Герб горада Ліды, наданы 17 верасня 1590 г.
№ 47 (938) 25 ЛІСТАПАДА 2009 г.
150 гадоў з дня нараджэння Мікалая Янчука
ЯНЧУК Мікалай Андрэевіч (29.11.-1859, в. Карніца Люблінскага ваяводства, Польшча - 6.12.1921), бел. вучоны-славіст, пісьменнік. Скончыў Маскоўскі ун-т (1885). Працаваў настаўнікам, з 1892 пам. бібліятэкара Румянцаўскага музея, хавальнік Дашкаўскага этнагр. музея ў Маскве. У 1889-1903 сакратар аддз. этнаграфіі Т-ва аматараў прыродазнаўства, антрапалогіі і этнаграфіі пры Маскоўскім ун-це, з 1901 стваральнік і кіраўнік Музычна-этнаграфічнай камісіі пры ім. Адзін з заснавальнікаў час. «Эгнографнческое обозрение», дзе друкавалася шмат бел. матэрыялаў. Пасля 1917 чытаў курс бел. і ўкр. л-р у Маскоўскім ун-це, удзельнічаў у рабоце камісіі па арганізацыі Бел. ун-та, у 1921 праф. кафедры бел. л-ры і этнаграфіі БДУ. У 1918-21 чл. Беларускага навукова-культурнага таварыства ў Маскве, супрацоўнічаў з Беларускім нацыянальным камісарыятам і Беларускім пададдзелам аддзела асветы нацыянальных меншасцей Народнага камісарыята асветы РСФСР. Вывучаў побыт і нар. творчасць усх. славян. Даследаваў бел., літ., польскі, рус, укр. муз. фальклор. Матэрыялы экспедыцыі ў Менскую губ. (у 1886) друкаваў у газ. «Минский вестник» (1886-87) і навук. выданнях. Склаў «Праграму для збірання этнаграфічных звестак» (1887, з М. Харузіным). Збіраў, даследаваў і апрацоўваў бел. муз. фальклор. Аўтар муз.- фалькларыстычных прац «Маларускае вяселле ў Карніцкай парафіі Канстанцінаўскага павета Сядлецкай губерні» (1886), «Па Менскай губерні» (1889), працы па антрапалогіі «Некаторыя дадзеныя да пытання аб антрапалагічным тыпе беларусаў» (1890), апрацовак нар. песень, рэдактар муз.-фалькл. зб-каў...
110 гадоў з дня нараджэння Міхася Лынькова
ЛЫНЬКОЎ Міхась [Міхаіл Ціханавіч; 18(30). 11.1899, в. Зазыбы Віцебскага р-на - 21.9.1975], беларускі сав. празаік, крытык, літаратуразнавец, грамадскі дзеяч. Нар. пісьменнік БССР (1962). Акад. АН БССР (1953, чл.-кар. 1936). Скончыў Рагачоўскую настаўніцкую семінарыю (1917). Удзельнічаў у партыз. руху ў Грамадз. вайну. У 1919-22 у Чырв. Арміі. Настаўнічаў у Буда-Кашалёўскім і Рагачоўскім р-нах (1917-19 і 1922-25). Працаваў адказным сакратаром, рэдактарам бабруйскай акруговай газ. «Камуніст» (1925-30). У 1930- 32 у Дзярж. выд-ве БССР. У 1933-41 гал. рэдактар час. «Полымя рэвалюцыі». Быў арганізатарам і кіраўніком Ба-бруйскай філіі «Маладняка», адным з кіраўнікоў БелАПП. Удзельнік вызвалення Зах. Беларусі (1939) і Айч. вайны. Рэдактар газ. «Беларуская звязда» (1939), «За Савецкую Беларусь» (1941- 42). Старшыня СП БССР (1938-48), дырэктар Ін-та л-ры, мовы і мастацтва АН БССР (1943- 46 і 1949-52). Друкаваўся з 1919. У напоўненых гуманіст. пафасам апавяданнях 20-30-х г. (зборнікі «Апавяданні», 1927, «Гой», 1929, «Андрэй Лятун», 1930, «Саўка-агіцірнік», 1933, і інш.) пераважна на аснове асабістага жыццёвага досведу пісаў пра героіку рэвалюцыі і Грамадз. вайны («Над Бугам», «Крот», «Манчжур», і інш.), як змяняліся міжнацыянальныя адносіны («Гой»), усталёўваўся новы побыт («У мяс-тэчку»). Шмат увагі аддаваў паказу гарадскога і местачковага жыцця, рабочага асяроддзя («Гома», «Чыгунныя песні», «Журавель мой, журавель» і інш.). У аповесцях для дзяцеп «Пра смелага ваяку Мішку і яго слаўных таварышаў» (1935) і «Міколка-паравоз» (выд. 1936), што сталі класічнымі творамі бел. дзіцячай л-ры, рамантызуецца героіка рэв. змагання, створана дынамічная і займальная падзейная плынь, у якой яркая і маляўнічая апавядальнасць атрымала арыгінальную лірыка-гумарыст. падсветку. Выдатныя падзеі і самыя яркія эпізоды партыз. вайны на Беларусі супраць ням.-фаш. акупантаў, у т. л. гераічная дзейнасць К. С. Заслонава, атрымалі эмацыянальна-ўсхваляванае ўвасабленне ў рамане «Векапом-ныя дні» (у 4 кн., 1-е поўнае выд. 1958; Дзярж. прэмія БССР імя Я. Коласа 1968)...
