Gawia. Познань 2006

Здымак на вокладцы: каплічка ў вёсцы Карэйвічы ў Ліпнішскім сельсавеце на Гродзеншчыне.

Усе здымкі зроблены аўтарам

Праект вокладкі Януш Чэрвіньскі

Набор тэксту і вёрстка Аўтар

Камп'ютарная графіка Януш Чэрвіньскі.

Пераклад на беларускую мову Aлена Курсевіч

ISBN 978-83-920882-4-0

Copyright by GAWIA Kazimierz Niechwiadowicz

e-mail: sobotniki@poczta.onet.pl

Druk i oprawa. Друк і пераплёт. Drukarnia DRUKMAR

ul. Św. Antoniego 59, 61-359 Poznaс

tel. 061 870 01 20 / 652 523 054

Уступнае слова

У Беларусь, на Гродзеншчыну, я езжу некалькі разоў у год. Тут я нарадзіўся. Мае карані ў мястэчку Суботнікі над ракой Гаўяй. Звычайна я падарожнічаю ў летні перыяд, бо 27 чэрвеня - свята патрона нашай парафіі святога Уладыслава Венгерскага. Для таго, каб пазнаёміцца з іншымі важнымі рэлігійнымі ўрачыстасцямі, я наведаў Суботнікі на свята св. Юрыя, на свята Маці Божай Ружанцовай і ў дзень Усіх Святых.

Але мая парафія - гэта толькі малы кавалак Гродзеншчыны, дзе шмат цікавых месцаў. На маю думку, для польскай супольнасці, што жыве на Гродзеншчыне, найважнейшымі з'яўляюцца рэлігійныя падзеі. Менавіта таму я хацеў пра іх даведацца, паўдзельнічаць, проста ўбачыць.

Мінулы 2005 год быў для гэтага добрай нагодай. Я ўдзельнічаў у юбілеі касцёла ў малым мястэчку, быў на першай святарскай імшы ў цікавым раённым горадзе, на каранацыі Святога абраза ў абласным цэнтры, прыняў удзел у штогадовым дыяцэзіяльным Марыйным свяце.

Пасля другой сусветнай вайны на тэрыторыі сучаснай Беларусі, на зямлі бацькоў засталося многа палякаў. Гэта яны абаранілі свае святыні ад знішчэння і захавалі веру, якая перадавалася праз пакалені. Яны засталіся вернымі Богу, касцёлу і народнай традыцыі ў найцяжэйшыя гады выпрабаванняў. Пакінутыя і самотныя яны шматразова давалі прыклады сваёй мужнасці, рашучасці, справядлівасці ў вызнаванні сваіх правоў. Клапаціўся пра іх той, хто мае ўладу вышэй за ўсялякую зямную. Ён дапамагаў ім і ахінаў апекай, без якой загінулі б.

Палякі Беларусі дачакаліся нарэшце лепшага часу для сваёй рэлігіі, культуры і мовы. Веру бацькоў яны перадалі як умелі сваім дзецям, і ўнукам, якія могуць цяпер радавацца свабодай у яе практыцы і вызнанні.

Падарожжа першае. Святар з Іўя

Іўе - раённы горад на Гродзеншчыне, 36 кіламетраў на ўсход ад Ліды, 7 кіламетраў ад блакітнага Нёмана. Горад многіх культур, ён лічыцца адным са старэйшых у Беларусі. Назва горада паходзіць ад гатунка вярбы - івы. Іншыя крыніцы падаюць, што спачатку горад называлі Еўе. Было гэта звязана з імем яго заснавальніцы Евы, жонкі літоўскага князя Гедыміна. На працягу стагоддзяў Іўем валодалі некалькі заможных сем'яў: Кішкі, Радзівілы, Сапегі, Агінскія, Тызенгаузы і Замойскія. Хіба што найменш памятаюць пра род Кішкаў з гербу Дуброва. Аднак менавіта гэты род падчас свайго росквіту, а не Радзівілы, трымаў у Беларусі і Літве пальму першынства.

Касцёл

Пётр Кішка, троцкі кашталян, у 1499 годзе быў фундатарам першага каталіцкага касцёла св. апосталаў Пятра і Паўла. Яго ўнук Станіслаў, віцебскі ваявода, каля 1600 года пабудаваў новую, мураваную святыню. Аднак ён перайшоў у кальвінізм, папулярны сярод магнатаў у той час, і перарабіў касцёл у збор. Мікалай, сын Станіслава, ваявода мсціслаўскі і падскарбій літоўскі, стаў уладальнікам Іўя. Ён выгнаў з горада кальвіністаў і запрасіў у 1631 годзе бернардынцаў, якім аддаў касцёл, і пабудаваў пры ім кляштар. У кляштары знаходзілася бібліятэка, якая налічвала 480 тамоў, а да 19 стагоддзя існавала школа рыторыкі. У 1760 годзе касцёл быў перабудаваны ў стылі барока, і хоць ён не вельмі вялікі, але лічыцца адным з найпрыгажэйшых у былым Aшмянскім павеце. Па сваёй архітэктуры адзначаецца лёгкасцю і артыстычнай прыгажосцю, праявай чаго з'яўляюцца дзве востраканечныя, двухпавярховыя вежы, пабудаваныя ў стылі віленскага барока. У 1833 годзе кляштар бернардынцаў быў закрыты.

У 1930-42 гадах святаром у Іўі быў ксёндз Ільдэфонс Бобіч, беларускі дзеяч культуры, празаік. У 1942 годзе яго арыштавалі немцы. Праз два гады ён памёр і быў пахаваны пры касцёле. З таго часу Іўе не мела пастаяннага святара. Толькі ў 1984 годзе ім стаў ксёндз Леанід Нясцюк. У 1996 годзе ён атрымаў парафію ў Гервятах у Астравецкім раёне, а на яго месца ў 1997 годзе прыйшоў ксёндз Ян Гавэцкі, які з'яўляецца таксама дэканам Іўеўскага дэканату.

Арыяне

У 1562-65 гадах прыхільнікі Кальвіна ў Рэчы Паспалітай падзяліліся на дзве плыні: кальвіністы і арыяне. Арыяне з Польшчы называлі сябе Польскімі братамі, з Літвы і Беларусі братамі Літоўскімі. Гэта быў цікавы перыяд у жыцці Іўя. У 1567 годзе была пабудавана арыянская святыня, а Іўе стала арыянскім цэнтрам у Беларусі. Тут адбылося некалькі сінодаў. У адным з іх у 1587 годзе ўдзельнічаў Сымон Будны, галоўны ідэолаг Літоўскіх братоў.

Ян Кішка, віленскі кашталян, заснаваў у 1585 годзе арыянскую школу, якая называлася Іўеўскай акадэміяй. Яе рэктарам у 1585-93 гадах быў Ян Лініцыюш Намыслоўскі, выпускнік Кракаўскага універсітэта, паэт і педагог, гуманіст. Акадэмію наведвалі таксама праваслаўныя і каталіцкія дзеці. На працягу пяцігадовага курса вучылі старажытную філасофію, гісторыю, грэцкую, лацінскую, польскую і беларускую мовы, грамадзянскае права, Кодэкс Юстыніяна, логіку Арыстоцеля, рыторыку, этыку, музыку, асновы медыцыны, фізіку. Школа мела добрую рэпутацыю.

