Герб горада Ліды, наданы 17 верасня 1590 г.
№ 30 (921) 29 ЛІПЕНЯ 2009 г.
460 гадоў з дня нараджэння Мікалая Крыштафа Радзівіла Сіроткі
РАДЗІВІЛ Мікалай Крыштаф (мянушка Сіротка ; 2.8.1549, г. Чмелеў Сандамірскага ваяв., Польшча- 28.2. 1616), дзяржаўны і ваенны дзеяч ВКЛ, мецэнат, пісьменнік. Сын М. Радзівіла Чорнага. Пачатковую адукацыю атрымаў у Лукішках пад Вільняй і ў Нясвіжы. 3 1563 вучыўся ва ун-тах Страсбурга і Цюбінгена, наведаў Цюрых, Мілан, Падую, Рым, сустракаўся з імператарам Максімілянам II, папам Піем V. У 1567 атрымаў у спадчыну вял. бацькавы маёнткі, стаў апекуном малодшых братоў і сясцёр. Удзельнік Інфлянцкай вайны 1558-82: у 1567 узначаліў уласны аддзел у Радашковіцкай аперацыі, у 1568 удзельнічаў у аблозе Улы. У час заключэння Люблінскай уніі 1569, як і большасць паноў ВКЛ, адмаўляўся прысягаць каралю Жыгімонту II Аўгусту са сваіх маёнткаў на Падлессі і зрабіў гэта толькі пад пагрозай іх канфіскацыі. Адыход ад палітыкі сабатажу каралеўскага плана уніі і ўдзел у Інфлянцкай вайне прынеслі Р. ў 1569 годнасць маршалка надворнага ВКЛ. 1.7.1569 ён падпісаў акт Люблінскай уніі. Пасля смерці Жыгімонта II Аўгуста на з'ездзе сенатараў у Кнышыне ў 1572 Р. заявіў, што ліцвіны будуць дамагацца звароту ВКЛ Падлесся, Валыні, Брацлаўшчыны і Кіеўшчыны. У 1573 быў у складзе дэлегацыі ў Парыжы, каб запрасіць на трон Генрыка Валезы. У 1574 Р. пачаў контррэфармацыйную дзейнасць. Падтрым-ліваў правасл. цэрквы, але больш клапаціўся пра пабудову касцёлаў. У час ваеннай кампаніі 1579 разам з братам Альбрыхтам прывёў уласны аддзел пад Свір, удзельнічаў у аблозе Полацка, дзе быў паранены. За ўдзел у кампаніі прызначаны маршалкам вялікім ВКЛ (1579). У 1581 удзельнічаў у аблозе Пскова. У 1582 выехаў у Італію, адкуль у 1583 рушыў як пілігрым у Святую Зямлю. Падарожжа апісаў у кн. «Пэрэгрынацыя» (на лац. мове; Бранева, 1601), якая была перакладзена на многія еўрап. мовы і вытрымала каля 20 выданняў. Пасля вяртання на радзіму прысвяціў сябе рэлігійным справам і разбудове рэзідэнцыі і Нясвіжа. У 1586 адмовіўся ад пасады маршалка вялікага ВКЛ на карысць свайго брата Альбрыхта і атрымаў урад кашталяна троцкага. У 1590 прызначаны на пасаду ваяводы троцкага. У 1591 на Віленскай канвакацыі разам з інш. сенатарамі ВКЛ выступіў супраць намінацыі свайго брата Юрыя на пасаду кракаўскага біскупа, каб біскупам у Вільні не быў прызначаны паляк. Удзельнічаў у задушэнні паўстання Налівайкі 1594-96. Падтрымаў заключэнне Берасцейскайуніі 1596, быў адным з 3 каралеўскіх паслоў на сабор у Берасці. У 1604 прызначаны ваяводам віленскім. Разам з інш. лідэрамі ВКЛ выступаў супраць падтрымкі Лжэдзмітрыя I і ўмяшання ва ўнутр. справы Масквы, супраць вайны з Расіяй 1609-18. У ВКЛ Р. валодаў буйнейшымі латыфундыямі. Ад бацькі да яго перайшлі Нясвіж, Ліпск, Лахва, Шацк, Свержань і інш. разам з тытулам князя «на Алыцы і Нясвіжы». Ад маці атрымаў Шыдловец у Польшчы разам з тытулам графа. Па тастаманту ад стрыечнага брата Ю. Іллініча ў 1568 атрымаў Мірскае графства, Зэльву і Дворышча (Лідскі пав.), Чарнаўчыцы і Белую (Берасцейскае ваяв.). Пасля падзелу маёнткаў жонкі з яе сёстрамі да яго перайшлі Дзераўная з Хотавам і Востравам (Менскае ваяв.), Пацейкі (Новагародскае ваяв.), Жодзішкі (Ашмянскі пав.), Жыгімонт ІІ Аўгуст падараваў яму Крожы на Жмудзі, Жыгімонт III Ваза - Грэск. Шмат маёнткаў купіў, у т.л. Салтанаўшчыну, Затур'ю, Кунасу, Мікалаеўшчыну, Магільна, Гарадзею, Гавязну і інш., што значна павялічыла Нясвіжскае княства. Разам з братамі Станіславам і Альбрыхтам стварыў у 1586 Нясвіжскую, Клецкую і Алыцкую ардынацыі, стаў першым нясвіжскім ардынатам. У 1579 выдаў прывілей на самакіраванне г. Мір. Па яго хадайніцтве ў 1586 Стафан Баторы даў Нясвіжу магдэбургскае права. 3 ліку першых правёў у многіх маёнтках валочную памеру. Запрашаў з-за мяжы таленавітых архітэктараў (Дж.М. Бернардоні), ліцейшчыкаў (Г. Мольтцфельд), рамеснікаў. Фундаваў касцёлы і шпіталі ў Нясвіжы, Дуброве, Чарнаўчыцах, Міры, Свержані, Белай. Збудаваў замкі ў Белай і Нясвіжы (сабраў там галерэю партрэтаў, б-ку, збраёўню), Нясвіжскі езуіцкі калегіюм, Нясвіжскі кляштар бенедыктынак, Нясвіжскі кляштар бернардзінцаў (разам з жонкай), заклаў парк у Альбе пад Нясвіжам. Па ініцыятыве Р. і за яго кошт выдадзена першая дакладная карта ВКЛ (каля 1603). У шлюбе з Эльжбетай Яўфіміяй Вішнявецкай меў 3 дачок, сыноў Мікалая, Яна Юрыя, Альбрыхта Уладзіслава, Крыштафа Мікалая, Жыгімонта Караля, Аляксандра Людвіка.
