Герб горада Ліды, наданы 17 верасня 1590 г.
НАША СЛОВА №16 (1011) 20 красавіка 2011 г.
З ВЯЛІКАДНЕМ, ДАРАГІЯ БЕЛАРУСЫ!
З юбілеем спадарыня Івонка
Сакратарыят ТБМ, рэдакцыя газеты "Наша слова" шчыра віншуюць з 75-годдзем старшыню Рады БНР Івонку Сурвілу.
Зычым спадарыні Івонцы здароўя, сілаў і імпэту ў справе змагання за Беларусь і беларускасць.
Доўгія годы!
Івонка СУРВІЛА (дзявочае прозвішча - Шыманец, нарадзілася 11 красавіка 1936, Стоўбцы) дзяячка беларускай эміграцыі, жыве ў Канадзе, ад 1997 году ўзначальвае «Раду БНР у выгнанні» (яе папярэднікам быў Язэп Сажыч).Бацька Ўладзімр Шыманец быў міністрам фінансаў у «Радзе БНР у выгнанні» пад кіраўніцтвам Васіля Захаркі. У 1944 уся сям'я ўцякла з Беларусі ва Ўсходнюю Прусію, затым у Данію, Францыю і Іспанію. Івонка скончыла ў Парыжы Вышэйшую мастацкую школу, пасля моўнае аддзяленне Сарбоны (у 1959). У 19581965 працавала на Нацыянальным іспанскім радыё ў Мадрыдзе, вяла перадачы на беларускай мове, што трансляваліся на Беларусь.
Канчаткова пасялілася ў Канадзе з 1969 года, да 1997 працавала перакладчыцай ва ўрадзе Канады (французская і ангельская мовы). Як мастак удзельнічала ў выставах. У 1989 заснавала Канадыйскі фонд дапамогі ахвярам Чарнобылю ў Беларусі, узначаліла яго ў 1997. Фонд аказвае гуманітарную дапамогу пацярпелым ад аварыі на ЧАЭС, арганізоўвае лекаванне і аздараўленне дзяцей з Беларусі ў Канадзе.
Нястомна прапагандуе ідэалы 25 сакавіка:
Паўтару яшчэ раз: каб не было 25 Сакавіка, каб ня было БНР, не было б і БССР і не было б другога абвяшчэння незалежнасці Беларусі ў 1991 годзе. Ідэалы БНР гэта перадусім незалежнасць нашага краю.
Мае дачку Паўліну Сурвілу.
130 гадоў з дня нараджэння Ўсевалада Ігнатоўскага
ІГНАТОЎСКІ Усевалад Макаравіч, 1шы прэзідэнт НАН Беларусі (19.04.1881, в. Токары Камянецкага рна Берасцейскай вобл. 04.02.1931), гісторык, грамадскі і палітычны дзеяч. Акадэмік Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (1928), акадэмік Усеукраінскай акадэміі навук (1929).
Скончыў Юр'еўскі (Тартускі) універсітэт (1911). У 19141920 гг. выкладчык, дырэктар Менскага настаўніцкага інстытута. У 1920 г. наркам земляробства БССР, у 19201926 гг. наркам асветы БССР. З 1921 г. прафесар, дэкан, намеснік рэктара Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта. З 1925 г. старшыня (з 1927 г. прэзідэнт) Інстытута беларускай культуры (Інбелкульт), у 19291931 гг. прэзідэнт Беларускай акадэміі навук, адначасова дырэктар Інстытута гісторыі Беларускай акадэміі навук. У 19251927 гг. член ЦВК СССР, у 19221930 гг. член ЦВК БССР, у 19241930 гг. член Прэзідыюму ЦВК БССР.
Займаўся даследаваннем гісторыі Беларусі. Апублікаваў шэраг буйных манаграфічных даследаванняў, у тым ліку адну з першых абагульняльных прац па гісторыі Беларусі "Кароткi нарыс гiсторыi Беларусi" (1919; 5 выд., 1991). Яго манаграфія "1863 на Беларусi: Нарыс падзей" (1930) стала першым у беларускай гістарыяграфіі буйным даследваннем па гісторыі гэтага паўстання. Значную ўвагу надаваў гісторыі Кастрычніцкай рэвалюцыі і першых гадоў савецкай улады ў Беларусі. Яму належыць распрацоўка канцэпцыі нацыянальнай гісторыі.
Аўтар больш за 40 навуковых і навуковапубліцыстычных работ, у тым ліку 8 манаграфій.
У 1931 годзе арыштаваны ГПУ. Загінуў падчас допытаў.
Асноўныя працы:
1. Краткий очерк истории Белоруссии. 5е изд. Мн.: Беларусь, 1992.
2. Гiсторыя Беларусi ў ХIХ i пачатку ХХ сталецьця. Выд. 3, Мінск, 1928.
3. Белоруссия: Территория, население, экономика. Важнейшие моменты истории. Экономический очерк Советской Белоруссии и ее округов. Мн.: Изд. СНК БССР, 1926 (в соавт. с А.Смоличем).
