Герб горада Ліды, наданы 17 верасня 1590 г.
№ 20 (911) 20 ТРАЎНЯ 2009 г.
18 траўня Міжнародны дзень музеяў
Літаратурны вечар "Паэзія як прадчуванне", прысвечаны перакладам паэмы народнага паэта Беларусі Якуба Коласа на еўрапейскія мовы, прайшоў 16 траўня ў Дзяржаўным літаратурна-мемарыяльным музеі Я. Коласа ў Менску. Вечар адбыўся ў рамках акцыі "Ноч музеяў-2009", прысвечанай Году роднай зямлі, 50-годдзю адкрыцця музея і тэме "Музеі і нацыянальны турызм".
Галоўны захавальнік фондаў музея Антаніна Гарон прапанавала экспазіцыю з фондаў установы "Нас слова Коласа яднае. Паэма "Новая зямля" ў перакладах", у якой прадстаўленыя ўсё 23 прыжыццёвыя выданні гэтай эпічнай паэмы, напісанай у 1910-1923 гадах.
Сярод перакладнікаў "Новай зямлі" на рускую, польскую і ўкраінскую мовы захавальнік назвала адпаведна Сяргея Гарадзецкага, Чэслава Сенюха і Валера Стралко. Зараз Вера Рыч у Лондане працуе над ангельскім перакладам паэмы пясняра, творы якога выдадзены на 41 мове народаў свету, паведаміла А. Гарон.
Фрагменты паэмы на рускай, украінскай і польскай мовах прачыталі старшыня МГА "Русь адзіная" Міхась Ткачоў, супрацоўнікі амбасад Украіны і Польшчы ў Беларусі Анатоль Емельяненка і Эльжбета Шчапаньска-Дамброўская.
Артысты Новага драматычнага тэатра Менска паказалі спектакль па аповядзе Я. Коласа "Недаступны" (рэжысёр Аляксандр Гусеў), студэнты філалагічнага факультэта Беларускага дзяржуніверсітэта прынялі ўдзел у конкурсе на лепшы пераклад раздзелаў "Новай зямлі" на адну з славянскіх моў. Пераможца конкурсу быў узнагароджаны выданнем паэмы 2002 года на беларускай, рускай і польскай мовах з ілюстрацыямі народнага мастака Беларусі Васіля Шаранговіча.
Рэспубліканскі цэнтр нацыянальных культур прадставіў святочную праграму з удзелам Рускага народнага хору імя А. Нікіцінай, ансамбля польскай песні "Тэнча", украінскага фальклорнага тэатра песні "Ватра", а таксама ўзорнага калектыва "Першацвет" сталічнай школы № 13.
Марат Гаравы..
Па дарозе Беларусі ў Еўропу беларуская мова і культура павінны ісці першымі
Падчас Пражскага саміту, дзе Беларусь была далучана да праграмы Ўсходняга партнёрства, беларускія нацыянальныя дзеячы: старшыня Рады БНР І. Сурвіла, а таксама былыя кандыдаты ў прэзідэнты Беларусі З. Пазьняк, С. Шушкевіч і А. Казуліным звярнуліся з адмысловай заявай, дзе значная ўвага надаецца пытанням беларускай мовы і культуры. У заяве ў прыватнасці гаворыцца:
"Мы вітаем ідэю "Усходняга партнёрства" і выказваем прызнанне Еўразвязу за ўключэнне ў гэтую праграму Рэспублікі Беларусь...
... Русіфікацыя і знішчэнне культуры павялічвае адмоўны ўплыў праімперскіх колаў расейскай палітыкі на Беларусі...
... У прыярытэтных накірунках дзейнасці "Усходняга партнёрства" мы хацелі б бачыць дапамогу па зберажэнні беларускай культуры ад сістэматычнага вынішчэння... Мы прапануем да тых пяці пазіцыяў, вылучаных з 12-ці патрабаванняў Еўразвязу да ўлады ў Беларусі, дадаць шосты пункт аб забеспячэнні свабоднага развіцця беларускай культуры, адукацыі і творчасці...
... Лічым неабходным таксама скасаванне ўсіх перашкодаў з боку ўлады ў галіне доступу насельніцтва да інфармацыі і культурна-асветніцкіх праектаў. Спрашчэнне візавага рэжыму і змяншэнне коштаў за візы для грамадзянаў Беларусі спрыяла б узаемаабмену думак і разуменню дэмакратычнага ладу жыцця...
... Адчуваючы адказнасць за наш народ, мы зацікаўленыя ў жыццяздольнасці партнёрскай праграмы. Мы спадзяемся, што наша пазіцыя будзе пачута і падтрымана ініцыятарамі і ўсімі ўдзельнікамі "Усходняга партнёрства."
Такім чынам нарэшце вядучыя палітычныя дзеячы Беларусі пачалі акрамя звыклых правоў чалавека і анульна-дэмакратычных каштоўнасцяў падымаць на самы высокі ўзровень пытанні беларускай мовы і культуры. Дарэчы, 16 траўня гэтую заяву падтрымаў сойм Партыі БНФ.
Можа хоць пры дапамозе Еўразвязу пытанні беларускай мовы ў Беларусі пачнуць вырашацца.
Наш кар.
ЕЎРАБЕЛАРУС
Конкурс Еўрабачанне-2009 у Маскве выйграў прадстаўнік Нарвегіі з цалкам незвычайным для гэтай скандынаўскай краіны імем Аляксандр Рыбак, які нарадзіўся ў Менску. На конкурсе ён выканаў песню ўласнага складання Fairytale.
Аляксандр практычна з самага пачатку галасавання тэлегледачоў выйшаў наперад і тое, што менавіта яму гледачы і прафесійнае журы аддадуць перавагу, стала ясна задоўга да таго, як палова з 42 краін выказалі сваё меркаванне. Рыбак набраў 387 балаў, устанавіўшы новы рэкорд і адарваўшыся ад бліжэйшага пераследавальніка Ёханны з Ісландыі на 169 балаў (218). На трэцім месцы дуэт Айсель і Араш з Азербайджана (207). Папярэдні рэкорд належаў фінскай групе "Лордзі" - 292 балы - і быў устаноўлены ў 2006 годзе.
Адзначым, што ў адрозненне ад першага, барацьба за другое і трэцяе месцы працягвалася практычна да канца галасавання. На чацвёртым месцы Турцыя (177), на пятым - Вялікабрытанія (173). У дзесятку таксама ўвайшлі Эстонія, Грэцыя, Францыя і Боснія і Герцагавіна. Украінка Анастасія Прыходзька, якая прэзентавала Расію, заняла 11-е месца. А прадстаўніца Ўкраіны Святлана Лабада - 12-е.