Ад Ліды да Вільні - 90 км
Пасля ўстаноўкі ў Менску знака "Нулявога кіламетра" аналагічныя знакі пачалі ўстанаўліваць у розных гарадах Беларусі. Летась такі знак быў устаноўлены і ў Лідзе непадалёк ад Галоўпаштамту. Знак быў выкананы на рускай мове. Цягам году знак цярпеў ад мясцовых вандалаў, якім ён чамусьці муляў вока. Было вырашана знак перарабіць. На гэты раз аўтарам праекту і выканаўцам быў вядомы лідскі скульптар, мастак, паэт Рычард Груша. У адрозненне ад папярэдняга новы знак выкананы з ужываннем толькі беларускай мовы. Усе надпісы выкананы пабеларуску. Назва кожнага горада была выверана па слоўніках. Таму арфаграфічных памылак, у адрозненне ад досведу апошняга часу ў іншых гарадах, тут няма. Асаблівасцю лідскага знака з'яўляецца і тое, што назва нашай старажытнай сталіцы пададзена ў беларускім вымаўленні Вільня . Гэта, безумоўна, правільна і лагічна. Менавіта Вільню мы бачым ва ўсіх летапісах, хроніках, метрыках. У Лідзе каторы год ідзе змаганне за вяртанне спрадвечнай назвы Віленская цэнтральнай вуліцы горада. Сёлета зноў ішоў масавы збор подпісаў, праўда, пакуль безвыніковы. Хаця вуліцы Віленскія ў Беларусі ёсць. Прынамсі ёсць такая вуліца ў Маладзечне, ёсць такая вуліца ў мястэчку Беліца Лідскага раёна. А вось на дарожных знаках Беларусі паўсюль пішуць Вільнюс . Ну не пішам жа мы Бялы сток , а пішам Беласток , не пішам Львів , а пішам Львоў . Літоўцы пішуць на аўтобусах Мінскас і Пінскас. Ну, і няхай пішуць на здароўе, калі яны так называюць нашыя гарады, а мы Вільню заўсёды называлі Вільняй , то і на дарожных знаках, на аўтобусах, на аўтобусных і чыгуначных білетах, на іншых указальніках і ў іншых паперах мы павінны пісаць Вільня . Гэта нашае права, якое ніхто не можа аспрэчыць.
Яраслаў Грынкевіч.
Паважаныя сябры!
Канферэнцыя Менскай абласной арганізацыі ТБМ адбудзецца 29 лістапада 2009 г. у сядзібе па вул. Румянцава, 13.
Абмяркуем планы і вынікі нашай працы. Запрашаюцца сябры Рады, рэвізійнай камісіі, дэлегаты арганізацый і суполак. Пачатак а 13 гадзіне.
Што ні слова - з неба знічка…
У гэтым, 2009 годзе, амаль адна за другой у Менску ў выдавецтве "Кнігазбор" выйшлі дзве кніжкі вершаў "Знічкі з неба" і "Знічка за знічкай". Аўтар гэтых кніжак Валянціна Адамаўна Выхота. Яна вядомы даследчык-германіст, перакладчык, аўтар звыш 80 навуковых прац і метадычных дапаможнікаў па праблеме навучання нямецкай мове ў школах Беларусі і ўкладальніца трох слоўнікаў. Кнігі яе вершаў - яшчэ адно пацверджанне, што талент чалавека не бывае вузкім, аднабаковым, што чалавек высокіх духоўных якасцяў і інтэлекту заўсёды здольны стварыць нешта прыгожае практычна ў любой сферы мастацтва і літара-туры. Валянціна Адамаўна выбрала Паэзію. Талент пісаць вершы раскрыўся ў яе зусім нядаўна. Піша яна іх раніцай, днём, вечарам, ноччу. "Набягуць радкі ў галаву, прачнуся, хуценька занатую іх на паперу і кладуся спаць", - дзеліцца яна сваім паэтычным талентам.
Чатырохрадкоўі ў яе складваюцца калі едзе ў аўтобусе, тралейбусе, трамваі, метро, ці стаіць у краме ў чарзе, ці ідзе дадому.
Трапіць ў сэрца табе зорка,
Пашкадуеш вельмі горка,
Калі ў рыфму не ўплятаць -
Будзеш слоўцы так губляць!
Валянціна Адамаўна нарадзілася ў 1922 годзе ў Менску. Перад вайной скончыла СШ № 5 у Менску. У гады вайны працавала канторшчыцай на гарбарным заводзе "Бальшавік". Звыш года ў яе сям'і хавалася яўрэйская дзяў-чынка Фаня Разоўская (Мэтэр), якая цяпер жыве ў ЗША. За гэты мужны ўчынак бацькі Адам і Лідзія Пятровіч і іх дачка Валянціна ўзнагароджаны міжнародным медалём дзяржавы Ізраіль "Праведнік народаў свету".
З лістапада 1945 года Валянціна Ада-маўна працавала настаўніцай нямецкай мовы ў менскіх школах №№ 13, 3, 32, 24. У 1954 годзе скончыла факультэт нямецкай мовы Менскага інстытута замежных моў (цяпер Беларускі лінгвістычны універсітэт). У 1960 - 1979 гадах яна - старшы навуковы супрацоўнік Навукова-даследчага інстытута педагогікі Міністэрства асветы БССР. У 1986 годзе ў Маскве паспяхова абараніла кандыдацкую дысертацыю па педагогіцы. У той час ёй было 64 гады.