Ян Кішка ў сваіх уладаннях у Лоску заклаў друкарню, якая працавала ў 1570-1580 гадах. У ёй Сымон Будны выдаў трактат Андрэя Фрыча Маджэўскага Аб аднаўленні Рэчы Паспалітай. Раней у Нясвіжы Будны першы выдаў для люду паспалітага свае кніжкі на старабеларускай мове. Дапамагала ў развіцці асветы ў Іўі таксама выдавецтва Траецкага, заснаванае ў 1610 годзе. У ім выйшла першая славянская граматыка Мялеція Сматрыцкага.

Нашчадкі слаўных змагароў

На працягу стагоддзяў з Іўем звязаны татары, якія маюць тут сваю мячэць, адзіную дзейсную ў Беларусі. Іх запрасіў вялікі князь Вітаўт. У замен за вайсковую дапамогу, якую аказаў князю эмір Цімур, татары атрымалі надзелы зямлі і розныя прывілеі. Затым яны служылі ў атрадах коннага войска, якія змагаліся і пад Грунвальдам. Татары жывуць у мікрараёне Мураўшчызна, дзе, як і раней, займаюцца агародніцтвам. Славяцца ў асноўным ураджаямі памідораў і агуркоў. Можа вернуцца да іншай, вельмі вядомай перад вайной прафесіі - гарбарства. Ў 1884 годзе ўладальніца іўеўскіх маёнткаў Эльфрыда Замойская заснавала ў Іўі мячэць. У 1922 годзе за грошы, прысланыя ад татараў, якія эмігравалі ў Амерыку, быў дабудаваны мінарэт. Недалёка ад мячэці знаходзіцца мізар са старажытнымі надмагільнымі помнікамі.

Старэйшыя браты ў веры

Перад вайной Іўе ўваходзіла ў склад Лідскага павету Наваградскага ваяводства. Яно было мястэчкам яўрэйска-польскім з невялікай колькасцю татараў. Яўрэі мелі тры сінагогі, яўрэйскую школу і большасць крамаў. Усе жыхары Іўя перад вайной жылі паміж сабой у згодзе. У 1942 годзе ў цэнтры мястэчка немцы зрабілі гета. Апрача мясцовых, у яго звозілі яўрэяў з цэлага Іўеўскага раёна, які стварылі бальшавікі ў 1940 годзе. Першых яўрэяў немцы расстралялі другога жніўня 1941 года. Ліквідавалі гета 12 мая 1942 года. Немцы і літоўцы, якія з імі супрацоўнічалі, пагналі людзей дарогай на Мінск у кірунку вёскі Станевічы. У лесе перад вёскай адбыўся масавы расстрэл, у якім загінулі 2524 чалавекі. Толькі нямногім удалося ўцячы. У гэтым месцы знаходзяцца памятныя могілкі.

Падчас вайны на тэрыторыі Іўеўшчыны дзейнічаў VI Батальён 77 палка пяхоты Арміі Краёвай Навагрудскай Акругі пад кіраўніцтвам капітана Станіслава Дарэліса, псеўданім Пал. Апрача барацьбы з немцамі ў яго задачы ўключалася абарона мясцовых жыхароў ад акцый савецкіх партызанаў з Налібоцкай пушчы і з-за левага берага Нёмана.

Пакліканне

У 1996 годзе пэўны час абавязкі святара ў Іўі выконваў хрыстусовец ксёндз Рычард Чайка. Цяпер ён працуе ў парафіі

ў Геранёнах у Іўеўскім дэканаце. Яго ўвагу прыцягнуў пятнаццацігадовы юнак, які ўдзельнічаў кожную нядзелю ў святой імшы. Ксёндз запрасіў яго на размову і прапанаваў уступіць у міністранты. Хлопец, а гэта быў Алег Шпець, згадзіўся, і так усё пачалося. Пазней быў выезд у Польшчу на першы злёт польскай моладзі ў Блажэеўку каля Познані, знаёмства з семінарыяй Хрыстусовага Таварыства для Палоніі Замежнай у Познані.

Аднак пачатковае рэлігійнае выхаванне Алег атрымаў дома. У гэтым заслуга яго бабулі з боку маці Людвікі, Генавефы Даўгяла з дому Барадын. Яна прыгатавала ўнука да першай споведзі і святой камуніі. Брат бабулі Юзаф быў ксяндзом. Ён скончыў семінарыю ў Пінску і вучыўся на тым жа курсе, што і кардынал Казімір Свёнтэк, кіраўнік епіскапату Беларусі. Юзафа Барадына застрэлілі немцы ў Налібоках у 1943 годзе.

Алег Шпець мае беларуска-польскія карані. Дзед з боку бацькі Чэслава быў беларусам. Старэйшы брат Алега працуе інфарматыкам у Гродне і вывучае права. Малодшая сястра Марына працуе ў Іўі і завочна вывучае эканоміку ў Мінску. Сям'я Шпець мае родных у Польшчы, у асноўным, з боку маці.

Пакліканне прывяло Алега да гадавога навіцыяту ў хрыстусоўцаў. Пасля была вучоба ў семінарыі. У яго не быпо праблем з польскай мовай. Многае разумеў, а яшчэ лепей чытаў. Вучоба таксама не была для яго цяжкай. Магістарская праца Алега мела назву Тэалагічнае вымярэнне пакуты ў навучанні Яна Паўла ІІ у першыя дзесяць год яго пантыфікату.

Пасвячэнне

Чацвёртага чэрвеня 2005 года Алег Шпець быў высвечаны на святара ў сваім родным горадзе Іўі. Ён вельмі хацеў, каб урачыстасць адбылася менавіта тут, на бацькоўскай зямлі. Хацеў гэтага таксама пробашч ксёндз Ян Гавэцкі, дзекан Іўеўскага дэканату. На гэтую важную падзею прыехалі кіраўнікі закона з Познані, ксяндзы з Іўеўскага дэканата, сябры з курса, высвечаныя на некалькі дзён раней і тры хлопцы з Іўя, якія яшчэ вучацца ў семінарыі. Адзін з іх, Андрэй Лысы, праз некалькі месяцаў пойдзе дарогай Алега. Прыйшлі бацькі, родныя, настаўнікі са школы, сябры і сяброўкі, суседзі і знаёмыя. З'явіліся жыхары Іўя і людзі не з парафіі, для якіх гэта падзея была важнай і выклікала пэўны роздум, што вось іх хлопец будзе святаром, трэцім пасля вайны высвечаным ксяндзом з Іўя, першым хрыстусоўцам з Беларусі. Я прыехаў з родных Суботнікаў, якія знаходзяцца за 18 кілаветраў ад Іўя. Урачыстасць вёў ардынарыюш гродзенскі біскуп Аляксандр Кашкевіч. Перад ім Алег склаў святарскія шлюбы, а біскуп усклаў на яго галаву далоні для благаславенства.

Прыміцыя

На наступны дзень, у нядзелю, ксёндз Алег Шпець адправіў сваю першую святую імшу. У жыцці святара гэта дзень, пра які ён заўсёды будзе помніць. Апоўдні на парозе бацькоўскага дома бацькі Алега благаславілі яго. Затым у акружэнні родных і дзяўчынак, апранутых у белае, Алег пайшоў у касцёл. Ксёндз пробашч прывітаў яго і увёў у святыню.