4. 1863 на Беларусi: Нарыс падзей. Мінск, 1930.
29 красавіка 2011 года адбудзецца вечарына, прысвечаная 90м угодкам з дня нараджэння гісторыка, пісьменніка Міколы Ермаловіча.
Пачатак а 18 гадзіне.
Месца правядзення: сядзіба БНФ (праспект Машэрава, 8).
Змітрок Бядуля
125 гадоў з дня нараджэння
Змітрок Бядуля літаратурны псеўданім Самуіла Яўхімавіча Плаўніка. Нарадзіўся ён 23 красавіка 1886 г. у мястэчку Пасадзец Лагойскага раёна Менскай вобласці. Бацька пісьменніка не меў сталай працы: быў арандатарам, дробным гандляром, працаваў эканомам у купцалесапрамыслоўца. Вучыўся Зм. Бядуля ў пачатковай яўрэйскай школе хедары, пасля ў вышэйшай духоўнай школе ешыбоце, але не закончыў яе. Сям'я жыла бедна. 3 пятнаццацігадовага ўзросту будучы пісьменнік вымушаны быў зарабляць на пражыцце прыватнымі ўрокамі, а пасля працаваў на лесанарыхтоўках і на сплаве лесу.
3 дзяцінства Змітрок Бядуля пачаў блізка знаёміцца з жыццём беларускага народа, з яго побытам і вуснай паэтычнай творчасцю. Яўрэйская духоўная школа, у якой ён вучыўся, не магла даць яму дастатковых ведаў. Ён набываў іх самастойна, чытаючы кнігі. Любіў мастацкую літаратуру, захапляўся творамі Лермантава, Гогаля, Шаўчэнкі, Гейнэ.
У 1910 г. Змітрок Бядуля наладжвае сувязь з рэдакцыяй газеты «Наша ніва» і становіцца яе карэспандэнтам. У 1912 г. пакідае Пасадзец і накіроўваецца ў Вільню. Там некаторы час працуе ў канторы лесапрамыслоўца, а затым у рэдакцыі «Нашай нівы». Калі ў 1914 г. рэдактарам газеты становіцца Янка Купала, Зм. Бядуля прызначаецца адказным сакратаром газеты.
У жніўні 1915 г., калі з набліжэннем фронту «Наша ніва» спыніла існаванне, Зм. Бядуля пакідае Вільню і вяртаецца ў Пасадзец. Неўзабаве разам з сям'ёй прыязджае ў Менск, дзе працуе ў «Беларускім камітэце пацярпелых ад вайны». Тут сустракае Лютаўскую і Кастрычніцкую рэвалюцыі. 3 1917 г. па ліпень 1920 г. супрацоўнічае ў газетах «Вольная Беларусь», «Беларускі шлях», «Беларусь». Пасля вызвалення Менска ад палякаў працуе ў газеце «Савецкая Беларусь». У 19211923 гг. рэдагуе дзіцячы часопіс «Зоркі». У 1926 г. пачынае працаваць у Інстытуце беларускай культуры, рэдагуе краязнаўчаэтнаграфічны часопіс «Наш край».
У пачатку Вялікай Айчыннай вайны Змітрок Бядуля эвакуяваўся на станцыю Піжма Горкаўскай вобласці, затым пераехаў у Новыя Бугасы Саратаўскай вобласці. У пачатку ліпеня 1941 г. выехаў у Ташкент, дзе ў той час жыў Якуб Колас. Гэта было апошняе падарожжа. Зм. Бядуля памёр у цягніку ад інфаркту 3 лістапада 1941 г.
Першыя вершы Змітрака Бядулі на рускай мове з'явіліся ў часопісах «На берегах Невы», «Аргуз», «Журнал для всех». Адначасова паэт пісаў і на беларускай мове, якую ведаў з малых гадоў. У 1910 г. у газеце «Наша ніва» быў надрукаваны яго першы твор «Пяюць начлежнікі». 3 гэтага часу ён пачаў стала супрацоўнічаць у беларускім друку.
У 1913 г. у Пецярбургу выйшаў зборнік лірычных апавяданняў, своеасаблівых вершаў у прозе Зм. Бядулі «Абразкі». Творы, якія ўвайшлі ў гэты зборнік, пераважна рамантычныя. Сярод іх імпрэсіянісцкія замалёўкі з'яў прыроды. У творах выказаны думкі, перажыванні, пачуцці чалавекарамантыка. Горыч, туга, разрыў паміж прыгожай марай і жорсткай рэчаіснасцю, пакуты і адзіноцтва, незадаволенасць сучаснасцю асноўныя матывы гэтай кнігі. Рэальнае, побытавае ў гэтых лірычных мініяцюрах мяжуецца з фантастычным, казачным. Пра гэту асаблівасць «Абразкоў» Зм. Бядулі Максім Багдановіч пісаў: «Са змрочным гумарам малюе ён невясёлае беларускае жыццё і імкнецца адысці ад яго ў фантастычны, казачны свет». Лірычны герой «Абразкоў» спагадлівай душы чалавек блізка стаіць да народа, спачувае бедным, абяздоленым, любіць прыроду, захапляецца яе хараством. Эмацыянальнаўсхваляванаму, рамантычнаму ўспрыманню жыцця адпавядае ў гэтых апавяданнях лірыкамеладычны, напеўны лад мовы з частымі паэтычнымі зваротамі, увасабленнямі, яркай метафарычнасцю, асацыятыўнай вобразнасцю.
