Герб горада Ліды, наданы 17 верасня 1590 г.
НАША СЛОВА № 37 (1032) 14 верасня 2011 г.
Партыя БНФ дбае пра беларускую адукацыю
10 верасня ў ДК культуры трактарнага завода ў Менску прайшоў 14 з'езд Партыі БНФ.
Былі заслуханы справаздачы кіраўніцтва партыі, унесены змены ў статут партыі, паводле якіх чарговыя з'езды партыі цяпер будуць праходзіць адзін раз на тры гады, а старшыня партыі зможа займаць гэтую пасаду не больш чым два тэрміны запар.
Былі праведзены выбары кіраўніцтва Партыі БНФ. Старшынём партыі на наступныя тры гады стаў Аляксей Янукевіч, намеснікамі старшыні абраны Рыгор Кастусёў, Ігар Лялькоў і Аляксандр Стральцоў. Быў абраны Сойм партыі ў складзе 51 чалавека. Была абрана Рэвізійная камісія ў складзе трох чалавек.
Было разгледжана пытанне "Аб дзейнасці Партыі БНФ у наступны перыяд і магчымасці ўдзелу ў выбарах" і рэйтынгава прыняты ўмовы ўдзелу партыі ў наступных парламенцкіх выбарах 2012 года.
Быў прыняты шэраг заяваў і рэзалюцый, тым ліку рэзалюцыя "Беларуская адукацыя на грунце нацыянальных каштоўнасцяў аснова дзяржаўнай незалежнасці".
Беларуская адукацыя на грунце нацыянальных каштоўнасцяў - аснова дзяржаўнай незалежнасці
У Беларусі на сённяшні дзень у школах на беларускай мове навучаецца менш за 20 адсоткаў вучняў, прычым у сталіцы гэтая лічба складае 2 адсоткі. Зніжэнне колькасці беларускамоўных школ у краіне і зніжэнне колькасці вучняў, якія навучаюцца пабеларуску, ёсць устойлівай тэндэнцыяй, відавочна, абумоўленай дзяржаўнай палітыкай у галіне адукацыі. Да сённяшняга часу ў Беларусі не існуе Вышэйшай Навучальнай Установы з беларускай формай навучання.
Партыя БНФ лічыць такую сітуацыю вельмі небяспечнай, бо яна можа прывесці мову тытульнай нацыі Беларусі да мяжы свайго існавання. Знішчэнне нацыянальнай адукацыі стварае перадумовы для знішчэння нацыянальнай культуры і мовы, што робіць магчымай ліквідацыю дзяржаўнай незалежнасці Рэспублікі Беларусь.
Партыя БНФ звяртае ўвагу на патрыятычнае выхаванне моладзі ў школах. Ідэйная аснова сістэмы адукацыі сёння падобная па сваёй структуры да савецкай мадэлі часоў застою - і наступствы для дзяржавы могуць быць падобныя. Каштоўнасныя арыентыры на сённяшні дзень фармуюцца на базе састарэлых савецкіх псеўдапатрыятычных штампаў, у якія цяпер не вераць ні моладзь, ні настаўнікі, ні самі ініцыятары "ідэялагічнага выхавання". Беларусам зноў падсоўваюць чужых герояў у той час, як сапраўдныя беларускія героі, змагары за незалежнасць Бацькаўшчыны, у падручніках па гісторыі застаюцца на другасных пазіцыях ці ўвогуле замоўчваюцца.
Партыя БНФ заяўляе аб неабходнасці каардынальнага рэфармаваньня сістэмы адукацыі і патрыятычнага выхавання моладзі ў Беларусі, змены каштоўнасных арыентыраў зыходзячы з аб'ектыўных з'яваў сённяшняй палітычнай рэчаіснасці: "Беларусь - незалежная краіна, Рэспубліка Беларусь - суверэнная беларуская дзяржава беларускага народу".
Партыя БНФ адзначае памылковасць падыходу, які быў прадэманстраваны заканадаўчымі ўладамі пры прыняцці Адукацыйнага кодэксу Рэспублікі Беларусь, у якім не знайшлося месца для нормаў аб акадэмічнай свабодзе і нацыянальна-дэмакратычнай аснове беларускай адукацыйнай сістэмы. Гэткая нарматыўная аснова адукацыйнага працэсу з'яўляецца непаўнавартаснай і, відавочна, патрабуе выпраўлення як на ўзроўні агульнадзяржаўных праграмаў, так і на ўзроўні канкрэтных навучальных установаў і дысцыплінаў. У адваротным выпадку адсутнасць нацыянальнага зместу ў навучальным працэсе стане мінай запаволенага дзеяння пад самыя падмуркі беларускай нацыянальнай дзяржаўнасці: без нацыянальцай адукацыі краіна не здольная быць паўнавартаснай суверэннай дзяржавай.
Партыя БНФ гатовая ўзяць удзел у распрацоўцы новых праграмаў нацыянальнай адукацыі ў Рэспубліцы Беларусь зыходзячы з разумення незалежнасці Беларусі як незваротнай каштоўнасці, асноватворнай і жыццёва важнай для існавання Рэспублікі Беларусь як суверэннай дзяржавы.
19 верасня
у межах кампаніі "Будзьма"адбудзецца сустрэча
на тэму
Дваццатыя ўгодкі беларускай нацыянальнай сімволікі
Адказны: А. Трусаў
Пачатак -18.00. Уваход вольны.
Румянцава, 13.
Дваццатыя ўгодкі дзяржаўнасці беларускай гістарычнай сімволікі
19 верасня 1991 года Вярхоўны Савет Беларусі ХІІ склікання 2\3 галасоў зацвердзіў сімвалы новай суверэннай дзяржавы, якая была адроджана 25 жніўня 1991 года, калі Дэкларацыя аб незалежнасці, абвешчаная 27 ліпеня 1990 г. набыла статус часовай канстытуцыі.