Нагадаем, у фінале Еўрабачання-2009 прынялі ўдзел 25 краін: Украіна, Турцыя, Швецыя, Ізраіль, Партугалія, Мальта, Фінляндыя, Боснія і Герцагавіна, Румынія, Арменія, Ісландыя, Азербайджан, Харватыя, Украіна, Літва, Албанія, Малдавія, Данія, Эстонія, Нарвегія, Грэцыя, Вялікабрытанія, Нямеччына, Іспанія і Францыя, Расія. Ціка-ва, што ні знакамітая Патрысія Каас, ні грэцкі спявак Сакіс Рувас не ўвайшлі ў тройку прызёраў.
Мабыць, упершыню за ўсю гісторыю конкурсу беларускія тэлегледачы далі 12 балаў не Расіі, а іншай краіне - Нарвегіі. Азербайджану бела-русы паставілі 10 балаў, Расіі - 8, Францыі - 7, Украіне - 6, Грэцыі - 5, Эстоніі - 4, Вялікабрытаніі - 3, Ісландыі - 2, Арменіі - 1. Усяго ж Нарвегіі далі 12 балаў 16 краін: Расія, Іспанія, Нямеччына, Швецыя, Ісландыя, Ізраіль, Латвія, Літва, Украіна, Польшча, Галандыя, Эстонія, Данія, Славенія, Вугоршчына.
Фінал Еўрабачання прайшоў у канцэртнай зале "Алімпійскі" у Маскве. Вядоўцамі былі Іван Ургант і Алсу, а каментавалі жывую трансляцыю ў эфіры Першага нацыянальнага тэлеканала Дзяніс Кур'ян і Аляксандр Ціхановіч.
І хоць наступнае Еўрабачанне пройдзе ў Осла, а не ў Менску, беларусы радыя перамозе Рыбака не менш за нарвежцаў. Па-першае, таму, што сам Аляксандр сказаў перад конкурсам, што калі пераможа, то палова гэтай перамогі будзе належаць Беларусі, а па-другое, таму, што гэты абаяльны ўсмешлівы хлопец не асацыюецца ў нас ні з маштабнай дзяржаўнай кам-паніяй пад назвай Еўрафэст, ні з закуліснымі інтрыгамі, плёткамі і абвінавачаннямі.
Дзякуй, Аляксандр! Поспеху!
Аляксандр Рыбак нарадзіўся ў Менску 13 траўня 1986 года, а вырас у Нарвегіі, куды ў пачатку 90-х пераехалі яго бацькі - абодва прафесійныя музыкі. На скрыпцы ён грае з пяці гадоў. У 2006-м годзе ён выйграў конкурс маладых талентаў у Нарвегіі. Акрамя таго, Аляксандр выступаў з музыкамі з групы a-ha і з адным з самых вядомых у свеце скрыпачоў Пінхасам Цукерманам. Давялося яму граць і перад нарвежскай каралеўскай сям'ёй. Дарэчы, у Беларусі ў цяперашняга пераможца Еўрабачання жывуць дзве бабулі.
Песня, з якой Рыбак атрымаў перамогу на конкурсе ў Маскве, па яго уласным прызнанні, была напісаная цалкам выпадкова: упершыню закаханы музыка пачаў неяк найграваць нявызначаную мелодыю, успамінаючы пра сваю каханую. Так нарадзілася Fairytale.
- Цалкам нечакана мы зразумелі, што не толькі выйгралі, але і ўстанавілі рэкорд. Магчыма, ён пратрымаецца нядоўга, а можа і застанецца назаўжды, - сказаў Рыбак. Па яго словах, ён яшчэ не ведае дакладна, як будзе святкаваць перамогу, але вельмі хоча выспацца, адправіцца дадому, каб убачыць бацькоў, а таксама дзяўчыну, якой прысвечаная яго песня.
Спявак таксама пры-знаўся, што ў яго далейшых планах - адправіцца на гастролі і выступіць у большасці краін-удзельніц "Еўрабачання", у тым ліку, і ў Беларусі, адкуль ён родам.
Нарвежскія СМІ ужо ўшаноўваюць пераможца "Еўрабачання-2009" - суайчынніка Аляксандра Рыбака. "У нас новая зорка!" - піша нарвежская газета VG у сваёй электроннай версіі, каментуючы перамогу Рыбака. "Набраўшы 387 балаў, ён пабіў усе рэкорды ў гісторыі "Еўрабачання", - адзначае газета.
"Аляксандр - трэці! Нарвегія стала пераможцам "Еўрабачання" у трэці раз за ўсю гісторыю яго правядзення, распачатую ў Швейцарыі ў 1956 годзе", - адзначаецца на сайце нарвежскай газеты "Афтэнпостэн". Апошні раз, нагад-ваюць нарвежскія журналісты, выканаўцы з Нарвегіі перамагалі на конкурсе "Еўрабачання" у 1985 годзе.
- Я вельмі ўражаны! Гэта вялікая перамога для яго і вялікая перамога для Нарвегіі, - сказаў прэм'ер-міністр краіны Енс Сталтэнберг у інтэрвію нарвежскаму інфармацыйнаму агенцтву NTB.
Нагадаем таксама, што прадстаўнік Беларусі на конкурсе Пётр Ялфімаў не прайшоў у фінал.
Вынікі ў Рыбака і Ялфімава настолькі розныя, наколькі будзе рознай будучая еўрапейская Беларусь ад Беларусі сучаснай.
Пасля Года роднай зямлі ці наступіць Год роднай мовы?
2009 год аб'яўлены Годам роднай зямлі. Як і большасць грамадзян, я шчыра вітаю гэтае рашэнне Прэзідэнта. Пры прыняцці такога рашэння пэўна не думалася аб зямлі, выключна як сродку вытворчасці, якая нас корміць, поіць, сагравае, радуе сваёй красой.
На нашай роднай зямлі, палітай кроўхю і потам, нашы гарады і мястэчкі, вёскі і хутары, замкі і курганы, храмы і магілы тых, хто ўсё гэта ствараў і абараняў. Гэта наша мінулае, сучаснае і будучае.
Будзем спадзявацца, што аб'яўленне 2009 года Годам роднай зямлі накіравана на павышэнне грамадзянскай актыўнасці і адказнасці за нашу Радзіму і зямлюкарміліцу ў самым шырокім сэнсе гэтага слова. Гэта значны крок да ўзбуджэння і ўмацывання патрыятычных пачуццяў у сэрцах беларусаў.
Было б вельмі добра, калі б пасля Года роднай зямлі 2010 год быў аб'яўлены Годам роднай мовы. А можа так і здарыцца?
