на незалежнасць і суверэнітэт, адсутнічае сістэма вышэйшай школы на нацыянальнай мове.

У прадчуванні набліжэння нацыянальнай небяспекі ў народзе больш выразна сталі праяўляцца нацыянальныя пачуцці і пратэстныя ўчынкі, асабліва ў моладзі. Штогод павялічваецца колькасць жада-ючых здаваць тэсты па беларускай мове (87 000 абітурыентаў) у той час, як колькасць выпускнікоў школ з беларускай мовай навучання памянша-ецца (каля 20 000 у мінулым годзе). Сёлета ўжо гэтыя паказчыкі крыху паменшаны (недзе на 3%). Але затое, тэсты па-беларуску здалі лепш, чым па-руску, кожны трэці іспыт па рускай мове завалены (набрана менш 20%). Па гісторыі на беларускай мове праходзіла тэставанне ў тым жа 2007 годзе 27 490 чалавек з 37 717 абітурыентаў, сёлета - 22 тысячы з 28 479. А тут адсоткі абітурыентаў, якія абралі іспыты на роднай мове, значна ўзраслі (недзе на 4%). І гэта нягледзячы на тое, што Міністэрствам адукацыі быў зроблены нашумелы перавод выкладання гісторыі і геаграфіі на рускую мову. Насуперак адміністрацыйнаму ціску, самавольству і неспрыяльным умовам працягваецца набор у першыя беларускамоўныя класы. І ўсіх жадаючых вучыцца на роднай мове дзяржаўныя школы не задавальняюць, а для вольнага адкрыцця недзяржаўных не створаны спры-яльныя ўмовы. Непераадольным бар'ерам для многіх бацькоў з'яўляецца патрабаванне стварэння паўнавартаснага класа (колькаснае напаўненне).

Прааналізаваўшы працу адукацыйных ўстаноў апошняга дзесяцігоддзя, неабходна канстатаваць паніжэнне ў цэлым росту прафесіяналізму, пачуцця нацыянальнага гонару і наогул маральнасці калектываў самога Міністэрства адукацыі і яго ўпраўленняў, арганізацый і ўстаноў, значным прыніжэнні катэгорый каштоўнасцяў і дзелавітасці па захаванні нацыянальнай бяспекі ў галіне адукацыі, аб'яднання педагагічных калектываў, на-вучэнцкай моладзі і вучняў дзеля адстойвання прынцыпаў незалежнасці дзяржавы. Многія чыноўнікі поўнасцю страцілі імунітэт на нацыянальную бяспеку. Яны зусім не разумеюць, што гэта такое, для чаго яно, або падмяняюць паняцце самі ведаеце якімі "понятиями".

Прадузятаму рэфармаванню найперш падвярга-юцца дысцыпліны адукацыйных устаноў, якія фармуюць грамадзянскія пачуцці, высокія маральныя якасці ў вырашальны перыяд умацавання беларускай дзяржаўнасці, недапушчэння разбэшчанасці, самавольства, крадзяжу, карупцыі, што наглядаюцца ў сучасным грамадстве (пачасціліся выпадкі нават асуджэння высокіх чыноўнікаў як з ліку ідэалагічнага сектару, так і вытворчага), некампетэнтным стаўленнем да нацыянальнай культуры і яе зберажэнні. Гэта вынік высакамерных адносін да роднай мовы (адной з дзяржаўных!) і нацыянальнай культуры, нізкі кадравы падбор на кіруючыя пасады.

Пра глыбокі крызіс у адукацыйнай сферы таксама сведчаць факты неадпаведнасці еўрапейскім стандартам беларускай адукацыі і задачам нацыянальнага развіцця. Псеўдарэформы не вырашаюць надзённыя нацыянальныя праблемы, адцягваюць іх здзяйсненне ў будучыню.

Проста ашаламляюць розныя факты рэальнасці. Як вядома з газет, ва ўстановах адукацыi сярэднемесячная зарплата ў верасні была каля 607 тыс., у тым лiку ў педагагiчных працаўнікоў - 655 тыс., у настаўнiкаў - 691 тыс. Параўноўваем: у перыяд негалоснага фінансавага крызісу знайшліся сродкі на павелічэн-не заробкаў сілавым структурам. За адно толькі званне палкоўнік міліцыі будзе ўжо атрымліваць больш за 600 тыс., сяржант міліцыі - за званне 150 тыс. Можна прыблізна ўявіць, колькі будуць атрымліваць заробку ахоўнікі народа. Да-рэчы, кандыдаты навук у ВНУ таксама маюць надбаўкі за вучонае званне дацэнта столькі ж, як і сяржанты. Розніца яшчэ ў тым, што не кожны кандыдат можа быць дацэнтам. Народу проста ўнушаецца - навошта вучыцца, калі лепш быць сяржантам. Ці ж па-дзяржаўнаму гэта, ці справядліва, ці па-боску?!

Для параўнання адукацыйных рэформ у Беларусі, Расіі і Украіне прадставім наступную табліцу. У ёй відаць, што набыла і згубіла наша краіна ў параўнанні з бліжэйшымі суседзямі.

Алесь ЛОЗКА, старшыня РГА «Таварыства беларускай школы»

Магілёўская ратуша як сімвал Адраджэння

У адноўленай Магілёўскай ратушы 23 лістапада адбылася прэзентацыя кнігі "Магілёўская ратуша. Гістарычны лёс і адраджэнне" з удзелам аўтараў і рэцэнзентаў - Алеся Агеева і Алега Трусава, Ігара Марзалюка і Ігара Пушкіна. Мерапрыемства арганізавалі Цэнтральная гарадская бібліятэка імя Карла Маркса, Музей гісторыі Магілёва і Магілёўская гарадская арганізацыя Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны. Гасцямі імпрэзы сталі каля ста магілёўцаў.

На пачатку прэзентацыі Алесь Агееў распавёў прысутным пра ідэю стварэння кнігі, пасля чаго да размовы далучыўся Алег Трусаў, які расказаў пра Магдэбургскае права і гісторыю магілёўскай ратушы. Далей госці сустрэчы азнаёміліся з Магілёвам губернскім, гісторыяй горада ў пачатку мінулага стагоддзя.

Неабходна адзначыць, што да мерапрыемства ЦГБ імя К. Маркса падрыхтавала вельмі цікавую кніжную выставу, прысвечаную Магілёву, а таксама распрацавала адпаведную мультымедыйную прэзентацыю, якая выдатна праілюстравала аповеды аўтараў і рэцэнзентаў кнігі.