Каб вучыць дзяцей нямецкай мове, распавядаць ім пра агульнасць і адметнасць еўрапейскай моўнай сям'і, ездзіла з Менску электрычкай у вясковыя школы Пухавіцкага раёна: у 1980 - 1984 гадах працавала настаўніцай нямецкай мовы ў Дрычынскай СШ, у 1984 - 2001 гадах - у Караваеўскай базавай школе.
Кніжкі складаюцца з раздзелаў, якія ў многім супадаюць: пра выпіўку, гаспадарку, грошы, дзяцей, жанчын, жыццё-быццё, звяроў, мову, мужчын, казюрак, падаткі, птушак, расліны, свет, суд, яду і інш.
Вось напрыклад пра мужчын:
Для чаго жывуць мужчыны?
Каб несці ў свет свае навіны:
Чаго яны дзе натварылі
І колькі люду загубілі:
І дзеля гэтае "забавы"
Ліецца кроў, як з жэрлаў лава.
Пра мову:
Мову трэба шанаваць,
На ўзвей-вецер не пушчаць
І заўсёды ёй спрыяць,
Каб ніколі не губляць.
Пра казюрак:
Не было б кароўкам спуду,
Каб не чулі яны гуду.
Гэта быў той авадзень,
Што пасе іх з дня у дзень.
Пра падаткі:
Не хавайся ад падатка,
Бо не сыдзе табе гладка.
Па закону ёсць управа -
Падсудная лава.
Пра палітыку:
Ці раз збіраліся манархі,
Каб разблытаць тыя сваркі.
Цары ўжо даўно звяліся,
Але сваркі засталіся.
На чале стаяў гегемон.
"Кулакоў" усіх - у вагон.
А з вагонаў, як у вір,
Усіх этапам у Сібір.
Пра розныя рэчы:
З пер'я не ўсялякай птушкі
Робяцца ў пасаг падушкі.
На гусінай смачна спіцца,
Ды і малады прысніцца.
Валянціна Адамаўна піша кароткія рыфмаваныя замалёўкі, якія трапна паказваюць з'явы нашага жыцця. У першую чаргу яе цікавяць рыфма і рытм, якія прымушаюць гарманічна гучаць часам зусім неспалучальныя словы. У гэтым і шчырасць, і лёгкасць, і весялосць.
У кожнага з нас, хто пражыў доўгае жыццё, ёсць цікавыя заўвагі і свае меркаванні, а часам і трапная "шпілька". А на гэта яна вялікая мастачка.
Выскокваюць паўсюль праверкі,
Нібы чэрці з табакеркі.
І пакуль ідуць праверкі,
Ў кішэні сунуцца паперкі.
За бязглуздыя паперы
Давай хабар той без меры!
Папяровая жа дробязь
Выклікае заўжды боязь.
Многія знойдуць для сябе сярод твораў Валянціны Выхоты выслоўі, якія стануць спадарожнікамі іх жыцця.
Не пакінуць абыякавымі і развагі аўтаркі пра долю беларускай мовы, пра экалагічны крызіс, пра карупцыю і хабар. Дзеці ў гэтых кніжках знойдуць вершы пра звяроў, птушак, казюрак.
У першай кнізе "Знічкі з неба" змешчаны "Дадатак": пераклад знакамітага адрыўка з паэмы Якуба Коласа "Новая зямля" - "Мой родны кут, як ты мне мілы!.." на нямецкую мову Валянціны Выхоты.
У другой кнізе "Знічка за знічкай" у "Дадатку" апублікаваны пераклад знакамітай балады-верша класіка сусветнай літаратуры Ёгана Вольфганга фон Гётэ "Ружачка ў полі". Ён сустракаецца пад назваю "Дикая роза", "Ружа край дубровы", "Дзікая ружа". Пераклад з мовы арыгінала зрабілі Даніла Усаў, Алег Лойка, Анатоль Валахановіч. Валянціна Выхота зрабіла пераклад з мовы арыгінала і адваротны пераклад з перакладу А.Лойкі на нямецкую мову. Адваротны пераклад быў адзначаны ў прыватным лісце пасла ФРГ Мартына Гекера да В.А. Выхоты.
У сваім адваротным перакладзе верша А.Лойкі Валянціна Выхота зрабіла акцэнт на неадэкватнасці арыгіналу і паэтычнага пера-кладу. Адваротны пераклад добра атрымаецца, калі да слоў арыгіналу будуць знойдзены беларускія словы-адпаведнікі, словы-сінонімы.
У кнігах з гумарам зарыфмаваны розныя праявы жыцця: ад сумных, нават трагічных да святых, радасных.
Кнігі чытаюцца з захапленнем і хочацца дачытаць іх да канца.
Прыемнага чытання, паважаныя чытачы!
Анатоль Валахановіч, пісьменнік, гісторык, журналіст, краязнавец.
Няякасны пераклад - парушэнне аўтарскіх правоў
Шаноўная рэдакцыя!
Сёння, 9 лістапада 2009 г., я пералічыла на рахунак Таварыства беларускай мовы 8 602 817 руб. Хачу патлумачыць, адкуль гэтыя грошы.
У красавіку 2006 г. выдавецтва "Амфара" (г. Санкт-Пецярбург) надрукавала пераклад на рускую мову рамана У. Караткевіча "Хрыстос прызямліўся ў Гародні" (перакладчык А.Сурнін), якасць якога не вытрымлівае ніякай крытыкі нават для вачэй неспецыяліста. У рэцэнзіі на пераклад ("Дзеяслоў" № 25, 2006; «Литературная газета» № 44, 2006) П. Жаўняровіч пісаў: "Недакладнасці, неадпаведнасці ў перакладзе беларускіх словаў і выразаў,стылістычныя хібы, пропускі словаў, частак сказаў і цэлых сказаў падчас перакладу класікі недапушчальныя." Дзякуй за тое, што газета "Наша слова" таксама звярнула на гэта ўвагу (публікацыя 19.07.2006 г.).