Памяць сярод жытняга поля
26 ліпеня 2009 года на полі бою паўстанцаў 1863 года з царскімі войскамі ў 15 раз прайшла памінальная імша. Традыцыя ўстаноўлена ў 1925 годзе, адноўлена ў 1995 і з тых часоў не перарывалася ні разу. Паміж дажджоў неба знайшло светлую хвіліну. Падчас імшы не капнула. Сёлета жыта на полі вакол крыжоў яшчэ сырое, нават дарогі не пражалі, таму служба ішла сярод шырокага жытняга поля. Нават знічы, запаленыя пад крыжамі і на магіле паўстанцаў па заканчэнні імшы былі патушаныя, каб раптам чаго ..., не дай Бог.
Імшу, як ужо шмат гадоў, служыў ксёндз Рышард з Белагруды.
Сёлетняя імша мела пэўную адметнасць з 45 чалавек прысутных каля 30 чалавек паставіла лідская і бярозаўская моладзь. Каб не гэтыя маладзёны, якія падчас імшы 1995 года ледзьве пачыналі хадзіць у школы, то малюнак быў бы даволі сумны. З вёсак, чым далей тым горай, хутка не будзе каму прыйсці зусім. Калі ў 1995 годзе сяляне навакольных вёсак складалі абсалютную большасць, то зараз можна праехаць вёску з канца ў канец некалькі разоў і не ўбачыць на вуліцы ні аднаго чалавека. Але падрасло пакаленне незалежнай Беларусі, і вось яны самыя розныя, прыналежныя да розных плыняў, але яны тут, на полі бою за Беларусь. У кожнага з іх ужо ёсць сваё поле і свае бітвы. Нехта з іх загаварыў пабеларуску, нехта напярэдадні, 25 ліпеня, падняў белчырвонабелы сцяг над мікрараёнам вуліцы Рыбіноўскага ў Лідзе, нехта здзесніць свой вычын заўтра, а нехта паслязаўтра. А сёння яны дзівіліся, чаму Людвік Нарбут у тым паўстанні падняў Лідскі павет на тры месяцы раней за астатнюю Беларусь, чаму лідзянін Кастусь Кашыц камандаваў паўстаннем у Наваградскім павеце, чаму лідзянін Баляслаў Колышка камандаваў паўстаннем на Жмудзі, чаму лідзянін Валеры Ўрублеўскі стаў бліжэйшым паплечнікам Кастуся Каліноўскага, чаму не вядома хто такі Астрога, чаму ў Лідзе няма помніка Адаму Фалькоўскаму, і чаму няма помнікаў Кашыцу, Колышку, Урублеўскаму, Астрозе? Яны знойдуць адказы на гэтыя пытанні, а на многія адкажуць самі. І добра, што яны пачынаюць шукаць адказы тут.
А пасля імшы былі ўскладзены кветкі і запалены знічы на магілах удзельнікаў паўстання Адама Фалькоўскага і Валерыі Цехановіч у Лідзе.
Наш кар.
Да 20-годдзя ТБМ
2009 год - год 20-годдзя Таварыства беларускай мовы імя Ф. Скарыны. З нагоды юбілею Тавары-ства праводзіць шэраг акцый і мерапрыемстваў. Першымі з іх стала выданне юбілейнага значка ТБМ і выданне каляндарыка на 2009-2010 навучальны год. Каляндарык выйшаў перад 5-м з'ездам Згуртавання беларусаў Свету "Бацькаўшчына". Яго можна набыць у сядзібе ТБМ. Юбілейным значком узнагароджваюцца найбольш дзейныя і актыўныя сябры ТБМ.
Наш кар.
"Беларуская мова - аснова незалежнасці Беларусі"
Зварот 5-га з'езду беларусаў Свету
Мова - адзін з галоўных здабыткаў і галоўная прыкмета сталасці любой нацыі. Беларуская мова за час свайго існавання перажыла некалькі этапаў. Ад дыялектаў да мовы дыпламатычных зносінаў, якой нараўне з лацінскай карысталіся на абшарах ад Эльбы да Урала, ад Балтыкі да Чорнага мора.
На жаль, на сённяшні дзень у Беларусі працягваюцца працэсы русіфікацыі, беларуская мова знікае з усіх сфераў ужытку: адукацыя, сродкі масавай інфармацыі, дзяржаўнае справаводства і інш. I гэта не гледзячы на тое, што з 1996 г. беларуская і руская мовы маюць роўны статус дзяржаўных. Але факты сённяшняга дня сведчаць пра тое, што на дзяржаўным узроўні падтрымліваецца толькі руская мова.
Да прыкладу: на сёння сайты многіх міністэрстваў, выканкамаў мясцовага ўзроўню не маюць паўнавартаснага беларускамоўнага варыянта, у банках краіны пасля ўвядзення сістэмы сканавання не прымаюцца плацёжныя дакументы на беларускай мове ад юрыдычных асобаў, узоры бланкаў накладных і ўсіх гаспадарчых дакументаў, падатковых дэкларацый зацверджаны толькі на рускай мове. Бланкі мытных дэкларацый па-беларуску былі аддрукаваныя толькі ў 2008 годзе і дасюль з'яўляюцца рэдкасцю на пунктах мытнага кантролю. Недапуш-чальная сітуацыя з беларускай мовай у сферы адукацыі. У Бела-русі існуе некалькі беларускамоўных дашкольных устаноў. На пачатку 2008-2009 навучальнага года колькасць вучняў усіх тыпаў школ склала 1 064 466, у тым ліку ў школах з беларускай мовай навучання - усяго 195 592 (18,4% ад агульнай колькасці), з рускай мовай навучання - 792 535 вучняў (74,4%). У параўнанні з мінулым навучальным годам колькасць агульнаадукацыйных устаноў з беларускай мовай навучання паменшылася на 1,7%.
У бягучым навучальным годзе ў першых класах наву-чаюцца 91 290 вучняў, з якіх 73 579 (83,3% ад агульнай колькасці) навучаюцца на рускай мове, 14 712 (16,7% ) - на беларускай.
З агульнай колькасці навучэнцаў першых класаў агульнаадукацыйных устаноў, якія знаходзяцца ў гарадской мясцовасці, на беларускай мове навучаюцца 1,9 %, на рускай - 98,0%. Па сельскай мясцовасці гэтыя паказчыкі наступныя: на беларускай мове навучаюцца 68,6% вучняў, на рускай - 31,4%.
Сярод 54-х вышэйшых навучальных установаў няма ніводнай з цалкам беларускамоўным выкладаннем. Фактычна адбываецца дыскрымінацыя навучэнцаў па моўнай прыкмеце. Гэта пазбаўляе матывацыі бацькоў вучыць дзяцей па-беларуску не толькі ў Беларусі, але і ў асяродках беларусаў замежжа.
Беларуская мова фактычна не гучыць на частотах FМ-радыё. Рашэнне дзяржавы аб 75% квоце абавязковага гучання беларускай музыкі ў дзённым радыёэфіры не прадугледзела канкрэтнага моўнага патрабавання. Такім чынам у эфіры гучыць беларуская музыка амаль 100% на рускай мове. Беларуская мова амаль знікла з усіх каналаў дзяржаўнага тэлебачання.