Пасля выступлення А. Трусаў і А. Агееў выказалі вялікую падзяку усім, хто спрычыніўся да адраджэння сімвала гарадскога самакіравання і падарылі тым з іх, хто прысутнічаў на сустрэчы, асобнікі кніг з аўтографамі.

Таксама аўтары выказалі надзею на хуткае перавыданне кнігі, якая ўжо сёння стала сапраўдным рарытэтам. Пры гэтым яны падкрэслілі, што ў новае выданне можна будзе ўключыць шмат новага матэрыялу, які па розных прычынах не быў уключаны ў першае выданне. "Ратуша - сімвал дабрабыту, прыкмета еўрапейскай культуры і таго, што Беларусь вяртаецца ў Еўропу", адказаў Алег Трусаў на пытанне пра тое, чым з'яўляецца для яго ратуша.

Рэцэнзенты кнігі адзначылі вялікае сімвалічнае значэнне адноўленай ратушы. Доктар гістарычных навук Ігар Марзалюк, перадусім звярнуўшы ўвагу на вялікі ўнёсак Алега Трусава ў справу адраджэння ратушы, сказаў: "Ратуша - не проста кавалак цэглы, а важны маркер прыналежнасці да гарадской еўрапейскай цывілізацыі, да еўрапейскай сістэмы вартасцяў, увасобенай у павазе да чалавека і супольнасці… Ратуша - важны цэнтр жыцця, вяртання традыцый, павагі, вяртання да сябе. Калі аднаўляюць такія помнікі - хочацца жыць…" Таксама сп. Марзалюк надзвычай жыва і займальна распавёў пра жыццё Магілёва як горада з Магдэбургскім правам, выказаўшы пажаданне ў перавыданні кнігі паказаць праз будынак ратушы яшчэ і "людзей, рэчы, эмоцыі". Напрыканцы выступлення І. Марзалюк паведаміў, што ўжо сёння вядуцца сур'ёзныя размовы пра аднаўленне ў Магілёве палаца губернатара.

Ігар Пушкін звярнуў увагу на тое, што кніга пра Магілёўскую ратушу - адзіная ў сваім родзе, бо яна прысвечана асобнаму будынку. "Аднаўленне ратушы стала фіксацыяй таго факту, што яна дагэтуль жыла ў свядомасці кожнага магілёўца… Са з'яўленнем ратушы Магілёў набыў сваю адметнасць, але гэта усяго этап вялікай стваральнай працы", зазначыў сп. Пушкін і прапанаваў вылучыць кнігу "Магілёўская ратуша. Гістарычны лёс і адраджэнне" на прэмію Магілёўскага гарвыканкама.

Напрыканцы сустрэчы выступіў старшыня Магілёўскага ТБМ Алег Дзьячкоў, які ад імя ўсіх прысутных падзякаваў аўтарам і рэцэнзентам кнігі, прэзентаваўшы А. Агееву і А. Трусаву майкі з выявай магілёўскай ратушы

Скончылася прэзентацыя тым, што Алег Трусаў урачыста ўручыў пасведчанні актывістам Магілёўскага ТБМ, пажадаўшы ім вялікіх здзяйсненняў на ніве адраджэння беларушчыны. Будзем спадзявацца, што адноўленая ратуша, якая калісьці была сімвалам гарадскога самакіравання, стане цяпер сімвалам абуджэння і адраджэння!

Прэзентацыя адбылася ў рамках праграмы "Будзьма".

Юрась Каласоўскі

"Народная воля" вярнулася ў шапікі

Недзяржаўная газета "Народная воля" з'явілася ў менскіх шапіках "Белсаюздруку" 27 лістапада пасля 15 гадзін. Адразу яе пачалі актыўна раскупляць.

Галоўны рэдактар газеты Іосіф Сярэдзіч кажа, што з наступнага тыдня "Народная воля" будзе друкавацца ўжо ў Менску, а гэты наклад яшчэ надрукавалі ў Смаленску. "Разлічваем на тыраж да 15 тысяч, але можа быць і болей. Шмат залежыць ад актыўнасці чытачоў і рэкламадаўцаў".

У той жа дзень газета з'вілася ў шапіках "Гомельаблсаюздруку".

"Народная воля" ў шапіках была выкладзена на прыкметных месцах, і яе было відаць адразу.

«Белсаюздрук» прыняў на распаўсюд абмежаваныя тыражы - напрыклад, на Менск пойдзе ўсяго 2500 асобнікаў «Народнай волі» і 1400 асобнікаў «Нашай Нівы». Г.зн. у сярэднім менш за 4 паасобнікі на адзін кіёск. Размяркоўвацца яны будуць няроўна: дзесьці па 20, а недзе па 2.

«Народная воля» пакуль мае выходзіць двойчы на тыдзень, у аўторак і пятніцу.

Дамовы прадугледжваюць магчымасьць пераходу яе на штодзённы выхад. Няма дэталяў - адносна акрэдытацыі карэспандэнтаў, магчымасці для продажу праз крамы ды іншае - якія складаюць умовы для нармальнай працы СМІ.

«НН», імаверна, вернецца ў шапікі ўжо з наступнага нумару пачынаючы. У той жа час няма пэўнасці, ці ва ўсіх рэгіёнах адначасова.

Застаецца абмежаваным распаўсюд выданняў: «Новы час», «СНплюс. Свободные новости плюс» (падпіска), «Товарищ», «Борисовские новости», «Витебский курьерМ», «Вольнае Глыбокае», «Газета Слонімская», «Ганцавіцкі час», «Intexpress» (Баранавічы), «Газета для вас», «Бабруйскі кур'ер». Астатнія забароненыя газеты не выстаялі трох гадоў.

Наш кар.

Інтэрнэту абяцаюць свабоду

24 лістапада 2008 года ў Менску на канфэрэнцыі, арганізаванай прадстаўніцтвам АБСЕ і беларускімі ўладамі, абмяркоўвалася небяспека дзяржаўнага рэгулявання інтэрнэтмедыяў і кантролю над імі.