Першая адпраўленая святая імша, першае святарскае слова прывітання да верных, чытанне слоў і малітвы, ламанне і раздаванне хлеба, першае благаславенне спачатку для бацькоў, пазней для ўсіх.

Пасля святой імшы Алег падзякаваў бацькам за выхаванне, а родным за дапамогу ў сваім жыццёвым выбары. Прамову Алег часам перарываў, бо яму цяжка было схаваць узбуджэнне. Затым падзякаваў усім за удзел у яго прыміцыі і агульнай малітве. А пазней да ксяндза Алега пайшлі людзі з пажаданнямі. Спачатку малыя дзеці, міністранты, пасля сябры прыкасцельных групаў, хора, школьная настаўніца, якая цёплымі і мілымі словамі звярнулася да яго, як да сына, і многія іншыя. У канцы ўрачыстасці ксёндз уручыў усім памятныя прыміцыйныя абразкі са сваім благаславеннем:

Пасля кароткіх канікул Алег будзе год на практыцы ў Польшчы ў парафіі Унебаўзяцця Найсвяцейшай Панны Марыі ў Владыславове. Пазней ад кіраўніцтва закона ён атрымае накіраванне ў адну з парафій на ўсходзе, у якой працуюць хрыстусоўцы. У Беларусі іх пяць: Геранёны і Суботнікі на Гродзеншчыне, Ганцавічы, Ішкалдзь і Мядзведзіца на Піншчыне. Алег прыгатаваны і да таго, каб працаваць у Казахстане ці Расіі, але хацеў бы ў Беларусі служыць каталікам палякам і беларусам.

Акрамя Алега яшчэ тры хлопцы з Іўя вучацца ў семінарыі хрыстусоўцаў: Андрэй Лысы, Андрэй Рынгель і Сяргей Унгур. Іх пакліканне - гэта часткова таксама заслуга ксяндза Рычарда Чайкі. Хутка сцены семінарыі пакіне Андрэй Лысы. Вернецца ў Беларусь, а можа паедзе працаваць ў Казахстан ці Расію?

Падарожжа другое. Маці Божая Тракельская

Санктуарыум

Невялічкая вёска, 17 кіламетраў на паўночны ўсход ад Ліды. У ёй знаходзіцца парафіяльны касцёл Наведвання Найсвяцейшай Марыі Панны, які належыць да Радунскага дэканату ў Гродзенскай дыяцэзіі. Касцёл з 1994 года з'яўляецца дыяцэзіяльным марыйным санктуарыумам, а культ Маці Божай Тракельскай выходзіць далёка за Гродезншчыну.

Пасля ІІ сусветнай вайны касцёл у Тракелях, як і кожны на Усходніх крэсах, быў у цяжкім становішчы. У лагер быў сасланы ксёндз Міхал Шалкевіч, які пасля выехаў у Польшчу. Улады не згаджаліся, каб з'явіўся новы святар. Верныя дамагліся толькі таго, што ў нядзелю і святы сюды прыязджалі святары з іншых мясцовасцей.

У 1968-1988 гадах касцёл быў зачынены, яму пагражала фізічная ліквідацыя, і гэта быў для парафіі найцяжэйшы час. Аднак рэлігійнае значэнне гэтай мясціны не страцілася. Другога ліпеня людзі, як заўсёды, прыходзілі пакланіцца Маці Божай. Вакол касцёла ішла працэсія са штандарамі. Прысутнічаў

і Найсвяцейшы Сакрамант, які прывозілі з працуючых касцёлаў. У няспыннай барацьбе за святыню пад канец 80-х гадоў людзі забаставалі і адмовіліся працаваць у мясцовым калгасе. Урэшце рэшт іх ахвярная праца была ўзнагароджана.

Начное чуванне

З 2005 года дыяцэзіяльнае свята адбываецца кожную другую суботу ліпеня. У пятніцу, восьмага ліпеня, познім вечарам я з ксяндзом Юзафам Ганьчыцам выехаў з Ліды ў Тракелі. Ксёндз Ганьчыц - пробашч парафіі Св. Сям'і ў Лідзе. Гэта суполка ўзнікла ў 1994 годзе, зараз на вуліцы Рабіноўскага будуецца новы касцёл.

Па дарозе мы праязджалі паўз групы пілігрымаў. На месцы былі ў 22.30. Гадзіну раней пачалося традыцыйнае чуванне моладзі. Абгароджаны мурам прыкасцельны пляц быў ужо часткова запоўнены. Ксяндзы спавядалі ў пастаўленых непадалёк канфесіяналах. Па традыцыі, я ўвайшоў у касцёл, каб пакланіцца Маці Божай і на каленях абысці вакол цудоўнага абразу. Было яшчэ свабодна. Заўтра будзе натоўп пры ўваходзе, цесната і гарачыня ўнутры невялікага драўлянага будынка, аднак нікому гэта не будзе перашкаджаць.

Апоўначы пачалася святая імша, а пасля з запаленымі паходнямі і свечкамі, з копіяй цудоўнага абразу ўсе рушылі ў марыйнай працэсіі па вуліцах Тракеляў. Ноч была цёплай, а яе цемру мы асвятлялі агеньчыкамі свечак, якія трымалі ў руках. Пасля працэсіі ўрачыстасці праходзілі на прыкасцельным пляцы. Вось ужо некалькі гадоў Крыжовую дарогу праводзіць група АА (ананімных алкаголікаў). Яе сталы ўдзельнік Юрый распавёў, як Марыя дапамагла яму змагацца з дрэннай звычкай, якая з'яўляецца няшчасцем у Беларусі. Ружанцовыя таямніцы праводзілі розныя парафіі і сёстры францішканкі ад Пакутных з Усялюба. Яны былі апрануты як медыцынскія сёстры, з сумкамі першай медыцынскай дапамогі на плячах, дапамагалі пілігрымам у дарозе. Вялікае ўражанне аказала апошняя дзесятка ружанца, якую вельмі рытмічна і жыва спявала адна з сясцёр.

У гэтым годзе пілігрымы прынеслі з сабой камяні, сімвал сваіх грахоў і падзенняў, і склалі іх у вызначаным месцы.

Змагаючыся са сном я хадзіў па галоўнай вуліцы Тракеляў. У пастаўленых палатках можна было купіць напоі і ежу, прадметы рэлігійнага культа, рэлігійныя кніжкі, забаўкі. Увесь час прыходзілі паломнікі. Узроставыя межы групы з Гродна, якая ішла з панядзелка і налічвала каля 500 чалавек - ад 5 да 83 гадоў. Выпадкова, вяртаючыся з Навагрудка, з'явілася экскурсія з Пілы з Польшчы. Яе ўдзельнікі зацікавілісяа, куды гэта ідуць людзі ўначы.

Я вярнуўся на плошчу, дзе ў 4.30 распачаўся канцэрт гурта AVE з вышэйшай духоўнай семінарыі ў Гродне. Клерыкі стваралі таксама афармленне ўсёй урачыстасці. Песні AVE абудзілі моладзь, заахвоцілі да супольнага спеву. Спявалі перш за ўсё па-польску і наша мова дамінавала падчас усяго свята. Пра Тракелі неафіцыйна гавораць, што гэта польскі нацыянальны санктуарыум марыйны ў Беларусі. Канцэрт доўжыўся паўтары гадзіны, а пазней былі гадзінкі да Найсвяцейшай Марыі Панны і каронка да Божай Міласэрнасці. А 8-ай гадзіне імшу вялі новавысвечаныя святары.