Я з аптымізмам прадбачу вынікі Года роднай мовы, уздзеянне праведзеных мерапрыемстваў у сувязі з гэтым на грамадзянскую думку і на кожнага з нас, беларусаў.
Вядома, ўсе праблемы з беларусізацыяй беларусаў не могуць быць вырашаны за адзін год. Але хочацца выказаць свае мары і сваё бачанне тых зрухаў, якія могуць наступіць.
Давайце ўявім, што Год роднай мовы наступіў:
І ўсе дзержаўныя органы, органы культуры, адукацыі кіраўнікі гаспадарчых структур, навукі, прадпрымальнікі, вайскоўцы і ўсе грамадзяне ўспрынялі гэта як зразумелае і неабходнае, робяць ўсё магчымае, каб год роднай мовы не прайшоў упустую.
У сталіцы і ва ўсіх гарадах паступова ідзе замена шыльдаў, рэкламы, аб'яў, іншай вулічнай інфармацыі з рускамоўнай на беларускамоўную. Іншаземцы, якім даводзіцца бываць у нас пераконваюцца, што яны не ў Расіі, а ў Беларусі, і што жывуць тут беларусы, і ўлада тут беларуская.
У навучальных установах карэктуюцца вучэбныя праграмы на карысць беларускай мовы (у першую чаргу выкладанне гуманітарных дысцыплін).
Нехта падумае аб адкрыцці хоць аднаго беларускамоўнага ВНУ. Кіраўнікамі сельскіх беларускамоўных школ не будуць прызначаццца людзі, якія не валодаюць беларускай мовай. Ва ўсіх навучальных установах колькасць навучальных гадзін па беларускай мове і літаратуры не будзе меншай, чым па рускай мове і літаратуры.
Толькі беларускімі стануць беларускае радыё і тэлебачанне.
Урачыстыя сходы, святочныя канцэрты будуць весціся на беларускай мове.
Нашы зоркі і зорачкі эстрады, народныя і заслужаныя артысты Беларусі не будуць цурацца беларускамоўнага рэпертуару і беларускай мовы перад камерамі ТБ (вядома, гэта не ў адрас М. Фінберга, А. Ярмоленкі, І. Лучанка і нямногіх іншых)
У кнігарнях, шапіках "Саюздруку" будзе ў продажы дастатковая колькасць беларускамоўных календароў, даведнікаў, віншавальных паштовак, іншай выдавецкай прадукцыі.
У крамах тавары беларускай вытворчасці будуць мець назвы, маркі, ярлыкі на беларускай мове. Прыпомнім, што нават у савецкі час, калі рэспублікі былі фактычна толькі адміністратыўнымі адзінкамі Саюза, львоўскія аўтобусы мелі марку "Львів", а рыжскія "RAF"
Чыноўнікі ў офісах, дактары у паліклініках, прадаўцы ў магазінах, касіры ў банках і на вакзалах і г. д. будуць весці кантакты з беларусамі пабеларуску.
Хоць калінікалі мы пачуем беларускую мову ў парламенце, на сесіях саветаў, нарадах.
Праект змяненняў у Закон аб мовах, які знаходзіцца ў Палаце прадстаўнікоў будзе прыняты і будзе мець прынцыповы, а не касметычны характар.
Грамадская арганізацыя, якая змагаецца за распаўсюджанне і прэстыж дзяржаўнай беларускай мовы (ТБМ) будзе мець поўную падтрыымку ўлад у цэнтры і на месцах, будзе мець першасныя арганізацыі ў навучальых установах, на прадпрыемствах, перастане многімі лічыцца апазіцыйнай.
Вядома, гэта толькі мары. Пакуль што нікім не запланаваны Год роднай мовы. Усё гэта далёка ад рэчаіснасці нашага часу. Але ўсё гэта магчыма і вельдмі неабходна нам, будаўнікам незалежнай суверэннай, моцнай аўтарытэтнай у Еуропе і свеце беларускай дзяржавы.
Калі б дзяржава пайшла на такія крокі, якія былі б вынікі?
Адмоўных ніякіх, толькі пазітыўныя. Гэта была б праява найвялікшага патрыятызму як з боку дзяржаўнай эліты, так і ўсёй грамадскасці. А дзе патрыятызм там самаахярнасць у працы і змаганні за лепшае будучае, там гонар за Радзіму, там натхненне для творчай інтэлігенцыі, для росквіту літаратуры, музыкі, мастацтва, спартыўных дасягненяў і да т.п.
Нас стануць больш паважаць нашы суседзі, а самыя з іх блізкіхрасіяне будуць гаварыць з намі як роўныя з роўнымі.
А можа самае галоўнае - гэта знікне небяспека самагубства беларускай нацыі і дзяржавы, што непазбежна наступае пасля страты роднай мовы і нацыянальнай культуры (ды яшчэ гістарычнай памяці).
Хочацца выказаць свае адносіны да рускай мовы. Яна павінна заставацца нашай другой дзяржаўнай. Гэта вялікая мова вялікага вельмі блізкага нам народа і мы ведаем яе не горш чым сваю родную беларускую. На рускай мове мы можам размаўляць з грамадзянамі ўсіх былых рэспублік былога СССР, а таксама з прадстаўнікамі краін, якія раней былі ў сацыялістычным лагеры, і дзе на працягу 50 гадоў вывучалася руская мова. Руская мова - адна з вядучых у органах ААН. Перспектыва яе распаўсюджанне ў свеце вялікая.
Я, асабіста люблю рускую мову і літаратуру, і ўсё жыццё даводзілася ёю карыстацца. З 1940 года, калі я вучыўся ў 5м класе да гэтага часу памятаю выказванне вялікага рускага вучонага і паэта (калі не памыляюся Ламаносава):
"Во дни сомнений, во дни тягостныхраздумий, ты один мне надежда и опора - о великий, могучий, свободный и правдивый русский язык.
Не будь тебя, как не впасть в отчаянне при виде того, что совершается дома.
Не могло быть, чтобы такой язык не был дан великому народу».
Руская мова трывала ўкаранілася ў наша жыццё. У дзяржаўным апараце, навуцы, у фінансавых структурах, ва ўсіх сферах вытворчасці, у арміі і царкве. Яна павінна функцыянаваць як мова тэхнічная, дзелавая і гэта не павінна шкодзіць адраджэнню роднай беларускай мовы.
Моўны фон у Беларусі павінен быць беларускім.
У нашай дзяржавы многа праблем. Радуе тое, што ў нас у грамадстве адносная стабільнасць. Будзем спадзявацца, што з эканамічным крызісам мы справімся і можа больш паспяхова, чым некаторыя нашы суседзі. А калі прыдзецца і пацярпець - вытрымаем.