Круглы стол "Інтэрнэт-СМІ: выклікі 21 стагоддзя" ініцыявалі офіс прадстаўніка АБСЕ па свабодзе мэдыяў, офіс АБСЕ ў Менску і міністэрства інфармацыі. У ім бралі ўдзел прадстаўнікі афіцыйных і незалежных медыяў. На адкрыцці выступіў памочнік Аляксандра Лукашэнкі, начальнік галоўнага ідэалагічнага ўпраўлення прэзідэнцкай адміністрацыі Ўсевалад Янчэўскі:

"Інтэрнэт у Беларусі быў, ёсць і будзе свабодным. Калі спатрэбіцца рэгуляваць тыя ці іншыя адносіны ў інтэрнэце, ніхто не будзе гэта рабіць таемна. Усё будзе абмяркоўвацца адкрыта, галосна, з удзелам нават тых, хто крайне непрымірыма ставіцца да ўлады. І сённяшні круглы стол - адзін з элементаў гэтага дыялогу. Я асабіста гатовы пастаянна сустракацца з прадстаўнікамі інтэрнэт-СМІ. Не трэба блытаць разумнае прававое рэгуляванне з цэнзурай. Гаворка не ішла, не ідзе і не будзе ісці пра цэнзуру навіннай, палітычнай і аналітычнай інфармацыі. У інтэрнэце трэба ставіць заслону толькі крыміналу, а не альтэрнатыўнай думцы".

Спадар Янчэўскі выказаў зацікаўленасць у тым, каб найбліжэйшым часам па даступнасці інтэрнэту Беларусь "стала ў адзін шэраг з перадавымі краінамі свету". Так-сама ён заявіў, што ніводная разумная думка і ініцыятыва, якая прагучыць на семінары, "не сыдзе ў пясок".

Пагрозу ўвядзення цэнзуры і дзяржаўнага рэгулявання незалежныя адмыслоўцы бачаць у новым законе аб СМІ, які ў лютым уступіць у сілу. Там значыцца, што рэгуляваньнем дзейнасці інтэрнэтСМІ будзе займацца ўрад, які неўзабаве выдасць адмысловую пастанову. У сваім выступе дырэктар офісу АБСЕ па свабодзе СМІ Роланд Блес паўтарыў заклік, які ён зрабіў яшчэ ў сакавіку, калі прыязджаў у Менск.

АБСЕ лічыць, што павінен быць плюралізм і свабодны паток інфармацыі. Наша пасланне яснае: не рэгулюйце інтэрнэт, бо ён гарантуе дакладна тое, што Беларусь і іншыя краіны АБСЕ падпісалі - захоўваць плюралізм і свабодны паток інфармацыі".

Спадар Блес заявіў, што няма патрэбы ў асобным заканадаўстве аб інтэрнэце. Ён папрасіў прадстаўнікоў прэзідэнцкай адміністрацыі крыху пачакаць і ўлічыць рэкамендацыі АБСЭ.

У размове з журналістамі спадар Янчэўскі аспрэчваў факты блакавання інтэрнэтсайтаў у Беларусі. Маўляў, калі такое і было, то "з тэхнічных прычын". Ён паабяцаў, што ўлады не будуць зачыняць інтэрнэт-рэсурсы.

Алесь Дашчынскі

Рада ТБМ,

абраная на Х з'ездзе Грамадскага аб'яднання "Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны" 26.10.2008 г.

Аксак Валянціна Іванаўна

Анісім Алена Мікалаеўна

Арлоў Уладзімір Аляксеевіч

Асмакоўская Алена Аляксан.

Бабіч Юрый Міхайлавіч

Багданкевіч Святлана Мікал.

Баравік Марыя Якаўлеўна

Бароўскі Анатоль Мікалаевіч

Баршчэўскі Леанід Пятровіч

Барэль Таццяна Уладзімір.

Бураўкін Генадзь Мікалаевіч

Вярцінскі Анатоль Ілліч

Вячорка Вінцук Рыгоравіч

Гарэцкі Радзім Гаўрылавіч

Гілевіч Ніл Сымонавіч

Грыцкевіч Анатоль Пятровіч

Дзіцэвіч Людміла Мікалаеўна

Дзьячкоў Алег Уладзіміравіч

Дымкоў Сяргей Анатольевіч

Завальнюк Уладзіслаў Мацв.

Запрудскі Сяргей Мікалаевіч

Зуёнак Васіль Васільевіч

Іванова Бярнарда Пятроўна

Іпатава Вольга Міхайлаўна

Каласоўскі Юрый Уладзімір.

Колас Уладзімір Георгіевіч

Краўчанка Пётр Кузьміч

Крук Валянціна Іосіфаўна

Кручкоў Сяргей Мікалаевіч

Лукашэнка Любоў Яўгенаўна

Мазынскі Валер Яўгенавіч

Майсеня Людміла Іосіфаўна

Мальдзіс Адам Восіпавіч

Малаш Юрый Леанідавіч

Марачкін Аляксей Антонавіч

Марачкіна Ірына Сяргееўна

Навумчык Іосіф Адамавіч

Панізнік Сяргей Сцяпанавіч

Піскун Людміла Аляксееўна

Пяткевіч Аляксей Міхайлавіч

Раманцэвіч Валянціна Карл.

Рудзёнак Алег Паўлавіч

Рымша Алесь Георгіевіч

Савіцкі Мікалай Іванавіч

Санько Зміцер Хведаравіч

Содаль Уладзімір Ілліч

Стэпановіч Язэп Міхайлавіч

Суднік Станіслаў Вацлававіч

Сырыца Віктар Антонавіч

Трусаў Алег Анатольевіч

Тушынскі Дзяніс Міхайлавіч

Цыхун Генадзь Апанасавіч

Чэчат Алесь Віктаравіч

Шыдлоўская Ніна Анатол.

Рэвізійная камісія ТБМ,

абраная на Х з'ездзе Грамадскага аб'яднання "Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны" 26.10.2008 г.

Ялугін Эрнест Васільевіч

Качаноўская Наталля Георг.

Лавіцкі Мікалай Емельянавіч

Мухіна Леанарда Станіслав.

Грузноў Валерый Іосіфавіч

80 гадоў з дня нараджэння Лявона Баразны

3 снежня беларуская грама дскасць адзначае 80я угодкі з дня нараджэння выбітнага беларуса - Лявона Баразны. Мы памятаем яго як мастака, этнографа і мастацтвазнаўца.

Ён нарадзіўся 3 снежня 1928 г. у вёсцы Новае Сяло Талачынскага рна Віцебскай вобл. Забіты ў Менску 15 жніўня 1972 г. Хоць Лявон скончыў Беларускі тэатральна-мастацкі інстытут у 1968 г. і працаваў у 19661969 гг. галоўным мастаком Мастацкага фонду Саюза мастакоў БССР, але ў мастацкіх выставах ён пачаў удзельнічаць як жывапісец і графік з 1957 г. Сярод яго жывапісных твораў варта ўзгадаць "Стары Мінск" (1956 ), "Гаспадар" (1957), "Будаўніца" (1962), "Жаночы партрэт" (1971).