Я палічыла неабходным не пакідаць гэтую з'яву без адказу і ў траўні 2006 г. звярнулася да юрыста ў Беларускае Аўтарскае Таварыства (зараз Нацыянальны Цэнтр Інтэлектуальнай Уласнасці - НЦІУ) з просьбай дапамагчы спыніць распаўсюджванне кнігі. Юрыст сказаў, што даказаць няякаснасць перакладу будзе практычна немагчыма, а вось парушэнне Закону аб аўтарскім праве ў наяўнасці, і параіў поруч са спыненнем распаўсюджвання і знішчэннем накладу кнігі абавязкова патрабаваць грашовую кампенсацыю. Ён звязаўся з Расійскім Аўтарскім Таварыствам (РАТ), якое пагадзілася ўрэгуляваць канфлікт.
У выніку двухгадовага ліставання 10 красавіка 2008 г. было заключана Пагадненне паміж РАТ, якое выступала ў маіх інтарэсах па даверанасці, і выдавецтвам "Амфара" аб наступным: за парушэнне выключных аўтарскіх правоў пры перакладзе, выданні і распаўсюджванні твора выдавецтва "Амфара" павінна
- выплаціць кампесацыю 200 000 рас.руб. да 1.07.2008 г. (пасля выплаты 30 % у падатковыя органы РФ на рахунак РАТ пералічана 200 000 руб. 30.07.2008 г.);
- знішчыць нерэалізаваныя кантрафактныя асобнікі кнігі (1534 ас.) у прысутнасці прадстаўнікоў РАТ да 1.06.2008 г. (дасланы копіі актаў аб знішчэнні, але падпісаны яны чамусьці толькі супрацоўнікамі "Амфары");
- змясціць інфармацыю аб парушэнні аўтарскіх правоў на сайце выдавецтва і ў цэнтральнай прэсе РФ і РБ да 1.06.2008 г. (змешчана на сайце "Амфары" - 26.05.2008 г., у газеце «Книжное обозрение» - 28.07.2008 г., у газеце "Літаратура і Мастацтва" - 28.11.2008 г.).
Па невядомых прычынах РАТ пералічыла грошы на рахунак Нацыянальнага Цэнтра Інтэлектуальнай Уласнасці толькі праз год - 28.07.2009 г. Пасля ўтрымання ўсіх камісійных і падаткаў сума кампенсацыі склала 8 602 817 бел.руб. (прыкладаю копію даведкі аб разліках, якую па маёй просьбе выдаў НЦІУ). Як растлумачылі ў бухгалтэрыі НЦІУ, яны маюць права пералічваць на мой рахунак не больш як 3 500 000 руб. у месяц (100 баз.велічынь), усю суму мне выплачвалі на працягу 3 месяцаў (верасень, кастрычнік, лістапад).
Таму толькі зараз я змагла пералічыць грошы на рахунак ТБМ.
Таксама хачу праз вашу газету падзякаваць людзям, якія падтрымалі мяне і дапамаглі - гэта П. Жаўняровіч, Г. Шаблінская і Т. Раманюк.
З павагай, Алена Сінькевіч , спадкаемца аўтарскага права У. Караткевіча.
Усходняе партнёрства і грамадзянская супольнасць Беларусі
Прайшло каля паўгода ад таго моманту, калі 7 траўня 2009 года ў Празе адбыўся ўстаноўчы саміт Усходняга партнёрства (УП) - новай ініцыятывы Еўразвязу, якая павінна спрыяць эканамічнаму і палітычнаму збліжэнню з Еўропай і паступовай еўраінтэграцыі шасці постсавецкіх рэспубалік: Украіны, Малдовы, Беларусі, Грузіі, Азербайджана і Арменіі. Сярод перспектыў для "усходніх партнёраў" уцягванне нацыянальных эканомік у адзіны еўрапейскі рынак, далучэнне да адзінай сістэмы калектыўнай бяспекі і агульнай энергетычнай сеткі, памяншэнне вартасці і паступовая адмена віз. Бюджэт праграмы на 2010-2013 гады - 600 млн еўра.
Пэўны час у Беларусі Усходняе партнёрства разглядалася, як механізм нейкіх прэферэнцый для ўладных структураў у абмен на зрухі ў дэмакратызацыі беларускага грамадства.
На самай справе Усходняе партнёрства - шматбаковы механізм супрацоўніцтва, прапанаваны з боку Еўразвязу названым шасці дзяржавам Усходняй Еўропы і Закаўказзя. Адмысловая роля ў рамках праграмы адводзіцца пытанням грамадзянскай супольнасці ў кожнай з краінаў. Менавіта з гэтай мэтай 1617 лістапада ў Брусэлі прайшоў І форум грамадзянскай супольнасці "Ўсходняга партнёрства".
На арганізацыйным паседжанні ў Менску, тэма якога вызначалася як "Форум грамадзянскай супольнасці "Усходняга партнёрства": парадак дня для Беларусі", арганізатары паведамілі: форум выклікаў надзвычай влікі інтарэс з боку няўрадавых арганізацый. Калі з большай ва ўсіх адносінах Украіны паступілі 62 заяўкі, то ад Беларусі - 76. У выніку задаволена 27 просьбаў. Усяго ж на форум было запрошана 220 арганізацый з 6 краін.