Справіцца з крызісам нацыянальнай свядомасці, духоўным крызісам выключа цяжка, але неабходна, каб жыў, квітнеў і маладзеў беларускі народ з яго мовай і векавой культурай, каб багацела і мацнела наша родная Беларусь.
Эдуард Арочка, пенсіянер, 80 гадоў, адукацыя вышэйшая сельскагаспадарчая (аграном-эканаміст), сталы чытач, вёска Міжэвічы, Слонімскі р-н.
Мовазнаўчы досвед
Рэкламная шаблоны, іншыя канцылярыты і літаратурная норма
У незалежнай краіне Рэспубліцы Беларусь рэклама, справовая дакументацыя сталі ажыццяўляцца і на дзяржаўнай мове тытульнай нацыі - беларускай. Але пры адсутнасці Дзяржаўнай установы, якая б рэгулявала пытанні моўнай стандартызацыі, рэкламадаўцы, іншыя стваральнікі рознай афіцыйнай беларускамоўнай дакументацыі нярэдка выдаюць такія "перлы", што жах бярэ, чытаючы (слухаючы) такія "сочинения". Спынімся на некаторых з іх.
"Запрашаем за пакупкамі". Небеларуская - трасянкавая - сінтаксічная канструкцыя (рас. Приглашаем за покупками ). Толькі першы кампанент яе адпавядае літаратурнай норме ( запрашаем ).
Дзеяслоў запрашаць патрабуе залежнага слова (назоўніка) у форме вінавальнага склону з прыназоўнікам па ці на і значэння мэты дзе-яння ці яго аб'екта. Натуральна тут было б: запрашаем на закупы, па закупы або закупкі !
Форма покупка ад покупать . У беларускай мове яму адпавядае купляць ; а па-купаць - гэта форма закон-чанага трыванця ад купаць 'апускаць у ваду для мыцця, асвяжэння' ; ад яго - утварэнні выкупаць, купацца, выкупацца, купанне, купальны (сезон, касцюм).
Таму беларусы ка-жуць: Запрашаем па закупкі . Параўнайце: "Шмат часу на закупкі не спатрэбілася" (Полымя, 2007. - №7, с.14).
Як відаць, Запрашаем за пакупкамі - скалечаны, трасянкавы тэкст. Ен не мае права ца выкарыстанне, супя-рэчыць літаратурнай норме.
Распушчальная (кава) - растваральная . А бацька прачынаўся, гатаваў сабе распушчальную каву, курыў і глядзеўў акно. (Маладосць. 2009. № 1. С. 31).
Прыметнік распушчальны - ад дзеяслова распуціцца з значэннем «разысціся ў якой-небудзь вадкасці». Яго падае «Тлумачальны слоўнік беларускай мовы» (Т. 4, с. 671).
Але натуральнага прыметніка ад згаданага дзеяслова гэты слоўнік (як і ўсе даведнікі савецкага часу) не змяшчае. На яго месцы бачым аднакаранёвае з усесаюзным стандартам: « Растваральны : 1. растворимый; растваральныя рэчывы - растворимые вещества ; 2. растворяющий» (Беларуска-рускі слоўнік, т.2.,1989, с.395).
У даведніку, выдадзеным падчас нашага нацыянальнага адраджэння («Русско-белорусский словарь», 1993, т. 3, с. 220), гэтае натуральнае беларускае слова занатаванае, праўда, як другараднае, пасля вядомага, ранейшага: « Раство-римый - растваральны, распушчальны ; растворимый кофе - растваральная (рас-пушчальная) кава ».
Натуральнае адмысловае беларускае распушчальны мае ўсе падставы для замацавання ў слоўніку як нарматыўнай лексічнай адзінкі.
Перавоз (тавараў) - перавозка . 3 значэннем дзеяння як працэсу ў беларускай мове выкарыстоўваюцца аддзеяслоўныя ўтварэнні з нулявым суфіксам: перавоз (гру-заў, тавараў), вываз (угнаення на поле), раскопы (грунту на замчышчы), заправа, выстава і г.д.
3 гэтым значэннем выступаюць таксама аддзеяслоў-ныя ўтварэнні з фармантам - нне : кармленне, раскопванне, высяканне ...
Словы з суфіксам -к-а маюць у беларускай мове прадметнае значэнне. Параў-найма: выбранне і выбіркі 'тое, што выбрана', падкормка 'рэчыва для падкормлівання' і г.д.
Таму непрымальнымі трэба лічыць прыметнікавыя ўтварэнні з суфіксам -н- (ад назоўнікаў на -к-а ) пры абазначэнні прылады (абсталявання, прыстасавання) для выканання дзеяння. Нарматыўна: выгружальная, загружальная (баржа, машына), а не выгрузачная, загрузачная (утварэнні ад выгрузка, загрузка - выгруэачная, загрузачная ).
На жаль, у слоўнікі яны трапляюць у выніку механіч-нага пераносу расійскіх формаў (у расійскай мове ўтварэнні на -к-а маюць больш шырокую семантыку - абазначаюць і прадмет, і працэс, дзеянне).
А вось падобныя "перлы" з педагагічнай да-кументацыі (бачым у тэкстах на старонках журналаў, у інструкцыях).
Правілы распарадку правядзення вучэбншх заняткаў. Вучэбныя заняткі право-дзяцца па раскладу, зацверджанаму рэктарам ВНУ. ...Па гэтаму званку студэнты абавязаны заняць свае месцы ў аўдыторыі. Выкладчык не мае права дапускаць спазніў-шьіхся студэнтаў у аўдыторыю да пачатку наступнай гадзіны заняткаў... Прадставіць у дэканат даведку ўрача аб вызваленні ад заняткаў. Без прадстаўлення ў тэрмін апраўдальнага дакумента пропуск заняткаў разглядаецца як прагул. Інструкцыя па вядзенню журнала ўліку наведвання заняткаў студэнтаў... Дысцыпліна па выбару... Зая-віцель... Літаратура бліжняга замежжа. Ведамасць для правядзення заліка або іншай формы кантролю (акрамя экзамена)... Адказныя-загадчыкі кафедрамі...
У гэтых тэкстах - тая ж беларуска-расійскамоўная трасянка. Чаму вучэбныя заняткі, вучэбныя планы, хоць падаецца форма навучанне . Па-беларуску натуральна: навучанне (= рас. учёба) і ВНУ (а не ВВУ), таму маюць быць усе вытворныя ад слова навучаць : навучальны год, навучальная установа, навучальныя планы, навучальныя заняткі і пад.