Сярод графічных прац вылучаюцца творы ў тэхніцы пастэлі "Старая" і "Мястэчка" (абедзьве 1969); "Народны спявак Моніч" (1970) і інш.

Між тым творчы патэнцыял мастака Л. Баразны быў шматгранны. Ён удала спалучаў творчасць мастака і этнографа - даследчыка традыцыйнай беларускай культуры (вопраткі, ткацтва і арнаменту). Справа у тым, што канцы 50х гадоў мінулага стагоддзя наспела неабходнасць у стварэнні сцэнічных традыцыйных строяў для узнікшых харавых і танцавальных ансамбляў. А каляровых выданняў на гэтую тэматыку яшчэ не было. Вось і прыйшлося Лявону самому займацца гэтымі важнымі доследамі. Уласныя доследы дазволілі яму ствараць навуковадакладныя строі для беларускіх харавых і танцавальных калектываў БССР.

Паводле яго эскізаў былі створаны строі для Гарадзенскога ансамбля песні і танца "Нёман" (1963 г.), Смаргонскага ансамбля песні і танца імя Агінскага (1965), Бараўскага народнага хору Іўеўскага рна (1964), Наваградскага ансамбля песні і танцу "Свіцязь" (1969) і інш.

Л. Баразна не толькі сам цікавіўся дасягненнямі беларускай культуры ў мінулыя стагоддзі, але таксама імкнуўся данесці свае веды да сучаснікаў. З гэтай нагоды ён склаў і упершыню выдаў у 1972 г. альбом "Гравюры Францыска Скарыны", менавіта Л. Баразна зрабіў першы мастацтвазнаўчы аналіз гравюр Ф. Скарыны.

Для сучасных даследчыкаў традыцый беларускай культуры вельмі каштоўнымі з'яўляюцца вынікі яго этнаграфічных і мастацтвазнаўчых доследаў, якія ён пакінуў у выглядзе падрыхтаваных да выдання альбомаў на працягу 19581968 гадоў: "Беларуская народная вопратка", "Арнамент паўднёвай Беларусі", "Тканіны Гродзеншчыны".

Гэтая альбомы, акрамя навуковай каштоўнасці, маюць і вялікую практычную каштоўнасць для сучасных мастакоў; асабліва для тых, хто працуе на 20ці фабрыках "Беларускіх мастацкіх промыслаў". Я, як эксперт "Беларускіх мастацкіх промыслаў", лічу што гэтыя альбомы неабходна выдаць за дзяржаўныя сродкі. І гэты ўчынак стаў бы выдатным помнікам нашаму даследчыку.

Пражыўшы на гэтым свеце ўсяго 44 гады, Л. Баразна пакінуў нашчадкам вельмі багатую ілюстратыўна пададзеную беларускую культурную спадчыну, чым спрыяў і спрыяе да сёння росту самасвядомасці беларусаў як самабытнай нацыі.

М. Яніцкая.

Ад глыбінь народных

Сёлета спаўняецца 80 гадоў з дня нараджэння Лявона Баразны. Нарадзіўся ён 3 снежня 1928 года (энцыклапедыі падаюць памылковую дату нараджэння - 04.02.1929) у вёсцы Новае Сяло Талачынскага раёна. У 1952 годзе скончыў Менскае мастацкае вучылішча, у 1968 годзе - Беларускі тэатральнамастацкі інстытут. У 1966-1969 гадах быў галоўным мастаком Мастацкага фонду БССР.

Гэта быў мастак шырокага творчага дыяпазону. Ён працаваў у шмат якіх галінах выяўленчага і ўжытковага мастацтва, а таксама ў мастацтвазнаўстве. Яго спадчыну складаюць жывапісныя працы: партрэты, пейзажы, малюнкі беларускага народнага адзення, этнаграфічныя замалёўкі, эскізы сцэнічных касцюмаў, габелены і вітражы, выкананыя ў матэрыяле, эскізы кніжнай і плакатнай графікі, мастацтвазнаўчая праца - манаграфія "Гравюры Францыска Скарыны" (1972), альбомы малюнкаў "Беларуская народная вопратка" (1958), "Беларускі народны арнамент Палесся" (1957), "Арнамент Гарадзеншчыны" (1960) ды інш.

Цэнтральная тэма ягонай творчасці - збіранне, вывучэнне, даследаванне мастацтва беларускага народнага адзення і стварэнне на гэтай аснове сучасных нацыянальных сцэнічных касцюмаў. У гэтым яскрава пераконвала пасмяротная выстава яго твораў, што экспанавалася ў залах Саюза мастакоў БССР ад 23 траўня да 11 ліпеня 1975 года. Галоўнае месца тут займала серыя малюнкаў з альбома "Беларуская народная вопратка", на жаль, дагэтуль яшчэ не выдадзенага. Праца над беларускім касцюмам з'яўлялася стрыжнем усёй творчасці мастака і найбольш дакладна адпавядала яго ідэйнамастацкай індывідуальнасці.

Гісторыя стварэння альбома такая. У 1950х гадах Лявон Баразна, па прыкладзе вядомага беларускага мастака Язэпа Драздовіча, вандраваў па Беларусі з вёскі ў вёску, вывучаў народныя строі і арнаментыку, рабіў замалёўкі беларускай народнай вопраткі і ўзораў народнага мастацтва. Сабраў багаты і арыгінальны этнаграфічны матэрыял, які і паслужыў асновай для стварэння гэтага альбома, а таксама іншых альбомаў і твораў мастака.

Экспедыцыі, збор і вывучэнне народнай творчасці Лявон Баразна не спыняў і ў 1960х гадах, калі ўжо непасрэдна пачаў працаваць над сучасным беларускім сцэнічным касцюмам. Ад 1963 да 1972 года ён стварыў касцюмы для больш чым 15 народных і самадзейных мастацкіх калектываў, ансамбляў і хароў. Праца Лявона Баразны ў гэтай галіне - не толькі вялікі ўклад у мастацтва народнай сцэнічнай вопраткі, але і якасна новы этап у яе сцэнічным развіцці, і прынцыпова новы падыход да яе сцэнічнага вырашэння. Лявон Баразна ўвёў у сцэнічны касцюм народнае ткацтва, вышыўку, натуральныя народныя матэрыялы, паставіў справу на прафесійны грунт, адкінуўшы ўсялякую тэатральную бутафорыю, расфарбоўкі, танныя аплікацыі, кісейныя замяняльнікі. Мастак выразна акрэсліў сферы, тэндэнцыі і перспектывы развіцця беларускага сцэнічнага касцюма.