Я пайшоў у пачатак вёскі, дзе сустракаў дзве групы з лідскіх парафій, якія выйшлі з горада а трэцяй гадзіне ночы.

Тракелянка

Эўхарыстыя крыніцы любові - гэта дэвіз сёлетняй тракелянкі. А дзесятай гадзіне распачалася ўрачыстая святая імша. У ёй прымаў удзел увесь епіскапат Беларусі на чале з яго кіраўніком кардыналам Казімірам Свёнткам. Быў запрошаны таксама апостальскі нунцыюш у Беларусі і ўпершыню прыехалі прадстаўнікі ўлады па справах рэлігіі з Гродна. Імша пачалася песняй Gwiazdo њliczna wspaniaіa, o trokielska Maryjo [...] на вядомую мелодыю нашай песні да Маці Божай Чанстахоўскай. Служба вялася пры алтары на прыкасцельным пляцы, фундатарам якога з'яўляецца былы парафіянін Станіслаў Пашуль, які жыве зараз у ЗША.

У хаміліі, якую чытаў апостальскі нунцыюш, былі словы: […] ёсць дарога для ўсіх людзей, на якой яны могуць рэалізаваць дары, атрыманыя ад Бога. Гэтую дарогу ў Евангеллі св. Лукі паказвае нам Маці Божая, якая пайшла наведаць цяжарную Елізавету. […] Любіць Бога і бліжняга - вось дарога, на якой чалавек можа дасягнуць найбольш у жыцці і вечнасці. Прыкладам такой дарогі з'яўляецца слуга Божы св. Айцец Ян Павел ІІ. […] Праз Марыю да Езуса, схаванага ў Найсвяцейшым Сакраманце, да сімвала хрысціянскага жыцця […].

У канцы ўрачыстасці было прачытана віншаванне Папы Рымскага Бенедыкта XVI да ўсіх пілігрымаў, якое прынялі

з апладысментамі. Нягледзячы на невялікую ўваходную браму і некалькі малых брамак, пілігрымы належным чынам выйшлі з прыкасцельнага пляца. Многія рабілі апошнія святочныя пакупкі, а нейкі хлопчык выпрасіў у мамы цукровую вату на палачцы. Затым усе пайшлі да аўтобусаў і машын, што адвязуць пілігрымаў у мястэчкі і вёскі, з якіх яны прыйшлі, каб пакланіцца Тракельскай Маці Божай.

Гэта адзінаццатае дыяцэзіяльнае паломніцтва было самым шматлікім і з'яўляецца добрым прагнозам, што кожны год удзельнікаў будзе ўсё больш. Узнікнуць і новыя праблемы для хавальніка санктуарыума ксяндза Паўла Галінскага. Як размясціць столькі паломнікаў на такой малой плошчы? Можа, неабходна падумаць пра дом пілігрымаў? Аднак пакуль што ён займаецца рамонтам касцёла. Ужо зроблены новы дах са спецыяльнай бельгійскай бляхі, а звонку будынак будзе ашаляваны тоўстымі дошкамі. Больш падрабязную інфармацыю можна знайсці на інтэрнэт-старонцы www.trokiele.republika.pl.

Падарожжа трэцяе. 100 год касцёлу ў Трабах

Геаграфія і гісторыя

Мястэчка Трабы ў Іўеўскім раёне Гродзенскай вобласці размешчана над ракой Клева, 55 кіламетраў на паўночны ўсход ад Ліды. Тут пачынаецца Ашмянскае ўзвышша і роўная да гэтага часу дарога то апускаецца, то ўздымаецца ўверх. Дарога з Трабаў вядзе да Гальшан, з якіх разгаліноўваецца ўлева, на Ашмяны, і ўправа, на Баруны, дзе знаходзіцца санктуарыум Маці Божай Суцяшальніцы засмучаных. За Барунамі ляжыць Крэва, дзе 14 жніўня 1385 года паміж польскімі пасламі і вялікім князем літоўскім Ягайлам было заключана пагадненне. Быў падпісаны акт аб'яднання абодвух дзяржаў, так званая Крэўская Унія, а Ягайлу запрасілі на трон у Кракаве.

15 лютага 1385 года Ягайла быў ахрышчаны і атрымаў імя Уладыслаў. 18 лютага 1386 года ў каралеўскай катэдры на Вавэлі адбыўся яго шлюб з каралевай Ядвігай і каранацыя на караля Польшчы. З гэтага часу яго ведаюць, як Уладыслава ІІ Ягайлу. Толькі чацвёрты шлюб з князёўнай Зоф'яй Гальшанскай, заключаны ў Наваградскім фарным касцёле Перамянення Пана ў 1422 годзе, даў каралю нашчадкаў мужчынскага полу: Уладыслава Варненчыка і Казіміра Ягелончыка. У гэтай самай святыні праз некалькі стагоддзяў быў ахрышчаны Адам Міцкевіч, а 15 красавіка 1945 года там былі пахаваны 11 сясцёр-назарэтанак, якіх забілі гітлераўцы першага жніўня 1943 года. З Крэва можна далей паехаць у Смаргонь.

Легенда гаворыць, што назва Трабы паходзіць ад імя літоўскага князя Трабуса, сядзіба якога была ў драўляным замку, узведзеным на пагорку ля мястэчка. У мінулым Трабы былі

ў спадчынным уладанні князёў Гальшанскіх, а пазней Гаштольдаў. Пасля смерці бяздзетнага Станіслава Гаштольда, мужа Барбары Радзівіл, уладальнікам маёмасцей стаў кароль Жыгімонт І Стары. Манарх падарыў іх свайму сыну Жыгімонту Аўгусту. Кароль Жыгімонт Аўгуст неаднаразова склікаў

у Трабах з'езды заможных паноў і духоўных асобаў, дзе радзіліся, якія сродкі трэба прадпрымаць перад знешняй небяспекай, што пагражала дзяржаве. Затым Трабы сталі каралеўскай зямлёй, якую раздавалі як стараства, а ў 1847 годзе мястэчка перайшло пад царскую ўрадавую адміністрацыю.

Жыхарамі мястэчка заўсёды былі людзі розных нацыянальнасцей і веравызнанняў: яўрэі, палякі, літоўцы, беларусы. Kожнае веравызнанне мела свой божы дом. Людзі займаліся ганчарствам, вырабам тканін, панчох і баваўняных рукавіц, выраблялі прадукцыю з медзі, гандлявалі льном і льняным семем.

Касцёл і яго мучанікі

У 1534 годзе віленскі ваявода Альбрэхт Гаштольд пабудаваў у Трабах драўляны касцёл Нараджэння Найсвяцейшай Панны Марыі, так ён называецца і зараз. Цяперашнюю святыню ў неагатыцкім стылі будавалі пяць гадоў і скончылі будаўніцтва ў 1905 годзе. Яе фундатарам быў тагачасны трабскі святар ксёндз Павал Сухоцкі. Працавалі пры пабудове касцёла і парафіяне, якіх было пяць тысяч. У тым жа годзе была адпраўлена першая святая імша, а кансэкрацыя касцёла адбылася ў кастрычніку 1928 года.