У адным з пунктаў устаноўчай дэкларацыі "Ўсходняга партнёрства" гаварылася аб неабходнасці развіваць і падаваць метады для заснавання Форума грамадзянскай супольнасці Усходняга партнёрства. У чэрвені 2009 года Еўракамісія запрасіла ўсе зацікаўленыя бакі да ўдзелу ў гэтым Форуме, прыярытэтная задача якога умацаванне кантактаў і дыялогу паміж арганізацыямі грамадзянскай супольнасці і органамі самакіравання.
Прадугледжваецца, што Форум будзе засядаць як мінімум раз у год на рэгулярных сесіях або канферэнцыях, падтрымліваць рэалізацыю кірункаў праграмы Ўсходняга партнёрства ЕЗ, а таксама супрацоўнічаць з адпаведнымі структурамі ЕЗ.
Праект прадугледжаны для арганізацый, якія ўтвараюць грамадзянскую супольнасць, у шырокім сэнсе слова, гэта значыць для прафсаюзаў, гандлёвых асацыяцый, няўрадавых арганізацый (НУА-НДА), экспертных і навуковых арганізацый ("think-tank"), фондаў, а таксама для рэгіянальных і міжнародных аб'яднанняў пералічаных арганізацый з дзяржаў - удзельнікаў Усходняга партнёрства, як і з краін - чальцоў ЕЗ і іншых міжнародных арганізацый і аб'яднанняў.
Яраслаў Грынкевіч, паводле СМІ
Мясцінамі Адама Міцкевіча
Удзельнікі сустрэчы з вучоным, эколагам, аматарам роварных вандровак па Беларусі Вячаславам Раковічам выправіліся 17-га лістапада 2009 г. ў завочнае падарожжа па мясцінах знакамітага паэта Адама Міцкевіча.
Кожны з прысутных не проста пабачыў маляўнічыя мясціны Беларусі, звязаныя з імем славутага творцы, але і меў добрую магчымасць прасачыць па карце маршрут, за-натаваць назвы мястэчак і вёсак. Спадар Вячаслаў, добра ведаючы гісторыю жыцця Адама Міцкевіча, прапанаваў два маршруты. Адзін пачынаецца з Завосся, уключае Наваградчыну з возерам Свіцязь, а другі ляжыць праз Ліду, Больценікі і захоплівае іншыя населеныя пункты, якія звязаны з рамантычнай постаццю вялікага паэта.
Падарожжа атрымалася змястоўным, і падчас яго правядзення прысутныя няўзнак выйшлі на пытанне: чаму беларусы (а гэты значыць усе мы) так спакойна ў адрозненне ад іншых народаў ставяцца да сваіх славутых творцаў, якія складуць гонар любой нацыі? Зразумела, што пытанне, на якой мове пісаў Адам Міцкевіч, вельмі важнае, але гэтым усю праблему не абмяжуеш. Віда-вочна, што патрэбна вялікая асветніцкая праца, сярод мо-ладзі ў першую чаргу, каб гэты геній, а ўслед за ім і іншыя імёны нашай гісторыі,якія ўжо ўваходзяць у культурную залатую скарбонку нашых суседзяў, занялі сваё годнае месца ў духоўным "іканастасе" кожнага беларуса. Для маладых людзей, якія прыйшлі на гэтую сустрэчу, шлях да Адама Міцкевіча ўжо пачаўся, і хочацца верыць, што пасля вандроўкі ён стане для іх больш зразу-мелым, а яго імя - дарагім.
Праект "Дыялог" пра-цягвае сваю хаду. Мы запра-шаем усіх ахвочых далучыцца да яго імпрэзаў, пашырыць свой кругагляд, падзяліцца сваімі ведамі і досведам, па-ўдзельнічаць у падрыхтоўцы свят і ў дыскусіях.
Кіраўнік праекта "Дыялог", намеснік старшыні ТБМ Алена Анісім.
"Каты Ёзафа Ратцынгера" ў Лідзе
18 лістапада ў Лідскай бібліятэцы імя Я. Купалы ў канферэнцзале адбылася прэзентацыя кнігі "Каты Ёзафа Ратцынгера" вядомага гарадзенскага пісьменніка Сяргея Астраўца.
Сустрэча пачалася з цёплых слоў госця ў адрас Ліды: "Мне вельмі падабаецца Ліда, і я вельмі рады таму, што выпала такая магчымасць прыехаць сюды зноў". Прадмову і знаёмства з прысутнымі зрабіў паэт, намеснік старшыні Лідскай гарадской арганізацыі ТБМ Міхась Мельнік. Ен жа першым і выказаў словы падзякі празаіку за ўдзел у мера-прыемстве.
Бацька Сяргея Астраўца - былы вайсковец, жыве ў Лідзе, маці працавала ў музеі горада. Але ж сам пісьменнік нарадзіўся ў Менску, там жа скончыў факультэт журналістыкі, па размеркаванні трапіў у Гародню, дзе і жыве з 1984 года па сённяшні дзень. Гэты таленавіты чалавек піша прозу, тэксты для газет і радыё, выдае кнігі.
Аўтар пачаў гутарку з расповеду пра свой любімы горад - Гародню. З гонарам ён расказваў усім прысутнічым пра прыгажосць яго будынкаў і ўтульнасць вуліц, пра месцы, што цешаць яго вока, і ў якіх ён так любіць бываць. Гэта прывязаннасць адлюстроўваецца і ў творчасці пісьменніка - не мала сваіх твораў ён прысвяціў гэтама старжытнаму гораду, пераважная іх колькасць прыпадае на першыя гады працы журналіста ў газеце "Гродзенская праўда". Менавіта ў ёй гэтыя творы і знайшлі сваіх першых чытачоў. Даволі дакладна С. Астравец пазнаёміў гасцей з новым выданнем. Аўтар сам зачытваў адрыўкі з тэкстаў, надрукаванных у кнізе, каментаваў іх, адзначаў любімыя радкі. Былі зачытаны так-сама каментары да кнігі такіх знакамітых пісьменнікаў, як Адам Глёбус, Наталка Бабіна і Мікола Ваўранюк.