Пры заяўленай роўнасці беларускай і рускай моваў у Беларусі асноўныя фінансавыя сродкі беларускіх падаткапла-цельшчыкаў выдаткоўваюцца на падтрымку толькі рускай мовы, якая такой падтрымкі не патрабуе. Мае месца фінансава-эканамічная дыскрымінацыя беларускай мовы.
Фактычная моўная сітуацыя ў нашай краіне прывяла да таго, што дзякуючы беларускаму чыноўніцтву на пачатку 2009 году ЮНЭСКА - уплывовая структура ААН, аднесла беларускую мову да моў, якім пагражае знікненне.
У сувязі з гэтым звяртаемся да ўсіх дзяржаўных органаў з патрабаваннем забяспечыць беларускай мове гарантаваны законам рэальны статус дзяржаўнай мовы, гарантаваць яе прысутнасць ва ўсіх сферах жыцця дзяржавы і грамадства, у тым ліку:
> спыніць русіфікацыю, забяспечыць роўнае з рус-кай мовай фінансаванне з дзяржаўных крыніц сфер ужытку беларускай мовы - тым самым забяспечыўшы рэальнае раўна-праўе беларускай мовы як дзяржаўнай ва ўсіх сферах дзяр-жаўнага і грамадскага ўжытку;
> неадкладнага пачаць выпраўленне сітуацыі з мэтай хутчэйшага стварэння адукацыйных ланцужкоў "дзіцячы садок - школа - ВНУ", якія дадуць магчымасць для кожнага беларуса атрымаць поўны курс адукацыі на сваёй роднай мове;
> прьшесці ў адпаведнасць з колькасцю жыхароў Беларусі, для якіх беларуская мова з'яўляецца роднай (74% у 1999 г.), часу эфірнага вяшчання на беларускай мове дзяржаўных каналаў тэлебачання і радыё ў Беларусі;
> стварыць моўнае асяроддзе ў гарадах і вёсках Беларусі праз вонкавую рэкламу на беларускай мове назваў дзяржаўных установаў, крамаў, кафэ, назваў вуліц і інш.;
> штогод выдзяляць адпаведныя фінансавыя сродкі на падтрымку беларускіх садкоў, школ, класаў у асяродках беларусаў замежжа;
> стварыць усе ўмовы для папулярызацыі беларускай мовы сярод насельніцтва нашай краіны з мэтай далейшага надання нашай мове статусу адзінай дзяржаўнай у Рэспубліцы Беларусь.
Заклікаем усіх грамадзян Рэспублікі Беларусь, незалежна ад месца іх сталага пражывання, прыняць актыўны удзел у чарговым (пасля 1999 г.) перапісе насельніцтва Беларусі, які адбудзецца ў бягучым, 2009 годзе, і ад вынікаў якога на дзесяць бліжэйшых гадоў будзе залежаць лёс нашай роднай мовы і культуры, беларускамоўнай адукацыі, кнігавыдавецкай справы і палітыкі ўладаў у галіне рэкламы і візуальнай інфармацыі.
Чаму беларуская мова ў заняпадзе?
(3 нагоды адной спрэчкі)
На думку публіцыста
Пра рознае гаварылі ў зале і па-рознаму, як у каго гаварылка варыла, а калі нехта з першых радоў задаў шаноўнаму госцю і выступоўцу пытанне: чаму наша ўладнае начальства, як зверху, так і знізу не гаворыць на роднай беларускай мове і калі ж яно па-беларуску, нарэшце, загаворыць?, я, хоць увесь час сустрэчы сядзеў моўчкі, тут не стрываў, устаў і, не чакаючы адказу задуманага над гэтым госця, папярэдне папрасіўшы ў яго прабачэння, выпаліў:
- Не загаворыць само, пакуль сам народ не загаворыць на сваёй мове, не пачне яе паважаць, ёю ганарыцца, як гавораць і ганарацца нашы суседзі, як і ва ўсім свеце...
I тут узрываецца з месца адзін спадар, з навукоўцаў і, здаецца, даволі з напо-рыстых, актыўных адраджэн-цаў:
- Што Вы тут гаворы-це, пры чым тут народ - ён заўсёды "за", гэта ўсё прапагандысцкія штучкі, такіх ды такіх... - I ўжо на перапынку падыйшоў і працягвае:
- Людзі загавораць, я вунь чытаю лекцыі, свой прад-мет па-беларуску, дык слухаюць з заміраннем сэрца...
- Слухаюць, спадар, але адказваюць Вам, як яны засвоілі Ваш прадмет па-руску, і самі ні ў ВНУ, ні на вуліцы, ні, нават дома, па-беларуску не гавораць... Нават адказваюць на заліках і экзаменах па-руску... А каб загаворылі, для гэтага ім што... загад патрэб-ны? - апанірую я далей... - Ці запрашэнне спецыяльнае, адмысловыя лозунгі паразвеш-ваць на ўсіх вуліцах і вуглах: "Гаварыце па-беларуску!" Гэта ж будзе абсурд, нонсенс. Бо сваёй мовы бальшыня лю-дзей не ведае... I прычыны тут вядомыя. Калі заглянуць у нашу гісторыю, то ў нас за гэтулькі часу, лічы, сотні гадоў адбівалі гэтае жаданне, уласцівасць чалавека гаварыць на сваёй мове... Калі нашу няшчасную Беларусь і яе народ увесь час стараліся падмяць пад сябе, мы былі заўсёды пад абцасам, хоць ад таго чыста па-чалавечы да слёз балюча і крыўдна, але пры любым гра-мадскім ладзе і ўсіх укладах жыцця нягледзячы ні на якія слёзы і крыўды, мова карэннага народа заўсёды была і ёсць неад'емнай часткай дзяржаўнай палітыкі і кіравання. I ўсё-такі нават пры ўсім гэтым яна адраджаецца і шануецца знізу, а не зверху, ад чалавека, а не ад начальства. А калі будзе самадастатковы рух знізу для ўсталявання сваёй мовы ў жыцці паўсядзённым, то пойдзе і будзе рух і зверху... А вярхі, як цяпер, самі не рупяцца, бо нізы пасіўныя... Або калі і крычаць, то патрабуюць перш не мовы сваёй, а каўбасы, чаркі-скваркі, ды танных коштаў... Сумна-горка, але ж гэта так... I тут голас адной інтэлігенцыі ды і то яшчэ не ўсёй мала што можа зрушыць з месца... I такія адзіночкі-змагары за мову, як мой апанент у зале, яе не выратуюць... Іншая справа, што ім і ўсім тым, хто добра ведае мову, рупіцца за яе ўжыванне і росквіт трэба неяк больш актыўна дапамагаць усім іншым, асабліва маладому пакаленню, заахвочваць яго, падрымліваць яго высілкі і любоў да роднай мовы і ўсяго роднага, чаго пакуль няма... Толькі ні ў якім разе не метадам лабавой агітацыі, угавораў ці той жа голай дыдактыкі, правядзення ка-зённых мерапрыемстваў, чыста для "галачкі", як я ўжо пісаў у "Нашым слове" ў артыкуле "Жывём не для "галачкі "... Мы гэтым усім ўжо насыціліся ў мінулым...