Вытокі герба "Пагоня" сягаюць яшчэ ў часы Полацкага княства ХІІ ст., калі ўзнікла новая дзяржава - ВКЛ, яе вялікі князь Віцень у 1296 годзе зацвердзіў сімвал сваёй краіны рыцара збройнага на кані, які пачаў называцца "Пагоняй". Пасля Люблінскай уніі 1569 года, калі Польшча і ВКЛ стварылі новую дзяржаву - Рэч Паспалітую, на яе гербе сумясцілі сімвал Польшчы - белага арла і сімвал ВКЛ - "Пагоню". Пасля ІІІ раздзелу Рэчы Паспалітай у 1975 годзе, знікла і яе сімволіка. Але ў Расіі герб "Пагоня" не быў забаронены і актыўна выкарыстоўваўся ў расійскай геральдыцы ХІХ ст. "Пагоня" нават адлюстравана на помніку "Тысячагоддзе Расіі", які быў пастаўлены ў Ноўгарадзе, каля Сафійскага сабора. Пад час нацыянальнага адраджэння канца ХІХ пачатку ХХ стст. розныя варыянты "Пагоні" выкарыстоўвалі як літоўцы, так і беларусы як спадкаемцы ВКЛ.
Таму невыпадкова, што ў 1918 годзе і адны, і другія пачалі выкарыстоўваць "Пагоню" ў якасці дзяржаўнага сімвала. Аднак лёс дзяржаўных утварэнняў літоўцаў і беларусаў быў розны. У 1920 годзе Ленін прызнаў незалежнасць Літвы і яе дзяржаўны герб "Пагоню".
Каб не аддаць Вільню, нашу старадаўнюю сталіцу літоўцам, са згоды палякаў паднялі "бунт" беларускалітоўскія дывізіі і ў кастрычніку 1920 года абвесцілі рэспубліку "Сярэдняя Літва", як марыянеткавую дзяржаву, са сталіцай у Вільні і таксама з гербам "Пагоня". У 1922 г. гэтая тэрыторыя далучылася да Польшчы.
БНР, абвешчаная 25 сакавіка 1918 года, таксама ўзяла за герб "Пагоню", аднак у 19191920 годзе захаваць незалежнасць не здолела, нягледзячы на славутае Слуцкае паўстанне ў лістападзе 1920 года. БССР мела тыповую савецкую сімволіку, якая некалькі разоў да верасня 1991 года удакладнялася і змянялася ў дробных дэталях.
Сцягі, як нацыянальныя сімвалы незалежных дзяржаў, усталяваліся ў Еўропе ў ХVІІІ ст. Да гэтага выкарыстоўваліся палотнішчы з выявамі дзяржаўных гербаў, альбо кіраўнікоў феадальных дзяржаў, каралёў, імператараў, князёў і інш.
Так, дзяржаўны сцяг ВКЛ - гэта выява Пагоні на чырвоным палотнішчы. У ХІХ ст. ужо ўсе незалежныя краіны свету мелі як асобны сцяг, так і асобны герб.
Вытокі беларускіх нацыянальных колераў сягаюць яшчэ ў бронзавы і жалезны вякі, калі мясцовыя плямёны ўпадабалі чырвоны і белы колеры. Розныя спалучэнні чырвонага і белага колераў уласцівыя для многіх славянскіх народаў. Доўгі час розныя спалучэнні чырвонага і белага колераў былі характэрныя для вайсковай беларускай сімволікі, бо добра бачныя на полі бою. Пад чырвонымі сцягамі Ўсяслаў Чарадзей змагаўся супраць рускіх князёў, якія ваявалі пад чорнымі сцягамі. Першыя вядомыя нам каляровыя выявы белага трохкутнага сцяжка з чырвоным крыжом пасярэдзіне невядомы мастак намаляваў ў ХVI ст. на батальнай карціне "Бітва пад Оршай". Белчырвонабелыя палоскі ў сваім адзенні выкарыстоўваюць і высокія хрысціянскія святары, асабліва праваслаўныя мітрапаліты і патрыярхі.
Канчатковыя прапорцыі беларускага нацыянальнага сцяга склаліся ў пачатку ХХ ст. Так, светлай памяці, гісторык Віталь Скалабан знайшоў і надрукаваў першую вядомую нам сёння каляровую выяву нашага сцяга на вайсковай улётцы 1917 года, надрукаванай беларусамі, якія служылі на румынскім фронце.
У 1918 г. белчырвонабелы сцяг стаў дзяржаўным сімвалам БНР і быў вывешаны на балконе дома ў Менску, дзе знаходзіўся Урад БНР.
Пасля раздзелу Беларусі ў 1921 годзе паміж бальшавікамі і палякамі нацыянальная сімволіка перастала афіцыйна выкарыстоўвацца, але пра яе не забылі. На тэрыторыі Заходняй Беларусі беларускія патрыёты на святы вывешвалі "Пагоню" і белчырвонабелы сцяг і польскія ўлады гэтаму асабліва не пярэчылі.
У БССР падчас беларусізацыі дазвалялася друкаваць "Пагоню" як герб ВКЛ, і , нават былі спробы ўжываць на ўрачыстасцях белчырвонабелыя стужкі. Аднак пад час сталінскіх рэпрэсій нацыянальная сімволіка трапіла пад строгую забарону.
Пасля акупацыі Беларусі немцамі і падзелу яе на розныя адміністратыўныя часткі, у цэнтральнай Беларусі, якая называлася Weissruthenia яе кіраўнік гаўляйтэр Кубэ, непасрэдна прызначаны Адольфам Гітлерам, дазволіў беларусам на падначаленай яму тэрыторыі, карыстацца нацыянальнай сімволікай у святочныя дні.
На астатніх частках Беларусі, асабліва на Беласточчыне і Гарадзеншчыне, якія былі ўключаны ў склад нямецкай дзяржавы, наша нацыянальная сімволіка была забаронена.
Пасля Другой Сусветнай вайны, у пачатку 50х гадоў у СССР, вырашылі надаць усім 16 савецкім рэспублікам, што тады складалі СССР, свае сцягі, якія мелі розную каляровую гаму. Тады і быў створаны чырвоназялёны сцяг БССР, з палоскай белчырвонабелага арнаменту, як адгалоска былой геральдычнай традыцыі.