У беларускай мове прыназоўнік па кіруе месным склонам (а не давальным, як у расійскай мове); таму нарматыўна: па гэтым званку , па раскладзе (ці паводле раскладу ), па правядзенні ...
Замест па выбару (рас. по выбору ) беларусы кажуць: на выбар , дысцыпліны на выбар . Па-беларуску загадчыкі кафедраў , а не трасян-кавае загадчыкі кафедрамі . Гэта ў расійскай мове натуральнае заведующие кафедрами , бо першае слова тут - дзеяслоўная форма (дзеепрыметнік), якая патрабуе формы творнага склону ( заведующий чем? ).
Дарэчы, адметнасці структуры беларускіх слова-злучэнняў (параўнальна з расійскімі) паслядоўна разгле-джаны ў кнізе: М.С. Яўневіч, П.У. Сцяцко. Сінтаксіс сучаснай беларускай мовы. Падручнік для студэнтаў філалагічных спецыяльнасцей устаноў, якія забяспечваюць атрыманне вышэйшай адукацыі Рэспублікі Беларусь. - Мінск: "Аверсэв", 2006. - с. 11-15.
Беларускай літаратур-най мове неўласцівыя зваротныя дзеепрыметнікі. Яны не падаюцца ў сучасных беларускіх слоўніках. Расійскім зваротным дзеепрыметнікам звычайна адпавядаюць беларускія прыметнікі з адэкватным значэннем. Гэта падрабя-зна разгледжана ў часопісе "Роднае слова" № 2 за 2005 год у нашым артыкуле "Зваротныя дзеепрыметнікі і іх адпа-веднікі" (С.19-21).
Па-беларуску Літаратура блізкага замежжа (а не бліжняга <- ближнего ): заяўнік , а не заявіцель (Гл. "Русско-белорусскнй словарь, Т.І., 1993, С.519). Словы залік і экзамен маюць у родным склоне адз. ліку канчатак -у : заліку і экзамену (а не заліка , экзамена ), як і кантролю (Гл. "Слоўнік беларускай мовы. Арфаграфія. Арфаэпія. Акцэнтуацыя. Словазмяненне / Пад рэдакцыяй акадэміка М.В. Бірылы. Мінск; БелСЭ імя Петруся Броўкі, 1987). Гэта засведчана ўсімі церакладнымі слоўнікамі, а таксама тлумачальнымі.
Дык які ўзор пісьмовых тэкстаў прапануецца тут для будучых настаўнікаў роднай мовы і літаратуры?!
Павел Сцяцко
За Віцебск беларускі
Старшыні Віцебскага абласнога
выканаўчага камітэту
Касінцу А.М.
ПАВАЖАНЫ АЛЯКСАНДР МІКАЛАЕВІЧ!
Рада Віцебскай абласной арганізацыі ГА "Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны" з увагай і цікавасцю сустрэла вядомыя нам са сродкаў масавай інфармацыі Вашы прапановы і даручэнні па паляпшэнні дзейнасці ўладных органаў вобласці ў розньгх сферах жыцця.
Адначасова мы просім Вас звярнуць сваю ўвагу на стан ужывання дзяржаўнай беларускай мовы, павагу да яе з боку супрацоўнікаў уладных структур, на выкарыстанне беларускай мовы ў сродках масавай інфармацыі, у сферах культуры і адукацыі, і асабліва ў рэкламе, у афармленні дзяржаўных устаноў, прадпрыемстваў, аграгарадкоў.
Наша арганізацыя прапануе кваліфікаваную і бясплатную дапамогу ў перакладзе адпаведных тэкстаў.
Просім таксама садзейнічаць у правядзенні ў вобласці мерапрыемстваў, прысвечаных 85-годдзю нашага сусветна знакамітага земляка, народнага пісьменніка Беларусі Васіля Уладзіміравіча Быкава, якое будзе адзначацца грамадскасцю Беларусі ў чэрвені 2009 года. У сувязі з гэтым мы просім Вас:
• даручыць Віцебскаму дзяржаўнаму універсітэту імя П.М. Машэрава правесці навуко-вую канферэнцыю або чытанні, прысвечаныя 85-годдзю народнага пісьменніка Беларусі;
• разгледзець магчымасць правядзення творчага вечара, прымеркаванага да юбілею Васіля Быкава;
• назваць адну з вуліц горада Віцебска імем Васіля Быкава.
3 павагай,
старшыня рады Віцебскай абласной арганізацыі ГА "ТБМ імя Ф.Скарыны"
І. Навумчык. 9.01.2009г.
Старшыні рады Віцебскай абласной
арганізацыі ГА "Таварыства
беларускай мовы імя Францішка Скарыны"
Навумчыку І.А.
Аб звароце
Віцебскі абласны выканаўчы камітэт азнаёміўся з Вашым зваротам і паведамляе наступнае.
У структурах абласнога, гарадскіх і раённых выканаўчых камітэтаў на беларускай мове рыхтуюцца ўсе дакументы па кадравых пытаннях, аб узнагароджанні дзяржаўнымі ўзнагародамі Рэспублікі Беларусь, Ганаровай граматай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь, абласнога выканаўчага камітэта, аб аб'яўленні Падзяк Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь і старшыні абласнога выканаўчага камітэта. Беларуская мова з'яўляецца асноўнай мовай у вядзенні дакументацыі ва ўстановах культуры і адукацыі.
Абласныя, гарадскія і раённыя газеты Віцебскай вобласці зарэгістраваны ў Міністэрстве інфармацыі Рэспублікі Беларусь як двухмоўныя выданні. Раённыя газеты выдаюцца на беларускай мове, а асобныя газеты, асноўныя падпісчыкі якіх жывуць у гарадах, карыстаюццца пераважна рускай мовай (напрыклад, "Віцьбічы", "Народнае слова", Полацкі веснік"), што не супярэчыць артыкулу 17 Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь.
Установы культуры карыстаюцца пераважна беларускай мовай пры правядзенні масавых мерапрыемстваў, выданні друкаванай прадукцыі, афармленні памяшканняў і ў вонкавай рэкламе. Выкарыстанне беларускай мовы ў рэкламе прапанавана рэкламнай службе горада Віцебска.
Ва ўпраўленні культуры аблвыканкама распрацоўваецца план мерапрыемстваў з нагоды 85-гадавіны з дня нараджэння Васіля Быкава. На радзіме пісьменніка ва Ўшачах у чэрвені пройдзе абласное літаратурнае свята. Вечарыны памяці знакамітага пісьменніка, нашага земляка пройдуць ва ўсіх цэнтральных бібліятэках вобласці і ў абласной бібліятэцы імя У.І. Леніна. Гэтай даце таксама будуць прысвечаны шматлікія іншыя літаратурныя мерапрыемствы, якія пройдуць ва ўстановах культуры вобласці на працягу бягучага года.