Я гэта гавару к таму, што дапамагаць, пасабляць трэба таксама з розумам. На гэты конт у зале і пасля былі таксама асобныя рэплікі, наза-вём спасылкі, хоць усур'ёз ніхто і ні на што і не спасылаўся, а так, перакідваліся слоўцамі і кожны заставаўся пры сваіх думках і поглядах...
Але давайце цяпер, калі спрэчкі, будзем казаць улягліся, а праблема ўсё роўна засталася, усур'ёз разгледзім сам прадмет дыскусіі, то бок становішча з нашай беларускай мовай у Беларусі... I тут гэта як бы выратавальнае слова дапамагаць у гэтай справе, то бок у выпраўленні гэтага становішча, ці хоць бы у некаторым яго паляпшэнні яўна недастаткова (мае спрэчнікі мусіць і самі не ўпэўнены на ўсе сто адсоткаў у эффектыўнасці і выніковасці сваёй працы, як памагатых).
Дык вось калі для большай перакананасці і аб'ектыўнасці таго, пра што тут ідзе гаворка, нам з вамі, несумненна, не абысціся без таго, каб не прывесці ў прыклад некаторыя аўтарытэты, не зрабіць пэўныя аналогіі з некаторымі жыццядайнымі і вызначальнымі паняццямі ў нашым жыцці і ўрэшце на ўсё гэта паглядзець у параўнанні (я наўмысна не ўжываю навукападобнае слова разгледзяць, бо я не навуковец, ды яшчэ кшталту тых апанентаў у зале). I тут далёка і хадзіць не трэба. Вазьміце самую маленькую часцінку су-польнасці нашага грамадства - сям'ю і яе першааснову бацьку і маці, каму вы абавязаны сваім з'яўленнем на свет і жыццём, якія выгадавалі і выхавалі вас, вывелі ў людзі і для вас гэта самыя дарагія і блізкія на свеце людзі. I нікому не прыйдзе ў галаву ўсумніцца ў гэтым, даказваць гэтую святую ісціну адзін аднаму ці гаварыць любіце сваіх тату і маму, будзьце ім удзячныя. У тым няма патрэбы. Гэта ўсім ясна, як Божы дзень... Дык вось, родная мова так дарагая і блізкая для кожнага чалавека і для ўсіх нас, як і родная матуля. I любіць яе трэба перш самому, а не чакаць загадаў і пануканняў, прымусу зверху, бо ў нас прывыклі ўжо жыць і рабіць усё па камандзе, з-пад палкі. Дык мову ж нельга як і матулю любіць з-пад палкі... Гэта яшчэ і яшчэ раз зару-біце сабе не на носе, а ў сваёй свядомасці,
Мова справа не асабістая, толькі вашая. Калі браць па вялікім рахунку, то нацыя, народ без сваёй мовы непаўнацэнны народ, па сутнасці - сірата, дрэва ці расліна без кораня.. Бо мова, калі глядзець глыбей і шырэй, гэта і ёсць корань жыцця нацыі, які трымае і сілкуе чалавека на гэтай зямлі, складае яе гісторыю, культуру, побыт і ўсё іншае. Інакш - нябыт і гібель. Такі адваротны бок медаля. Во што такое наша родная мова для ўсіх нас і кожнага.
I гэта зусім не дзіцячая страшылка для дарослых, ці перабольшванне рэчаў пры параўнанні, а цалкам лагічная і жыццёвая аб'ектыўная выснова... Як бы непрыемна ні было нам такое прызнаваць, а гэта факт... Невыпадкова ж яшчэ Францішак Багушэвіч, заглядваючы далёка наперад, калісьці звярнуўся да беларускага люду з такім папера-джальным заклікам: "Не пакідайце ж мовы нашай беларускай, каб не ўмёрлі..." Вось такая вялікая і суровая цана забыцця... А мы тут пра ўгаворы, дапамогу, жаданне-нежаданне начальства, саміх людзей разводзім баланду, забываючы ці наўмысна замоўчваючы, выкідваючы з поля зроку тую неаспрэчную ісціну, што дапамагчы любіць сваю родную матулю - мову нельга... А вось хутчэй забыць яе, пакінуць, а прасцей выкінуць з жыцця ахвотнікаў у нас, як у вярхах, так і ўнізе яшчэ хапае... А ў выніку пры абыякавым, нізка-маральным стаўленні да сваёй мовы вельмі вялікай колькасці людзей і адначасова іх каўбасна-баксавай абывацельскай псіхалогіі беларуская мова ў нас у Беларусі і знаходзіцца ў такім запяпалым, занядбалым стане. 3 другога баку, назіраючы такія адносіны саміх людзей, не робіць рашучых і значных крокаў у выпраўленні становішча з беларускай мовай і сама дзяржава, спасылаючыся на тое, што ў нас двухмоўе, на нежаданне бацькоў мець беларускія класы і школы, на сацапытанні і г.д. Безумоўна, усё гэта мае месца. А каб гэтага не было, становішча папраўлялася, трэба, каб услед за людзьмі або разам з людзьмі, сінхронна народ і дзяржава мянялі свае адносіны да адраджэння бела-ускай мовы ў краіне, ішлі на-сустрач адзін другому ў гэтай справе. Што і як тут рабіць - гэта ўжо гаворка асобная і не простая, бо простых рацэптаў тут, як і ў эканоміцы і ўсіх іншых галінах нашага жыцця, не бывае. Мова наша, як і ўсё грамадства, пакуль у стане крызісу.
Цяпер трохі падсумую сказанае. Перш усё, што я тут выклаў, лічыце, як і я лічу сам, толькі маімі асабістымі суб'ектыўнымі думкамі, ні адна з якіх не падаецца, як ісціна ў апошняй інстацыі - барані Божа!
Так што і само пытанне чаму наша мова ў заняпадзе застаецца адкрытым з усіх бакоў і для ўсіх... Яно шматпланавае і чакае мо больш поўных адказаў ужо ў сілу таго, што прычын заняпалага становішча нашай мовы на самой справе многа. А яшчэ больш трэба прыкласці ўсім нам вы-сілкаў, каб выйсці з гэтага заняпаду. I тут не трэба баяцца ці саромецца сваёй слабасці, а яшчэ горш - бяздзейнасці, а называць рэчы сваімі імёнамі. Вазьміце вы тыя ж нярэдкія спасылкі многіх структур і асобаў на парушэнні правоў чалавека, пераслед людзей па палітычных матывах, тых жа палітвязняў і іншае, а вось тое, што ў нас у краіне сама мова застаецца пакуль, лічы, вязнем, толькі ціхім, сама за сябе не ска-жа, і пра тое амаль не пачуеш і не прачытаеш... Па сутнасці пра гэта апроч асобных пісьменнікаў і некаторых навукоўцаў ды хіба самога галоў-нага адраджэнца па лініі ТБМ Алега Трусава ніхто асаблівай трывогі і не б'е...