У 70-80 ХХ ст. беларуская эміграцыя, асабліва ў ЗША, Канадзе і Аўстрыі актыўна карысталася нацыянальнай сімволікай. У БССР адносіны да "Пагоні" і белчырвонабелага сцяга былі розныя. Калі ў Літве "Пагоня" была цалкам забаронена, то на Беларусі яе выявы можна было сустрэць не толькі ў музеях, але і ў грамадскіх месцах. Так, каваная з жалеза "Пагоня" аздабляла акно ў вежы былога кальвінісцкага збору ў Заслаўі, ветранік з выявай "Пагоні" аздобіў адноўленую вежу Лідскага замка.
Нацыянальны сцяг быў пад такой забаронай, што нават маладыя гісторыкі пра яго нічога не ведалі. Вяртаць наш сцяг моладзі пачалі нашыя мастакі. Найперш гэта былі Яўген Кулік і Мікола Купава, якія сталі маляваць адпаведныя сцяжкі і стужкі на сваіх творах. І гэта дзейнічала.
Пасля стварэння БНФ ў 1988 годзе нацыянальная сімволіка выйшла на вуліцы і плошчы нашых гарадоў. Вялікую ролю ў пашырэнні ведаў пра нашыя сімвалы адыгралі знакамітыя гісторыкі: Міхась Ткачоў, Анатоль Грыцкевіч, Анатоль Цітоў і іншыя.
Да сімволікі прывыклі, ёй пачалі ганарыцца і шырока карыстацца. І вось надышло 19 верасня 1991 года. Мне давялося стаяць на парламенцкай трыбуне і ад імя Камісіі па адукацыі, культуры і захаванні гістарычнай спадчыны праводзіць Закон "Аб дзяржаўным гербе і сцягу Рэспублікі Беларусь". Абмеркаванне ішло доўга, былі доўгія дэбаты па кожнай дэталі. Так, прадстаўнік ветэранаў прапанаваў замяніць шасціканцовы крыж на шчыце вершніка на бальшавіцкую пяцікутную зорку.
Я тады сказаў, што толькі нячыстыя сілы крыжа баяцца. Зал выбухнуў смехам, і на табло з'явіліся неабходныя 2\3 галасоў дэпутатаў.
4 кастрычніка 1991 года Прэзідыюм ВС Беларусі ўтварыў Камісію для выпрацоўкі эталона дзяржаўнага герба Рэспублікі Беларусь і даручыў мне яе ўзначаліць. Маім намеснікам стаў Валянцін Голубеў. У камісію ўвайшлі дэпутаты ВС, мастакі, гісторыкі, дызайнеры, юрысты і чыноўнікі Міністэрства культуры. Пасля плённай працы 10 снежня 1991 года ВС зацвердзіў эталон дзяржаўнага герба, а 11 снежня - Палажэнне "Аб дзяржаўным сцягу Рэспублікі Беларусь".
19 чэрвеня 1992 года Прэзідыюм ВС Беларусі прыняў пастанову аб стварэнні Камісіі па забеспячэнні адзінай палітыкі ў выкарыстанні дзяржаўных сімвалаў Рэспублікі Беларусь. Узначаліць Камісію прапанавалі мне, намеснікам зацвердзілі Віктара Шэймана, сакратаром - Валянціна Голубева. У склад камісіі ўвайшлі мастакі Лявон Бартлаў, Уладзімір Булгакаў, Яўген Кулік, Мікола Купава, Аляксей Марачкін, Леў Талбузін, дэпутаты ВС Беларусі Мікалай Жураўлёў, Лявонцій Здановіч, супрацоўнік сакратарыята ВС Беларусі Іван Лазавікоў, гісторыкі і мастацтвазнаўцы - Анатоль Грыцкевіч, Міхась Раманюк, Анатоль Цітоў, прадстаўнікі Узброеных Сіл Беларусі - Вячаслаў Казлоў, Мікалай Падобра, Віктар Янчанкаў, Пётр Крэчка - першы намеснік старшыні Дзяржаўнага мытнага камітэта Беларусі, Аляксандр Кісялёў - першы намеснік старшыні Вышэйшага Гаспадарчага Суда Беларусі.
Склад Камісіі быў падабраны ўдала, камісія актыўна працавала і ўсе элементы дзяржаўнай сімволікі ва ўсіх сферах жыцця былі створаны. Шмат якімі і зараз карыстаюцца вайскоўцы, мытнікі, міліцыянты, памежнікі і г.д. Дастаткова толькі прыгадаць белчырвонабелы лагатып кампаніі "БелАвія".
Летам 1992 года, дзякуючы падтрымцы Міністра замежных спраў Беларусі Пятра Краўчанкі, накладам 20 тысяч асобнікаў выйшла афіцыйнае выданне "Заканадаўчыя акты аб дзяржаўнай сімволіцы Рэспублікі Беларусь" (складальнікі Алег Трусаў і Іван Лазавікоў). Заканадаўчыя акты былі пададзены на трох мовах - беларускай, рускай і ангельскай і разасланы ў дзяржаўныя ўстановы Беларусі, у тым ліку і ў беларускія амбасады за мяжой.
Іх таксама можна было набыць і ў вольным продажы ў кнігарнях.
Другое, дапоўненае выданне заканадаўчых актаў аб дзяржаўнай сімволіцы выйшла ў пачатку 1994 года накладам 15 тысяч асобнікаў. Яно было дапоўнена тэкстамі на французскай, нямецкай і іспанскай мовах.
14 траўня 1995 года адбыўся сумнавядомы рэферэндум, мэтай якога было пазбавіць беларускі народ сваёй мовы і гістарычнай памяці, каб атрымаць танны расійскі газ і нафту.
Новыя дзяржаўныя сімвалы ніхто не распрацоўваў і не абмяркоўваў, ніякіх камісій па іх распрацоўцы не было створана. Аўтараў гэтых сімвалаў дакладна ніхто не ведае. Праўда, Леанід Сініцын сцвярджаў, што новы герб ён прыдумаў даволі хутка.
Цікава, што за змену сімволікі прагаласавала менш, чым палова ад колькасці ўсіх выбаршчыкаў - грамадзян Беларусі. Не паспелі падвесці вынікі рэферэндуму, як новы герб Беларусі незаконна змянілі, намаляваўшы ў яго цэнтры чырвоную пяцікутную зорку. Мабыць, тую самую, якой у 1991 годзе ветэраны хацелі ўпрыгожыць "Пагоню".