Звужанаму разуменню аб народным касцюме, якое не выходзіць за межы ілюстрацыйнага ўяўлення аб вышыванай блузцы і кашулі, Лявон Баразна супрацьпаставіў цэлы мастацкі народны комплекс ва ўсім яго багацці, разнастайнасці і харастве.

Сярод многіх рэгіянальных мадыфікацый народнага касцюма Л. Баразна імкнуўся выявіць перш за ўсё строй, ансамбль, характэрны для пэўнага віду і рэгіёна. Яго сцэнічныя касцюмы выразныя паводле сілуэта, бездакорна згарманізаваныя па колеры і ў аснове сваёй глыбока нацыянальныя. У галіне сцэнічнага народнага касцюма мастак валодаў выключным чуццём і вялікім талентам. Створаныя ім сцэнічныя строі, як, напрыклад, касцюмы Гарадзенскага ансамбля песні і танца "Нёман" (1963), Бараўскага народнага хору Івейскага раёна (1964), Смаргонскага ансамбля песні і танца імя М. Агінскага (1965), Наваградскага ансамбля песні і танца "Свіцязь" (1969) ды іншых, - і дагэтуль адны з найлепшых дасягненняў у мастацтве беларускага народнага сцэнічнага адзення.

Вывучэнне народнага мастацтва зрабіла ўплыў і на выяўленчы метад творчасці Л. Баразны. На пачатку сваёй дзейнасці мастак выкарыстоўваў стрыманую рэалістычную манеру пісьма. Так напісаная серыя алейных эцюдаў (1956-1957), а таксама "Партрэт маці"(1955), "Ваколіца", "Шэры дзень" (1955), "Аўтапартрэт" (1956). Партрэты яго сціплыя, выкананыя з замілаваннем да чалавека, з імкненнем выявіць унутраны духоўны свет. Пейзажныя эцюды - непрэтэнцыёзныя, аб'яднаныя адзінай тэмай краявідаў і вобразаў роднай зямлі. Ва ўсіх іх тонкі настрой і цеплыня.

Тым часам апошнія працы Л. Баразны больш дэкаратыўныя, поўныя вясёлкавага ўсплёску фарбаў. Гэтак напісаны, напрыклад, партрэт народнага спевака і батлейніка Аляксандра Моніча (1970), творы "Паводка ў лесе" (1970), "Касцёл" (1971), "Мястэчка" (1971), "Восень" (1971) і інш.

У мастацкай спадчыне Лявона Баразны мноства разнастайных малюнкаў, архітэктурных накідаў, макетаў афармлення кніг, плакатаў, паштовак, значкоў, праектаў габеленаў (напрыклад, "Трыумф Скарыны" ды інш.), вітражоў, а таксама габелены ("Менеск", 1968) і вітражы ("Будаўніца"), выкананыя ў матэрыяле.

У апошнія гады жыцця мастак плённа займаўся навуковадастасоўнай і мастацтвазнаўчай працай. Ён выканаў малюнкі беларускага адзення для Беларускай Савецкай Энцыклапедыі, у якіх адлюстраваў гісторыю беларускага касцюма ад XI стагоддзя да нашых дзён. Улічваючы тагачасную нераспрацаванасць гэтага пытання ў нашым мастацтвазнаўстве, важнасць яго працы цяжка пераацаніць.

Вялікае значэнне для вывучэння гісторыі нашага выяўленчага мастацтва і разумення развіцця традыцый мае манаграфія "Гравюры Францыска Скарыны" (1972), дзе Лявон Баразна сабраў і сістэматызаваў, зрабіўшы мастацтвазнаўчы аналіз, усе вядомыя гравюры скарынаўскіх выданняў. У 1990 годзе яна была перавыдадзеная.

Мастацкія інтарэсы Лявона Баразны былі шырокія і разнастайныя. Але ўсе яны прадыктаваныя адной звышзадачай, падпарадкаваныя адзінай мэце - мастацкаму служэнню Айчыне. Шырыня інтарэсаў яго была абумоўленая і вынікала з жадання ахапіць усё не зробленае, даць кірунак, пакласці пачатак, прадоўжыць, развіць. І ўсюды мастак паспеў сказаць сваё слова.

Не як вузкі спецыяліст, а як мастакпатрыёт падыходзіў Лявон Баразна да сваёй творчасці. Ён глядзеў на мастацкую творчасць усебакова і разглядаў яе як місію, як удзячнае служэнне людзям і няспынную працу. Таму жыццё для яго было вялікім дарам, які трэба было цаніць, а за час, адведзены лёсам, шмат што паспець. Гэта так важна было для Лявона Баразны, што рука міжволі пісала тыя думкі алоўкам на шматку паперы, які пасля смерці агледзелі ў ягонай майстэрні. Пісалася, магчыма, у апошнія дні. Словы - як тэстамант: "Хочацца жыць і працаваць..." На гэтым рукапіс жыцця яго абарваўся…

15 жніўня 1972 года Лявон Баразна загінуў ад рук забойцаў.

Мікола Ермаловіч

На выстаўцы Лявона Баразны

Хаджу па залах ў захапленні

І думаю: "Калі і дзе

Я быў ў такім вось абкружэнні,

Ў такой, мне роднай, грамадзе?

Тут ўсюды нашая стыхія,

Тут фарбы нашыя гараць,

Тут нашы вобразы жывыя,

Тут спевы нашыя гучаць.

І людзі - нашы ўсе дазвання -

Ўстаюць шматлікай чарадой,

І кожны з іх - ў сваім убранні,

І кожны з іх - з сваёй душой.

Струменіць нашая крыніца,

Сцяжынка нашая бяжыць,

Ручай па-нашаму бруіцца,

І лес па-нашаму шуміць.

І нават уваскросла ў фарбах

Сівая наша даўніна…

...Якім жа неацэнным скарбам

Ты адарыў нас, Баразна!

Хаджу па залах ў захапленні

І думаю: "Калі і дзе

Я быў ў такім вось абкружэнні,

Ў такой,

мне роднай, грамадзе!"

1975 г.

Рыгор Барадулін

Лявон Баразна

Лявон Баразна,

Як грыбы грыбнік,

Збіраў беларускія ўзоры, строі.