Але ж высілкаў толькі аднаго грамадства тут мала. 3 боку самой дзяржавы, скажам наўпрост, тых касметычных спроб па ўсталяванні бела-рускай мовы не на сцэне, а ў жыцці сёння ўжо таксама яўна недастаткова. Ужо трэба мяняць нешта кардынальна, заканадаўча... Тады б можа і менш даводзілася чуць на рынках і ў магазінах, на вуліцах чыста жывёльных рэплік недалёкіх людзей кшталту: "Я вашу мову замест мяса ў каструлю не пакладу"... ці маладзейшых пра тое, што веданне сваёй мовы сёння нідзе не патрэбна... I людзей з такой меркай каштоўнасцяў сёння не адзінкі. Пераконваць іх цяпер пры такім незайздросным стане з роднай мовай у краіне вядома ж няпроста... Але трэба.
У заняпадзе ў нас не толькі мова, але і духоўнае адраджэнне чалавека, маральны бок яго ўчынкаў, ягоны светапогляд, які нам хацелася б, каб быў здаровым, правільным... Тады б і паказчыкі п'янства, амаральнасці, злачыннасці і ўсе іншыя негатывы нашых сучаснікаў пайшлі б на спад... I адносіны людзей да сваёй роднай мовы былі б напэўна іншыя. Усё тут ў немалой ступені залежыць ад узроўню свядомасці людзей. А мова тут, як лакмусавая паперка, рэагуе на ўсё, прычым хваравіта. Таму разглядаць праблему мовы трэба ва ўзаемасувязі, у цесным звязку з іншымі негатывамі ў нашым жыцці і ўжо, зыходзячы з гэтага, нешта крытыкаваць, абвяргаць і для лепшага нешта прапаноўваць, раіць, падказ-ваць, а галоўнае як тэарэтыч-на, так і практычна штосьці рабіць.
Менавіта да гэтага я ў сваіх разважаннях, так бы мовіць, думках услых і запрашаю чытачоў.
Аляксей Дземідовіч, г. Гародня.
Віншуем сяброў ТБМ, якія нарадзіліся ў жніўні
Раманчык Надзея Дзмітр. Мальдзіс Адам Восіпавіч Ляскоўскі Уладзіслаў Канст. Галаўнёў Мікола Іванавіч Корбут Аляксандр Іванавіч Рысявец Уладзімір Аляксан. Вячорка Аляўціна Сямёнаўна Бураўкін Генадзь Мікалаевіч Косінец Анатоль Курловіч Аляксандр Адам. Цімашэвіч Уладзімір Макс. Антанюк Раіса Рыгораўна Кірвель Юзаф Юзафавіч Піскун Людміла Аляксееўна Марцынкевіч Андрэй Басін Якаў Зіноўевіч Жаркоў Аляксандр Іванавіч Краснік Вольга Марачкіна Ірына Сяргееўна Васько Яніна Мікалаеўна Зверава Тамара Патапчук Леанід Капціловіч Тамара Навумовіч Іван Мікалаевіч Палівода Святаслаў Мікіт. Іваноў Мікалай Аляксеевіч Кануннікава Ніна Паўлаўна Сафонава Вольга Віктараўна Варапееў Уладзімір Лойка Тамара Пятровіч Ева Адамін Іван Шчэрбіч Мікола Аляксандр. Грудніцкая Тамара Бахметава Святлана Фралоў Валерый Грудніцкі Рыгор Форнэль Кастусь Іванавіч Камароўскі Мікалай Міхайл. Зайка Аляксандр Фаміч Грыгенча Вераніка Плевака Валеры Сцяпанавіч Краўчанка Пётр Кузьміч Трубач Таццяна Георгіеўна Камароўскі Мікола Іванавіч Неткачава Валянціна Алякс. Гядрэвіч Валянціна Саўко Марыя Касаты Людвіг Канстанцін. Рачко Віктар Халіпскі Рыгор Веніамінавіч Гаравая Ніна Віктараўна Анціпенка Алесь Ілліч Кушаль Глафіра Васільеўна Дакурна Генрых Фабіянавіч Чэчат Алесь Віктаравіч Кананенка Тамара Міхайл. Арлоў Уладзімір Аляксеевіч Філіпчык Васіль Іванавіч Самайлюк Тамара Андрэеўна Трусаў Алег Анатольевіч Дзянісік Алена Навумец Яўген Часлававіч Савіцкая Ірына Канстанцін. Нікіценка Мікалай Муха Барыс Ібрагімавіч Мішкевіч Аліна Міхайлаўна Князева Часлава Вячаслав. Альховік Надзея Васільеўна Дарафяюк Міхаіл Леановіч Алена Георгіеўна Кузьміч Леанід Пятровіч Запрудскі Сяргей Мікалаевіч Аляксандровіч Валянціна Сека Васіль Азаранка Аляксандр Іванавіч Дзергачова Любоў Рыгор. Рынкевіч В. У. Сцефановіч Здзіслаў Уладзіс. Колесень Ірына Раткевіч Лілія Шаўчук Ігар Іванавіч Сак Міхал Міхалавіч Мудроў Алег Губскі Уладзімір Савосценка Ігар Догелева Ала Куплевіч Віталь Эдуардавіч Піваварчык Сяргей Аркадз. Утачкіна Людміла Акрушка Яўген Анатольевіч Вайноўскі Міхаіл Дычок Сяргей Уладзіміравіч Тэжык Ірына Пушкін Алесь Оліна Эла Ігараўна Куксар Наталля Юч Галіна Бандарчык Уладзімір Яцкоўская Святлана Анатол. Сом Алена Уладзіміраўна Камянецкая Ірына Марчык Віктар Гарэлікаў Уладзімір Марат. Туронак Людміла Данатаўна Кунцэвіч Святлана Пшэннік Тамара Францаўна Адамчык Валеры Зянонавіч Пучынскі Уладзімір Станісл. Сабаленка Алесь Мандрык Наталля Грышуніна Наталля Бут-Гусаім Святлана Феадос. Сапуноў Уладысь Ваўранюк Ірына Ільінічна Васіляўскайце Таццяна Стамінок Наталля Барысік Таццяна Іванаўна Краснова Наталля Дзьячкова Ларыса Дабравольскі Андрусь Трухановіч Ларыса Садаўнічы Дзмітры В. Макарэвіч Віталь Сяргеевіч Карабельнікава Алена Марчанка Дзяніс Васільевіч Супрановіч Віталь Канстанц. Торап Аляксандр Валер'евіч Сідарэвіч Наталля Чарнякоўскі Віталь Радзів. Барадзіна Інга Мікалаеўна Андрэеў Ілля Аляксандравіч Іскарцкая Марына Чабанава Таццяна Аляксанд. Панкоў Міхась Арэшкава Марыя Машчэнская Алена Глазырын Сяргей Фёдарава Таццяна Дзмітр. Малей Кацярына Карповіч Андрэй