Ішлі гады, свядомыя беларусы як у Беларусі, так і ў замежжы масава выкарыстоўвалі нацыянальную сімволіку. Яе ведае ўвесь цывілізаваны свет. Варта адзначыць, што Пастановай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 14 траўня 2007 года № 578 герб "Пагоня" ўнесены ў Дзяржаўны Спіс гісторыкакультурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь.
Засталося тое ж зрабіць і ў адносінах да белчырвонабелага сцяга.
Можа і добра, што сённяшняя ўлада, якая так сумуе па СССР, прыдумала сабе сімволіку на грунце савецкай, каб усе ведалі, з кім яны маюць справу.
Зменіцца ўлада - і наша нацыянальная сімволіка зноў стане дзяржаўнай. Чакаць засталося ўжо нядоўга.
Алег Трусаў,
дэпутат ВС Беларусі ХІІ склікання.
Новы менскі Цэнтральны аўтавакзал - без беларускай мовы
Новы менскі Цэнтраль-ны аўтавакзал, які будуюць з 2007 году і адкрыюць днямі, аформлены цалкам на расей-скай мове ў адрозненне ад суседняга чыгуначнага вакза-ла, шыльды на якім беларуска-моўныя. Папярэдні будынак Цэнтральнага аўтавакзала, пабудаваны ў 1962 годзе, таксама быў аформлены па-беларуску.
Калі пагадзіцца, што вакзалы - твар краіны, то тут беларусам у гэты твар проста плюнулі.
Наш кар.
Фарбы таленту
Не за прывіднай марай -
за маркотаю следам
позна ў вечары рушыў
у заснежаны свет…
Незайздросная доля -
нарадзіцца паэтам,
асабліва, калі ты -
беларускі паэт.
Іван Лагвіновіч.
Менавіта пад такой назвай 7 верасня ў Баранавіцкай цэнтральнай гарадской бібліятэцы імя Валянціна Таўлая адбылася творчая вечарына ў гонар баранавіцкіх паэтаў Венанцы Бутрыма і Івана Лагвіновіча. Ініцыятарам мерапрыемства стаў старшыня творчага згуртавання баранавіцкіх паэтаў і пісьменнікаў "Святліца" Алесь Бакач. Культурніцкая імпрэза адбылася з нагоды выхаду ў свет кнігаў "Маўклівыя сумныя птушкі" Венанцы Бутрыма і "Элегія палескага матыля" Івана Лагвіновіча. Гэтыя кнігі былі надрукаваны пасля смерці паэтаў на ўласныя сродкі блізкіх і родных людзей.
Рэй на вечарыне вяла супрацоўніца бібліятэкі Ірына Дрэкоўская, а першы выступ зрабіў вядомы баранавіцкі мастак Уладзімір Рамейка, які высока ацаніў не толькі літаратурныя, але і мастацкія здольнасці Венанцы Бутрыма і Івана Лагвіновіча. Свае вершы, прысвечаныя няўчасна памерлым творцам, чыталі паэты Алесь Корнеў і Алесь Белы. Супрацоўніцы бібліятэкі Аляксандра Камарова і Крысціна Клімашэўская па чарзе таксама чыталі вершы Венанцы Бутрыма і Івана Лагвіновіча. Сябра паэтаў краязнаўца Міхась Маліноўскі высока ацаніў іх творчасць. Ён распавёў, што 4 верасня, падчас рэспубліканскага свята беларускага пісьменства і друку ў Ганцавічах, была ўрачыста адкрыта алея пісьменнікаў. Сярод ушанаваных беларускіх творцаў першым стаіць імя баранавіцкага паэта Івана Лагвіновіча.
Вядомы тэатральны дзеяч Міхась Стрыжоў эмацыйна прачытаў адрывак з апошняй кнігі Венанцы Бутрыма "Маўклівыя сумныя птушкі". А сябры таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны падаравалі бібліятэцы зборнік вершаў вучняў Малькаўскай школы Ганцавіцкага раёна, прысвечаны Івану Лагвіновічу. Не абышлося і без песні. На вершы Бутрыма яе заспяваў бард Сяргей Карповіч.
Дзякуючы намаганням Алеся Бакача і супрацоўнікаў бібліятэкі творчая вечарына суправаджалася паказам каляровых слайдаў, відэафільма, чытаннем вершаў яшчэ жывымі Венанцыем Бутрымам і Іванам Лагвіновічам.
Даведка: Венанцы Бутрым - аўтар кніг паэзіі "У барвах зямлі" (2001), "Паралелі" (2003), "В пространстве и времени" (2007). Іван Лагвіновіч - аўтар зборнікаў вершаў "Разлукі выраёвыя" (2000), "Піліпаўка" (2001), "Ляда юдолі" (2003), "Далёкае і блізкае" (2004), "Палыновыя кветкі"(2007).
Віктар Сырыца, старшыня Баранавіцкай
Рады ТБМ.
Чароўныя гукі роднай мовы
7 верасня ў Лідскай музычнай школе пад назвай "Чароўныя гукі роднай мовы" прайшоў мясцовы Дзень беларускага пісьменства.
Імпрэзу арганізоўвалі супрацоўнікі Лідскай цэнтральнай раённай бібліятэкі імя Янкі Купалы, настаўнікі і вучні музычнай школы з удзелам артыстаў моладзевага тэатра Лідскага раённага палаца культуры.
Літаратурная імпрэза, якую вялі супрацоўнікі бібліятэкі Тамара Зенюкевіч і Тарэса Бальцэвіч паклікала з глыбінь памяці вобразы Ефрасінні Полацка, Францішка Скарыны, Францішка Багушэвіча і Максіма Багдановіча, увасобленыя артыстамі моладзевага тэатра. Цудоўныя беларускія песні выконвалі вучні музычнай школы. Фактычна дзеля гэтых вучняў імпрэза і ладзілася, каб дзеці пачулі жывую мову, каб самі паспявалі, каб пабылі ў беларускай атмасферы, якой сёння так не хапае ў беларускіх школах, на беларускім тэлебачанні, у беларускіх сем'ях.
Рыта Крупкіна.