Цягнуў адзін,

Бо быў караннік,

Знаходак воз

У добрым настроі.

Лявон Баразна

Маляваў старых,

Бо адчуваў, што ніколі

Старым не будзе,

І кожны штрых

Жыў на палотнах ягоных

На волі.

Лявон Баразна

Піў чарку да дна

З паненкамі на закуску,

Рабіў дацямна,

Любіў давідна -

Па-беларуску.

Захавала

Лявонава баразна

След босы Скарынаў,

Крыўда ва ўсіх на Лявона

Адна,

Што рана

Сваю Беларусь пакінуў.

1990 г.

Літаратурны тыдзень у Лідзе

Мінулы тыдзень у Лідзе быў напоўнены літаратурнымі імпрэзамі.

У дзень нараджэння Уладзіміра Караткевіча 26 лістапада горад наведалі сябры Саюза беларускіх пісьменнікаў Васіль Зуёнак і Міхась Скобла. Была наладжана прэзентацыя анталогіі беларускага перакладу "Галасы зза небакраю".

Першая сустрэча адбылася ў Лідскім прафесійнапалітэхнічным ліцэі, дзе госці пазнаёміліся з тутэйшым краязнаўчым музеем, аформленым выключна па беларуску і выступілі перад навучэнцамі. Акрамя менскіх гасцей у імпрэзе бралі ўдзел лідскія паэты Пятро Макарэвіч і Станіслаў Суднік, чые пераклады таксама ўвайшлі ў анталогію.

Гучалі ў асноўным пераклады, змешчаныя і нязмешчаныя ў анталогіі. Вельмі цікавым быў аповяд пра кнігу Васіля Зуёнка "Нача", якая пабыла ў космасе разам з беларускім касманаўтам Кавалёнкам, земляком Васіля Зуёнка і Пятра Макарэвіча.

Другая сустрэча адбылася ў Лідскім каледжы. Тут больш увагі было звернута на дзіцячыя кнігі Васіля Зуёнка, паколькі ў зале ў большасці былі будучыя настаўнікі пачатковых класаў і работнікі дашкольных дзіцячых устаноў.

У гэты ж дзень адбылося паседжанне літаратурнага аб'яднання "Суквецце" пры "Лідскай газеце", якім кіруе намеснік старшыні Лідскай гарадской арганізацыі ТБМ, старшыня арганізацыі ТБМ каледжа Міхась Мельнік. На паседжанні прысутнічала 48 чалавек, у асноўным паэтаў, што безумоўна гаворыць на карысць папулярнасці верша і ў кампутарызаваным ХХІ стагоддзі. Роля слова не змяншаецца, і вельмі важна што не змяншаецца сярод лідскай моладзі папулярнасць роднага беларускага слова.

А 27 лістапада ў рамках Тыдня беларускай мовы і літаратуры адбылася сустрэча лідскіх паэтаў Станіслава Судніка, Міхася Мельніка, Марыі Масла і Кірыла Сыцько з вучнямі старэйшых класаў лідскай школы №9.

Яраслаў Грынкевіч.

На здымках: 1.У Лідскім каледжы, злева направа Станіслаў Суднік, Васіль Зуёнак, Пятро Макарэвіч, Міхась Скобла. 2. У шкле №9 злева направа Марыя Масла, Станіслаў Суднік, Кірыл Сыцько, Міхась Мельнік.

Антоль Валюк: "Музыка вятроў"

У Гародні пабачыў свет зборнік вершаў паэта са Свіслачы Анатоля Валюка "Музыка вятроў". Гэта першая кніга аўтара, выдадзеная асобна.

Анатоль Валюк знаёмы жыхарам Гарадзеншчыны досьць даўно: свае вершы ён друкаваў у перыядычных выданнях Беларусі яшчэ напрыканцы 80-х - пачатку 90-х гадоў мінулага стагоддзя. Як лічыць сам аўтар, скласці паўнавартасны зборнік сваіх твораў яго натхнілі сябры і час.

Што датычыць вершаў, то Анатоль Валюк зазначае - прысвечаны яны самай рознай тэматыцы, але аб'ядноўвае іх адно - чалавечыя пачуцці:

- У зборнік увайшлі філасофскія вершы, вершы пра каханне і чалавечае жыццё,сатырычныя творы і пераклады. Доўгі час я пісаў, як кажуць, у шуфляду, але дзякуючы намаганням сяброў атрымалася ажыццявіць выданне кнігі.

Анатоль Валюк не збіраецца спыняцца на дасягнутым і бліжэйшым часам мяркуе выдаць кнігу для дзяцей, бо менавіта дзеці на думку паэта з'яўляюцца найбольш чулымі чытачамі і дасведчанымі крытыкамі.

Паводле Радыё Рацыя.

А. Надсан адзначыў 50-годдзе святарства

24 лістапада 2008 г. у Чырвоным касцёле з 50-годдзем святарскай дзейнасці віншавалі апостальскага візітатара для беларусаў грэка-каталікоў замежжа айца Надсана.

Святары, грамадскія дзеячы, палітыкі, пісьменнікі, мастакі, музыканты і журналісты віншавалі святара, які ўсё сваё жыцьцё прысвяціў справе Беларушчыны.

У канцэртнай залі не было ніводнага вольнага месца. Вечарына пачалася з выступу музыкаў. Па чарзе прамаўлялі грамадскія дзеячы, віншавалі а. Аляксандра Надсана і распавядалі пра ягоную дзейнасць.

Старшыня Таварыства беларускай мовы Алег Трусаў выступіў з прамовай: "Бальшавіцкі рэжым знішчаў святарскую працу і фізічна і маральна. Вось 50 гадоў таму знайшоўся чалавек, які зрабіў немагчымае. Такіх людзей было вельмі мала - гэта ксёндз Чарняўскі, ягоныя папярэднікі Станкевіч і Гадлеўскі. Вось перад намі чалавек, які іх добра ведаў, які працягвае іхную справу, - а. Аляксандр".

Выступоўцы на вечарыне прыгадвалі колькі святар зрабіў для развіцця беларускай гуманітарнай навукі, для аздараўлення беларускіх дзяцей.

Марыя Міцкевіч, старшыня дзіцячага фонду "Сакавік", казала пра гэта ў сваім выступе: "Ён не пабаяўся і сам паехаў у тыя забруджаныя мясціны. Размаўляў там з людзьмі і казаў праўду пра Беларусь на Захадзе. Шмат сяброў з Ірландыі і Ангельшчыны прымалі нашых дзяцей у сваіх сем'ях. Айцец Аляксандр сам сустракаў дзяцей у аэрапорце, заўсёды выязджаў у шпіталь, калі трэба была дапамога, і сам размаўляў з доктарам наконт здароўя беларускага хлопчыка ці дзяўчынкі".