Перыяд ІІ сусветнай вайны быў вельмі цяжкім для святыні. У 1940 годзе бандыты закатавалі ксяндза Вацлава Радзько - пахаваны пры касцёле. Яго пераемніка, ксяндза Станіслава Зубковіча, расстралялі гітлераўцы ў 1941 годзе, ён пахаваны на прыкасцельных могілках. Побач з ім пахавана яго маці. Ксёндз Францішак Цыбульскі быў расстраляны немцамі як заложнік 10 сакавіка 1943 года і пахаваны на могілках ў Лідзе-Слабодцы. Ксяндза Пятра Аранскага забілі савецкія ўлады ў 1944 годзе, ён пахаваны ў Гальшанах.

Яшчэ адно важнае здарэнне звязана з мястэчкам. Першага ліпеня 1944 года салдаты з частак І, ІІІ, VІ Батальёнаў, а таксама з ІІІ Ударнага Кадравага Батальёну 77 палка пяхоты Навагрудскай Акругі Арміі Краёвай, перамаглі немцаў у бітве за Трабы.

Пасля вайны да 1966 года трабскім святаром быў ксёндз Альфонс Радкевіч. Ён як мог утрымліваў касцёл, а ўлады рабілі ўсё, каб яго выгнаць і ўрэшце ксёндз быў вымушаны з'ехаць у Польшчу. Да 1971 года Трабы не мелі сталага святара. І тым не менш касцёл працаваў дзякуючы парафіянам, якія яго абаранялі. Яны дабіліся таксама, каб прыязджалі ксяндзы з іншых мясцовасцей. У 1971-73 гадах у Трабы прыязджаў ксёндз Станіслаў Казлоўскі з Барунаў, затым да 1983 года ксёндз Уладыслаў Чарняўскі з Вішнева. Першым пастаянным святаром з часоў ксяндза Радкевіча стаў Антоній Юсель, які паходзіў з Трабскай парафіі. Зараз, з восені мінулага года, святаром там з'яўляецца ксёндз Віктар Субель, які паходзіць з Астраўца, што за Ашмянамі.

Свята

17 ліпеня я прыехаў у Трабы, зноў з ксяндзом Юзафам Ганьчыцам. Ксёндз Юзаф і ксёндз Віктар Субель - аднакурснікі з першага выпуска Вышэйшай духоўнай семінарыі ў Гродне. Мы ехалі праз Ліпнішкі, Іўе і Юрацішкі. Перад Ліпнішкамі пачаўся вялікі дождж, з якім ледзь маглі справіцца шклоачышчальнікі машыны. Касцёл быў поўны. Звонку многа людзей чакалі прыезд гродзенскага ардынарыюша біскупа Аляксандра Кашкевіча. Пасля прывітання пачалася святая імша ў памяць той, якая адбылася 100 гадоў таму першы раз у новым касцёле. Імша была тым больш урачыстай, таму што на ёй біскуп удзяліў сакрамант бежмавання для 80 чалавек. У сваёй хаміліі ардынарыюш нагадаў аб […] першым хрыстусовым касцёле, які быў жывым касцёлам і азначаў супольнай верай і малітвай людзей, што вераць у Хрыстуса. І толькі пазней узнік касцёл як будынак, у якім збіраюцца людзі, каб аддаць хвалу Богу.

Біскуп нагадаў, […] пра прыгожы каталіцкі звычай, які быў калісьці на гэтай зямлі, плод рэлігійнага жыцця. Калі ў мястэчку ці ваколіцы згараў дом, то збіралі ахвяры з усіх парафіянаў на новы будынак для пагарэльцаў. Паміж дамамі ў вёсках былі сцежкі, па якіх хадзілі людзі і наведвалі адзін аднаго. На жаль, сёння яны зарастаюць травой. Гэта ўсё паказвала знакі хрысціянскай любові. Побач з падзякай Богу за матэрыяльны касцёл, падзякуем таксама за жывы касцёл, які пераказалі Вам Вашыя продкі ў форме каталіцкай традыцыі, якая апіраецца на хрыстусовым евангеллі […].

Урачыстасць у Трабах упрыгожыў польскі хор Чырвоныя Макі з Мінска, які спяваў падчас усёй імшы, а пасля быў іх канцэрт, дзе спяваліся польскія песні і цытаваліся рэлігійныя вершы.

Пасля святочных дзён наступаюць дні працы, а яе нямала ў ксяндза Віктара Субеля. Як і перад вайной, у парафіі жывуць людзі розных веравызнанняў, няма толькі яўрэяў. Мацэвы з яўрэйскіх могілак знаходзяцца ў лесе адразу за Трабамі, у бок Гальшанаў. Няшмат таксама каталікоў і праваслаўных. Затое многа ў Трабах і акалічных вёсках няверуючых, гэта з'яўляецца прадуктам сістэмы, прынесенай з усходу і насаджанай сілай. Ксёндз Віктар выконвае абавязкі святара ў Сурвілішках. Гэта старая парафія св. Троіцы і належыць да Трабскага сельсавету. Дапамажы яму, Божа, у яго пачынаннях на новай тэрыторыі.

У Ліду я вяртаўся з ксяндзом Юзафам. На сенажацях над ракой Жыжмай за Ліпнішкамі, залітых вадой пасля дажджу, буслы шукалі сабе корм.

Падарожжа чацвёртае. Кароны для Гродна

Гродна

Горад маляўніча размешчаны над Нёманам, недалёка ад мяжы з Польшчай. Налічвае больш за 300 тысяч жыхароў, з'яўляецца значным цэнтрам прамысловасці, культуры, навукі і спорту, важным рачным портам. Горад з'яўляецца таксама найбольшым асяродкам палякаў у Беларусі (каля 35% насельніцтва). Гродна, заснаванае русінамі, было спачатку праваслаўным горадам, сімвалам чаго з'яўляецца Каложская царква з XII стагоддзя. У той час горад адыгрываў ролю гандлёвага

і прамысловага цэнтра Чорнай Русі (тэрыторыя сучаснай Гродзеншчыны). З 1376 года Гродна знаходзілася ў межах Вялікага княства Літоўскага, а ў 1391 атрымала магдэбургскае права. Тут 4 IV 1484 года памёр св. Казімір, у 1492 годзе яго бацька кароль Казімір Ягелончык, а ў 1586 годзе кароль Стэфан Баторы. Першага ліпеня 1569 года, пасля падпісання Люблінскай Уніі, горад стаў важным цэнтрам у Рэчы Паспалітай. Кожны трэці Сейм, на змену з Варшавай, адбываўся ў Гродне.

Горад над Нёманам быў улюбёным месцам Стэфана Баторыя. Кароль быў фундатарам многіх езуіцкіх калегіумаў, заснаваных на базе афяраваных закону парафій і вельмі хацеў, каб езуіты аселі ў Гродне. Так і сталася, але толькі ў 1622 годзе. Законнікі ў хуткім часе пабудавалі касцёл, напачатку пад назвай св. Пятра і Паўла, а пасля перайменаваны ў св. Францішка Ксаверыя. У другой палове 18 стагоддзя да прамыслова-гандлёвага развіцця горада меў адносіны літоўскі падскарбій Антоній Тызенгауз.