Уладзімір. Доўгі Уладзімір Субоцін Аляксандр Грышкіна Аксана Аляксанд. Валатоўскі Вячаслаў Валянц. Бубешка Антаніна Жаўрыд Марына Аляксанд. Козіч Ганна Леанідаўна Антановіч Кастусь Уладзімір. Рамук Андрэй Пабірушка Надзея Анацка Алег Федуковіч Васіль Гаплічнік Аксана Мікалаеўна Тупянец Дзмітры Валянцін. Стаціўка Алесь Канстанцін. Мясніковіч Юры Жукоўская Алеся Іванаўна Сушчэўскі Алесь Аляксандр. Казак Алег Мандрыкін Раман Аляксанд. Сташкевіч Яна Ігараўна Куль Дзмітры Міхайлоўская Таццяна Васіл. Кароль Алег Цупранава Кася Мінчук Уладзімір Акіменка Антаніна Цыганкова Анастасія Дзмітр. Скрыган Ігар Генадзевіч Стукала Алена Царук Вольга Іванаўна Наліўка Лідзія Вячаславаўна Грынюк Вольга Віктараўна Дабрадзей Алеся Пятроўна Блоцкая Ірына Мікалаеўна Бранішэўская Света Габец Ягор Валез'евіч Гудкова Вольга Уладзімір. Салодкіна Святлана Галубовіч Ксенія Леанідаўна Сенькавец Ганна Круглая Марына Віктараўна Садоўская Анастасія Раман. Акрамава Іна Воўк Яўген Папова Варвара Сяргееўна Дзешчыц Алена Аляксандр. Андросенка Сяргей Андр. Міхайлоўская Анастасія Вяч. Каваленка Анастасія Уладзім. Купава Вітаўт Мікалаевіч Маліноўскі Макар Ляшкевіч Таццяна Малашчанка Улад
Новая бібліятэка ў Лідзе
25 ліпеня 2009 г. у Лідзе ўрачыста адчынены новы будынак Цэнтральнай раённай бібліятэкі імя Янкі Купалы. Бібліятэка пера-створана з былой фабрыкі індывідуальнага пашыву вопраткі "Вясёлка", знаходзіцца ў самым цэнтры горада. Работы цягнуліся менш за год.
Бібліятэку адчынялі Ефрасіння По-лацкая і Францішак Скарына, хаця маглі і ту-тэйшыя, скажам, Адэля з Устроні і Ян Карцан.
А рэальна адчынялі бібліятэку стар-шыня Лідскага райвыканкаму А.П. Худык, намеснік міністра культуры В.І. Кураш і начальнік аддзела культуры Гарадзенскага аблвыканкаму А.Ч. Лойка.
Уся імпрэза ішла на прыгожай бела-рускай мове. Па беларуску слова трымалі і намеснік мініста В.І. Кураш, і А.Ч. Лойка.
Бібліятэка здадзена пад ключ, абстаў-леная цалкам і практычна цалкам айчынным абсталяваннем. Драўляная мэбля амаль уся лідская, металічныя стэлажы наваградскія, маніторы кампутараў ад "Інтэграла". Усё можам, усё умеем.
На працягу бліжэйшых месяцаў адбудзецца перасяленне з старога будынка ў новы. Асоб-ным фондам у бібліятэцы павінен размясціцца кнігазбор бібліятэкі Саюза беларускіх пісьменнікаў, які зараз знайходзіцца ў Міной-тах.
Наступны аб'ект, да якога павінны прыступіць - Лідскі літаратурны музей у доміку Таўлая. Да 1-га верасня плану-ецца адчыніць першы паверх, да Новага года - другі.
Дык дапамажы, Божа!
Яраслаў Грынкевіч.
Прэзідэнт Таджыкістана мае намер выключыць рускую мову ў краіне з афіцыйных зносін
Прэзідэнт Таджыкістана Эмамалі Рахмон у тэлевізійным звароце па выпадку Дня мовы заклікаў парламент да хутчэйшага прыняцця новага закона аб мове, у адпаведнасці з якім мець зносіны з органамі дзяржаўнай улады і кіравання, прадпрыемствамі і ўстановамі, атрымаць інфармацыю і дакументы можна будзе толькі на дзяржаўнай мове таджыкскай, перадае РІА "Навіны".
Аб велічы нацыі можна меркаваць, першым чынам, па тым, наколькі яе прадстаўнікі аберагаюць і паважаюць сваю нацыянальную мову, сказаў Рахмон.
Па яго словах, праект новага закона распрацаваны з улікам сучасных патрабаванняў дзяржаўнага кіравання і з мэтай павышэння нацыянальнай самасвядомасці і пачуцця патрыятызму таджыкскага народа.
Да гэтага закон замацоўваў за рускай мовай у Таджыкістане статут мовы міжнацыянальных зносін даваў кожнаму грамадзяніну права самастойнага выбару мовы зносін з органамі дзяржулады і кіравання, з прадпрыемствамі і арганізацыямі.
Рахмон сказаў, што "у цяперашні час таджыкская мова шырока выкарыстоўваецца як мова палітыкі, заканадаўствы і справаводства, навукі, культуры і сродкаў масавай інфармацыі". Па яго меркаванню, мова з'яўляецца найважнай прыкметай нацыі, сувязным звяном паміж пакаленнямі.
Прэзідэнт раскрытыкаваў некаторыя друкаваныя выданні за дрэннае веданне таджыкскай мовы.
Сёння ў Таджыкістане маюцца такія газеты, мова якіх не адпавядае патрабаванням нарматыўнай мовы і здаровага густу. У публікаваных гэтымі газетамі матэрыялах не выконваюцца ўсталяваныя нормы літаратурнай мовы і нават прынятыя правілы правапісу, сказаў Рахмон.
Пры ўрадзе Таджыкістана плануецца стварыць Камітэт па мове і тэрміналогіі, паведаміў Рахмон. Ён таксама выказаўся за распрацоўку дзяржпраграмы развіцця нацыянальнай мовы.
З тэлевізійным зваротам Рахмон выступіў па выпадку 20годдзя прыняцця закона "Аб мове". У прынятым 22 ліпеня 1989 г. законе дзяржаўнай мовай рэспублікі вызначаўся таджыкская мова, а мовай міжнацыянальных зносін руская мова.
Наш кар
Вітольд Карлавіч Цэраскі
Да 160-тых угодкаў з дня нараджэння
(Працяг. Пачатак у папярэднімнім нумары.)