Запрашаем на сустрэчу
Ігнат Буйніцкі нарадзіўся ў фальварку Палівачы, Глыбоцкага раёна, Віцебскай вобласці. Ён быў акцёрам, рэжысёрам, тэатральным дзеячам, пачынальнікам беларускага нацыянальнага прафесійнага тэатра XX ст., яшчэ пры жыцці Ігната Буйніцкага называлі "бацькам беларускага тэатра". Ігнат Цярэнцьевіч скончыў Рыжскае землямернае вучылішча, вучыўся ў прыватнай драматычнай студыі ў Вільні. Ён меў гаспадарку ў Палівачах, што дало яму магчымасць набыць пэўную матэрыальную базу для стварэння тэатра. З 1905 года І. Буйніцкі сістэматычна наладжваў вечарынкі ў Палівачах і Празароках. Паступова вакол І. Буйніцкага арганізавалася група аматараў, якая на працягу 1907 года ператварылася ва ўстойлівы тэатральны калектыў. 12 лютага 1910 года І. Буйніцкі з танцавальнай групай паспяхова ўдзельнічаў у Першай беларускай вечарынцы ў Вільні, пасля чаго папоўніў трупу таленавітымі драматычнымі акцёрамі і спевакамі і паставіў яе на прафесійную аснову. Яна атрымала назву Першая беларуская трупа Ігната Буйніцкага. Трупа фармавалася як сінтэтычны сцэнічны калектыў, дзе акцёры валодалі драматычным, вакальным і танцавальным мастацтвам.
Сёлета Ігнату Буйніцкаму споўнілася 150 гадоў. Гэтая дата для Дзяржаўнага музея гісторыі тэатральнай і музычнай культуры Беларусі ператварылася ў свята беларускай культуры. 22 жніўня распачала сваю работу выстава "Ігнат Буйніцкі - бацька беларускага тэатра".
На гэтай выставе прадстаўлены арыгінальныя фотаздымкі і паштоўкі з выявамі І. Буйніцкага і акцёраў яго трупы, копіі афіш і праграм з іх выступленняў. Выстава створана з дакументаў, якія захоўваюцца ў фондах нашага музея, а таксама з Дзяржаўнага архівамузея літаратуры і мастацтва.
У сувязі з тым, што жнівень - месяц адпачынкаў і канікул, асноўныя мерапрыемствы ў музеі будуць праведзены ў верасні. 15 верасня адбудзецца афіцыйнае адкрыццё выставы і мерапрыемства з маляўнічай канцэртнай праграмай, якая пераклікаецца з тымі песнямі і танцамі, что упрыгожвалі вандроўныя спектаклі трупы Ігната Буйніцкага.
Адбудзецца прэзентацыя юбілейнай манеты Нацыянальнага банка Беларусі "Ігнат Буйніцкі 150" і юбілейнага канверта. Да канца 2011 года на выставе плануецца праводзіць творчыя сустрэчы з тэатральнымі дзеячамі Беларусі.
Працяг святкавання юбілея Ігната Буйніцкага адбудзецца на яго радзіме на прыканцы верасня з экспанаваннем выставы, правядзеннем мерапрыемства і ўскладаннем кветак да помніка Ігнату Буйніцкаму. Дарэчы, кампанія ўшанавання памяці Ігната Буйніцкага пачалася ў СМІ.
Падчас рабочай сустрэчы Міжнароднай асацыяцыі музычных музееў, якая адбылася ў Дзяржаўным музеі гісторыі тэатральнай і музычнай культуры 22 - 23 жніўня, было вырашана юбілейнае святкаванне Ігната Буйніцкага лічыць адным з праектаў асацыяцыі.
М. Ганчарык, навуковы супрацоўнік навукова-асветніцкага аддзела Дзяржаўнага музея гісторыі тэатральнай і музычнай культуры Рэспублікі Беларусь.
Высокі камертон служэння гісторыі і культуры
На дзень Беларускай вайсковай славы 8 верасня адкрыў выставу Мікола Купава . Экспазіцыя знаходзіцца ў Галярэі Саюза беларускіх мастакоў па вул. К. Маркса 4 у Менску.
Адно з цэнтральных месцаў займае каляровая літаграфія гетмана Канстанціна Астрожскага. Вобраз беларускага ваяра зафіксаваны на паштоўках, якія можна набыць ў галярэі. Выстава знаёміць з ілюстрацыямі на тэму казак Уладзіміра Караткевіча.
Спадар Мікола Купава праілюстраваў кнігу казак У. Караткевіча «Лебядзіны скіт» у 20072008 годзе. Кніга выйшла ў выдавецтве «Мастацкая літаратура» ў канцы 2009 года. Трохтысячны наклад хутка разышоўся па розных гарадах. Мастак хацеў бы, каб частка асобнікаў патрапіла ў Воршу, на радзіму пісьменніка.
Для кнігі я зрабіў 57 ілюстрацый: застаўкі, канцоўкі і вокладку, пракаментаваў аўтар.Лагічна прысутнічае на вернісажы акварэль "Альшанскі замак", яна тэматычна звязана з У. Караткевічам. Ён любіў вандраваць, неаднаразова бываў у пушчы. Тут, ў пушчы, я адкрыў дом графа Тышкевіча, які вы тут бачыце, прадстаўніка Гарадзенскай галіны роду Тышкевічаў, паўстанца 1861 года. Ён пераследваўся, будынак быў не ў добрым стане, але захоўваецца, адноўлены. Для нас важны дух памяці і асаблівасці архітэктуры, ён нагадвае пра гісторыю.
У адной з казак я паказаў асацыятыўна наш стары Менск. Вядомая казка "Скрыпка дрыгвы і верасовых пустэчаў" натхніла не толькі музыкаў, але і мяне. Тут вы бачыце паліфанію, шмат чаго з казачнага палатна Караткевіча. Казкі Караткевіча сталі класікай, якая пранікае ў іншыя жанры.
У мінулым годзе сп. Мікола Купава ўдзельнічаў у падарожжы мастакоў на Грунвальдскае поле. Беларускія мастакі адрадзілі сцягі трох харугваў Віленскай, Менскай, Вялікага Княства Літоўскага. Алена Лось, мастачка па баціку, удзельнічала ў рэканструкцыі сцяга.