Прапанова аб назве адной з вуліц горада Віцебска імем Васіля Быкава прынята да ведама, і будзе разгледжана Віцебскай гарадской тапанімічнай камісіяй пры наданні найменняў новым вуліцам ва ўстаноўленым парадку.
Начальнік упраўлення культуры М.П. Пашынскі.
ЛІТАРАТУРНА-МУЗЫЧНАЯ СУСТРЭЧА Ў ПДУ
14 траўня суполка «Рубон» Наваполацкай гарадской арганізацыі «Таварыства
беларускай мовы імя Ф. Скарыны» арганізавала творчую сустрэчу студэнтаў і выкладчыкаў гісторыкафілалагічнага факультэта Полацкага дзяржаўнага ўніверсітэта з рэдактарам літаратурнамастацкага часопіса «Дзеяслоў», лаўрэатам літаратурнай прэміі «Гліняны Вялес», пісьменнікам Барысам Пятровічам, старшынём Саюза беларускіх пісьменнікаў, пісьменнікам і паэтам Алесем Пашкевічам, вядомым бардам Кастусём Герашчанкам.
Сустрэча адбылася ў будынку Полацкага кадэцкага корпуса. Госці распавялі пра стан сучаснай беларускай літаратуры, кірунках яе развіцця, яе месцы ў сусветным літаратурным жыцці. Яны чыталі свае творы. Літаратурныя выступы аздобіў Кастусь Герашчанка сваімі спевамі.
Па запрашэнні рэдактара часопіса «Дзеяслоў» Барыса Пятровіча да сустрэчы далучылася адна з арганізатараў сустрэчы, сябар ТБМ, маладая паэтка Ірына Бельская са сваімі вершамі. Студэнты задавалі выступоўцам шматлікія пытанні. Аўтары самых цікавых пытанняў і кафедра культуралогіі ПДУ атрымалі ў падарунак кнігі і дыскі ад запрошаныхгасцей і ТБМ.
Наш кар.
Сплаў думак і пачуццяў
Новая кніга вершаваных фельетонаў Алеся Няўвеся "Адлуп" прываблівае не толькі грамадзянскай смеласцю, але і шматлікімі мастацкімі знаходкамі. Чытаць яе трэба ўважліва, засяроджана, асэнсоўваючы глыбіню і важнасць думак, спыняючыся на ўдалых вобразах, метафарах, параўнаннях, эпітэтах, знаходзячы спажыву для роздуму нават паміж радкоў.
Жыццё людзей няпростае, яго нельга загнаць у нейкую, раз і назаўсёды вызначаную схему. У ім заўсёды знаходзіцца месца як узлётам чалавечага духу, так і сацыяльнаму, маральнаму заняпаду.
Алесь Няўвесь учэпіста ўглядаецца ў нашую рэчаіснасць. Ён імкнецца паставіць дакладны дыягназ грамадскіх і асабістых чалавечых маральных хвароб, каб людзям станавілася смешна і сорамна за негатыўныя паводзіны, учынкі, каб ім хацелася як мага хутчэй вылечыцца, умацаваць духоўную самасвядомасць.
Аўтар вельмі тонка адчувае і ўмела выкарыстоўвае здольнасць беларускай мовы быць універсальным рыштункам для напісання якраз сатырычных, саркастычных, гумарыстычных, іранічных твораў. Слова ў шматлікіх радках і строфах кнігі паварочваецца ўсімі сваімі гранямі, зіхціць безліччу фарбаў і адценняў.
Даўно заўважана, што сатырыкі вырастаюць у эпоху вялікіх гістарычных зломаў і катаклізмаў. Наш час менавіта такі. У сённяшнім грамадстве рэдкі, магчыма нават зусім адзінокі самабытны талент Алеся Няўвеся бачыцца намнога больш важным, чымся шчыраванне многіх сучасных лірыкаў, якія ствараюць плынь то ўдалых, то слабых вершаваных практыкаванняў.
Мэта Алеся Няўвеся высакародная - пратэстам супраць чыноўніцкага гвалту, карупцыі, службовых злоўжыванняў, безгаспадарчасці, ляноты, крывадушнасці, хлусні, паклёпніцтва, падхалімства старацца пастаянна трывожыць думку і сумленне людзей, прымушаць іх шукаць праўду, ачышчацца ад заганнага, станавіцца лепшымі. Ён горача любіць свой народ, Айчыну, а таму адданым сыноўнім сэрцам зычыць ім дабра і шчасця.
Наш кар.
ЯН СНЯДЭЦКІ
Ян Снядэцкі - рэктар Віленскага ўніверсітэта, вядомы астраном, матэматык і грамадскі дзеяч нарадзіўся 29 верасня 1756 г. у горадзе Жнін (недалёка ад Быдгашча). Яго бацька быў ўплывовым месцічам горада Жнін, сям'я займалася земляробствам і піваварствам. Хваравіты з дзяцінства, ён даставіў шмат клопатаў сваёй маці, Францішцы (да шлюбу - Гішчынскай).
Ужо ў дзевяць год Ян, пасля хатняй падрыхтоўкі, быў аддадзены ў калегіюм Любранскага ў горадзе Познань, дзе вучыўся сем гадоў (1766-1772 гг.). Выкладанне там вялося яшчэ амаль па сярэднявечным узоры. Малы Ян выявіў вялікую цікавасць да дакладных навук, наведваў лекцыі па эксперыментальнай фізіцы, якія чытаў у езуіцкай школе ў Познані астраном Юзаф Рагалінскі. Дзякуючы падтрымцы з боку познанскіх езуітаў, здольны 16гадовы юнак з'ехаў у 1772 г. у Кракаў, дзе паступіў у Акадэмію. Кракаўская Акадэмія была асноўнай вышэйшай школай Польшчы, аднак узровень выкладання ў ёй быў не высокі. Галоўным зместам лекцый па філасофіі было вучэнне Арыстоцеля з каментарамі Тамаша Аквінскага. Вучэнне Каперніка не прымалася. Сярод прафесараў матэматычнай групы Акадэміі самае віднае месца займаў так званы "Regius Astrologus" (каралеўскі астролаг), галоўным абавязкам якога з'яўлялася стварэнне каляндароў з астралагічнымі прадказаннямі. Трохі лепш давалася матэматыка, але ж алгебра зусім не выкладалася, а ў выкладанні геаметрыі захоўвалася старая манера аналізу.