Галоўнае месца ў творчасці Змітрака Бядулі займаюць рэалістычныя апавяданні аб жыцці беларускай вёскі «Пяць лыжак заціркі», «Гора ўдавы Сымоніхі», «Малыя дрывасекі», «Умарыўся», «Туга старога Міхайлы», «На Каляды к сыну», «Велікодныя яйкі», «Летапісцы». У іх паказаны драматычны лёс абяздоленых людзей, гучыць пратэст супраць сацыяльнай несправядлівасці, тых жудасных умоў, у якіх вымушаны жыць народ. Яны амаль заўсёды раскрываюць якуюнебудзь вострую жыццёвую сітуацыю. Пісьменніка цікавіць у жыцці будзённае, побытавае, ён умее знайсці ў ім незвычайнае, выключнае, камічнае; завастрыць увагу на ўнутраным жыцці чалавека, паглыбіцца ў яго псіхалогію якраз у той момант, калі герой перажывае вялікае гора.
У апавяданні «Пяць лыжак заціркі» гэта пакуты няшчаснай, абяздоленай мнагадзетнай сям'і хворага Антося і Агаты, якія не маюць хлеба, пазычаюць муку на зацірку, каб накарміць галодных дзяцей. У апавяданні «Умарыўся» трагедыя адзінокай старасці селяніна Габруся, пакінутага дзецьмі і вымушанага ісці жабраваць. У аснове зместу апавядання «Малыя дрывасекі» тэма бязрадаснага дзяцінства, трагічнай смерці дзесяцігадовага Цішкі і васьмігадовага Халімона, якія, працуючы зімой у купца на лесараспрацоўках, у час вялікай завеі па дарозе дамоў замярзаюць. У апавяданні «Туга старога Міхайлы» паказана гора, якое нясе народу вайна. Не дачакаўшыся сваіх сыноў, стары Міхайла памірае. Апавяданне «На Каляды к сыну» прысвечана праблеме ўзаемаадносін інтэлігенцыі і народа. У вобразе сялянскага сына Лаўрука асуджаецца тып інтэлігентарэнегата, які, атрымаўшы адукацыю, адрокся ад родных каранёў, ад сваёй маці.
Змітрок Бядуля пісьменнікгуманіст, абаронца правоў народа. Яго апавяданні арыгінальныя і даскавалыя па форме. Максім Гарэцкі адзначаў сакавітасць іх рэалістычнага малюнка, згушчанасць фарбаў, прывабнасць і свежасць параўнанняў, чыста народную вобразнасць мовы.
Значную цікавасць выклікае таксама і паэзія Змітрака Бядулі. Многія яго раннія вершы пераклікаюцца з «Абразкамі». Тэматычна яны разнастайныя. Гэта вершынастроі, вершыімпрэсіі аб прыродзе, каханні, паэзіі, звернутыя да ўнутранага свету чалавека і асветленыя рамантычнай марай паэта, і вершы сацыяльнаграмадскага зместу: «Пан», «Заліў быдлячы лой твае валоўі грудзі», «Ці ведаеш зямлю арлоў людзей магутных?». Значнае месца ў лірыцы Змітрака Бядулі 19141915. гг. належыць таксама антываенным вершам і цыклу «На біблейскі лад».
У 19201930 гг. творчасць пісьменніка ўзбагацілася новымі паэтычнымі і празаічнымі творамі. Сярод іх зборнікі вершаў «Пад родным небам», «Буралом», зборнік «Паэмы», зборнікі апавяданняў «На чырвоных гонях», «Апавяданні», «Танзілія», «Дэлегатка», «Незвычайныя гісторыі», аповесці «Салавей», «Набліжэнне», «У дрымучых лясах», «Сярэбраная табакерка», раман «Язэп Крушынскі»; творы для дзяцей, літаратурнакрытычныя і публіцыстычныя артыкулы.
Мастацкая спадчына Змітрака Бядулі багатая і разнастайная. Паэт і празаік, пісьменнік ліраэпічнага складу, ён стварыў выдатныя творы, якія ўвайшлі ў гісторыю беларускай літаратуры, сталі каштоўным здабыткам духоўнай культуры народа.
Кожнае дзіця мае права на беларускамоўны садок
Спадару Маскевічу С. А.
Міністру адукацыі Рэспублікі Беларусь
220010 Мінск, вул. Савецкая д. 9
Паважаны Сяргей Аляксандравіч!
У дзяржаўнай газеце "Звязда" (№43 ад 11.03.2011 г.) з'явіўся праблемны артыкул Яўгена Валошына "У дзіцячым садку сын адвучваецца ад беларускай мовы", які мае дачыненне да дзейнасці Вашага міністэрства.