Тэма князя Вітаўта ў мастака ў распрацоўцы. Спадар Мікола стварыў чатыры партрэты князя. Некалькі з іх дэманстраваліся на Грунвальдскай выставе ў Менску ў Палацы Мастацтва і ў Воршы ў 2010 годзе.
"Творчасць Міколы Купавы заўсёды вызначалася высокай нотай патрыятызму і духоўнасці, пісала мастацтвазнаўца Таццяна Гаранская. Па меры паслядоўнасці, маштабу і грунтоўнасці грамадзянскага мыслення кніжная і станкавая графіка М. Купавы не можа быць пераацэнена. Графікам закладзены высокі камяртон служэння справе асветы, культуры, рэстаўрацыі страчаных старонак беларускай мінуўшчыны.»
Карціны мастака ўдзельнічалі ў 90 персанальных, нацыянальных і міжнародных выставах. Пераможца конкурсу «Вечныя гарады», ён быў узнагароджаны паездкай у Рым.
Э. Дзвінская. Мікола Купава і сцяг харугвы. Канстанцін Астрожскі. Фота аўтара.
Пастанова Рады Менскай гарадской арганізацыі ТБМ
30 жніўня 2011г.
1. Склікаць чарговую гарадскую канферэнцыю ТБМ 22 верасня (чацвер) у г. Менску у сядзібе ТБМ (вул. Румянцава, 13), пачатак у 18.30.
2. Вызначыць наступныя квоты дэлегатаў на канферэнцыю:
ад кожнай арганізацыі, якая стаіць на ўліку ў мясцовых органах улады, да 10 верасня вылучыць па два дэлегаты.
Пратакол аб вылучэнні і анкеты дэлегатаў канферэнцыі перадаць у сядзібу ТБМ да 15 верасня 2011 г.
Раённыя арганізацыі ТБМ, якія стаяць на ўліку толькі ў гарадской арганізацыі ТБМ, могуць вылучаць па аднаму дэлегату з правам дарадчага голасу.
Парадак дня Менскай гарадской канферэнцыі ТБМ 22 верасня 2011 г.
1. Выбары старшыні, намеснікаў Рады і Рэвізійнай камісіі.
2. Вылучэнне дэлегатаў на чарговы з'езд ТБМ.
3. Вылучэнне кандыдатур у Рэспубліканскую Раду ТБМ.
Архітэктура народнага рамантызму на Лідчыне
Кожны, хто прыедзе ў польскі горны курорт Закапанэ, будзе зачараваны яго цудоўнай архітэктурай. Тут не ўбачыш сучасных гмахаў і офісных будынкаў з шкла і бетону, здаецца, горад складаецца з казачных церамкоў і пернікавых хатак - дамоў закапанскага архітэктурнага стылю, стваральнікам якога з'яўляецца Станіслаў Віткевіч.
Станіслаў Віткевіч, нарадзіўся ў 1851 г. у маёнтку Пашаўшы Шавельскага павету Ковенскай губерні ў шляхецкай, гербу "Нячуя", сям'і з патрыятычнымі традыцыямі. Практычна ўсе чальцы гэтай сям'і прымалі ўдзел у падрыхтоўцы паўстання 1863 г., у выніку чаго бацька, маці і старэйшая сястра былі сасланыя ў Сібір. Маці Віткевіча дамаглася дазволу не дзяліць сям'ю, і 12-гадовы Станіслаў і яго малодшая сястра адправіліся з бацькамі ў Томск. У 1868-м годзе Віткевіч пакінуў Сібір і пачаў клапаціць аб памілаванні і вызваленні бацькоў і старэйшай сястры, яшчэ раней такую спробу распачаў яго старэйшы брат і ў 1869-м годзе сям'я змагла вярнуцца дадому. Бацька Станіслава Віткевіча не дажыў да гэтага дня бо памёр па дарозе, але ўсе астатнія вярнуліся на радзіму. Станіслаў пачаў вучобу ў Пецярбургу, у Акадэміі мастацтваў на факультэце жывапісу. Яшчэ ў Томску жывапісам яго зацікавіў адзін са ссыльных, які займаўся з ім маляваннем. Спачатку Віткевіч хацеў пісаць карціны на гістарычную тэматыку, але праз некаторы час ён з'ехаў у Варшаву, а потым у Мюнхен. Там ён сустрэў людзей, якія адыгралі вельмі істотную ролю ў яго жыцці - мастакоў Макса і Аляксандра Герымскіх, Юзафа Хелмоньскага, Адама Хмялеўскага (вядомага як брат Альберт) і многіх іншых. Пасля індывідуяльнага курсу жывапісу Віткевіч вяртаецца ў Варшаву і пачынае пісаць як мастацкі крытык, і менавіта ў якасці мастацкага крытыка да яго першы раз прыходзіць слава.
Сам Віткевіч усё жыццё лічыў сябе жывапісцам, але атрымаў вядомасць хутчэй, як выбітны крытык, а пасля 1890-га г. і як архітэктар, стваральнік зараз ужо знакамітага закапанскага стылю.
Станіслаў Віткевіч у 1886-м годзе прыехаў у Закапанэ, дзе яго захапіла народная архітэктура гэтага рэгіёну. Віткевіч вырашыў, што яна зможа паслужыць асновай для развіцця новай архітэктуры, у якой будзе прысутнічаць аспект народнай творчасці жыхароў Татраў. Таму, можна сказаць, што закапанскі стыль - гэта спалучэнне прынцыпаў гарадскога будаўніцтва з фальклорнымі рэгіянальнымі матывамі. Агульныя задума нарадзілася пасля знаёмства з мастацтвам і народным дойлідствам Заходняй Сібіры, калі Віткевіч разам з бацькамі жыў у ссылцы ў Томску, дзе была сібірская цікавая архітэктура, якая ў 1860-70 гг. склала галоўны кірунак так званага "рускага стылю" - драўляных будынкаў у некалькі паверхаў як гарадскога варыянту вясковай хаты. Як студэнт Пецярбургскай акадэміі мастацтваў (1868-1872 гг.) Віткевіч назіраў за працэсам укаранення народнага стылю ва ўрбаністычную архітэктуру і супрацоўнічаў з перадавымі мастакамі і архітэктарамі таго часу - Ропетам, Гартманам, якія як раз і прасоўвалі гэты кірунак.