Трэба адзначыць, што творы, склаўшыя зборнік, вельмі разнапланавыя - гэта апавяданні, эсэ, зацемкі і рэпартажы. Наогул, кніга "Каты Езафа Ратцынгера" - гэта зборнік выбранных твораў, якія былі надрукаваны у газеце "Наша Ніва" з 1991 па 2007 год.
Сяргей Астравец - вельмі дасведчаны пісьменнік. На сённяшні дзень ён з'яўляецца аўтарам некалькіх кніг. Сярод іх - "Янычары", выдадзеная у 1993 годзе і "Кактэйль Молатава" - у 2006 годзе. Сёлета пісьменнік напісаў яшчэ адзін твор, прысвечаны апошняму польскаму каралю - Станіславу Аўгусту Панятоўскаму. "Многія асуджаюць гэтую асобу, але я з'яўляюся яго прыхільнікам. Мяне вельмі цікавіць гэты дзеяч", - гаворыць С. Астравец.
Напрыканцы прэзентацыі, ён яшчэ раз выказаў словы падзякі за сустрэчу і цёплы прыём, а пасля падпісаў усім ахвочым кнігі.
Юля Грыб. На здымку: Сяргей Астравец і Міхась Мельнік.
Беларускай мовай па грыпу
У горадзе Лідзе актывіты ГА "ТБМ" раздавалі мінакам ватнамарлевыя павязкі шматразовага карыстан-ня і ўлёткі з пажаданнямі добрага здароўя і кароткімі правіламі карыстання гэтымі павязкамі. Таксама адзнача-лася, што "лепшымі лекамі ад хваробы душы, якая назы-ваецца "Іван без роду і племені" была, ёсць і будзе беларуская мова."
Людзі, атрымаўшыя павязкі, рэагавалі на гэта ўсмешкамі і падзякамі. Шмат хто адказваў па-беларуску.
Як сказаў сябар Лідскай гарадской рады ГА ТБМ Кірыл Сыцько: "У мерапрыемствах Таварыства беларускай мовы не хапае арыгінальнасці - іх кола звузілася, лічы, да збораў подпісаў і літаратурных ці культурніцкіх вечарынаў, а таксама вандровак. З першым, здаецца, усё зразумела, а вось на вечарынах і вандроўках прысутнічаюць адныя і тыя ж людзі. Некаторыя могуць сказаць, што мова маргіналізуецца, але гэта не так проста працуем не эфектыўна. Як не раз адзначаў Алег Дзьячкоў з Магілёва, з-за ўласнай ляноты і дурноты на сённяшні дзень праца ідзе не так, як хацелася б. Я ад сябе яшчэ магу дадаць, што не хапае новых, крэатыўных ідэй, маладога агеньчыку."
Наш кар
Ціхаў Гаўрыіл Андрыянавіч
Член-карэспандэнт Акадэміі навук СССР, ганаровы акадэмік АН Беларусі, акадэмік Акадэміі навук Казахскай ССР, Ціхаў Г. А. нарадзіўся 1 траўня 1875 г. у мястэчку Смалявічы пад Менскам. Бацька служыў начальнікам чыгуначнай станцыі недалёка ад Смалявічаў, якая тады называлася Вітгенштэйнская. Бацька быў родам з Пецярбурга. Выхаваннем дзяцей займалася маці, жанчына добра адукаваная, дасведчаная ў французскай і польскай мовах. Вось як на схіле гадоў акадэмік успамінаў роднае мястэчка: "У часы майго дзяцінства Смалявічы славіліся цішынёй, густымі цёмнымі лясамі і спакойнымі затокамі поўнымі рыбы ... Смалявічы мелі адзіную вуліцу даўжынёй каля двух кіламетраў … Драўляныя хаткі, драўляная царква, драўляная сінагога. Царква стаяла на ўзвышшы, каля рэчкі Пліса. У ёй я лавіў рыбу. А колькі тамака было ракаў! Апусціш прынаду, прывязаную вяроўкай да доўгай палкі, і злавіў ... Цішыня, спакой ...".
З-за службы бацькі сям'я некалькі разоў змяняла месца жыхарства, і ў гімназію Ціхаў паступіў, калі яны жылі ўжо на станцыі Зайцава Севастопальскай чыгункі, але менавіта Смалявічы ён лічыў сваёй радзімай.
Вялікі ўплыў у дзяцінстве на юнага Гаўрыіла аказаў дзед па маці Гаўрыіл Міхайлавіч Зубковіч. Ціхаў пісаў: "Для мяне і сястры было вялікім шчасцем ездзіць на вакацыі ў любыя Смалявічы, дзе жылі бацькі маці, і ўспаміны аб гэтых падзеях майго далёкага дзяцінства … звязаны з маім дзядулем, якога я вельмі любіў. Калі наша каляска пад'язджала да хаты, я выскокваў з яе на хаду і са слязьмі радасці кідаўся да дзеда на шыю. Дзед таксама вельмі любіў мяне, не адпускаў ні на крок, а падчас ежы абавязкова саджаў побач з сабой. Дзядуля Гаўрыіл (мне далі гэтае ж імя ў яго гонар) у маладосці скончыў духоўную семінарыю … Чалавек адораны, з вялікімі здольнасцямі да малявання, ён дзіўна тонка адчуваў і разумеў прыроду. Ён з такім натхненнем распавядаў аб ёй, так ярка, так вобразна, што я ягоныя расказы запомніў на ўсё жыццё".