Здольны юнак скончыў універсітэцкі курс на працягу трох гадоў. У 1775 г. ён атрымаў доктарскую ступень, якая па тагачасных правілах давала права чытаць лекцыі ва ўніверсітэце. Прадметам сваіх лекцый Снядэцкі абраў у 1776 г. алгебру у Кракаўскай акадэміі, а праз нейкі час ў гімназіі Навадворскага пачаў чытаць лекцыі па логіцы, гідрастатыцы, палітычнай эканоміі і іншых прадметах.
У той час, калі Ян Снядэцкі пачынаў сваю вучобу ў Кракаўскай Акадэміі, у Польшчы была арганізавана Адукацыйная камісія народнай асветы - правобраз будучага міністэрствы народнай асветы. Асноўнай задачай Камісіі была карэнная рэформа вышэйшай школы. Адукацыйная камісія даручыла правесці рэформу Кракаўскай Акадэміі Гуга Калантаю, які з гэтай мэтай у 1777 г. прыехаў у Кракаў. Ян Снядэцкі з самога пачатку палітычна далучыўся да лагера які ўзначаліў Калантай. Адукацыйная камісія глядзела на Снядэцкага як на будучага прафесара Кракаўскага ўніверсітэта. Таму ён быў накіраваны за мяжу для вучобы ў найбуйнейшых цэнтрах Заходняй Еўропы. Снядэцкі пакінуў Кракаў у верасні 1778 г. і накіраваўся ў Нямеччыну, спачатку ў Ляйпцыг, а потым, у Гетынген, дзе з 1737 г. існаваў універсітэт. Снядэцкі думаў, што ў гэтым універсітэце лекцыі будуць чытацца на лацінскай мове, якой ён добра валодаў. Але ў германскіх універсітэтах выкладанне вялося ўжо пераважна на нямецкай мове, якую Снядэцкі амаль што не ведаў. Снядэцкі на працягу трох месяцаў вывучыў мову настолькі, наколькі гэта было неабходна для чытання навуковых кніг і слухання лекцый. У Гэтынгене Снядэцкі вывучаў шматлікія дакладныя навукі: матэматыку, фізіку і нават вайсковаінжынерную справу. Тады ж ён у першы раз пазнаёміўся з астраноміяй у гетынгенскай абсерваторыі, якая набыла вядомасць у сярэдзіне XVIII ст. дзякуючы працам Іягана Тобіяса Майера (1723-1702).
Снядэцкі хутка пачаў адчуваць недахоп грашовых сродкаў. На дапамогу прыйшоў Калантай, які арганізаваў яму прыватную матэрыяльную падтрымку. Бесперапынная 15-месячная праца ў Гетынгене адбілася на здароўі Снядэцкага, і ён быў прымушаны зрабіць перапынак у занятках. Лекар раіў яму пакінуць Гетынген, і Снядэцкі ў лістападзе 1779 г. з'ехаў у Галандыю, дзе жыў пераважна ў Лейдане, а адтуль у студзені 1780 г. адправіўся ў Парыж.
Парыж тады, асабліва ў вобласці дакладных навук, быў навуковым цэнтрам Еўропы. Як Снядэцкі пісаў у сваёй аўтабіяграфіі, што галоўнай мэтай яго знаходжання ў Парыжы было ўдасканаленне ў ведах па вышэйшай матэматыцы, асабліва дзеля практычнага выкарыстоўвання яе ў астраноміі і механіцы. З гэтай мэтай ён наведваў лекцыі па інтэгральным рахаванні вядомага французскага матэматыка Кузэна (Сousin, 1739-1800). Цесная сувязь, якая ўсталявалася паміж Снядэцкім і Кузэнам працягвалася і пасля вяртання Снядэцкага ў Кракаў, пра што сведчыць іх перапіска.
З лістапада 1780 па ліпень 1781 г. Кузэн чытаў лекцыі па астраноміі, выкладаючы праблему трох целаў з ужываннем яе да тэорыі руху Месяца. Снядэцкі пісаў у аўтабіяграфіі, што гэта быў першы па сваёй грунтоўнасці курс, які ён чуў у Парыжы. Лекцыі Кузэна прынеслі Снядэцкаму вялікую карысць, бо сталі асновай яго адукацыі ў вобласці матэматычнай астраноміі. Акрамя лекцый Кузэна, Снядэцкі слухаў яшчэ іншыя курсы, сярод іх курс па астраноміі, які чытаў Лаланд (Lalande). Ён працаваў у Парыжскай абсерваторыі, але часцей за ўсё наведваў невялікую абсерваторыю Мясе (Messier), з якім блізка сышоўся. Астранамічныя назіранні Снядэцкі так сама праводзіў у абсерваторыі Каралеўскага Каледжа. Снядэцкі наведваў яшчэ і Даламбера (d'Alambert), які зацікавіўся маладым навукоўцам і нават прапаноўваў яму не вяртацца дадому, а абяцаў дапамагчы ў атрыманні пасады астранома ў Мадрыдскай абсерваторыі, але Снядэцкі гэтай прапановы не прыняў. Акрамя астранамічных назіранняў і вылічэнняў, ён сур'ёзна займаўся хіміяй і мінералогіяй, а таксама вывучаў французскую мову, літаратуру і мастацтвы.
Камісія народнай асветы прапанавала Снядэцкаму да кастрычніка 1781 г. вярнуцца ў Кракаў, дзе яму прызначалася кафедра матэматыкі і астраноміі. Пры гэтым Снядэцкі павінен быў пачаць неадкладна чытаць лекцыі па матэматыцы, а лекцыі па астраноміі пачыналіся з 1782 г.
Рэформа Кракаўскага ўніверсітэта была ўжо ў асноўным завершана Калантаем, які надаваў вялікае значэнне развіццю ў Кракаўскай Акадэміі натуральных і юрыдычных навук. На жаль не ўсе задумы ажыццявіліся, аднак сучасная сістэма выкладання зацвердзілася канчаткова. Ян Снядэцкі быў актыўным прыхільнікам Калантая. Яшчэ да вяртання з Парыжу яго абралі сакратаром Кракаўскай Акадэміі і з 1782 г. Снядэцкі пачаў выконваць гэтыя вельмі адказныя абавязкі. Ён перагледзеў расходныя кнігі і строгім кантролем імкнуўся выправіць недахопы. Нягледзячы на адміністрацыйную нагрузку сакратара Акадэміі, якому падпарадкоўваліся ўсе школы ў дзяржаве (акрамя школ у Літве, падпарадкаваных Віленскай Акадэміі), Снядэцкі вельмі старанна вёў вучэбную і навуковую працу. Да лекцый ён рыхтаваўся вельмі дбайна. Лекцыі чытаў на польскай мове, за што яго папракалі старыя прафесары, якія звыклі чытаць лекцыі на лацінскай мове.