Тут, у Закапанэ ён стаў аўтарам праекту першай пабудовы ў гэтым стылі - вілы "Каліба", (слова "Каліба" на дыялекце польскіх горцаў роднасна слову "калыска", аднак, не мае з ёй нічога агульнага, бо каліба - гэта адмысловы тып пастушага будана, які будуецца на пашах высока ў гарах. Зараз ў віле "Каліба" размешчаны музей закапанскага стылю) і шмат іншых віл, з якіх, нажаль не ўсе захаваліся. Але ў Закапанэ захаваўся ў сваім першародным выглядзе як звонку, так і знутры, выдатны твор Віткевіча - "Дом пад піхтамі", а таксама цудоўны ўзор "закапанскай" архітэктурны - капліца ў Яшчараўцы.
Кажучы пра Станіслава Віткевіча, трэба дадаць, што таксама вялікую вядомасць атрымаў яго сын - геніяльны мастак і драматург Станіслаў Ігнацы Віткевіч або Віткацы.
Мастацтвазнаўцы лічаць, што закапанскі стыль як адпаведны кірунак, развіваўся з 1890-х гадоў да пачатку Першай Сусветнай вайны. Пасля 1910 г. у закапанскім стылі патроху перасталі будаваць, а пасля смерці Віткевіча ў 1915 г. будаваліся толькі лічаныя аб'екты.
Адмыслоўцы вылучаюць наступныя галоўныя рысы закапанскага стылю: высокія падмуркі з ламанага каменю, вялікая колькасць заломаў і рызалітаў, дэкаратыўныя тэрасы, ганкі і "выгленды" (малыя пакойчыкі на паддашшы) з люкарнамі, вялікая колькасць пінаклей (дэкаратыўная вежачка) на вільчыках (месца злучэння плоскасцяў двухсхільнага даху ўверсе) шматлікіх падстрэшкаў, у якасці дахавага пакрыцця перавага аддаецца гонту, высокія і складанай формы мансардныя дахі часта з выгнутымі кроквамі, мезаніны і балконы з драўлянымі парэнчамі, на поўдні пад падстрэшкам можа мецца адкрытая веранда, арнаменты з выявамі рысяў, сабакаў, сонца, выявы сонца з промнямі на франтонах, дзвярах (http://www. mount.cad.pl/a/podhale/zakop/st-zak/styl_zakop.htm).
Архітэктура закапанскага стылю перад Першай Сусветнай вайной шырока распаўсюдзілася па землях былой Рэчы Паспалітай, бо з вялікай прыязнасцю была прынятая элітай. Напрыклад да нашага часу захаваўся палац графіні Марты Марыі Красінскай, пабудаваны ў 1911-12 гг. у в. Свіслач Гарадзенскага раёна. На гістарычнай Лідчыне, верагодна, першай пабудовай у закапанскім стылі быў сядзібны дом Сапегаў у Спушы (сучасны Шчучынскі р-н). Дом пачаў будаваць у канцы XIX ст. Ян Павел Аляксандр Сапега, але будаўніцтва закончыў яго сын, Яўстафі Каэтан Сапега. Сядзіба складалася з пяці жылых пабудоў, аранжарэі, стайняў, цяпліц. Галоўны дом, які неаднаразова дабудоўваўся і паляпшаўся, відочна з'яўляўся найбольш цікавым будынкам у закапанскім стылі на Лідчыне. Уся сядзіба Сапегаў у Спушы была зруйнавана падчас Другой Сусветнай вайны.
Так сама можна лічыць, што касцёл Найсвяцейшага Сэрца Пана Езуса ў Канвелішках, які праектаваўся яшчэ пры жыцці Станіслава Віткевіча, адносіцца да закапанскага стылю з элементамі неаготыкі. Стары касцёл ў Канвелішках, збудаваны канонікам Янкоўскім ў 1808 г., згарэў у 1908 г., і будоўля новага касцёла пачалася ў 1916 г. На падмурках старога касцёла быў узведзены новы касцёл, які ўпрыгожваюць выявы сонца на франтонах, крыжы на вільчыках і сігнатуркі.
У міжваенны перыяд адбылося вяртанне да закапанскага стылю з моцнымі рэгіянальнымі унёскамі і элементамі матываў арт-дэко, такі стыль мастацтвазнаўцы завуць "другім" ці "новазакапанскім". Гэты стыль спалучаўся з папулярнымі, так званымі краёвымі стылямі у "спрадвечным духу" - "стылем дворыкаў", "старапанскім", "старапольскім", "вясковым" альбо проста "народным" стылямі. Спалучэнне гэтых стыляў сталася вельмі запатрабаваным у Заходняй Беларусі ў міжваенныя часы. Знаўца закапанскага стылю Дзяніс Салаш (г. Менск) знайшоў знакавыя местачковыя забудовы ў Заходняй Беларусі: у Браславе. У сваёй бальшыні гэтыя дамы будаваліся для вайсковых гарадкоў, памежнай варты, адміністрацыі, настаўнікаў і г. д. Ідэёлагам развіцця "закапанскага стылю" ў краі быў прафесар Віленскага ўніверсітэта імя Стэфана Баторыя, архітэктар і фатограф Юліюш Клос (1881-1933). У 1920-1929 гг. ён кіраваў кафедрай архітэктуры, і па яго праекту ў 1920-30 гг. была пабудавана "калонія ўрадоўцаў" у Браславе - дамы для супрацоўнікаў адміністрацыі Браслаўскага павету. Так сама пабудовы у новазакапанскім стылі ці з элементамі гэтага стылю ёсць ў Глыбокім, Круляўшчызне, Шаркаўшчыне, Наваградку, Валожыне. У міжваенны час у новазакапанскім стылі будаваліся дамы і на Лідчыне.
Лаўрэш Леанід
(Працяг у наст. нумары.)