Прозвішча дзеда, Гаўрыіла Міхайлавіча Зубковіча, знайшлося ў спісах выпускнікоў 1839 г. у той час яшчэ ўніяцкай Літоўскай духоўнай семінарыі, якая знаходзілася ў Жыровічах. З 1856 г. дзед астранома стаў настаяцелям храма св. Мікалая ў Смалявічах і служыў там святаром да 1888 г.
Дзядзька астранома па маці - Уладзімір Гаўрыілавіч Зубковіч нарадзіўся 26 сакавіка 1863 г., стаў святаром, і два тэрміны, з 1901 г. па 1907 г. і ад пачатку 20-х гадоў па 1937 г. таксама служыў настаяцелем храма св. Мікалая ў Смалявічах. У 1937 г. 29 снежня 1937 г. а. Уладзіміра арыштавалі, абвінаваціўшы ў сяброўстве ў так званай "шпіёнскай контррэвалюцыйнай паўстанцкай арганізацыі". Падчас допытаў а. Уладзімір сумленнем сваім не пакрывіў, не падпісаў данос на свайго епіскапа і мужна вытрымаў усе катаванні. Па прысуду Адмысловай тройкі НКУС 74-гадовы святар быў расстраляны ў Менску 31 студзеня 1938 г. Рашэннем Свя-тога Сінода Беларускай Праваслаўнай Царквы ад 28 кастрычніка 1999 г. протаіярэй Уладзімір Зубковіч быў услаўлены як мясцовашанаваны святы, адзін з 23-х новапакутнікаў Менскай епархіі, а на Архірэйскім Саборы РПЦ у 2000 г. прылічаны да ліку новапакутнікаў і спавядальнікаў XX ст.
Такім чынам Ціхаў Г.А. - плямяннік беларускага праваслаўнага святога. Ён і сам усё жыццё заставаўся глыбока рэлігійным чалавекам, а ў канцы жыцця, з'яўляючыся акадэмікам Казахскай АН, стаў царкоўным старастам прыходу горада Алма-Аты.
Наогул - Зубковіч старадаўняе беларускае шляхочае прозвішча і сустракаецца ўжо ў Перапісе войскаў ВКЛ ад 1528 г.
* * *
Цікавасць да астраноміі і дакладных навук у Гаўрыіла выявілася падчас вучо-бы ў гімназіі. Будучы акадэмік так апісаў з'яўленне зацікаўленасці астраноміяй у сваіх мемуарах: "… увечар вяртаўся дадому, зірнуўшы на неба, я звярнуў увагу на дзве зоркі. Адна была вельмі яркай, а другая прыцягвала погляд тым што бесперапынна змяняла колер. Яна нагадвала дыямент які мяняў колер ад чырвонага да фіялетавага. Абедзве зоркі мяне надзвычай зацікавілі. У маёй сястры ў гімназіі ўжо выкладалі касмаграфію … і я папрасіў яе спытаць у настаўніка назоў прыгожых зорак. Адказ быў такі: яркая зорка - планета Венера, мігатлівая зорка - Сірыюс. Мне захацелася пабольш даведацца пра іх, бліжэй з імі пазнаёміцца. У Сімферопальскай публічнай бібліятэцы я запрасіў астранамічныя кнігі. Мне далі дзве кнігі Каміла Фламарыёна "Гісторыю неба" ў рускім перакладзе і "Папулярную астраномію" на французскай мове. Прачытаў іх з вялікай цікавасцю і мой лёс быў вырашаны. Вясну 1892 года я ніколі не забуду - тады я беззваротна вырашыў зрабіцца астраномам. У гімназіі, дзе я вучыўся, была метэаралагічная вышка. Меўся так сама каметашукальнік і трохцалевая астранамічная труба. Я запытаў у выкладчыка дазволу паглядзець у іх на неба і ў ясны вечар пайшоў на вышку. Дагэтуль памятаю тое захапленне, якое адчуў, паглядзеўшы ў каметашукальнік на Млечны Шлях а ў астранамічную трубу на Сатурн. Я заўважыў на планеце два іголкападобных выступы - гэтага было досыць: я бачыў кольцы Сатурна! З прагнасцю набываў я ўсё новыя і новыя астранамічныя кнігі. Кожная з іх расчыняла перад мной адну за другой таямніцы нябесных свяцілаў … я цвёрда вырашыў паступіць ... на фізіка-матэматычны факультэт, каб спецыялізавацца па астраноміі".