Увесь 1781/82 навучальны год Снядэцкі займаўся падрыхтоўкай курсу матэматыкі, які планаваў выдаць у чатырох тамах. У першым томе ён меркаваў выказаць алгебру, у другім - аналітычную геаметрыю, у трэцім - дыферэнцыяльнае і інтэгральнае рахаванне, у чацвёртым - ужыванне гэтых рахаванняў у механіцы і астраноміі. Першыя два тамы пад агульным загалоўкам "Тэорыя алгебраічнага рахавання, прымененая да крывых ліній" былі надрукаваныя ў Кракаве на польскай мове ў 1783 г.
У верасні 1782 г. Снядэцкі пачаў чытаць лекцыі па астраноміі. Тэмай першай лекцыі была ўхвала Каперніку, былому студэнту Кракаўскай Акадэміі.
Для Снядэцкага пачаліся гады ўпартай працы, ён пісаў у аўтабіяграфіі: "Лекцыі чытаў сістэматычна, не прапусціўшы іх ні разу".
У 1782-1786 гг. рэктарам Кракаўскай Акадэміі быў Калантай, які паслядоўна праводзіў сваю рэфарматарскую дзейнасць. У 1782 г. пры ўдзеле Снядэцкага быў складзены план стварэння астранамічнай абсерваторыі, батанічнага саду, хімічнай і фізічнай лабараторый і медыцынскай клінікі. З асаблівай зацятасцю Снядэцкі займаўся арганізацыяй астранамічнай абсерваторыі. У Кракаве ніякіх астранамічных прылад, акрамя састарэлых сярэднявечных, не было. Камісія народнай асветы адпусціла сродкі на закуп некаторых прылад з навуковага кабінета Рагалінскага ў Познані. Сярод гэтых прылад былі маятнікавы гадзіннік Ляпо і астранамічны квадрант Канівэ. Кароль Станіслаў Аўгуст Панятоўскі падарыў Снядэцкаму з сваёй абсерваторыі ахраматычны рэфрактар Доланда з ахраматычным аб'ектывам. Але неабходна было замовіць новыя прылады і падбаць пра скарэйшую пабудову абсерваторыі. З дапамогай Кузэна і Мясе, з якімі ён вёў перапіску, Снядэцкі замовіў у Парыжы астранамічныя прылады і новы маятнікавы гадзіннік. Спачатку ён прапаноўваў дабудаваць абсерваторыю на ўніверсітэцкім будынку, у цэнтры горада, але потым пагадзіўся на тое, каб збудаваць яе паза горадам у прадмесце Весела. Быў абраны будынак які раней належаў езуітам (пабудаваны ў 1750 г), у 1773 г. ён быў перададзены Кракаўскай Акадэміі разам з усёй маёмасцю ордэна езуітаў. Для абсерваторыі будынак належала перабудаваць, а для гэтага сродкі знайшліся толькі ў 1787 г. Каля абсерваторыі планаваўся батанічны сад.
У чаканні сродкаў на перабудову Снядэцкі папаўняў астранамічнае абсталяванне. У 1783 г. у яго распараджэнні ўжо былі два квадранты, дзве трубы Доланда і чатыры іншыя тэлескопы. У 1786 г. былі атрыманы з Парыжа замоўленыя прылады (пасажная прылада і гадзіннік). У снежні 1786 г. Снядэцкі звярнуўся ў Камісію народнай асветы з просьбай аб камандзіраванні яго на некалькі месяцаў у Англію для азнаямлення з астранамічнымі абсерваторыямі. Атрымаўшы дазвол, ён з'ехаў у сакавіку 1787 г. праз Вену і Парыж у Лондан. Спачатку ён наведаў Грынвічскую абсерваторыю, асабіста пазнаёміўся з яе дырэктарам Маскелайнам (Maskelyne). Але самым істотным вынікам паездкі Снядэцкага ў Ангельшчыну было яго знаходжанне на працягу некалькіх тыдняў у мястэчку Слоў блізу Віндзара ў абсерваторыі Вільяма Гершаля. У лісце да Марціна Пачобута, ён дэталёва паведамляе аб назіраннях разам з Гершелем падвойных зорак, Урана, спадарожнікаў Сатурна і іншых нябесных целаў. Наведаў ён таксама Оксфардскі ўніверсітэт і абсерваторыю ў Оксфардзе, дырэктарам якой быў Хорнсбі. У гэтую эпоху Англія была лідэрам ва ўсіх галінах навукі, таму паездка Снядэцкага спрыяла папаўненню ягонай астранамічнай адукацыі, атрыманай у Парыжы. Паездка дала яму магчымасць азнаёміцца з галоўнымі абсерваторыямі таго часу, дасягненні якіх адыгралі вядучую ролю ў гісторыі астранамічных даследаванняў канца XVIII ст.
Пакуль Снядэцкі знаходзіўся ў Англіі, у Кракаве паспяхова ажыццяўлялася перабудова былога будынка езуітаў для абсерваторыі. Калі ў снежні 1787 г. ён вярнуўся ў Кракаў, асноўныя будаўнічыя работы былі скончаны. Але толькі 10 кастрычніка 1791 г. былі зроблены першыя астранамічныя назіранні. Абсерваторыя атрымала даволі добрае інструментальнае абсталяванне. Галоўнымі прыладамі яе былі:
- французскі квадрант з латуні радыюсам у тры парыжскіх футы (амаль метр);
- ангельскі квадрант радыюсам 14 цаляў, які меў дзве ахраматычныя трубы;
- пасажная прылада вырабленыя майстрам Шарытэ (Charite) у Парыжы па ўзоры аналагічнай прылады Рамсдэна;
- чатыры маятнікавыя гадзіннікі, з якіх адзін - гадзіннік (майстра Ляпо, 1786 г.) быў з кампенсацыйным маятнікам;
- паралактычная труба даўжынёй 5 футаў і 5 цаляў з неахраматычным аб'ектывам і мікраметрам;
- дзве трубы, вырабленыя Доландам, з ахраматычнымі аб'ектывамі;
- два люстраныя тэлескопы.
Акрамя пералічаных прылад, Снядэцкі набыў камплект метэаралагічных прыбораў, вырабленых у Парыжы і ў Лондане, з дапамогай якіх былі пачаты рэгулярныя назіранні. У лісце да Пачобута ад 2 студзеня 1792 г. ён апісвае сваю абсерваторыю і навуковыя прылады.
(Працяг у наст. нумары.)
Лявон Лаўрэш