Цэраскі чытаў усе асноўныя курсы па астраноміі: апісальную, сферычную, тэарэтыч-ную і практычную. Яго лекцыі карысталіся вялікім поспехам, курс апісальнай астраноміі наведвалі нават студэнты іншых факультэтаў. Дакладнасць і вытанчанасць выкладання набылі яму легендарную вядомасць. Шматлікія выпускнікі Маскоўскага універсітэта ў сваіх мемуарах адзначалі майстэрства выкладчыка, напрыклад Ціхаў Г.А. пісаў: "Астраномію чытаў прафесар Вітольд Карлавіч Цэраскі. Рабіў ён гэта дзіўна проста і займальна. Апісальную астраномію студэнты слухалі стаіўшы дыханне. Калі ж выводзіліся даволі сумныя і доўгія формулы па сферычнай і тэарэтычнай астраноміі і на тварах студэнтаў з'яўляліся прыкметы безуважлівасці, Цэраскі ажыўляў слухачоў або вясёлаю пры-маўкаю, або паказам якога-небудзь прыбора. Памятаю такі выпадак. Трэба было растлу-мачыць, як пераходзяць ад сярэдняга сонечнага часу да зорнага. Прафесар вымае з левай кішэні камізэлькі гадзіннік, паказвае колькі зараз часу і кажа: "Знойдзем, які зорны час будзе праз пяць хвілін". Робіць на дошцы вылічэнне. Праз пяць хвілін пасля адзначанага сярэдняга часу, Вітольд Карлавіч вымае з правай кішэні ка-мізэлькі другі гадзіннік. Ён паказвае хвіліна ў хвіліну тое, што вылічана на дошцы".
З канца 1883 г. да сярэдзіны 1884 г. В. К. Цэраскі прабыў у навуковай камандзіроўцы ў Нямеччыне, дзе наведаў розныя абсерваторыі, знаёмячыся з іх працамі, і слухаў лекцыі Гельмгальца і іншых выбітных навукоўцаў. У тым жа 1884 г. ён ажаніўся з Лідзіяй Пятроўнай Шэлехавай (1855-1931). 20 лістапада 1884 г. В.К. Цэраскі быў абраны прыват-дацэнтам. У гэтыя гады ён працягваў назіранні і даследаванні астрафатометра, якія далі матэрыял для ягонай доктарскай дысертацыі "Астранамічны фатометр і яго ўжыванне". У дысертацыі ён выклаў прынцыпы ўдасканальвання астрафатометра, які ў выніку атрымаў назву фатометра Цэльнера - Цэраскага. Дысертацыя была надрукавана ў "Матэматычным зборніку" Маскоўскага матэ-матычнага таварыства, але абараняў ён яе ў Пецярбургу, дзе і атрымаў 30 траўня 1888 г. ступень доктара.
У 1889 г. Цэраскі здзейсніў другую камандзіроўку за мяжу і наведаў Парыж з яго сусветнай выставай і пасля вяртання, атрымаў годнасць надзвычайнага прафесара Маскоўскага універсітэта (ганаровым прафесарам стаў у 1907 г.).
У 1890 г. Брадзіхін пераходзіць у Пулкаўскую абсерваторыю і Вітольд Карлавіч Цэраскі становіцца дырэктарам абсерваторыі Маскоўскага універсітэта і працуе на гэтай пасадзе 25 гадоў. Да рэпутацыі строгага і абачлівага прыродазнаўцы і бліскучага лектара ён далучыў рэпутацыю выбітнага арганізатара навукі. З першых жа гадоў дырэктарства Вітольда Карлавіча пачынаецца абнаўленне абсерваторыі.
Дзве акалічнасці прыйшлі на дапамогу Цэраскаму. Па-першае, купец А. А. Назараў, універсітэцкі таварыш Вітольда Карлавіча, выдзеліў са сваіх сродкаў суму на паляпшэнне абсерваторыі, даўшы Цэраскаму поўную свабоду набываць неабходнае абсталяванне ў лепшых фірм. Па-другое, Цэраскі дамогся, што з першага ж асігнавання ўраду была выдзелена сума не толькі на будаўнічыя работы, але і на астранамічнае абсталяванне. На сродкі А. А. На-зарава, акрамя набыцця гарманічнага аналі-затара і некалькіх дробязяў, у 1890 г. быў замоўлены 110 - міліметровы (4 ангельскія цалі) аб'ектыў - апланат. Для кароткафокуснага тэлескопа - астрографа з гэтым аб'ектывам (для магчымасці фатаграфавання зорнага неба ў малым маштабе, але цэлымі сузор'ямі), майстрам Хейдам (Heyde) у 1895 г. у Дрэздане, па праекце Цэраскага, была выраблена высокадакладная паралактычная мантыроўка. Цэраскі даў прыладзе назву "экватарыяльная камера", і на гэтай камеры з 1895 года была арганізаваная першая сістэматычная служба пошуку і вывучэння зменных зорак фатаграфічным шляхам. Да цяперашняга часу Маскоўская "шкляная бібліятэка фотапласцінак" (негатываў фарматам 24х30 см) з'яўляецца адною з самых багатых у свеце. Да гэтай працы ён прыцягнуў сваю жонку Л.П. Цэраскую і яна адкрыла 219 зменных зорак. Амерыканскі часопіс "Popular Science" пісаў у жніўні 1906 г.: "Спадарыня Л. Цэраская, жонка дырэктара астранамічнай абсерваторыі ў Маскве, знайшла вялікую колькасць зменных зорак пры вывучэнні фа-таграфіяў, зробленых астраномам той жа абсерваторыі Блажко. Мадам Цэраская была асабліва паспяховай у пошуках зменных зорак тыпу Алголь. Гэта вельмі добры вынік калі улічыць той факт, што з 3000 вядомых зараз зменных зорак выяўлена толькі трыццаць восем тыпу Алголь".
Цэраскі дамогся выдзялення 100 000 рублёў і істотна перабудаваў абсерваторыю. У 1895-1896 гг. будынак абсерваторыі быў падоўжаны на поўнач: была пабудавана цудоўная аўдыторыя з двума цаглянымі слупамі для практычных заняткаў студэнтаў, пабудаваны падземны пакой, у які праз нейкі час быў устаноўлены галоўны гадзіннік абсерваторыі, паміж круглай залай і аўдыторыяй быў уладка-ваны невялікі архіў для захоўвання журналаў назіранняў і іншых навуковых дакументаў. Была пабудавана галоўная цыліндрычная трохпавярховая вежа і пад яе новым металічным купалам у 1900 г. усталяваны самы буйны тады ў Расіі 15-цалевы падвойны (з візуальнай і фатаграфіч-най трубамі па 6 м. даўжынёю) доўгафокусны рэфрактар - астрограф дзвюх знакамітых фірмаў: братоў Анры (оптыка) і братоў Рэпсальдаў (паралактычная мантыроўка). Падвойны астрограф праслужыў тры чвэрці стагоддзя і цяпер, пасля рэстаўрацыі ў 1990-я гады, застаецца дзейным музейным экспанатам.