У 1793 годзе ў Гродне праводзіўся апошні Сейм Рэчы Паспалітай, які скасаваў канстытуцыю 3 мая і пад расійскімі штыкамі ухваліў ІІ падзел Рэчы Паспалітай. Тут два гады пазней адмовіўся ад трона апошні кароль Польшчы Станіслаў Аўгуст Панятоўскі. Нам, палякам, з Гроднам найперш асацыюецца Эліза Ажэшка і яе аповесць Над Нёманам, дзеянні якой адбываюцца ў недалёкіх Багатыровічах. Пісьменніца доўгі час жыла ў Гродне і пахавана на мясцовых могілках. У 1922-27 гадах пры францішканскім касцёле, размешчаным на левым беразе Нёмана, айцец Максіміліян Марыя Кольбэ выдаваў Rycerza Niepokalanej.

Гродна быў горадам, які найдаўжэй супраціўляўся агрэсіі Саветаў. Савецкія войскі ўвайшлі ў Гродна 20 верасня 1939 года. Адпор сакрушальнай перавазе ворага давала жменька салдатаў, падтрыманая грамадзянамі і харцэрамі з гімназіяў і вучылішчаў. Пасля двухдзённай няроўнай бітвы горад быў заняты, а 300 яго абаронцаў расстраляны вызваліцелямі, якія неслі свабоду прыгнечанаму народу буржуазнай Польшчы.

Маці Божая Кангрэгацкая

Абраз Маці Божай Кангрэгацкай з'яўляецца копіяй абразу Маці Божай Снежнай з базілікі Santa Maria Maggiore у Рыме. Яго прывезлі дамініканцы ў пачатку 17 стагоддзя. Абраз намаляваны на меднай пліце памерам 17,8х22,3 сантыметры. Яго апошні ўладальнік Войцех Жэляроўскі па спадчыне ад 26 сакавіка 1664 года перадаў абраз студэнцкай марыянскай Кангрэгацыі, рэлігійнаму саюзу, які славіўся стараннасцю ў набажэнстве да Маці Божай. 3 жніўня таго ж года абраз быў перанесены ў касцёл езуітаў св. Францішка Ксаверыя, сучасную гродзенскую базіліку. Ён быў змешчаны ў капліцы, якой апекавалася кангрэгацыя студэнтаў. З таго часу ён і называецца Кангрэгацкім або Студэнцкім.

У 1688 годзе афіцыйна быў зацверджаны культ Маці Божай Кангрэгацкай. У яго папулярызацыі ўдзельнічалі сябры студэнцкай Кангрэгацыі. 6 снежня 1705 года адбылася кансэкрацыя новага мураванага касцёла св. Францішка Ксаверыя. Праводзіў яе хэлмінскі біскуп Тэадор Патоцкі ў прысутнасці караля Аўгуста ІІ і цара Пятра І. Святыня лічыцца адным з найпрыгажэйшых узораў барочнай архітэктуры на старажытнай тэрыторыі Вялікага княства Літоўскага. Гэта трохнефная купальная базіліка з трансептам і бакавымі капліцамі. Яе даўжыня складае 60 метраў, шырыня 30 метраў. На фасадзе размешчаны дзве чатырохкутныя вежы. Унутры храм упрыгожаны дванаццаццю драўлянымі алтарамі ў стылі барока.

Галоўны алтар з'яўляецца працай Хрысціяна Шмідта з вармінскага Рэшла. Ён мае тры паверхі, запоўненыя калонамі, пілястрамі і статуямі. У галоўным нефе знаходзяцца 14 фрэсак, на якіх намаляваны сцэны з жыцця св. Францішка. У касцёле знаходзіцца адзіны працуючы ў Еўропе маятнікавы гадзіннік з 16 стагоддзя. Пасля скасавання закона езуітаў у 1773 годзе культ Маці Божай Кангрэгацкай паволі пачаў прыходзіць у заняпад. З 1782 года езуіцкі касцёл пачаў называцца фарным. Адраджэнне культа пачалося у 1917 годзе, а дзень 5 жніўня быў аб'яўлены святам Маці Божай Кангрэгацкай, галоўнай патронкі Гродна.

У 1960 годзе парафія касцёла на 27 гадоў была пазбаўлена святара. Аднак увесь гэты час касцёл быў пад апекай верных. У 1987 годзе ўлады дазволілі адпраўляць святую імшу пяць разоў на год. У 1988 годзе дазвол на працу ў парафіі атрымаў цяперашні мітрапаліт Маскоўскі Тадэвуш Кандрусевіч. Святар, які паходзіў з-пад Гродна, садзейнічаў станаўленню рэлігійнага і парафіяльнага жыцця, адраджэнню культа Маці Божай Кангрэгацкай.

15 снежна 1990 года Айцец Святы Ян Павел ІІ надаў святыні тытул і прывілеі малой базілікі. 13 мая 1991 года Папа Рымскі аб'явіў касцёл біскупскай катэдрай новастворанай Гродзенскай дыяцэзіі. 4 сакавіка 2003 года Ян Павел ІІ дазволіў каранацыю абраза Маці Божай Кангрэгацкай.

Урачыстасці

28 жніўня 2005 года. Гэта мой апошні дзень у Беларусі. Зранку я выехаў аўтобусам з Ліды ў Гродна. Перад пераходам мяжы я хацеў хоць часткова паўдзельнічаць у рэлігійным свяце гэтага горада. Разам са мной ехала жанчына з сямігадовай унучкай. Яны таксама ехалі на свята. У аўтобусе, які замовілі для іх парафіі, не было ўжо вольных месцаў.

У горад мы прыехалі за дзве гадзіны да пачатку ўрачыстасцей. Я прайшоўся вуліцай Карла Маркса (раней Брыгідская) у напрамку да базілікі. Па дарозе прайшоў паўз брыгідскі касцёл (зараз сясцёр назарэтанак з цэнтрам душпастырства сям'і) і быў на Савецкай плошчы (Баторыя). Менавіта тут стаіць катэдральная базіліка св. Францішка Ксаверыя. 28 жніўня - гэта 300-годдзе кансэкрацыі касцёла, а абраз Маці Божай у гэты ж дзень атрымаў кароны. У святыні было многа людзей, ішла святая імша. Урачыстасці пачаліся напярэдадні, а 19-ай гадзіне вечара, і доўжыліся ўсю ноч. На Савецкую плошчу ўсё пад'язджалі аўтобусы з вернымі з розных мясцовасцей Гродзеншчыны. Пілігрымы найперш уваходзілі ў касцёл памаліцца да Маці Божай. Сярод іх былі таксама і людзі з парафіі Ценжковіцы з Тарноўскай дыяцэзіі. Затым усе накіроўваліся да бернардынскага касцёла, пры якім размешчана Вышэйшая духоўная семінарыя ў Гродне. З розных бакоў сюды ішлі гродзенцы.