Трэба пагадзіцца з тым, што супрацоўнікі сістэмы адукацыі на месцах не спрыяюць развіццю беларускамоўнай адукацыі, не адцаюць сваіх дзяцей і ўнукаў у беларускамоўныя дзіцячыя садкі і школы, а часам нават настойліва перашкаджаюць іх стварэнню.
Зараз у большасці беларускіх гарадоў беларускамоўныя садкі і класы альбо адсутнічаюць, альбо колькасць іх вучняў ці выхаванцаў налічвае некалькі чалавек.
У сувязі з гэтым прапануем наступнае.
1. Бланкі заяў на пастаноўку ў чаргу ў дзіцячы садок рабіць на дзвюх дзяржаўных мовах. Забяспечыць гэтымі бланкамі ўсе дзіцячыя садкі.
2. У гэтых бланках увесці пункт "мова навучання".
3. Зрабіць такія ж двухмоўныя бланкі для бацькоў будучых першакласнікаў.
4. Забяспечыць дзіцячыя садкі і пачатковыя класы з беларускай мовай навучання спецыялістамі з выдатным валоданнем дзяржаўнай беларускай мовай. Для гэтага стварыць у педагагічных навучальных установах беларускамоўныя навучальныя групы.
3 павагай,
старшыня ГА "ТБМ імя Ф. Скарыны" А.А. Трусаў.
Грамадскае аб'яднанне
"Таварыства беларускай мовы
імя Францішка Скарыны"
А.А. Трусаву
Паважаны Алег Анатольевіч!
У Міністэрстве адукацыі разгледжаны Ваш зварот па пытаннях адукацыі. Паведамляем наступнае.
Міністэрства адукацыі падзяляе Вашу заклапочаннасць аб стварэнні ўмоў ва ўстановах адукацыі для рэалізацыі права кожнага дзіцяці на атрыманне адукацыі на беларускай мове і прымае для гэтага неабходныя меры.
На ўзроўні дашкольнай адукацыі на падставе пажадання бацькоў упраўленні (аддзелы) адукацыі, дашкольныя ўстановы фарміруюць групы. якія арганізуюць адукацыйны працэс на беларускай мове. Пры адсутнасці дастатковай колькасці дзяцей для фарміраваня асобнай групы ў дашкольнай установе павінны стварацца ўмовы для атрымання дашкольнай адукацыі на беларускай мове.
У адпаведнасці з праграмай дашкольнай адукацыі "Пралеска" праводзяцца заняткі па развіцці беларускага маўлення, дні беларускай мовы, забавы з дзецьмі "Па старонках роднай мовы", святы беларускай культуры "Словы родныя люблю я...", мерапрыемствы, прысвечаныя Дню беларускага пісьменства. Арганізуюцца сустрэчы з удзелам выхаванцаў дашкольных устаноў у Дзяржаўным літаратурнамемарыяльным музеі Якуба Коласа ў г. Мінску.
У дашкольных установах перыядычна афармляюцца стэнды (насценныя газеты, плакаты) з інфармацыяй па пытаннях беларускай мовы і літаратуры, аб значных падзеях у беларускай культуры (80годдзе з дня нараджэння У. Караткевіча, 120годдзе з дня нараджэння М. Багдановіча і г.д.), на педагагічных саветах абмяркоўваюцца пытанні азнаямлення педагогаў з новай рэдакцыяй Правіл беларускай арфаграфіі і пунктуацыі, праводзяцца семінарыпрактыкумы, метадычныя аб'яднанні.
Пытанні, прысвечаныя далучэнню дзяцей дашкольнага ўзросту да беларускай мовы, культуры, штогод асвятляюцца ў метадычных рэкамендацыях Міністэрства адукацыі, на старонках навуковаметадычнага часопіса "Пралеска".
Аднак не ўсе бацькі выказваюць жаданне, каб іх дзеці атрымоўвалі адукацыю на беларускай мове. Гэта выклікае цяжкасці пры камплектаванні беларускамоўных групп. У дашкольных установах створаны ўсе неабходныя ўмовы для арганізацыі адукацыйнага працэсу пэўнага дзіцяці на беларускай мове, нават калі няма магчымасці стварыць асобную беларускамоўную групу. Так, у час навучання ва ўстановах сярэдняй спецыяльнай і вышэйшай адукацыі, незалежна ад іх падпарадкаванасці і форм уласнасці, будучыя педагогі дашкольных устаноў вывучаюць беларускую мову ў абавязковым парадку. Пры гэтым у адпаведнасці з заканадаўствам Рэспублікі Беларусь адукацыйны працэс можа ажыццяўляцца як на беларускай, так і на рускай мовах. Веданне беларускай мовы з'яўляецца абавязковым патрабаваннем да кіраўнікоў і супрацоўнікаў устаноў дашкольнай адукацыі. Распрацавана праграмнаметадычнае забеспячэнне адукацыйнага працэсу ў дашкольных установах на беларускай мове: праграма дашкольнай адукацыі "Пралеска" і метадычныя рэкамендацыі да яе "Працуем па праграме "Пралеска", іншыя выданні для выхаванцаў і педагогаў дашкольных устаноў.