У 1893 г. юнак скончыў гімназію і пачаў рыхтавацца ў Маскоўскі ўніверсітэт. "Я падаў заяву і да вялікай сваёй радасці, быў прыняты на матэматычнае аддзяленне фізіка-матэматычнага факультэта". Выкладчыкамі Ціхава былі буйныя навукоўцы і педагогі - матэматык У.Я. Цвінгер, фізікі А.Г. Сталетаў і П.Н. Лебедзеў, астраномы В.К. Цэраскі і А.А. Белапольскі, механік Н.Е. Жукоўскі. Студэнт Ціхаў наведваў паседжанні Таварыства даследчыкаў прыроды і Таварыства аматараў прыродазнаўства дзе слухаў даклады многіх буйных навукоўцаў свайго часу. Яшчэ студэнтам першага курса Ціхаў пачаў рэгулярна наведваць агульнадаступную абсерва-торыю ў аптычнай краме Швабе. "На даху дома (дзе месціўся магазін) была пабудаваная невялікая астранамічная вежа з купалам. Люкі купала адчыняліся, іх можна было накіроўваць у любы бок неба. У вежы змяшчалася астранамічная труба з аб'ектывам у 15 сантыметраў, усталяваная на паралактычным штатыве з гадзіннікавым механізмам. Механізм павольна круціў трубу за выбраным свяцілам … Я стаў частым наведвальнікам астранамічнай вежы над крамай Швабе. Паказваў зоркі і даваў тлумачэнні асістэнт Маскоўскай абсерваторыі Пакроўскі, аўтар папулярнай кнігі "Даведнік пра неба". Мне было асабліва прыемна, калі Пакроўскі казаў, звяртаючыся да мяне: "Калега, пакруціце купал".
Студэнт першага курса Ціхаў прыватнымі ўрокамі назбіраў 65 рублёў (па тых часах вялікія грошы) і выпісаў з Нямеччыны, ад фірмы Реінфельдэр і Хертэль, тэлескоп з аб'ектывам дыяметрам дзве цалі. Труба была замоўленыя на адрас дзеда, у Смалявічы. Пасля заканчэння першага курса Ціхаў на ўсё лета прыехаў да дзеда і ў дзедавай адрыне пачаў будаваць аматарскую абсерваторыю пад будучы тэлескоп. Жаданне было вялікае, праца пачыналася з 3-х раніцы і заканчвалася позна ўвечар. Праз месяц над адрынай дзеда - святара з'явілася вежа з паваротным купалам. "З вежы была бачная дарога са станцыі, адкуль кожны вечар прывозілі пошту. Кожны вечар я глядзеў у бінокль на паштовую брычку, у якой ездзіў паштар. І вось аднойчы ўбачыў, што ён вязе на каленях доўгую скрыначку, абабітую палатном. Я зразумеў, што гэта мая доўгачаканая труба. На наступны дзень раніцай скрыначку прынеслі дадому. Адразу ж адкрыў яе і ўбачыў трубу. Бліскацелі чырвонае дрэва, аб'ектыў у латуневай аправе і латуневы патрубак для акуляраў. Радасці маёй не было мяжы. … Я ўсталяваў трубу на дубовым штатыве. Процівагі для яго адліваў з свінцу. Калі мая "абсерваторыя" была гатовая, наведаць яе было шмат ахвочых. Не магу ўспомніць без замілавання, як мой дзядуля, якому было ўжо за 70 гадоў, залазіў па прыстаўных усходах на дах адрыны і далей па ашэстках на вежу, каб паглядзець на зоркі". Аднак працавала "абсерваторыя" у Смалявічах нядоўга - усяго тры тыдні. Першыя студэнцкія вакацыі мінулі хутка, і неабходна было адпраўляцца ва ўніверсітэт.
У 1895 г. будучы стваральнік астрабіялогіі зацікавіўся батанікай і прачытаў некалькі кніг, у тым ліку "Жыццё расліны" К. А. Ціміразева. "З задавальненнем і падзякай успамінаю, што маім першым настаўнікам батанікі была мая бабуля".
На 3-цім курсе (1896 г.) студэнт Ціхаў заняўся пытаннем дысперсіі святла ў міжзоркавай прасторы і апрацаваў вынікі назіранняў зорак β Ліры, δ Цэфея і η Арла. Вылічэнні дазволілі яму выказаць здагадку, што ў міжзоркавай прасторы ёсць асяроддзе якое прымушае праменні з рознай даўжынёй хваль распаўсюджвацца з рознымі хуткасцямі. У 1898 г. ён распрацаваў два спосабы даследавання касмічнай дысперсіі. Аднак у 1900 г. знакаміты нямецкі астраном К. Шварцшыльд апублікаваў вынікі сваіх назіранняў зорак η Арла і β Ліры, якія не пацвердзілі вынікі Ціхава.
Пасля заканчэння ўніверсітэта Гаўрыіл Андрыя-навіч ажаніўся з Людмілай Яўграфаўнай Паповай, якую, як рэпетытар рыхтаваў да паступлення ў адзін з еўрапейскіх універсітэтаў. Бацькі жонкі мелі дастатковыя сродкі, што дазволіла з'ехаць за мяжу абодвум. Ціхаў быў прыняты студэнтам у Парыжскі ўніверсітэт, а жонка паехала ў Швейцарыю і паступіла на медыцынскі факультэт Бернскага ўніверсітэта.
"Цудоўным днём у красавіку я прыехаў у Парыж. Ён сустрэў мяне духмянасцю квітнеючых каштанаў. Вуліцы былі прасякнутыя гэтым тонкім і далікатным водарам. Ашаломлены, блукаў я па горадзе. Паэтычна - пявуча гучалі для мяне назовы найпрыгожых плошчаў …павольна, гультаявата несла свае цяжкія воды Сена. Набярэжныя каля плошчы Згоды былі занятыя парыжскімі букіністамі. Поглядам не акінеш чароды кніжных крамак, прыкрытых ад сонца палатнянымі падстрэшкамі... У горадзе ўсё гаварыала аб гісторыі … ён заваяваў мяне адразу, гэты незабыўны горад, як заваёўвае, верагодна, кожнага, хто ўступаў на камяні яго бруку і правёў у ім хоць бы адзін дзень".
Леанід Лаўрэш