Легенда пра Мірскае возера
У тым годзе вясна пачалася рана. Сонца ўсё часцей і часцей пачало выглядваць з нейкай цеплаватай усмешкай. Не за гарамі ўжо тая пара, калі стане яшчэ цяплей, калі водар лясоў і лугоў залье ўсё наваколле, калі птушыныя галасы будуць гучаць у блакітнабелым небе. А як прыемна будзе паглядзець на квітнеючыя сады, калі яны ў поўнай сваёй красе паўстануць перад людскімі вачамі нібыта дзяўчынынявесты ў самы шчаслівы дзень свайго жыцця…
У гэтую раніцу князь Мікалай СвятаполкМірскі прачнуўся вельмі рана. Гэта непаслухмянае сонца прылашчыла яго сваімі рукамі, і гаспадар палацаў не змог утрымацца, каб не расчыніць вокны і каб не паглядзець удалеч, туды, дзе квітнеў сад. Сад, які заўсёды натхняў яго на неверагодныя ідэі, на незвычайныя падарожжы, на рамантычныя ўчынкі. Але ў апошні час ён усё менш і менш пачаў здзіўляць князёвых гасцей, а іх заўсёды прыязджала сюды вельмі шмат. Князь не так даўно вырашыў зрабіць на месцы сада возера. Менавіта сёння ён хацеў загадаць сваім падначаленым, каб яны высеклі гэтую прыгажосць. І тут ён паглядзеў удалеч. Там раскінулася мястэчка, яго ўласнасць, якое шмат стагоддзяў назад атрымала назву Мір. Яно здавалася такім маленькім, такім бестурботным, што князю захацелася як мага хутчэй прывесці ў рух яго жыхароў.
З гэтага дня мястэчка больш не выклікала пачуццяў раўнавагі і спакою.
Не ведаю, думаў тады князь аб тым, што квітнеючы сад высякаць нельга, каб не наклікаць на сябе бяду, ці не, але ніхто з жыхароў Міра не ўзяў у рукі сякеру, не дакрануўся да гэтых у квецені дрэў, пакуль першы ствол не быў ссечаны князевымі рукамі. Дрэва падала з жудасным трэскам, нібы жадаючы падкрэсліць, што возера не прынясе шчасце нікому. Але гэта было паўбяды. На плечы людзей лёг празмерны цяжар: на месцы сада трэба стварыць возера. Кожны дзень тут гінулі людзі. У князя самога сэрца крывёй аблівалася, але жаданне бачыць возера не праходзіла, а, наадварот, з кожным днём, тыднем, месяцам яно станавілася ўсё большым і большым, і, здавалася, восьвось вырвецца з князевых грудзей і напоўніць сэрцы кожнага местачкоўца, у якіх дзень пачынаўся з думкі аб тым, што калінебудзь гэта павінна скончыцца, і яны зажывуць шчасліва, як жылі раней. І вось да князя даляцелі словы аб тым, што загінуў сын вядзьмаркі, якая жыла ў Міры. Ён спыніўся, як аслупянелы, твар яго стаў белы, бы палатно. Князева сэрца толькі цяпер адчула, што наблізілася бяда, ад якой нікуды не схавацца, нікуды не ўцячы, бо яна ўжо колькі месяцаў ішла за князем сваімі нячутнымі крокамі, і толькі цяпер ён, князь, змог адчуць, што яна наблізілася зусім блізка. Пачуліся нейкія крыкі, і тут ён убачыў жанчыну, згорбленую, маршчыністую, вочы яе поўніліся слязьмі, але яны былі поўны любві да свайго адзінага сына. Яна спачатку пачала гаварыць вельмі ціха, нават князь падумаў, што яна нешта бурчыць сама сабе, але ўсё больш і больш яе голас станавіўся гучнейшым, і толькі цяпер гаспадар палацаў змог разабраць словы:
Князь, ты ведаеш, што сатварыў жудасную несправядлівасць у адносінах да сваіх падданых. Ты таксама загубіў майго адзінага сына. Ты! Гэта тваё возера забрала яго, не падумаўшы, што гэта мой адзіны сын. Я ж ад яго вачэй адарваць не магла, радавалася як ён расце, мужнее, набіраецца сіл. Нашто ты, князь, адабраў яго ў мяне, нашто? Я не жадаю, каб ён парыў свае косці, я не хачу гэтага! Ён быў яшчэ хлапчук. Нашто ты адабраў яго ў мяне? - яна крычала не сваім голасам, не заўважала нікога і не хацела заўважаць, яна толькі бачыла аднаго, таго, хто рабіў выгляд, што не чуе яе, але твар князя з кожнай хвілінай чарнеў, вусны сінелі, і ён быў гатоў легчы і больш не падняцца. Але жанчына прадаўжала. - Не мая віна ў тым, князь, што на тваіх нашчадкаў узваліцца бяда, не мая. На тваё возера з гэтага дня ляжа праклён. Ён будзе чорнай плямай у гісторыі Міра. Запомні, князь, мае словы: хай патопіцца ў гэтым возеры столькі людзей, колькі было высечана квітнеючых дрэў. І хай гэты праклён ляжыць на гэтай зямлі датуль, пакуль не адплацяць твае нашчадкі і нашчадкі тваіх нашчадкаў за тую кроў, якая пралілася і пральецца за гэтыя гады. Хай чуюць усе людзі! Хай чуюць усе, што будзе так… яна не змагла дагаварыць, голас яе задрыжаў, і твар пакрыўся слязьмі.
Усе стаялі як аслупянелыя, не могучы вымавіць і слова, а вядзьмарка, нізка апусціўшы галаву, марудна ішла, не адчуваючы спалоханых позіркаў местачкоўцаў. Моцна прыціснула яе гора. Здавалася, канца і краю няма яму, і ніколі ад яго не адчапіцца. Яна ішла, куды вочы глядзяць і ўсё больш аддалялася ад замка. З той пары яе ніхто не бачыў.
Праз некаторы час князь Мікалай памёр, а праклён так і ляжаў на Мірскім возеры шмат гадоў і будзе ляжаць, ... пакуль не будзе тое возера абсаджана садам, і не зацвітуць усе дрэвы ў адзін год..., бо менавіта гэтых словаў не дагаварыла вядзьмарка.
Вольга Навіцкая, супрацоўнік музея "Замкавы комплекс "Мір".