Працэдура прадастаўлення месца ў дашкольнай установе, якая існуе на дадзены момант, прадугледжвае як магчымасць пастаноўкі на ўлік дзіцяці, якое мае патрэбу ў дашкольнай установе, так і атрыманне накіравання ў дашкольную ўстанову непасрэдна ў дзень звяртання ў мясцовы выканаўчы і распарадчы орган законнага прадстаўніка непаўналетняга (Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 26 красавіка 2010 г. №200). Пры гэтым законны прадстаўнік дзіцяці мае права звярнуцца з пісьмовай заявай на беларускай мове ці выказаць сваё пажаданне ў вуснай форме, вызначыўшы мову яго навучання. Такім чынам, на заканадаўчым узроўні замацавана магчымасць рэалізацыі права кожнага дзіцяці на атрыманне адукацыі на беларускай мове. Пры гэтым распрацоўка асобных бланкаў заяў ускладніць адміністратыўную працэдуру, павялічыць дакументаабарот і ў дадзеным выпадку будзе нямэтазгоднай.
Намеснік Міністра К.С. Фарыно.
У Чэрыкаве мараць пра адраджэнне беларускай мовы
10 красавіка ў райцэнтры Чэрыкаў, што на Магілёўшчыне, мясцовыя прыхільнікі беларушчыны ўтварылі клуб аматараў беларускай мовы "Мара". Стан беларускага школьніцтва, мовы і культуры сталі галоўнымі тэмамі першага клубнага паседжання.
Паседжанне прайшло ў хаце чэрыкаўскага журналіста, грамадскага дзеяча Мікалая Царкова. На першую сустрэчу прыйшлі паўтары дзясяткі чалавек.
Ініцыятыва стварэння клуба належыць настаўніцы беларускай мовы і літаратуры з вёскі Рэчыца Людміле Старавойтавай. Як яна адзначыла, ёй часцяком даводзіцца сутыкацца з фармальным падыходам да таго, што беларуская мова з'яўляецца дзяржаўнай.
Вось і задумалася, як бы змяніць такую сытуацыю, кажа настаўніца.
Мне зусім нядаўна падарылі слоўнік 1924 году Ластоўскага. Я прачытала прадмову, і праблемы, якія існавалі тады, яны засталіся і на сёння. Не ведаю, ці гэта лёс у нас такі, ці наша празмерная памяркоўнасць прывялі да таго, што гаварыць пабеларуску ў Беларусі гэта нейкае дзівацтва. Мы нікому не хочам навязваць свае думкі, мы проста сваім прыкладам хочам паказаць, што мова існуе. Пакуль жыве мова, жывём мы, жыве народ, сказаў Багушэвіч.
Паводле Людмілы Старавойтавай, шмат хто з яе калегаў пра план папулярызацыі беларускай мовы на Магілёўшчыне, які падпісаў старшыня аблвыканкаму Пётр Руднік, нават і не чулі, хоць яго зацвердзілі амаль паўтары гады таму.
Чэрыкаўскі педагог, краязнавец Васіль Максіменка распавядае, як ставяцца яго калегі і вучні да беларускай мовы:
Настаўнікі добра ведаюць беларускую мову. Калі б дзяржаўная палітыка была скіраваная на падтрымку беларускай мовы, яны б выканалі сваю місію. А вучні, зрабі ім умовы, і яны з вялікай ахвотай будуць вывучаць беларускую мову.
У самім Чэрыкаве няма беларускамоўных школ. Усе яны ў вёсках. У райцэнтры пануе трасянка, кажа Васіль Максіменка. А ў вёсцы?
Загавары са старажылам пабеларуску. Ён будзе з табой гаварыць пабеларуску. А вось з маладымі, хоць яны і вучыліся ў беларускамоўных школах, яны не будуць весці гутарку пабеларуску. Вось у чым праблема.
Чэрыкаўскі руплівец беларушчыны Мікалай Шчэрбіч збіраў подпісы за адкрыццё ў Беларусі беларускамоўнага ўніверсітэта. Як ставіліся яго землякі да такой ініцыятывы?
Подпісаў было шмат. Амаль ніхто не адмаўляў. Усе ж народы размаўляюць на сваёй мове, ну і нам таксама хацелася б. Але вось практычнага выкарыстання пакуль няма. Калі будзе дзяржаўная палітыка ў патрэбным кірунку, то і мова будзе жыць. Без падтрымкі дзяржавы гэтую праблему не вырашыць.
Паседжанні клуба "Мара", абяцаюць яго арганізатары, будуць рэгулярнымі. Тут ахвотным будуць дапамагаць вывучаць беларускую мову. Абяцаюць, што ў клуб будуць запрашаць беларускіх музыкаў. Госцем першага паседжання стаў магілёўскі бард Ігар Мухін.