Апошняя перабудова астранамічнага комплексу закончылася ў 1903 г., калі на сродкі А.А. Назарава нямецкаю фірмаю братоў Гейдэ была пабудавана вежа (вядомая як "назараўская"), і ў ёй усталяваны 7-цалевы рэфрактар - апахрамат Цэйса. Таксама была праведзена мадэрнізацыя мерыдыяннага круга з ягоным павільёнам. Калі на Прэсню быў праведзены электрычны ток, зрабілі электрычнае асвятленне абсерваторыі і электрычнае кручэнне вя-лікага купала (да таго часу круцілі механізм рукамі). Каб засцерагчы мерыдыян абсерваторыі ад узвядзення высокіх будынкаў, па ха-дайніцтве Цэраскага кіраванне ўніверсітэта купіла ўчастак зямлі на поўнач ад абсерваторыі, ды пабудавала невялікую метэаралагічную абсерваторыю, якая не перашкаджала астрана-мічным назіранням. На іншы бок участка, на поўдзень, дзе мясцовасць спускаецца да Масквы-ракі, Цэраскі атрымаў сарвітут, які забараняў на гэтай зямлі на працягу 99 гадоў узвядзенне высокіх будынкаў у паласе шырынёю 10 сажняў ад абсерваторыі да Масквы-ракі. Па хадайніцтве Цэраскага Гарадская ўправа распарадзілася завулак абсерваторыі засадзіць дрэвамі.
Пасля ўсіх перабудоў абсерваторыя Маскоўскага ўніверсітэта стала другой па значнасці ў Расіі.
Вітольд Карлавіч любіў сваю абсерваторыю. Зрэдку, у цесным коле, ён дазваляў сабе з задавальненнем казаць, што "атрымаў абсерваторыю драўлянай, а пакідае яе мураванай".
* * *
Клопаты па абнаўленні абсерваторыі не парушалі навуковай працы дырэктара абсер-ваторыі, ён дбайна працягваў назіранні са сваім астрафатометрам. Пры назіраннях Цэраскі выявіў фізіялагічную памылку, якая раней нікім не была заўважаная. Ён знайшоў, што адносны бляск дзвюх зорак, якія стаяць побач, залежыць ад іх узаемнага размяшчэння, таму варта ў астрафатометры ставіць назіраную зорку і направа і налева ад штучнай. Ягоныя тэарэтыч-ныя працы па вызначэнню хібнасцяў пры фотаметрычных вымярэннях атрымалі пры-знанне, і ягоны метад вымярэнняў быў прыняты іншымі назіральнікамі. Цэраскі распаўсюдзіў свае фотаметрычныя даследванні на зорныя скупнасці h і x Пярсея (у 1891- 1893 гг.) і ў сузор'і Валасы Веранікі (1897-1901 гг.). У першай скупнасці ім з вялікай дбайнасцю былі вызначаны зорныя велічыні 70 зорак ад 6,4 m да 8,0 m і многіх больш слабых, да 13,2 m. У Валасах Веранікі ён вызначыў зорныя велічыні 82-х фундаментальных зорак ад 6,4 m да 8,0 m і многіх зорак да 13,5 m. У 1906 г. ён адкрыў зменную зорку RW Вознага. Так сама ім быў знойдзены адзін з відаў выбуховых зорак - падвойная зорка - U Блізняцоў.
Цэраскі цікавіўся пераважна распрацоўкай метадалогіі. Самі аб'екты даследавання цікавілі яго вельмі мала. Так, напрыклад, у 1879 і 1880 гг. ён выпадкова адкрыў дзве новыя зменныя зоркі: U і Т Цэфея. Нягледзячы на тое, што тады такіх аб'ектаў было вядома яшчэ не шмат, Цэраскі не зацікавіўся высвятленнем закона змены бляску гэтых зорак (пасля высветлілася, што першая з іх тыпу Алголя, другая - доўгаперыядычная зменная). Таксама мала цікавіла яго фізічная прырода і іншых зменных і новых зорак, якія ён назіраў. Ён працяглы час вымяраў сваім фатометрам бляск новай зоракі ў Возным ў 1892 г. і ў Пярсеі 1901 г. Для першай з іх ён атрымаў дакладныя вымярэнні бляску за 16 дзён, прасачыўшы змены яе бляску ад 5-й да 12-й зорнай велічыні, але крывую бляску пабудаваць не спрабаваў. Відавочна, што ён бачыў сваю задачу ў рашэнні іншых пытанняў, і тым не менш 10 ягоных артыкулаў прысвечаны зменным і новым зоркам.
Не раз Цэраскі звяртаўся да назіранняў метэораў і, пачынаючы з 1878 г., прысвяціў ім сем артыкулаў. Ён прапанаваў вызначаць каардынаты метэорнага радыянту не звычайным спосабам - графічна, а аналітычна, больш дакладна. Потым Цэраскі склаў карту вобласці неба ў сузор'і Пярсея для нанясення на яе шляхоў метэорнага струменя Пярсеідаў. Гэтая карта шырока выкарыстоўвалася назіральнікамі і была выдадзена двойчы. У 1898 г. Цэраскі прапанаваў дасціпны інструментальны метад вызначэння вуглавой хуткасці метэораў.
Ён звярнуў увагу на выгоды назірання абоімі вачамі і прапанаваў злучэнне дзвюх астранамічных труб у "астранамічны бінокль". Як толькі ў яго рукі трапіў новы ў той час тып бінокля - прызмавы бінокль, яшчэ мала святласільны, з малымі аб'ектывамі, ён прыдумвае новы тып бінокля для астранамічных назіранняў, які складаецца з дзвюх труб сістэмы Кеплера з аб'ектывамі па 30 мм дыяметрам і павялічэннем ў чатыры разы. Навядзенне на фокус з улікам адрознення ў зроку абоіх вачэй назіральніка ажыццяўлялася дадатковым перасоўваннем аднаго з аб'ектываў. У яго можна было ўбачыць зоркі да 8,5 велічыні. Лёгкі алюміневы корпус рабіў гэты бінокль зручным ва ўжыванні. Гэты прыбор шырока рэкамендаваўся аматарам астраноміі. Астранамічныя біноклі і зараз з'яўляюцца любімымі прыборамі аматараў астраноміі.
Павялічаная абсерваторыя, запатрабавала наяўнасці ў кожнай вежы дакладнага астранамічнага гадзінніка і Цэраскі вынаходзіць спосаб электрычнага параўнання маятнікаў і паверкі ходу гадзіннікаў.
Частковае сонечнае зацменне 1897 г. навяло яго на думку аб магчымасць выявіць сляды месяцавай атмасферы пры даследаванні бачных дэфармацый сонечных плям поблізу месяцавага краю.
Метады вывучэння Сонца таксама ўвесь час цікавілі Цэраскага. Ён апублікаваў тры серыі вызначэнняў каардынатаў сонечных плям. Для вызначэння дакладнага маштабу здымкаў на геліёграфе ён прыдумаў адмысловую касету, на якую дасціпным спосабам "перанёс" ніці акуляра пасажнай прылады, вуглавая адлегласць паміж імі была старанна вызначана праз назіранні зорак.
(Працяг у наступным нумары.)
Лявон Лаўрэш