Старшыня згуртаван-ня беларусаў свету "Бацькаўшчына" Алена Макоўская ўручыла а. Надсану вялікую кнігу ў скураной вокладцы. Яна падзякавала яму за дапамогу ў стварэнні бібліятэкі ў Менску: "Асоба айца Аляксандра падавалася легендарнай. Яго цытавалі, пра яго расказвалі гісторыі, ім захапляліся. Сапраўды, як не захапляцца чалавекам, які, застаўшыся адзін на ўсю Беларускую каталіцкую місію ў Лёндане - і за кіраўніка, і за святара - што-дня маліўся за Беларусь..."

Аляксандр Надсан апынуўся на Захадзе ў 1944 годзе. Служыў у арміі Андэрса і быў паранены ў бітве пад Монтэ-Касіна.

Любоў Лунёва.

Беларусь развіталася з Алегам Лойкам

У пятніцу, 21 лістапада, у Слоніме ў апошні шлях правялі беларускага пісьменніка, педагога, доктара філалагічных навук, прафесара, член-карэспандэнта Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, лаўрэата Дзяржаўнай прэміі Беларусі Алега Антонавіча Лойку.

Алег Лойка памёр на 78-м годзе жыцця пасля цяжкай хваробы. Ён жыў у Слоніме ва ўласным доме на Віленскай вуліцы, куды перасяліўся з Менска.

Нягледзячы на цяжкі боль, Алег Антонавіч шмат пісаў: вершаў, рэцэнзій, успамінаў. За гэты час, калі хварэў, ён паспеў напісаць нават кнігу пра Уладзіміра Караткевіча і паслаць яе ў Менск. Напісаў і некалькі падручнікаў для студэнтаўфілолагаў. Магчыма, творчасць яго трымала, супакойвала, падлечвала.

Я часта заязджаў і проста забягаў да Алега Антонавіча. Бывала, нават з дыктафонам, каб запісаць з яго вуснаў тое, пра што ніколі і нідзе не чытаў раней і, мабыць, не прачытаю. Ён расказваў мне цікавыя факты з жыцця Янкі Купалы, Якуба Коласа, Максіма Багдановіча, іншых песняроў беларускай зямлі. Ён распавядаў мне пра жыццё ў міжваенным і паваенным Слоніме, пра што ён добра ведаў, бо сам быў сведкам многіх мінулых падзей. Пагутарыць з прафесарам была адна асалода, бо ведаў ён усё і пра ўсіх: і пісьменнікаў, і вучоных, і палітыкаў.

Алег Лойка па праву і даўно павінен быў насіць званне народнага пісьменніка Беларусі. Бо напісана ім сапраўды шмат. І ўсё, што напісана, варта нашай гісторыі. Гэта і кнігі паэзіі, і крытычных артыкулаў, і раманыэсэ пра Янку Купалу, Францішка Скарыну, Максіма Багдановіча, і даследаванні па беларускапольскіх літаратурных узаемасувязях, гісторыі беларускай літаратуры, і кнігі пра Адама Міцкевіча, Якуба Коласа, і дзесяткі кніг перакладаў з польскай, нямецкай і французскай моў ды іншыя. Усяго напісана 101 кніга. Да друку рыхтуюцца яшчэ некалькі новых кніг, якія Алег Антонавіч напісаў ужо цяжка хворы і паслаў іх у Мінск.

Алег Лойка з 1990 да 1996 года быў дэканам філалагічнага факультэта Белдзяржуніверсітэта. Гэта дзякуючы яму філалагічны факультэт з Чырвонаармейскай вуліцы пераехаў у добры будынак былой партыйнай школы на вуліцу Карла Маркса. І сёння ў знак памяці пра вялікага беларускага прафесара вуліцу Карла Маркса ў Мінску неабходна перайменаваць у вуліцу Алега Лойкі. Гэта будзе самая вялікая падзяка ад усіх нас, былых студэнтаўфілолагаў розных пакаленняў, яго студэнтаў...

Сотні слонімцаў і гасцей прыйшлі і прыехалі развітацца з Алегам Лойкам.

Жалобная цырымонія адбылася на гарадскіх могілках на вуліцы Чырвоных Партызан. Яе адкрыў і вёў старшыня Саюза беларускіх пісьменнікаў Алесь Пашкевіч. На могілках і на памінальнай вячэры выступоўцы адзначалі вялікія заслугі нашага земляка ў беларускай навуцы, літаратуры, культуры. Дэкан філалагічнага факультэта Белдзяржуніверсітэта доктар філалагічных навук Іван Роўда сказаў, што Алег Антонавіч амаль усё сваё жыццё аддаў Белдзяржуніверсітэту, роднаму філалагічнаму факультэту, шмат зрабіў для вучэбнага працэсу факультэта, для студэнтаў і выкладчыкаў, умацаваў матэрыяльную базу навучальнай установы.

Доктар філалагічных навук, прафесар Вячаслаў Рагойша пасля слоў развітання сказаў: "Калі ўзяць яго іпастась як вучонага, ён адзін стварыў гісторыю беларускай літаратуры да пачатку ХХ стагоддзя, зрабіў тое, што звычайна робіць цэлы калі не інстытут, то аддзел інстытута літаратуры. Адным словам, куды ні глянь - там светлы след Алега Антонавіча Лойкі. Яго сёння фактычна няма кім замяніць. Разам з тым мы павінны і ганарыцца, што ў нашай літаратуры і культуры быў такі чалавек, па сутнасці геній".

Доктар філалагічных навук з Берасцейскага універсітэта Генадзь Праневіч падкрэсліў: "За сваё жыццё Алег Антонавіч Лойка зведаў шмат жыццёвых і творчых дарог, пазнаў свет і людзей, падлеткам пабываў пад акупацыяй і на ўласныя вочы пабачыў "новы парадак" на вуліцах Слоніма. На сваім шляху зазнаў і чалавечую высакароднасць, і подласць удараў спадцішка, пазнаў цану вернасці і здрады, але назаўсёды заставаўся гуманістам, чалавекам далікатнага, чулага сэрца і нязвыклай дабрыні, што ўспрымае жыццё праз жывы чалавечы кантакт на дотык, на слязу і ўсмешку".