Андрэй Белагубаў.
У Лідзе актывіст ТБМ аднавіўся на працы праз суд
Старшыня Лідскай раённай рады Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны Лявон Анацка праз суд дамогся свайго аднаўлення на працы на ранейшым месцы.
Л. Анацка, які раней працаваў на абутковай фабрыцы быў незаконна звольнены два месяцы таму, аб чым не быў нават своечасова папярэджаны. Ён падаў зыск у гаспадарчы суд на адміністрацыю прадпрыемства і ў выніку выйграў гэтую прынцыповую справу:
З панядзелка мне трэба ісці на працу я адноўлены ў тым цэху, у якім я і працаваў на Лідскай абутковай фабрыцы. Задаволілі мае патрабаванні, кампенсавалі вымушаныя прагулы, кампенсавалі маральную шкоду, якая была мне ўчынена. Можа я і зашмат кампенсацый патрабаваў, тут прынцыпова, што я адстаяў сваё права вярнуцца на працу, бо звольнены быў не па законе.
Варта адзначыць, што ўся судовая справа і ў тым ліку паседжанні, па хадайніцтве ісца, вяліся выключна пабеларуску. Гэтым самым Лявон Анацка стварыў прэцэдэнт у судовай практыцы Лідскага раённага суда.
Андрэй Панямонаў.
18 красавіка Міжнародны дзень помнікаў і памятных мясцін
Прывітанне, Ліда!
Ужо зазвычай стала для нашага калектыву замацоўваць веды па краязнаўстве і гісторыі у сценах музеяў. Але няшмат іх у ваколіцах нашага мястэчка. Таму па некалькі разоў наведваем адны і тыя ж, кожны раз адкрываючы для сябе нешта новае. Гэтым разам, скарыстаўшыся вясеннімі канікуламі, мы накіраваліся ў Лідскі гістарычнамастацкі музей. Гэта ўжо маё трэцяе наведвання лідскага музея. І гэта ніколькі не зменшыла маёй цікавасці да экскурсіі. Для мяне найбольш прымальна некалькі разоў наведаць нават адну і тую ж экспазіцыю, бо так глыбей пранікаеш у яе сэнс. Першапачаткова проста ўлаўліваеш нейкія знешнія асаблівасці: рэчы, што зацікавілі сваім знешнім выглядам ці сваёй незвычайнай гісторыяй. У другое наведванне ўжо больш уважліва ўслухоўваешся ў аповяд экскурсавода і супастаўляеш яго з фактамі гісторыі, ужо вядомымі табе. Тут узнікаюць і пытанні, а пасля і імкненне прачытаць дадатковую літаратуру, параіцца з дасведчанымі людзьмі. А яшчэ мяне вельмі цікавяць аспекты развіцця творчай асобы, шляхі станаўлення таленту. Я люблю наведваць выставы ў музеі яшчэ і таму, што тут можна пачуць кваліфікаваны аповяд спецыяліста, а часам (калі пашанцуе) то і самога творцы.
Гэтым разам нам вельмі пашанцавала з экскурсаводам. Нам насустрач выйшла вельмі мілая спадарыня Наталля Міхайлаўна Валынец. І найпрыемным сюрпрызам было яе пытанне, ці хочам мы праслухаць яе аповяд на беларускай мове! Гэта было нават і нечакана, бо мінулыя разы нават і на нашы запыты не знаходзілася ў музеі беларускамоўнага экскурсавода. І нам даводзілася слухаць рускамоўную версію, у думках перакладаючы яе на родную мову. Гэта вельмі нязручна.
Наша вандроўка па музеі пачалася са знаёмства з цікавым увасабленнем роднай прыроды залай "Прырода Лідчыны". Прадстаўнікі гэтай самай прыроды выглядалі вельмі пераканаўча. І хоць крыху сумна ўсведамляць, што яны ўжо даўно не жывуць, і куточкі леса іх ужо не парадуюць, але тут яны сабраныя разам, і, пераходзячы ад адной вітрыны да другой, быццам чытаеш кнігу прыроды. Зязюлька на галінцы быццам прамаўляла сваё адвечнае "куку!", так што нам адразу ж прыйшоў на памяць верш М. Багдановіча "Не кувай, ты шэрая зязюля". Зала была напоўнена музыкай лесу, што ўзмацняла ўражанне.
Агледзелі таксама выставу жывапісу. Мне найболей запомніліся дзве працы: карціна "Другога чэрвеня" мастачкі Лук'ян Т.В. і "Стары млын у Дворышчы" Вегера І.І.
Наш экскурсавод таксама вельмі цікава і натхнёна вяла аповяд з гісторыі Лідскага замка. Мы перанесліся ў часы Гедзіміна, перажылі ўсе ўзлёты славы замка і наступствы яго трагедый. Добрай ілюстрацыяй гэтай гісторыі былі стальны корд ды шпора, перададзеныя музею А. Трусавым у 1979 годзе.