Побач з касцёлам быў пляц, на якім і адбывалася ўрачыстасць каранацыі. А 11-ай гадзіне з базілікі загучалі гадзіннікавыя званы, мелодыя якіх нагадвае лацінскае выслоўе: Лёс змяняецца, а Бог годны здзіўлення. Са святыні вырушыла ўрачыстая працэсія з абразам Маці Божай Кангрэгацкай. У ёй ішлі ксяндзы і сёстры законныя, епіскапат Беларусі, запрошаныя госці з-за мяжы, сярод іх кардынал Генрых Гульбіновіч, прадстаўнікі гродзенскіх універсітэтаў, Люблінскага каталіцкага універсітэта, універсітэта імя кардынала Стэфана Вышынскага з Варшавы і верныя. Я стаяў насупраць працэсіі, якая набліжалася, насупраць музыкі аркестра і спеваў, і адчуваў вялікае ўнутранае ўзрушэнне, якое суправаджае мяне на рэлігійных урачыстасцях. Так было ў 1995 годзе ў Тракелях на Тракелянцы, у маіх Суботніках у 1999 годзе на свяце Маці Божай Ружанцовай.

Пляц хутка запоўніўся і людзі стаялі на бліжэйшай вуліцы. Дзякуючы дазволу спадарыні з сакратарыяту семінарыі, я трапіў на касцельную вежу. Трэба было прасунуцца каля вялікага звону, каб добра бачыць сабраных унізе людзей і недалёкі Нёман. Сярод прамоў найбольш авацый выклікалі словы кардынала Тадэвуша Кандрусевіча. Гаворачы пра гісторыю касцёла св.Францішка Ксаверыя, пра развіццё сучаснага Гродна, ён падкрэсліў, што […] не адзіным хлебам жыве чалавек. Наступіў момант каранацыі абразу і акт адданасці дыяцэзіі ў апеку Маці Божай. На жаль, я не мог застацца даўжэй. Праз гадзіну адыходзіў мой цягнік у Кузніцу Беластоцкую.

Абавязкова наведаю яшчэ Гродна. Пайду да помніка Элізе Ажэшцы і пакладу кветкі на яе магілу, паблукаю вулічкамі старога горада і наднёманскімі берагамі.

Заключэнне

Ва ўступе я напісаў, што палякі ў Беларусі могуць свабодна спавядаць каталіцкую веру, жыць паводле польскіх традыцый, вучыць сваіх дзяцей польскай мове. Аднак не адбываецца гэта без перашкод.

Некалькі гадоў таму наступіў пералом у галіне рэлігійнай практыкі ў каталіцкім касцёле ў Беларусі, у вызнаванні нацыянальных польскіх традыцый і навучанні польскай мовы. Аднак гэтага часу недастаткова, каб адбудаваць тое, што было сапраўды разбурана, адчыніць тое, што было зачынена, аднавіць тое, што запушчана. У многіх выпадках гэта была праца ад самага пачатку. І цяпер ёсць многа недахопаў, напрыклад, недастаткова святароў у парафіях. У самай каталіцкай вобласці, Гродзенскай, на 160 парафій не хапае 40 святароў. Мала таксама законнікаў і сясцёр законных. Апрача душпастырскай працы святары ўзялі на сябе абавязак, які паводле закону не належыць ім і парафіі. Гаворка ідзе пра апеку над парафіяльнымі могілкамі, якія з'яўляюцца ўласнасцю сельсаветаў і гарадоў. Аднак улады амаль не займаюцца імі. Добра ўпарадкаваныя месцы пахавання - гэта заслуга ксяндзоў і верных.

Ужо некалькі гадоў у каталіцкім касцёле, там, дзе да гэтага часу ўжывалася польская мова, уводзіцца ў літургію беларуская мова. Гэта робіцца нават у парафіях, дзе пераважная большасць палякаў, якіх не пытаюць, ці згодны яны на гэта і што пра гэта думаюць. Гэта незразумела для мяне і я лічу, што гэта вельмі шкодна для каталікоў палякаў, для польскай супольнасці. Даследаванні, якія праводзілі ў Беларусі муж і жонка Алег і Юлія Гарбанюкі з Люблінскага каталіцкага універсітэту (глядзі Postrzeganie przyczyny i konsekwencje wprowadzenia jкzyka biaіoruskiego do liturgii mszy њw. w koњciele katolickim na Biaіorusi w Magazyn Polski Nr 4(33)/Grodno 2004) паказалі, што верныя, якія прысутнічаюць на святой імшы на польскай мове, разумеюць яе сэнс у такой ступені, якая дазваляе цалкам удзельнічаць у службе. І гэта незалежна ад таго, ужываюць яны польскую мову па-за межамі касцёла, ці не. А вельмі часта гэта для іх адзіная магчымасць кантакту з роднай мовай.

Зараз польскую мову можна вучыць не толькі ў касцёле, удзельнічаючы ў літургіі ці на катэхэзе. Ужо на працягу 10 гадоў можна вучыць яе у школах, у розных гуртках пры дамах культуры, у Польскіх дамах. Жадаючых больш, чым магчымасцей, а магчымасцямі кіруе дзяржава. Такога шансу няма ў Воранаве, раённым цэнтры, дзе ў раёне паводле афіцыйнага перапісу больш за 80 % жыхароў - палякі і асобы польскага паходжання. Улады не згадзіліся стварыць у горадзе школу з польскай мовай навучання. У Беларусі толькі дзве такія навучальныя ўстановы: у Гродне і Ваўкавыску. У іншых школах, дзе існуе такая неабходнасць, польскую мову можна вучыць толькі на дадатковых занятках у форме неабавязковага прадмету.

Апошняя польская школа ў Беларусі, якраз на Гродзеншчыне, была зачынена ў 50-я гады. А іменна тут у многіх рэгіёнах палякі былі карэнным і пераважаючым па колькасці насельніцтвам. Польская інтэлігенцыя, настаўнікі, якія працавалі ў польскіх школах, пакідалі Беларусь не толькі з-за матэрыяльных цяжкасцей. З гэтым можна было неяк справіцца. Найгоршым быў ціск савецкай улады на настаўнікаў польскіх школ, каб тыя выехалі з Беларусі. У якасці аргументаў прыводзіўся іх нізкі ідэалагічны і палітычны ўзровень, памылковае выкладанне прадметаў. Заўвагі польскім настаўнікам-педагогам, што яны няправільна вучаць дзяцей, рабілі інспектары, якія скончылі самае большае сем класаў школы, хоць гэта і лічылася сярэдняй адукацыяй. І не толькі яны мелі такі ўзровень адукацыі. Напрыклад, куратар аднаго з раёнаў не скончыў нават і сямі класаў, але дасканала валодаў і прымяняў да людзей рэпрэсійныя метады, якім вучыла яго камуністычная партыя. І так польская мова знікла са школ Беларусі.

Падчас расійскай акупацыі дзецям і моладзі планава прывівалі антыпольскасць. Асабліва гэта мела месца на тэрыторыі былога Вялікага княства Літоўскага пасля студзеньскага паўстання ў 1863 годзе. У той жа час з шырокім размахам былі ўведзены народныя школы ў вёсках. Яны былі адным з галоўных сродкаў у русіфікацыйнай палітыцы царызму. У сваёй дзейнасці адукацыйныя школы кіраваліся вызначанай зверху палітычнай праграмай. Яе мэтай было сеяць нянавісць да ўсяго, што звязана з польскай культурай, традыцыяй, не кажучы пра польскую мову, на якой нельга было выдаваць ніводнага слова. У многіх выпадках гэта палітыка дзейнічала задумана. Было разбурана адзінства паміж палякамі, беларусамі, літоўцамі і яўрэямі, варагавалі двары ў вёсках. Калі гаварыць пра веру, то краіна падзялілася на каталіцка-заходнюю і праваслаўна-ўсходнюю часткі, што было асабліва бачна ў вёсках. Да праваслаўя прымушалі грэка-каталікоў і каталікоў. Вынікі гэтых дзеянняў відаць і сёння.