Кандыдат філалагічных навук Янка Саламевіч сказаў, што Алег Лойка - чалавек-унікум, асоба, выключная ва ўсіх адносінах. А для Слонімшчыны яго можна паставіць на самае першае месца па велічыні асоб, нават перада Львом Сапегам, Міхалам Агінскім, Язэпам Стаброўскім і іншымі.

Шчырыя словыразвітанні пра Алега Антонавіча Лойку сказалі доктар філалагічных навук Уладзімір Навумовіч, кандыдат філалагічных навук Анатоль Верабей, загадчыца кафедры беларускай літаратуры ХХ стагоддзя Белдзяржуніверсітэта прафесар Людміла Сінькова, супрацоўнік ідэалагічнага аддзела Слонімскага райвыканкама Канстанцін Дзятчык, пісьменнікі Анатоль Вярцінскі, Уладзімір Дамашэвіч, Алег Бембель (Зьніч) і многія іншыя землякі, навукоўцы і сябры.

Алега Антонавіча Лойку пахавалі побач з жонкай Ліліяй на слонімскіх гарадскіх могілках. Развітваючыся з Алегам Антонавічам, прыгадаліся радкі з яго верша "Панад Шчарай":

А яна, як цякла, цячэ,

Як цячэ, цякчы будзе:

Я пабуду пры ёй яшчэ,

І мой свет пры ёй пабудзе...

У дзень развітання са славутым слонімцам людзі выказвалі прапанову, каб ушанаваць у Слоніме імя Алега Лойкі. Найперш былі прапановы надаць яго імя Слонімскаму агульнаадукацыйнаму ліцэю, дзе некалі ён вучыўся, адкрыць на будынку ліцэя мемарыяльную шыльду, якую паабяцаў зрабіць слонімскі скульптар Леанід Богдан, назваць яго імем адну з вуліц Слоніма, устанавіць у горадзе помнік прафесару, а таксама прызначыць стыпендыю імя Алега Лойкі лепшым вучнямгуманітарыям нашага горада.

Сяргей ЧЫГРЫН.

Угодкі Караткевіча: афіцыйна і неафіцыйна

Угодкі славутага пісьменніка, які нарадзіўся 26 лістапада 1930 года, адзначылі ў Віцебску і на малой радзіме Караткевіча - у Воршы. Аблвыканкам ладзіў з гэтае нагоды афіцыйныя імпрэзы, а грамадскасць і творчая інтэлігенцыя адзначылі падзею нефармальна.

З ініцыятывы Давіда Сімановіча, аднаго са старэйшых паэтаў Віцебска, у дзіцячай бібліятэцы імя Караткевіча адбылася сустрэча мясцовых літаратараў са старшакласнікамі сярэдняй школы № 11. Гэтая імпрэза была прысвечаная 50годдзю выдання першай кніжкі Ўладзіміра Караткевіча "Матчына душа".

Давід Сімановіч быў асабіста знаёмы з Караткевічам, сустракаўся і перапісваўся з ім, пра што і распавёў школьнікам. Свой выступ ён распачаў уласным вершам:

Калі краіна ушаноўвае

Сваіх вялікіх песняроў,

Яна і праўду умацоўвае,

Яна і памяць уратоўвае,

І справядлівасць - для вякоў!

Словы гэтыя пра памяць, пра справядлівасць, на мой погляд, дужа дарэчы згадваюцца сёння ў гэтым месцы. У маім жыцці шмат падзеяў звязана з Уладзімірам Караткевічам, у маёй кнізе "Витебский вокзал, или вечерние прогулки через годы" ёсць і той ліст, які Ўладзімір Караткевіч, тады яшчэ аршанскі настаўнік расейскай мовы і літаратуры, даслаў мне, настаўніку расейскай мовы і літаратуры, у Крынкі", - распавёў Давід Сімановіч.

На сустрэчу з моладдзю ён запрасіў і сваіх сяброў, прадстаўнікоў Саюза беларускіх пісьменнікаў - старшыню віцебскай філіі, празаіка Франца Сіўко і паэтаперакладчыка Ўладзімера Папковіча.

Тым часам праўладны Саюз пісьменьнікаў Беларусі таксама ўшанаваў памяць пісьменніказемляка. Зранку да помніка Караткевічу сябры гэтай пісьменніцкай суполкі ўсклалі кветкі, а потым у літаратурным музеі адбылося ўручэнне прэміі імя Караткевіча. Гэтая прэмія была заснавана ў 1999 годзе супольна віцебскім аблвыканкамам і тады яшчэ адзінай пісьменніцкай арганізацыяй.

З 2004 года ўручэнне прэміі было прыпынена, і сёлета ёю ўганароўвалі ўпершыню пасля 4гадовага перапынку. Афіцыйна прычынаў ніхто не тлумачыць. Аднак старшыня віцебскай філіі Саюза беларускіх пісьменнікаў Франц Сіўко мяркуе, што сваю ролю адыграла ўтварэнне прадзяржаўнага Саюза пісьменнікаў Беларусі: сябраў так званага "апазыцыйнага" СБП, якія падалі на конкурс свае творы, чыноўнікі з аблвыканкаму вырашылі не ўганароўваць.

Як толькі ўтварыўся другі саюз, прэмія была закрыта. Хаця ў той год былі прадстаўлены такія намінанты, як Лера Сом, Ірына Жарнасек… Але яны не падыходзілі, бо заставаліся ў нашым пісьменьніцкім саюзе, і тады было заяўлена, што проста няма годных твораў", - кажа Франц Сіўко.

Сёлета дыпломы лаўрэатаў і прэміі імя Караткевіча памерам 30 базавых велічынь, або 1 мільён 50 тысяч рублёў, атрымалі Фёдар Палачанін з Докшыцаў, Генадзь Пацыенка з Лёзна, Барыс Беляжэнка з Віцебска і Надзея Салодкая з Полацка. Усе чацвёра - сябры праўладнага Саюзу пісьменнікаў Беларусі.

Мясцовыя сябры СПБ разам з аддзелам культуры гарвыканкаму ўсклалі сёння кветкі да помніка Ўладзіміру Караткевічу ў Воршы. Тамсама прайшла яшчэ адна афіцыйная імпрэза - літаратурныя чытанні пад назвай "І не знікаць паэтам вечна". А напярэдадні ў гарадскім мемарыяльным музеі Караткевіча прайшла неафіцыйная сустрэча моладзі пад назвай "Плынь разняволеных пачуццяў".

Паводле Радыё Свабода

 

Top