Значна папоўнілі нашыя веды пра старадаўнюю Ліду і яе сёняшні дзень і матэрыялы экспазіцый "Прывітанне, ранейшая Ліда" і "Гады выпрабаванняў, надзей і дасягненняў".
Выстава рэпрадукцый старадаўніх паштовак размешчана ў прасторнай светлай зале і таму можна разглядзець вельмі падрабязна ўсе дэталі і зблізку, і здалёк. Я думаю, гэта вельмі каштоўная экспазіцыя менавіта ў пазнавальным плане, бо тут можна разглядзець выявы будынкаў, заняткі людзей, іх адзенне і наогул знешні выгляд. Гэта дапамагае прасякнуцца духам мінулага, ўявіць гістарычную эпоху.
Вельмі цудоўная і выстава прыватнай калекцыі А. Фішбайна "Прадметы побыту канца ХІХ ХХ ст.". Яна асабліва спадабалася нашым малодшым сябрам, бо тут зусім побач можна разглядзець такія цудоўныя і дзіўныя рэчы. Столькі разнастайнага посуду, і ўвесь ён такі дагледжаны і таму выглядае святочна!
Вельмі падрабязны, эмацыйны аповед нашага экскурсавода цудоўна дапаўняў сустрэчу з музеем. Было відаць, што гэта не проста яе праца, але яшчэ і захапленне. Хочацца таксама падзякаваць Наталлі Міхайлаўне Валынец і за яе цудоўную беларускую мову. Так прыемна яе слухаць, бо ўжо кожнаму вядома, для нас самая прыемная музыка музыка роднай мовы!
Баравік Крысціна, старшыня Рады гістарычнапатрыятычнага клуба "Спадчына", м. Дварэц.
18 красавіка Міжнародны дзень помнікаў і памятных мясцін
Дух герояў жыве ў вяках
Вандроўка "Косаўскі абшар" пазнаёміла сяброў ТБМ і Руху "За Свабоду" з гістарычнымі мясцінамі Івацэвіцкага раёна Берасцейскай вобласці, культавымі забудовамі і помнікамі дойлідства.
Вандроўнікі наведалі Радзіму Тадэвуша Касцюшкі ў Мерачоўшчыне, пазнаёміліся з палацам Пуслоўскіх. Старшыня Таварыства аховы помнікаў Антось Астаповіч распавёў пра падрабязнасці жыцця і дзейнасці Тадэвуша Касцюшкі.
У год 265 годдзя з дня нараджэння нацыянальнага героя трох дзяржаваў важна дакрануцца да мясцінаў, дзе ўзрастаў і гадаваўся змагар за незалежнасць Амерыкі і Польшчы, будучы брыгадны генерал, будаўнік важных амерыканскіх фартэцыяў, узнагароджаны ордэнам Цынцыната. Помнікі Тадэвушу Касцюшку пастаўлены ў чатырох краінах свету, у Аўстраліі самая высокая гара носіць яго імя. Народжаны ў 1746 годзе нашчадак слыннага роду, ён лічыў сябе ліцвінам па паходжанні. Андрэй Тадэвуш Банавентура Касцюшка скончыў кадэцкі корпус у Парыжы, вывучаў вайсковую справу, інжынерыю ў Парыжы, вучыўся ў акадэміі жывапісу і скульптуры. У Злучаных Штатах па яго праектах былі пабудаваны моцныя фартэцыі. Будаваў інжынерныя ўмацаванні пад Сарагой, найвялікшую цытадэль у Вэст Поінце, якія вырашылі ход бітваў.
У 1784 годзе Касцюшка вярнуўся на радзіму з намерам служыць у войску ВКЛ. У 1794 годзе узначаліў вызвольнае паўстанне супраць падзелу Рэчы Паспалітай.
Сядзіба Т. Касцюшкі ў Мерашчоўшчыне паблізу ад Косава была адноўлена ў 2004 годзе праз удзел амбасады Злучаных Штатаў Амерыкі. У музеі захоўваецца выява генеалагічнага дрэва Касцюшкаў, фотаздымкі помнікаў у розных гарадах свету, партрэты пэндзля польскіх і беларускіх мастакоў.
На маршруце падарожнікі змаглі агледзець прыгожыя старажытныя цэрквы ў Быцені, Белавічах, убачылі капліцу і крыж на магіле паўстанцаў 1863 года.
Цікавая сустрэча адбылася ў Быцені, дзе раней існаваў грэкакаталіцкі кляштар, дзейнічала духоўная семінарыя. У СвятаУспенскай царкве ў стылі барока знаходзяцца два цудатворныя абразы 17 стагоддзя, адзін з іх, як датуецца 1655 годам, носіць імя "Быценьская мадонна". Гісторыю кляштара выдатна памятае настаўніца з 50гадовым стажам cп. Антаніна Васільеўна Башчук, якая выйшла насустрач падарожнікам. Цяпер спадарыня Антаніна чытае лекцыі разам з інакам Мікалаем у Берасцейскім і Менскім Дзяржаўным педагагічным універсітэце па тэме духоўнай культуры. Карэнная жыхарка мястэчка, яна ведае, як у будынку кляштара размяшчаўся шпіталь ў Першую Сусветную вайну, і доктар Эрнст рабіў аперацыі як жаўнерам, так і мірным жыхарам, з малітвай. Пасля ў Германіі ён выдаў кнігу " Бог з вамі заўсёды", якую яна пераклала на беларускую мову.