Пасляваенная палітыка дэнацыяналізацыі ў СССР, будучы працягам царскай і бальшавіцкай палітыкі, існавала некалькі дзесяткаў гадоў і прынесла вялікія спусташэнні. Цяжка гэта сёння адбудаваць. Асабліва ў старых рэспубліках, назавём іх славянскімі, Беларусі і Украіне. Там, дзе захоплены народ і краіна выразна адрозніваліся сваёй гісторыяй, культурай ці мовай ад царскай Расіі, а пасля савецкай, нельга было завалодаць яго самасвядомасцю, нягледзячы на ўсеагульную саветызацыю жыцця. У асноўным я кажу тут пра балтыйскія дзяржавы, а асабліва пра Літву, дзе вялікая польская супольнасць. Нашыя продкі, якія там жылі, на працягу ўсяго існавання Савецкага Саюза захавалі магчымасць навучання сваіх дзяцей у польскіх школах і практыкі веры на польскай мове. Палякаў і асобаў польскага паходжання жыве ў Літве менш, чым ў Беларусі, але там каля 120 польскіх школ, у якіх вучыцца каля 22 тысяч дзяцей і моладзі. На жаль, літоўцы праводзяць палітыку, якая дыскрымінуе школы нацыянальных меншасцей, у тым ліку і польскіх. Абмяжоўваюць сродкі на ўтрыманне школ, асабліва ў вёсках, уводзяць розныя забароны і прадпісанні, якія абцяжарваюць функцыянаванне польскай адукацыі ў Літве.

Аднак мова, на якой мы размаўляем, з'яўляецца толькі адным з паказчыкаў нашай нацыянальнасці, і не самым важным. Мне здаецца, што найважнейшае - гэта ўнутранае адчуванне, наша веданне і свядомасць. Можам, напрыклад, размаўляць па-расійску, а адчуваць сябе беларусам ці палякам. Можам мець дакументальна пацверджанае польскае паходжанне, але ў сувязі з русіфікацыяй ці саветызацыяй не адчуваць сувязі з польскім народам. Можам таксама не адчуваць моцнай сувязі ні з адной нацыянальнасцю і можам быць добрым грамадзянінам краіны, у якой жывём.

Эдвард Вайніловіч (1847-1927), мінчанін, вядомы дзеяч, заснавальнік многіх польскіх інстытуцый эканамічнага характару на Міншчыне і Віленшчыне, старшыня Мінскага сельскагаспадарчага таварыства, з 1906 года старшыня Кола палякаў з Літвы і Беларусі ў Радзе Расіі, фундатар разам з жонкай Алімпіяй з Узлоўскіх касцёла св.Сымона і Алены ў Мінску (так званы Чырвоны касцёл) напісаў у сваіх Успамінах:

[…] Механічная нацыяналізацыя ўсюды паказала сваю бессэнсоўнасць. Больш важнымі з'яўляюцца псіхічныя ўплывы. Для магутнасці дзяржавы самае важнае - гэта мець насельніцтва, якое не абавязкова размаўляе на дзяржаўнай мове, але адчувае сябе добра пад уладай гэтай дзяржавы, ад якой мае гарантаваныя умовы нацыянальнага развіцця, матэрыяльнага і маральнага дабрабыту. Пры выкананні гэтых умоў дзяржава можа спакойна складацца хоць і з іншапляменных элементаў.

Пішучы гэтыя словы, аўтар меў таксама на ўвазе дрэнную нацыянальную палітыку, якую праводзіла польская дзяржава пасля атрымання незалежнасці ў 1918 годзе, неразуменне Ягелонскай ідэі на крэсах, перавагу польскага нацыяналізма над канцэпцыяй дзяржаўнай асіміляцыі, прадстаўніком якой ён быў.

Вялікае княства Літоўскае характарызавалася сяброўскім супольным жыццём яго насельнікаў у многанацыянальнай і многакультурнай краіне. Калі мы хочам наследаваць яго традыцыі, каб не рабіць памылак іншых, то трэба рабіць гэта па-сапраўднаму. Хіба толькі, што да правільнага развіцця гэтай дзяржавы і народа трэба прайсці ўсе папярэднія этапы, нават такія дрэнныя, як асабісты нацыяналізм. Мы лёгка крытыкуем нацыяналізм іншых народаў, але забываем аб сваім.

Беларускае падарожжа. Цягніком з Познані ў Беласток. Затым аўтобусам да Ліды праз Гродна, Скідзель і Шчучын. З Ліды таксама аўтобусам у Суботнікі, Іўе, Ліпнішкі, Трабы і Тракелі. Па дарозе я трапіў у Бярозаўку, Навагрудак, Мір, Карэлічы, Свіцязь і Жодзішкі. Праязджаў паўз Ваўкавыск, Слонім, Гальшаны, Ашмяны.

Беларускае падарожжа на ровары ў ваколіцах Суботнікаў. Часам нават далей, чым у Ліпнішкі, праз Лынтуп і Кладнікі. На зваротным шляху праз Анаполь і Карэйвічы, блукаючы ў пошуках перадваенных дарог і сцежак, якія засталіся толькі на старых картах. Роварам па асфальце, гравійцы ці пяску. Ляснымі сцежкамі, то роўнымі, то выбоістымі. Праз рэчкі і імшары. З цяжкасцю едучы супраць ветру, якога нават нельга перакрычаць. І лёгка з ветрам, які далікатна падштурхоўвае ў спіну. Прыемна.

Беларускае падарожжа пешшу, калі маладыя ногі яшчэ добра нясуць. А калі стомішся, то сядзеш на палявы камень, апусціш ногі ў імклівы струмень. Ляжаш на сваю зямлю. Прытулішся да яе і тады адчуеш яе цяпло і подых. Пачуеш галасы тых, хто ўжо адыйшоў. А над табой плывуць аблокі, шапоча знаёмы вецер і дзесьці ў траве стракочуць конікі.

Змест

Уступнае слова ... 7

Падарожжа першае. Святар з Іўя ... 15

Падарожжа другое. Маці Божая Тракельская ... 35

Падарожжа трэцяе. 100 год касцёлу ў Трабах ... 53

Падарожжа чацвёртае. Кароны для Гродна ... 70

Заключэнне ... 88

Кнігі Казіміра Нехвядовіча есць магчымасць купіць на Гарадзеншчыне

1. Гародня, крама пры біскупскай курыі па вул. К. Маркса 4 : Жэмласлаў, Беларускія падарожжы, Мае Субботнікі, Тракелі 2003
2. Жэмласлаў Іўеўскага р-на, бібліятэка пры палацу: Жэмласлаў, Беларускія падарожжы, Мае Субботнікі
3. Ліда, кіёск пры касцеле Св. Сям'і па вул. Рыбіноўскага: Жэмласлаў, Беларускія падарожжы