Веснавое сонейка лашчыла цяплом, буслы распраўлялі свае крылы над гнёздамі, сінява талай вады пераклікалася з нябесным блакітам.
У часе вандроўкі наведалі Любішчыцкую драўляную царкву з пяццю купаламі, цудоўную драўляную царкву Св. Георгія ХVIII стаг. блакітнага колеру ў вёсцы Альба, СвятаІльінскую царкву ў Белавічах, Троіцкі касцёл ХIХ стагоддзя ў Косаве, помнікі дойлідства ў Бусяжы і Івацэвічах, адчулі, як дыхаюць паводкай рэчкі Шчара і Нёман. На зваротным шляху падарожнікі залюбаваліся велічнымі абрысамі Жыровіцкага манастрыра. У наступныя сяброўскія падарожжы Антось Астаповіч запрашае 1 і 15 траўня.
Э. Дзвінская,
фота аўтара.
На здымках:
1.Сядзіба Тадэвуша Касцюшкі;
2. Любішчыцкая царква.
3. Касцёл Св.Троіцы ў Косаве.
Памёр Алесь Жалкоўскі
14 красавіка 2011 года ў Лідзе абарвалася нітка жыцця вядомага, руплівага і таленавітага краязнаўца, журналіста, шчырага змагара за беларускасць Алеся Жалкоўскага.
Жыццё як тонкае лязо. Па ім трэба прайсці так, каб не збочыць ні ў які бок. Каб не пахіснуцца, каб не зачапіцца і не ўпасці. Прайсці такі складаны жыццёвы шлях можа не кожны, але ўсё ж ёсць такія асобы. Сярод іх Жалкоўскі Алесь Васільевіч.
Нарадзіўся Алесь Васільевіч 1 сакавіка 1933 года ў вёсцы Сасновы Бор (да перайменавання Цёмнае Балота) Шчучынскага раёна. Яго беларускія перакананні нарадзіліся тут жа.
Ужо ў свае 17 год (у 1950 г.) Алесь Жалкоўскі працаваў адказным сакратаром Васілішскай раённай газеты. У 19611962 гг. яму даручылі рэдактарства ў Воранаўскай раённай газеце, а ў 19651969 гг у Мастоўскай. 1962 год гэта год прыезду ў Ліду на пастаяннае месца жыхарства. Тут, як дасведчаны майстар журналісцкіх спраў, ён уладкоўваецца на працу ў рэдакцыю лідскай газеты "Уперад", у якой адпрацаваў рэдактарам з 1969 па 1989 гады. Яго імя беларускімі літарамі ззяла не толькі ў раённых выданнях, але і ў абласной газеце "Гродзенская праўда", ад якой быў уласным карэспандэнтам па Лідчыне. А колькі іншых выданняў пакінулі на сваіх старонках яго артыкулы, нататкі, рэпартажы! Яго чытач знаходзіў і ў "ЛіМе", у "Краязнаўчай газеце", у "Нашым слове", у "Беларускай ніве", у "Лідскім летапісцы", у "Прынёманскіх вестках" і ў іншых рэгіянальных і рэспубліканскіх перыядычных выданнях.
Алесь Жалкоўскі на працягу ўсяго жыцця заставаўся змагаром за роднае слова, заступнікам за народ беларускі. Ён неаднаразова з'яўляўся лаўрэатам прэмій творчых конкурсаў, быў узнагароджаны Ганаровай граматай Вярхоўнага Савета СССР і ганаровым медалём "2000 год Хрысціянству".
У апошнія гады, калі раённыя і абласныя газеты сталі больш рускамоўнымі, Алесь Васільевіч не здаўся, не апусціў рук, не здрадзіў роднай мове. І яго беларускасць была настолькі натуральнай, што іншым ён і не ўяўляўся. Правесці ў апошні шлях Алеся Жалкоўскага прыйшлі і работнікі ідэалагічнага аддзелу Лідскага райвыканкаму ды старшыня райсавету і сябры ТБМ ды БНФ. І надпіс на крыжы быў пабеларуску і большасць вянкоў падпісана пабеларуску. Але самае галоўнае, што калі прыйшла пара на жалобным мітынгу сказаць апошняе "Бывай", унучка Насця развіталася з дзедам на чысцюткай і натуральнай беларускай мове. Не толькі сам пражыў беларусам Алесь Жалкоўскі, але і пакінуў сваю беларускасць у спадчыну перадаў з генамі і крывёю.
Дык прымі зямля свайго роднага сына, будзь яму пухам! Вечная памяць!
Сябры ТБМ імя Францішка Скарыны і літаратурнага аб'яднання "Суквецце".